ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Εισαγωγή στη Γλωσσολογία ΙΙ. Κλινική Γλωσσολογία

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στη Γλωσσολογία ΙΙ Διδάσκοντες: Επίκ. Καθ. Μαρία Λεκάκου, Λέκτορας Μαρία Μαστροπαύλου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

2 Εισαγωγή στη Γλωσσολογία ΙΙ Μάθηµα 12 Εαρινό εξάµηνο Υποχρεωτικό Β Εξαµήνου Διδασκαλία: Μαρία Μαστροπαύλου Γλωσσολογίας 1 Γλωσσολογίας 2 Διαταραχές Λόγου ή Οµιλίας; Δύο διαφορετικές κατηγορίες διαταραχών. Υπάρχουν διαταραχές που επηρεάζουν τη µία από τις δύο λειτουργίες, αφήνοντας την άλλη ανέπαφη. Γλωσσολογίας 1

3 Γλωσσολογίας 3 Λόγος Οµιλία Οµιλία: Η ηχητική έκφραση του εσωτερικού λόγου. Περιλαµβάνει σχετίζεται µε: Αρθρωτικές κινήσεις Φωνητικά χαρακτηριστικά (προσωδία, συχνότητα φωνής, ρυθµός κλπ.). Εµπλέκονται οι εξής λειτουργίες: µυϊκός συντονισµός, αναπνοή. Γλωσσολογίας 4 Λόγος Οµιλία Λόγος: Εσωτερικό γλωσσικό σύστηµα. Νοητικές αναπαραστάσεις όλων των γλωσσικών επιπέδων: φωνητικό, φωνολογικό, µορφοσυντακτικό, λεξικό. Γλωσσική γνώση, γλωσσική ικανότητα. Εµπλέκονται: ο εγκέφαλος. Γλωσσολογίας 2

4 Γλωσσολογίας 5 Επίκτητες διαταραχές λόγου Επίκτητες διαταραχές λόγου Διαταραχές του λόγου από βλάβες σε εγκεφαλικές περιοχές του λόγου αφασικά σύνδροµα: Αφασία τύπου Broca αγραµµατισµός. Αφασία Γλωσσολογίας 6 Επίκτητες διαταραχές λόγου Γλωσσολογίας 3

5 Γλωσσολογίας 7 Επίκτητες διαταραχές λόγου Αφασία τύπου Broca αγραµµατισµός Τηλεγραφικός λόγος Δυσκολίες στην κατανόηση αντιστρέψιµων παθητικών προτάσεων: «το κορίτσι αγκαλιάζεται από το αγόρι» Δεν αντιµετωπίζουν πρόβληµα µε µη αντιστρέψιµες παθητικές προτάσεις. «το µήλο φαγώθηκε από το αγόρι» Γλωσσολογίας 8 Επίκτητες διαταραχές λόγου Αφασία τύπου Broca αγραµµατισµός The donkey was kicked by the man. Γλωσσολογίας 4

6 Γλωσσολογίας 9 Επίκτητες διαταραχές λόγου Αφασία τύπου Broca αγραµµατισµός The horse was kicked by the cow. Γλωσσολογίας 10 Επίκτητες διαταραχές λόγου Αφασία τύπου Broca αγραµµατισµός Ah... Monday... ah, Dad and Paul Haney [himself] and Dad... hospital. Two...ah, doctors... and ah... thirty minutes...and yes... ah... hospital. And, er, Wednesday... nine o'clock. And er Thursday, ten o'clock...doctors. Two doctors... and ah... teeth. Yeah,... fine. Γλωσσολογίας 5

7 Επίκτητες διαταραχές λόγου Αφασία τύπου Wernicke Γλωσσολογίας 11 "Boy, I'm sweating, I'm awful nervous, you know, once in a while I get caught up, I can't mention the tarripoi, a month ago, quite a little, I've done a lot well, I impose a lot, while, on the other hand, you know what I mean, I have to run around, look it over, trebbin and all that sort of stuff." (Gardner 1974) Επίκτητες διαταραχές λόγου Νευρολογικές παθήσεις: Νόσος Πάρκινσον Σκλήρυνση κατά Πλάκας Γλωσσολογικά χαρακτηριστικά Διαταράσσεται το φωνητικό / αρθρωτικό σύστηµα. Δυσκολία άρθρωσης. Δυσκολία φώνησης. Γλωσσολογίας 12 Ο λόγος συνήθως παραµένει ανεπηρέαστος. Γλωσσολογίας 6

