Δ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ι Ε Ρ Α Σ Μ Η Τ Ρ Ο Π Ο Λ Ε Ω Σ Ι Ε Ρ Α Π Υ Τ Ν Η Σ Κ Α Ι Σ Η Τ Ε Ι Α Σ

Transcript

1 Δ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ι Ε Ρ Α Σ Μ Η Τ Ρ Ο Π Ο Λ Ε Ω Σ Ι Ε Ρ Α Π Υ Τ Ν Η Σ Κ Α Ι Σ Η Τ Ε Ι Α Σ Ἄγκυρα Ἐλπίδος Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ο Σ Β Τ Ε Υ Χ Ο Σ 6 9 Ι Ο Υ Λ Ι Ο Σ - Α Υ Γ Ο Υ Σ Τ Ο Σ

2 Περιεχόμενα Ποιμαντορική Ἐγκύκλιος ἐπί τῇ ἑορτῇ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, Μήνυμα τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ ἐπί τῇ ἑορτῆ τῆς Ἰνδίκτου καί τῇ ἡμέρᾳ προσευχῆς ὑπέρ τοῦ Φυσικοῦ Περιβάλλοντος, Ἡ Κοίμηση τῆς Θεοτόκου, Κωστῆ Ἠλ. Παπαδάκη... 8 Γεθσημανῇ τῷ χωρίῳ, Δημητρίου Π. Λυκούδη Ἐνταφιασμός ἤ καύση νεκρῶν;, Κωνσταντίνου Ἐ. Μάντζαρη Ὁ λόγος τοῦ ἱερέα μέσα στό θόρυβο τοῦ σύγχρονου κόσμου, Ἰωάννου Γ. Τσερεβελάκη Ἡ οἰκονομική κρίση καί τά κρίματα τοῦ Θεοῦ, Πρωτ. Φιλοκτήμονος Αὐγουστινάκη Ἡ διάκριση τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας καί ὁ ρόλος τους γιά τή λειτουργία τοῦ σώματος, Ἁποστόλου Ν. Μπουρνέλη Εὐσέβιος Ξηροποταμηνός, Ἀντωνίου Ἐμμ. Στιβακτάκη Στά βήματα τοῦ Χριστοῦ. Ἡ προσκυνηματική ἐκδρομή στούς Ἁγ. Τόπους, Ὄλγας Σπηλιαρώτη Φιλοσοφία - Ποίηση, Μιχαήλ Μυγιάκη Ἀπό τή ζωή τῆς Μητέρας Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως Ἀπό τή ζωή τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας, Ἄγκυρα Ἐλπίδος Διμηνιαῖο Ὀρθόδοξο Περιοδικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Περιόδος Β, Τεῦχος 69, Ἰούλιος- Αὔγουστος Ἰδιοκτήτης: Ἱερά Μητρόπολις Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Ἐκδότης-Διευθυντής, Ὑπεύθυνος κατά νόμο: Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος. Ἠλεκτρονική στοιχειοθεσία: Σταῦρος Κακοδειπνάκης, Γραμματεύς Ἱ. Μητροπόλεως. Ἐπιμέλεια ὕλης, ἠλεκτρονική σελιδοποίηση, προετοιμασία ἐκτύπωσης: Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, Πρωτοσύγκελλος Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Διεύθυνση: Φιλοθέου Α 8, Ἱεράπετρα. Τηλέφωνο: /22786, FAX: / Web Site: / angira@otenet.gr Κωδικός Ταχυδρομείου: Ἐκτύπωση: Γραφικές Τέχνες «ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ», Ἡράκλειο, τηλ Τό περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές εἰσφορές καί ἐμβάσματα. Ἐξώφυλλο: Παναγία ἡ Κυρία ἡ Ακρωτηριανή, 1723, διαστ. 49 Χ 49 ἑκ., χείρ Νικήτα Σέπη μοναδική εἰκόνα στήν Κρήτη ζωγραφισμένη πάνω σέ μάρμαρο φυλάσσεται στό Ἐκκλησιαστικό Μουσεῖο τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παναγίας Ἀκρωτηριανῆς Τοπλοῦ Σητείας. Ὀπισθόφυλλο: Λεπτομέρεια ἀπό τήν ἴδια εἰκόνα. Τό περιοδικό ἐκδίδεται μέ τή χορηγία τοῦ Κοινωφελοῦς Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας «ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΝΗ». σελ. 2

3 Ποιμαντορική Ἐγκύκλιος ἐπί τῇ ἑορτῇ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου ΕΥΓΕΝΙΟΣ Ἐλέῳ Θεοῦ Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας Πρός τόν Ἱερό Κλῆρο, τίς Μοναχικές Ἀδελφότητες καί τόν εὐσεβῆ λαό τῆς Θεοσώστου Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. «Ὑπέρ φύσιν ὑποκύπτεις, τοῖς τῆς φύσεως νόμοις» (Α Ὠδή, α κανόνος ἑορτῆς Κοιμήσεως). Παρόλο πού ἡ Παναγία Μητέρα τοῦ Κυρίου καί Θεοτόκος ὑπηρέτησε ὅλα τά ὑπερφυῆ γεγονότα τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ ἀπό τήν Γέννηση ἕως καί τήν Ἀνάστασή Του, τή θεία Ἀνάληψη καί στό Ὑπερῶο τῆς Πεντηκοστῆς, ὑπέκυψε ὡς ἄνθρωπος στούς νόμους τῆς φύσεως καί δέχθηκε τό «τελευταῖον ἐπ αὐτῇ μυστήριον» (Ἰδιομ. Λιτῆς ἑορτῆς τῆς Κοιμήσεως), δηλ. τό σωματικό θάνατο. Ἔλαβε ἐξ οὐρανοῦ τήν πληροφορία τοῦ θανάτου της, προετοιμάστηκε καί κάλεσε τούς συγγενεῖς καί τούς ἱερούς Ἀποστόλους ἐκ τῶν περάτων τῆς γῆς, τούς εὐλόγησε, τούς ἀποχαιρέτησε, εὐπρέπισε τό νεκρικό κρεββάτι, σχημάτισε τό σῶμα της καί εὐχαρίστως δέχθηκε τήν ἀποχώρηση ἀπ αὐτό τόν κόσμο γιά νά κατοικήσει στόν ἄλλο, στή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. Παρέλαβε τήν παναγία της ψυχή ὁ ἴδιος ὁ Υἱός καί Θεός της, περιστοιχούμενος ὑπό πλήθους οὐρανίων δυνάμεων. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός προσέλαβε τή Μητέρα Του, ἐπειδή ἦταν ἡ Μητέρα πού τοῦ χάρισε τήν ἐπίγεια ζωή, γι αὐτό τώρα πρός τήν ἄλλη καί αἰώνια ζωή τή μετέστησε ὁ Ἴδιος, «ὁ μήτραν οἰκήσας ἀειπάρθενον». Ἡ φθορά καί ἡ θνητότητα ὑπῆρχαν στήν Παναγία ὡς στοιχεῖα τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως καί μετά τόν Εὐαγγελισμό της. Ὁ ἱερός Δαμασκηνός γράφει, ὅτι ἔπρεπε νά ἀποβάλλει τή θνητότητα, γι αὐτό πέρασε ἀπ τό θάνατο καί μετά ἀπ αὐτή τή διαδικασία νά ντυθεῖ τό ἄφθαρτο σῶμα καί νά ζήσει αἰώνια στή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. Ἔτσι πέρασε ὡς γνήσιος καί ἀληθινός ἄνθρωπος ὅλα τά γεώδη καί φθαρτά γεγονότα μέ τά στοιχεῖα τῆς φθορᾶς καί τῆς θνητότητας γιά νά πιστέψουν οἱ ἄνθρωποι, ὅτι δέν ἦταν ἡ ὕπαρξή της «φάντασμα» ἤ ἡ ζωή της «φασμαγωγία», γιά νά μήν ὑπερβάλλουν καί μυθοποιήσουν τό ἱερό της πρόσωπο προβάλλοντας τήν ἴδια ὡς «θεά», πράγμα πού θά ἐμπόδιζε τούς ἀνθρώπους νά πιστέψουν στή θεία ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ καί στό ἁγιαστικό Του ἔργο, τό ἔργο τῆς σωτηρίας μας. Ἔτσι ἀποφεύγομε τό δοκητισμό καί τόν μονοφυσιτισμό, τίς πιό ὕπουλες καί ἐπικίνδυνες μορφές θεωρητικῆς ἐκφιλοσόφησης τῆς πίστεως. Δυστυχῶς, στή Δύση ἔφτασαν νά μιλοῦν περί τοῦ Δόγματος τῆς Παναγίας σάν ἕνα ἄλλο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος. Γι αὐτό θά ἔχετε παρατηρήσει σέ εἰκόνες τῆς Ἁγίας Τριάδος ἀπεικονίζουν τήν Παναγία νά τήν στεφανώνει ἡ Ἁγία Τριάδα μέ βασιλικό στέμμα καί νά τήν ἀποδέχονται ὡς ἕνα ἄλλο μέρος. Εἶναι δυτικότροπη παράσταση ἐπηρεασμένη ἀπό τή διδασκαλία τῆς Δύσεως, κάτι πού δέν ἀποδέχεται ἡ Ἀνατολική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ἀπό αὐτό καί μόνο τό γεγονός καταλαβαίνουμε πόσο ἀγωνίστηκαν οἱ Ἅγιοι Πατέρες νά ἀποφύγουν τή νόθευση τῆς ἀμωμήτου πίστεως καί διδασκαλίας καί τήν ταύτιση τῆς ζωῆς καί τοῦ προσώπου τοῦ Ἰ. Χριστοῦ μέ τό πρόσωπο τῆς Παναγίας Μητέρας. Τά γεγονότα μποροῦν νά συνδέ- 3

4 ουν τά πρόσωπα, ὅμως εἶναι ἐντελῶς διαφορετικά. Συνδέονται μέν ἀλλά δέν ταυτίζονται. Παρά ταῦτα, οἱ ἱεροί Ὑμνωδοί καί Πατέρες ἐκφράζουν θαυμασμό καί ἀπορία «πῶς καταπίῃ» ὁ θάνατος τήν Παρθένον, «πῶς ὁ ἅδης εἰσδέξεται» αὐτήν. Καί ἀπαντοῦν οἱ ἴδιοι Πατέρες, ὅτι ὅλα ἦταν ξένα καί ἀλλότρια πρός τή θεοφόρα ψυχή της. Ὁ θάνατος ἐπῆλθε δέν εἶχε καμία ἐξουσία πάνω της. Γι αὐτό ἄλλωστε φυσιολογικά καί ἁγιασμένα ἦταν ὅλα τά γεγονότα τῆς ζωῆς της, ἀκόμα καί ὁ θάνατος. Μέ τόν θάνατό Της, ἀποχωρίζεται, ὅπως ὅλοι οἱ Ἅγιοι, ὡς ἄνθρωπος μέ φυσικό τρόπο τό ἀκήρατο σῶμα της καί μέ ταφή νόμιμη καί κανονική κατεβαίνει στό μνῆμα, ὅπως ὅλοι οἱ θνητοί. Ὁ ἅγιος Μόδεστος Ἀρχιεπίσκοπος Ἱεροσολύμων ὑποστηρίζει πώς ἐνῶ τό σῶμα τῆς Παναγίας ὑπέκυψε στή φθορά καί κατέβηκε στό μνῆμα, προφυλάχθηκε, ὅμως, καί προστατεύθηκε ἀπό τόν Υἱό της ὡς Μητέρα τῆς ζωῆς τιμητικά, γι αὐτό τήν ἀπέκδυσε ἀπό τό φθαρτό σῶμα καί τήν ἔντυσε μέ τό ἄφθαρτο σῶμα. Αὐτό θά γίνει σέ κάθε ἄνθρωπο, ἀλλά στή Δευτέρα Παρουσία τοῦ Κυρίου, γιά νά πάρομε ἔτσι τό ἄφθαρτο σῶμα πού θά κριθεῖ μαζί μέ τήν ψυχή μας, ἀφοῦ μαζί ἔπραξαν καί ἔζησαν τήν ἐπίγεια ζωή, καί νά λάβει τήν τελική ἀποκατάσταση καί ἡ ψυχή καί τό σῶμα. Γιά τή Μητέρα τοῦ Κυρίου, ὅμως, δέν χρειάζεται ἡ Δευτέρα Παρουσία τοῦ Υἱοῦ της, ἀφοῦ ἀπ αὐτή ἐδῶ τή ζωή ἔζησε μέ τή ζωντανή παρουσία τοῦ Υἱοῦ της καί συνεχίζει νά ζεῖ αἰώνια καί νά συμβασιλεύει μέ τόν Υἱό καί Θεό Της Ἰησοῦ Χριστό. Γι αὐτό ψάλλομε: «Νικητικὰ μὲν βραβεῖα ἤρω, κατὰ τῆς φύσεως Ἁγνή, Θεὸν κυήσασα, ὅμως μιμουμένη δέ, τὸν ποιητήν σου καὶ Υἱόν, ὑπὲρ φύσιν ὑποκύπτεις, τοῖς τῆς φύσεως νόμοις διὸ θνῄσκουσα, σὺν τῷ Υἱῷ ἐγείρῃ διαιωνίζουσα» (Α Ὠδή, α κανόνος ἑορτῆς Κοιμήσεως). Ἐδῶ πρέπει νά ὑπογραμμίσομε τή δογματική διαφορά πού εἶχε ὁ θάνατος τοῦ Ἰ. Χριστοῦ ἀπό τόν θάνατο τῆς Μητέρας Του. Ὁ θάνατος τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἦταν ξένος πρός τή φύση Του. Δέν εἶχε σχέση μέ τή θεότητα, ἀλλά μέ τήν ἑκούσια γέννησή Του. Ἦταν ἀποτέλεσμα τῆς δικῆς Του ἐπιλογῆς καί θελήσεως καί δέν ἀπέρρεε ἀπό τή φύση Του. Γι αὐτό ὁ Ἴδιος ἐπέλεξε καί τό Σταυρό Του καί τόν θάνατο καί μόνος ἀποφάσισε καί τό πῶς καί τό πότε θά πεθάνει, ἀφήνοντας πάνω στό Σταυρό τήν τελευταία λέξη, τό «τετέλεσθαι». Ἡ Παναγία, ἀντίθετα, πληροφορεῖται, ὅπως ἄλλωστε καί οἱ Ἅγιοι, ἀπό τόν Ἰ. Χριστό τό θάνατό της γιά νά προετοιμασθεῖ, κάτι πού δέν εἶχε ἀνάγκη ὁ Χριστός. Ἐκείνη ὡς ἄνθρωπος συνοδεύεται ἀπό ἀνθρώπους καί ψάλλεται καί ξοδιάζεται, ὅπως λέμε μέχρι σήμερα, ἐνῶ ὁ Ἰησοῦς Χριστός στόν Σταυρό ἐκφράζει τό παράπονον «καί ἐμέ μόνον ἀφῆτε» (Ἰωάν, 16,32). Μόνος Του ἀκριβῶς γιατί δέν εἶχε ἀνάγκη ἀπό τούς μαθητές Του. Μόνος Του ἤπιε τό πικρό ποτήρι τοῦ θανάτου, μόνος Του ἔμεινε πάνω στό Σταυρό καί στόν Τάφο, καί μάλιστα ἐπί τρεῖς ἡμέρες, καί μόνος Του ἄνοιξε τό μνημεῖο καί ἀναστήθηκε. Αὐτά ὅλα μᾶς πείθουν περί τῆς οὐσιώδους διαφορᾶς τοῦ θανάτου τοῦ Ἰ. Χριστοῦ ἀπό τήν κοίμηση τῆς Παναγίας, ἀλλά καί τοῦ τρόπου τῆς ταφῆς τοῦ Κυρίου στό κενό μνημεῖο, πού ἔγινε ὁ Ζωοδόχος Τάφος καί παραμένει μέχρι καί σήμερα ἡ πηγή τῆς δικῆς μας Ἀναστάσεως, ἀπό τόν τάφο τῆς Παναγίας. Γι αὐτό δέν εἶναι δογματικά ἐπιβεβλημένο νά στολίζουμε τάφο στήν Παναγία, ὅπως πράττουμε γιά τόν Χριστό, οὔτε νά ψάλλομε παρόμοια ἐγκώμια τῆς Παναγίας, ὅπως ψάλλομε γιά τόν Ἰησοῦ Χριστό. Ἄλλο ὁ θάνατος τοῦ Χριστοῦ καί ἡ ἀνάσταση καί ἡ αἰώνια ζωή καί ἄλλο ὁ θάνατος τῆς Παναγίας καί ἡ μετάστασή της, δηλαδή ἡ μετάθεση πρός τήν αἰώνια ζωή. Καί πάλιν ὁ ἅγ. Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός ἐπιμένει, ὅτι πρέπει νά ἀποφεύγομε τίς συγκρίσεις καί τήν ἀπολυτοποίηση τῶν φυσικῶν γεγονότων τῆς ἐπίγειας ζωῆς τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καί τῆς Παναγίας Θεοτόκου, γιά νά μήν παρερμηνεύομε καί συγχέομε τήν ξεκάθαρη διδασκαλία τῶν Πατέρων, σημειώνοντας χαρακτηριστικά: «Θεοῦ Μητέρα τήν παρθένον ταύτην γιγνώσκοντες, τήν ταύτης πανηγυρίζομεν Κοίμησιν, οὐ Θεόν ταύτην φημίζοντες ἄπαγε τῆς ἑλληνικῆς τεθρείας τά τοιαῦτα μυθεύματα καί τόν θάνατον αὐτῆς καταγγέλομεν» (P.G B). Ὀφείλομε νά προσέχομε, ὥστε νά μή μυθοποιοῦμε τό ἱερό πρόσωπο τῆς Παναγίας καί νά τήν διαφημίζομε ὡς Θεό, δηλ. ὡς ὑπερφυσικό ἄνθρωπο. Ἡ Παναγία μας ἦταν καί ὅλοι τήν ἀναγνωρίζομε ὡς πραγματική Μητέρα τοῦ Θεοῦ καί ἀληθινή Ἀειπάρθενο. Ὅμως καί τόν θάνατό της ὀφείλομε νά πιστεύομε, νά ὁμολογοῦμε καί νά καταγγέλομε, ἀποφεύγοντας κάθε εἰδωλομανία καί εἰδωλοποίηση. Ἡ λατρεία ἀνήκει στόν Θεό, ἡ τιμή στήν Παναγία καί τούς Ἁγίους μας. 4

