EULP-512: Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Κράτος και Κοινωνικά Δικαιώματα Ίση Αμοιβή

Transcript

1 EULP-512: Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Κράτος και Κοινωνικά Δικαιώματα Ίση Αμοιβή Δρ. Χριστίνα Ιωάννου-Σιδέρη

2 Αμοιβή O Αμοιβή ορίζεται ως οι συνήθεις βασικοί ή κατώτατοι μισθοί ή αποδοχές και όλα τα άλλα οφέλη, που λαμβάνει ο εργαζόμενος άμεσα ή έμμεσα, σε χρήματα ή σε είδος, από τον εργοδότη βάσει της σχέσης εργασίας [Άρθρο 2(1)(ε), Οδηγία 2006/54/ΕΚ]

3 Έλλειψη ισότητας στην αμοιβή μεταξύ ανδρών και γυναικών O Η μισθολογική διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι η διαφορά μεταξύ των αποδοχών τους με βάση τη μέση διαφορά των ακαθάριστων ωριαίων αποδοχών* όλων των εργαζομένων (Η μισθολογική διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών παρουσιάζεται δηλαδή ως ποσοστό των αποδοχών των ανδρών και εκφράζει τη διαφορά ανάμεσα στις μέσες ακαθάριστες ωριαίες αποδοχές ανδρών και γυναικών εργαζομένων). *Οι ακαθάριστες αποδοχές είναι ημερομίσθια ή μισθοί που καταβάλλονται απευθείας σε έναν εργαζόμενο προτού γίνει οποιαδήποτε παρακράτηση για φόρο εισοδήματος και εισφορές κοινωνικής ασφάλισης.

4 Έλλειψη ισότητας στην αμοιβή μεταξύ ανδρών και γυναικών O Βάσει πρόσφατης μελέτης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική Διεύθυνση Δικαιοσύνης, Καταπολέμηση της μισθολογικής διαφοράς μεταξύ των δύο φύλων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 2014), οι γυναίκες στην ΕΕ κερδίζουν, κατά μέσο όρο, περίπου 16% λιγότερα χρήματα την ώρα από τους άνδρες. O Η μισθολογική αυτή διαφορά υφίσταται παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες έχουν καλύτερες επιδόσεις στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο από τους άνδρες. (Κατά μέσο όρο, το 2012, 83% των νεαρών γυναικών έφθασαν τουλάχιστον στο επίπεδο της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην ΕΕ, έναντι 77,6% των ανδρών. Επίσης, οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν το 60% των αποφοίτων πανεπιστημίου στην ΕΕ).

5 Έλλειψη ισότητας στην αμοιβή μεταξύ ανδρών και γυναικών O Αποτέλεσμα της μισθολογικής διαφοράς μεταξύ των δύο φύλων είναι ότι οι γυναίκες κερδίζουν λιγότερα χρήματα στη διάρκεια του βίου τους, γεγονός που συνεπάγεται χαμηλότερες συντάξεις και κίνδυνο φτώχειας στην τρίτη ηλικία. Το 2012, το 21,7% των γυναικών άνω των 65 αντιμετώπιζε τον κίνδυνο της φτώχειας, σε σύγκριση με το 16,3% των ανδρών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική Διεύθυνση Δικαιοσύνης, Καταπολέμηση της μισθολογικής διαφοράς μεταξύ των δύο φύλων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 2014).

6 Αίτια: Που οφείλεται η ανισότητα; O Διακρίσεις στον χώρο εργασίας: Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι άνδρες και οι γυναίκες δεν λαμβάνουν τις ίδιες αποδοχές, παρότι εκτελούν την ίδια εργασία ή εργασία ίσης αξίας. Αυτό το γεγονός μπορεί να είναι προϊόν άμεση ή έμμεσης διάκρισης (είτε δηλαδή οι γυναίκες υφίστανται απροκάλυπτα λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση από τους άνδρες, ή εφαρμόζεται κάποια πολιτική ή πρακτική η οποία, παρότι δεν έχει σχεδιαστεί για να προβαίνει σε διακρίσεις, συνεπάγεται άνιση μεταχείριση μεταξύ ανδρών και γυναικών). Αμφότερα τα είδη διάκρισης απαγορεύονται σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ αλλά, δυστυχώς, υφίστανται ακόμα σε ορισμένους χώρους εργασίας.

