ΨYXANAΛYΣH KAI 22 ΔHMIOYPΓIKOTHTA 23 OKT 2016 ΜΟΥΣΕΙΟ ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Transcript

1 ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΨYXANAΛYΣH KAI ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΟ 22 ΔHMIOYPΓIKOTHTA ΣΥΜΠΟΣΙΟ 23 OKT 2016 ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Β Ο Ρ Ε Ι Ο Ε Λ Λ Α Ι Κ Η Ψ Υ Χ Α Ν Α ΛΥ Τ Ι Κ Η Ε ΤΑ Ι Ρ Ι Α ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ HELLENIC SOCIETY OF PSYCHOANALYTIC PSYCHOTHERAPY

2 ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΜΑΚΕ ΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ 22 ΚΑΙ 23 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2016 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΠΙΤΡΟΠΕΣ ΕΕΨΨ ΓΡ. ΒΑΣΛΑΜΑΤΖΗΣ. ΡΗΓΑΣ Β. ΦΑΛΑΡΑΣ Ν. ΧΑΜΠΕΡΗΣ ΒΨΕ Ι. ΙΕΡΟ ΙΑΚΟΝΟΥ Θ. ΚΑΤΡΙΟΣ Ν. ΜΟΥΤΣΙΑΝΟΥ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΤΡΟΠΕΣ ΕΕΨΨ ΓΡ. ΜΑΝΙΑ ΑΚΗΣ Τ. ΣΟΥΜΑΚΗ Σ. ΤΟΥΡΝΗΣ ΒΨΕ Σ. ΕΥΘΥΜΙΟΥ Σ. ΚΟΛΥΒΟΠΟΥΛΟΥ Ε. ΟΥΖΟΥΝΗ Κ. ΦΕΛΕΚΗ Σ. ΛΑΖΑΡΙ ΟΥ ΟΜΙΛΗΤΕΣ ΕΕΨΨ Γ. ΒΑΣΛΑΜΑΤΖΗΣ Καθηγητής Ψυχιατρικής ΕΚΠΑ ιδάσκoν μέλος της ΕΕΨΨ Χ. ΖΕΡΒΗΣ Ψυχίατρος, παιδοψυχίατρος, ψυχαναλυτής ιευθυντής στο Τμήμα Ψυχιατρικής Εφήβων και Νέων του Γ.Ν.Α. Γ. Γεννηματάς Μέλος της ΕΨΕ και της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας Παρισίων Χ. ΚΑΡΑΜΑΝΩΛΑΚΗ Ψυχίατρος, ψυχαναλύτρια ιδάσκουσα της ΕΕΨΨ Υπεύθυνη τμήματος ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας της Α Ψυχιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών Γ. ΜΑΝΙΑ ΑΚΗΣ Ψυχίατρος, ψυχαναλυτής Επιστημονικός συνεργάτης Α Ψυχιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ. Τακτικό Μέλος της. ΕΕΨΨ. Συνεκδότης του περιοδικό International Forum of Psychoanalysis. Κ. ΝΑΥΡΙ ΗΣ Καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ψυχαναλυτής και ομαδικός θεραπευτής Τακτικό μέλος της ΕΕΨΨ και της SFPPG. Κ. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Ψυχίατρος Επιστημονικός υπεύθυνος τμήματος ενηλίκων Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας Καλλιθέας Συνεργάτης Ιατρείου ιαταραχών Προσωπικότητας, Α Ψυχιατρική Κλινική, ΕΕΨΨ Τ. ΣΟΥΜΑΚΗ ρ.παιδοψυχίατρος, ψυχαναλύτρια Αντιπρόεδρος της ΕΕΨΨ Γ. ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΑΚΗΣ Ψυχίατρος, ψυχαναλυτής Τακτικό μέλος της ΕΕΨΨ Επιστημονικός συνεργάτης Α Ψυχιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ ΒΨΕ Β. ΑΡΒΑΝΙΤΙ Η Ψυχίατρος Μέλος της Β.Ψ.Ε. Ε. ΑΥ Η Κλινική ψυχολόγος Αν. καθηγήτρια κλ. ψυχολογίας του Α.Π.Θ. Μ. ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙ ΗΣ Ψυχίατρος, ψυχαναλυτής ιδάσκων της Β.Ψ.Ε. Θ. ΚΑΤΡΙΟΣ Ψυχίατρος, ψυχαναλυτής Πρόεδρος της Β.Ψ.Ε. Μ. ΜΑΝΕΚΑΣ Εργοθεραπευτής Μέλος της Β.Ψ.Ε Ν. ΜΟΥΤΣΙΑΝΟΥ Ψυχίατρος, ψυχαναλύτρια ιδάσκουσα της Β.Ψ.Ε. ιευθύντρια του Κέντρου Ψυχικής Υγείας Ανατολικού τομέα Θεσσαλονίκης Ε. ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ Ψυχολόγος Μέλος της Β.Ψ.Ε Γ. ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ Ψυχίατρος Μέλος της Β.Ψ.Ε Χ. ΠΗΝΙΟΥ Ψυχολόγος Μέλος της Β.Ψ.Ε Β. ΤΑΤΣΙΟΠΟΥΛΟΥ Ειδικευόμενη παιδοψυχίατρος στην Παιδοψυχιατρική Κλινική του Ιπποκράτειου Γ.Ν.Θ. Μέλος της Β.Ψ.Ε ΦΑΝΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ, Ψυχίατρος, ψυχοθεραπεύτρια Αρχική ιευθύντρια του Κ.Ψ.Υ.. Τομεα Θεσσαλονίκης. Ιδρυτικό Μέλος και διδάσκουσα της ΒΨΕ Ιδρυτικό μέλος της Συστημικής Εταιρίας Βορείου Ελλάδος. Κ. ΦΕΛΕΚΗ Ψυχίατρος, ψυχαναλύτρια ιδάσκουσα της Β.Ψ.Ε.