5 Ἡ συνήθεια τοῦ Ἐπιταφίου καί τῶν Ἐγκωμίων στήν Κοίμηση τῆς Παναγίας προέρχεται ἀπό τήν Ἐκκλησία τῶν Ἱεροσολύμων καί δή ἀπό τό Θεομητορικό μνῆμα τῆς Γεθσημανῆ. Ἐκεῖ ὡς κατεξοχήν χῶρος ὅπου ἔζησε καί ἐτάφη ἡ Παναγία, μποροῦν μέ περισσότερους ὕμνους καί ἐκδηλώσεις νά τιμοῦν τή μεγάλη αὐτή ἑορτή, μάλιστα δέ ὅταν τό περιβάλλον πού ζοῦν οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοί, εἶναι μεταξύ ἀλλοεθνῶν καί ἀλλοθρήσκων. Στόν τόπο μας δέν ὑπῆρχε αὐτή ἡ λατρευτική συνήθεια, ἀλλά προῆλθε ἀπό τήν εὐλάβεια τῶν Προσκυνητῶν - Χατζήδων, οἱ ὁποῖοι τήν μετέφεραν ἐρχόμενοι ἀπό τούς Ἁγίους Τόπους. Ἀγαπητοί μου Ἀδελφοί, Ἡ Ἱερά Κοίμηση τῆς Παναγίας μᾶς διδάσκει τήν ἱερότητα τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου, γιατί ἀπ τή γέννηση τοῦ ἀνθρώπου μέχρι καί τόν θάνατό του, ἡ ζωή του δοκιμάζεται, ἀλλά καί ἁγιάζεται. Ἀκόμα καί ὁ θάνατος εἶναι ἡ τελευταία εὐκαιρία στόν ἄνθρωπο νά προετοιμασθεῖ, νά συγχωρεθεῖ, νά ἐξομολογηθεῖ καί νά λάβει τό ἐφόδιο τῆς αἰωνιότητας, πού εἶναι ἡ θεία Κοινωνία. Νά ζήσει αἰώνια μέ τόν Χριστό. Ἡ ἱερότητα αὐτή ἐκφράζεται καί μέ τήν πάνδημη συμμετοχή στήν ἐξόδιο ἀκολουθία, μέ τήν ἀπόδοση τιμῶν καί ὕμνων καί ψαλμωδίας, γιατί ὁ ἄνθρωπος ἔχει τή μοναδική ἀξία, νά μοιάζει στό Θεό Δημιουργό Του καί νά ζεῖ ἀπ αὐτή τή ζωή μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, πού γίνεται ὅμως ἀφορμή καί γέφυρα γιά τήν ἄλλη. Ὁ θάνατος εἶναι κοινός καί ἀναπόφευκτος, ἀλλά καί ἀφορμή ἀναγέννησης καί συνέχισης στήν αἰώνια καί ἀληθινή ζωή, τήν ὁποία ἡ Παναγία μας ὡς Μητέρα τῆς ζωῆς ὑπόσχεται σέ ὅλα τά παιδιά της. Ἀρκεῖ ἐμεῖς νά μελετοῦμε τή ζωή μας, νά προσέχουμε τίς πράξεις καί τίς ἐπιλογές μας καί νά παρακαλοῦμε τήν Παναγία ὡς ἐγγυήτρια τῆς σωτηρίας μας. Καί ἐκείνη ὡς ἀληθινή Μητέρα καί Θεοτόκος θά πράξει τό ἱερό χρέος της, τό μητρικό καθῆκον της, γιά νά «σώζει ἀεί τήν κληρονομίαν» Της. Ἱεράπετρα, Ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου 2012 Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ Ὁ Ἱεραπύτνης καί Σητείας ΕΥΓΕΝΙΟΣ τῆς Ὑπεράγνου Μητρός ὑπέρ πάντων ὑμῶν δεόμενος 5

6 ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ Α.Θ.Π. ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ ΕΠΙ Τῌ ΕΟΡΤΗ ΤΗΣ ΙΝΔΙΚΤΟΥ ΚΑΙ Τῌ ΗΜΕΡᾼ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΦΥΣ ΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 6 Ἀδελφοὶ καὶ τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά, Β Α Ρ Θ Ο Λ Ο Μ Α Ι Ο Σ ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΑΝΤΙ Τῼ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΧΑΡΙΝ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΝ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ ΠΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΤΙΣΕΩΣ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΟΘεός, ὁ δημιουργήσας τὸ Σύμπαν καὶ διαμορφώσας τὴν γῆν εἰς τέλειον κατοικητήριον τοῦ ἀνθρώπου, ἔδωκεν εἰς αὐτὸν ἐντολὴν καὶ δυνατότητα νὰ αὐξάνηται καὶ νὰ πληθύνηται καὶ νὰ πληρώσῃ αὐτὴν καὶ νὰ κυριεύσῃ αὐτῆς καὶ πάντων τῶν ἐν αὐτῇ ζῴων καὶ φυτῶν (Γεν. α 28). Ὁ περιβάλλων ἡμᾶς κόσμος ἐχαρίσθη ἡμῖν ὑπὸ τοῦ Δημιουργοῦ ὡς στάδιον κοινωνικῆς δραστηριοποιήσεως, ἀλλὰ καὶ ἁγιασμοῦ, πρὸς κληρονομίαν τῆς ἀνακαινισθησομένης ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι κτίσεως. Τὴν τοιαύτην θεολογικὴν θέσιν ἔχει καὶ βιοῖ ἀείποτε ἡ Μήτηρ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία, διὸ καὶ ἡ ἡμετέρα Μετριότης ἐτέθη, ὡς γνωστόν, ἐπὶ κεφαλῆς τῆς ἀναληφθείσης παρὰ τοῦ καθ' ἡμᾶς πανιέρου Οἰκουμενικοῦ Θρόνου οἰκολογικῆς προσπαθείας διὰ τὴν προστασίαν τοῦ πολλὰ ταλαιπωρουμένου ὑφ ἡμῶν ἐν ἐπιγνώσει καὶ ἀνεπιγνώστως πλανήτου μας. Ἡ β ι ο π ο ι κ ι λ ό τ η ς, ἡ ὁποία εἶναι τὸ ἔργον τῆς πανσοφίας τοῦ Θεοῦ, δὲν ἐδόθη ἀσφαλῶς εἰς τὴν ἀνεξέλεγκτον ἐξουσίαν τοῦ ἀνθρώπου. Κ α τ α κ υ ρ ί ε υ σ ι ς τῆς γῆς καὶ τῶν ἐν τῇ γῇ ὑπὸ τοῦ ἀνθρώπου σημαίνει ἔλλογον χρῆσιν καὶ ἀπόλαυσιν τῶν προσφερομένων ἀγαθῶν καὶ ὄχι καταστρεπτικὴν ἐκ πλεονεξίας ἀντλησιν καὶ κάρπωσιν ἢ καταστροφὴν τῶν πόρων αὐτῆς. Ἐν τούτοις, ἰδίᾳ ἐπὶ τῶν ἡμερῶν μας, παρατηροῦμεν μίαν ὑπερβολικὴν ἐκμετάλλευσιν τῶν φυσικῶν πόρων, μὲ συνέπειαν τὴν καταστροφὴν τῆς περιβαλλοντικῆς ἰσορροπίας τῶν οἰκοσυστημάτων καὶ γενικώτερον τῶν περιβαλλοντικῶν συνθηκῶν, εἰς τρόπον ὥστε οἱ ὑπὸ τοῦ Θεοῦ τεταγμένοι ὅροι διαβιώσεως τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ τῆς γῆς νὰ γίνωνται δυσμενέστεροι δι' αὐτόν. Ἐπὶ παραδείγματι, ὡς παρατηροῦμεν ἅπαντες, ἐπιστήμονες, ἐκκλησιαστικοὶ καὶ πολιτικοὶ ἄρχοντες καὶ ἐν γένει ἡ ἀνθρωπότης, αὐξάνεται ἡ θερμοκρασία τῆς ἀτμοσφαίρας, ἐκδηλοῦνται ὑπερβολικαὶ βροχοπτώσεις, μολύνονται ἐπίγεια καὶ θαλάσσια οἰκοσυστήματα, καί, γενικώτερον, διαταράσσεται, ἐνίοτε δὲ καὶ καταστρέφεται πλήρως, ἡ δυνατότης συνεχίσεως τῆς ζωῆς εἰς ὡρισμένας περιοχάς.

7 Βλέπουσα καὶ ἐμπειρικῶς ἀξιολογοῦσα τοὺς ἐκ τῆς τοιαύτης ἐξελίξεως τῶν περιβαλλοντικῶν συνθηκῶν κινδύνους διὰ τὴν ἀνθρωπότητα, ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία καθιέρωσεν ἤδη ἀπὸ τῆς ἐποχῆς τοῦ προκατόχου ἡμῶν ἀοιδίμου Πατριάρχου Δημητρίου τὴν πρώτην Σεπτεμβρίου ἑκάστου ἔτους ὡς ἡμέραν προσευχῆς διὰ τὸ περιβάλλον. Ἀλλ ὀφείλομεν νὰ παραδεχθῶμεν ὅτι τὰ αἴτια τῶν δυσαρέστων περιβαλλοντικῶν ἀλλαγῶν δὲν εἶναι θεοκίνητα ἀλλὰ ἀνθρωποκίνητα καί, ἑπομένως, ἡ παράκλησις καὶ ἡ προσευχητικὴ δέησις τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἡμῶν πρὸς τὸν Θεόν, τὸν Κύριον τῶν κυρίων καὶ Κυβερνήτην τοῦ παντός, πρὸς βελτίωσιν τῶν περιβαλλοντικῶν συνθηκῶν, εἶναι οὐσιαστικῶς αἴτημα μ ε τ α ν ο ί α ς τῆς ἀνθρωπότητος διὰ τὸ ἁ μ α ρ τ η μ ά της νὰ καταστρέφῃ τὰ ἐν τῇ γῇ, ἀντὶ νὰ καρπῶται μετὰ λόγου καὶ προσοχῆς διὰ τὴν διατήρησιν τῆς ἀ ε ι φ ο ρ ί α ς τοὺς πόρους αὐτῆς. Προσευχόμενοι καὶ αἰτούμενοι παρὰ τοῦ Θεοῦ τὴν διατήρησιν τοῦ περιβάλλοντος τῆς γῆς καταλλήλου διὰ τὴν ἐν αὐτῇ ζωὴν τοῦ ἀνθρώπου, κατ' οὐσίαν παρακαλοῦμεν ὅπως ὁ Θεὸς ἀλλάξῃ τὸν λογισμὸν τῶν ἰσχυρῶν τῆς γῆς καὶ φωτίσῃ αὐτοὺς νὰ μὴ καταστρέφουν τὸ γήϊνον οἰκοσύστημα διὰ λόγους οἰκονομικοῦ ὀφέλους καὶ συμφέροντος παροδικοῦ. Τοῦτ' αὐτὸ ὅμως ἰσχύει καὶ διὰ πάντα ἄνθρωπον ἐξ ἡμῶν, διότι καὶ ἕκαστος ἐξ ἡμῶν ἐν τῷ μέτρῳ τῶν μικρῶν δυνατοτήτων του ἐπιφέρει τὰς μικρὰς περιβαλλοντικὰς καταστροφάς, τὰς ὁποίας ἡ ἀφροσύνη του τοῦ ἐπιτρέπει. Ἑπομένως, προσευχόμενοι ὑπὲρ τοῦ περιβάλλοντος, προσευχόμεθα ὑπὲρ τῆς μετανοίας ἑνὸς ἑκάστου ἐξ ἡμῶν διὰ τὴν μικρὰν ἢ μεγάλην συμβολήν μας εἰς τὴν βλάβην καὶ καταστροφὴν τοῦ περιβάλλοντος, τὴν ὁποίαν βιοῦμεν συνολικῶς ὡς ἄθροισμα μερικωτέρων ἐπιζημίων ἐπεμβάσεων διὰ τῶν κατὰ τόπους καὶ χρόνους μεγάλων καὶ καταστροφικῶν καιρίων φαινομένων. Τὴν ἔκκλησιν, προσευχὴν καὶ προτροπὴν ταύτην ἀπευθύνοντες ἀπὸ τοῦ Ἱεροῦ Κέντρου τῆς Ὀρθοδοξίας πρὸς τὴν οἰκουμένην καὶ πρὸς συνόλην τὴν ἀνθρωπότητα, δεόμεθα ὅπως ὁ ἀγαθοδότης Κύριος, ὁ χαρισάμενος εἰς ἡμᾶς πάντας τοὺς ἐπὶ τοῦ πλανήτου γῆ οἰκοῦντας τὸν γήϊνον παράδεισον, λαλήσῃ ἀγαθὰ εἰς τὰς καρδίας ὅλων τῶν ἀνθρώπων, διὰ νὰ σεβώμεθα τὴν περιβαλλοντικὴν ἰσορροπίαν, τὴν ὁποίαν Οὗτος ἐν τῇ πανσοφίᾳ Του καὶ τῇ ἀγαθότητί Του μᾶς παρέδωκεν, ὥστε καὶ ἡμεῖς καὶ αἱ ἐπερχόμεναι γενεαὶ νὰ ἀπολαμβάνωμεν τὰς δωρεὰς τοῦ Θεοῦ μετ εὐχαριστίας καὶ δοξολογίας. Αὐτῆς τῆς Σοφίας, τῆς Εἰρήνης καὶ τῆς Δυνάμεως τοῦ Θεοῦ, τῆς δημιουργησάσης καὶ συντηρούσης καὶ κατευθυνούσης τὴν ἀποκαραδοκοῦσαν τὴν σωτηρίαν αὐτῆς κτίσιν πρὸς τὰ ἔσχατα, δεόμεθα ὅπως διαφυλάττῃ τὸ περιβάλλον ἀειφόρον καὶ προσφέρον συνεχῶς εἰς τὴν εὐημερίαν τοῦ ἀνθρώπου καὶ ὁδηγῇ καρποφόρως τὰ ἀγαθὰ ἔργα τῶν χειρῶν τῶν ἐργαζομένων πρὸς τοῦτο συνανθρώπων, καὶ ἐπικαλούμεθα τὴν Χάριν καὶ τὸ ἄπειρον Ἔλεος Αὐτοῦ ἐπὶ πάντας τοὺς ἀνθρώπους, μάλιστα τοὺς σεβομένους τὴν δημιουργίαν καὶ φυλάσσοντας αὐτήν. βιβ (2012) Σεπτεμβρίου α Ὁ Κωνσταντινουπόλεως ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ Διάπυρος πρός Θεόν εὐχέτης 7

8 Ἡ Κοίμηση τῆς Θεοτόκου Κωστῆ Ἠλ. Παπαδάκη Θεολόγου-συντ. Φιλολόγου Καθηγητῆ Αὐτές τίς ἅγιες ἡμέρες τοῦ Δεκαπενταύγουστου ἑορτάζουμε καί τιμοῦμε τή θεία μνήμη τοῦ «θανάτου» τῆς Θεοτόκου. Ὁ πιστός λαός μας ἑορτάζει καί πανηγυρίζει τή θεία καί ὁλόσωμη μετάστασή Της στούς Οὐρανούς, ὡς Βασίλισσας στά δεξιά του Υἱοῦ καί Θεοῦ Της, τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Σκληρός βέβαια ὁ θάνατος! Ἀπό τήν Ἀνάσταση, ὅμως, τοῦ Κυρίου καί πέρα ὁ θάνατος νικήθηκε κατά κράτος, ὁ θάνατος ἔπαυσε νά ὑπάρχει καί νά προκαλεῖ φρίκη καί ἀπόγνωση στόν ἄνθρωπο. Καί ἐάν γιά τούς ἄλλους πιστούς ὁ θάνατος δέν εἶναι παρά ἕνα ἐπεισόδιο τῆς ζωῆς, τό ἀναπόφευκτο καί μοιραῖο τέλος τῆς ζωῆς, τῆς δύναμης καί τοῦ σωματικοῦ κάλλους, τί κακό θά μποροῦσε νά εἶναι ὁ θάνατος γιά τό σκεῦος τῆς ἐκλογῆς τοῦ Θεοῦ, γιά τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο; Γι αὐτήν ὁ θάνατος εἶναι, χωρίς ἀμφιβολία, διάβαση καί κλίμακα καί γέφυρα ἀπό τά πρόσκαιρα καί φθαρτά στά αἰώνια καί ἀθάνατα. Ὁ θάνατος, λοιπόν, τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, ὅπως ἄλλωστε καί τοῦ κάθε πιστοῦ καί ἀφοσιωμένου στόν Θεό ἀνθρώπου, δέν πρέπει νά λογίζεται ὡς θάνατος, ἀλλά ὡς ζωή ἀθάνατη καί αἰώνια. «Ὁ θάνατος αὐτῆς ζωηφόρος, εἰς οὐράνιον καί ἀθάνατον ματαβιβάζων ζωήν», σημειώνει δοξαστικά ὁ Γρηγόριος ὁ Θεσσαλονίκης, ἐνῶ ὁ ἱερός Δαμασκηνός κατηγορηματικά θά συμπληρώσει: «δέν θά ὀνομάσωμεν Θεοτόκε, τήν ἱεράν σου μετάστασιν θάνατον, ἀλλά μᾶλλον κοίμησιν ἤ ἐκδημίαν. Διότι ἐνῶ παύεις νά κατοικεῖς εἰς τό σῶμα, ἐγκαθιδρύεσαι εἰς τά ἀνώτερα, εἰς τόν οὐρανόν». Καί δίκαια! Γιατί ἡ Παναγία ἦταν ἡ Κεχαριτωμένη Κόρη, ἡ Παναγία Μητέρα τοῦ Θεοῦ, ἡ εὐλογημένη ἀνάμεσα σέ ὅλες τίς γυναῖκες τοῦ κόσμου. Πῶς ἦταν, λοιπόν, δυνατόν γῆ καί οὐρανός νά μή συγκινηθοῦν ἀπό τήν ἔνδοξη Κοίμησή Της; Εὐθύς, ἀμέσως, μετά ἀπό τόν θάνατό της, κατά τήν ἱερή παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, συγκεντρώνεται στήν Ἁγία Σιών, στήν ἀκρόπολη, στή Μητέρα αὐτήν τῶν ἀνά τήν Οἰκουμένη Ἐκκλησιῶν ὅ,τι ἐκλεκτό καί ἅγιο εἶχε νά παρουσιάσει ὁ τότε γνωστός κόσμος. Παραβρίσκονταν, δηλαδή, ἐκεῖ ὅλοι οἱ ἀξιωματοῦχοι τοῦ πνευματικοῦ ἱδρύματος τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας. Ἦταν παρόντες ἐκεῖ «οἱ αὐτόπται καί τοῦ Λόγου θεράποντες», οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι τοῦ Χριστοῦ, ὅπως μαρτυρεῖ σπουδαῖα καί σημαντική παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας καί τήν ἀπηχεῖ εὐρύτατα ἡ θεία ἐκκλησιαστική της ὑμνωδία, ὅταν ψάλλει ἐκ μέρους τῆς Παρθενομήτορος: «Ἀπόστολοι ἐκ περάτων, συναθροισθέντες ἐνθάδε, Γεθσημανῇ τῷ χωρίῳ, κηδεύσατέ μου τό σῶμα. Καί σύ Υἱέ καί Θεέ μου παράλαβέ μου τό πνεῦμα» (Μ. Παρακλητικός Κανόνας στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο). Νεφέλες, τότε, σημειώνει μέ σεβασμό ἡ ὄμορφη καί συγκινητική τῆς Ἐκκλησίας μας Παράδοση, ἅρπαξαν τούς Ἀποστόλους ἀπό τά πέρατα τοῦ κόσμου- ὅπου ὁ καθένας ἔτυχε νά βρίσκεται καί νά κηρύττει τόν Λόγο τοῦ Θεοῦ- καί τούς μετέφεραν διαμιᾶς στό σπίτι τῆς Θεοτόκου. Αὐτή τότε τούς φανέρωσε τήν αἰτία τῆς ξαφνικῆς τους συγκέντρωσης καί τή θλίψη τους, ὅπως ἦταν φυσικό, μητρικά ἀνέλαβε νά παρηγορήσει. Ἔπειτα, ἀφοῦ σήκωσε τά χέρια Της στόν οὐρανό, δεήθηκε γιά τήν εἰρήνη τοῦ σύμπαντος κόσμου καί εὐλόγησε τούς Ἀποστόλους, παραδίνοντας τήν παναγία της ψυχή στά χέρια τοῦ Υἱοῦ καί Θεοῦ Της, ὅπως πιστά ἀποδίδει τό γεγονός αὐτό καί ἡ σχετική ὀρθόδοξη ἁγιογραφική μας παράδοση. Οἱ Ἀπόστολοι, στή συνέχεια, ἀφοῦ σήκωσαν μέ εὐλάβεια καί πολλή λαμπαδηφορία τήν κλίνη τοῦ θεοδόχου ἐκείνου σώματος καί ψάλλοντας ὕμνους ἐπιταφίους τό μετέφεραν στό μνῆμα, ἐνῶ ὁ Ἰησοῦς Χριστός Τῆς χάρισε γλυκύτατη καί ἀνέκφραστη μακαριότητα, φῶς ἄρρητο, ἀνεκλάλητα ἀγαθά, τέτοια πού «ὀφθαλμός δέν εἶδε καί οὖς οὐκ ἤκουσε καί ἐπί καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη» (Α Κορ. 2,9). Γιατί εἶναι ἀξίωμα ἠθικό καί ἀπαραβίαστο ἡ λαμπρότητα τοῦ οὐρανοῦ νά ἀνήκει στούς λαμπρούς ψυχικά καί στούς ἁγίους. 8

9 «Γεθσημανῇ τῶ χωρίῳ» Δημητρίου Π. Λυκούδη, Θεολόγου - Φιλολόγου - Ὑπ. Δρος Παν/μίου Ἀθηνῶν Aὔγουστος! Τό Πάσχα τοῦ Καλοκαιριοῦ! Περίοδος πνευματικῆς ἐγρήγορσης καί περισυλλογῆς. Ἀκολουθίες Μεγάλου καί Μικροῦ Παρακλητικοῦ κανόνα πρός τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, νηστεία, ἄσκηση, προσευχητική καί ἐξομολογητική διάθεση τῶν πιστῶν πού κατακλύζουν τούς ἱερούς Ναούς καί τούς προμαχῶνες τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεώς μας, τίς σεπτές καί Θεοφρούρητες ἱερές Μονές, κατά τήν ἔνδοξη ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου. Ὅλοι μαζί, «ἐν ἑνί στόματι» ὡς ἀναπόσπαστο «Σῶμα Χριστοῦ» ὑμνοῦν καί δακρύβρεχτοι ψάλλουν: «Ἀπόστολοι ἐκ περάτων συναθροισθέντες ἐνθάδε Γεθσημανῇ τῷ χωρίῳ κηδεύσατέ μου τό σῶμα». Ἡ Καινή Διαθήκη δέν ἀναφέρει τίποτα σχετικά μέ τήν ἀπαρχή καί τό τέλος τοῦ βίου τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου. Ἀπό τήν ἱερή παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας ἀντλοῦμε πληροφορίες, σύμφωνα μέ τίς ὁποῖες ἡ Κυρία Θεοτόκος, μετά τήν Ἀνάληψη τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ παρέμεινε στήν πόλη τῆς Ἱερουσαλήμ, στήν οἰκία τοῦ Ἰωάννου τοῦ Εὐαγγελιστοῦ, ὁ ὁποῖος συντηροῦσε καί τήν πατερική του ἑστία στή Βηθσαϊδά τῆς Γαλιλαίας. Ἐκεῖ στήν Ἱερουσαλήμ ἡ Κυρία Θεοτόκος ὑπῆρξε τό κέντρο τῶν Ἀποστόλων ἀλλά καί ὅλων ἐκείνων τῶν γυναικῶν πού διακονοῦσαν τόν Κύριο καί μετά τήν Ἀνάληψή του, ἀφοσιώθηκαν στήν διακονία τῆς ἐκκλησίας: «Οὗτοι πάντες ἦσαν προσκαρτεροῦντες ὁμοθυμαδόν τῇ προσευχῇ καί τῇ δεήσει σύν γυναιξί καί Μαρίᾳ τῇ μητρί τοῦ Ἰησοῦ καί σύν τοῖς ἀδελφοῖς αὐτοῦ» 1. Στήν Ἱερουσαλήμ, ἡ Κυρία Θεοτόκος καλεῖ τούς Ἀποστόλους, πού εἶχαν διασκορπισθεῖ σέ ἄλλες χῶρες γιά νά κηρύξουν τό μήνυμα τοῦ Εὐαγγελίου, νά συναθροισθοῦν καί νά τήν κηδεύσουν στή Γεθσημανή 2, στόν κῆπο ἐκεῖνο ὅπου προσευχήθηκε ὁ Κύριος κατά τή νύκτα τῆς προδοσίας. Ἡ Γεθσημανή βρίσκεται στούς δυτικούς πρόποδες τοῦ Ὄρους τῶν Ἐλαιῶν καί πῆρε τήν ὀνομασία της ἀπό τό τοπικό ἐλαιοτριβεῖο πού ὑπῆρχε παλαιότερα στή θέση αὐτή. Σύμφωνα πάντα μέ τήν Παράδοση, «νεφέλαι διήρπασαν» τούς Ἀποστόλους καί τούς μετέφεραν ἀπό μακρινές ἀποστάσεις στήν οἰκία τοῦ Ἰωάννου τοῦ Εὐαγγελιστοῦ καί ἀφοῦ ἡ Κυρία Θεοτόκος, προγνωρίζοντας τήν ἀκριβή ὥρα τῆς παναγίας ἐκδημίας της, «ἀπήυθυνε λόγους πρός αὐτούς ἐκοιμήθη». «Οἱ Ἀπόστολοι ἐνδεδυμένην αὐτήν ὡς ἦτο, χριστιανοπρεπῶς καί εὐλαβῶς, ἀπέθηκαν τό ἱερόν σκῆνος της εἰς τόν ἐν Γεθσημανῇ τάφον της, ἀπό τόν ὁποῖον τήν τρίτην ἡμέραν μετέστη εἰς οὐρανούς συναντήσασα τόν ἀπόστολον Θωμᾶν καθυστερήσαντα καί δοῦσα εἰς αὐτόν ὡς σημεῖον τῆς μεταστάσεώς της τήν Ἁγίαν Ζώνην της, ἡ ὁποία φυλάσσεται ἕως σήμερον εἰς τήν Ἱεράν Μονήν τοῦ Βατοπαιδίου ἐν Ἁγίῳ Ὄρει» 3. Ἡ Παναγία ὡς ἐπίγειο πλάσμα, ὡς ἄνθρωπος ἀποθνήσκει. Ἡ Πάναγνος Μητέρα τοῦ Κυρίου παραδίδει τό πνεῦμα της στά ἄχραντα χέρια τοῦ πολυαγαπημένου Υἱοῦ της καί τό Πανακήρατο σῶμα της μένει «ἀπνοῦν εἰς τόν τάφον». «Τί παράδοξον! Ἡ ζωηφόρος φαίνεται νεκροφόρος! Ἡ θεόμιλος παρουσιάζεται ἄφωνος. Ἡ Μήτηρ τῆς ζωῆς, τό σκήνωμα τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, ἡ μεγαλώνυμος Θεοτόκος δέχεται νέκρωσιν» 4. «Πῶς ὁ τάφος ἐχώρησε τό δοχεῖον τοῦ Θεοῦ, τόν οὐρανόν τοῦ Παμβασιλέως τόν ἔμψυχον;» ψάλλει ὁ ἱερός Δαμασκηνός. Ἐάν ὅμως μέ τήν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ θάνατος ἔπαψε νά κομίζει τήν ἀπαισιοδοξία καί τήν ἀπόγνωση ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους, τί δύναται ν ἀποτελέσει γιά τήν ἴδια τήν Παναγία Μητέρα του; Χωρίς ἀμφιβολία, ὁ θάνατος καί ἀκολούθως ἡ σεπτή μετάσταση τῆς Θεοτόκου Παρθένου Μαρίας ἀποτελεῖ διάβαση καί κλίμαξ ἀπό τά γήϊνα πρός τά οὐράνια, ἀπό τά πρόσκαιρα καί φθαρτά στά ἄφθαρτα καί αἰώνια, καθώς ἡ παναγία μορφή της προβάλλει ὡς «μεθόριον ἀναμεταξύ τῆς ἀκτίστου καί κτιστῆς φύσεως» 5 καί κατά τόν ἅγιο Κοσμᾶ τόν Μελωδό «ὁ θάνατός της γέγονε διαβατήριον Ζωῆς ἀϊδίου καί κρείττονος». 9

10 Ἡ Κοίμησις τῆς Θεοτόκου πρῶτο ἥμισυ 15ου αἰ., Ἱερά Μονή Τοπλοῦ Σητείας. Βέβαια, ἄς ὑπογραμμίσουμε ὅτι στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δέν λατ ρ ε ύ ο υ μ ε τήν Κυρία Θ ε ο τ ό κ ο, πλήν ὅμως τῆς ἀποδίδουμε τή μεγ α λ ύ τ ε ρ η τιμή μετά τόν Θεό, καθώς «ὡς οὖσα μήτηρ ἀληθῶς τοῦ Θεοῦ ἔχει τά δευτερεῖα τῆς Ἁγίας Τριάδος» καί «αὐτῆς τῆς Θ εομήτορος ὑπερφυῶς χορηγούσης τό πλασθῆναι τῷ πλάστῃ καί τό ἀνθρωπισθῆναι τῷ Θεῷ καί ποιητῇ τοῦ παντός θεούντι τό πρόσλημμα, σωζούσης τῆς ἑνώσεως τά ἑνωθέντα τοιαῦτα, οἷα καί ἥνωνται» 6. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀντικρούοντας τίς ἀκρότητες τῆς Μαριολατρείας τῶν Δυτικῶν καί τοῦ Ἀντιδικομαριανισμοῦ 7, προτάσσει καί δογματικά ἀποδέχεται τόσο τή φυσική γέννηση τῆς Θεοτόκου, ἀπορρίπτοντας ὅσα σχετικά περί τῆς ἀναμαρτησίας της καί καταλήγει στόν φυσικό σωματικό θάνατο καί τήν ἱερή μετάστασή της. «Οὕτω Θεοῦ μητέρα τήν Παρθένον ταύτην γινώσκοντες, τήν ταύτης πανηγυρίζομεν κοίμησιν, οὐ Θεόν ταύτην φημίζοντες ἄπαγε τῆς ἑλληνικῆς τεθρείας τά τοιαῦτα μυθεύματα» 8. Ἀναφύεται ὅμως τό ἐρώτημα: Ἀφοῦ ἡ Παναγία ἐπρόκειτο νά μεταστεῖ γιατί πέθανε; Δέν ἦταν δυνατόν νά μεταστεῖ ὁλόσωμος στόν οὐρανό ὅπως ἀναλήφθηκε ὁ προφήτης Ἠλίας ἤ ὁ Δίκαιος Ἐνώχ; Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἀποδέχονται στήν πλειονότητά τους ὅτι ὁ θάνατος τῆς Κυρίας Θεοτόκου εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς ἑκούσιας καί ἐλεύθερης θελήσεώς της. Ὅλος ὁ βίος τῆς Παναχράντου κοσμεῖται ἀπό τήν ἀβίαστη καί ἑκούσια αὐταπάρνησή της καί εὐαγγελίζεται σ ὅλη τή σύμπασα κτίση τήν ὑψοποιό καί ἁγιαστική της ταπείνωση ὡς ὀρθοπραξία καί δωρεά. «Ἀπέθανε διότι τό ἠθέλησε λόγῳ θείας καί τελείας ἀγάπης. Ἐξῆλθε τῆς ζωῆς θαυματουργικῶς ὡς καί εἰσῆλθεν εἰς τήν ζωήν οὕτως». Ἡ Κυρία Θεοτόκος «μετέστη πρός τήν ζωήν ἀλλά τόν κόσμον οὐ κατέλιπε». Ὡς «βασιλέως καθέδρα» κατέχει ἰδιαίτερη θέση στό Οὐράνιο σκήνωμα παρά τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ: «Παρέστη ἡ Βασίλισσα ἐκ δεξιῶν σου ἐν ἱματισμῷ διαχρύσῳ περιβεβλημένη, πεποικιλμένη» 9. Ἄς στρέψουμε τό νοῦ καί ἄς ἐμπιστευτοῦμε στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, στήν Παναγία Μητέρα μας κάθε σκέψη καί λογισμό, κάθε ἀγωνία καί μέριμνα, ὁλόκληρη τή ζωή μας ψάλλοντας ταπεινά καί ἱκετευτικά μαζί μέ τόν ἅγιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη στήν Πανάχραντη χάρη της, πού εἶναι «ἔνδοξη καί ὁλόφωτη Σελήνη, λαμπρή ἅλωνα, οὐράνια καί πολύαστρη σφαῖρα, ἑπτάστερη ἄρκτος, ἀγλαόμορφη Παρθένα, ὡραία Πλειάδα καί ποικιλόχροη Ἴριδα» 10. Παραπομπές: 1. Πράξ. 1, Κολιτσάρα Ἰ., Ἐγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ἔκδ. ΖΩΗ, Ἀθῆναι 1975, σελ Νησιώτου Ἄγγελου, Ἱερέως, Τά κείμενα, Α τόμος, Ὀρθόδοξοι Χριστιανικαί Ἑνώσεις, Ἀθήνα 1997, σελ Χριστοδουλιᾶ Π., Ἀρχιμ. Ἡ Παναγία, ἔκδ. ΖΩΗ, Ἀθῆναι 1999, σελ Ἁγ. Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, Ἀόρατος Πόλεμος, ἔκδ. Φῶς, Ἀθήνα, σελ Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις Ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, (μτφρ. Ν. Ματσούκας), ἔκδ. Πουρναρᾶ, Θεσ/νίκη 2009, σελ Ζήση Θ., Πρωτοπρέσβ., Ἡ Ἁγιότητα καί ἡ Ἀναμαρτησία τῆς Θεοτόκου, περιοδ. «Θεοδρομία» τεῦχ. 1, 1999, σελ Ἁγ. Ἰω. Δαμασκηνοῦ, Λόγος εἰς τήν Κοίμησιν 2, 15, PG 96, 7444, Πρβλ., τοῦ Ἰδίου, Πρός τούς διαβάλλοντας τάς ἁγίας εἰκόνας, 3, 41, PG 94, 1357: «Προσκυνήσωμεν καί λατρεύσωμεν μόνῳ τῷ κτίστῃ καί Δημιουργῷ ὡς φύσει προσκυνητῷ τῷ Θεῷ. Προσκυνήσωμεν καί τῇ ἁγίᾳ Θεοτόκῳ, οὐχ ὡς Θεῷ, ἀλλά ὡς μητρί Θεοῦ κατά σάρκα». 9. Ψαλμ., 44, Ἁγ. Νικοδήμου Ἁγιορ., Παρακλητικός κανών εἰς τήν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον Γοροϋπήκοον τῆς Ἱ. Μ. Δοχειαρείου, ἔκδ., «Περιβόλι τῆς Παναγίας», σελ

11 Ἐνταφιασμός ἤ καύση νεκρν; Κων/νου Ε. Μάντζαρη, Δρ. Κλασικῆς φιλολογίας «Ἀπόστολοι ἐκ περάτων, συναθροισθέντες ἐνθάδε, Γεθσημανῇ τῷ χωρίῳ, κηδεύσατέ μου τό σῶμα». Ηἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, τό καλοκαιρινό Πάσχα, εἶναι ἡ αἰτία πού ὁ Αὔγουστος ὀνομάζεται καί μήνας τῆς Παναγίας. Ὅμως, ἀπό ὅλα τά συνταρακτικά γεγονότα πού διαδραματίστηκαν πρίν καί μετά τήν Κοίμηση ἀξίζει νά προσέξει κανείς καί τοῦτο: οἱ Ἀπόστολοι ἔθαψαν τό σεπτό σῶμα τῆς Μαρίας. Τό γεγονός αὐτό εἶναι σημαντικό καί ἰδιαίτερα διδακτικό μιᾶς καί τό ζήτημα τῆς καύσης νεκρῶν στή χώρα μας ἐπανέρχεται κατά καιρούς στό προσκήνιο τῆς ἐπικαιρότητας. Μέ ἀφορμή λοιπόν τά παραπάνω μποροῦν νά γίνουν κάποιες χρήσιμες σκέψεις. Ἀρχικά, εἶναι πέρα ἀπό κάθε ἀμφιβολία ὅτι στήν καρδιά τῶν Ἑλλήνων ἔχει βαθιά ριζώσει ὡς ἀναπόσπαστο βίωμα ὁ ἐνταφιασμός. Ἡ Ἐκκλησία μας ἐπίσης παίρνει σαφή, ξεκάθαρη καί θεολογικά τεκμηριωμένη θέση ὑπέρ τῆς ταφῆς προβάλλοντας ἀδιάσειστα ἐπιχειρήματα. Ὡστόσο, δέν λείπουν ἐκεῖνοι πού υἱοθετοῦν ἀντίθετη ἄποψη καί δημιουργοῦν τήν εὔλογη ἀπορία ἄν θεωροῦν ὅτι ἡ καύση ὑπαγορεύεται ἀπό κάποιες συγκεκριμένες ἀνάγκες τῆς σύγχρονης ἐποχῆς ἤ ἁπλῶς ἀμφισβητοῦν τά παραδεδομένα χάριν τῆς ἀμφισβήτησης καί μόνο. Ἡ ἐξέταση τῶν ἱστορικῶν καταβολῶν τοῦ ζητήματος εἶναι σημαντική καί θά μποροῦσε νά διαφωτίσει κάπως τά πράγματα διότι, ὅπως φαίνεται, τά νεκρικά ἔθιμα σχετίζονταν μέ τίς καθημερινές ἀνάγκες τῶν ἀνθρώπων καί τόν τρόπο ζωῆς τους. Εἶναι λοιπόν πιθανό ὅτι ἡ καύση προηγήθηκε χρονικά τοῦ ἐνταφιασμοῦ ἐξαιτίας συγκεκριμένων πρακτικῶν λόγων. Ὅπως ὑποστηρίζουν εἰδικοί, οἱ ἄνθρωποι ἀνέβαζαν τούς νεκρούς τους στήν πυρά κατά τό στάδιο πού δέν εἶχαν ἀκόμη ἀποκτήσει χῶρο μόνιμης κατοικίας καί ζοῦσαν νομαδική ζωή μέ συνεχεῖς περιπλανήσεις. Στή φάση αὐτή τῆς κοινωνικῆς ἐξέλιξης δέν εἶχε ἀκόμη διαμορφωθεῖ ἡ αἴσθηση τῆς πατρίδας μέ τή στενή γεωγραφική σημασία τῆς ἔννοιας. Κανείς δέν ἦταν βέβαιος ὅτι θά ἐπέστρεφε σέ μέρη πού κάποτε ἔζησε οὔτε κάν ὅτι θά ξαναπερνοῦσε ἀπό ἐκεῖ, ἀφοῦ οἱ μετακινήσεις ἦταν πολυάριθμες. Ἑπομένως, ἐάν κάποιος ἔθαβε ἕνα ἀγαπημένο του πρόσωπο, ἡ πιθανότητα νά ξαναβρεῖ καί νά «προσκυνήσει» τόν τάφο του ἦταν μηδαμινή. Ἐπειδή ὅμως ἡ ἀνάγκη γιά ἕνα εἶδος ἐπαφῆς μέ ἀγαπημένους νεκρούς ὑπάρχει πάντα στήν ἀνθρώπινη φύση, ἡ πυρά ἔδωσε τή λύση πού χρειαζόταν. Μέ τήν καύση θά μποροῦσαν οἱ πενθοῦντες νά πάρουν μαζί τους λίγη ἀπό τή στάχτη τοῦ νεκροῦ γιά νά τήν ἔχουν πάντα κοντά τους σάν στερνή ἀνάμνηση. Κατά τό ἑπόμενο στάδιο τῆς κοινωνικῆς του ἐξέλιξης ὁ ἄνθρωπος ἀποκτᾶ μόνιμη ἐγκατάσταση, συνδέεται συναισθηματικά μέ συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή ὅπου περνᾶ σχεδόν τό σύνολο τῆς ζωῆς του καί, ὡς ἀποτέλεσμα τῶν παραπάνω, ἀναπτύσσει σχετικές ἀντιλήψεις καί δοξασίες (αὐτοχθονία Ἀθηναίων, Κάτω Κόσμος, Δήμητρα καί Κόρη κ.ἄ, ὡς πρός τόν ἑλλαδικό χῶρο). Τώρα πιά ὁ ἐνταφιασμός καθιερώνεται καί μέ τόν τρόπο αὐτό ὁ νεκρός θεωρεῖται ὅτι ἐπιστρέφει στή γῆ ἀπ ὅπου πιστεύει ὅτι προῆλθε καί ὁδηγεῖται στό βασίλειο τοῦ Ἅδη (Κάτω Κόσμος). Ἐπίσης, οἱ συγγενεῖς διατηροῦν τήν ἀπαραίτητη συναισθηματική ἐπαφή μέ τό νεκρό μέ τό νά γνωρίζουν πού βρίσκεται θαμμένος καί μέ τό νά ἀντικρίζουν τό μνῆμα του. Ἕνα μνημεῖο ἀποτελοῦσε, ὅπως εἶναι γνωστό, μέρος τῆς ὑστεροφημίας καί συμπεριλαμβανόταν στό ἡρωικό ἰδεῶδες. Μάλιστα, θεωρεῖτο ἀνόσιο νά μείνει ἕνας νεκρός ἄταφος καί, ἄν αὐτό συνέβαινε, ἐπέφερε βαριά τήν τιμωρία τῶν θεῶν (βλ. Σοφοκλέους, Ἀντιγόνη). Ὅπως εἴδαμε λοιπόν ἐντελῶς πρακτικοί λόγοι καί συγκεκριμένες ἀνάγκες ἐπέβαλλαν 11

12 τήν καύση κατά τό πρῶτο στάδιο ἐξέλιξης τῆς ἀνθρωπότητας. Πρακτικοί λόγοι ὅμως τήν διατήρησαν καί μετά τήν ἐπικράτηση τῆς ταφῆς. Ἀναφέρομαι στίς πολεμικές ἀναμετρήσεις καί στίς ἐκστρατεῖες. Στήν περίπτωση αὐτή οἱ νεκροί πολεμιστές ἦταν ἀπαραίτητο νά τεθοῦν ἐπί τῆς πυρᾶς ἐφόσον βρίσκονταν μακριά ἀπό τήν πατρίδα καί ἡ μετακομιδή τους ἐκεῖ μέ τά μέσα τῆς ἐποχῆς ἦταν ἀδύνατη. Καί πάλι ὅμως ὑπῆρχε μέριμνα νά μεταφερθοῦν τά ὀστᾶ ἤ ἡ στάχτη τοῦ νεκροῦ πίσω στήν πατρίδα καί μετά τό ἐπιβεβλημένο τελετουργικό νά ἀναγερθεῖ τό ἀπαραίτητο μνημεῖο. Σταδιακά δέ τό ἔθιμο τῆς καύσης, ἐπειδή συνδέθηκε μέ τούς ἥρωες τοῦ πολέμου, θεωρήθηκε τιμητικό καί ἀποδιδόταν σέ ἐλάχιστους ἀνθρώπους, κυρίως ἀνώτερης κοινωνικῆς τάξης, ἀκόμη καί σέ καιρό εἰρήνης. Τήν ἴδια στιγμή ἡ ταφή συνέχιζε νά ἀποτελεῖ εὐρύτατα διαδεδομένη συνήθεια γιά τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ πληθυσμοῦ. Στά ὁμηρικά ἔπη, τό παράθυρο αὐτό στόν ἀρχαϊκό κόσμο, ἄν καί κυριαρχεῖ ἡ καύση τῶν νεκρῶν, ἐξαιτίας τοῦ ἡρωικοῦ χαρακτήρα τῶν ποιημάτων, εἶναι συνυφασμένη ἡ παρουσία καί τῶν δύο παραδόσεων ἀκόμη καί στό ἴδιο λογοτεχνικό πλαίσιο. Στή Νέκυια ὁ Ὀδυσσέας ἀναφερόμενος στούς νεκρούς πού συναντᾶ στό ταξίδι του στόν Κάτω Κόσμο τούς χαρακτηρίζει «σκιές» (λ 207) πράγμα πού ἀπηχεῖ τήν καύση καί τήν ἐντύπωση ἐξαΰλωσης πού προκαλοῦσε. Λίγο πιό κάτω, ὅμως, παρουσιάζει τούς τρεῖς μεγάλους ἁμαρτωλούς (Τιτυός, Σίσυφος καί Τάνταλος) νά ἔχουν ὑλικό σῶμα μέ πάθη καί ἀνθρώπινες ἀνάγκες (λ 576 κ.ἑξ.). Τό γεγονός αὐτό εἶναι ἀπήχηση τῶν ἐθίμων ἐνταφιασμοῦ πού δημιουργοῦσαν τήν ἐντύπωση ὅτι τό σῶμα κατερχόταν ἀκέραιο στόν Ἅδη μέ τήν ὑλική του ὑπόσταση, ἀφοῦ δέν ὑπῆρχε ὀπτική ἀντίληψη κάποιας μορφῆς ἐξαΰλωσης. Ἐπίσης, παρατηροῦμε ὅτι ὁ Ὅμηρος παρουσιάζει τή διαδικασία τῆς καύσης νά γίνεται μέ αὐστηρό καί σύνθετο τελετουργικό καί μάλιστα νά τελεῖται μέ θρησκευτική εὐλάβεια. Ὁ Ἀχιλλέας ὑποχρεώνεται ἀπό τόν ἴδιο τό Δία νά παραδώσει τό ἄψυχο σῶμα τοῦ Ἕκτορα στόν Πρίαμο γιά νά ἀκολουθήσει ἡ καύση του (Ω 133 κ.ἑξ.), ἐνῶ ὁ ἴδιος μετά τό θάνατό του ἀποτεφρώνεται φέροντας θεϊκή περιβολή μετά ἀπό δεκαεπτά ἡμέρες πένθους. Ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὅτι, ἀφοῦ ἔσβησαν τίς φλόγες μέ κρασί, πλύθηκαν τά ὀστά μέ κρασί καί λάδι καί τοποθετήθηκαν σέ χρυσή λάρνακα γιά νά ἀκολουθήσει ἀνέγερση τύμβου στόν Ἑλλήσποντο. Ἀπό τήν πολύ σύντομη αὐτή ἀναδρομή μποροῦμε νά κάνουμε τίς ἑξῆς παρατηρήσεις: ἡ παράδοση τῆς καύσης ὑφίσταται ἱστορικά ἀλλά σέ καμία περίπτωση δέν γίνεται μέ τόν ἀπαξιωτικό γιά τόν ἄνθρωπο τρόπο πού κάποιοι ἐπιθυμοῦν νά υἱοθετήσουν. Γιά νά ἀποτεφρωθοῦν οἱ νεκροί ἔπρεπε νά συντρέχουν συγκεκριμένοι λόγοι καί πρακτικά ἀξεπέραστες ἀνάγκες. Ἀκόμη ὅμως καί σέ αὐτή τήν περίπτωση ἀκολουθοῦσε μία μορφή εὐλαβικῆς ταφῆς πού φανέρωνε, ἐκτός τῶν ἄλλων, σεβασμό στό ἀνθρώπινο σῶμα. Ἀπό τά παραπάνω λοιπόν φαίνεται ὅτι στίς μέρες μας γιά τούς Ἕλληνες δέν τίθεται ζήτημα καύσης νεκρῶν. Ἀφενός, αὐτό εἶναι ἀντίθετο μέ ὅσα διακηρύττει ἡ Ἐκκλησία μας ἀλλά ἐπιπλέον δέν ὑπάρχει καμία ἀπολύτως ἐπιτακτική ἀνάγκη πού νά τό ἐπιβάλλει. Τά ὑπόλοιπα ἐπιχειρήματα πού προβάλλονται περί ἀνεπάρκειας χώρων ταφῆς, διασπορά μικροβίων κ.λπ. εἶναι γιά πολλούς λόγους ἀβάσιμα ἀλλά δέν εἶναι τοῦ παρόντος νά τά ἀντικρούσουμε. Καλό θά εἶναι λοιπόν νά ἀκολουθήσουμε τίς ἀδιαμφισβήτητες ἀλήθειες καί προτροπές τῆς Ἐκκλησίας, τό παράδειγμα τῆς Παναγίας μας καί νά κατανοήσουμε ὅτι δέν εἶναι πάντοτε προοδευτικά ὅσα προβάλλονται ὡς τέτοια. Ἡ πραγματική πρόοδος πού χρειαζόμαστε σήμερα ὡς λαός καί ὡς πρόσωπα ἔχει διαφορετικό περιεχόμενο καί συνίσταται μόνον στήν ἐπιστροφή στό Χριστό καί τήν Ἐκκλησία ἀπ ὅπου δυστυχῶς ἔχουμε ἀπομακρυνθεῖ. 12

13 Ὁ λόγος τοῦ ἱερέα μέσα στό θόρυβο τοῦ σύγχρονου κόσμου Ἰωάννου Γ. Τσερεβελάκη, Θεολόγου-Φιλολόγου καθηγητῆ Οτίτλος τῆς εἰσήγησης «Ὁ λόγος τοῦ ἱερέα μέσα στό θόρυβο τοῦ σύγχρονου κόσμου»*, θέλει νά δηλώσει ἐξαρχῆς τίς δυσκολίες πού ἀντιμετωπίζει σήμερα ὁ ἐκκλησιαστικός λόγος, μέσα σ ἕνα κόσμο θορύβου, πολυπραγμοσύνης, σύγχυσης, ἐξωστρέφειας, ἀντιπνευματικότητας, ἕναν κόσμο ὅπου θριαμβεύει τό βασίλειο τοῦ Καίσαρος ἐπί τοῦ βασιλείου τοῦ Πνεύματος, ἕναν κόσμο πού μοιάζει νά ἀκολουθεῖ τό παράδειγμα τοῦ ἄφρονος πλουσίου καί ὄχι τοῦ συνετοῦ οἰκονόμου. Τό θέμα εἶναι μεγάλο, μέ ποικίλες παραμέτρους καί ἐξακτινώσεις καί γιά τό λόγο αὐτό θά προσπαθήσω νά ξεδιπλώσω (μέ τή βοήθεια καί τή χάρη τοῦ Θεοῦ) μερικές μόνο πτυχές του, περισσότερο ὡς ἕνα ταπεινό προσωπικό προβληματισμό, τόν ὁποῖο θά ἐκθέσω, κυρίως ὡς ἀφορμή γιά περαιτέρω σκέψεις. Στήν ἀρχή θά παρουσιάσω μέ πολλή συντομία κάποια ἱστορικά στοιχεῖα, γιά νά ἔλθω στή συνέχεια στή σύγχρονη πραγματικότητα καί νά ἐξετάσω πῶς ἀκούγεται στ αὐτιά καί σέ ποιό βαθμό λειτουργεῖ ὁ ἐκκλησιαστικός λόγος στήν καρδιά καί στό νοῦ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου, γιά νά καταλήξω σέ κάποιες σκέψεις γιά τό τί χρειάζεται νά γίνει σήμερα ἀπό τόν ἱερέα καί τό θεολόγο. Ὁ ἀείμνηστος Μητροπολίτης Κοζάνης Διονύσιος εἶχε γράψει: «Ἡ Ἐκκλησία δέν εἶναι παρά αὐτά τά δύο, ὁ ἄμβωνας καί ἡ ἁγία τράπεζα, ἡ ἱερουργία τοῦ λόγου καί ἡ Λειτουργία τῶν Θείων Μυστηρίων» 1. Καί στή χειροτονία τοῦ ἱερέα ζητεῖται ἀπό τό Θεό νά γίνει ὁ ἱερέας ἄξιος «ἱερουργεῖν τόν λόγον τῆς ἀληθείας» 2. Σύμφωνα μέ τά παραπάνω, τό κήρυγμα τοῦ θείου λόγου καί ὁ εὐαγγελισμός τοῦ λαοῦ εἶναι μιά «ἱερουργία» ἀνάμεσα στίς ἄλλες πού ἐπιφορτίζεται ὁ πρεσβύτερος. Αὐτή ἡ σχέση διδαχῆς καί Θ. Λειτουργίας ἴσχυε ἀπό τήν πρωτοχριστιανική ἤδη λατρεία. Ὑπάρχουν ἀρκετές ἀναφορές στά πρωτοχριστιανικά κείμενα ἀπό τίς ὁποῖες καταδεικνύεται αὐτή ἡ σχέση κηρύγματος-λατρείας, τό ὁποῖο μάλιστα ἦταν μιά ἀπό τίς βασικές πτυχές τῆς ἀρχιερατικῆς διακονίας, πάνω στήν ὁποία θεμελιωνόταν ἡ ἐκκλησιαστική ἑνότητα, ὡς ἑνότητα δηλαδή λατρευτική-εὐχαριστιακή καί ἑνότητα ἀληθείας καί πίστεως, ἡ ὁποία ἀποκαλύπτεται στό κήρυγμα, ὅπως σημειώνει ὁ ἅγιος Εἰρηναῖος: «Τοῦτο τό κήρυγμα παρειληφυία καί ταύτην τήν πίστιν ἡ Ἐκκλησία, καίπερ ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ διεσπαρμένη, ἐπιμελῶς φυλάσσει, ὡς ἕνα οἶκον οἰκοῦσα. Καί ὁμοίως πιστεύει τούτοις, ὡς μίαν ψυχήν καί τήν αὐτήν ἔχουσα καρδίαν, καί συμφώνως ταῦτα κηρύσσει, καί διδάσκει καί παραδίδωσιν, ὡς ἕνα στόμα κεκτημένη» 3. Τονίζω ἰδιαίτερα αὐτή τή σχέση τοῦ κηρύγματος μέ τή Θ. Λειτουργία, διότι ἡ τελευταία ἀποτελεῖ τό κέντρο τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας καί χωρίς αὐτήν ἤ ἔξω ἀπό αὐτήν κάθε ἄλλο ἔργο τῆς Ἐκκλησίας ἐκκοσμικεύεται καί χάνει τό ἀμιγῶς ἐκκλησιαστικό του νόημα. Αὐτή ἡ παράδοση διατηρήθηκε καί στή συνέχεια καί μάλιστα ἐπικυρώθηκε καί ἀπό τό 19ο κανόνα τῆς Στ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, σύμφωνα μέ τόν ὁποῖο: «Δεῖ τούς τῶν Ἐκκλησιῶν προεστῶτας ἐν πάσαις ταῖς ἡμέραις, ἐξαιρέτως δέ ταῖς Κυριακαῖς, πάντα τόν κλῆρον καί τόν λαόν ἐκδιδάσκειν τούς τῆς εὐσεβείας λόγους» 4. Τό κήρυγμα δέν εἶναι τίποτε ἄλλο ἀπό τή «χειραγώγηση πρός τό μυστήριο τῆς σωτηριώδους παρουσίας τοῦ Θεοῦ στόν κόσμο» καί ἡ χειραγώγηση αὐτή εἶναι ἔννοια ταυτόσημη μέ τή «μυσταγωγία». Μάλιστα τά μυσταγωγικά αὐτά κηρύγματα τῶν Πατέρων «συνιστοῦσαν τή μεταβαπτισματική κατήχηση καί εἰσῆγαν τά μέλη τῆς Ἐκκλησίας στήν Εὐχαριστία» 5. Τό κήρυγμα, δηλαδή ἡ διδαχή τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, συνδέθηκε ἔτσι μέ τήν κατήχηση καί τό φωτισμό τοῦ λαοῦ πάνω στά θέματα τῆς πίστης καί τῆς κατά Χριστόν ζωῆς καθώς καί μέ τή διάδοσή τους στούς λαούς πού δέν εἶχαν γνωρίσει ἀκόμη τό Εὐαγγέλιο, δηλαδή μέ αὐτό πού σήμερα ὀνο- * Τό κείμενο ἀποτελεῖ εἰσήγηση τοῦ κ. Ἰ. Τσερεβελάκη σέ ἱερατική σύναξη τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου, πού ἔλαβε χώρα στήν Ἱ. Μονή Ἁγίας Μαρίνας Βόνης τό Σάββατο 4 Δεκ

14 μάζουμε «ἱεραποστολή», ἀφοῦ τό θέλημα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ τῆς ἀγάπης εἶναι ἡ σωτηρία ὅλων των ἀνθρώπων, μέ τελικό σκοπό νά γίνει ὁ Θεός «τά πάντα ἐν πᾶσι» 6. Τήν ἔννοια τῆς ἱεραποστολῆς τήν ἔχουμε συνδέσει στή συνείδησή μας κυρίως μέ τή διάδοση τοῦ Ε ὐ α γ γ ε λ ί ο υ στούς μή χριστιανικούς λαούς καί γι αὐτό μιλᾶμε γιά «ἐξωτερική ἱεραποστολή». Ὡστόσο, πέραν αὐτῆς, ὑπάρχει, ὅπως εἶναι γνωστό, καί ἡ ἐσωτερική ἱεραποστολή, μέ τήν ὁποία ἐννοοῦμε τό κηρυκτικό ἔργο καί τήν ὅλη συναφῆ δραστηριότητα τῆς Ἐκκλησίας πρός τούς βαπτισμένους μέν ἀλλά εὑρισκομένους σέ χαλαρή σχέση μέ τήν Ἐκκλησία ἤ αὐτούς πού ἔχουν παντελῶς ἀποκοπεῖ ἀπό αὐτήν. Ἡ ἐσωτερική ἱεραποστολή δέν ἔχει σαφῶς περιγεγραμμένο ἀντικείμενο, ἀφοῦ συχνά συγχέεται μέ τό κατηχητικό καί τό ποιμαντικό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας. Πιστεύω, ὡστόσο, ὅτι καταρχήν τό γεγονός αὐτό δέν συνιστᾶ μειονέκτημα, ἀφοῦ δείχνει τήν ἑνότητα τοῦ ἔργου πού ἔχει νά ἐπιτελέσει ὁ ἱερέας, καί ὅτι ὁ χωρισμός σέ τομεῖς καί «εἰδικότητες» μπορεῖ νά ταιριάζει στίς κοσμικές ἐργασίες γιά τήν αὔξηση τῆς παραγωγικότητας, δέν ἰσχύει ὅμως τό ἴδιο καί στή διακονία τοῦ ἔργου τῆς σωτηρίας, πού ὑπηρετεῖ τόν ἄνθρωπο, τόν ὁποῖο ἀντιμετωπίζει ὡς ψυχοσωματική καί πνευματική ὁλότητα. Θά πρέπει, ὡστόσο, νά ποῦμε ὅτι πάντοτε ἡ προσπάθεια τῆς Ἐκκλησίας νά προσεγγίσει τόν ἄνθρωπο, νά τόν διδάξει, νά τόν φωτίσει, νά τόν κατευθύνει πρός τήν «κατ ἀλήθειαν» ζωή, νά τόν ὁδηγήσει στούς κόλπους της καί νά τόν ἑνώσει μέ τό Χριστό καί τούς ἀδελφούς του διά τοῦ κοινοῦ Ποτηρίου λάμβανε διάφορες μορφές, δέν ἦταν κάτι τό στατικό. Ὅπως γράφει ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, «οὐ μήν ὁ τῆς διδασκαλίας λόγος ἐπί πάντων ἁρμόσει τῶν προσιόντων τῷ λόγῳ κατά γάρ τό εἶδος τῆς νόσου καί τόν τρόπον τῆς θεραπείας προσαρμοστέον» 7. Ὅλα τά παραπάνω ἔδωσαν, νομίζω, λίγα ἀπαραίτητα στοιχεῖα, ὥστε νά θυμηθοῦμε ὅτι τό διδακτικό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας εἶναι θεμελιωμένο πάνω στήν Κ. Διαθήκη καί στήν ἀποστολική παράδοση καί ὅτι αὐτῆς τῆς παράδοσης συνεχιστές εἶναι κυρίως οἱ ἱερεῖς. Ἔγινε ἐπίσης ἀντιληπτό ὅτι τό κίνητρο γιά τήν ἀποστολή αὐτή τοῦ εὐαγγελισμοῦ τοῦ λαοῦ εἶναι ἡ ἀγάπη, ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ πρός τόν ἄνθρωπο, ἡ φιλανθρωπία Του, τῆς ὁποίας μιμητές εἶναι (ἤ πρέπει νά εἶναι) ὅλοι ὅσοι διακονοῦν τό ἐκκλησιαστικό ἔργο, δηλαδή τό ἔργο τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου. Πρόκειται γιά τήν πρώτη καί κύρια ἀποστολή τῆς Ἐκκλησίας, γιά τό βασικό της σκοπό. Ἡ Ἐκκλησία μας εἶναι ἡ Ἐκκλησία τῶν Ἀποστόλων, εἶναι Ἐκκλησία ἀποστολική, ὅπως ὁμολογοῦμε στό Σύμβολο τῆς Πίστεως. Τοῦτο δέν σημαίνει μόνο ὅτι εἶναι θεμελιωμένη στήν γνήσια ἀποστολική διδασκαλία καί συνεχίζει ἀδιάσπαστα τήν ἀποστολική παράδοση, ἀλλ ὅτι εἶναι μιά Ἐκκλησία σέ ἀποστολή, εἶναι μιά ἀπεσταλμένη Ἐκκλησία, ἡ ἴδια ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἀποστολή καί αὐτή «ἡ ἀποστολή ἀποτελεῖ τήν ἴδια τήν οὐσία της καί τήν ἴδια τή ζωή της» 8. Καί τί σημαίνει αὐτό; Σημαίνει ὅτι εἶναι μιά Ἐκκλησία πού ὑπάρχει, γιά νά φέρνει καθημερινά σέ πέρας τό ἔργο πού τῆς ἔχει ἀνατεθεῖ ἀπό τόν ἱδρυτή της, τόν Ἰησοῦ Χριστό. Εἶναι μιά Ἐκκλησία πού διαρκῶς ἐφημερεύει, πού βρίσκεται δηλαδή σέ ἐγρήγορση, πού μοιάζει στίς φρόνιμες παρθένες τῆς παραβολῆς καί κρατᾶ ἀναμμένη τή λαμπάδα τῆς πίστης καί τῆς ἀγάπης, τοῦ καινοῦ μηνύματος ὅτι ὁ Θεός σαρκώθηκε, σταυρώθηκε καί ἀναστήθηκε νικώντας τό θάνατο, τόν ὁποῖο μπορεῖ πλέον νά νικήσει καί ὁ ἄνθρωπος ἐντασσόμενος στούς κόλπους της, ἐκεῖ ὅπου τελεῖται ὁ γάμος τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης μέ τό Νυμφίο Χριστό καί ἡ ἕνωση μέ τό ἅγιο Σῶμα Του, σύμφωνα μέ τή ὡραία καί θεολογικότατη εἰκόνα τοῦ Ἀποστόλου Παύλου. Εἶναι, τέλος, μιά Ἐκκλησία «ἐν πορείᾳ», μιά πορευόμενη Ἐκκλησία, δηλαδή μιά Ἐκκλησία δυναμική πού ἀνοίγει δρόμους στήν ἱστορία μέ τό κήρυγμα τῆς ἀγάπης, τῆς ἀνεκτικότητας καί τῆς συναδέλφωσης τῶν ἀνθρώπων, μιᾶς Ἐκκλησίας πού πορεύεται πρός τόν κόσμο καί τοῦ ἀπευθύνει τήν πρόσκληση τῆς σωτηρίας καί πού, συγχρόνως, βλέπει τόν κό- 14

15 σμο στήν προοπτική τῶν ἐσχάτων, τῆς αἰωνιότητας, ἡ ὁποία εἶναι καί τό ἔσχατο «τέλος» της. Εἶναι ἡ ἐρχόμενη καί ἤδη παροῦσα Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, τήν ὁποία ἀποκαλύπτει μέ τή ζωή τῶν μελῶν της καί πρός τήν ὁποία πορεύεται ὡς ἐσχατολογική κοινότητα. Ἡ Ἐκκλησία, ὅμως, δέν εἶναι ἀφηρημένη ἔννοια οὔτε ἁπλῶς ἕνας θεσμός ἀπρόσωπος. Ἡ Ἐκκλησία (ἐννοῶ τή στρατευόμενη) εἶναι τά πρόσωπα πού τήν ἀποτελοῦν, κληρικοί καί λαϊκοί, ὅλοι ὅσοι ἔχουμε βαπτιστεῖ στό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ καί συμμετέχουμε στή ζωή καί στά μυστήριά της. Ἄρα ὅλοι ἐμεῖς εἴμαστε ἀπεσταλμένοι, εἴμαστε ἀπόστολοι, λόγῳ καί τῆς γενικῆς ἱερωσύνης. Ὡστόσο, ἐκεῖνοι πού κατεξοχήν ἔχουν ἐπιφορτιστεῖ μέ αὐτή τήν ἀποστολή εἶναι οἱ κληρικοί, οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἀναλάβει τό χρέος ἐνώπιον Θεοῦ καί ἀνθρώπων νά γρηγοροῦν, ἀποκαλύπτοντας διαρκῶς «ἔργῳ καί λόγῳ» τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, νά ἐφημερεύουν καί νά ξαγρυπνοῦν στή διακονία τοῦ ἔργου στό ὁποῖο ἔχουν ταχθεῖ, νά κρατοῦν ἀναμμένο τό φῶς τῆς χριστιανικῆς ἀλήθειας, γιά νά μήν ἀφήσουν τόν κόσμο νά βυθιστεῖ στό σκότος τῆς ἄγνοιας τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ πνευματικοῦ θανάτου, γιά νά μή σβήσει τό κερί ἐκεῖνο πού ἄναψε τόν πολιτισμό ἀπό τό μολυσμένο ἀέρα τοῦ φλύαρου καί ἐφήμερου πολιτισμοῦ μας. Ἄν αὐτό εἶναι τό χρέος καί ἡ ἀποστολή τοῦ ἱερέα στόν κόσμο, τώρα πρέπει νά δοῦμε σέ ποιούς ἀνθρώπους ἀπευθύνει τό λόγο τοῦ Εὐαγγελίου σήμερα, ποιοί εἶναι οἱ σημερινοί δέκτες τοῦ εὐαγγελικοῦ λόγου. Γιατί, ὅπως ἤδη εἴπαμε, ποτέ ἡ Ἐκκλησία δέν προσέγγιζε τούς ἀνθρώπους μέ τρόπο ἰσοπεδωτικό, ἀλλά πάντα λάμβανε ὑπόψη τίς ἐπιμέρους διαφορές καί ἀνάλογα προσάρμοζε καί προσέφερε τό κήρυγμά της, χωρίς αὐτό νά σημαίνει ὅτι ἄλλαζε τήν οὐσία του. Ἁπλῶς ἄλλαζε τόν τρόπο καί τά μέσα γιά τήν προσέγγιση τοῦ ἀνθρώπου καί τή μετάδοση πρός αὐτόν τῶν ἀληθειῶν τῆς πίστεως. Σήμερα, λοιπόν, ἄν δέν συνειδητοποιήσουμε καί δέν λάβουμε ὑπόψη τίς μεγάλες, δραματικές θά ἔλεγα, διαφοροποιήσεις καί ἀλλαγές πού ἔχουν συντελεστεῖ στόν κόσμο, στόν τρόπο σκέψης καί ζωῆς τῶν ἀνθρώπων, στήν ἰδεολογία καί βιοθεωρία τους, τότε ὁ λόγος τοῦ Εὐαγγελίου πού σπέρνουμε δέν θά καρπίσει εὔκολα στήν ψυχή τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου, ἀλλά θά μείνει ἀνενεργός, δέν θά γονιμοποιήσει δηλαδή τή ζωή του. Καί ἐπειδή ἡ εἰσήγησή μου ἀπευθύνεται σέ κληρικούς πού διακονοῦν τό ἐκκλησιαστικό ἔργο στήν ἐπαρχία καί ὄχι σέ κάποιο ἀστικό κέντρο, εἶναι ὀρθό νά προβῶ σέ μιά σύντομη παρουσίαση τῆς κατάστασης πού ἐπικρατεῖ στήν ἑλληνική ἐπαρχία σήμερα, ὄχι γιατί δέν εἶναι γνωστή, ἀλλά γιατί μέ βάση αὐτή θά προχωρήσω σέ κάποιες σκέψεις καί προτάσεις στή συνέχεια. «Μέ τίς γρήγορες ἀλλαγές πού χαρακτηρίζουν τόν αἰώνα πού ζοῦμε, ἡ ἐπαρχιακή ζωή ἔχει ἀλλάξει μέ τέτοιο τρόπο, ὥστε διερωτᾶται κανείς ἐάν αὐτοί πού ζοῦν στήν ἐπαρχία ἔχουν μπορέσει νά ἀφομοιώσουν αὐτή τήν ἀλλαγή. Ἡ τεχνολογία ἔχει εἰσβάλει ἀνεπαίσθητα σέ κάθε ὄψη τῆς ζωῆς, ἀπό τίς εὐκολίες τοῦ σπιτιοῦ μέχρι καί τοῦ τρόπου μέ τόν ὁποῖο καλλιεργεῖται ἡ γῆ. Ἡ κινητικότητα καί ἡ ἀνωνυμία, κύρια χαρακτηριστικά τῆς ἀστικοποίησης, ἔχουν διαφοροποιήσει τήν ἐπαρχιακή κοινότητα ἀπό τήν παλαιά της ὑπόσταση, μιά διαφοροποίηση πού πολλές φορές δέν ξεχωρίζει ἀπό τή ζωή τῆς πόλεως» 9. Ἔτσι ἡ ἑλληνική ἐπαρχία ἀντιμετωπίζει μιά δραματική κρίση ταυτότητας, ἀφοῦ μέ τίς ἀλλαγές πού ἐπῆλθαν ξεριζώθηκε ἕνας τρόπος ζωῆς ἐμβολιασμένος ἀπό τήν παράδοση καί τή ζωή τῆς Ἐκκλησίας, πού ἦταν σχεδόν ἐντελῶς ἀντίθετος ἀπό τόν σημερινό καί μαζί του ξεριζώθηκαν ἤ ἀχρηστεύθηκαν ὅλα ἐκεῖνα τά σύμβολα, πού γιά αἰῶνες νοηματοδοτοῦσαν καί κατεύθυναν τήν ἀνθρώπινη ζωή στήν ἐπαρχία. Γιά παράδειγμα, ποιός γεωργός ξεκινοῦσε τή σπορά τῶν δημητριακῶν δίχως νά εὐλογηθεῖ ὁ σπόρος ἀπό τόν ἱερέα; Ἤ σέ ποιό σπίτι δέν ὑπῆρχε καί δέν ἄναβε καθημερινά τό καντήλι; Ἤ πόσο σημαντικό ἦταν τό νά περιποιηθεῖ κάποιος ἕνα ἐκκλησάκι ἤ νά δωρίσει μιά εἰκόνα; Ἐπειδή, λοιπόν, «αὐτά τά σύμβολα ἐξέφραζαν ἄμεσα μιά ἐκκλησιαστική ζωή, ἡ Ἐκκλησία ἔχει γίνει μέρος αὐτῆς τῆς κρίσης ταυτότητας, εἰδικά στήν ἐπαρχία» 10. Σ αὐτή τήν ἀλλοτρίωση καταλυτικός ἦταν ὁ ρόλος τῆς παχυλῆς ἀφθονίας πού εἰσέβαλε στήν ἑλληνική ἐπαρχία τά τελευταῖα χρόνια, μιά εἰσβολή πού ἔγινε μέ τέτοιο ρυθμό (σ αὐτό σημαντικά συνέτεινε ἡ τηλεόραση μέ τή διαφήμιση), ὥστε ὁ νεοέλληνας τῆς ἐπαρχίας δέν πρόλαβε νά τήν ἀφομοιώσει. Μέσα στό γενικότερο πνεῦμα τῆς ἐπιδίωξης τοῦ πλουτισμοῦ ἀλλά καί τῆς προσπάθειας τοῦ ἀνθρώπου τῆς ἐπαρχίας νά μή μείνει στό περιθώριο, ἐμφανίστηκαν ἀκόμα δύο ἐπίσης στρεβλωτικά καί ἀλλοτριωτικά φαινόμενα: 15

16 ὁ νεοπλουτισμός καί ἡ νοοτροπία πού τόν ἀκολουθεῖ καθώς καί ἡ μετατροπή τῆς Παράδοσης σέ φολκλόρ, δηλαδή σέ μιά φτηνή καί κακόγουστη διατήρηση καί ἀναπαράσταση ὁρισμένων ἐθίμων (ἄς θυμηθοῦμε τίς γνωστές σέ ὅλους «πολιτιστικές ἐκδηλώσεις» πού γίνονται στά χωριά τό καλοκαίρι). Δημιουργήθηκε ἔτσι στά χωριά μας ἕνας νέος «ψευδοσύγχρονος νεοπλουτίστικος πολιτισμός, πού ἐνσωμάτωσε ὅλα τα ἀρνητικά στοιχεῖα τοῦ ἀνατολικοῦ παρελθόντος του μέ τή δυτική τεχνοκρατική κοινωνία πού προσπαθεῖ νά μιμηθεῖ. Ἀπό ἕνα τέτοιο πολιτισμό λείπει κάθε ζωτικότητα, ὑπαρξιακή ἀναζήτηση, ὑπερβατικό ἐνδιαφέρον, πού ἀπαιτοῦν λεπτότητα καί εὐαισθησία. Περιορίζεται στίς discos, καφετέριες καί pub, πού κοσμοῦν τίς ἐπαρχιακές πόλεις καί πού ἔχουν γίνει ἴσως ὁ μόνος τρόπος πού οἱ νέοι διασκεδάζουν. Ἡ τηλεόραση ἔχει πάρει τή θέση τῶν διαπροσωπικῶν σχέσεων» 11. Ὁ Τσέχωφ στό ἔργο του «Τρεῖς ἀδελφές» περιγράφει ζωντανά τήν κατάσταση τῶν ἀνθρώπων τῆς ἐπαρχίας. Θά μοῦ ἐπιτρέψετε νά σᾶς διαβάσω τό σχετικό ἀπόσπασμα: «Ἡ πόλη μας ὑπάρχει ἐδῶ καί διακόσια χρόνια,- ἔχει κατοίκους ἑκατό χιλιάδες κι οὔτε ἕνας πού νά διαφέρει ἀπό τούς ἄλλους, ἕνας, ἔστω, πρωτοπόρος εἴτε στό παρελθόν εἴτε τώρα- ἕνας ἐπιστήμων, ἕνας καλλιτέχνης, ἕνας τόσο δά ἀξιόλογος ἄνθρωπος, πού νά προκαλέσει τό φθόνο ἤ τή λαχτάρα νά τόν μιμηθοῦν. Μονάχα τρῶνε, πίνουν, κοιμοῦνται καί μετά πεθαίνουν γεννιοῦνται ἄλλοι τρῶνε κι αὐτοί, πίνουν, κοιμοῦνται καί, γιά νά μήν ἀποβλακωθοῦν ἀπό τήν πλήξη, ποικίλλουν τή ζωή τους μέ αἰσχρά κουτσομπολιά, βότκα, χαρτιά καί ν ἀλληλοσέρνονται στά δικαστήρια,- κι οἱ γυναῖκες ἀπατοῦν τούς ἄντρες τους κι οἱ σύζυγοι λένε ψέματα, κάνουν πώς δέν βλέπουν τίποτε, τίποτε δέν ἀκοῦνε,- κι ὅλο αὐτό τό χυδαῖο παράδειγμα καταδυναστεύει ἀνελέητα τά παιδιά τους, σβήνει μέσα τους τή θεία φλόγα, τά μετατρέπει κι αὐτά σέ θλιβερά νεκροζώντανα πλάσματα, παρόμοια τό ἕνα μέ τό ἄλλο, ὅπως ἤτανε κι οἱ πατέρες καί οἱ μητέρες τους» 12. Ποιός μέσα σ αὐτό τό κείμενο δέν μπορεῖ νά βρεῖ στοιχεῖα ἀπό αὐτά πού χαρακτηρίζουν τή ζωή τοῦ ἀνθρώπου τῆς ἐπαρχίας; Ποιά εἶναι ὅμως ἡ σχέση τοῦ ἀνθρώπου τῆς ἐπαρχίας, ποῦ ζεῖ σ ἕνα περιβάλλον, ὅπως αὐτό πού μέ ἁδρές γραμμές περιγράψαμε, μέ τήν Ἐκκλησία; Βεβαίως στά χωριά καί στίς κωμοπόλεις μας ὁ ναός βρίσκεται σέ κεντρικό σημεῖο, δεσπόζει μέ τούς τρούλους καί τό καμπαναριό του κι ἐξακολουθεῖ νά παίζει ἕνα σημαίνοντα ρόλο στή ζωή τῶν κατοίκων, ἀφοῦ ἐκεῖ τελοῦνται τά μυστήρια, ἐκεῖ βαπτίζονται, παντρεύονται καί προπέμπονται στήν αἰώνια κατοικία τους οἱ κάτοικοι. Εἶναι ὅμως σίγουρο ὅτι ἡ ἐκκλησιαστική ζωή κρατᾶ τήν κεντρική θέση στή ζωή τῆς κοινότητας, ὅπως συνέβαινε παλιά; Διότι, ἄν αὐτό δέν συμβαίνει, τότε καί ἡ θέση τοῦ ἱερέα ἔχει ἀλλάξει δραματικά. Ἄς προσεγγίσουμε σύντομά τό θέμα. Δείξαμε στά προηγούμενα τίς ἀλλαγές πού ἐπῆλθαν στόν τρόπο σκέψης καί ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου τῆς ἐπαρχίας καί εἴδαμε ὅτι ὁ τρόπος ζωῆς πού τείνει νά ἀκολουθηθεῖ καί ἀπό αὐτόν εἶναι ἐκεῖνος τόν ὁποῖο ἐπιβάλλουν ἡ σύγχρονη τεχνολογία καί ἡ κοινωνία τῆς κατανάλωσης, πού κυριολεκτικά ξεθεμελιώνουν τόν ἐκκλησιαστικό τρόπο ζωῆς, ἀφοῦ τό πρότυπο ζωῆς καί ἡ βιοθεωρία πού προτείνουν καί προβάλλουν βρίσκονται στόν ἀντίποδά του. Ἔτσι ἡ πνευματική ζωή ὑποχωρεῖ μπροστά στόν ἄκρατο ὑλισμό, ἡ ἄσκηση ἐκλείπει μπροστά στήν ἐπιδίωξη τῆς ἡδονῆς καί τῆς εὐμάρειας, τό κοινοτικό πνεῦμα σβήνει μπροστά στήν ἐπέλαση τῆς ἀτομοκρατίας. Τό γεγονός αὐτό ἔχει κάμει τόν ἄνθρωπο ἀπαθή καί ἀδιάφορο γιά ὁ,τιδήποτε πνευματικό, γιά ὑπαρξιακές καί μεταφυσικές ἀναζητήσεις, μέ ἀποτέλεσμα ἡ συμμετοχή του στή λατρεία νά εἶναι μικρή ἤ ἐλάχιστη, σέ σημεῖο πού ἀκολουθίες, ὅπως ὁ ἑσπερινός ἤ ὁ ὄρθρος ἀλλά καί οἱ καθημερινές γιορτές, νά ἔχουν περιπέσει στήν ἀφάνεια καί νά κινδυνεύουν (ἄν αὐτό δέν ἔχει συμβεῖ ἤδη, στούς νέους κυρίως) νά γίνουν παντελῶς ἄγνωστες ἤ ἀκατανόητες στούς ἀνθρώπους. «Στό ὄνομα τῆς κοινωνικῆς προόδου καί τῆς πολιτιστικῆς ἀλλαγῆς, ὄχι μόνον οἱ νέοι θεωροῦν ξεπερασμένο νά ἐκκλησιαστοῦν ἀλλά πολλές φορές τούς ἀποθαρρύνουν οἱ ἡλικιωμένοι, πού ἀποτελοῦν ὄχι μόνο τήν πλειοψηφία τῶν ἐκκλησιαζομένων ἀλλά καί τήν πλειοψηφία τοῦ πληθυσμοῦ τῆς ἐπαρχίας. Οἱ περισσότεροι κάτοικοι τῆς ἐπαρχίας συνήθως θά λειτουργηθοῦν ἀπό κοινωνική ὑποχρέωση, πού κυρίως συνδέεται μέ τά μνημόσυνα. Ἔτσι ὅμως ἡ λειτουργία συνταυτίζεται μέ τό θάνατο μᾶλλον παρά μέ αὐτό πού πράγματι εἶναι: νίκη κατά τοῦ θανάτου» 13. Ὅμως τά προβλήματα τοῦ ἱερέα τῆς ἐπαρχίας δέν εἶναι μόνο αὐτά πού προέρχονται ἀπό τίς 16

17 ἀλλαγές πού ἔχουν ἐπέλθει στό περιβάλλον μέσα στό ὁποῖο ἀσκεῖ τή διακονία του. Ἔχει ἀκόμη νά ἀντιμετωπίσει τήν προσκόλληση τῶν ἀνθρώπων σέ «πρωτόγονους θρησκοληπτικούς κανόνες πού βασίζονται στή δεισιδαιμονία καί στή μοίρα» 14, τήν ἀμείλικτη κριτική πού «σφυροκοπάει τήν ἱερατική ψυχή καί προσπαθεῖ νά τήν ἐξουθενώσει», τήν παραπληροφόρηση καί συχνά τή συκοφαντία πού εἶναι «τό πιό συνηθισμένο παρακολούθημα τῆς ἀληθινῆς ποιμαντικῆς δραστηριότητας», καί ἀκόμη τίς «οἰκογενειακές φροντίδες», τίς «συζυγικές δυσκολίες, τά οἰκονομικά καί βιοτικά προβλήματα» 15. Ὅλα αὐτά λειτουργοῦν πολύ συχνά ἀνασταλτικά γιά τό ἔργο του, κάποτε τόν ἀποκαρδιώνουν, τόν ἀδρανοποιοῦν ἴσως, ἀφοῦ βλέπει νά δυναμιτίζονται οἱ προσπάθειές του καί νά μήν καρποφοροῦν. Μέσα σ αὐτό τό περιβάλλον τί κάνει ὁ ἱερέας; Μήπως μένει στά ἀπολύτως ἀπαραίτητα, δηλαδή μόνο στήν τέλεση τῶν ἀκολουθιῶν; Μήπως δηλαδή ἔχει καταντήσει ἕνας τελετάρχης; Μήπως κι ὁ ἴδιος, χωρίς ἴσως νά τό ἀντιληφθεῖ, ἔχει συσσωματωθεῖ σ ἕνα ἔργο πού τοῦ ἐπιτάσσει τό νέο περιβάλλον; Μήπως, στήν προσπάθειά του νά μήν ἀποκοπεῖ ἀπό τούς ἀνθρώπους καί νά μή φαντάζει σάν ἕνα ἀπομεινάρι τοῦ παρελθόντος, ἕνα κομμάτι τοῦ «φολκλόρ» γιά τό ὁποῖο μιλήσαμε, ἔχει ἐκκοσμικευθεῖ κι ἔχει ἀσπαστεῖ τόν τρόπο ζωῆς τοῦ παρόντος ἤ ἔχει κάμει «ἐκπτώσεις» στήν εὐαγγελική διδασκαλία καί στόν ἐκκλησιαστικό τρόπο ζωῆς; Τέτοια ἐρωτήματα, πού σχετίζονται μέ τό ρόλο καί τό ἔργο τοῦ ἱερέα σήμερα, προβάλλουν καί τίθενται ἐδῶ καί καιρό μέ τόν πιό δραματικό τρόπο ἀπό ὅλους ὅσοι ἔχουν ἀντιληφθεῖ τή μεγάλη ἀλλαγή τοῦ τρόπου ζωῆς τῶν ἀνθρώπων καί τούς νέους προσανατολισμούς καί προτεραιότητες πού ἔχουν θέσει στή ζωή τους. Τέτοιας λογῆς ἐρωτήματα πρέπει νά θέτει καί ὁ ἱερέας στόν ἑαυτό του κάνοντας τήν αὐτοκριτική καί τόν αὐτοέλεγχό του. Διότι ὁ πιό μεγάλος πειρασμός τῆς Ἐκκλησίας διαχρονικά ἦταν καί εἶναι ἡ ἐκκοσμίκευση, νά γίνει δηλαδή ἡ Ἐκκλησία κόσμος (μέ τήν ἔννοια πού ἔχει ὁ ὅρος στό κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιο), νά σκέφτεται, νά δρᾶ καί νά πορεύεται ὅπως ὁ κόσμος. Καί εἶναι, βέβαια, ἡ Ἐκκλησία «ἐν τῷ κόσμῳ», δέν εἶναι ὅμως «ἐκ τοῦ κόσμου». Ἡ Ἐκκλησία δημιουργήθηκε, γιά νά προσλάβει τόν κόσμο, νά τόν ἐκκλησιοποιήσει καί ὄχι νά γίνει ἐκείνη κόσμος, Διότι, «ἄν τό ἅλας μωρανθῇ ἐν τίνι ἁλισθήσεται;» 16. Ἄν ἡ Ἐκκλησία ἐκκοσμικευθεῖ, πῶς μπορεῖ νά σώσει τόν κόσμο, μιά πού ὁ κόσμος εἶναι βέβαιο ὅτι ἀφ ἐαυτοῦ δέν μπορεῖ νά σωθεῖ; Μέσα, λοιπόν, στή νέα πραγματικότητα ὁ ἱερέας θά πρέπει νά ξαναδεῖ τό ρόλο του, νά ἐπανακαθορίσει τούς τρόπους προσέγγισης τῶν ἀνθρώπων, νά προσδιορίσει τίς νέες προτεραιότητες, νά βρεῖ τρόπους, ὥστε τό κήρυγμά του καί ἡ ὅλη παρουσία του νά λειτουργήσουν θετικά καί σωτηριολογικά γιά τόν ἄνθρωπο τοῦ σήμερα, γιά τό ποίμνιό του στό χωριό ἤ στήν πόλη. Κεντρικός σκοπός του θά πρέπει νά εἶναι ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Βέβαια ἐδῶ τίθεται τό ἑξῆς βασικό, κατά τή γνώμη μου, ἐρώτημα: ἀπό τί σώζει ἀκριβῶς ἡ Ἐκκλησία τόν κόσμο καί πῶς μπορεῖ τό σωτηριῶδες αὐτό ἔργο νά καταστεῖ ἀποτελεσματικό; «Σώζει ἡ Ἐκκλησία τόν κόσμον ἀπό ὅ,τι ὁ κόσμος θέλει νά λυτρωθεῖ, ὁρίζει δηλαδή τό εὐαγγέλιον ὑπό τούς ὅρους τοῦ κόσμου, ἤ σώζει ἡ Ἐκκλησία τόν κόσμον ἀπό ὅ,τι αὐτή πιστεύει ὅτι πρέπει νά τόν σώσει, ὁρίζει δηλαδή τήν ἔννοιαν τοῦ κόσμου ἐκ τῆς ἐννοίας τοῦ ἰδικοῦ της εὐαγγελίου;» 17. Τά ἐρωτήματα αὐτά ὁρίζουν, ὅπως καταλαβαίνει κανείς, τά δύο θεολογικά ρεύματα πού συνυπάρχουν στούς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀπό τά ὁποῖα τό πρῶτο τονίζει τό ἐνδοκοσμικό, ἐκκλησιολογικό-ἱστορικό στοιχεῖο καί τό δεύτερό το ὑπερβατικό καί ἐσχατολογικό, σύμφωνα καί μέ αὐτό πού ἤδη εἴπαμε γιά τήν Ἐκκλησία πού βρίσκεται ἐντός του κόσμου, δέν ἔχει ὅμως τήν καταγωγή της ἀπό τόν κόσμο. «Διά τόν Ὀρθόδοξον Θεολόγον», γράφει ὁ καθηγητής Σάββας Ἀγουρίδης, «αἱ δύο ἀπόψεις ἀλληλοσυμπληρούμεναι, ἐκφράζουν τήν ζωήν τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας. Ἡ θέσις αὕτη θά ἠδύνατο ἴσως νά συ- 17

18 νοψιστεῖ ὡς ἑξῆς: ἄν δέν ἀρνηθεῖ κανείς τόν κόσμον, δέν ἠμπορεῖ νά τόν ἀγαπήσει ἀληθινά. Ἡ ἀγάπη διά τόν κόσμον κι ἡ ἀναδημιουργία του προϋποθέτουν παραδόξως τήν ἀπάρνησιν καί τήν καταδίκην του. Ἡ δι ἡμῶν μεταμόρφωσις τοῦ κόσμου καί ἡ ἀνάστασίς του εἰς νέαν ζωήν προϋποθέτουν τήν νέκρωσιν τοῦ κόσμου ἐντός ἡμῶν» 18. Ἔτσι ὁ ἱερέας πού ζεῖ μέσα στόν κόσμο τῆς ἐπαρχίας, ὅπως τόν περιγράψαμε, ὀφείλει, ἀπό ἀγάπη πρός τούς ἀνθρώπους, νά τόν ἀρνηθεῖ καί νά τόν ἀπορρίψει μέσα του, γιά νά μπορέσει νά λειτουργήσει ὡς ποιμένας, κυβερνήτης, γιατρός καί δάσκαλός του. Γιατί ὅλα αὐτά εἶναι ὁ ἱερέας. Εἶναι πρῶτα-πρῶτα ποιμένας, εἶναι δηλαδή «ὁ τά ἀπολωλότα λογικά πρόβατα δι ἀκακίας, δι οἰκείας σπουδῆς καί εὐχῆς ἀναζητῆσαι δυνάμενος» 19. Εἶναι, ἔπειτα, κυβερνήτης, ὡς «ἰσχύν νοεράν ἐκ Θεοῦ καί οἰκείων μόχθων εἰληφώς, οὐ μόνον ἐκ τρικυμίας, ἀλλά καί ἐξ αὐτῆς τῆς ἀβύσσου τήν ναῦν ἀποσπᾶσαι δυνάμενος» 20. Εἶναι, ἐπίσης, ἰατρός, ὡς «τό σῶμα κεκτημένος ἄνοσον, μηδεμιᾶς ἐμπλάστρου δεόμενος ἐπ αὐτοῖς» 21. Εἶναι, τέλος, διδάσκαλος, ὡς «νοεράν δέλτον γνώσεως δακτύλῳ Θεοῦ, ἤγουν ἐνεργείᾳ ἐλλάμψεως ἐξ αὐτοῦ κομισάμενος καί τῶν λοιπῶν βίβλων ἀνενδεής γενόμενος. Ἀπρεπές διδασκάλοις ἐξ ἀντιγράφων παιδεύειν καί ζωγράφοις ἐκ πινάκων παλαιῶν σημειοῦσθαι» 22. Τά λόγια αὐτά τοῦ μεγάλου Πατέρα τῆς νηπτικῆς καί ἀσκητικῆς θεολογίας, ὁσίου Ἰωάννου τοῦ συγγραφέα τῆς Κλίμακας, δίνουν τό στίγμα τοῦ ἱερατικοῦ ἔργου καθώς καί τίς ἀρετές μέ τίς ὁποῖες πρέπει νά κοσμεῖται ἡ ζωή καί τό πρόσωπο τοῦ ἱερέα καί συγχρόνως διαγράφουν τό μέγεθος τῶν εὐθυνῶν του. Ὁ ἱερέας, μποροῦμε νά ὑποστηρίξουμε, θά πρέπει νά σαρκώνει στήν πράξη τό τριπλό ἀξίωμα τοῦ Χριστοῦ: τό βασιλικό, τό ἱερατικό, τό προφητικό. Ὁ ἱερέας εἶναι, ὅπως ἤδη εἴπαμε, ποιμένας, ἀσκεῖ ποιμαντικό ἔργο. Τό θέμα εἶναι πῶς τό ἀσκεῖ: ἀνέχεται καί συντηρεῖ μιά μαγική θρησκευτικότητα ἐπενδυμένη μέ ἐκκλησιαστικό μανδύα, ἐνδιαφέρεται νά «τά ἔχει καλά μέ ὅλους», ἀπαιτεῖ ἀπό τόν κόσμο νά θεωρεῖ αὐτονόητα αὐτά πού ὁ ἴδιος θεωρεῖ ὡς τέτοια ἤ ἀγωνίζεται νά κατανοήσει τό σύγχρονο ἄνθρωπο καί νά βρεῖ πρόσφορους τρόπους προσέγγισής του, νά δώσει πειστικές ἀπαντήσεις στά προβλήματά του μέ μιά γλώσσα σύγχρονη, νά προσφέρει ἀγάπη ἀπροσποίητη καί νά μή συμπεριφέρεται σάν δημόσιος ὑπάλληλος; Εἶναι ὅμως καί λειτουργός ὁ ἱερέας. Τί σημαίνει ὅμως τελικά γιά κεῖνον ἡ Θ. Λειτουργία; Μήπως εἶναι ἁπλῶς μιά εὐσεβής πράξη καί ὁ ἐκκλησιασμός μιά καλή συνήθεια, πού ὅμως δέν ἔχει καμιά σχέση καί σύνδεση ὀντολογική μέ τήν ὑπόλοιπη ζωή 23 ; Διότι, ἄν ἡ Θ. Λειτουργία δέν σχετίζεται μέ τή ζωή καί δέν συνεχίζεται μετά τό τέλος της, ἄν δέν διαποτίζει δηλαδή τή ζωή τοῦ ἱερέα καί τῶν πιστῶν, τότε ἔχει καταντήσει μιά μαγικό-θρησκευτική τελετή, πού δέν μεταμορφώνει τόν κόσμο καί τόν ἄνθρωπο. Γράφει ὁ μακαριστός π. Ἀλέξανδρος Σμέμαν: «Καί τώρα ἦρθε γιά μᾶς ὁ καιρός νά γυρίσουμε στόν κόσμο μέσα. Ἐν εἰρήνῃ προέλθωμεν, λέει ὁ ἱερουργός ἀφήνοντας τό θυσιαστήριο καί αὐτή εἶναι ἡ τελευταία ἐντολή τῆς λειτουργίας Μᾶς στέλνουνε πίσω. Τώρα ὅμως- εἴδομεν τό φῶς τό ἀληθινόν, ἐλάβομεν πνεῦμα ἐπουράνιον. Καί πρέπει νά ξεκινήσουμε καί νά ἀρχίσουμε τήν ἀτέρμονη ἀποστολή τῆς Ἐκκλησίας ὡς μάρτυρες αὐτοῦ του Φωτός, ὡς μάρτυρες αὐτοῦ τοῦ Πνεύματος» 24. Εἶναι ἀκόμη προφήτης, δηλαδή δάσκαλος, ὁ ἱερέας. Ποιό εἶναι ὅμως τό κήρυγμά του, ὅταν κηρύττει; Ἔχουμε σκεφτεῖ ἴσως γιατί ὁ λαός μᾶς λέει τή φράση «μή μοῦ κάνεις κήρυγμα», ἐννοώντας ὅτι δέν ἀνέχεται συμβουλές ὅλο βερμπαλισμό καί φτηνή ἠθικολογία καί ταυτίζοντας ἔτσι τό κήρυγμα μέ κάτι τό ἐνοχλητικό, καταπιεστικό, κουραστικό καί ἀπωθητικό; Μήπως τό κήρυγμα παραμένει δέσμιο ἄλλων ἐποχῶν, ὑποχείριο μιᾶς στεγνῆς ἠθικολογίας, ἕνα κήρυγμα χωρίς Χριστό, χωρίς Ἐκκλησία, χωρίς ἁγίους, μέ μοναδικό περιεχό- 18

19 μενο τίς ἠθικές συμβουλές καί ἐντολές καί μάλιστα μέ ἐπιτιμητικό καί εἰσαγγελικό συχνά ὕφος; «Δέν εἶναι λίγοι οἱ ἱεροκήρυκες πού ἔχοντας μιά ἰδεοληψία ἀναζητοῦν μιά εὐκαιρία νά ἐπιβάλουν τήν ἐμμονή τους. Ἀνεξάρτητα ἀπό τό ἡμερήσιο θέμα πού ἀποτελεῖ μόνο τόν πρόλογο, ἑστιάζονται στό βασικό τους θέμα πού συνήθως εἶναι καταστροφολογία: ἡ ἀνηθικότητα τῆς κοινωνίας, ἡ κυριαρχία τοῦ Διαβόλου, ἡ τιμωρία τῶν ἁμαρτωλῶν. Κραυγή, πίκρα, παράπονο, ἀπειλή, ἐνοχοποίηση, συναισθηματικός ἐκβιασμός. Ζωγραφίζουν ἀνάλογα μέ τή διάθεσή τους ἕνα Θεό Δία πού θυμώνει μέ τούς ἀνθρώπους καί τούς κατακεραυνώνει, ἕνα Ἰουδαῖο Γιαχβέ πού ὑπάρχει μόνο γιά κάποιους διαλεκτούς, ἤ ἕνα Βούδα πού ζητᾶ τήν περιφρόνηση τοῦ ὑλικοῦ κόσμου. Δυστυχῶς ὅλα αὐτά καταγράφονται δῆθεν ἐν ὀνόματι τῆς «καθαρῆς» Ὀρθοδοξίας. Ὁ ἱερέας πού γκρινιάζει στό κήρυγμα γιά τήν πορεία τοῦ σημερινοῦ κόσμου, νιώθει ὅτι ἀνεπαρκεῖ. Ἔχει παραιτηθεῖ ἀπό τή δυνατότητα νά εἶναι ὁδηγός καί τό μόνο πού τοῦ μένει εἶναι νά γκρινιάζει γιά τήν πορεία πού οἱ ἄνθρωποι ἀκολουθοῦν. Νιώθει ἀνεπαρκής νά ἀνταποκριθεῖ στίς σύγχρονες ἀπαιτήσεις καί τελικά ἐπιτυγχάνει νά ἀπολέσουν οἱ ἄνθρωποι τήν ἐμπιστοσύνη τους στό Λόγο τῆς Ἐκκλησίας» 25. Τί μένει, λοιπόν, νά γίνει; Τί μπορεῖ καί τί πρέπει νά κάμει ὁ ἱερέας μέσα στόν κόσμο, ὅπως τόν περιγράψαμε; Ἤδη εἰπώθηκαν ἤ ὑπαινίχθηκαν ἀρκετά. Θά ἤθελα ὅμως νά προσθέσω κάποια πράγματα ἀκόμα. Πρῶτα - πρῶτα, θά ἔλεγα ἐξαρχῆς ὅτι μαγικές συνταγές δέν ὑπάρχουν. Ἀπαιτεῖται ἡ συνεχής καί ἀδιάλειπτη προσευχή καί ἐπίκληση τῆς βοήθειας καί τῆς χάρης τοῦ Θεοῦ καί μαζί ὁ προσωπικός ἀγώνας, ἡ προσωπική ἀγωνία καί τό ἐνδιαφέρον γιά τό ποίμνιο πού ὁ Θεός ἔταξε νά ποιμαίνει ὁ καθένας. Ὁ ἱερέας σήμερα πρέπει πρῶτα- πρῶτα νά εἶναι ἕνας καλός ἱερουργός. Ἕνας ἱερουργός πού τελεῖ σωστά καί μέ ὀρθοέπεια τίς ἀκολουθίες, πού γνωρίζει τή σημασία καί τό βάρος τους γιά τή ζωή τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν πιστῶν. Ἀμέριστο πρέπει νά εἶναι τό ἐνδιαφέρον του γιά τήν εὐπρέπεια τοῦ ἐνοριακοῦ ναοῦ καί τῶν ἐξωκκλησίων, τά ὁποῖα πολύ συχνά εἶναι παρατημένα στό ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Ἔπειτα, ἡ ἐπιτυχία τοῦ διδακτικοῦ καί ποιμαντικοῦ του ἔργου ἐξαρτᾶται ἀπό τό κατά πόσο μελετᾶ τή Γραφή καί τούς Πατέρες, ἐνδιαφέρεται γιά τή θεολογική παιδεία του καί γιά τή θεολογική σκέψη τοῦ σήμερα, ὥστε νά εἶναι σέ θέση νά ἀπαντᾶ μέ σύγχρονη γλώσσα στά προβλήματα τοῦ σημερινοῦ ἀνθρώπου καί νά μπορεῖ νά κάνει ἐπιλογές, γιά ὅσα, ἐπί παραδείγματι, ἀφοροῦν τήν αἰσθητική τῶν ναῶν, μέ θεολογικά καί ἀμιγῶς ἐκκλησιαστικά κριτήρια. «Δεῖ φωτισθῆναι πρῶτον εἶτα καί ἑτέρους φωτίσαι», λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. Ὁ λόγος τοῦ ἱερέα πρέπει νά εἶναι θεολογικός, διότι μόνο τότε «εἶναι καί ἀνθρωπολογικός» 26. Τό νά μένει κανείς σ αὐτά πού ἔμαθε ὡς μαθητής τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Σχολῆς ἤ καί ὡς φοιτητής στό Πανεπιστήμιο καί νά μήν ἀνανεώνεται θεολογικά συνιστᾶ σαφῶς μιά κατάσταση στασιμότητας, ἡ ὁποία μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου γίνεται τέλμα κι ἔτσι ὅλα καταντοῦν ψυχοφθόρα συνήθεια, πράγμα πού σβήνει τή φλόγα τῆς ἱερωσύνης, δηλαδή τή φωτιά τοῦ Πνεύματος. Ὁ ἱερέας πρέπει ἀνά πᾶσα στιγμή νά ζητᾶ καί νά ἀναβαπτίζεται στή φλόγα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πού ἔλαβε μέ τήν ἱερωσύνη του καί νά ἀναζωπυρώνει ἔτσι τό χάρισμα πού τοῦ δόθηκε ἀπό τά χέρια τοῦ ἐπισκόπου. Χωρίς αὐτή τή φλόγα, χωρίς τή θέληση γιά θυσία καί ἀγάπη πρός τό ποίμνιό του καί πρός τόν κάθε ἄνθρωπο, τό ἔργο του κινδυνεύει νά ἀποχρωματιστεῖ ἐκκλησιαστικά καί θεολογικά καί ὁ ἴδιος νά περιπέσει σέ μιά κατάσταση θεολογικῆς ἀφασίας, ἀπό τήν ὁποία δύσκολα θά βγεῖ στή συνέχεια. «Ὁ ἐκκλησιαστικός-πατερικός λόγος», γράφει σύγχρονος ἱερέας-θεολόγος, «δέν εἶναι θέμα εὐφυίας, ἀλλά γέννημα πάθους. Εἶναι καρπός τῆς ὀδυνώμενης, πάσχουσας καρδιᾶς, στήν ἀγαπητική σχέση της μέ τόν Ἕνα Κύριό της χάριν τῆς σωτηρίας τοῦ ἑνός ἀνθρώπου» 27. Σέ μιά ἐποχή πού ἡ αὐθεντία τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ λόγου καί τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐξουσίας ἀμφισβητοῦνται καί ἀπό τήν ὥρα πού ζοῦμε σ ἕνα παγκοσμιοποιημένο κόσμο, μέ τήν ἀπειλή τῶν κάθε λογῆς αἱρέσεων καί μέ τίς ἄλλες θρησκεῖες «ἐπί θύραις», ὁ ἱερέας καλεῖται νά δίδει λόγο πειστικό, νά δείξει ὄχι τήν ἀνωτερότητα τῆς «θρησκείας» του σάν φονταμενταλιστής, ἀλλά νά προβάλλει μέ τό λόγο καί τή ζωή του τήν Ἐκκλησία ὡς ὑπέρβαση τῆς θρησκείας, ὡς χῶρο ἑνότητας καί καταλλαγῆς ὅλων τῶν ἀνθρώπων, ὡς τό χῶρο ὅπου ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά μεταμορφώσει τή ζωή του καί νά ἑνωθεῖ μέ τό Θεό, τό Θεό πού ἔγινε ἄνθρωπος γιά τόν ἄνθρωπο. Καί εἶναι πειστικός ὁ λόγος τοῦ ἱερέα, ὅταν ὁ ἴδιος δέν μιλᾶ ἁπλῶς καί δέν ἐκφράζει ