ΑΝΑΦΟΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ Γ ΕΒΔΟΜΑΔΑ (7-11/12/2015) ΤΗΣ Β ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ «ΜΑΖΙ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ»

Transcript

1 ΑΝΑΦΟΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ Γ ΕΒΔΟΜΑΔΑ (7-11/12/2015) ΤΗΣ Β ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ «ΜΑΖΙ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ» Η τρίτη και τελευταία εβδομάδα του δεύτερου κύκλου της Εκπαίδευσης «ΜΑΖΙ & ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ» πραγματοποιήθηκε από τις 7 έως τις 11 Δεκεμβρίου 2015 στο Πρότυπο Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης «Πόρτα Ανοιχτή» της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών, με 257 συμμετέχοντες και 15 επιπλέον άτομα με αναπηρία, μέλη της Καλλιτεχνικής Λέσχης. Η εβδομάδα ήταν αφιερωμένη σε καλλιτεχνικά εργαστήρια μουσικής, χορού, θεάτρου και ζωγραφικής / ενδυματολογίας / σκηνικών, με τη συμμετοχή και των μελών της Καλλιτεχνικής Λέσχης της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών, με τελικό στόχο να παρουσιαστούν οι δημιουργίες τους σε μία ολοκληρωμένη θεατρική παράσταση, βασισμένη στο κλασικό παραμύθι «Ο Ποντικογητευτής του Χάμελιν».

2 Δευτέρα 7 Δεκεμβρίου 2015 Η πρώτη ημέρα του τρίτου πενθήμερου ξεκίνησε με την προβολή ταινίας από τις δραστηριότητες του δεύτερου πενθήμερου της Εκπαίδευσης, θυμίζοντας σε όλους μας τις ξεχωριστές στιγμές που μοιραστήκαμε μαζί. Η υπόλοιπη μέρα αφιερώθηκε στο Εργαστήριο Μουσικής «Το ταξίδι μίας νότας», υπό την καθοδήγηση της Υπεύθυνης του Προγράμματος Μουσικής της Καλλιτεχνικής Λέσχης, Φραντσέσκας Βινάσσα. Αρχικά αναλύθηκε η θεωρία της μουσικής ταυτότητας, καλώντας τους συμμετέχοντες να αναρωτηθούν για το πού θα τοποθετούσαν τον εαυτό τους σε μία υποτιθέμενη μουσική ομάδα. Στη συνέχεια πέρασαν από μία μικρή ακρόαση, δοκιμάζοντας την αντίληψή τους σε σχέση με τη μελωδία, την αρμονία και το ρυθμό, και στο τέλος δημιούργησαν ένα μουσικό σύνολο, καταλαμβάνοντας ο καθένας τη θέση που του ταίριαζε περισσότερο και αποδίδοντας ένα αρμονικό και άρτιο μουσικό αποτέλεσμα. Τρίτη 8 Δεκεμβρίου 2015 Η δεύτερη μέρα ξεκίνησε με την ομιλία «Η θεραπευτική αξία της θεατρικής τέχνης» από τη φυσικοθεραπεύτρια/πτυχιούχο ψυχολογίας Βάσω Κυριακού. Έγινε αναφορά στην αξία που είχε το θέατρο στην Αρχαία Ελλάδα, και αναπτύχθηκαν σύγχρονες απόψεις ανθρώπων που ασχολούνται με τη θεατρική τέχνη, από τις οποίες απορρέει η εκπαιδευτική και θεραπευτική της αξία.

3 Η ομιλία πλαισιώθηκε από επτά μέλη της θεατρικής ομάδας της Καλλιτεχνικής Λέσχης, με και χωρίς αναπηρίες, τα οποία κατέθεσαν την προσωπική τους εμπειρία από τη συμμετοχή τους στη θεατρική ομάδα. Συγκεκριμένα, αναφέρθηκαν στον τρόπο με τον οποίο αυτή η εμπειρία έχει επιδράσει θετικά στη ζωή τους, τόσο από πλευράς ψυχολογικών παραμέτρων όσο και βελτίωσης αλλά και κατάκτησης διάφορων κοινωνικών δεξιοτήτων. Η συζήτηση κινητοποίησε έντονο ενδιαφέρον και εμπλουτίστηκε με σχόλια και τοποθετήσεις από την πλευρά της υπόλοιπης ομάδας. Ακολούθησε η συνέχεια του Εργαστηρίου Ζωγραφικής «Το ταξίδι μίας εικόνας», το οποίο είχε ξεκινήσει κατά τη διάρκεια του δεύτερου πενθήμερου με την Υπεύθυνη του Προγράμματος Ζωγραφικής της Καλλιτεχνικής Λέσχης Κρίστα Μπέεκε. Αυτή τη φορά έγινε μία τυχαία διαλογή των ιστοριών που είχαν γραφτεί μετά από την επίσκεψη στην Εθνική Πινακοθήκη και οι συμμετέχοντες ζωγράφισαν έναν πίνακα εμπνευσμένο από την ιστορία που τους έτυχε.

4 Το κάθε έργο που φιλοτεχνήθηκε εκτέθηκε μαζί με τον αρχικό πίνακα-έμπνευση και το αντίστοιχο κείμενό του, αποτελώντας ένα πρωτότυπο εικαστικό σύνολο διαφορετικών προσεγγίσεων που συναντήθηκαν και αλληλοσυμπληρώθηκαν με έναν ακόμα μοναδικό τρόπο. Η μέρα ολοκληρώθηκε με την παράσταση «Ο Αμάλ και οι επισκέπτες της Νύχτας», από τη θεατρική ομάδα της Καλλιτεχνικής Λέσχης, και ακολούθησε συζήτηση σχετικά με τα συστατικά της παράστασης και τη συνεργασία όλων των μελών της θεατρικής ομάδας.

5 Τετάρτη 9 Δεκεμβρίου 2015 Στο ξεκίνημα της τρίτης μέρας οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε τρία Εργαστήρια, τα οποία λειτούργησαν παράλληλα με σκοπό να προετοιμαστούν οι παρουσιάσεις για την τελευταία μέρα της Εκπαίδευσης. Στο Εργαστήριο Χορού-κίνησης «Χορεύοντας ταξιδεύω», με την καθοδήγηση της Υπεύθυνης Προγράμματος Χορού της Καλλιτεχνικής Λέσχης Ελένης Φορτώση, οι χορευτές μας δούλεψαν πάνω σε μία χορογραφία με θέμα το ταξίδι. Στο Εργαστήριο Μουσικής «Το ταξίδι μίας νότας», οι μουσικοί ανέβηκαν πάνω στη σκηνή και με την καθοδήγηση της Φραντσέσκας Βινάσσα αναπαρήγαγαν αποκλειστικά με τα άκρα του σώματός τους και σε απόλυτο συντονισμό τους ήχους της βροχής, της καταιγίδας, της βροντής και του αέρα.

6 Στη συνέχεια, συνεργάστηκαν όλοι μαζί στη μελοποίηση στίχων που προορίζονταν για την τελική παράσταση, βασισμένη στο κλασικό παραμύθι του «Ποντικογητευτή του Χάμελιν». Στο Εργαστήριο Ζωγραφικής «Το ταξίδι μίας εικόνας» ξεκίνησε με τη βοήθεια της Κρίστας Μπέεκε η δημιουργία σκηνικών, αντικειμένων και κοστουμιών για την παράσταση του Ποντικογητευτή.

7 Στη συνέχεια η ομάδα ενώθηκε ξανά για να συνεχίσει - κατόπιν δικού της αιτήματος και με την καθοδήγηση της δασκάλας ζωγραφικής-εθελόντριας Διονυσίας Κόκλα - τη συζήτηση φιλοσοφικού χαρακτήρα που είχε ξεκινήσει το προηγούμενο πενθήμερο σχετικά με τη διαδικασία σύλληψης μίας ιδέας. Η συζήτηση συνέχισε να προκαλεί έντονο ενδιαφέρον, να ενθαρρύνει την έκφραση διαφορετικών απόψεων και να επιβεβαιώνει το πόσο υποκειμενικά βιώνει ο καθένας μας τον τρόπο με τον οποίο συλλαμβάνεται μία ιδέα και το πώς δημιουργεί εν τέλει την ανάγκη να εκφραστεί καλλιτεχνικά. Πέμπτη 10 Δεκεμβρίου 2015 Η τέταρτη μέρα αφιερώθηκε στο Εργαστήριο Θεάτρου, το οποίο βασίστηκε στο κλασικό παραμύθι του Ποντικογητευτή, το οποίο ήταν και το θέμα των υπόλοιπων Εργαστηρίων. Αφού έγινε η ανάγνωση του κειμένου, οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε ομάδες χορευτών, μουσικών, ηθοποιών και σκηνογράφων, σύμφωνα με το Εργαστήριο που είχε παρακολουθήσει ο καθένας την προηγούμενη μέρα.

8 Οι ζωγράφοι αποχώρησαν για να δουλέψουν ξεχωριστά πάνω στην προετοιμασία των σκηνικών και των ενδυμάτων, ενώ οι υπόλοιπες ομάδες παρέμειναν στο χώρο του θεάτρου για τις κοινές τους πρόβες. Οι χορευτές επιδόθηκαν στην προετοιμασία των χορογραφιών της παράστασης (χορός ποντικιών, χορός παιδιών κλπ.) και οι μουσικοί συνέχισαν τη μελοποίηση των στίχων των τραγουδιών της παράστασης, ενώ έγραψαν και δικούς τους στίχους για δύο επιπλέον σκηνές.

