ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΤΩΝ ΘΕΟΛΟΓΩΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 ΘΕΜΑ Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ. * * * * * Ομιλία Εισήγηση

Transcript

1 ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΤΩΝ ΘΕΟΛΟΓΩΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 ΘΕΜΑ Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ * * * * * Ομιλία Εισήγηση Σεβαστοί πατέρες Αξιότιμε κύριε επιθεωρητή Αγαπητοί συνάδελφοι Εισαγωγικά Με την ευκαιρία της έναρξης της νέας σχολικής χρονιάς θα ήθελα και εγώ με τη σειρά μου να ευχηθώ σε όλους κάθε καλό, υγεία και δύναμη στο δύσκολο έργο μας. Θα ήταν καλό να τονίσω και εγώ για άλλη μια φορά πως για να γίνει σωστά και καλά ένα μάθημα ιδιαίτερα μέσα σε μια τάξη που υπάρχει σίγουρα η διαφορετικότητα θα πρέπει να προηγηθεί καλή και συστηματική προετοιμασία. Ο καθηγητής θα πρέπει να προγραμματίσει το μάθημά του με προσοχή, να βελτιώσει τις μεθόδους διδασκαλίας του και λαμβάνοντας υπόψη το επίπεδο των μαθητών του να προσπαθήσει να κάνει το μάθημα ενδιαφέρον για όλους. Ακόμη θα πρέπει να αναπτύξει δημιουργικό διάλογο, να λύσει με υπομονή απορίες, χωρίς να δυσανασχετεί ή να προσβάλλει και να ενθαρρύνει όλους τους μαθητές να εκφραστούν και να υποβάλλουν ερωτήσεις ή απορίες. Αφιερώνει χρόνο για να εξηγήσει στους μαθητές του: π Τον τρόπο μελέτης και εργασίας στο μάθημα τη σωστή οργάνωση εποικοδομητικής συζήτησης στην τάξη 1

2 τον τρόπο που θα γίνεται ένα διαγώνισμα ή δεκάλεπτη άσκηση και κατ οίκον εργασία τα κριτήρια αξιολόγησης που ισχύουν Και τέλος τις απαιτήσεις του πάντοτε μέσα σε λογικά πλαίσια για τα χρειώδη στο μάθημά του. Αυτά ως εισαγωγικά και θα αρχίσω αμέσως την παρουσίαση της εισήγησης με θέμα: «Η διαχείριση της διαφορετικότητας στο μάθημα των θρησκευτικών». Θα πρέπει εξ αρχής να τονίσω πως δεν θα ήθελα σ αυτή την δεκάλεπτη εισήγηση να αναλύσω με επιστημονικούς όρους και λεπτομέρειες το πιο πάνω θέμα - κάτι το οποίο θα απαιτούσε αρκετό χρόνο και πολλή συζήτηση, - αλλά θα προσπαθήσω να παρουσιάσω με έναν απλό και χειροπιαστό τρόπο κάποιες ενέργειες που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην καλύτερη διεξαγωγή του δικού μας μαθήματος, έτσι ώστε να ωφελήσουμε όλους τους μαθητές μας και ταυτόχρονα να μην προκαλέσουμε την αντίδραση των μαθητών, των συναδέλφων αλλά και των ίδιων των γονιών. Μέσα σε μια τάξη ιδιαίτερα σήμερα θα συναντήσουμε αλλόθρησκους μαθητές, διαφορετικών δογμάτων και ομολογιών, παιδιά μεταναστών, διαφορετικής νοημοσύνης και αντίληψης, και τέλος παιδιά με σωματικά και κοινωνικά προβλήματα. Ειδικά φέτος θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε μαθητές που θα προσβληθούν από τον ιό της γρίπης. Ποιά θα είναι η στάση μας αλλά και η όλη προσέγγιση μας σ αυτούς, σε εισαγωγικά διαφορετικούς μαθητές που θα προσβληθούν; Έτσι έχουμε μπροστά μας μια ομάδα διαφορετικών ανθρώπων τους οποίους καλούμαστε να προσεγγίσουμε και ταυτόχρονα να βοηθήσουμε τον καθένα ξεχωριστά να αντιληφθεί στο μέτρο του δυνατού τι είναι ο Θεός, ποιος ο σκοπός της δημιουργίας, ποιος ο προορισμός του ανθρώπου και πολλά άλλα. 2