7 O O O Αίτια: Που οφείλεται η ανισότητα; Διαφορετικές θέσεις εργασίας, διαφορετικοί τομείς: Οι γυναίκες και οι άνδρες εργάζονται συχνά σε διαφορετικές θέσεις εργασίας ή/και σε διαφορετικούς τομείς. Οι τομείς στους οποίους υπερτερούν οι γυναίκες αμείβονται λιγότερο από αυτούς όπου κυριαρχούν οι άνδρες. Δεδομένου ότι οι γυναίκες φέρουν το βάρος της μη αμειβόμενης εργασίας και της φροντίδας των παιδιών, τείνουν να εργάζονται λιγότερες ώρες. Επίσης, γενικά εργάζονται σε τομείς και επαγγέλματα όπου οι θέσεις εργασίας είναι συμβατές με τις οικογενειακές ευθύνες τους. Ως επακόλουθο, οι γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες να εργάζονται με μερική απασχόληση, να απασχολούνται σε χαμηλόμισθες θέσεις εργασίας και να μην αναλαμβάνουν διευθυντικές θέσεις. [Συγκεκριμένα, οι γυναίκες αποτελούν την πλειοψηφία των εργαζομένων μερικής απασχόλησης στην ΕΕ, όπου το 34,9% των γυναικών εργάζονται με μερική απασχόληση έναντι μόλις 8,6% των ανδρών. Αυτό το γεγονός έχει αρνητική επίπτωση στην εξέλιξη της σταδιοδρομίας, τις ευκαιρίες κατάρτισης, τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα και τα επιδόματα ανεργίας, στοιχεία που επηρεάζουν τη μισθολογική διαφορά μεταξύ των δύο φύλων].

8 Αίτια: Που οφείλεται η ανισότητα; O Ιστορικοί και πολιτιστικοί παράγοντες - «γυάλινη οροφή» που εμποδίζει τις γυναίκες να καταλάβουν θέσεις με υψηλότερες αποδοχές. O Ελάχιστες γυναίκες σε ανώτερες και ηγετικές θέσεις. O Ρόλοι των δύο φύλων και παραδόσεις. O Εξισορρόπηση επαγγελματικών και οικογενειακών ευθυνών. O Υποτίμηση της εργασίας και των δεξιοτήτων των γυναικών.

9 Η αρχή της ίσης αμοιβής O O O Η αρχή της ίσης αμοιβής αφορά σε όμοια εργασία ή σε εργασία στην οποία αποδίδεται ίση αξία, και απαγορεύει τόσο την άμεση όσο και την έμμεση διάκριση λόγω φύλου όσον αφορά όλα τα στοιχεία και τους όρους αμοιβής. Όταν χρησιμοποιείται σύστημα επαγγελματικής κατάταξης για τον καθορισμό των αμοιβών, το σύστημα αυτό πρέπει να βασίζεται σε κοινά κριτήρια για τους εργαζόμενους άνδρες και γυναίκες, κατά τρόπο ο οποίος να αποκλείει τις διακρίσεις που βασίζονται στο φύλο. Ο παραπονούμενος πρέπει πρώτα να πληροί 3 κριτήρια: I. Συγκρίσιμος παράγοντας II. Απασχόληση σε όμοια εργασία ή σε εργασία στην οποία αποδίδεται ίση αξία III. Στην ίδια εταιρεία ή υπηρεσία (ή κάλυψη από την ίδια συλλογική σύμβαση)

10 Άρθρο 157 ΣΛΕΕ Άρθρο 157 ΣΛΕΕ (πρώην άρθρο 141 της ΣΕΚ, πρώην άρθρο 119 ΣΕΟΚ) 1. Κάθε κράτος μέλος εξασφαλίζει την εφαρμογή της αρχής της ισότητας της αμοιβής μεταξύ ανδρών και γυναικών για όμοια εργασία ή για εργασία της αυτής αξίας. 2. Για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου, ως "αμοιβή" νοούνται οι συνήθεις βασικοί ή κατώτατοι μισθοί ή αποδοχές και όλα τα άλλα οφέλη, που παρέχονται άμεσα ή έμμεσα, σε χρήματα ή σε είδος, από τον εργοδότη στον εργαζόμενο, λόγω της σχέσεως εργασίας. Η ισότητα αμοιβής, χωρίς διακρίσεις φύλου, συνεπάγεται: α) ότι η αμοιβή που παρέχεται για όμοια εργασία που αμείβεται κατ αποκοπή καθορίζεται με βάση την ίδια μονάδα μετρήσεως β) ότι η αμοιβή που παρέχεται για εργασία που αμείβεται με βάση τη χρονική διάρκεια είναι η ίδια για όμοια θέση εργασίας.