9 Τέλος οι ηθοποιοί, με την καθοδήγηση της Δάφνης Οικονόμου, μοίρασαν τους ρόλους τους και δούλεψαν τα διαλογικά μέρη του κειμένου της ιστορίας του Ποντικογητευτή, δίνοντας έμφαση στην έκφραση, στην κίνηση και τη σωστή εκφορά του λόγου. Παρασκευή 11 Δεκεμβρίου 2015 Το ξεκίνημα της τελευταίας μέρας βρήκε όλες τις ομάδες να προετοιμάζονται πυρετωδώς από κοινού για την τελική παράσταση του Ποντικογητευτή. Οι παρουσιάσεις έγιναν μπροστά σε κοινό, το οποίο αποτελούνταν από εργαζόμενους και εξυπηρετούμενους της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών και εκπαιδευτικό προσωπικό του Ειδικού Δημοτικού Σχολείου και την κυρία Gunhild Guldseth, υπεύθυνη επικοινωνίας της Πρεσβείας της Νορβηγίας. Η αρχή έγινε με την ομάδα μουσικής, η οποία σε άψογο συντονισμό για ακόμα μία φορά αναπαρήγαγε τους ήχους της βροχής που εξελίσσεται σε καταιγίδα, χρησιμοποιώντας αποκλειστικά τα άκρα του σώματος και χωρίς τη συνδρομή κανενός μουσικού οργάνου, και ολοκλήρωσε την παρουσίαση τραγουδώντας την άρια «Non ti scordar di me».

10 Στη συνέχεια η ομάδα χορού παρουσίασε μία άρτια χορογραφία με θέμα το ταξίδι, με μουσική υπόκρουση τη Σ. Βέμπο, τον Κ. Βήτα και τους Woovenhand. Το καλλιτεχνικό μέρος της μέρας κορυφώθηκε με την παράσταση του Ποντικογητευτή, η οποία κατάφερε να ταξιδέψει το κοινό σε έναν πραγματικά παραμυθένιο κόσμο, αλλά και να το ενθουσιάσει με το υψηλό καλλιτεχνικό της επίπεδο. Συνολικά, όλες οι παρουσιάσεις απέσπασαν το θερμό χειροκρότημα των παρευρισκομένων και την έκπληξή τους για το αποτέλεσμα που προέκυψε σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.

11 Η Εκπαίδευση ολοκληρώθηκε με την επίδοση των βεβαιώσεων συμμετοχής από την Πρόεδρο της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών και την κυρία Gunhild Guldseth, μέσα σε πανηγυρικό κλίμα. Ακολούθησε αποχαιρετιστήριο γεύμα, το οποίο διοργανώθηκε από την Εταιρεία προς ένδειξη ευχαριστίας για την όμορφη συνεργασία που είχε σε όλη τη διάρκεια της Εκπαίδευσης με τους συμμετέχοντες, οι οποίοι εξέφρασαν με τη σειρά τους την ευγνωμοσύνη και τον ενθουσιασμό τους για αυτή την ξεχωριστή καλλιτεχνική εμπειρία. Άλλη μία Δεκαπενθήμερη Εκπαίδευση έφτασε στο τέλος της, αφήνοντας όμως πίσω της αξέχαστα συναισθήματα, δύναμη και θέληση για νέες καλλιτεχνικές συνεργασίες, με σκοπό πάντα την αρμονική συνύπαρξη ατόμων με και χωρίς αναπηρίες που μόνο θαυμαστά αποτελέσματα μπορεί να επιφέρει. Η Υπεύθυνη του Προγράμματος «ARTABILITY» Τζωρτζίνα Κόκλα

12 ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η Δάφνη Οικονόμου γράφει: «Η διάχυτη εντύπωση που αποκομίσαμε όλοι από τη δεύτερη Εκπαίδευση είναι ότι ξεπεράστηκαν όλες μας οι προσδοκίες και ότι τελικά τίποτε δεν είναι απόλυτα προβλέψιμο στην ανθρώπινη φύση και στην τέχνη. Από την πρώτη στιγμή ήταν ολοφάνερο ότι τα μέλη της ομάδας διέθεταν ενθουσιασμό και μία άνετη ταύτιση με τους συμμετέχοντες με αναπηρία. Συγχρόνως όμως απέδειξαν και μια γενναία διάθεση για την αναζήτηση νέων εμπειριών και δοκιμασιών, που γρήγορα οδήγηση σε μια δυναμική και δημιουργική έκφραση αισθημάτων και ιδεών. Δεν φοβήθηκαν να ανοίξουν τις καρδιές τους και τις ψυχές τους ο ένας στον άλλον και σε όλη την κοινή πορεία του δεκαπενθημέρου υπήρχε ψάξιμο, σμίξιμο, μοίρασμα και συνεργασία. Σχηματίστηκε ένας σφικτά δεμένος κύκλος από πολύ διαφορετικούς αλλά ταυτόχρονα μονιασμένους ανθρώπους, που μέσα από το χορό, τη μουσική, το λόγο, τη ζωγραφική και το θέατρο κατόρθωσαν κάτι ιδιαίτερα δύσκολο: να συνυπάρχει το ξεκίνημα, η πορεία, το φτάσιμο και η επιστροφή. Με την πάντα εμπνευσμένη καθοδήγηση όλων των υπευθύνων, τα μέλη της ομάδας ξεπέρασαν πολύ γρήγορα το στάδιο της απλής συμμετοχής και έγιναν οι ίδιοι εμπνευστές, δημιουργοί και καλλιτέχνες, συνθέτοντας στίχους, τραγούδια, ιστορίες, χορογραφίες, σκηνογραφίες και θεατρικά δρώμενα υψηλής ποιότητας. Πολλά στιγμιότυπα, όπως ο αλησμόνητος «Ξεριζωμός» βιντεοσκοπήθηκαν επαγγελματικά, το δε κτίριο της Πόρτας Ανοιχτής στολίστηκε ολόκληρο από τις ζωγραφιές και τις κατασκευές των νέων καλλιτεχνών. Το δεκαπενθήμερο έληξε πανηγυρικά με τραγούδια, χορούς και θεατρική παράσταση και με την υπόσχεση της συνέχισης και της σύντομης αντάμωσης, που εκφράζεται τόσο όμορφα με τα λόγια των μελών αυτής της πολύ ιδιαίτερης ομάδας ωραίων ανθρώπων».

13 Οι συμμετέχοντες γράφουν: «Δεν θα έπρεπε να λέγεται «Δεκαπενθήμερη Εκπαίδευση», γιατί αδικείται. Θα ήταν πιο ταιριαστό το «ΥΠΕΡΟΧΗ, ΑΠΙΣΤΕΥΤΗ, ΞΕΧΩΡΙΣΤΗ ΚΑΙ ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΖΩΗΣ». Σας ευχαριστούμε, να είστε πάντα καλά». «Η δομή και το περιεχόμενο του εκπαιδευτικού προγράμματος ήταν εξαιρετικά. Ήταν μια υπέροχη καλλιτεχνική εμπειρία και ένα μοναδικό ταξίδι γνώσης και χαράς». «Μου άρεσε πάρα πολύ που κάθε μέρα ερχόμουν σε επαφή με ένα νέο, ολοκαίνουργιο ερέθισμα! Το πιο ουσιώδες σεμινάριο που έχω παρακολουθήσει ποτέ στην Ελλάδα. Σας ευχαριστώ τόσο πολύ για αυτές τις μοναδικές εμπειρίες που μοιράστηκα μαζί σας και θα χαρώ πολύ να παρευρεθώ ξανά σε μία ανάλογη δράση!» «Μακάρι να διαρκούσε κι άλλους μήνες το σεμινάριο. Μας εμπνεύσατε. Σας ευχαριστούμε για την αγάπη που μας προσφέρατε και για την αγάπη που μας κάνατε να νιώσουμε για τα μέλη της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών» «Εξαιρετική οργάνωση και συνοχή. Όλες οι δραστηριότητες έδεναν και συμπλήρωναν η μία την άλλη. Οι πληροφορίες, οι ιδέες και οι σκέψεις που επικοινωνήθηκαν με μεγάλη προσοχή αποτέλεσαν έμπνευση και σκέψη για όλους μας. Αρμονία ανάμεσα στις διαφορετικές πηγές πληροφοριών και ιδεών, όλα με έντονο το στοιχείο της προαγωγής της προσωπικής αναζήτησης και τοποθέτησης» «Ήταν μια μοναδική εμπειρία, γνωρίσαμε τον εαυτό μας και τον άλλο, πόσο ίδιοι ή διαφορετικοί είμαστε, καταλάβαμε πόσο σημαντική είναι η τέχνη στη ζωή μας, πόσα πράγματα μπορούμε να καταφέρουμε αν δουλέψουμε ομαδικά. Αισθανόμασταν όλοι εξίσου σημαντικοί. Δεν υπήρχε η αίσθηση ότι η αναπηρία είναι κάτι μακρινό, απόμακρο, αλλά μέσω της τέχνης ενωθήκαμε. Μοναδική εμπειρία!».

14 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ Στο τέλος της δεκαπενθήμερης εκπαίδευσης μοιράστηκε στους εξωτερικούς συμμετέχοντες ένα αξιολογητικό έντυπο. Το έντυπο αφορούσε την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού προγράμματος και την αξιολόγηση της οργάνωσης της εκπαίδευσης με κλίμακα 1-5 (5=Αριστο, 4=Πολύ καλό, 3=καλό, 2=Μέτριο και 1=κακό) και περιείχε και ανοιχτές ερωτήσεις για προτεινόμενες αλλαγές για αντίστοιχες μελλοντικές εκπαιδεύσεις και άλλες παρατηρήσεις. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης τους, αναφορικά με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα και την αξιολόγηση της οργάνωσης της εκπαίδευσης είναι τα ακόλουθα. Η δομή του εκπαιδευτικού προγράμματος αξιολογήθηκε με 4,7, το περιεχόμενο του εκπαιδευτικού προγράμματος αξιολογήθηκε με 4,8 και οι ομιλίες, παρουσιάσεις και τα videos του εκπαιδευτικού προγράμματος αξιολογήθηκαν με 4,3. Συμπεραίνουμε ότι το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες των συμμετεχόντων και τους προσέφερε τις αναγκαίες γνώσεις ώστε να φτάσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα.