3 Η ημιουργικότητα, θεμελιώδης ψυχική λειτουργία, βρίσκεται στο επίκεντρο του ψυχαναλυτικού ενδιαφέροντος, τόσο σε σχέση με την κατανόηση των πολιτισμικών φαινομένων, όσο και με την ίδια την ψυχαναλυτική διαδικασία. Για τον Freud, τα πολιτισμικά φαινόμενα (τέχνη, επιστήμες, θρησκεία, δημιουργία αξιών) κατανοούνται κυρίως ως προσπάθεια του ψυχικού οργάνου να ικανοποιήσει ενορμητικές επιθυμίες ενώ στην πορεία με την εισαγωγή των αντικειμενοτρόπων σχέσεων (Klein, Winnicott, Bion) η δημιουργικότητα εμφανίζεται ως πρωτογενής έμφυτη λειτουργία δημιουργίας συμβόλων, ικανών να εκφράσουν τη συναισθηματική εμπειρία των σχέσεων του ατόμου με τους άλλους και τον κόσμο ευρύτερα. Ο Freud δίνει έμφαση στην αναζήτηση μιας αλήθειας και στην ανασύσταση της ψυχικής ζωής. Στην πορεία η ψυχανάλυση θα επιτρέψει το άνοιγμα ενός μεταβατικού χώρου καθώς και την εμπερίεξη του βιώματος προκειμένου να δοθεί ένα νόημα στο άμορφο, στο τρομακτικά ξένο. Στον απόλυτο πυρήνα της ύπαρξης του ανθρώπου συναντάμε την μοναξιά του, το άναρθρο, την έλλειψη λέξεων και αναπαραστάσεων. Είναι ανέφικτο να προσεγγίσουμε αυτή την ψυχική περιοχή μέσω της αντίληψης ή της ενδοσκόπησης - αυτή θα αναδυθεί απροσδόκητα μέσα από στιγμές όπου ο αναλυτής ξεχνιέται, ονειροπολεί, αφήνει στην άκρη το ρόλο της αυθεντίας. Η πρόσβασή σε αυτήν καθιστά ικανό το γίγνεσθαι του ψυχικού έργου, ανοίγοντας δρόμους σύνδεσης και επανασύνδεσης. Τέτοιες στιγμές συναντιέται η ψυχανάλυση με τη δημιουργικότητα. Στιγμές ανυποψίαστες, συχνά επικίνδυνες, στιγμές όπου κανείς μπορεί να αποροφηθεί από την εμπειρία. Η ψυχαναλυτική θεραπεία μας βοηθά να ζούμε στο παρόν σε σύνδεση με την υποκειμενική ιστορία με παράθυρο στο μέλλον. Κάτω από αυτήν την οπτική η ίδια η ψυχαναλυτική διεργασία αποτελεί μια μορφή τέχνης. Στο παρόν συμπόσιο παρουσιάζεται πλούσιο υλικό εργασιών που θα επιχειρήσουν να διανοίξουν χαραμάδες φωτός για ένα φαινόμενο που αποτελεί την ουσία της ζωής. Όταν η Ζωή έχει νόημα. Σ. ΛΑΖΑΡΙ ΟΥ

4 ΣΑΒΒΑΤΟ 22/10 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ Τραπέζι Εγγραφές Καλωσόρισμα Ι.ΙΕΡΟ ΙΑΚΟΝΟΥ, Τ. ΣΟΥΜΑΚΗ Οι υπνοβάτες Θ.ΚΑΤΡΙΟΣ Η ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ, ΕΝΑ ΚΛΙΝΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ; Πρoεδρείο Ι. ΙΕΡΟ ΙΑΚΟΝΟΥ Η δημιουργικότητα και η διαλεκτική ζωντάνιας απονέκρωσης Γ. ΒΑΣΛΑΜΑΤΖΗΣ Το ζήτημα της ευχαρίστησης στη ψυχαναλυτική θεραπεία ορισμένων οριακώνα ασθενών Γ. ΜΑΝΙΑ ΑΚΗΣ Αναζητήσεις μέσα από το παραμύθι Τ. ΣΟΥΜΑΚΗ ΙΑΛΕΙΜΜΑ Τραπέζι Η ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΩΣ ΤΟΠΟΣ ΣΥΝ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΟΥ ΨΥΧΙΣΜΟΥ Πρoεδρείο : Γ. ΜΑΝΙΑ ΑΚΗΣ Η ονειρική διεργασία ως δυνατότητα νοηματοδότησης της συναισθηματικής εμπειρίας Α. ΜΟΥΤΣΙΑΝΟΥ ημιουργικές διεργασίες στην ψυχαναλυτική σχέση: η διάσταση του συναισθήματος της αγάπης Ε. ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ Η δημιουργικότητα ως άμυνα Χ. ΠΗΝΙΟΥ ΜΕΣΗΜΕΡΙΑΝΟ ΙΑΛΕΙΜΜΑ

5 ΣΑΒΒΑΤΟ 22/10 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ Τραπέζι ΑΠΟ ΤΗ ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΑΞΗ: ΜΟΡΦΕΣ ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ Πρoεδρείο : Χ. ΚΑΡΑΜΑΝΩΛΑΚΗ Πτυχές της δημιουργικότητας στη ψυχαναλυτική διεργασία Μ. ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙ ΗΣ Η μελέτη της μικρο-διεργασίας στη ψυχαναλυτική συνάντηση: χαρτογραφόντας το περίγραμμα της σύνδεσης Ε. ΑΥ Η Β. ΑΡΒΑΝΙΤΙ ΙΟΥ Η διαδικασία της δημιουργικότητας. Προκλήσεις κατά την ανάπτυξη του παιδιού Π. ΤΑΤΣΙΟΠΟΥΛΟΥ ΙΑΛΕΙΜΜΑ Τραπέζι ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ: ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ, ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ, ΑΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΕΣ Προεδρείο : Α. ΤΣΟΥΚΑΤΟΥ Αυθεντία και δημιουργικότητα: δύο έννοιες ασυμβίβαστες Χ. ΚΑΡΑΜΑΝΩΛΑΚΗ ιεργασία, μη διεργασία και δημιουργικότητα σε ψυχαναλυτικό, ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο Κ. ΝΑΥΡΙ ΗΣ ημιουργική διεργασία και καταστροφικότητα στην αναλυτική θεραπεία μιας νεαρής ψυχωτικής ασθενούς Γ. ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΑΚΗΣ μ_otherpoem: μόνο λόγος: ένα βιβλίο μία performance και μερικά ψυχαναλυτικά «παραδοτέα» ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΜΑΝΑΤΙ ΗΣ Προλογίζει η Σ. ΛΑΖΑΡΙ Η / Σκηνοθετική επιμέλεια: Σ. ΚΑΡΑΚΑΝΤΖΑ / Ηχητικά τοπία: SANS εξίωση