11 Υπόθεση Defrenne O Η σημασία του Άρθρου 157 ΣΛΕΕ έγινε αρχικά αντιληπτή στην υπόθεση Defrenne. O Το ζήτημα προέκυψε κατά την εκδίκαση προσφυγής της αεροσυνοδού Defrenne της τότε κρατικής αεροπορικής εταιρίας Sabena κατά του Βελγικού δημοσίου για ακύρωση βασιλικού διατάγματος του 1969 περί των συντάξεων λόγω αποχώρησης του ιπτάμενου προσωπικού της πολιτικής αεροπορίας, και, ειδικότερα, της διάταξης με την οποία αποκλείονται οι γυναίκες ιπτάμενες συνοδοί από αυτό το σύστημα.

12 Υπόθεση Defrenne O Η Defrenne άσκησε αγωγή αποζημίωσης κατά της εταιρείας Sabena, για το λόγο ότι από τις 15 Φεβρουαρίου 1963 μέχρι την 1η Φεβρουαρίου 1966, υπέστη ως γυναίκα εργαζόμενη, από άποψη αμοιβής, δυσμενή διάκριση έναντι των ανδρών συναδέλφων της, που εκτελούσαν την ίδια εργασία ως ιπτάμενοι φροντιστές. O Με την ευκαιρία προδικαστικού ερωτήματος του βελγικού δικαστηρίου επίλυσης εργατικών διαφορών (Cour de Travail των Βρυξελλών), το ΔΕΚ προχώρησε στην περαιτέρω διασαφήνιση της διάταξης του άρθρου 119 ΣΕΟΚ, αναγνωρίζοντας το άμεσο αποτέλεσμα που αυτή αναπτύσσει, με την έννοια του επικλητού εκ μέρους των ιδιωτών, και μάλιστα με οριζόντιο χαρακτήρα

13 Υπόθεση Defrenne O Είναι αξιοσημείωτο, ότι το σκεπτικό της απόφασης κάνει σαφείς αναφορές στην κοινωνική διάσταση της τότε κοινής αγοράς, επισημαίνοντας ότι, η αρχή της ισότητας των αμοιβών, εκτός από την ανάγκη εξασφάλισης υγειών συνθηκών ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων, προάγει και τους «κοινωνικούς στόχους της Κοινότητας, η οποία δεν περιορίζεται σε μια οικονομική ένωση, αλλά οφείλει να εξασφαλίσει συγχρόνως, με κοινή δράση, την κοινωνική πρόοδο και να επιδιώξει τη σταθερή βελτίωση των όρων διαβιώσεως και απασχολήσεως των ευρωπαϊκών λαών».

14 Οδηγία 2006/54/ΕΚ O Οδηγία 2006/54/EΚ για την εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης (αναδιατύπωση). O Στο παρελθόν: Οδηγία 75/117/ΕΟΚ περί προσεγγίσεως των νομοθεσιών των κρατών μελών που αφορούν την εφαρμογή της αρχής της ισότητας των αμοιβών μεταξύ εργαζομένων ανδρών και γυναικών.

15 Οδηγία 2006/54/ΕΚ Άρθρο 4 Ισότητα της αμοιβής Άρθρο 4 Απαγόρευση διακρίσεων Για όμοια εργασία ή για εργασία στην οποία αποδίδεται η αυτή αξία, καταργούνται οι άμεσες και έμμεσες διακρίσεις λόγω φύλου όσον αφορά όλα τα στοιχεία και τους όρους αμοιβής. Ειδικότερα, όταν χρησιμοποιείται σύστημα επαγγελματικής κατάταξης για τον καθορισμό των αμοιβών, το σύστημα αυτό βασίζεται σε κοινά κριτήρια για τους εργαζόμενους άνδρες και γυναίκες και επιβάλλεται κατά τρόπο που να αποκλείει τις διακρίσεις που βασίζονται στο φύλο.