15 Ο χρόνος-διάρκεια της εκπαίδευσης και η διατροφή αξιολογήθηκε με 4,4, η επικοινωνία-διοικητική υποστήριξη με 4,6 και οι χώροι-εξοπλισμός αξιολογήθηκαν με 4,5 βαθμούς. Συμπεραίνουμε ότι η εκπαίδευση είχε οργανωθεί πολύ καλά και ότι ο χρόνος-διάρκεια της είναι επαρκής. Όλα τα εργαστήρια βαθμολογήθηκαν πολύ υψηλά, με πρωταγωνιστή το Εργαστήριο Μουσικής. Στις ανοιχτές ερωτήσεις για προτεινόμενες αλλαγές για αντίστοιχες μελλοντικές εκπαιδεύσεις δεν υπήρξαν κάποιες προτάσεις και στις άλλες παρατηρήσεις τα σχόλια έχουν συμπεριληφθεί ανωτέρω στα γενικά συμπεράσματα.

16 ANNEX 1 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

17 ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΜΑΖΙ Α ΕΒΔΟΜΑΔΑ (5-9 Οκτωβρίου 2015) Δευτέρα 5 Οκτωβρίου 2015 Εισαγωγή & Γνωριμία. Λέξεις κλειδιά: ενδιαφέρομαι, ακούω, βλέπω, μαθαίνω Προσέλευση - Εγγραφές Ενημέρωση και γνωριμία Δάφνη Οικονόμου, Φιλόλογος, Τζωρτζίνα Κόκλα, Κοινωνική Λειτουργός - Υπεύθυνη Καλλιτεχνικής Λέσχης, Ελένη Ροδίτη, Υπεύθυνη Επικοινωνίας προγράμματος ARTABILITY Τραγουδάμε μαζί Φραντσέσκα Βινάσσα, Μουσικός «Flying High» ταινία της Μαριάννας Οικονόμου, με στιγμιότυπα από τα Βιωματικά/Καλλιτεχνικά Σεμινάρια της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών Τη συζήτηση συντονίζει η Δάφνη Οικονόμου Διάλειμμα Εργαστήριο ζωγραφικής «Σχεδιάζουμε μαζί το ταξίδι μας» Κρίστα Beeke, Ειδική Παιδαγωγός Μαθαίνοντας από τον άνθρωπο με αναπηρία Δάφνη Οικονόμου Τρίτη 6 Οκτωβρίου 2015 Τι δίνω, τι παίρνω. Λέξεις κλειδιά: σκέπτομαι, αναλύω, μοιράζομαι, συνθέτω Προσέλευση Το παιχνίδι της φαντασίας Δάφνη Οικονόμου Ανταλλαγή εμπειριών Οι συμμετέχοντες έχουν φέρει μαζί τους μια ιστορία από την παιδική τους ηλικία, ένα ποίημα, μια μουσική, μια ζωγραφιά Συντονίζουν: Δάφνη Οικονόμου, Τζωρτζίνα Κόκλα, Ελένη Φορτώση, Φραντσέσκα Βινάσσα Διάλειμμα Ακούω μουσική. Άσκηση: Εκφράζω τα αισθήματα μου με λέξεις, κίνηση και ζωγραφική Την άσκηση συντονίζουν: Φραντσέσκα Βινάσσα, Eλένη Φορτώση, Κρίστα Beeke Τετάρτη 7 Οκτωβρίου 2015 Γνώση & Καλλιέργεια. Λέξεις κλειδιά: καταλαβαίνω, ταυτίζομαι, παίζω Προσέλευση Η σημασία του παιχνιδιού Βάσω Κυριακού, Φυσικοθεραπεύτρια, Πτυχιούχος Ψυχολογίας Παιχνίδια στην αυλή

18 Ευάγγελος Βασαλάκης, Εργοθεραπευτής, Ελένη Ναζίρη, Γυμνάστρια Ειδικής Αγωγής Χορεύουμε και παίζουμε μαζί Ελένη Φορτώση, Χοροδιδάσκαλος/Χορογράφος Διάλειμμα Εισαγωγή στην παράσταση Τζωρτζίνα Κόκλα Παράσταση «Ιθάκη, μακρύ ταξίδι επιστροφής» Θεατρική/χορευτική/μουσική παράσταση, στην οποία συμμετέχουν ηθοποιοί, τραγουδιστές, χορευτές, με και χωρίς αναπηρία Ξεχωρίζουμε τα συστατικά της παράστασης: ιδέα, κείμενο, διασκευή, σκηνοθεσία, κίνηση/χορογραφία, μουσική, σκηνογραφία Συντονίζουν: Δάφνη Οικονόμου, Τζωρτζίνα Κόκλα Πέμπτη 8 Οκτωβρίου 2015 Το θέατρο διδάσκει και θεραπεύει Προσέλευση Μας μιλούν οι επαγγελματίες Γιώργος Οικονόμου, Σκηνοθέτης, Αμαλία Μουτούση, Ηθοποιός Διάλειμμα Με τη βοήθεια των επαγγελματιών δημιουργούμε όλοι μαζί ένα θεατρικό ταξίδι Παρασκευή 9 Οκτωβρίου 2015 Δοκιμάζω τον εαυτό μου. Λέξεις κλειδιά: τολμώ, ψάχνω, ανακαλύπτω, παίζω Προσέλευση Τι είναι η τέχνη για τον άνθρωπο Έφη Ανδρεάδη, Τεχνοκριτικός Μεταφράζω ένα θέμα και μια μουσική σε λόγο, κίνηση, τραγούδι και εικόνα Ελένη Φορτώση, Φραντσέσκα Βινάσσα, Κρίστα Beeke Διάλειμμα Μεταφράζω ένα θέμα και μια μουσική σε λόγο, κίνηση, τραγούδι και εικόνα (συνέχεια) Συζήτηση και προετοιμασία για το επόμενο πενθήμερο

19 B ΕΒΔΟΜΑΔΑ (9-13 Νοεμβρίου 2015) Δευτέρα 9 Νοεμβρίου 2015 Λέξεις κλειδιά: φαντασία, αποκάλυψη, έκφραση, συνάντηση Προσέλευση - Εγγραφές Έναρξη Καλωσόρισμα Προβολή ταινίας του α πενθημέρου Τραγουδάμε μαζί Φραντσέσκα Βινάσσα, μουσικός Μύθοι και θρύλοι Δάφνη Οικονόμου, φιλόλογος Εργαστήριο Λογοτεχνίας / Creative Writing «Δημιουργώ το δικό μου ταξίδι» Δάφνη Οικονόμου, Τζωρτζίνα Κόκλα, κοινωνική λειτουργός Διάλειμμα Εργαστήριο Λογοτεχνίας / Creative writing (συνέχεια) Μοιραζόμαστε μερικά από τα γραφόμενα μας Παράσταση «Κάθε πράγμα στον καιρό του» Θεατρική/χορευτική/μουσική παράσταση, στην οποία συμμετέχουν ηθοποιοί, τραγουδιστές, χορευτές, με και χωρίς αναπηρία Τη συζήτηση συντονίζει η Δάφνη Οικονόμου Τρίτη 10 Νοεμβρίου 2015 Λέξεις κλειδιά: αφομοιώνω, προσαρμόζομαι, συμμετέχω Προσέλευση Η σημασία της μικτής ομάδας Τζωρτζίνα Κόκλα Παιχνίδια στην αυλή Ελένη Ναζίρη, γυμνάστρια ειδικής αγωγής Ευάγγελος Βασαλάκης, εργοθεραπευτής Εργαστήριο Θεάτρου «Η αλήθεια στο μύθο» Συντονίζουν: Δάφνη Οικονόμου, Τζωρτζίνα Κόκλα, Ελένη Ναζίρη, Ευάγγελος Βασαλάκης Διάλειμμα Δημιουργούμε μια ταινία Μαριάννα Οικονόμου, σκηνοθέτης Βιντεοσκόπηση του θεατρικού δρώμενου «Ξεριζωμός» Μαριάννα Οικονόμου, Εύη Εμμανουήλ, φωτογράφος, Harry Katzaeger, φωτογράφος Τετάρτη 11 Νοεμβρίου 2015 Λέξεις κλειδιά: προσφέρω, συνεργάζομαι, δημιουργώ Προσέλευση Από τη θεωρία στην πράξη Κρίστα Beeke, ειδική παιδαγωγός, Διονυσία Κόκλα, δασκάλα ζωγραφικής

20 Μετάβαση στο Άλσος Στρατού, Γουδή Επίσκεψη στη Μόνιμη Έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης και της Εθνικής Γλυπτοθήκης Επιστροφή από το Άλσος Στρατού, Γουδή Εργαστήριο Ζωγραφικής «Από τη θεωρία στην πράξη» Κρίστα Beeke, Διονυσία Κόκλα, Πέμπτη 12 Νοεμβρίου 2015 Λέξεις κλειδιά: μαθαίνω, εξερευνώ, ανακαλύπτω, μοιράζομαι Προσέλευση Η πολυεπίπεδη διαφορετικότητα της εγκεφαλικής παράλυσης Βάσω Κυριακού, φυσικοθεραπεύτρια/πτυχιούχος ψυχολογίας Εργαστήριο Μουσικής «Το ταξίδι μιας νότας» Φραντσέσκα Βινάσσα Διάλειμμα Εργαστήριο Χορού «Με τη φωνή του σώματος» Ελένη Φορτώση, χοροδιδάσκαλος/χορογράφος Παρασκευή 13 Νοεμβρίου 2015 Λέξεις κλειδιά: είμαι καλλιτέχνης, εφευρέτης, δημιουργός Προσέλευση Εσύ και εγώ μαζί ο επαγγελματίας/εθελοντής Ευάγγελος Βασαλάκης Αυτοσχεδιασμός Οι συμμετέχοντες διαλέγουν ρόλους και ετοιμάζουν τις σκηνές με τη βοήθεια της σκηνογράφου Καλλιόπης Κοπανίτσα και των δασκάλων ζωγραφικής Κρίστα Beeke και Διονυσίας Κόκλα Διάλειμμα Αυτοσχεδιασμός Οι συμμετέχοντες παρουσιάζουν την ιστορία τους Συντονίζουν: Δάφνη Οικονόμου, Τζωρτζίνα Κόκλα, Ελένη Φορτώση, Φραντσέσκα Βινάσσα Συζήτηση και προετοιμασία για το επόμενο πενθήμερο