6 ΚΥΡΙΑΚΗ 23/10 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ Τραπέζι ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΚΕΝΟ ΚΑΙ ΤΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ Προεδρείο: Α. ΝΑΘΑΝΑΗΛ Τι είναι ένα Βιβλίο; Εισαγωγικές παρατηρήσεις στο «Το Κενό, το Αρχαϊκό, το Ψυχικό Τραύμα» Γ.ΒΑΛΣΑΜΑΤΖΗΣ Η απουσία ψυχικού περιεχομένου στον οριακό ως αποτέλεσμα ατελούς αποχωρισμού και ανεπαρκούς προσυνειδητού Χ. ΖΕΡΒΗΣ Τα κενά στην επικοινωνία του θεραπευτικού ζεύγους σε περιπτώσεις οριακών ασθενών Κ. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΙΑΛΕΙΜΜΑ - ΚΑΦΕΣ

7 ΚΥΡΙΑΚΗ 23/10 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ Τραπέζι Απόσπασμα της ταινίας του Α. Ταρκόφσκι "Αντρεϊ Ρουμπλιόφ" ΤΟ ΑΙΝΙΓΜΑ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ: ΨΥΧΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ Προεδρείο : Γ. ΒΑΣΛΑΜΑΤΖΗΣ "...Εις τον άνω βυθόν των ακατάληπτων πραγμάτων..." Από την μαγεία του Παπαδιαμάντη στην μυστικιστική διάσταση της ψυχανάλυσης Κ. ΦΕΛΕΚΗ Αρθρώνοντας τη σάρκα του κόσμου: ψυχαναλυτές συνομιλούν με την ποιήτρια Γλυκερία Μπασδέκη για τη δυαδική συνείδηση και τη διαστολή του πεδίου της εμπειρίας Βιντεοκατασκευή Μ. ΜΑΝΑΚΑΣ Η ανάδυση της δημιουργικότητας μέσα από τη ψυχαναλυτική σχέση Γ. ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ Συνοψίζοντας Φ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ, Θ. ΚΑΤΡΙΟΣ, Γ. ΒΑΛΣΑΜΑΤΖΗΣ Epiklisis («Επίκλησις»), χορωδιακή σύνθεση. 1ο βραβείο στο διεθνές Φεστιβάλ σύγχρονης μουσικής σύνθεσης (VocalESPOO), Φινλανδία, Ιούνιος του ιοργάνωση: Espoo Music Festivals Association (βίντεο). ΑΝΤΩΝΗΣ ΑΝΕΣΤΗΣ ημιουργικότητα- Επίκληση στη "μούσα" ή στον "δαίμονα"; Φ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ Ολοκλήρωση των εργασιών του Συμποσίου Γ. ΒΑΣΛΑΜΑΤΖΗΣ, Θ. ΚΑΤΡΙΟΣ

8 Γ. ΒΑΣΛΑΜΑΤΖΗΣ ημιουργικότητα και η διαλεκτική ζωντάνιας απονέκρωσης Θα προσεγγίσω το θέμα της διαλεκτικής σχέσης ζωντάνιας / απονέκρωσης, μέσω του δυϊκού - αντικειμενοτρόπου και διυποκειμενικού - χαρακτήρα της αναλυτικής κατάστασης. Κάθε φαινόμενο της αναλυτικής σχέσης μπορεί να ειδωθεί ως σχέση (του αναλυόμενου) με το αντικείμενο, οπότε μπορεί να επικρατούν χαρακτηριστικά είτε της παρανοειδούς είτε της καταθλιπτικής θέσης. Μπορεί να ειδωθεί και ως εκδήλωση της διϋποκειμενικής αναλυτικής σχέσης, μέσω της συνήχησης του αναλυτή με τον αναλυόμενο. Με βαση τα ως άνω, θεωρώ ότι η ζωντάνια είναι χαρακτηριστικό της λειτουργίας στην καταθλιπτική θέση και ότι ταυτόχρονα αναδημιουργείται από την ονειροπόληση (Bion, Οgden), την επινοητικότητα (Ferro) και την αυθεντικότητα (Kernberg) του αναλυτή. Αντίθετα η έλλειψη ζωντάνιας (απονέκρωση) μπορεί να οφείλεται στην επικράτηση επιθέσεων στους δεσμούς αλλά και στην αλληλεπίδραση μηχανιστικής σκέψης και ακλόνητης ιδεολογικής οπτικής, όταν μάλιστα κλειδώνουν η μία μέσα στην άλλη. Τα θέματα αυτα θα προσεγγισθούν μέσω της παρουσίασης κλινικού υλικού μιας αναλυτικής θεραπείας. Η προσοχή μου επικεντρώνεται στην αδιαίρετη μεταβίβαση - αντιμεταβίβαση, μέσω της ανάλυσης της ψυχικής κατάστασης του αναλυτή.

