ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Transcript

1 , 2009 ( )

2 ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Νοέμβριος 2009

3 Copyright Συγγραφέας - Εκδότης Το παρόν βιβλίο πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για διδακτικούς σκοπούς

4 5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Α: ΒΑΣΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α1: Εισαγωγή στην ασφάλεια της εργασίας 9 Α2: Κανονιστικό πλαίσιο - Ρυθµίσεις του νόµου «πλαίσιο» για την Υγιεινή και Ασφάλεια των εργαζοµένων 20 Α3: Εκτίµηση επαγγελµατικού κινδύνου 36 Α4: Πηγές πληροφόρησης σε θέµατα Υ&Α της εργασίας 40 ΕΝΟΤΗΤΑ Β: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Β1: Σχεδιασµός χώρων εργασίας Β1.1. Κτιριολογικές απαιτήσεις 43 Β1.2. Θέσεις εργασίας 53 Β2: Φυσικοί Παράµετροι στους χώρους εργασίας Β2.1. Αερισµός - Κλιµατισµός χώρων εργασίας 64 Β2.2. Θερµικό Περιβάλλον και εργασία 79 Β2.3. Φωτισµός χώρων εργασίας 90 Β2.4. Θόρυβος 98 Β2.5. ονήσεις 104 Β2.6. Ακτινοβολίες 108 Β3: Επικίνδυνες ουσίες στο χώρο εργασίας Β3.1. Αµίαντος 118 Β3.2. Χηµικές ουσίες 121 Β3.3. Καρκινογόνοι παράγοντες 131 Β4: Κίνδυνοι από το ηλεκτρικό ρεύµα 140 Β5: Πυροπροστασία 147 Β6: Ενδοεπιχειρησιακές µεταφορές και κυκλοφορία 159 Β7-Β8: Μηχανήµατα-Γενικές αρχές ασφάλειας-συντήρηση και επισκευές 172 Β9: Μέσα Ατοµικής Προστασίας (ΜΑΠ) 181 Β10: Σηµατοδότηση χώρων εργασίας 191 ΕΝΟΤΗΤΑ Γ: ΙΑΦΟΡΑ ΘΕΜΑΤΑ Γ1: Μηχανές κατεργασίας µετάλλων 199

5 6 Γ2: Ξυλουργικά Μηχανήµατα 203 Γ3: Ανυψωτικά µηχανήµατα και µηχανήµατα οικοδοµών και εργοταξίων 207 Γ4: Περονοφόρα οχήµατα 216 Γ5: Εργαλεία χειρός - Φορητά εργαλεία ισχύος 221 Γ6: Εργασίες κοπής και συγκόλλησης µετάλλων 226 Γ7: Εργασίες και οθόνες οπτικής απεικόνισης 243 Γ8: Κατασκευές Γ8.1. Ικριώµατα 251 Γ8.2. Υποχρεώσεις παραγόντων τεχνικών έργων 258 Γ8.3. Εκσκαφές - Κατεδαφίσεις 267 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Παράρτηµα Α Βασικά Νοµοθετήµατα για την Υγεία και Ασφάλεια της Εργασίας 270 Παράρτηµα Β Φράσεις Ειδικών Κινδύνων (R) και Οδηγίες Ασφαλούς Χρήσεως (S) 301 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 308

6 7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ «Η τύχη συνίσταται συνήθως, στην άγνοια της συχνότητας και της βαρύτητας των πολύπλοκων και δύσκολα εκτιμουμένων αιτιών ορισμένων γεγονότων». Pierre Simon Laplace ( ) Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (Δ.Ο.Ε.), κάθε χρόνο παγκοσμίως χάνουν τη ζωή τους περίπου 2,2 εκατομμύρια άνθρωποι, από εργατικά ατυχήματα και επαγγελματικές ασθένειες, αριθμός που αντιστοιχεί σε έναν νεκρό ανά 20 δευτερόλεπτα. Στην Ελλάδα, υπολογίζεται ότι περίπου κάθε 15 λεπτά της ώρας συμβαίνει και ένα εργατικό ατύχημα, ενώ κάθε τρεις ηµέρες ένα θανατηφόρο. Οι αριθμοί αυτοί κάνουν ξεκάθαρο πλέον, ότι δεν μπορούμε να εθελοτυφλούμε στην ύπαρξη πηγών επαγγελματικού κινδύνου στους χώρους εργασίας, βασιζόμενοι στον παράγοντα της τύχης, που θα μας γλιτώσει προσωρινά και μόνο, από κάποιο εργατικό ατύχημα. Πρέπει να αντιληφθούμε ότι, κανένα ατύχημα δεν γίνεται στην τύχη. Η άγνοια, είναι αυτή που με μαθηματική ακρίβεια θα οδηγήσει στην πρόκληση εργατικού ατυχήματος. Η γνώση οδηγεί στην πρόληψη, η οποία με τη σειρά της, έχει ως συνέπεια τη μείωση των εργατικών ατυχημάτων και επαγγελματικών ασθενειών. Όσο μεγαλύτερη είναι η γνώση των πηγών του επαγγελματικού κινδύνου, τόσο περισσότερο στενεύουν τα περιθώρια, ώστε το εργατικό ατύχημα να θεωρείται ως «τυχαίο». Η κυβερνητική πολιτική του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, δίνει έμφαση στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση ενός συνολικού έργου, το οποίο θα προσδώσει ουσιαστικές και τεκμηριωμένες λύσεις, με απώτερο σκοπό την ελαχιστοποίηση των ατυχημάτων και τη βελτίωση των όρων και συνθηκών εργασίας. Προτεραιότητα της πολιτικής του Υπουργείου είναι ο άνθρωπος, το στέλεχος που υπηρετεί, ο νέος που στρατεύεται και το πολιτικό προσωπικό του. Στο πλαίσιο αυτό, στην αρμόδια Γενική Διεύθυνση Οικονομικού Σχεδιασμού και Υποστήριξης και στην υπαγόμενη σε αυτήν Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού και Περιβάλλοντος, λειτουργεί το Γραφείο Υγιεινής και Ασφάλειας, το οποίο σε συνεργασία με τα Γενικά Επιτελεία, προωθεί ένα ολοκληρωμένο Σύστημα Υγιεινής και Ασφάλειας, βασισμένο σε διεθνή αναγνωρισμένα πρότυπα διαχείρισης (OHSAS ΕΛΟΤ 1801), που εφαρμόζονται ήδη στο σύνολο των Μονάδων και Υπηρεσιών. Απαίτηση του παραπάνω συστήματος, είναι η υποχρεωτική διδασκαλία θεματολογίας σχετικής με την Υγιεινή και Ασφάλεια στους χώρους εργασίας, ως βαθμολογούμενο μάθημα, στις στρατιωτικές παραγωγικές σχολές. Για την κάλυψη των αναγκών της διδασκαλίας του συγκεκριμένου μαθήματος συντάχθηκε το παρόν βιβλίο, το οποίο αναφέρεται αναλυτικά και καλύπτει πλήρως το αναγραφόμενο θεματολόγιο του Παραρτήματος «Α» του ΣΥΑ-01/4.4.2/Δ-01. Το παρόν βιβλίο πρέπει να αποτελέσει, ένα μέσο για την διάνοιξη ενός διαύλου διάχυσης και ροής γνώσεων, καθώς και για την δημιουργία προβληματισμού και αναζήτησης περαιτέρω πληροφοριών και γνώσεων, για την διασφάλιση ενός υγιούς εργασιακού περιβάλλοντος. Πρέπει να αντιληφθούμε όλοι μας, ότι η προαγωγή της Υγείας και Ασφάλειας της Εργασίας και η βελτίωση του εργασιακού περιβάλλοντος, αποτελούν προϋποθέσεις εξανθρωπισμού της εργασίας.

7 8 Πρέπει να γίνει κοινή συνείδηση όλων, ότι οι καλές συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας, δεν ανήκουν στη σφαίρα της πολυτέλειας, αλλά της ανάγκης για παραγωγική και κατά το δυνατόν ευχάριστη εργασία, συμβάλλοντας στη δημιουργία και συντήρηση ομαλών εργασιακών σχέσεων, γεγονός που αποβαίνει προς το συμφέρον όλων. Όλοι είμαστε συνυπεύθυνοι για την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία. Η γνώση θα μας οδηγήσει στην απόκτηση εργασιακής κουλτούρας η οποία με την σειρά της θα μας οδηγήσει σε ένα περιβάλλον απαλλαγμένο από εργασιακούς κινδύνους. Λγός (ΤΧ) Ιωάννα Χασιώτη Τεχνικός Ασφαλείας Πιστοποιημένη από το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.

8 9 Α1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (Δ.Ο.Ε.), κάθε χρόνο παγκοσμίως, χάνουν τη ζωή τους περίπου 2,2 εκατομμύρια άνθρωποι, από εργατικά ατυχήματα και επαγγελματικές ασθένειες, αριθμός που αντιστοιχεί σε έναν νεκρό ανά 20 δευτερόλεπτα. Αριθμός, ο οποίος δείχνει αύξηση του ποσοστού κατά 10% τα τελευταία χρόνια. Ταυτόχρονα, περίπου 270 εκατομμύρια εργαζόμενοι παγκοσμίως, έχουν υποστεί μη θανατηφόρο εργατικό ατύχημα, ενώ αντίστοιχα 160 εκατομμύρια υποφέρουν από επαγγελματικές ασθένειες. ΕΛΛΑΔΑ Αν και στην Ελλάδα το σύστημα καταγραφής δεν είναι ιδιαίτερα αξιόπιστο και σύγχρονο, υπολογίζεται ότι, περίπου κάθε 15 λεπτά της ώρας συμβαίνει και ένα εργατικό ατύχημα, ενώ κάθε τρεις ημέρες ένα θανατηφόρο. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ Το συνολικό κόστος των ατυχημάτων και των επαγγελματικών ασθενειών, υπολογίζεται ότι ανέρχεται ετησίως (σύμφωνα με την Δ.Ο.Ε.) περίπου στο 4% του ακαθάριστου παγκόσμιου προϊόντος. ΕΛΛΑΔΑ Το οικονομικό κόστος για την Εθνική Οικονομία, υπολογίζεται σε ευρώ, ενώ το κόστος για τις επαγγελματικές ασθένειες δεν μπορεί να υπολογισθεί, δεδομένου ότι η χώρα μας δεν έχει σύστημα καταγραφής ασθενειών. Είναι όμως διεθνώς αναγνωρισμένο ότι, το κόστος τους είναι περίπου πενταπλάσιο του κόστους των ατυχημάτων. Τέλος, υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα, κάθε χρόνο εργαζόμενοι οδηγούνται σε πρόωρη σύνταξη για λόγους υγείας, με τον χαρακτηρισμό «κοινή νόσος». Αυτά τα στατιστικά στοιχεία, μας οδηγούν στην ανάγκη υιοθέτησης πρακτικών, με μοναδικό στόχο την μείωση του ποσοστού των εργατικών ατυχημάτων και επαγγελματικών ασθενειών. ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΦΕΛΗ ΑΠΟ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Πολλά από τα ατυχήματα, μπορούν να προληφθούν με την σε βάθος εκτίμηση των κινδύνων, καθώς και την εφαρμογή και την τήρηση ασφαλών μεθόδων εργασίας. Τα οφέλη της πρόληψης, είναι κατά πρώτο λόγο ανθρωπιστικά και κοινωνικά. Τα μέτρα πρόληψης, δεν λαμβάνονται για την επίτευξη οικονομικών στόχων, αλλά θεωρούνται προαπαιτούμενα για κάθε υγιή επιχείρηση. Η προστασία της υγείας και της σωματικής ακεραιότητας των εργαζομένων, είναι πρωτίστως ζήτημα πολιτισμού και υγιούς ανάπτυξης της κοινωνίας. Σκοπός της ανάλυσης των ωφελημάτων των μέτρων πρόληψης που γίνεται παρακάτω, είναι να κατανοήσουμε την επίδραση και τις επιπτώσεις αυτών των μέτρων, όχι μόνο στον εργαζόμενο, αλλά στην επιχείρηση, στο κράτος και στην κοινωνία γενικότερα. Επίσης, σκοπός της ανάλυσης του κόστους και των ωφελημάτων είναι, μία επισκόπηση των οικονομικών παραμέτρων που εμπλέκονται και επηρεάζουν σημαντικά τη λήψη

9 10 αποφάσεων για τα μέτρα και όχι η αξιολόγηση της σκοπιμότητάς τους, η οποία είναι δεδομένη. Οικονομική ανάλυση του προβλήματος Το κόστος ενός εργατικού ατυχήματος, περιλαμβάνει το άμεσο και το έμμεσο κόστος: Άμεσο κόστος Το άμεσο κόστος ενός ατυχήματος περιλαμβάνει: Έξοδα και δαπάνες Α Βοηθειών. Αφορά στο κόστος των υλικών, του προσωπικού που θα παράσχει τις Α Βοήθειες και το κόστος της μεταφοράς του εργαζόμενου. Επειδή αυτά δεν καταβάλλονται τη στιγμή του ατυχήματος, πρέπει να υπολογιστεί το κόστος του προσωπικού που ασχολείται με τις Α Βοήθειες (ιατροί, νοσηλευτές, μεταφορείς), αλλά και των υποδομών (οχήματα, εξοπλισμός, αναλώσιμα). Νοσοκομειακή και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Περιλαμβάνεται το κόστος του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού, των φαρμάκων, του εξοπλισμού και λοιπών υλικών (αναλώσιμα, νάρθηκες κ.α.), της παραμονής σε νοσηλευτικό ίδρυμα κλπ. Το κόστος αυτό, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να υπολογιστεί και μπορεί να φτάσει σε πολύ υψηλά ποσά. Επιδοτήσεις και αποζημιώσεις. Συντάξεις. Αφορά περιπτώσεις, όπου ο εργαζόμενος δεν μπορεί να επανέλθει στην εργασία μετά το ατύχημα. Χρόνο αδυναμίας για εργασία. Αφορά περιπτώσεις, όπου ο εργαζόμενος επανέρχεται μετά από το ατύχημα και σχετικά σύντομα στην εργασία και περιλαμβάνει τόσο το κόστος αμοιβών του εργαζόμενου, όσο και το κόστος από την απουσία του, καθώς δεν αντικαθίσταται (τουλάχιστον μόνιμα). Κόστος αποκατάστασης - επανένταξης. Περιλαμβάνει τα έξοδα για δαπάνες, όπως φυσιοθεραπείες, παραμονή σε ίδρυμα αποκατάστασης, ψυχολογική υποστήριξη ή/και εξοπλισμό, και αφορά στην αποκατάσταση του εργαζόμενου (είτε πρόκειται να επανέλθει είτε όχι) και στην επανένταξή του (αν επανέλθει). Άλλα άμεσα κόστη, ανάλογα με την περίσταση. Έμμεσο κόστος Πέραν του άμεσου και ορατού κόστους, στα εργατικά ατυχήματα και στις επαγγελματικές ασθένειες, υπεισέρχεται και το έμμεσο κόστος που συνήθως αφορά: Χαμένες εργατοώρες άλλων εργαζόμενων ή/και οικείων που θα περιθάλψουν τον παθόντα, τόσο κατά την ημέρα του ατυχήματος όσο και αργότερα. Χρόνο απασχόλησης για τη διερεύνηση των αιτίων, που θα γίνει από τον Τεχνικό Ασφάλειας και το Ιατρό Εργασίας ή/και την Επιθεώρηση Εργασίας (περιλαμβάνεται επίσης και η στάση των εργασιών κατά τη διάρκεια της αυτοψίας, η οποία μπορεί να διαρκέσει και ημέρες). Κόστος αντικατάστασης του θύματος από άλλο εργαζόμενο, το οποίο περιλαμβάνει τόσο το κόστος πρόσληψης, εκπαίδευσης, ενημέρωσης και κατάρτισης, όσο και τη μειωμένη αποδοτικότητα, μέχρι να αποκτήσει τις δυνατότητες του αντικαθιστάμενου. Κακό ψυχολογικό κλίμα στον εργασιακό χώρο, με πτώση του ηθικού και ιδιαίτερη προσοχή των εργαζομένων, που μειώνουν την αποδοτικότητα.

10 11 Καταστροφές ή φθορές σε υλικά, εξοπλισμό και εγκαταστάσεις, που ανάλογα με το ατύχημα μπορεί ναι είναι και πολύ μεγάλες. Μείωση της ποιότητας του προϊόντος, την περίοδο του ατυχήματος. Τόσο οι πιθανές φθορές σε εξοπλισμό, όσο και το ψυχολογικό σοκ των εργαζομένων και η γενικότερη αναστάτωση και αποσυντονισμός της παραγωγικής διαδικασίας, μειώνουν την αποτελεσματικότητα και την ποιότητα στην εργασία, ενώ αυξάνεται και η πιθανότητα λάθους. Κακή εικόνα της επιχείρησης, με απρόβλεπτα αποτελέσματα, τόσο στη δημόσια εικόνα και στις πωλήσεις της, όσο και στις συνεργασίες και υποθέσεις της με άλλους ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς. Ποινές με πρόστιμα ή κλείσιμο των εργασιών (που εμπεριέχει το κόστος από τη διακοπή της παραγωγής, κόστος από ασυνέπεια σε συμφωνίες και κόστη για την επανέναρξη των εργασιών). Άλλα έμμεσα κόστη ανάλογα με την περίσταση. Είναι λοιπόν κατανοητό ότι, οι οικονομικές διαστάσεις του προβλήματος της ασφάλειας της εργασίας είναι τεράστιες, καθώς και οι επιπτώσεις του στους εμπλεκόμενους φορείς, με κυριότερες τις παρακάτω: Επιπτώσεις στον εργαζόμενο - Μείωση της σωματικής του υγείας, - Χρόνο αδυναμίας για εργασία και - Ψυχολογικά προβλήματα του θύματος μετά την επάνοδο του στην εργασία, γεγονός που μειώνει την αποδοτικότητά του στην εργασία, αλλά έχει και επιπλοκές στη συμπεριφορά του, που μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα σε όλη την παραγωγική διαδικασία. Επιπτώσεις στην επιχείρηση Μία ιδιαίτερα σημαντική παράμετρος του κόστους των εργατικών ατυχημάτων και επαγγελματικών ασθενειών, είναι το εσωτερικό κόστος, το οποίο είναι το κόστος που επωμίζεται η επιχείρηση. Αυτό αφορά, κάποια από τα άμεσα κόστη (ανάλογα με την περίσταση), καθώς και το έμμεσο κόστος που προέρχεται από τις χαμένες εργατοώρες εργαζομένων που θα περιθάλψουν άμεσα τον παθόντα, το χρόνο απασχόλησης για τη διερεύνηση των αιτίων (το μέρος που αφορά στο προσωπικό της επιχείρησης και στη στάση της παραγωγής), την αντικατάσταση, το κακό ψυχολογικό κλίμα στον εργασιακό χώρο, τα ψυχολογικά προβλήματα μετά την επαναφορά του θύματος στον εργασιακό χώρο, τις φθορές και καταστροφές στον εξοπλισμό και εγκαταστάσεις, τη μείωση της ποιότητας του προϊόντος, την κακή εικόνα της επιχείρησης, τις ποινές και λοιπά έμμεσα κόστη, ανάλογα με την περίσταση. Στο κόστος αυτό, συμπεριλαμβάνονται και κάποιες δαπάνες, που καλύπτονται από ανεξάρτητη ιδιωτική ασφάλιση που διενεργεί η επιχείρηση, καθώς επιβαρύνουν αυτήν (μέσω των ασφαλίστρων) ή άλλη ιδιωτική επιχείρηση (ασφαλιστική). Επιπτώσεις στο κράτος Εξωτερικό κόστος, το οποίο επωμίζεται η Πολιτεία, είτε μέσω του Συστήματος Υγείας, είτε μέσω των ασφαλιστικών ταμείων, είτε μέσω διοικητικών οργάνων (Σ.ΕΠ.Ε, Δικαστικές Αρχές κλπ.). Αφορά στο κύριο μέρος ή στο σύνολο (ανάλογα με την περίσταση) του άμεσου κόστους των εργατικών ατυχημάτων, αλλά και μέρος του έμμεσου κόστους που αναφέρεται σε έξοδα των διοικητικών οργάνων. Επιπτώσεις στην κοινωνία Τα εργατικά ατυχήματα και η εκδήλωση επαγγελματικών ασθενειών, διαταράσσουν συνολικά το εργασιακό περιβάλλον και κατ επέκταση την κοι-

11 12 νωνία και όχι μόνο την παραγωγή. Είναι λοιπόν αναγκαίο, να υιοθετηθεί μία σφαιρική και πολυδιάστατη προσέγγιση των θεμάτων υγείας και ασφάλειας στην εργασία, στα πλαίσια μιας ολοκληρωμένης κοινωνικής πολιτικής. Η βελτίωση του εργασιακού περιβάλλοντος, αποτελεί βασική παράμετρο της βελτίωσης του κλίματος των εργασιακών σχέσεων και της επίτευξης εργασιακής ειρήνης. Η εργασιακή ειρήνη, η ασφάλεια και η υγεία στην εργασία, αποτελούν στοιχεία της προστιθέμενης αξίας μιας κοινωνίας. Με βάση τα όσα προαναφέρθηκαν, γίνεται φανερό ότι, η πρόληψη των ατυχημάτων είναι επιτακτική ανάγκη και απαιτεί την επιτυχή αντιμετώπιση ή εξουδετέρωση των αιτίων που τα προκαλούν. Μπορούμε να διακρίνουμε την τεχνική πρόληψη και την ιατρική πρόληψη των ατυχημάτων ή μία άλλη διάκριση που περιλαμβάνει την ατομική ή συλλογική πρόληψη: Τεχνική πρόληψη Η τεχνική πρόληψη περιλαμβάνει: Τη μείωση του κινδύνου στο επίπεδο της μηχανής, με κατάλληλο σχεδιασμό της κατασκευής και εγκατάστασης των μηχανών, με την περιοδική συντήρησή τους, με την τοποθέτηση συστημάτων ασφαλείας και (όπου είναι δυνατόν) με την αυτοματοποίηση της διαδικασίας παραγωγής. Τη σηματοδότηση των χώρων εργασίας, ώστε να είναι εμφανές σε όλες τις περιπτώσεις το είδος του κινδύνου. Τη χρήση υλικών που εμπεριέχουν μικρότερο κίνδυνο. Την εξασφάλιση μέσων πυρανίχνευσης και πυρόσβεσης. Τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας, τόσο από πλευράς διαδικασιών παραγωγής όσο και των σχέσεων των εργαζομένων μεταξύ τους και με τον εργοδότη. Τη συνεχή εκπαίδευση και ενημέρωση των εργαζομένων, για το είδος των κινδύνων και τους τρόπους προστασίας από αυτούς. Την Εκπαίδευση εργαζομένων (που εμπεριέχεται στην τεχνική πρόληψη και αποτελεί από μόνο της ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στον τομέα της πρόληψης των ατυχημάτων). Μπορεί να περιλαμβάνει τα εξής: - Σεμινάρια πρόληψης ατυχημάτων, μέσω προβολής ταινιών, video, slides, διαλέξεις, επιδείξεις ή ασκήσεις. - Σεμινάρια νεοπροσληφθέντων, όπου και θα ε- νημερώνονται για τους κινδύνους που εμπεριέχει η εργασία που θα αναλάβουν, τρόπους προφύλαξης για την αποφυγή ατυχημάτων, εκπαίδευση στη χρήση μέσων ατομικής προστασίας και στην οργάνωση της εργασίας. Άλλος τρόπος εκπαίδευσης εργαζομένων είναι, με ολιγόλεπτες συγκεντρώσεις στους τόπους εργασίας κάθε ημέρα, πριν από την έναρξη εργασίας ή πριν από την ανάθεση μιας δουλειάς. Μία επιπλέον σύγχρονη μορφή εκπαίδευσης, είναι η χρήση των εξομοιωτών μηχανημάτων. Ιατρική πρόληψη Η ιατρική πρόληψη, περιλαμβάνει την εκτίμηση της ικανότητας του εργαζόμενου από άποψη υγείας, σε μία θέση εργασίας. Ειδικότερη μέριμνα, πρέπει να λαμβάνεται για τις θέσεις και τα άτομα υψηλού κινδύνου (νέοι, ηλικιωμένοι, έγκυες, εργαζόμενοι που επιστρέφουν από ασθένεια ή ατύχημα). Ο Ιατρός Εργασίας, αρμόδιος για την εφαρμογή της ιατρικής πρόληψης, μετέχει και στην τεχνική

12 13 πρόληψη, στα πλαίσια της συνεργασίας του με τον Τεχνικό Ασφάλειας, γνωμοδοτώντας για τις απαραίτητες βελτιώσεις των συνθηκών εργασίας, συμβάλλοντας στην αιτιολογική ανάλυση των ατυχημάτων και συμμετέχοντας την ενημέρωση των εργαζομένων. Ατομική και Συλλογική πρόληψη Η ατομική πρόληψη αφορά στη χρήση των μέσων ατομικής προστασίας, ενώ η συλλογική πρόληψη, περιλαμβάνει μέτρα προστασίας που αφορούν όλους τους εργαζόμενους (όπως προφυλακτήρες, κάγκελα, πατάρια, διάδρομοι κλπ). ΟΡΙΣΜΟΙ Σύμφωνα με το Π.Δ. 17/96: Εργαζόμενος, είναι κάθε πρόσωπο που απασχολείται από έναν εργοδότη με οποιαδήποτε σχέση εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των ασκούμενων και των μαθητευόμενων, εκτός από το οικιακό υπηρετικό προσωπικό. Εργοδότης είναι, κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, το οποίο συνδέεται με σχέση εργασίας με τον εργαζόμενο και έχει την ευθύνη για την επιχείρηση ή/και την εγκατάσταση. Επιχείρηση, είναι κάθε επιχείρηση, εκμετάλλευση, εγκατάσταση και εργασία του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα, ανεξαρτήτως του κλάδου οικονομικής δραστηριότητας στον οποίο κατατάσσεται. Τόπος εργασίας, είναι κάθε χώρος όπου βρίσκονται ή μεταβαίνουν οι εργαζόμενοι, εξ αιτίας της εργασίας τους και που είναι κάτω από τον έλεγχο του εργοδότη. Πρόληψη, είναι το σύνολο των διατάξεων ή μέτρων που λαμβάνονται ή προβλέπονται καθ όλα τα στάδια της δραστηριότητας της επιχείρησης, με στόχο την αποφυγή ή τη μείωση των επαγγελματικών κινδύνων. Σαν πηγή επαγγελματικού κινδύνου, θεωρούμε την ιδιότητα ή την ικανότητα που υπάρχει ή μπορεί να δημιουργηθεί σε κάποιο στοιχείο, η οποία (ιδιότητα ή ικανότητα) πιθανόν να προκαλέσει κάποια βλάβη. Εργατικό ατύχημα, είναι κάθε βίαιο, ξαφνικό και απρόβλεπτο γεγονός, που συμβαίνει στον εργαζόμενο κατά τη διάρκεια της εργασίας του ή έχει σχέση με την εργασία του, με συνέπεια τον τραυματισμό του σώματος, τη βλάβη της υγείας του ή την απώλεια της ζωής του. Ως Επαγγελματική Ασθένεια, θεωρείται οποιαδήποτε βλάβη προκαλείται στην υγεία του εργαζόμενου, λόγω της εργασίας που εκτελεί. Ο Τεχνικός Ασφάλειας, παρέχει στον εργοδότη υποδείξεις και συμβουλές, γραπτά ή προφορικά, σε θέματα σχετικά με την υγιεινή και ασφάλεια της εργασίας και την πρόληψη των εργατικών ατυχημάτων. Ο Ιατρός Εργασίας, παρέχει υποδείξεις και συμβουλές στον εργοδότη, στους εργαζομένους και στους εκπροσώπους τους, γραπτά ή προφορικά, σχετικά με τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται, για τη σωματική και ψυχική υγεία των εργαζομένων. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ Τα όρια ανικανότητας του τραυματισθέντος για εργασία, πάνω από τα οποία ο τραυματισμός θεωρείται ως ατύχημα, είναι τρεις μέρες ανικανότητα για εργασία.