8 Γλωσσολογίας 13 Αναπτυξιακές διαταραχές λόγου ή οµιλίας Αναπτυξιακές Διαταραχές Λόγου ή Οµιλίας Διαταράσσεται η διαδικασία κατάκτησης της µητρικής γλώσσας. Δε διαταράσσονται όλα τα επίπεδα της γλώσσας στον ίδιο βαθµό: διαταραχή σε επίπεδο φωνητικό ή φωνολογικό, διαταραχή σε επίπεδο µορφοσυντακτικό, διαταραχή σε επίπεδο σηµασιολογικό / λεξικό, διαταραχή σε επίπεδο πραγµατολογικό. Αναπτυξιακές διαταραχές οµιλίας Διαταραχές οµιλίας Αρθρωτικές διαταραχές Οργανικές: οφείλονται σε παθολογικά αίτια. Λειτουργικές: δεν έχουν εµφανή παθολογικά αίτια. Τραυλισµός Γλωσσολογίας 14 Γλωσσολογίας 7

9 Γλωσσολογίας 15 Αναπτυξιακές διαταραχές οµιλίας Αρθρωτικές διαταραχές Δυσκολίες µε την άρθρωση συγκεκριµένων φθόγγων: π.χ. σέλω αντί για θέλω (πρόβληµα µε το φθόγγο / s/) π.χ. τώλα αντί για τώρα (πρόβληµα µε το φθόγγο / r/) Οι δυσκολίες αφορούν την άρθρωση συγκεκριµένων φθόγγων είτε σε αποµόνωση είτε µέσα σε συλλαβή / λέξη. Αναπτυξιακές διαταραχές οµιλίας Αρθρωτικές διαταραχές Είδη λαθών: παραλείψεις φθόγγων, αλλοιώσεις, αντικαταστάσεις, προσθήκες, Γλωσσολογίας 16 λανθασµένη σειρά φθόγγων (π.χ. πουκί αντί για κουπί). Τα λάθη αυτά γίνονται συστηµατικά. Γλωσσολογίας 8

10 Αναπτυξιακές διαταραχές οµιλίας Παιδικός τραυλισµός Γλωσσολογίας 17 Εµφανίζεται ανάµεσα στα 2 και 3 έτη. Εµφανίζεται συχνότερα στα αγόρια απ ό,τι στα κορίτσια σε αναλογία 3 προς 1. Όσο εξελίσσεται η διαταραχή, τα παιδιά αντιδρούν σε αυτήν: αυξάνεται το άγχος και η δυσαρέσκειά τους κατά την οµιλία, εντείνονται οι δυσκολίες. Εάν τα συµπτώµατα δεν υποχωρήσουν µέχρι την ηλικία των 6, το παιδί µπορεί να αναπτύξει χρόνιο πρόβληµα τραυλισµού. Διαταραχές λόγου Αναπτυξιακές διαταραχές λόγου Φωνολογικές διαταραχές Γλωσσολογίας 18 Το παιδί δυσκολεύεται να κατακτήσει τους φωνολογικούς κανόνες της γλώσσας του. Παράγει συγκεκριµένους τύπους λαθών τα λάθη δε σχετίζονται µε την άρθρωση συγκεκριµένων φθόγγων, αλλά µε την κατάκτηση φωνολογικών διαδικασιών / κανόνων. Γλωσσολογίας 9

11 Γλωσσολογίας 19 Αναπτυξιακές διαταραχές λόγου Φωνολογικές διαταραχές: Χαρακτηριστικές διαδικασίες Φωνολογικά λάθη που αναλογούν σε µικρότερες ηλικίες κατά την τυπική ανάπτυξη: Αποβολή άτονης συλλαβής Αποβολή τελικού συµφώνου Αναδιπλασιασµός Απλοποίηση συµφωνικού συµπλέγµατος Στιγµικοποίηση Εµπροσθοποίηση Οπισθοποίηση Αναπτυξιακές διαταραχές λόγου Φωνολογικές διαταραχές: Χαρακτηριστικές διαδικασίες Φωνολογικά λάθη άτυπης φωνολογικής ανάπτυξης: Αποβολή αρχικού συµφώνου Γλωσσολογίας 20 Αντικατάσταση κλειστού φθόγγου µε τριβόµενο (π.χ. συρί αντί για τυρί ). Γλωσσολογίας 10