9 Χ. ΖΕΡΒΗΣ Η απουσία ψυχικού περιεχομένου στον οριακό ως αποτέλεσμα ατελούς αποχωρισμού και ανεπαρκούς προσυνειδητού Στη θεραπεία με τον οριακό ασθενή συχνά προκύπτει κατά τη διάρκεια της θεραπείας στο θεραπευτή η αίσθηση ενός «ψυχικού περιεχομένου» στον ασθενή το οποίο στερείται μιας επαρκούς σύστασης και συγκρότησης με διάρκεια, ώστε να χαρακτηρίσει μια ψυχική ταυτότητα. Έτσι, το υποτιθέμενο ψυχικό περιεχόμενο, που είναι ουσιαστικά ισοδύναμο ψυχικού κενού, συνίσταται κυρίως σε αμυντικές εκφράσεις που τείνουν ή να αποκρούσουν το ψυχικό περιεχόμενο του θεραπευτή ή να ταυτιστούν και να στηριχτούν σε αυτό. Κλινικά δεδομένα θα υποδείξουν σε αυτές τις περιπτώσεις ανεπαρκή λειτουργία του προσυνειδητού, το οποίο έτσι δεν προστατεύει επαρκώς την ψυχική δομή του ατόμου μέσα από την αρμονική λειτουργία του ταυτοχρόνως ως φραγμού αλλά και ως επικοινωνίας ανάμεσα στο συνειδητό και το ασυνείδητο. Η μελέτη της ψυχικής πορείας του ατόμου μπορεί να στηρίξει την άποψη ότι αυτή η δυσλειουργία σχετίζεται με πρώιμες καθηλώσεις στη φάση του αποχωρισμού, οι οποίες δεν επέτρεψαν την ψυχική εξατομίκευση μέσα από τη συγκρότηση του προσυνειδητού, ως «κληρονόμου» του περάσματος από τη συμβίωση στη διαφοροποίηση.

10 Χ. ΚΑΡΑΜΑΝΩΛΑΚΗ Αυθεντία και δημιουργικότητα στην ψυχανάλυση: δύο έννοιες ασύμβατες; Το ζήτημα της αυθεντίας στην ψυχανάλυση είναι σύνθετο και σχετίζεται με τα θεμελιώδη ζητήματα της αλήθειας και της γνώσης. Αν ο/η αναλυτής/ρια ασυνείδητα μεταβληθεί σε εκείνον/η που πάντα γνωρίζει και μάλιστα την αλήθεια, τότε η αναλυτική διαδικασία μπορεί να είναι δημιουργική; Ή αντίθετα -αν στην ανάγκη αποκήρυξης οποιασδήποτε υπόνοιας αυθεντίαςαποποιηθεί τον ρόλο του/της, τότε η -εξ ορισμού ασύμμετρηαναλυτική σχέση δεν θα καταστραφεί; Η ψυχανάλυση βρέθηκε εξ αρχής, αναπόφευκτα ίσως σαν σύλληψη ενός μόνο ανθρώπου, αντιμέτωπη με τους κινδύνους και τις τραυματικές επιπτώσεις της αυθεντίας. Ανατρέχοντας στην ιστορία της, τα παραδείγματα -μεταξύ πολλών άλλων- των σχέσεων Sigmund Freud και Sándor Ferenczi, καθώς και του δεύτερου με την ασθενή του R.N. το αποδεικνύουν. Η συζήτηση τους προσπαθεί να συμβάλλει στην ανίχνευση, καλυμμένων πια στις μέρες μας, φαινομένων αυθεντίας που δυσχεραίνουν την δημιουργικότητα της αναλυτικής διαδικασίας.

11 Γ. ΜΑΝΙΑ ΑΚΗΣ Το ζήτημα της ευχαρίστησης στην ψυχαναλυτική θεραπεία ορισμένων οριακών ασθενών Έχει υποστηριχθεί ότι οι οριακές καταστάσεις αποτελούν μορφές ψυχικής οργάνωσης που σε μεγάλο βαθμό κινούνται «πέραν της αρχής της ηδονής» λόγω της ανεπαρκούς ή/και τραυματικής σχέσης με το πρωταρχικό αντικείμενο. Πως τίθεται λοιπόν το θέμα της απαραίτητης για την επένδυση του σκέπτεσθαι ευχαρίστησης στα δύο μέρη του θεραπευτικού ζεύγους, στην ψυχαναλυτική θεραπεία οριακών ασθενών; Η παρούσα εργασία επιχειρεί να εξετάσει ορισμένες πλευρές του πιο πάνω ζητήματος. Εξετάζονται επίσης οι συνδεδεμένες με αυτό ιδιαιτερότητες του αντιμεταβιβαστικού βιώματος, της περιέχουσας διεργασίας και των ερεισμάτων της. Παρουσιάζεται και συζητείται σχετικό κλινικό υλικό.

12 Κ. ΝΑΥΡΙ ΗΣ ιεργασία, μη-διεργασία και δημιουργικότητα σε ψυχαναλυτικό, ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο Ο J. Bleger θεωρούσε ότι το κλινικό πλαίσιο της ψυχανάλυσης, εξ αιτίας της σταθερότητας που οφείλει να το διακρίνει, αποτελεί «μη-διεργασία», η οποία όμως αποσκοπεί στο να επιτρέπει την διεξαγωγή εντός αυτής της ψυχαναλυτικής εργασίας, που κατεξοχήν συνιστά «διεργασία». Από το άλλο μέρος, σε περιπτώσεις όπου, λόγω ακριβώς της ψυχοπαθολογίας, η ικανότητα για συμβολοποίηση του αναλυόμενου είναι ελλειμματική με αποτέλεσμα να δοκιμάζεται σοβαρά η ικανότητα για "παιχνίδι" και στους δυο πρωταγωνιστές της αναλυτικής δυάδας, αυτό που μπορεί να συμβαίνει είναι μια αλληλοδιαδοχή μέσα στο πλαίσιο στιγμών διεργασίας και μη-διεργασίας. Στην παρούσα εισήγηση, με αφορμή ένα συγκεκριμένο περιστατικό ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας, επανεξετάζεται θεωρητικά και κλινικά το ερώτημα αναφορικά με τη δυνατότητα (αλλά και τα όρια αυτής της δυνατότητας) προσωρινών μετατροπών του πλαισίου πρόσωπο-με-πρόσωπο, προκειμένου να διευκολύνεται σε πρώτη φάση η εδραίωση του ψυχικού δεσμού αναλυόμενου-αναλυτή, που αποτελεί τη βάση κάθε περαιτέρω δημιουργικής αναλυτικής διεργασίας.