13 14 Για τη διάκριση μεταξύ εργατικού ατυχήματος και επαγγελματικής ασθένειας, θα πρέπει πάλι να γνωματεύσει ο Ιατρός Εργασίας. Στις περιπτώσεις αυτές, εάν ένα πρόβλημα υγείας είναι εργατικό ατύχημα ή επαγγελματική ασθένεια, εξαρτάται από το αίτιο που το προκάλεσε, το οποίο γενικά στις περιπτώσεις ατυχημάτων είναι βίαιο, απότομο και στιγμιαίο, ενώ στις επαγγελματικές ασθένειες δεν είναι. Με βάση τα παραπάνω, απώλεια ακοής εργαζόμενου π.χ. από μία έκρηξη, θεωρείται εργατικό ατύχημα, ενώ απώλεια ακοής από μακροχρόνια έκθεση σε υπερβολικό θόρυβο, θεωρείται επαγγελματική ασθένεια. Μετά από αποφάσεις δικαστηρίων, θεωρούνται εργατικά ατυχήματα και τα τροχαία που συμβαίνουν την ώρα της μετάβασης και αποχώρησης από την εργασία με οποιοδήποτε μέσο και αν χρησιμοποιεί ο εργαζόμενος. Το παρ ολίγον εργατικό ατύχημα, είναι το γεγονός εκείνο, που μολονότι δεν προκάλεσε κανένα τραυματισμό ή ζημιά την ώρα που προκλήθηκε, δημιούργησε ω- στόσο όλες εκείνες τις προϋποθέσεις για ένα εργατικό ατύχημα. Είναι εξίσου σημαντικό με το εργατικό ατύχημα, γιατί βοηθά στον εντοπισμό προβλημάτων. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΒΟΛΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ Τεχνολογικοί Ο εξοπλισμός εργασίας Πολλά από τα εργατικά ατυχήματα, οφείλονται στον εξοπλισμό εργασίας, δηλαδή τις μηχανές, συσκευές, εργαλεία ή εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούνται κατά την εργασία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα συμβολής του εξοπλισμού εργασίας στα αίτια των εργατικών ατυχημάτων, είναι τα παρακάτω: - Να λειτουργεί, χωρίς να έχει συστήματα προστασίας ή αυτά που έχει να είναι ακατάλληλα. Να είναι ακατάλληλα σχεδιασμένος ή ακατάλληλα ε- γκατεστημένος, κακοσυντηρημένος ή ελαττωματικός, ο εξοπλισμός εργασίας που λειτουργεί. - Να λειτουργεί, ενώ έχουν εξουδετερωθεί ή δεν λειτουργούν σωστά τα συστήματα ασφαλείας που υπήρχαν από την κατασκευή του. - Να γίνεται χρήση και αποθήκευση επικίνδυνων υλικών με τρόπο ανασφαλή. Να μεταφέρονται και να μετακινούνται υλικά και αντικείμενα επιπόλαια. Τα εργαλεία χειρός να είναι κακοδιατηρημένα, ανασφαλή και ελαττωματικά. Ο εξοπλισμός εργασίας, ανάλογα με το αν πληρεί ή όχι τις προδιαγραφές και τους κανόνες ασφάλειας, μπορεί να αποτελέσει πηγή κινδύνου για τους εργαζόμενους. Για παράδειγμα, η χρήση του εξοπλισμού αυτού, από άτομα που δεν έχουν τις κατάλληλες γνώσεις ή η χρησιμοποίηση εξοπλισμού χωρίς συντήρηση, μπορεί να αποτελέσουν αιτίες εργατικών ατυχημάτων. Τα υλικά στην εργασία Τα υλικά αυτά (π.χ. χημικές ουσίες), σε πολλές περιπτώσεις, μπορεί να αποτελούν πηγές κινδύνου, λόγω των ιδιοτήτων που έχουν, του τρόπου που χρησιμοποιούνται κλπ. Οργανωτικοί Η δομή και η οργάνωση της επιχείρησης Σημαντικό στοιχείο για την ασφάλεια της εργασίας, αποτελεί ο τρόπος με τον οποίο έχει οργανωθεί και λειτουργεί μία επιχείρηση π.χ. εάν υπάρχουν υπηρεσίες Τεχνικού Ασφάλειας και Ιατρού Εργασίας, εάν αντιμετωπίζονται οι παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στο stress, στην εργασία, εάν εφαρμόζονται συστήματα εργασιών κατά ομάδες, εάν έχει εξασφαλισθεί η δυνατότητα εναλλαγής των

14 15 εργαζομένων στις διάφορες εργασίες, ώστε να μην είναι μονότονη η εργασία, εάν ε- φαρμόζεται σωστά το σύστημα της βάρδιας, όπου αυτό υπάρχει κλπ. Οι μέθοδοι και οι πρακτικές της εργασίας που ακολουθούνται Κάθε εργασία ή επαγγελματική δραστηριότητα, ενέχει κάποιους κινδύνους. Για το λόγο αυτό, ο προγραμματισμός και η οργάνωση των μεθόδων που θα ακολουθήσουμε σε μία επικίνδυνη εργασία, είναι πολύ σημαντικά για την ασφάλεια των εργαζομένων. Για παράδειγμα, σε εργασίες που προκαλούν σκόνη, εάν αφήσουμε τη σκόνη να διαχέεται σε όλο το χώρο, επιβαρύνει πολλούς εργαζόμενους. Εάν επιλέξουμε μία μέθοδο κατακράτησης της σκόνης, τότε έχουμε περιορίσει στο ελάχιστο δυνατό την επιβάρυνση του περιβάλλοντος εργασίας, από αυτή την πηγή κινδύνου. Χωροταξικοί Οι χώροι και το περιβάλλον εργασίας Υπάρχουν προδιαγραφές και ελάχιστες απαιτήσεις που πρέπει να πληρούν οι χώροι εργασίας, για να μπορεί κάποιος να εργαστεί με ασφάλεια. Ο χώρος και το περιβάλλον εργασίας, παίζουν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία ασφαλών και υγιεινών συνθηκών, π.χ. όταν εργάζεται κάποιος σε ασφαλές δάπεδο εργασίας, χωρίς εμπόδια και λιπαρές ουσίες, δεν κινδυνεύει να πάθει εργατικό ατύχημα από πτώση. Περιβαλλοντολογικοί Οι φυσικοί, χημικοί και βιολογικοί παράγοντες Οι παράγοντες αυτοί (π.χ. ο θόρυβος), όταν υπάρχουν στο χώρο εργασίας και δεν αντιμετωπίζονται, μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα στην υγεία των εργαζομένων, αλλά και να προκαλέσουν ατυχήματα. Ανθρώπινοι Ο ανθρώπινος παράγοντας Παρά την εξέλιξη της τεχνολογίας και την αλλαγή του τρόπου εργασίας, από χειρονακτική που ήταν στην αρχή, σε εργασία που κυρίως εκτελείται με μηχανικά μέσα, ο άνθρωπος εξακολουθεί να παραμένει ο κυρίαρχος παράγοντας στην εργασία. Πολλές φορές, ο άνθρωπος κάνει κάποιες ενέργειες που δεν θα έπρεπε να κάνει, σε άλλες δε περιπτώσεις παραμελεί να κάνει κάποιες ενέργειες που θα έπρεπε να κάνει. Με τον τρόπο αυτό, συμβάλλει στο να συμβεί ή να μη συμβεί ένα εργατικό ατύχημα. Σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά του ανθρώπου στην εργασία, είναι οι γνώσεις των αντικειμένων εργασίας, η εμπειρία, η ε- νημέρωση, η κατάρτιση, η ηλικία, η φυσική και ψυχολογική κατάσταση στην οποία βρίσκεται και η εξοικείωση με τον κίνδυνο. Σημαντικό ρόλο παίζουν ακόμη, σε επίπεδο της εκπαίδευσης, τα κοινωνιολογικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Από τις έ- ρευνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκύπτει ότι, οι ομάδες των εργαζομένων που πλήττονται περισσότερο από τα εργατικά ατυχήματα είναι οι αλλοδαποί, οι νέοι και οι νεοπροσληφθέντες, οι εργαζόμενοι άνω των 45 και οι προσωρινά απασχολούμενοι. Οι αλλοδαποί στις κατασκευές, παρουσιάζουν κατ αναλογία 1,5 φορές περισσότερα ατυχήματα, από τους άλλους εργαζόμενους που εργάζονται στη χώρα τους. Οι λόγοι που συμβαίνει αυτό είναι, ότι απασχολούνται συνήθως στις δύσκολες και επικίνδυνες εργασίες, έχουν διαφορετική νοοτροπία, δεν γνωρίζουν τη γλώσσα, έχουν προβλήματα επικοινωνίας, φοβούνται μήπως χάσουν την εργασία τους, η οποία σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να είναι και παράνομη. Οι νέοι και οι νεοπροσληφθέντες, πολλές φορές αγνοούν τον κίνδυνο και τον σωστό τρόπο εργασίας. Ακόμη, από τη φύση τους είναι πιο ριψοκίνδυνοι, σε