12 Γλωσσολογίας 21 Αναπτυξιακές διαταραχές λόγου Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΓΔ) (Specific Language Impairment SLI) Επίσης αναφέρεται ως Αναπτυξιακή Διαταραχή του Λόγου (Developmental Language Impairment DLI). Γλωσσολογίας 22 Αναπτυξιακές διαταραχές λόγου Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΓΔ) Χαρακτηριστικά: Σηµαντικά περιορισµένη γλωσσική ικανότητα, η οποία όµως ΔΕΝ συνοδεύεται από γενικότερα (παθολογικά) µαθησιακά προβλήµατα, όπως ακουστικές διαταραχές, χαµηλοί δείκτες νοηµοσύνης ή νευρολογικές βλάβες. Γλωσσολογίας 11

13 Γλωσσολογίας 23 Αναπτυξιακές διαταραχές λόγου Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΓΔ) Διαγνωστικά κριτήρια: (Leonard, 1998): Δείκτης νοηµοσύνης (non verbal IQ): IQ 85 Ακουστική ικανότητα: επιτυχής απόδοση σε διαγνωστικά τεστ φυσιολογική Εµφάνιση ωτίτιδας: µη ύπαρξη επεισοδίων. Νευρολογικές δυσλειτουργίες: Απουσία επεισοδιακών κρίσεων και εγκεφαλικών κακώσεων. Απουσία φαρµακευτικής αγωγής για έλεγχο νευρολογικών κρίσεων. Αρθρωτικοί µηχανισµοί: Απουσία αρθρωτικών ανωµαλιών. Γλωσσολογίας 24 Αναπτυξιακές διαταραχές λόγου Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΓΔ) Συγκεκριµένα γλωσσικά χαρακτηριστικά: Αργή λεξιλογική απόκτηση / εκµάθηση λέξεων. Δυσκολίες στην εκµάθηση ρηµάτων. Γλωσσολογίας 12

14 Γλωσσολογίας 25 Αναπτυξιακές διαταραχές λόγου Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΓΔ) Συγκεκριµένα γλωσσικά χαρακτηριστικά: Κυρίως δυσκολίες στην απόκτηση της µορφολογίας και της σύνταξης. Μορφολογία: Δυσκολίες στην ανάπτυξη λειτουργικών λέξεων και γραµµατικών µορφηµάτων. Γλωσσολογίας 26 Αναπτυξιακές διαταραχές λόγου Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΓΔ) Συγκεκριµένα γλωσσικά χαρακτηριστικά: Η ΕΓΔ συχνά θεραπεύεται σε αρκετά µεγάλο βαθµό, ενώ πολλές φορές εξελίσσεται σε δυσλεξία στη σχολική ηλικία και επιµένει µέχρι την ενηλικίωση. Γλωσσολογίας 13

15 Σύνδροµο Down Γενετικά χαρακτηριστικά Τρισωµία 21 Γλωσσολογίας 27 Ανωµαλία στη δοµή των χρωµοσωµάτων: αντί για 23 ζεύγη, υπάρχουν τρία (αντί για 2) 21α χρωµοσώµατα τρισωµία. Το φαινόµενο αυτό σχετίζεται µε την ηλικία της µητέρας. Οι πιθανότητες εµφάνισης του φαινοµένου αυξάνονται µε την ηλικία της µητέρας: 35 έτη à 1/400, 40 έτη à 1/110, 45 έτη à 1/35. Σύνδροµο Down Γενετικά χαρακτηριστικά Γλωσσολογίας 28 Τα χρωµοσώµατα περιέχουν γονίδια, υπεύθυνα για την παραγωγή ουσιών αναγκαίων για τις λειτουργίες του οργανισµού. Στην τρισωµία 21, το επιπλέον γενετικό υλικό διαταράσσει (οδηγώντας στην υπερβολή) την παραγωγή συγκεκριµένων ουσιών: Επηρεάζει την πορεία της ανάπτυξης και προκαλεί τα χαρακτηριστικά που σχετίζονται µε το σύνδροµο Down. Γλωσσολογίας 14

16 Σύνδροµο Down Γενικά χαρακτηριστικά Γλωσσολογίας 29 Ιδιαίτερο παρουσιαστικό χαρακτηριστικά προσώπου. Πρόωρη θνησιµότητα (µέσος όρος ζωής περίπου 45 χρόνια). Γλωσσολογίας 30 Γλωσσολογίας 15