21 Γ ΕΒΔΟΜΑΔΑ (7-11 Δεκεμβρίου 2015) Δευτέρα 7 Δεκεμβρίου 2015 Λέξεις κλειδιά: έμπνευση και δημιουργία μέσω της μουσικής Προσέλευση - Εγγραφές Έναρξη Καλωσόρισμα Προβολή ταινιών του β πενθημέρου Εργαστήριο Μουσικής «Το ταξίδι μίας νότας» Φραντσέσκα Βινάσσα, Λευτέρης Γαβαλάς Διάλειμμα Εργαστήριο Μουσικής (συνέχεια) Τρίτη 8 Δεκεμβρίου 2015 Λέξεις κλειδιά: μαθαίνω, επιλέγω, δοκιμάζω Προσέλευση Η θεραπευτική και εκπαιδευτική αξία της θεατρικής τέχνης Βάσω Κυριακού Εμπειρίες και απόψεις από μέλη της Καλλιτεχνικής Λέσχης Κατερίνα Παντελίδου, Κατερίνα Ζεπάτου, Μάκης Θεοδωρόπουλος, Νίκος Καραθανάσης, Δέσποινα Χιώτη, Νατάσα Ανδρεάδη, Αλεξία Χαμόδρακα Εργαστήριο Ζωγραφικής «Το ταξίδι μιας εικόνας» Κρίστα Beeke Διάλειμμα Εργαστήριο Ζωγραφικής (συνέχεια) Παράσταση «Ο Αμάλ και οι επισκέπτες της νύχτας» Με την εμπειρία που αποκτήσαμε από την εκπαίδευση αναλύουμε τα διαφορετικά στοιχεία της παράστασης Τετάρτη 9 Δεκεμβρίου 2015 Λέξεις κλειδιά: έμπνευση και δημιουργία μέσω του χορού και της κίνησης Προσέλευση Παράλληλα Εργαστήρια Χορού Κίνησης «Χορεύοντας ταξιδεύω» Ελένη Φορτώση Μουσικής «Το ταξίδι μίας νότας», Φραντσέσκα Βινάσσα Ζωγραφικής «Το ταξίδι μίας εικόνας», Κρίστα Beeke, Διονυσία Κόκλα Διάλειμμα Η σύλληψη της ιδέας Διονυσία Κόκλα

22 Πέμπτη 10 Δεκεμβρίου 2015 Λέξεις κλειδιά: φαντασία, πειθαρχία, συνέπεια, συνεργασία Προσέλευση Εργαστήριο Θεάτρου Το εργαστήριο θα βασιστεί στο θέμα «Ο Ποντικογητευτής του Χάμελιν» Δάφνη Οικονόμου, Τζωρτζίνα Κόκλα Διάλειμμα Εργαστήριο Θεάτρου (συνέχεια) Παρασκευή 11 Δεκεμβρίου 2015 Λέξεις κλειδιά: Είμαι καλλιτέχνης Προσέλευση Τελικές πρόβες και προετοιμασία Διάλειμμα Παρουσίαση μουσικών, χορευτικών και θεατρικών παραστάσεων Λήξη εκπαίδευσης - Αξιολόγηση Αποχαιρετιστήριο Γεύμα

23 ANNEX 2 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ - ΟΜΙΛΙΕΣ

24 ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ Δάφνη Οικονόμου, Φιλόλογος Όλοι οι άνθρωποι, μικροί και μεγάλοι, σε κάποια στιγμή της ζωή μας θέλουμε να χορέψουμε, να τραγουδήσουμε, να μασκαρευτούμε, δηλαδή θέλουμε να επιτρέψουμε στην φαντασία μας να μας ταξιδέψει πέρα από τα όρια της καθημερινότητας. Ο Jung έχει πει ότι «το χρέος που οφείλουμε στο «παιχνίδι της φαντασίας» είναι ανυπολόγιστο, διότι κάθε έμπνευση και κάθε δημιουργική πράξη έχει την πηγή της στην φαντασία». Για αυτό «το παιχνίδι της φαντασίας» θέλω να μιλήσουμε σήμερα. Ξέρουμε ότι αυτές οι αρχέτυπες επιθυμίες είναι βαθιά χαραγμένες στη φύση μας και στη συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας. Οι άνθρωποι της Παλαιολιθικής Εποχής κουβαλούσαν τα μικρά τους στην πλάτη τους, σιγοτραγουδώντας, όταν περπατούσαν από τόπο σε τόπο και οι ανθρωπολόγοι πιστεύουν ότι αυτός είναι ο λόγος που όλα τα μωρά του κόσμου χρειάζονται ένα λίκνισμα και ένα νανούρισμα για να αποκοιμηθούν. Στην Αυστραλία οι λεγόμενες «γραμμές των τραγουδιών» (songlines), όχι μόνο μεταφέρουν τραγούδια και παραμύθια από μέρος σε μέρος, αλλά καθορίζουν και αόρατα σύνορα στην έρημο. Στα βορειοδυτικά σύνορα των Ινδιών, στους πρόποδες των Ιμαλαϊων, οι γυναίκες ακόμα χορεύουν έναν επιβλητικό, γραμμικό χορό, φορώντας μακριές μαύρες φορεσιές (ένα χρώμα που δεν θα το δεις πουθενά αλλού στις Ινδίες) και στο κεφάλι κάτι που μοιάζει με αρχαία ελληνική περικεφαλαία διατηρώντας έτσι την ανάμνηση του σύντομου περάσματος του Αλέξανδρου (του Iskandar) από την μακρινή εκείνη χώρα.

25 Όλοι οι λαοί γιορτάζουν τον ερχομό της Άνοιξης με καρναβάλια και πανηγύρια, σαν μία ύστατη ανάγκη για αναγέννηση και ανανέωση μετά από το χειμώνα. Οι παραδόσεις διαφέρουν, αλλά όλοι λίγο-πολύ καλωσορίζουν την Περσεφόνη που επιστρέφει από τον Άδη. Και να πάλι τα θαυμαστά ζωγραφισμένα άλογα που καλπάζουν στις σπηλιές του Lascaux, για τα οποία μας μίλησε η κα Ανδρεάδη. Χιλιάδες χρόνια πριν κατακτήσουν οι άνθρωποι την γραφή, ζωγράφιζαν εκπληκτικές εικόνες από τα στοιχεία της φύσης που τους περιέβαλλαν για να τα τιμήσουν και να τα εξευμενίσουν. Και στην αρχαία Θήρα κοιτάξτε τα υπέροχα ζωγραφιστά πουλιά που πετούν στον ουρανό. Η πιο απόλυτη τέχνη, που ενώνει όλες τις φυλές του κόσμου, η τέχνη που δεν έχει σύνορα και είναι μία γλώσσα που μπορούμε να την μιλήσουμε όλοι, είναι η μουσική. Στον «Έμπορο της Βενετίας» ο Shakespeare γράφει: «Ο άνθρωπος που δεν έχει τη μουσική μέσ στην ψυχή του, κάνει μόνο για καυγάδες και πολέμους. Οι αντιδράσεις του είναι μουντές σαν την ομίχλη και τα αισθήματα του σκοτεινά σαν τη νύχτα. Έναν τέτοιον άνθρωπο κανείς δεν τον έχει φίλο». Και πάλι ο Shakespeare στη «Τρικυμία» δίνει στον Caliban, τον πρωτόγονο και παραμορφωμένο δούλο του Prospero, αυτά τα θεία λόγια: «Μη φοβάστε, το νησί είναι γεμάτο από ήχους και γλυκές μελωδίες που δίνουν χαρά και σε τίποτε δεν βλάπτουν. Καμιά φορά τα αφτιά μου γεμίζουν με ήχους από χίλιες χορδές κα άλλες

26 φορές ακούω φωνές τόσο ωραίες, που στο όνειρο μου πιστεύω ότι ανοίγουν οι ουρανοί και όταν ξυπνώ, κλαίω και παρακαλώ να ονειρευτώ ξανά». Μια αρχαία κινέζικη επιγραφή λέει πως «οι δυναστείες στηρίζονται περισσότερο στη μουσική και τις τελετές παρά στη δύναμη των όπλων». Έτσι είπα για να ξεκινήσουμε όμορφα το πρωινό μας να ακούσουμε μια από τις πιο υπέροχες μουσικές του κόσμου. Και δεν πρέπει να λησμονήσουμε ποτέ τη μαγεία της ποίησης και του λόγου. Ακούστε πως μια μεγάλη ποιήτρια, η Σαπφώ, περιγράφει την Ελλάδα μας, πριν από 2600 χρόνια: «Το μεσημέρι, όταν η γη λάμπει με τις κατακόρυφες ακτίνες του Ήλιου, ο τζίτζικας αρχινά το ψηλότονο τραγούδι, στα φτερά του» «Είσαι ο ποιμένας του δειλινού, Έσπερε, μαζεύεις ότι σκόρπισε η Αυγή, μαζεύεις αρνιά, μαζεύεις κατσίκια, μαζεύεις παιδιά στα σπίτια στις μανάδες τους», «Το πρώτο άστρο είναι το ωραιότερο από όλα τα άστρα». Τι έχει αλλάξει; Τίποτε. Τα μικρά παιδιά συχνά ζούνε φανταστικές ζωές όταν οι μεγάλοι με τον ορθολογισμό τους δεν τους περιορίζουν την φαντασία. Είναι ο τρόπος με τον οποίο προεκτείνουν τον κόσμο τους πέρα από το επιτρεπτό και το εφικτό. Στην εποχή που ζούμε φαίνεται σαν να μην παίζουν τα παιδιά πια παιχνίδια της φαντασίας, ίσως γιατί τα παιδικά βιβλία είναι τόσο πεζά, τα παιχνίδια δεν αφήνουν χώρο για την φαντασία και η τηλεόραση και τα videogames διεισδύουν παντού. Κι όμως, αν αφήσουμε μόνο του ένα μικρό παιδί σ ένα παλαιό ατημέλητο κήπο,