13 Κ. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Τα κενά στην επικοινωνία του θεραπευτικού ζεύγους σε περιπτώσεις οριακών ασθενών Οι ιδιαίτεροι και ανώριμοι μηχανισμοί άμυνας του ψυχισμού των οριακών ασθενών αλλά και η βία που αυτοί εμπεριέχουν, έρχονται με σφοδρότητα να διεγείρουν με ασυνείδητο τρόπο τις γκρίζες και σκοτεινές πλευρές του ψυχισμού του θεραπευτή, να επηρεάσουν με ποικίλους τρόπους την θεραπευτική διαδικασία και να δοκιμάσουν συχνότατα την αντοχή του αλλά και την επάρκεια και την σταθερότητα του θεραπευτικού πλαισίου.μία από τις πιο δύσκολες καταστάσεις στην ψυχαναλυτική θεραπεία των οριακών δομών προσωπικότητας είναι αυτή του ψυχικού κενού.από την πλευρά του θεραπευόμενου το κενό εκδηλώνεται ως απουσία σκέψης, εικόνων και συναισθημάτων δηλαδή ως απουσία ψυχικών αναπαραστάσεων. Μοιάζει με μια καταθλιπτική κατάσταση χωρίς όμως το τυπικό καταθλιπτικό συναίσθημα και χωρίς εμφανή ψυχικό πόνο.το κενό αναπόφευκτα έχει την τάση να καταλαμβάνει σταδιακά τον θεραπευτή και την σκέψη του βάλλοντας κατά της παραγωγής νοήματος. Η ίδια η θεραπευτική διεργασία και η δική του παρουσία τίθενται υπό αμφισβήτηση, είναι σα να μην υπάρχει για τον θεραπευόμενο, τα λόγια του δεν ασκούν καμία επίδραση, ξεχνιούνται ή δεν ακούγονται, «χάνονται στο κενό».

14 Τ. ΣΟΥΜΑΚΗ Aναζητήσεις μέσα από το παραμύθι Τα παραμύθια, όπως και άλλα μεταβατικά φαινόμενα, έχουν ορισμένα κοινά σημεία με τις κατασκευές της ψυχανάλυσης. Από τα διαχρονικά παραμύθια "μια φορά κι ένα καιρό", μέχρι τα παραμύθια - κατασκευές των κλινικών περιπτώσεων, αυτό που αναζητείται είναι η "αλήθεια" μιας ιστορίας που παρουσιάζεται με συμβολισμούς, συμπυκνώσεις και μεταθέσεις. Οι αναζητήσεις του παραμυθιού αναπαριστούν τις κινήσεις ενός αναδυόμενου ψυχισμού, καθώς τροφοδοτούν τις κινήσεις ταυτίσεων και εκτυλίσσουν τη φαντασία του. Το παιδί συναντά τον εαυτό του στους "ήρωες άλλων τόπων/χρόνων και τον τοποθετεί εκ νέου σε μια δική του υποκειμενική αφήγηση. Τα παραμύθια κινούνται σε αυτή την ιδιαίτερη κατάσταση που συνιστά την ικανότητα του υποκειμένου να μένει μόνο με τον εαυτό του με την παρουσία του άλλου και στη συνέχεια με τον άλλο, σε μια κοινή περιοχή παιγνιδιού.ο θεραπευτής από την άλλη, αναζητά κι εκείνος μέσα από το παραμύθι που το παιδί "κατασκευάζει "και φέρνει στη θεραπεία, τις ασυνείδητες αλήθειες του, αναπλάθοντας τα κομβικό σημεία της ιστορίας του.

15 Γ. ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΑΚΗΣ ημιουργική διεργασία και καταστροφικότητα στην αναλυτική θεραπεία μιας νεαρής ψυχωτικής ασθενούς Ένας σύγχρονος, γόνιμος ψυχαναλυτικός τρόπος κλινικής εργασίας με ψυχωτικούς ασθενείς είναι η αναγνώριση δύο ξεχωριστών μερών της προσωπικότητας, της ψυχωτικής και της μη ψυχωτικής πλευράς, και η μελέτη της αλληλεπίδρασης και της σύγκρουσης μεταξύ τους. Η ψυχωτική πλευρά αρνείται την εσωτερική και εξωτερική πραγματικότητα κατασκευάζοντας στη θέση της μια παραληρητική, ενώ επιτίθεται στη σχέση με τον θεραπευτή. Η μη ψυχωτική πλευράπροσπαθεί να συνδιαλλαγεί με την πραγματικότητα και τα άγχη που αυτή διακινεί και να αξιοποιήσει τη θεραπευτική σχέση. Στην αναλυτική εργασία προσπαθούμε να συνδεθούμε σταθερά με την υγιή πλευρά και να την ενισχύσουμε,αποδομώντας ταυτόχρονα την ψυχωτική πλευρά η οποία συνήθως κυριαρχεί στη συνολική προσωπικότητα. Εφόσον επιτευχθεί κάποιου είδους συμβολική επεξεργασία της ψυχωτικής πλευράς, έχει γίνει ένα σημαντικό βήμα για την αλλαγή του ισοζυγίου υπέρ της υγιούς. Θα παρουσιαστεί ανάλογο κλινικό υλικό.

16 Ε. ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ ημιουργικές διεργασίες στην ψυχαναλυτική σχέση: η διάσταση του συναισθήματος της αγάπης Τι είναι αγάπη; Έχει κυριαρχήσει πολιτισμικά η ταύτιση της αγάπης με την εξιδανίκευση απεικονίζοντας ένα ψυχικό τοπίο σχέσεων, στατικής ομορφιάς, όπου η ασχήμια και το δυσάρεστο δεν έχουν θέση. Η ψυχανάλυση αποπειράται να προσεγγίσει την αγάπη με έναν ευθύ, ειλικρινή και ολοκληρωμένο τρόπο. Εκκινώντας από τον Freud, ο οποίος στο κείμενό του για τον ναρκισσισμό είπε πως όταν δεν αγαπάμε, αρρωσταίνουμε και φτάνοντας στην καταθλιπτική θέση της M. Klein και στις έννοιες του νοιαξίματος, της άσπλαχνης και σπλαχνικής αγάπης και της ζωντάνιας (aliveness) από τον D. Winnicott, η ψυχανάλυση κατάφερε να προσεγγίσει την ψυχική αξία του συγκεκριμένου συναισθήματος και της λειτουργίας του. Τόσο η θεωρία της Klein για την καταθλιπτική θέση, όσο και του Winnicott για το νοιάξιμο και τη δημιουργική ζωή υποδεικνύουν την ικανότητα που κατακτά ο ψυχισμός, όταν καταφέρει να εισαχθεί στο συναίσθημα της αγάπης. Η ικανότητα που κατακτάται είναι, κατά τη γνώμη μου, ο ψυχικός πυρήνας της δημιουργικότητας. Στην παρούσα εργασία θα επιχειρηθεί η θεωρητική ανάπτυξη αυτής της ιδέας και η σύνδεσή της με κλινικό υλικό.