17 Γλωσσολογίας 31 Σύνδροµο Down Γλωσσικά χαρακτηριστικά Συχνά προβλήµατα ακοής προκαλούν προβλήµατα στη γλωσσική ανάπτυξη. Χαµηλός µυϊκός τόνος (υποτονία) προκαλεί προβλήµατα άρθρωσης. Σύνδροµο Down Γλωσσικά χαρακτηριστικά Γλωσσολογίας 32 Αργή ανάπτυξη: πρώτες λέξεις στην ηλικία 2-3 ετών. Καλό λεξιλόγιο και πραγµατολογική χρήση του λόγου. Ικανοποιητικές κοινωνικές αλληλεπιδραστικές ικανότητες, χρήση εκφράσεων του προσώπου και χειρονοµιών για καλύτερη επικοινωνία Προβλήµατα µε τη σύνταξη και τη µορφολογία: Παράλειψη µορφηµάτων, Προβληµατική χρήση χρόνων Προβληµατική χρήση προθηµάτων και καταλήξεων Προβληµατική χρήση λειτουργικών λέξεων Παραγωγή σύντοµων προτάσεων Γλωσσολογίας 16

18 Γλωσσολογίας 33 Σύνδροµο Down Γλωσσικά χαρακτηριστικά Κατανόηση πολύ καλύτερη από την παραγωγή. Προβλήµατα άρθρωσης (λόγω προβληµάτων στον µυϊκό έλεγχο κατά την παραγωγή του λόγου) που συχνά προκαλούν δυσνόητο λόγο. Γλωσσολογίας 34 Σύνδροµο Williams Πολύ σπάνια πάθηση, η οποία εµφανίζεται σε περίπου 1 στις γεννήσεις. Γλωσσολογίας 17

19 Σύνδροµο Williams Γενετικά χαρακτηριστικά Γλωσσολογίας 35 Έλλειψη γενετικού υλικού στο χρωµόσωµα 7 προκαλεί διαταραχή στο γονίδιο της ελαστίνης. Η ελαστίνη είναι πρωτεΐνη η οποία δίνει ελαστικότητα στους ιστούς και τα όργανα του σώµατος. Βρίσκεται στα τοιχώµατα αρτηριών, στους πνεύµονες και στο δέρµα. Μειωµένη ή διαταραγµένη παραγωγή ελαστίνης προκαλεί κάποια από τα παθολογικά χαρακτηριστικά, καθώς και τα ιδιαίτερα παρουσιαστικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται µε το σύνδροµο. Σύνδροµο Williams Γενικά χαρακτηριστικά Γλωσσολογίας 36 Ιδιαίτερο παρουσιαστικό χαρακτηριστικά προσώπου. Νοητική υστέρηση από ελαφρά έως σοβαρή. Ξεχωριστή προσωπικότητα: έντονη φιλικότητα και κοινωνικότητα, γενικευµένο άγχος, ελλειµµατική προσοχή, προβλήµατα ύπνου. Γλωσσολογίας 18

20 Γλωσσολογίας 37 Γλωσσολογίας 38 Σύνδροµο Williams Γενικά χαρακτηριστικά Γενικά παθολογικά προβλήµατα: προβλήµατα όρασης (πχ. στραβισµός), ωτίτιδα, προβλήµατα µε τα δόντια, συχνοί πόνοι στην κοιλιακή χώρα, υψηλά επίπεδα ασβεστίου στο αίµα, υψηλή πίεση. Χαλαρές κλειδώσεις στην παιδική ηλικία. Προβλήµατα στη λήψη τροφής κατά τη βρεφική ηλικία. Καλή ακουστική µνήµη και εκφραστική γλωσσική ικανότητα, αλλά πολύ φτωχή οπτικοχωρική αντίληψη. Καρδιοαγγειακά νοσήµατα. Γλωσσολογίας 19