16 Άρθρο 157 ΣΛΕΕ Οδηγία 2006/54/EΚ (Άρθρο 4) Κάθε κράτος μέλος εξασφαλίζει την εφαρμογή της αρχής της ισότητας της αμοιβής μεταξύ ανδρών και γυναικών για όμοια εργασία ή για εργασία της αυτής αξίας. Η ισότητα αμοιβής, χωρίς διακρίσεις φύλου, συνεπάγεται: α) ότι η αμοιβή που παρέχεται για όμοια εργασία που αμείβεται κατ αποκοπή καθορίζεται με βάση την ίδια μονάδα μετρήσεως β) ότι η αμοιβή που παρέχεται για εργασία που αμείβεται με βάση τη χρονική διάρκεια είναι η ίδια για όμοια θέση εργασίας. Για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου, ως "αμοιβή" νοούνται οι συνήθεις βασικοί ή κατώτατοι μισθοί ή αποδοχές και όλα τα άλλα οφέλη, που παρέχονται άμεσα ή έμμεσα, σε χρήματα ή σε είδος, από τον εργοδότη στον εργαζόμενο, λόγω της σχέσεως εργασίας. Για όμοια εργασία ή για εργασία στην οποία αποδίδεται η αυτή αξία, καταργούνται οι άμεσες και έμμεσες διακρίσεις λόγω φύλου όσον αφορά όλα τα στοιχεία και τους όρους αμοιβής. Ειδικότερα, όταν χρησιμοποιείται σύστημα επαγγελματικής κατάταξης για τον καθορισμό των αμοιβών, το σύστημα αυτό βασίζεται σε κοινά κριτήρια για τους εργαζόμενους άνδρες και γυναίκες και επιβάλλεται κατά τρόπο που να αποκλείει τις διακρίσεις που βασίζονται στο φύλο

17 Ορισμοί: Εργαζόμενος O Ο όρος «εργαζόμενος» ( worker ) στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας καλύπτει κάθε άτομο που διεξάγει γνήσια και αποτελεσματική εργασία (genuine and effective work) και αμείβεται κάτω από της οδηγίες κάποιου τρίτου. O Πρέπει δηλαδή να πληρούνται 3 κριτήρια: (1)Αμοιβή (Remuneration), (2)Υποταγή (Subordination), (3)Γνήσια και αποτελεσματική εργασία (Genuine and effective work).

18 Ορισμοί: Όμοια Εργασία / Ίση αμοιβή για εργασία στην οποία αποδίδεται η αυτή αξία O Παράγοντες οι οποίοι πρέπει να ληφθούν υπόψη: Η φύση της δουλειάς που διεξάγεται από τους συγκεκριμένους εργαζόμενους Οι απαιτήσεις εκπαίδευσης που αφορούν τα καθήκοντα συγκεκριμένου πόστου Οι όροι εργασίας υπό τους οποίους διεξάγεται συγκεκριμένη εργασία. O Ο όρος «ίση αμοιβή για εργασία στην οποία αποδίδεται η αυτή αξία» είναι δύσκολο να προσδιοριστεί, ειδικά σε περιπτώσεις χειρωνακτικής εργασίας (Rummler 273/85).

19 Ορισμοί: Αμοιβή O «Αμοιβή»: οι συνήθεις βασικοί ή κατώτατοι μισθοί ή αποδοχές και όλα τα άλλα οφέλη, που λαμβάνει ο εργαζόμενος άμεσα ή έμμεσα, σε χρήματα ή σε είδος, από τον εργοδότη βάσει της σχέσης εργασίας [Άρθρο 2(1)(ε), Οδηγία 2006/54/ΕΚ]. O Για τους σκοπούς του Άρθρου 157 ΣΛΕΕ, ως αμοιβή ορίζονται: οι βασικοί ή κατώτατοι μισθοί ή αποδοχές και όλα τα άλλα οφέλη, που παρέχονται άμεσα ή έμμεσα, σε χρήματα ή σε είδος, από τον εργοδότη στον εργαζόμενο, λόγω της σχέσεως εργασίας.