27 γρήγορα θα αρχίσει να υποδύεται έναν φανταστικό, καινούργιο ρόλο, θα βρει φανταστικούς συντρόφους και θα δημιουργήσει έναν θαυμαστό καινούργιο κόσμο. Ας μοιραστούμε εδώ μαζί μερικά από τα παιχνίδια φαντασίας που παίξαμε όταν ήμασταν μικρά παιδιά. Μία από τις πρώτες πρωτοβουλίες της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών ήταν η δημιουργία ομάδων ψυχαγωγίας, κάτι εντελώς καινούργιο για την εποχή. Όλοι γνωρίζουν ότι το παιχνίδι και η δημιουργική απασχόληση είναι εξαιρετικά ωφέλιμα για την ανάπτυξη της προσωπικής οντότητας κάθε ανθρώπου, αλλά κανείς δεν είχε εφαρμόσει αυτή τη γνώση σε προγράμματα για παιδιά με αναπηρία. Εκείνη την εποχή τα παιδιά με αναπηρία είτε βρισκόντουσαν σε έναν ατέρμονο κύκλο «καταναγκαστικών έργων» (θεραπεία/μαθήματα/θεραπεία/μαθήματα) είτε καθηλωμένα σε μία αναπηρική καρέκλα χωρίς καμία δράση. Δεν «έπαιζαν» τα ανάπηρα παιδιά! Μόλις βάλαμε το παιχνίδι και την δημιουργική απασχόληση μέσα στα προγράμματα μας τα αποτελέσματα ήταν άμεσα και εντυπωσιακά και στα χρόνια που πέρασαν είδαμε τα παιδιά, τους νέους, το προσωπικό και τους εθελοντές μας, πέρα από την ανάπτυξη πολλών κρυμμένων ικανοτήτων και ταλέντων, να αποκτούν αυτοπεποίθηση, κοινωνικές χαρές και ισορροπημένες ανθρώπινες σχέσεις. Έτσι βλέπουμε ότι το θέμα δεν είναι η αναπηρία. Όπως ασφαλώς αντιληφθήκατε και εσείς, στη δημιουργική διαδικασία χάνεται η αναπηρία. Παραμένουν όμως τα φυσιολογικά ανθρώπινα συμπτώματα του φόβου, της ντροπής και της έλλειψης αυτοπεποίθησης που μπορούν να εμποδίσουν όλους μας να δοκιμάσουμε τους

28 εαυτούς μας στον στίβο της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Άρα το μόνο που χρειάζεται είναι η ευκαιρία και αυτή την ευκαιρία μας τη δίνει το ARTABILITY. Θα ρωτήσει όμως κάποιος δικαιολογημένα: Μα καλά, η αναπηρία δεν είναι ένα πρόσθετο εμπόδιο; Δεν εντείνονται στον άνθρωπο με αναπηρία όλες οι φυσικές συστολές; Στο ζήτημα αυτό προκύπτουν μερικές ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις όταν αναλογιστούμε κατά πόσο η αναπηρία μπορεί να περιορίσει την δημιουργικότητα. Αυτό που διαπιστώνουμε είναι ότι η μεγαλοφυΐα θα υπερνικήσει όσα εμπόδια και να σταθούν στο δρόμο της. Οι φυσικές μειονεξίες του κωφού Beethoven, του ψυχασθενούς Van Gogh, του τυφλού στο τέλος της ζωής του Bach, του επιληπτικού Dostoyevsky, του ανάπηρου Toulouse Lautrec και τόσων άλλων μεγάλων καλλιτεχνών, ασφαλώς τους κατέστησαν δυστυχισμένους, αλλά δεν αναχαίτισαν την έκφραση της μεγαλοφυΐας τους. Κοιτάξτε εδώ τους ήλιους του Van Gogh.. Άλλο όμως η μεγαλοφυΐα και άλλο η καλλιτεχνική έφεση που μπορεί να μην διαθέτει αναγκαστικά τον ανάλογο δυναμισμό για να ξεπεράσει φυσικά και κοινωνικά εμπόδια. Έτσι είναι στο χέρι μας να ενθαρρύνουμε την καλλιτεχνική έφεση και τα ταλέντα των παιδιών και των νέων με αναπηρίες, προσφέροντας τους ευκαιρίες για την ελεύθερη δημιουργική έκφραση. Αυτή την ενθάρρυνση και αυτή την εμπειρία μας προσφέρει το ARTABILITY. Και κάτι ακόμα. Η δημιουργία πάντα στέκεται έξω από τις συμβάσεις και είναι άσκοπο για κάθε άνθρωπο να μην είναι τίποτα παραπάνω από «κανονικός». Ίσα-ίσα πρέπει να επιτρέψουμε στους εαυτούς μας και ασφαλώς και στους νέους καλλιτέχνες με αναπηρίες, να ξεπεράσουμε μαζί τα όρια της συμβατικής φυσιολογικότητας. Κάποτε όλους τους ανάπηρους τους έλεγαν «παιδιά». Εμείς λοιπόν πρέπει να επιτρέψουμε στα «παιδιά» να μεγαλώσουν, να ανοίξουν τα φτερά

29 τους και να πετάξουν μακριά και να μην παρεμποδίζουμε την φυσική αυτή εξέλιξη με την υπερπροστασία, που σε τελική ανάλυση είναι μια κεκαλυμμένη μορφή ελέγχου. Πρέπει να τους δώσουμε την ελευθερία να αλλάξουν, να επιλέξουν και να απορρίψουν, όπως και εμείς μαθαίνουμε να αλλάζουμε κοντά τους. Και να μην λησμονούμε ποτέ ότι μαζί με τη φυσική ανάπτυξη, αναπτύσσεται και το πνεύμα και ότι στη διαδρομή αυτή κάθε άνθρωπος έχει το δικό του ρυθμό. Αυτό είναι κάτι ιδιαίτερα σημαντικό όταν δουλεύουμε με ανθρώπους με κινητική αναπηρία, όπου τόσο συχνά όλη η έμφαση δίνεται στην κινητική πρόοδο και ξεχνιέται τελείως η ψυχή, η καρδιά και το πνεύμα. Συχνά εξαναγκάζονται οι νέοι άνθρωποι να φέρονται σαν μεγάλοι, ενώ παρεμποδίζεται η ανάπτυξη άλλων θαυμαστών ικανοτήτων του πνεύματος και της ψυχής, που για πολλούς από εμάς μπορεί να έχουν προτεραιότητα. Για να ανταποκριθούμε στο γεγονός ότι τα λεγόμενα «σπαστικά παιδιά» μεγαλώνουν και γίνονται ενήλικες, μία από τις πρώτες πρωτοβουλίες της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών ήταν η ίδρυση της Λέσχης Ενηλίκων, με σκοπό την κοινωνική ένταξη των ενηλίκων, με τον εμπλουτισμό τους με εμπειρίες και γνώσεις και με την παροχή ευκαιριών για την ικανοποίηση ιδιαίτερων ενδιαφερόντων και δημιουργικών διαθέσεων. Η έγκριση και χρηματοδότηση του προγράμματος ARTABILITY από το πρόγραμμα «Είμαστε όλοι Πολίτες», μεταμόρφωσε τη Λέσχη Ενηλίκων σε μία πραγματική Καλλιτεχνική Λέσχη με μεγάλες προσδοκίες. Στην Καλλιτεχνική Λέσχη, που αριθμεί σήμερα 90 μέλη, αναπτύσσεται μια ευρύτατη γκάμα από καλλιτεχνικές δραστηριότητες με ειρμό, εξαιρετική οργάνωση

30 και ανοιχτό πνεύμα. Τα μέλη ανακαλύπτουν ότι μπορούν να δουλέψουν μαζί και να δημιουργήσουν μαζί. Οι εθελοντές μαθαίνουν ότι η προσφορά τους έχει νόημα και αποτελεσματικότητα όταν ξεπεράσουν το στάδιο του «βοηθού» και γίνουν ισότιμα μέλη της ομάδας. Με τη συλλογική δουλειά που διεκπεραιώνεται και τον συσχετισμό ανάμεσα στις τέχνες εμπεδώνουμε καθημερινά την πεποίθηση: ότι παράλληλα με την βιολογική μας ανάπτυξη, κάθε άνθρωπος χρειάζεται και έναν ψυχικό κόσμο ότι κάθε άνθρωπος δικαιούται να κινείται με το δικό του ρυθμό ότι το παιχνίδι και η δημιουργία είναι συστατικά της μάθησης και ότι οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες διεγείρουν το μυαλό, την καρδιά και το σώμα. ότι όλοι χρειαζόμαστε τον πολιτισμό και την καλλιέργεια και ότι το ένα είναι αλληλένδετο με το άλλο Ήδη το ARTABILITY εμφανίζει εκπληκτικά αποτελέσματα σε όλους τους τομείς και σ αυτό έχετε συμβάλλει αφάνταστα εσείς, με το γνήσιο ενδιαφέρον σας, τον ενθουσιασμό σας και το θάρρος σας να ξεπεράσετε τον εαυτό σας και αυτό να το κάνετε μαζί με παιδιά και νέους με ειδικές ανάγκες. Γι αυτό θέλω να μοιραστώ μαζί σας κάτι πολύ ιδιαίτερο ένα πραγματικά μυθικό κείμενο του τόσο βασανισμένου Dostoyevsky. Πρόκειται για ένα όνειρο, μέσα από το οποίο ο χαρακτήρας του Μίτια Καραμαζώφ ανακαλύπτει τι θα πει συμπόνια, τι θα πει να συμπάσχεις με τον πόνο του άλλου. Ο Μίτια βρίσκεται στο δικαστήριο, κατηγορούμενος για τη δολοφονία του πατέρα του. Όσο αφορά τη δολοφονία ο Μίτια είναι αθώος αλλά σαν άνθρωπος είναι