17 Π. ΤΑΤΣΙΟΠΟΥΛΟΥ Η διαδικασία της δημιουργικότητας. Προκλήσεις κατά την ανάπτυξη του παιδιού Το άρθρο παρουσιάζει μια βιβλιογραφική ανασκόπηση της ψυχαναλυτικής θεωρίας, από τους πρωτεργάτες έως και τη σύγχρονη άποψη για την αισθητική εμπειρία, την τέχνη, και τη δημιουργικότητα, διερευνώντας τη συμπόρευση της δημιουργικότητας με την ανάπτυξη του παιδιού. Τονίζεται ο κεντρικός ρόλος των σχεσιακών εμπειριών στη πρώιμη παιδική ηλικία για την εμφάνιση και διαμόρφωση της έννοιας της αισθητικής του παιδιού, η οποία παίρνει τη μορφή και την ποιότητα μιας βαθιάς και διά βίου μέριμνας. Η ονειρική διαδικασία και η δημιουργικότητα, πιστές στο ασυνείδητο, επιτυγχάνουν την πιο εκλεπτυσμένη μορφή τους στις καλές τέχνες, ωστόσο, μπορούμε να δούμε τις πιο αρχαϊκές εκδηλώσεις τους στην καμπύλη του ώμου της μητέρας κατά τη διάρκεια του θηλασμού, στους κτύπους της καρδιάς της και την αναπνοή, τη μελωδία της φωνής της, στην ισορροπία του βλέμματος και του χαμόγελου της, όλα ενσωματωμένα στη ζεστασιά και την ασφάλεια της αλληλεπίδρασης μητέρας-βρέφους. Η διπλή ταυτότητα ως κάτι που το παιδί κάνει και ως τρόπος που αυτό είναι, συνεπάγεται τη δημιουργική επαφή με τον κόσμο.

18 Μ. ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙ ΗΣ Πτυχές της δημιουργικότητας στην ψυχαναλυτική διαδικασία Η δημιουργικότητα και η έμπνευση παρότι αποτελούν συστατικά της ψυχαναλυτικής διαδικασίας, αντιμετωπίστηκαν με σχετική αμηχανία από την ψυχαναλυτική θεωρία. Μετά από μια σύντομη εισαγωγή στο θέμα, εξετάζονται πτυχές της δημιουργικότητας και της έμπνευσης μέσα από κάποια σύντομα κλινικά παραδείγματα. Τέλος, διατυπώνονται κάποιες υποθέσεις και απόψεις σχετικές με τα παραπάνω ψυχικά φαινόμενα.

19 Κ. ΦΕΛΕΚΗ "...Εις τον άνω βυθόν των ακατάληπτων πραγμάτων..." Από την μαγεία του Παπαδιαμάντη στην μυστικιστική διάσταση της ψυχανάλυσης. Η μαγεία του Παπαδιαμάντη έγκειται στην ικανότητα του να συλλαμβάνει με τις αισθήσεις του τον φυσικό κόσμο που τον περιβάλλει, και να τον μεταφέρει στη ποιητική γλώσσα των αισθημάτων αποκαλύπτοντάς μας σ ένα δεύτερο επίπεδο την βαθύτερη την αληθινή φύση του κόσμου, εκεί όπου η ομορφιά της φύσης αποτελεί το συγκεκριμένο ανάλογο των αισθηματων του, το δικό του προσωπικό ήθος. Στον ποιητικό κόσμο αυτού του ομολογημένου κυνηγού αισθησιακών στιγμών, το φυσικό συνδέεται με το μεταφυσικό, το αισθητό με το νοητό κι ο Έρωτας με το Θείο. Η αισθητική διάσταση της ψυχαναλυτικής εμπειρίας για τους Bion και Meltzer άνοιξε την Ψυχανάλυση προς την Τέχνη και την Θρησκεία, μετακινώντας την απο την περιοχή της βεβαιότητας στο Άγνωστο, το Άμορφο, το κενό. Εκεί, με μόνους βοηθούς την διαίσθηση και την πίστη, ο αναλυτής καλείται να εκτεθεί στην αβεβαιότητα, να βιωθεί απο την ίδια την εμπειρία, μεσω των αισθήσεων και των ονειροπολησεων του, προκειμένου να αναδυθούν σύμβολα, που περιέχουν το αντανακλώμενο νόημα της συναισθηματικής εμπειρίας του αναλυόμενου, ώστε να γίνει δυνατη στη συνέχεια η διανοητική επεξεργασία τους. Κλινικό υλικό συνοδεύει την παραπάνω θεωρητική προσέγγιση.