3 Αρχή εισήγησης Οι ραγδαίες κοινωνικές εξελίξεις και αλλαγές οι οποίες παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, η ανάγκη για επικοινωνία με άλλους λαούς και το Ευρωπαϊκό περιβάλλον στο οποίο ζούμε, επιβάλλουν σε όλους μας την ανάγκη διαδόσεως και διαφυλάξεως της εθνικής μας κουλτούρας και παραδόσεως αλλά ταυτόχρονα της συμβίωσης και συνεργασίας μας με τους συνανθρώπους μας οι οποίοι προέρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς, κουλτούρες και θρησκείες. Μέχρι πρόσφατα οι τάξεις των σχολείων του τόπου μας αποτελούνταν από ομοιογενές μαθητικό πληθυσμό. Όλοι οι μαθητές μας με σπάνιες εξαιρέσεις ήταν φορείς της Ορθόδοξης Χριστιανικής πίστης, ήταν ελληνοκύπριοι, με την ίδια νοοτροπία, πολιτιστική και πολιτισμική ταυτότητα, την ίδια κουλτούρα τα ίδια ήθη και έθιμα. Σήμερα όμως η κατάσταση έχει αλλάξει εντελώς. Στις κυπριακές τάξεις συναντούμε μαθητές που προέρχονται από άλλες χώρες. Μερικοί δε μιλούν καλά την Ελληνική γλώσσα.. Άλλοι είναι αλλόθρησκοι, άλλοι άθεοι, άλλοι υιοθετούν διάφορα φιλοσοφικά συστήματα και θεωρίες και άλλοι ασπάζονται διαφορετικό χριστιανικό δόγμα. Έχουν με λίγα λόγια, άλλη, διαφορετική ταυτότητα. Συνυπάρχουν όμως με τα άλλα παιδιά κι έχουν κι αυτά τα ίδια ακριβώς δικαιώματα που έχουν οι συμμαθητές τους. Εδώ έρχεται να παίξει ένα πολύ σημαντικό ρόλο το μάθημα των θρησκευτικών και κατ επέκταση κι εμείς οι θεολόγοι. Στόχος μας να καλλιεργήσουμε στους μαθητές μας την πεποίθηση πως εκτός από την τοπική τους ταυτότητα είναι ταυτόχρονα και πολίτες του κόσμου. Να μάθουν να μην φοβούνται το «διαφορετικό» και αυτούς που το φέρουν, μήτε να στρέφονται εναντίον του. 3