31 εγωιστής και απερίσκεπτος. Σκέφτεται μόνο τον εαυτό του. Την ώρα που αγορεύουν οι δικηγόροι, ξαπλώνει σε ένα σεντούκι και τον παίρνει ο ύπνος. Βλέπει αυτό το όνειρο: Είδε ένα παράξενο όνειρο ολότελα άσχετο με τον τόπο και τη στιγμή. Ταξίδευε τάχα μέσα στη στέπα όπου είχε υπηρετήσει άλλοτε. Πήγαινε με ένα αμάξι με δύο άλογα που το οδήγαγε ένας μουζίκος μέσα στις λάσπες. Μονάχα που ο Μίτια κρύωνε τάχα. Είναι αρχές του Νοέμβρη και το χιόνι πέφτει με χοντρές, υγρές νιφάδες που λιώνουν αμέσως μέσα στην λάσπη. Ο μουζίκος καμτσικίζει ζωηρά τα άλογα και εκείνα τρέχουν γρήγορα μέσα στη στέπα. Έχει ένα κοκκινωπό γένι. Δεν είναι πολύ γέρος, φαίνεται καμιά πενηνταριά χρονών. Φοράει ένα τριμμένο κοντογούνι. Και να που φαίνεται εκεί μακριά ένα χωριουδάκι, βλέπει τις μαύρες καλύβες, τις μαύρες-κατάμαυρες σκεπές και κάτι καρβουνιασμένα δοκάρια που ξεπροβάλουν. Και όπως μέσα στο όνειρό του πλησιάζει με την άμαξα, βλέπει να στέκονται στην άκρη του δρόμου πολλές χωριάτισσες γυναίκες, όλες κοκαλιάρες, ρουφηγμένες και τα πρόσωπα τους ένα παράξενο καφετί χρώμα. Ιδιαίτερα μία, κει στην άκρη - άκρη, ξερακιανή, ψηλή, φαίνεται να ναι καμιά σαρανταριά χρονών μα μπορεί να μην είναι παραπάνω από είκοσι. Το πρόσωπό της είναι μακρουλό, αδύνατο, κρατάει στα χέρια της ένα μωρό που κλαίει. Τα στήθια της είναι στεγνά, δεν έχουν σταγόνα γάλα. Και το παιδάκι κλαίει, κλαίει και τεντώνει τα χεράκια του, τα γυμνά του χεράκια και σφίγγει τις μικρές γροθιές του που έχουν μελανιάσει απ το κρύο. - «Γιατί κλαίνε; Για πιο λόγο κλαίνε;» -ρωτάει ο Μίτια καθώς περνάνε βιαστικά μπροστά απ τις γυναίκες.

32 - «Το βρέφος» - απαντάει ο αμαξάς, το βρέφος είναι που κλαίει» Κι ο Μίτια απορεί που τόπε έτσι με το δικό του, το χωριάτικο τρόπο, τόπε «βρέφος» κι όχι μωράκι. Και του αρέσει που το είπε «βρέφος». Έτσι δείχνει πιότερη συμπόνια. - «Μα γιατί κλαίει; - ξαναρωτάει σα νάταν κανένας ανόητος ο Μίτια. Γιατί τα χεράκια του είναι γυμνά, γιατί δεν το τυλίγουν;» - «Παλιώσαμε τα ρουχαλάκια του και δεν το ζεσταίνουνε πια.» απαντάει στο όνειρό του ο αμαξάς. - «Και γιατί να γίνεται αυτό; Γιατί;»- επιμένει να ρωτάει ο ανόητος Μίτια. - «Μα γιατί είναι φτωχοί, καήκανε τα σπίτια τους, δεν έχουν στάλα ψωμάκι και ζητιανεύουν. Μα ποιος να τους δώσει που όλοι δω χάσανε τα σπιτικά τους; - «Όχι, όχι, - ξαναλέει ο Μίτια σα να μην καταλαβαίνει ακόμα. Πες μου : Γιατί στέκονται κει πέρα οι καμένες μητέρες, γιατί οι άνθρωποι είναι φτωχοί, γιατί είναι φτωχό το βρέφος, γιατί η στέπα είναι γυμνή, γιατί δεν αγκαλιάζονται όλοι και δεν φιλιούνται, γιατί δεν τραγουδάνε χαρούμενα τραγούδια, γιατί μαύρισαν έτσι απ τη μαύρη συφορά, γιατί δεν ταΐζουν το βρέφος;» Και το νιώθει μέσα του πως οι ερωτήσεις του είναι ανόητες και δεν έχουν κανέναν ειρμό, όμως έτσι ακριβώς λαχταράει να ρωτήσει και νομίζει πως έτσι ακριβώς πρέπει να ρωτήσει. Και νιώθει ακόμα πως η καρδιά του πλημμυρίζει με κάποια πρωτόφαντη κατανυχτική τρυφερότητα, νοιώθει πως θέλει να κλάψει, πως θέλει να κάνει κάτι για όλους τους ανθρώπους, κάτι για να μην κλαίει πια το βρέφος, για να μην κλαίει η μαύρη και κάτισχνη μάνα, για να μην υπάρχουν πια καθόλου δάκρυα από δω και μπρος σε κανέναν κι όλα αυτά να γίνουν τώρα, τώρα αμέσως, χωρίς χρονοτριβές και χωρίς να λογαριάζει τα εμπόδια, με όλο το ασυγκράτητο πάθος των Καραμάζοβ. Η καρδιά του φλογίζεται ολόκληρη και τραβιέται προς κάποιο φως, θέλει να ζήσει, να ζήσει πολύ, ν αρχίσει μια μεγάλη πορεία για κάπου, προς το καινούργιο φως που τον καλεί, κι όλα αυτά όσο πιο γρήγορα γίνεται, γρήγορα, τώρα αμέσως!

33 - «Τι; Πού;» - αναφωνεί ανοίγοντας τα μάτια του. Ανακάθεται στο σεντούκι και χαμογελάει φωτεινά, σα να συνήλθε από λιποθυμία. Από πάνω του στέκεται ο Νικολάι Παρφιόνοβιτς και τον προσκαλεί ν ακούσει το πρακτικό της δίκης και να το υπογράψει. Ο Μίτια κατάλαβε πως κοιμήθηκε μιαν ώρα, ίσως και περισσότερο. Μα δεν πρόσεξε τα λόγια τον Νικολάι Παρφιόνοβιτς. Αυτό που τούκανε ξάφνου τρομερή εντύπωση ήταν πως κάτω απ το κεφάλι του βρέθηκε ένα μαξιλάρι που δεν υπήρχε πριν, όταν μην μπορώντας πια να βαστάξει απ την κούραση είχε πλαγιάσει στο σεντούκι. - «Ποιος έβαλε το μαξιλάρι κάτω απ το κεφάλι μου; Ποιός ήταν αυτός ο τόσο πονόψυχος;» - ξεφώνισε μ ένα αίσθημα ευγνωμοσύνης κ η φωνή του έτρεμε. Λες κ ένας Θεός ξέρει πόσο μεγάλη ευεργεσία του κάνανε. Δεν έμαθε ποτέ ποιος ήταν ο πονόψυχος άνθρωπος, ίσως κανένας χωροφύλακας ή ο γραφιάς του Νικολάι Παρφιόνοβιτς να σκέφτηκε να του βάλει το μαξιλάρι από συμπόνια, όμως αυτός ένοιωθε την ψυχή του να τρεμουλιάζει από δάκρυα ευγνωμοσύνης. Πλησίασε στο τραπέζι κι είπε πως θα υπογράψει οτιδήποτε. - «Είδα ένα καλό όνειρο, κύριοι»- είπε με μια κάπως παράξενη φωνή και το πρόσωπό του σα να φωτίστηκε από χαρά! Θέλουμε να πιστεύουμε ότι το ARTABILITY θα έχει ακόμα πιο θαυμαστά αποτελέσματα και είμαστε όλοι τώρα άρρηκτα συνδεδεμένοι με αυτήν την μεγάλη περιπέτεια, που όπως είπε η Helen Keller «γίνεται ακόμα πιο μεγάλη όταν την μοιραζόμαστε όλοι μαζί». Θέλω τώρα να σας δείξω κάτι που πιστεύω πως φανερώνει υπέροχα το παιχνίδι της φαντασίας και το ανοιχτό ερώτημα «τι είναι αλήθεια και τι είναι φαντασία;» (ταινία Blowup)

34 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ Βάσω Κυριακού Φυσικοθεραπεύτρια, Πτυχιούχος Ψυχολογίας Από τα αρχαία χρόνια είχε γίνει αντιληπτή η σημασία του παιχνιδιού στην ανάπτυξη του ανθρώπου. Ο Πλάτων την είχε επισημάνει, έστω και με όρους κατά βάση αρνητικούς, παρατηρώντας ότι το παιχνίδι είναι μια από τις βασικές ανθρώπινες δραστηριότητες που επιφέρουν αλλαγές στη ζωή του ατόμου αλλά και της Πόλεως. Γι αυτό και υποστήριζε, ότι «εάν κάποιος μπορεί να ελέγξει τον τρόπο των παιδικών παιχνιδιών και τα διατηρήσει σταθερά και αμετάλλακτα, τότε τα έθιμα που ρυθμίζουν πολλές κοινωνικές συμπεριφορές δεν θα αλλάξουν». Ο Αριστοτέλης από την άλλη μεριά, αντιμετώπισε θετικά το παιδικό παιχνίδι προτείνοντας, στα «Πολιτικά» του ότι μέχρι τα πέντε χρόνια δεν είναι σωστό να επιδιώκεται επίπονη σωματική άσκηση και αναγκαστική μάθηση, αλλά ελεύθερο παιχνίδι. Με αυτόν έγινε το βήμα για τη νομιμοποίηση του παιχνιδιού στο νου των φιλοσόφων. Υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει παίξει; Όταν ήμασταν παιδιά, παίζαμε ατελείωτες ώρες απορροφημένοι, συνεπαρμένοι, μαγεμένοι, γοητευμένοι. Παίζαμε μόνοι μας, ή με τους άλλους. Το να παίζουμε με τους άλλους ήταν εύκολο, αβίαστο και όσο μεγαλώναμε, μας ενδιέφερε πιο πολύ ο άλλος παρά το ίδιο το παιχνίδι. Κάθε παιδί, στην παιδική του ηλικία περνάει από όλες τις μορφές τέχνης παίζοντας. Ξεκινώντας από τη μουσική και καταλήγοντας στο θέατρο. Είναι η εποχή που οι γονείς θεωρούν ότι το παιδί τους θα γίνει λ.χ ζωγράφος, βλέποντας τις υπέροχες ζωγραφιές που κάνει, ή χορευτής όταν το βλέπουν να ξεδιπλώνει απίθανες χορογραφίες με το σώμα του.