20 Ν. ΜΟΥΤΣΙΑΝΟΥ Η ονειρική διεργασία ως δυνατοτητα νοηματοδότηση της συναιςθηματικής εμπειρίας Ολοι δημιουργούμε ασταμάτητα, κάθε μέρα, και στον ύπνο μας ειμαστε δημιουργοί ονείρων. Είμαστε καλλιτέχνες σε μία διαρκή ατέρμονη προσπάθεια να ξαναδημιουργήσουμε, να ζωντανέψουμε κομμάτια - πλευρές του εαυτού μας, που δεν εχουν νοηματοδοτηθεί, εχουν ξεχαστεί, έχουν μείνει ασύνδετες - θραύσματα αποκομμένα χωρίς συνοχή, θραύσματα που έχουν μία αίσθηση, ένα βίωμα αχνό. Κατά τον Bion τα όνειρα σχετίζονται με την αναζήτηση της αλήθειας μέσω της σκέψης και των συναισθημάτων. Τα όνειρα αντανακλούν μια συναισθηματική διεργασία που έχει διακοπεί. Ερμηνεύει τα όνειρα ως την ασυνείδητη επεξεργασία της συναισθηματικής εμπειρίας, η οποία συμβαίνει αδιάκοπα και ταυτόχρονα με τη συνειδητή σκέψη.

21 Β. ΑΡΒΑΝΙΤΙ ΟΥ - Ε. ΑΥ Η Μελετώντας τη μικροδιεργασία της ψυχαναλυτικής συνάντησης Σε αυτή την παρουσίαση θα επιχειρήσουμε να περιγράψουμε τη διεργασία της θεραπευτικής αλληλεπίδρασης, με βάση τη λεπτομερή μελέτη μιας συνεδρίας ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας, που έλαβε χώρα στο πλαίσιο της έρευνας «Σχεσιακός Νους». Η έρευνα βρίσκεται στα αρχικά της στάδια και δεν μπορούμε ακόμη να παρουσιάσουμε συγκεκριμένα ευρήματα, αλλά παραθέτουμε παρακάτω το σκεπτικό της προτεινόμενης παρουσίασης. Στο πλαίσιο της έρευνας, οι συνεδρίες βιντεοσκοπούνται και σε ορισμένες συνεδρίες γίνεται μέτρηση του καρδιακού παλμού των συμμετεχόντων, με στόχο να καταγραφεί η σωματική διέγερση τους στην πορεία της συνεδρίας, όπως και συνεντεύξεις που αφορούν τον «εσωτερικό διάλογο» θεραπεύτριας και ασθενή κατά τη συνεδρία. Με βάση αυτό το υλικό, επιχειρείται η λεπτομερής περιγραφή της μικρο-διεργασίας της ψυχαναλυτικής συνάντησης και η μελέτη της συμβολής της στην πορεία της θεραπείας. Βασική έννοια και σημείο εστίασης της παρουσίασης είναι η εναρμόνιση (ή ο συντονισμός) μεταξύ αναλύτριας και πελάτη και ο ρόλος της στην πορεία της συνεδρίας, στην εδραίωση της θεραπευτικής συμμαχίας και στην έκβαση της θεραπείας. Προσεγγίζουμε την εναρμόνιση μέσα από τη μελέτη λεκτικών, συναισθηματικών και ψυχοφυσιολογικών όψεων της θεραπευτικής αλληλεπίδρασης. Συνολικά, η ψυχοθεραπεία προσεγγίζεται ως μια σύνθετη και πολυ-επίπεδη διεργασία, που συμπεριλαμβάνει τόσο συνειδητή λεκτική επικοινωνία όσο και ασυνείδητες, ενσώματες συναισθηματικές διαστάσεις, όπως αποτυπώνονται στην έκφραση του προσώπου, στις κινήσεις και στο αυτόνομο νευρικό σύστημα. Στην παρουσίαση θα προσπαθήσουμε να συνδέσουμε την ερευνητική περιγραφή της συνεδρίας με την κλινική εκτίμηση της διεργασίας και της πορείας της θεραπείας από τη θεραπεύτρια (Βίκυ) και να συζητήσουμε τις κλινικές και θεωρητικές προεκτάσεις των ευρημάτων.

22 Γ. ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ Ανάδυση της δημιουργικότητας μέσα από την ψυχαναλυτική σχέση Η δημιουργικότητα αποτελεί μια έμφυτη δυνατότητα του ανθρώπου. Η καλλιτεχνική όπως κι η επιστημονική δραστηριότητα, ως αποτέλεσμα της δημιουργικότητας, στα πρώτα χρόνια της ψυχανάλυσης αντιμετωπίστηκαν με προβληματικό τρόπο είτε ως εναλλακτική της νευρώσεως διέξοδος από τον Φρόϋντ είτε ως επανορθωτική διαδικασία στο πλαίσιο της καταθλιπτικής θέσης από την Σήγκαλ. Η δημιουργικότητα όμως, όπως και το παιχνίδι, είναι μια αυθόρμητη διαδικασία που προκύπτει όταν υπάρξουν οι κατάλληλες περιβαλλοντικές συνθήκες κι ευνοήσουν να αναδυθεί η απεραντοσύνη των δυνατοτήτων. Στην ψυχαναλυτική διαδικασία μέσα από το χάος της συνάντησης δύο ανθρώπων, αναλυτή και αναλυόμενου/ης, μπορεί να προκύψει από την άβυσσο έως και τη δημιουργία ενός καινούριου ενδιάμεσου τρόπου ύπαρξης στον κόσμο. Αυτό απαιτεί από πλευράς αναλυτή/τριας το άνοιγμα στη γνώση αλλά και στη μη γνώση, την κατοχή της θεωρίας αλλά και την εγκατάλειψή της. Μέσα από αυτή τη σχέση με τον/την αναλυτή επιτρέπεται κι αναδύεται η δημιουργικότητα στον/στην αναλυόμενο/η που μπορεί να πάρει τη μορφή ανάγνωσης της ζωής του/της ως μυθιστόρημα μέχρι και την εγκατάλειψη της αντιμετώπισης των σχέσεων μέσα από ψυχοσωματικές εκδηλώσεις προς μια λογοτεχνική ανάγνωση της ζωής του/της.