15 16 ορισμένες δε περιπτώσεις φοβούνται για τη συνέχιση της εργασίας τους, ιδιαίτερα εάν προέρχονται από μακροχρόνια ανεργία ή εάν εργάζονται για πρώτη φορά. Οι εργαζόμενοι που απασχολούνται πολλά χρόνια σε μία εργασία ή είναι σε μεγάλη ηλικία, πολλές φορές έχουν εξοικειωθεί με τον κίνδυνο. Ο κυριότερος λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ότι, έχουν μάθει να κάνουν μία εργασία, με έναν τρόπο πιθανόν εσφαλμένο, αλλά επειδή δεν έχουν πάθει κάποιο ατύχημα, συνήθως τον θεωρούν σωστό και δύσκολα αλλάζουν. Επίσης, οι εργαζόμενοι σε μεγάλη ηλικία, δύσκολα προσαρμόζονται σε νέα δεδομένα και παρουσιάζουν πιο συχνά παθολογικά προβλήματα (π.χ. ζάλη). Για τους προσωρινά εργαζόμενους, ισχύουν οι ίδιοι οι λόγοι που α- ναφέρονται στους νεοπροσληφθέντες, μπορεί όμως να προστεθεί και το ότι, συνήθως απασχολούνται σε διαφορετικές κάθε φορά εργασίες. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, υπεισέρχεται και ο παράγοντας ψυχολογία, καθώς η ύπαρξη προσωπικών προβλημάτων ή αντιπαθειών στον εργασιακό χώρο, με συναδέλφους, προϊσταμένους και υφισταμένους, μπορεί να αποτελέσει αιτία ατυχήματος. Ταυτόχρονα, η ενδεχόμενη πλήξη από την επαναλαμβανόμενη εργασία, η κατανάλωση οινοπνεύματος και φαρμακευτικών ουσιών, αλλά και κάποια συγκεκριμένα στοιχεία της προσωπικότητας του εργαζόμενου, οδηγούν πολλές φορές σε υπέρ ή υποεκτιμήσεις καταστάσεων, με αποτέλεσμα το εργατικό ατύχημα. Οι επικίνδυνες ενέργειες των εργαζομένων και τρίτων Οι διάφορες επικίνδυνες ενέργειες, στις οποίες προβαίνουν (σε ορισμένες περιπτώσεις) οι εργαζόμενοι, αποτελούν πηγές κινδύνου. Σαν παραδείγματα τέτοιων ενεργειών, μπορούμε να αναφέρουμε, την μη τήρηση από τους εργαζόμενους των κανόνων ασφάλειας, στον καθαρισμό μιας μηχανής ή στη χρήση κάποιων ουσιών ή τη μη χρησιμοποίηση του εξοπλισμού ατομικής προστασίας κλπ. Στην κατηγορία αυτή, ανήκουν και οι διάφοροι αστεϊσμοί που πολλές φορές κάνουν μεταξύ τους οι άνθρωποι. Όταν αυτοί γίνονται στο χώρο εργασίας, είναι πάρα πολύ επικίνδυνοι. Το κλείσιμο των ματιών ενός εργαζόμενου από άλλον, όταν κάνει μία λεπτή ή επικίνδυνη εργασία, μπορεί να αποτελέσει αιτία σοβαρού ατυχήματος. Το ίδιο μπορεί να συμβεί, εάν κάποιος εργαζόμενος σπρώξει (για αστείο) ένα συνάδελφο, την ώρα που κατεβαίνουν μία σκάλα στο χώρο εργασίας. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΜΕΤΡΩΝ ΜΕΙΩΣΗΣ ΕΞΑΛΕΙΨΗΣ ΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ Για να αντιμετωπίσουμε τον επαγγελματικό κίνδυνο, πριν προκαλέσει βλάβη στην υγεία ή τη σωματική ακεραιότητα του εργαζόμενου, ακολουθούμε κάποιες μεθόδους. Η επιλογή των μεθόδων αυτών, πρέπει να διέπεται από αρχές, που καθορίζονται κυρίως με βάση το μέγεθος των κινδύνων, το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα και γενικότερα τις προτεραιότητες που έχουμε θέσει σαν άνθρωποι, σαν επιχείρηση ή σαν κοινωνία. Οι περισσότερες επιχειρήσεις, ευαισθητοποιούνται στα θέματα της Υ- γιεινής και της Ασφάλειας της Εργασίας, συνήθως, μετά από κάποιο εργατικό ατύχημα. Τις δε επενδύσεις για τη βελτίωση του περιβάλλοντος εργασίας, τις αντιμετωπίζουν πολλές φορές, σαν μη παραγωγικές. Αυτή η αντίληψη, είναι λανθασμένη, γιατί πέρα από την άποψη που διαμορφώνει για την ζωή, έχει αποδειχθεί ότι, η δημιουργία ενός καλού περιβάλλοντος εργασίας, έχει μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, θετικές επιπτώσεις στις επιχειρήσεις, όσον αφορά στην παραγωγικότητα και στην ποιότητα της παρεχόμενης εργασίας. Πολλές φορές, οι εργαζόμενοι αναγκάζονται από άγνοια των κινδύνων ή υπό την απειλή της ανεργίας, να εργάζονται κάτω από ιδιαίτερα δυσμενείς συνθήκες. Όμως, η ποιότητα του περιβάλλοντος εργασίας και οι προτεραιότητες που θέτουμε στο δίλημμα «εργασία σε επικίνδυνο περιβάλλον ή βελτίωσή του με οποιοδήποτε οικονομικό κόστος», αποτελεί δείκτη πολιτισμού.