35 Πέραν της απόλαυσης, της διασκέδασης και της μαγείας του παιχνιδιού, οι μελετητές τού προσδίδουν και κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ας δούμε λοιπόν τι λένε κάποιοι από αυτούς για το παιχνίδι, διότι παρόλο που μοιάζουν θεωρητικά, θα τα ανακαλύψουμε ή θα τα ξαναθυμηθούμε παίζοντας. Πρώτα-πρώτα, τι θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως «παιχνίδι»; Ο Ολλανδός ιστορικός Johan Huizinga, στην περίφημη μελέτη του Ο άνθρωπος και το παιχνίδι όπου θεωρεί ότι κάθε πολιτισμός στηρίζεται στο παιχνίδι, διακρίνει τέσσερα βασικά χαρακτηριστικά που ορίζουν αυτή τη μυστηριώδη και συναρπαστική δραστηριότητά μας: 1) Το παιχνίδι είναι μια εκούσια και ελεύθερη δραστηριότητα, την οποία ο άνθρωπος δεν μπορεί ποτέ να πράξει κατ επιταγή. Δεν μπορείς να διατάξεις κάποιον να παίξει. 2) Το παιχνίδι είναι ένα πέρασμα από την συνήθη ζωή σε μια ξεχωριστή σφαίρα δραστηριότητας. Γι αυτό λέμε: «Πάμε να παίξουμε;» 3) Το παιχνίδι φτιάχνει ένα προσωρινό δικό του «κόσμο», που δεν είναι ούτε πραγματικός, ούτε πλαστός. Π.χ. το παιδί που παίζει, έχει απόλυτη επίγνωση ότι γίνεται κάτι «στα ψέμματα», χωρίς όμως αυτό να εμποδίζει το παιχνίδι να εκτυλίσσσεται με άκρα σοβαρότητα, απορρόφηση και αφοσίωση. 4) Το παιχνίδι δημιουργεί τάξη και διέπεται οπωσδήποτε από κανόνες, οι οποίοι καθορίζουν τι «ισχύει» στον κόσμο του. Δηλαδή: αν και ελεύθερη δραστηριότητα, το παιχνίδι δεν είναι μια δραστηριότητα «χαοτική» και «ασυνάρτητη». Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, και πιο εξειδικευμένες, παρατηρήσεις πάνω στο παιχνίδι έκανε η Αμερικανίδα ψυχολόγος Mildred Parten. Παρατήρησε ότι τα παιδιά, καθώς μεγαλώνουν, ενδιαφέρονται περισσότερο το ένα για το άλλο, παρά

36 για τα παιχνίδια που χρησιμοποιούν. Αυτό το συντροφικό παιχνίδι περιλαμβάνει ισχυρή κοινωνική αλληλεπίδραση. Ακολουθεί στην πορεία της εξέλιξης του παιδιού το συνεργατικό παιχνίδι, όπου το παιχνίδι οργανώνεται έτσι ώστε να έχει κάποιο στόχο και τα παιδιά συχνά υιοθετούν ρόλους και ενεργούν σαν ομάδα. Σε αυτό το επίπεδο του παιχνιδιού, η συνεργασία των παιδιών είναι απαραίτητη και το καθένα έχει ένα συγκεκριμένο ρόλο στο παιχνίδι. Ουσιαστικά η Parten τόνισε την ιδέα ότι, μαθαίνοντας να παίζεις, μαθαίνεις να σχετίζεσαι με τους άλλους. Στο ίδιο πνεύμα, αλλά με λίγο διαφορετική ματιά, είναι αυτό που μας λέει ο πρωτοπόρος Ρώσος ψυχολόγος Lev Vygotsky. Ο Vygotsky επισημαίνει πως μέσα από μια φανταστική κατάσταση παιχνιδιού υιοθετούνται κανόνες συμπεριφοράς με τρόπο συναρπαστικό. Για παράδειγμα, στο παιχνίδι όπου δύο αδέλφια παίζουν τα «αδέλφια». Εδώ, καταπιάνονται να αναπαραστήσουν την αδελφική τους σχέση, να την αναπλάσουν και να επαναπροσδιορίσουν αυτά τα ίδια τους κανόνες της. Στην κανονική ζωή, το παιδί βιώνει την υπακοή σ ένα κανόνα μέσα από την απάρνηση αυτού που θέλει («μην παίρνεις αυτό από το αδερφάκι σου, δώσε το πίσω»). Στο παιχνίδι όμως, η υπακοή σ ένα κανόνα και το να μη δράσει το παιδί ακολουθώντας την άμεση παρόρμησή του, διεγείρουν τη πρωτοβουλία, τη δημιουργικότητα και αποτελούν μέσα μέγιστης ευχαρίστησης. Έτσι, ουσιώδες χαρακτηριστικό του παιχνιδιού είναι ότι ο κανόνας γίνεται συγκίνηση/συναίσθημα και η τήρηση του κανόνα μετατρέπεται σε ισχυρή παρόρμηση. Ο Vygotsky μας δείχνει επομένως μια εκπαιδευτική διάσταση του παιχνιδιού. Από μια άλλη πλευρά, οι μελετητές της ψυχαναλυτικής κατεύθυνσης αναφέρουν ότι, μέσα από το παιχνίδι, το παιδί εκφράζει και εκφορτίζει έμμεσα ή συμβολικά πιεστικές καταστάσεις, ανησυχίες, φόβους, επιθυμίες, ασυνείδητες εσωτερικές

37 συγκρούσεις και επαναλαμβάνοντας αυτά τα θέματα ξανά και ξανά, το παιχνίδι παίρνει ένα χαρακτήρα κάθαρσης. Είδαμε μέχρι τώρα ότι το παιχνίδι συμβάλλει στο πώς να σχετιζόμαστε με τους άλλους, πώς να δημιουργούμε κανόνες και πώς να λυτρωνόμαστε από αρνητικά συναισθήματα και καταστάσεις. Ας δούμε όμως τώρα, κάτι επιπλέον. Ο Βρετανός παιδίατρος και ψυχαναλυτής Donald Winnicott θεωρεί θεμελιακό χαρακτηριστικό του παιχνιδιού τη φαντασία και τοποθετεί το παιχνίδι στη περιοχή της πολιτισμικής δημιουργίας και με αυτή την έννοια το συνδέει άμεσα με το θέμα μας, δηλαδή την Τέχνη. Στην καθημερινή μας γλώσσα, εμείς οι ίδιοι λέμε: «τι ωραία που παίξανε σ αυτή την παράσταση οι ηθοποιοί!», ή «παίζεις πολύ ωραία κιθάρα!». Στην ίδια μας τη γλώσσα, δηλαδή, έχουμε συνδέσει το παιχνίδι με κάτι πολύ ευρύτερο από την παιδική ηλικία. Το συνδέουμε με την πολιτισμική δημιουργία, όπως είναι π.χ η μουσική ή το θέατρο. Αυτό λοιπόν μας θυμίζει και ξεκαθαρίζει ο Winnicott. Για τον Winnicott το άτομο ζει σε τρείς κόσμους. Τον εσωτερικό, τον εξωτερικό και έναν ενδιάμεσο, τον μεταβατικό. Σ αυτόν ακριβώς τον ενδιάμεσο, δυνητικό χώρο ανάμεσα στο άτομο και στο περιβάλλον, τοποθετεί την πολιτισμική εμπειρία, που αποτελεί άμεση συνέχεια του παιχνιδιού άρα και το ίδιο το παιχνίδι. Αυτή η ενδιάμεση περιοχή είναι η περιοχή ανάμεσα σ εμάς και τους άλλους, ανάμεσα στο εγώ και το εσύ. Είναι μια ρευστή περιοχή σε αντίθεση τόσο με την εσωτερική, υποκειμενική πραγματικότητα, όσο και την εξωτερική, αντικειμενική, που παραμένουν σχετικά σταθερές. Αυτή η ρευστότητα της αλληλεπίδρασης είναι που επιτρέπει τη δημιουργία.

38 Ο ενδιάμεσος αυτός χώρος αναδύεται από την αρχή της ζωής, ανάμεσα στη μητέρα και το βρέφος, και διατηρείται σε όλη τη ζωή μας στα έντονα βιώματα που ανήκουν στις τέχνες, τη θρησκεία, τη φαντασία και τη δημιουργική επιστημονική εργασία. Έτσι, ενώ καθορίζεται από τις εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας, έχει τη δυνατότητα να εμπλουτίζεται σε όλη τη ζωή μας. Δηλαδή για τον Winnicott η δημιουργικότητα δεν είναι έμφυτη αλλά εξαρτάται από ένα διευκολυντικό περιβάλον. Για τον Winnicott, o καλλιτέχνης εκφράζεται δημιουργώντας μια ορισμένη ενδιάμεση/μεταβατική περιοχή ανάμεσα στον εαυτό του και την πραγματικότητα, η οποία (περιοχή) επιτρέπει στη δημιουργικότητα να εκδηλώνεται. Δουλεύει με σύμβολα και μέσω αυτών μας καλεί να εισέλθουμε κι εμείς στην ενδιάμεση περιοχή της εμπειρίας. Μέσω του παιχνιδιού και της τέχνης λοιπόν, μπορεί κανείς να εισέλθει από την ιδιωτική σφαίρα στην κοινωνική σφαίρα και να τις αναδιαπλάσει δημιουργικά. Άλλωστε οι πολιτισμικές εμπειρίες είναι αυτές που προμηθεύουν το στοιχείο της συνέχειας στην ανθρώπινη φυλή, η οποία ξεπερνάει την ατομική ύπαρξη. Ο Winnicott προχωρώντας πιο πέρα, πιστεύει ότι το παιχνίδι είναι από μόνο του μια θεραπεία, και λέει το εξής ενδιαφέρον για τους θεραπευτές: «Η θεραπεία γίνεται στη σύμπτωση των δύο περιοχών παιχνιδιού: εκείνης του ασθενή κι εκείνης του θεραπευτή. Αν ο θεραπευτής δεν μπορεί να παίξει, τότε δεν είναι κατάλληλος γι αυτή τη δουλειά. Αν ο ασθενής δεν μπορεί να παίξει, τότε κάτι χρειάζεται να γίνει για να αποκατασταθεί αυτή η ικανότητα και μόνο μετά μπορεί να αρχίσει η θεραπεία».