4 Να σέβονται τη διαφορετικότητα του «άλλου» και να την αντιμετωπίζουν με την αγάπη που μας δίδαξε και μας έδωσε ο Χριστός, ο οποίος μας θυμίζει: «Εγώ για σένα πατέρας, εγώ αδελφός, εγώ σύζυγος, εγώ σπίτι, εγώ τροφή, εγώ ρούχο, εγώ ρίζα, εγώ θεμέλιο, ότι θέλεις εγώ...». Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε διάφορες ομάδες μαθητών μας και πως μπορούμε να τους χειριστούμε σωστά έτσι ώστε να μη φανεί ότι τους ξεχωρίζουμε ανάμεσα στους μαθητές μας. Αρχίζω με την ομάδα των παιδιών των μεταναστών. Τα παιδιά αυτά παρόλο που φοιτούν στα δικά μας ελληνόφωνα σχολεία, δε σημαίνει ότι οφείλουν ν αποκοπούν από την εθνική τους ταυτότητα και παράδοση, εφόσον στο σπίτι τους τηρούν τα δικά τους έθιμα, μιλούν την μητρική τους γλώσσα και πιστεύουν στο δικό τους θεό. Από την αρχή της φοιτήσεώς τους στα σχολεία μας οι ξενόγλωσσοι μαθητές έρχονται αντιμέτωποι με το «διαφορετικό», το οποίο είναι η γλώσσα η θρησκεία κάποιες φορές, τα έθιμα, οι συνήθειες ακόμα και η ενδυμασία των συμμαθητών τους η οποία μπορεί να απέχει αρκετά από τα δικά τους προκαθορισμένα από την κουλτούρα ή τη θρησκεία τους δεδομένα. Είναι μεγάλη λοιπόν η πρόκληση αλλά και οι δυσκολίες στο να μπορέσουμε να κάνουμε τα παιδιά αυτά να προσαρμοστούν πιο εύκολα και πιο γρήγορα στο νέο τους περιβάλλον. Ιδιαίτερα εμείς οι θεολόγοι μέσα από το μάθημα μας πιστεύω ότι είναι πιο εύκολο να προσεγγίσουμε και να κερδίσουμε αυτά τα παιδιά γιατί μέσα από το μάθημα της θρησκευτικής αγωγής και τις διαχρονικές αξίες τις οποίες διδάσκει όπως είναι η απλότητα, η ταπεινότητα, η αγάπη, η αλληλεγγύη και αρκετές άλλες, μπορεί να βοηθήσει το κάθε παιδί να κατανοήσει τον εαυτό του ως προσώπου, μέλους, δηλαδή μιας κοινωνίας, στην οποία καλείται να ζήσει με αγάπη και σεβασμό προς τους συνανθρώπους του. 4

5 Είναι γνωστό πως ετερόδοξοι ή αλλόθρησκοι μαθητές έχουν το δικαίωμα απαλλαγής από το μάθημά μας. Μέσα από την προσωπική μου εμπειρία με αλλόθρησκους κυρίως μαθητές που έχουμε στο Λανίτειο Γυμνάσιο μπορώ να πω ότι η πλειονότητα απ αυτούς οι οποίοι είναι κυρίως μουσουλμάνοι δεν ζητούν απαλλαγή από το μάθημα των θρησκευτικών. Αλλά ακόμη και αν ζητήσουν απαλλαγή παραμένουν εντός της τάξης γιατί όπως είναι γνωστό είναι δύσκολο να τους επιτηρεί κάποιος εκτός τάξης την συγκεκριμένη ώρα. Πως μπορούμε λοιπόν να προσφέρουμε κάτι σ αυτό το μαθητή ο οποίος είναι ανάμεσά μας; Πρώτα απ όλα τον προσεγγίζουμε με αγάπη προσπαθώντας να τον γνωρίσουμε καλύτερα, να γνωρίσει κι ο ίδιος τους συμμαθητές του. Αυτό βοηθά στο να καλλιεργηθεί σιγά σιγά ένα κλίμα αλληλοσεβασμού και συνεργασίας ανάμεσα στα παιδιά. Είναι πολλές οι ευκαιρίες που μπορούν να μας δοθούν μέσα από το μάθημά μας ώστε να δώσουμε την ευκαιρία και στον αλλόθρησκο μαθητή μας να συμμετέχει ενεργά κι ο ίδιος μιλώντας για τις δικές του θρησκευτικές παραδόσεις ή για τα δικά του ήθη και έθιμα. Για παράδειγμα σ ένα μάθημα που μιλάμε για την «προσευχή» μπορούν να μας μιλήσουν οι ίδιοι για τον τρόπο με τον οποίο προσεύχονται αλλά και να μας εξηγήσουν τα λόγια μιας δικής τους προσευχής. Κι εμείς μπορούμε να φέρουμε στην τάξη και να διαβάσουμε στα παιδιά προσευχές απ όλα τα μέρη του κόσμου που να δείχνουν τις κοινές αγωνίες και ανάγκες των ανθρώπων για ειρηνική συνύπαρξη και ευτυχία: Π.χ. μια ινδουιστική προσευχή ή μια παραδοσιακή βουδιστική προσευχή, ή ακόμη και μια ισλαμική προσευχή από Κοράνιο είναι σημαντικά εργαλεία για επιδίωξη του σκοπού αυτού. Επίσης μιλώντας στο μάθημά μας για τη νηστεία και τη σημασία της μπορούμε ν αναφερθούμε στο «ραμαζάνι» ζητώντας από μουσουλμάνους μαθητές να μας μιλήσουν για τη γιορταστική αυτή περίοδο της θρησκείας τους. 5