20 Αμοιβή O Ως αμοιβή μπορεί να θεωρηθεί πληρωμή η οποία δίδεται στα πλαίσια: The legal nature of the facilities is not important. They can be granted: προσωπικής σύμβασης εργασίας συλλογικής σύμβασης εργασίας (Krüger C-281/97) νομοθετικής ρύθμισης (Defrenne II 43/75) ex gratia από τον εργοδότη (C-262/88 Barber) O Το βασικό κριτήριο είναι οι πληρωμές αυτές να δίδονται στα πλαίσια σχέσης εργασίας μεταξύ εργοδότη και εργοδοτούμενου. O Η εργασία δεν είναι ανάγκη να διεξάγεται ταυτόχρονα (Macarthys 129/79)

21 Αμοιβή O Τα ακόλουθα έχουν συμπεριληφθεί στον όρο «αμοιβή» βάσει πάγιας νομολογίας του ΔΕΕ: Επίδομα ασθενείας (Rinner-Kuhn 171/88) Πληρωμής λόγω πλεονασμού (Barber C-262/88) Σύνταξη χηρείας, βάσει συλλογικής σύμβασης (Ten Oever C-109/91) Επίδομα μητρότητας (Abdoulaye C-218/98) Μειωμένα ναύλα τρένου (Grant C-249/96) Επίδομα αποχώρησης πληρωτέο με τον τερματισμό απασχόλησης (C- 33/89) Αποζημίωση για παρακολούθηση μαθημάτων εκπαίδευσης (C-Bötel 360/90) Ειδικό δώρο (bonus payments) (Case 58/81) Δώρο Χριστουγέννων (Christmas bonus) (Kruger C-281/97) Οικογενειακό επίδομα και επίδομα γάμο, βάσει συλλογικής σύμβασης (C ) Αποζημίωση για τερματισμό απασχόλησης (C-167/97) Σχέδια επαγγελματικών συντάξεων (170/84)

22 Βάρος Απόδειξης O Το βάρος απόδειξης το έχει ο εργοδότης. O Άρθρο 19(1), Οδηγία 2006/54/ΕΚ: Βάρος αποδείξεως Τα κράτη μέλη θεσπίζουν τα αναγκαία μέτρα, σύμφωνα με τα εθνικά τους δικαστικά συστήματα, ώστε να επιβάλλεται στον εναγόμενο να αποδείξει ότι δεν υπήρξε παραβίαση της αρχής της ίσης μεταχείρισης, όταν πρόσωπο που κρίνει ότι θίγεται από τη μη τήρηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης επικαλείται, ενώπιον δικαστηρίου ή άλλης αρμόδιας αρχής, πραγματικά περιστατικά από τα οποία τεκμαίρεται η ύπαρξη άμεσης ή έμμεσης διάκρισης.

23 Συγκρίσιμος παράγοντας O Ο παραπονούμενος πρέπει να θεσπίσει συγκρίσιμο παράγοντα ένα άτομο το οποίο απολαμβάνει μεγαλύτερες απολαβές για όμοια εργασία ή εργασία στην οποία αποδίδεται η αυτή αξία. O Η εργασία δεν είναι ανάγκη να διεξάγεται ταυτόχρονα με αυτή του συγκρίσιμου παράγοντα (Macarthys 129/79)

24 Συγκρίσιμος παράγοντας O Μερικές φορές δεν είναι εύκολο να εντοπισθεί κατάλληλος παράγοντας σύγκρισης. O Στην υπόθεση Grant (C-249/96) για παράδειγμα, η Lisa Grant, η οποία ήταν ομοφυλόφιλη, άσκησε αγωγή εναντίον του εργοδότη της αφού της αρνήθηκε κάποια ωφελήματα (μειωμένα ναύλα τρένου για την σύντροφο της). Υποστήριξε ότι έτυχε δυσμενούς μεταχείρισης σε θέμα αμοιβής βάσει φύλου, αναγνωρίζοντας ως μέτρο σύγκρισης τους ετερόφυλους άντρες συναδέλφους της που απολαμβάνουν αυτά τα ωφελήματα. Το Δικαστήριο υποστήριξε ότι ο συγκρίσιμος παράγοντας που επέλεξε δεν ήταν κατάλληλος (πιο κατάλληλο θα ήταν να επέλεγε συνάδελφο άντρα ομοφυλόφιλο).