39 Ο Winnicott δίνει επομένως μια θεραπευτική διάσταση στο παιχνίδι γιατί στο παίξιμο και μόνο σ αυτό, το παιδί ή ο ενήλικας είναι ελεύθερος να είναι δημιουργικός και να χρησιμοποιεί όλη την προσωπικότητά του. Και μόνο όταν το άτομο είναι δημιουργικό ανακαλύπτει τον εαυτό του. Και επιμένει στο ότι: «Η δημιουργική συναίσθηση είναι περισσότερο από ο,τιδήποτε άλλο, εκείνο που κάνει το άτομο να αισθάνεται ότι τη ζωή αξίζει να τη ζείς και το να ζεις δημιουργικά είναι μια υγιής κατάσταση που σε κάνει να ξεχνάς ότι πάσχεις από κάτι». Αφήνοντας τη θεωρία που μας εξηγεί για ποιο λόγο είμαστε εδώ σήμερα και στεριώνει την πίστη μας στη τέχνη, και περνώντας στην πράξη, θα έλεγα, ότι: Η συμμετοχή στα εργαστήρια που ήδη συμμετείχατε και που θα ακολουθήσουν τις επόμενες μέρες και βδομάδες είναι μια εμπειρία παιχνιδιού. Γιατί η καλλιτεχνική δημιουργία ξεκινάει από το παιχνίδι. Πράγματι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι: Ο ζωγράφος παίζει με τα χρώματα. Ο μουσικός παίζει με τους ήχους. Ο χορευτής παίζει με το σώμα του. Ο ηθοποιός παίζει με τις λέξεις. Ο στόχος των βιωματικών εργαστηρίων είναι, μέσω των τεσσάρων τεχνών (εικαστικά, μουσική, χορός και θέατρο), να δημιουργηθεί μια ατμόσφαιρα, μία σχέση για να νοιώσουμε όλοι άνετα, για να μπορεί ο καθένας από την ομάδα να εκφραστεί δημιουργικά χωρίς αυτό να είναι μια δοκιμασία. Να βοηθηθεί ο καθένας ξεχωριστά ν ανοίξει προς τον εαυτό του, αλλά και ως προς τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Αυτό το άνοιγμα δίνει χαρά.

40 Για ν απομακρυνθεί όμως ο πιθανός φόβος της έκθεσης και ο δισταγμός της έκφρασης, προύπόθεση είναι η εμπιστοσύνη. Ο μεγάλος Βρετανός θεατράνθρωπος Peter Brook, λέει κάτι πολύ ενδιαφέρον για εμάς τους ερασιτέχνες ότι έχουμε ένα πλεονέκτημα έναντι του επαγγελματία: το ότι, καθώς δουλεύουμε περιστασιακά και μόνο για ευχαρίστηση, ακόμα κι αν δεν έχουμε ταλέντο, έχουμε ενθουσιασμό που είναι μεγάλη πηγή ενέργειας. Ας δούμε λοιπόν αυτή την εμπειρία την πολιτισμική εμπειρία θα τολμήσω να πω, σαν ένα συντροφικό, συνεργατικό, δημιουργικό παιχνίδι και σαν εμπλουτισμό της ενδιάμεσης περιοχής ανάμεσα στον εαυτό μας και τον άλλο. Θα τελειώσω θυμίζοντας ένα παραμύθι των αδελφών Γκριμ, όπου ο νεαρός ήρωας πρέπει να σώσει μια πριγκίπησσα αλλά οι δικές του δυνάμεις δεν είναι αρκετές χρειάζεται σπάνιες ικανότητες, που μόνον οι άλλοι μπορούν να διαθέσουν. Σχηματίζει λοιπόν μια ομάδα διαφορετικών ανθρώπων. Ένας από αυτούς μπορεί ν ακούσει ένα μυρμήγκι σε απίστευτη απόσταση, ένας άλλος ν ακούσει μια καρφίτσα να πέφτει μίλια μακριά, ένας τρίτος να πιεί όλο το νερό μιας λίμνης, άλλος πάλι να είναι ζεστός όταν κάνει κρύο και κρύος όταν κάνει ζέστη επτά άτομα, τελικά, φέρνουν σε πέρας έναν άθλο που κανένας δεν θα κατόρθωνε μόνος του. Ο καθένας μεμονωμένα είναι ανεπαρκής, αλλά όλοι μαζί αποτελούν ένα σύνολο. Ο καθένας δεν είναι παρά τμήμα ενός ανολοκλήρωτου παζλ, όπου κάθε παράξενο, στραβό κομματάκι μπορεί να επιτελεί μια ζωτική λειτουργία. Το κάθε κομμάτι πρέπει να ταιριάξει δίπλα σε άλλα παράξενα, στραβά σχήματα, για να δημιουργηθεί μια εικόνα που να έχει νόημα.

41 Βιβλιογραφία Brook, Peter (1998). Η Ανοιχτή Πόρτα. Αθήνα: Κοάν Brook, Peter (2007). Νήματα Χρόνου. Μια αυτοβιογραφία. Αθήνα: Κοάν. Feldmann, Robert S. (2009). Εξελικτική Ψυχολογία. Τόμος Α. Μετάφραση Ζωή Αντωνοπούλου. Αθήνα: Gutenberg Feldmann, Robert S. (2010). Εξελικτική Ψυχολογία. Τόμος B. Μετάφραση Ζωή Αντωνοπούλου. Αθήνα: Gutenberg Huizinga, Johan (1989). Ο Άνθρωπος και το Παιχνίδι (Homo Ludens). Αθήνα: Γνώση Κουγιουμουτζάκης, Γιάννης, επιμ. (1997). Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Παρελθόν, παρόν και μέλλον. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Κουρεντζής, Λάκης (1991). Το Θεατρικό Παιχνίδι. Παιδαγωγική θεωρία, Πρακτική και Θεατρολογική Προσέγγιση. Αθήνα: Καστανιώτης. Vygotsky, Lev (1925). The Psychology of Art. Ανακτήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 2014 από την ιστοσελίδα Vygotsky, Lev (1933). «Play and its Importance in the Mental Development of the Child». Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2014 από την ιστοσελίδα: Vygotsky, Lev (2009). «Σχετικά με το Πρόβλημα της Ψυχολογίας της Δημιουργικής Εργασίας του Ηθοποιού», στο Πουρκός Μ. (επιμ.) Τέχνη, Παιχνίδι, Αφήγηση (σ ). Αθήνα: Τόπος. Vygotsky, Lev (1962) Thouht and Langage. Cambridge, USA: Massachusests Institute of Technology. Winnicott, Donald (1976). Το Παιδί, η Οικογένεια και ο Εξωτερικός Κόσμος. Αθήνα: Καστανιώτης Winnicott, Donald (1989). Το Παιδί, το Παιχνίδι και η Πραγματικότητα. Αθήνα: Καστανιώτης.

42 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Βάσω Κυριακού Φυσικοθεραπεύτρια, Πτυχιούχος Ψυχολογίας Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στο ψέμα από τη μια και το παραμύθι, τη λογοτεχνία, το θέατρο από την άλλη; Μυθοπλασία είναι το ψέμα, μυθοπλασία και το παραμύθι, η λογοτεχνία και το θέατρο. Όμως, το ψέμα είναι μια μυθοπλασία που την φτιάχνουμε για να αποφύγουμε τα προβλήματα της ζωής, ενώ το παραμύθι, η λογοτεχνία και το θέατρο είναι μυθοπλασίες που τις δημιουργούμε για να μας διδάσκουν πως ν αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα της ζωής. Ορισμός του θεάτρου. Το θέατρο αποτελεί ένα σύνθετο πολιτισμικό φαινόμενο, «στο οποίο συναντάμε το πάντρεμα όλων των τεχνών» (Γραμματάς, 1998, σ. 375) και είναι «μια πολύπλοκη, βαθιά παιδευτική και κοινωνική διαδικασία, η οποία αγγίζει τις αρχέτυπες ανάγκες του ανθρώπου για παιχνίδι, παραλλαγή και θέαση του κόσμου σε ένα τόπο και με ένα τρόπο διαφορετικό από αυτόν της συμβατικής καθημερινότητας» (Κουρεντζής). Το πώς μας βοηθάει ν αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες της ζωής, φανερώνεται ιδιαίτερα στη θεραπευτική διάσταση της θεατρικής τέχνης. Ο θεραπευτικός ρόλος της θεατρικής τέχνης στον μετασχηματισμό των ψυχικών παθημάτων είχε ήδη επισημανθεί από τους αρχαίους Έλληνες, με την ιδέα της Κάθαρσης. Και πραγματικά, οι αρχαίοι είχαν θεσμοθετήσει το θέατρο ως σημαντικό θεσμό παιδαγωγικής των αξιών της Πόλεως και συνάμα συλλογικής «θεραπευτικής» κάθαρσης (Παπαϊωάννου, 2003). Δεν είναι τυχαίο ότι δίπλα στα αρχαία θεραπευτήρια, τα Ασκληπιεία, υπήρχαν πάντοτε θέατρα (Δαφέρμος, 2010).