16 17 Οι βασικές αρχές για την εξάλειψη ή μείωση των επαγγελματικών κινδύνων είναι: Η αναγνώριση του κινδύνου και η εκτίμηση του μεγέθους του Για να αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο, είναι σημαντικό να μπορέσουμε να τον διακρίνουμε. Έχουμε τις παρακάτω κατηγορίες κινδύνων: - Φανεροί κίνδυνοι. Είναι οι κίνδυνοι, που γίνονται εύκολα αντιληπτοί από ένα έμπειρο άτομο. - Κρυφοί κίνδυνοι. Είναι οι κίνδυνοι, που ενεδρεύουν πίσω από κλεισμένα ντουλάπια, μέσα σε μηχανήματα, κάτω από το δάπεδο και δεν γίνονται εύκολα αντιληπτοί, ακόμα και από κάποιον έμπειρο. Τέτοιοι κίνδυνοι, είναι η ελλιπής εσωτερική μόνωση ηλεκτρικών εργαλείων χειρός, κοπτικά εργαλεία ή κινούμενα μέρη εύκολα προσπελάσιμα στον εργαζόμενο, πατάρια χωρίς επαρκή στήριξη κ.α. - Πιθανοί κίνδυνοι. Είναι οι ακόμα πιο δύσκολα αντιληπτοί κίνδυνοι, αφού εμφανίζονται μόνο υπό προϋποθέσεις, όπως για παράδειγμα, επικίνδυνα υπολείμματα φορτίου, που υπάρχουν στα αμπάρια ενός πλοίου που έρχεται για επισκευή κ.α. - Συνδυασμός κινδύνων. Η συνδυασμένη παρουσία όλων των παραπάνω κινδύνων, αποτελεί την πιο επικίνδυνη κατάσταση. Η αποφυγή του κινδύνου Η αποφυγή δηλαδή μιας εργασίας, η οποία είναι εκ φύσεως επικίνδυνη. Αυτό, δύσκολα επιτυγχάνεται στην καθημερινή δραστηριότητα. Υπάρχουν εργασίες που είναι επικίνδυνες και πρέπει να γίνουν. Για παράδειγμα, ο αμίαντος αποτελεί ένα από τα πιο επικίνδυνα υλικά και σε πολλές περιπτώσεις έχει απαγορευτεί η χρήση του, όμως επειδή είναι αναγκαίο να χρησιμοποιηθεί σε κάποιες εργασίες, ακόμα και σήμερα γίνεται εξόρυξή του. Η αντιμετώπιση του κινδύνου στην πηγή του Είναι σημαντικό, τα μέτρα που παίρνονται για να αντιμετωπισθεί ο επαγγελματικός κίνδυνος, να παίρνονται στην πηγή του. Για παράδειγμα, σε μία παραγωγική διαδικασία γίνεται έκλυση επικίνδυνων ατμών. Πρώτη μας επιλογή είναι η αποφυγή του κινδύνου. Ωστόσο, εάν αυτό όπως προαναφέρθηκε δεν είναι εφικτό, τότε πρέπει να αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο με την κατασκευή ενός τοπικού συστήματος απαγωγής των ατμών. Εάν και αυτό δεν είναι εφικτό, τότε σαν τελικές επιλογές, έ- χουμε τον περιορισμό του κινδύνου στη διαδρομή του και τη χρήση μέσων ατομικής προστασίας. Η αντικατάσταση του επικίνδυνου με ακίνδυνο ή λιγότερο επικίνδυνο Σε κάποιες περιπτώσεις, είναι σκόπιμο να εξετάσουμε τη δυνατότητα αντικατάστασης του επικίνδυνου από κάτι λιγότερο επικίνδυνο ή ακόμα και ακίνδυνο. Π.χ. σε μία εργασία, μία χημική ουσία, αποδεδειγμένα προκαλεί βλάβη στους εργαζόμενους. Εξετάζουμε τότε τη δυνατότητα να αντικαταστήσουμε αυτή την ουσία με κάποια άλλη αβλαβή ή λιγότερο επικίνδυνη, χωρίς βέβαια να παρεμποδίζεται η παραγωγική διαδικασία. Η ένταξη της ασφάλειας της εργασίας στην συνολική πολιτική της επιχείρησης Ακολουθώντας τη γενική αρχή ότι, η πρόληψη είναι καλύτερη από τη θεραπεία, η επιχείρηση πρέπει να εντάξει την ασφάλεια στη γενικότερη πολιτική της. Είναι προτιμότερο να υπάρξει κάποιο κόστος ένταξης και λήψης μέτρων, παρά η επιχείρηση να αναγκαστεί εκ των υστέρων, να εναρμονίσει την όλη της παραγωγική διαδικασία και οργάνωση, λαμβάνοντας υπόψη τον παράγοντα ασφάλεια.

17 18 Η εφαρμογή κατά προτεραιότητα μέτρων ομαδικής προστασίας αντί των μέσων ατομικής προστασίας Έχει αποδειχθεί στην πράξη ότι, τα τεχνικά μέτρα είναι πιο αποτελεσματικά από τα διοικητικά ή οργανωτικά. Τα μέτρα που στηρίζονται στον ανθρώπινο παράγοντα, πολλές φορές δεν είναι αποτελεσματικά, επειδή ο εργαζόμενος δεν τα ε- φαρμόζει. Είναι προτιμότερο δηλαδή, να εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να περιορίσουμε τον θόρυβο που παράγει μια μηχανή, παρά να προμηθεύσουμε στους εργαζόμενους ωτοασπίδες. Ο εξοπλισμός ατομικής προστασίας ή Μέσα Ατομικής Προστασίας (Μ.Α.Π.) Όταν ο επαγγελματικός κίνδυνος δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί με άλλο τρόπο ή πρόκειται να γίνει κάποια εξαιρετικά επείγουσα εργασία ή εργασία αποκατάστασης κάποιων μόνιμων μέτρων, τότε, για την προφύλαξη του εργαζόμενου χρησιμοποιούμε τα Μέσα Ατομικής Προστασίας. Η ενημέρωση και η κατάρτιση των εργαζομένων Είναι σημαντικό για τον κάθε εργαζόμενο, να γνωρίζει τις πηγές των επαγγελματικών κινδύνων που υπάρχουν στους χώρους εργασίας και τους τρόπους αντιμετώπισής τους. Ένας πρόσθετος λόγος που πρέπει να ενημερώνονται συνεχώς και να εκπαιδεύονται οι εργαζόμενοι, είναι για να ανταποκριθούν στις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις, στην κυκλοφορία νέου εξοπλισμού εργασίας, καινούριων υλικών κλπ. Ο έλεγχος και η εξασφάλιση της εφαρμογής των μέτρων Ο εργοδότης, σύμφωνα με τη νομοθεσία της χώρας μας, είναι υπεύθυνος για τη λήψη των μέτρων που απαιτούνται για την αντιμετώπιση του επαγγελματικού κινδύνου και για την επίβλεψη της τήρησης αυτών των μέτρων. Είναι σημαντικό, όταν δίνονται κάποιες οδηγίες για την εκτέλεση μιας εργασίας, να δίνονται συγχρόνως και οδηγίες για τον τρόπο που θα γίνει η εργασία αυτή με ασφάλεια. Πέρα από τις γραπτές οδηγίες, που συνήθως υπάρχουν σε μία επιχείρηση, για τα θέματα της ασφάλειας της εργασίας, πρέπει να γίνεται επίβλεψη και έλεγχός της, ώστε να τηρούνται τα προβλεπόμενα μέτρα και να ακολουθούν οι εργαζόμενοι τις οδηγίες ασφαλούς εργασίας. ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Η πρώτη ουσιαστική νομοθετική ρύθμιση, για την υγιεινή και ασφάλεια των εργαζομένων στην Ελλάδα, πραγματοποιήθηκε με νόμο το 1911 και μέχρι το 1985 ακολουθούν πλήθος νόμων, εκτελεστικών διαταγμάτων και ειδικών κανονισμών. Αλλά η βαθιά τομή για τον εξανθρωπισμό της εργασίας, πραγματοποιήθηκε το 1985, με το Νόμο 1568/1985 «Υγιεινή και Ασφάλεια στην Εργασία». Με το Νόμο αυτό, για πρώτη φορά έχουμε: - Τον Άνθρωπο, ως κεντρικό σημείο στο σχεδιασμό του εργασιακού περιβάλλοντος. - Κατάργηση, του σχεδιασμού προσαρμογής του ανθρώπου στο εργασιακό περιβάλλον. - Εισαγωγή θεσμών: Τεχνικός Ασφάλειας, Ιατρός Εργασίας, Επιτροπή Υ- γιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας. Τα παραπάνω, μέχρι το 2003, ίσχυαν για όλους τους εργαζόμενους, πλην ένστολων. - Με το Π.Δ. 289/86, γίνεται Επέκταση των Διατάξεων στο Πολιτικό Προσωπικό των ΕΔ.

18 19 - Το 2003, με το Ν.3144/2003, έχουμε την Επέκταση των Ισχυουσών Διατάξεων και στο Ένστολο Προσωπικό. - Σήμερα, το Εθνικό μας Δίκαιο, περιλαμβάνει περισσότερα από 130 νομοθετήματα για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων. - Εκτός από την εθνική νομοθεσία, υπάρχει και η ευρωπαϊκή, όπως επίσης και πλήθος διατάξεων και καλών πρακτικών, που αφορούν στην υγιεινή και ασφάλεια στην εργασία. ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ Α- ΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ Εργοδότες - Eκπρόσωποι εργοδοτών. Εργαζόμενοι - Εκπρόσωποι εργαζομένων. Πολιτεία: - Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας. - Ασφαλιστικά Ταμεία. Άλλοι φορείς - Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ).