21 Σύνδροµο Williams Γλωσσικά χαρακτηριστικά Γλωσσολογίας 39 Ελαφρές έως σοβαρές µαθησιακές δυσκολίες. Αργή γλωσσική ανάπτυξη οργανωµένη διδασκαλία είναι απαραίτητη. Σχολική ηλικία: ρέων και καλά αρθρωµένος λόγος. Πολύπλοκο λεξιλόγιο µε µεγάλη έκταση. Πολύπλοκες και γραµµατικά σωστές προτάσεις. Χρήση πολυσύλλαβων λέξεων σε ασυνήθιστες φράσεις τις οποίες ακούν από άλλους οµιλητές και αποθηκεύουν στη µνήµη. Σύνδροµο Williams Γλωσσικά χαρακτηριστικά Πολλές φορές πιάνουν κουβέντα σε όποιον συναντούν. Προβληµατική πραγµατολογική και σηµασιολογική οργάνωση: λόγος πολλές φορές ακατάλληλος, ο οποίος χαρακτηρίζεται από επαναλήψεις. Φτωχή κατονοµασία, αν και το λεξιλόγιό τους περιέχει λέξεις χαµηλής συχνότητας. Φτωχή γλωσσική κατανόηση. Γλωσσολογίας 40 Γλωσσολογίας 20

22 Γλωσσολογίας 41 Διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές Αυτισµός Ισόβια αναπτυξιακή διαταραχή. Εµποδίζει τα άτοµα να κατανοούν σωστά όσα βλέπουν, ακούν και αισθάνονται. Σοβαρά προβλήµατα στις κοινωνικές σχέσεις, την επικοινωνία και τη συµπεριφορά τους. Δυσκολίες σε: εκµάθηση γλώσσας, ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, διαπροσωπικές σχέσεις. Γλωσσολογίας 42 Διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές Αυτισµός Γενικά χαρακτηριστικά Ιδιαίτερα αργή γλωσσική ανάπτυξη, κατανόηση λιγότερων φράσεων. Αργή ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων. Ανακολουθία αισθητηριακών αντιδράσεων: κάποιες στιγµές το παιδί µπορεί να µην αντιδρά στους ήχους, ενώ άλλες να αντιδρά υπερβολικά. Ανοµοιογένεια διανοητικών ικανοτήτων: το παιδί µπορεί να έχει ιδιαίτερες ικανότητες σε κάποιους τοµείς, ενώ σοβαρά προβλήµατα σε άλλους. Γλωσσολογίας 21

23 Διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές Αυτισµός Γλωσσικά χαρακτηριστικά Γλωσσολογίας 43 Στερεότυπες εκφράσεις, επαναλήψεις (έλλειψη δηµιουργικότητας στο λόγο). Ηχολαλία. Διαταραγµένη επικοινωνιακή χρήση της γλώσσας. Καλή κατανόηση, ωστόσο δεν υπάρχουν οι αναµενόµενες αντιδράσεις, λόγω διαταραχής στις κοινωνικές δεξιότητες του παιδιού à πραγµατολογική διαταραχή. Κώφωση / βαρηκοΐα Γλωσσολογίας 44 Κώφωση / Βαρηκοΐα Διαταράσσει τη γλωσσική ανάπτυξη όταν υφίσταται από τη γέννηση ή πριν το 3 ο έτος ζωής του παιδιού. Πολλά κωφά ή βαρήκοα παιδιά εκπαιδεύονται στη νοηµατική πριν εκπαιδευτούν στον προφορικό λόγο. Η εµφύτευση κοχλιακού εµφυτεύµατος πλέον ενισχύει τη γλωσσική ανάπτυξη των βαρήκοων παιδιών. Γλωσσολογίας 22

24 Κώφωση / βαρηκοΐα Κώφωση / Βαρηκοΐα Ο περιορισµός στα ακουστικά ερεθίσµατα προκαλεί: δυσκολία ανάπτυξης αρθρωτικών αναπαραστάσεων à ιδιόρρυθµη άρθρωση, προσωδία, επιτονισµό κτλ., αργή (ή καθόλου) φωνολογική ανάπτυξη, φτωχό λεξιλόγιο, Γλωσσολογίας 45 αργή ανάπτυξη δοµικών στοιχείων της γλώσσας (µορφοσύνταξη), διαταραγµένη κατανόηση και κατά την ανάγνωση. Γλωσσολογίας 23

25 Τέλος Ενότητας Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

26 Σημειώματα Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ.

27 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκοντες: Επίκ. Καθ. Μαρία Λεκάκου, Λέκτορας Μαρία Μαστροπαύλου. «Εισαγωγή στη Γλωσσολογία ΙΙ.». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1]