23 Χ. ΠΗΛΙΟΥ Η δημιουργικότητα ως άμυνα Στη συγκεκριμένη εργασία επικεντρώνομαι στα αίτια που παρακινούν ένα άτομο να δημιουργήσει, βλέποντας την δημιουργία σαν αμυντική διαδικασία. Αναρωτιέμαι αν το άτομο έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά η ένα είδος ψυχοπαθολογίας και πως η ψυχοπαθολογία του επηρεάζει τον τρόπο (ζωγραφική, μουσική, ποίηση, επιστήμη δουλειά..) και την ποιότητα της έκφρασής του. Βέβαια μπαίνει το ερώτημα ότι αν η δημιουργική δραστηριότητα αποτελεί άμυνα, που σημαίνει ότι κάποιος δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει δυσάρεστα συναισθήματα, πως μπορεί ο ίδιος άνθρωπος να είναι δημιουργικός όταν στη διάρκεια της δημιουργίας πολλές φορές χρειάζεται να αντέχει την αβεβαιότητα, το άγνωστο και να έχει ανοχή στη ματαίωση. Αναφέρονται κάποιες σκέψεις και παραδείγματα σε σχέση με την πορεία της δημιουργικότητας του θεραπευόμενου, δηλαδή, κατά πόσο η δημιουργικότητα περιορίζεται, αυξάνεται η μεταβάλλεται ποιοτικά κατά την διάρκεια η μετά το τέλος της θεραπείας.

24 Θ. ΚΑΤΡΙΟΣ Οι υπνοβάτες Η δημιουργικότητα ως θεμελιώδης ψυχική λειτουργία, βρίσκεται στο επίκεντρο του ψυχαναλυτικού προβληματισμού από καταβολής ψυχανάλυσης, τόσο σε σχέση με την κατανόηση των πολιτισμικών φαινομένων όσο και της ίδιας της ψυχανάλυσης ως τέχνης. Αρχική αναφορά μου είναι το έργο δυο μεγάλων υπαρξιακών φιλοσόφων του Kierkegaard και του Nitzsche, αντισυστημικών που έδωσαν έμφαση στη συναισθηματική εμπειρία και τον υποκειμενικό στοχασμό και διατύπωσαν θέσεις για τη δημιουργικότητα που βρίσκονται πολύ κοντά στις ψυχαναλυτικές, αν δεν είναι ταυτόσημες. Απο ψυχαναλυτικη σκοπιά, η δημιουργικοτητα αρχικά ανάγεται στο οικονομικό ενορμητικό μοντέλο του Freud, στη συνέχεια όμως χάρις στο έργο της Klein,του Winnicott και του Bion, κατανοείται στο πλαισιο της θεωρίας των αντικειμενότροπων σχέσεων, με έννοιες-κλειδιά όπως η καταθλιπτική θεση, τα μεταβατικά φαινόμενα και η πίστη στην Ο.

25 Β. ΑΜΑΝΑΤΙ ΗΣ μ_otherpoem: μόνο λόγος: ένα βιβλίο μία performance και μερικά ψυχαναλυτικά «παραδοτέα» Προλογίζει η Σ. ΛΑΖΑΡΙ Η Σκηνοθετική επιμέλεια: Σ. ΚΑΡΑΚΑΝΤΖΑ Ηχητικά τοπία: SANS Με βάση και άξονα το υλικό του βιβλίου του «μ_otherpoem: μόνο λόγος» (Νεφέλη 2014, β έκδοση: 2015), ο ποιητής-συγγραφέας του παρουσιάζει έναν ακροβατικό συνδυασμό ανάμεσα στην αναγνωστική performance κομβικών σημείων του βιβλίου και στην βιωματική έκθεση εξίσου κομβικών σταδίων της παρελθούσας εμπειρίας του ως ψυχαναλυομένου. Είναι μία απόπειρα να προσεγγισθεί η περίπλοκη διαδικασία μεταστοιχείωσης της ψυχανάλυσης σε λογοτεχνικό έργο και της ψυχαναλυτικής διαδικασίας ως πρώτης εσωτερικής γραφής. Ταυτόχρονα, πρόκειται για ένα συμπυκνωμένο ημερολόγιο της γραφής ενός βιβλίου, που αποτέλεσε για τον συγγραφέα του ανακεφαλαίωση βίου αλλά και άνοιγμα δρόμων. Με την πράξη αυτής της διττής παρουσίασης, το βιβλίο και ο συγγραφέας του έχουν, άλλωστε, τη βάσιμη υποψία πως επιστρέφουν εκεί από όπου ξεκίνησαν και απευθύνονται ξανά προς την κατεύθυνση στην οποία οφείλουν πολλά.

26 Μ. ΜΑΝΑΚΑΣ Αρθρώνοντας τη σάρκα του κόσμου: ψυχαναλυτές συνομιλούν με την ποιήτρια Γλυκερία Μπασδέκη για τη δυαδική συνείδηση και τη διαστολή του πεδίου της εμπειρίας. (βιντεοκατασκευή) Η διόφθαλμη όραση και το βάθος πεδίου οι κινήσεις που συμβαίνουν γύρω απ το χάσμα, την caesura, το écart, που συνιστά προϋπόθεση της εμπειρίας τα ανεπαίσθητα χάσματα που επιτρέπουν τη συνείδηση της κίνησης των ψυχικών καταστάσεων, την αποκάλυψη και τη μεταμόρφωση των ψυχικών αντικειμένων το ριζικά διαλογικό χάσμα που επιτρέπει στην εμπειρία να αρθρωθεί και να μπει σε κίνηση επιρροή και αυτονομία, σημείο και σύμβολο η προσπάθεια να βρεθούμε στον ενδιάμεσο χώρο όπου από τη μια η δημιουργικότητα καταρέει στην παρανοεδή ακινητοποίηση του κόσμου σε αιτιώδεις αρθρώσεις και την καταναγκαστική πλήρωση του χάσματος με κανόνες κι από την άλλη αιωρείται αποσυναρθρωμένη σε μιαν υστερική μεταφορικότητα. "Φωνές" της ψυχανάλυσης και η φωνή της ποιήτριας Γλυκερίας Μπασδέκη αρθρώνονται σπονδυλωτά σε μιαν ερμηνευτική και φαινομενολογική διερεύνηση σχετικά με την προσπάθεια για τη μέγιστη σύλληψη των διαστάσεων της εμπειρίας, αυτήν που επιτρέπει στους ορίζοντες να συγκλίνουν δίχως να ακινητοποιούν τα γενεσιουργά χάσματα.