6 Πολλές αφορμές μας δίνονται μέσα από τα σχολικά μας εγχειρίδια. Στην Α και Β Γυμνασίου για παράδειγμα διδάσκεται η Αγία Γραφή. Μέσα από το περιεχόμενο των βιβλικών κειμένων προβάλλονται οι πανανθρώπινες αξίες που εμπνέουν, καθοδηγούν, και ενισχύσουν το νέο άνθρωπο στην πορεία αναζήτησης νοήματος για την προσωπική του ζωή και την κοινωνική του συμβίωση. Ιδιαίτερα θα δούμε μέσα από τα νέα εγχειρίδια που έχουμε μας δίνεται η ευκαιρία να αναφερθούμε και σε άλλα θρησκεύματα όπως για παράδειγμα στην διδακτική ενότητα 5 του βιβλίου της Α Γυμνασίου που έχει ως θέμα την «Ιστορία του Αβραάμ...». Εδώ μπορούμε να ζητήσουμε από μουσουλμάνους ή εβραίους μαθητές της τάξης μας να μας παρουσιάσουν τη θέση του Αβραάμ στη θρησκεία τους. Να παρουσιαστούν χωρία από το Κοράνι που αναφέρονται στον Αβραάμ με το όνομα Ιμπραήμ. Επίσης στο κεφάλαιο 19 της Β Γυμνασίου με θέμα την Προσευχή μπορούμε να γνωρίσουμε τρόπους με τους οποίους προσεύχονται οι αλλόθρησκοι καθώς και το περιεχόμενο της προσευχής τους. Επίσης στη Δ.Ε. 3 της Γ Γυμνασίου με θέμα «Η Πεντηκοστή» μπορούμε να προβάλουμε το διαχρονικό μήνυμα του γεγονότος της Πεντηκοστής, ότι δηλαδή όλοι οι άνθρωποι καλούνται να ενταχθούν στο σώμα της νεοσύστατης Εκκλησίας ανεξάρτητα από τη θρησκεία, τη φυλή, την εθνική καταγωγή και να ενωθούν με το δεσμό της αγάπης, ως διαφορετικά και μοναδικά πρόσωπα. Στα κεφάλαιο 33 και 34 της Γ Γυμνασίου δεν παρουσιάζονται οι διαφορές των Ορθοδόξων με τους Ρωμαιοκαθολικούς και Προτεστάντες αλλά προβάλλονται μόνο τα κύρια γνωρίσματά τους. Με βάση τα πιο πάνω φαίνεται ότι υπάρχει η δυνατότητα να γνωρίσουν χωρίς μίσος και προκατάληψη οι μαθητές μας, όχι μόνο την Ορθόδοξη πίστη αλλά και τις άλλες θρησκείες δόγματα. 6

7 Στην περίπτωση ενός ξένου, αλλόφωνου, αλλόθρησκου μαθητή που είδαμε πιο πάνω θα πρέπει να βοηθήσουμε τους μαθητές μας να βιώσουν αυτή τη διαφορά όχι σαν αναπόφευκτο εμπόδιο στην επικοινωνία μεταξύ τους αλλά σαν εμπλουτιστικό και δυναμικό στοιχείο αυτής της διαδικασίας. Δεν υπάρχουν βέβαια μαγικές συνταγές, ωστόσο θα ήταν χρήσιμο να εστιαστεί η διαδικασία σε δύο πόλους: Α. Στηριζόμαστε στα βιώματα των μαθητών Β: Στηριζόμαστε στην επικοινωνιακή σχέση μεταξύ όλων των μελών της ομάδας. Χρήσιμα εργαλεία στα χέρια μας και ανάλογα με το θέμα μας μπορούν να γίνουν: - λογοτεχνικά κείμενα, - κινηματογραφικές ή τηλεοπτικές ταινίες όπως για παράδειγμα: - Η ταινία «ΒΑΒΕΛ», - Οι Ιρανικές ταινίες: - «Το Περσέπολις», - «το χρώμα του παραδείσου» και «τα παιδιά του παραδείσου», - «ο ψαλιδοχέρης», - «Remember me», ταινία της Unicef και πολλά άλλα. - Βιογραφικές αφηγήσεις, σε πρώτο ή τρίτο πρόσωπο, αποτελούν κι αυτές εργαλείο ανακάλυψης του «άλλου». Σκοπός μας λοιπόν μέσα από το μάθημα της θρησκευτικής αγωγής να είναι να προσφέρουμε στους μαθητές μας τα κριτήρια εργαλεία, όπως είναι η νηφαλιότητα, η αποδοχή, ο σεβασμός του άλλου, η ειρηνική συνύπαρξη, ο διάλογος και η ελευθερία. Πιο ιδιαίτερη και πιο δύσκολη θεωρώ ότι είναι οι περιπτώσεις ετερόδοξων μαθητών. Κι αυτό όχι γιατί φταινε τα ίδια τα παιδιά αλλά κυρίως γιατί ξεκινά μια αρνητική προδιάθεση από την οικογένεια. Σε πολλές απ 7

8 αυτές τις περιπτώσεις και μιλώντας πάντα μέσα από τη δική μου προσωπική εμπειρία, οι ίδιοι οι γονείς ζητούν την απαλλαγή των παιδιών τους από το μάθημα των θρησκευτικών. Ακόμα και σ αυτή όμως την περίπτωση τα παιδιά αυτά παραμένουν στην τάξη λόγω δυσκολιών επιτήρησης κατά τη συγκεκριμένη ώρα. Τα παιδιά αυτά λοιπόν εμφανίζονται πολλές φορές πιο διστακτικά, φοβισμένα και κλεισμένα στον εαυτό τους ή και αρνητικά απέναντί μας. Εδώ λοιπόν καλούμαστε ν αποδείξουμε έμπρακτα την πραγματική έννοια του θεολόγου καθηγητή. Η στάση μας απέναντι σε αυτούς τους μαθητές πρέπει να είναι, προσεκτική και πάνω απ όλα ανθρώπινη προσέχοντας να μην έρθουμε σε σύγκρουση με το μαθητή σε περίπτωση αποριών ή ερωτήσεων του πάνω σε δογματικά θέματα. Εδώ πρέπει με ήρεμο τρόπο και με σταθερότητα και σιγουριά στις απαντήσεις μας να δείξουμε ότι τον ακούμε, σεβόμαστε την άποψή του αλλά συγχρόνως του ανοίγουμε το δρόμο του προβληματισμού. Ένα άλλο μεγάλο κομμάτι μαθητών μας οι οποίοι μάλιστα είναι συγκεντρωμένοι σε ένα τμήμα (για λόγους ευκολίας του προγράμματος) είναι οι μαθητές του αλφαβητισμού και της στήριξης. Οι μαθητές αυτοί οι οποίοι σε ένα τμήμα της Α Γυμνασίου των 20 μαθητών μπορεί να είναι έως και 8 παιδιά πραγματικά μας υποχρεώνουν στο να διαφοροποιήσουμε αρκετά και τη διδασκαλία αλλά και τον τρόπο εξέτασης του μαθήματος μας. Είναι τα παιδιά αυτά που δείχνοντάς τους ενθάρρυνση κι αγάπη μας επιβραβεύουν με τον πιο όμορφο τρόπο. Τα βοηθούμε στο να συμμετέχουν στο μάθημα, να λένε την άποψή τους, να κάνουν μικρές δικές τους εργασίες, να παίρνουν δύναμη και θάρρος για τη ζωή χωρίς να τους αγχώνει μόνο η γνώση. Είναι καλό να γνωρίζουμε από την αρχή της σχολικής χρονιάς ποια είναι αυτά τα παιδιά ώστε να μην βρεθούμε στη δύσκολη θέση να τους πούμε για παράδειγμα να διαβάσουν κάτι από το βιβλίο και να δυσκολεύονται. Οι μαθητές αυτοί χαίρονται και προσπαθούν να κάνουν ότι μπορούν. Ακόμη και το να αντιγράφουν από 8

9 τον πίνακα, να κάνουν την κατ οίκον εργασία τους αλλά και να απαντούν σε ερωτήσεις ασκήσεις του διαγωνίσματος, οι οποίες είναι διαφοροποιημένες κι ανταποκρίνονται στις δικές τους δυνατότητες, τα γεμίζει χαρά και τους δίνει θάρρος να συνεχίσουν την προσπάθεια. Η μεγαλύτερη ανταμοιβή μας είναι όταν βλέπουμε τα παιδιά αυτά να ζητούν επίμονα να μην τα παίρνουν στην ώρα των θρησκευτικών για το μάθημα της στήριξης ή του αλφαβητισμού. Είναι πολύ συγκινητικό κι όμορφο να βλέπουμε ως το τέλος της χρονιάς τους μαθητές μας αυτούς, που για άλλα μαθήματα να θεωρούνται ως «ανύπαρκτου» μέσα από το μάθημα των θρησκευτικών να εμπλουτίζεται το συναίσθημα, η βούληση και να αποκτούν ισορροπία, σταθερότητα, αυτοπεποίθηση και κυρίως ελπίδα. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Κλείνοντας τη σύντομη αυτή εισήγηση θα ήθελα να τονίσω πως ξεκινώντας από την ομορφιά και το μεγαλείο της διαφορετικότητας στη φύση, στους ανθρώπους και κατ επέκταση στους μαθητές της τάξης μας επιδίωξη όλων μας είναι μέσα από το μάθημα της Θρησκευτικής αγωγής με διάλογο, στοργή και κατανόηση, ν αφουγκραστούμε τις αγωνίες των μαθητών μας, τα ερωτήματα τους, να μιλήσουμε τη γλώσσα που καταλαβαίνουν και να τους δείξουμε ότι θρησκεία και πολιτισμός είναι ένα πλησίασμα των λαών για ειρηνική συνύπαρξη στις δύσκολες ώρες που περνά η σημερινή ανθρωπότητα. Ο πολιτισμός είναι το σώμα ενός έθνους και η θρησκεία η ψυχή του. Η Ορθοδοξία μπορεί να συνεισφέρει στη διαπολιτισμική εκπαίδευση, έχοντας ως κυρίαρχο πυρήνα τη βιβλική αντίληψη ότι ο άνθρωπος είναι «εικόνα του Θεού» και ο Θεός παιδαγώγησε τους ανθρώπους με απεριόριστη ανεκτικότητα και κατανόηση. Ας γίνει στόχος μας καθημερινός να κεντρίσουμε και να τονώσουμε την «ενσυναίσθηση» του κάθε μαθητή μας. Τη δεξιότητα δηλαδή εκείνη που οδηγεί στην αποδοχή του διαφορετικού «άλλου» σύμφωνα με την οποία μπαίνουμε στη θέση του άλλου προσπαθώντας να δούμε από τη δική του οπτική γωνία χωρίς να ταυτιζόμαστε μ αυτόν. 9

10 Εύχομαι τέλος σε όλους καλή και δημιουργική σχολική χρονιά. Σας ευχαριστώ. 10