19 20 Α2: ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΕΡΓΟΔΟΤΩΝ ΟΡΙΣΜΟΙ Σύμφωνα με το Π.Δ. 17/96: Εργαζόμενος, είναι κάθε πρόσωπο που απασχολείται από έναν εργοδότη με οποιαδήποτε σχέση εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των ασκούμενων και των μαθητευόμενων, εκτός από το οικιακό υπηρετικό προσωπικό. Εργοδότης είναι κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο συνδέεται με σχέση εργασίας με τον εργαζόμενο και έχει την ευθύνη για την επιχείρηση ή/και την εγκατάσταση. Επιχείρηση, είναι κάθε επιχείρηση, εκμετάλλευση, εγκατάσταση και εργασία του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα, ανεξαρτήτως του κλάδου οικονομικής δραστηριότητας στον οποίο κατατάσσεται. Τόπος εργασίας, είναι κάθε χώρος όπου βρίσκονται ή μεταβαίνουν οι εργαζόμενοι εξ αιτίας της εργασίας τους και που είναι κάτω από τον έλεγχο του εργοδότη. ΓΕΝΙΚΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΔΟΤΗ Στο Ν.1568/85 και τις παραγράφους 1, 2, 3 του Άρθρου 7, του Π.Δ. 17/96, διατυπώνεται ρητά η αρχή ευθύνης του εργοδότη, σύμφωνα με την οποία: «Ο εργοδότης είναι υπεύθυνος για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων στην επιχείρησή του και δεν απαλλάσσεται από αυτή την ευθύνη του, ούτε όταν οι εργαζόμενοι δεν τηρούν τις υποχρεώσεις τους ούτε όταν αναθέτει καθήκοντα προστασίας και πρόληψης του επαγγελματικού κινδύνου στον Τεχνικό Ασφάλειας ή/και στον Ιατρό Εργασίας ή/και σε αρμόδιες Εξωτερικές Υπηρεσίες Προστασίας και Πρόληψης». ΓΕΝΙΚΕΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ - Ο εργοδότης υποχρεούται, να εξασφαλίζει την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων ως προς όλες τις πτυχές της εργασίας και να λαμβάνει μέτρα που να εξασφαλίζουν την υγεία και ασφάλεια των τρίτων. Αν ο εργοδότης προσφεύγει σε άτομα εκτός της επιχείρησης ή σε Εξωτερικές Υπηρεσίες Προστασίας και Πρόληψης (ΕΞΥΠΠ), για την ανάθεση των καθηκόντων ΤΑ ή/και ΙΕ, αυτό δεν τον απαλλάσσει από τις υποχρεώσεις του στον τομέα αυτό. Οι υποχρεώσεις του Τεχνικού Ασφάλειας, του Ιατρού Εργασίας και των εκπροσώπων των εργαζομένων, δεν θίγουν την αρχή της ευθύνης του εργοδότη. Ο εργοδότης, επίσης οφείλει να θέτει στη διάθεση των εκπροσώπων των εργαζομένων, επαρκή απαλλαγή από την εργασία, χωρίς απώλεια αποδοχών, καθώς και τα αναγκαία μέσα, προκειμένου να μπορούν να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τις κείμενες διατάξεις. - Ο εργοδότης υποχρεούται, να: Επιβλέπει την ορθή εφαρμογή των μέτρων υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας. Γνωστοποιεί στους εργαζόμενους, τον επαγγελματικό κίνδυνο από την εργασία τους. Καταρτίζει πρόγραμμα προληπτικής δράσης και βελτίωσης των συνθηκών εργασίας στην επιχείρηση.

20 21 Εξασφαλίζει τη συντήρηση και την παρακολούθηση της ασφαλούς λειτουργίας μέσων και εγκαταστάσεων. ΕΙΔΙΚΕΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ - Ο εργοδότης οφείλει, να έχει στη διάθεσή του μία γραπτή εκτίμηση των υφισταμένων κατά την εργασία κινδύνων για την ασφάλεια και την υγεία, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν ομάδες εργαζομένων που εκτίθενται σε ιδιαίτερους κινδύνους. Επίσης, οφείλει να καθορίζει τα μέτρα προστασίας που πρέπει να ληφθούν και (αν χρειαστεί) το υλικό προστασίας που πρέπει να χρησιμοποιηθεί. - Ο εργοδότης οφείλει, να αναγγέλλει στις αρμόδιες επιθεωρήσεις εργασίας, στις πλησιέστερες αστυνομικές αρχές και στις αρμόδιες υπηρεσίες του ασφαλιστικού οργανισμού στον οποίο υπάγεται ο εργαζόμενος, εντός 24 ωρών, όλα τα εργατικά ατυχήματα και εφόσον πρόκειται περί σοβαρού τραυματισμού ή θανάτου, να τηρεί αμετάβλητα όλα τα στοιχεία που δύνανται να χρησιμεύσουν για εξακρίβωση των αιτίων του ατυχήματος. Να τηρεί ειδικό βιβλίο ατυχημάτων, στο οποίο να αναγράφονται τα αίτια και η περιγραφή του ατυχήματος και να το θέτει στη διάθεση των αρμόδιων αρχών και επίσης, να τηρεί κατάλογο των εργατικών ατυχημάτων, που είχαν ως συνέπεια για τον εργαζόμενο, ανικανότητα εργασίας μεγαλύτερη των τριών εργάσιμων ημερών. ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙ- ΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ Αποφυγή των κινδύνων. Εκτίμηση των κινδύνων που δεν μπορούν να αποφευχθούν. Προσαρμογή της εργασίας στον άνθρωπο. Ειδικότερα, όσον αφορά στη διαμόρφωση των θέσεων εργασίας, καθώς και στην επιλογή των εξοπλισμών εργασίας και των μεθόδων εργασίας και παραγωγής, προκειμένου ιδίως να μετριασθεί η μονότονη και ρυθμικά επαναλαμβανόμενη εργασία και να μειωθούν οι επιπτώσεις της στην υγεία. Αντικατάσταση του επικίνδυνου από το μη επικίνδυνο ή το λιγότερο επικίνδυνο. Προγραμματισμός της πρόληψης, με στόχο ένα συνεκτικό σύνολο, που να ενσωματώνει στην πρόληψη, την τεχνική, την οργάνωση της εργασίας, τις συνθήκες εργασίας, τις σχέσεις μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων και την επίδραση των παραγόντων του περιβάλλοντος στην εργασία. Καταπολέμηση των κινδύνων στην πηγή τους, προτεραιότητα στη λήψη μέτρων ομαδικής προστασίας, σε σχέση με τα μέτρα ατομικής προστασίας. Προσαρμογή στις τεχνικές εξελίξεις. Παροχή των κατάλληλων οδηγιών στους εργαζόμενους. Τα μέτρα για την ασφάλεια, την υγιεινή και την υγεία κατά την εργασία, σε καμία περίπτωση δεν συνεπάγονται την οικονομική επιβάρυνση των εργαζομένων. ΟΡΓΑΝΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Υποχρέωση απασχόλησης Τεχνικού Ασφάλειας και Ιατρού Εργασίας της επιχείρησης. Το 1985, για πρώτη φορά στη χώρα μας, ψηφίστηκε νόμος ο οποίος διέπει το σύνολο σχεδόν των δραστηριοτήτων για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομέ-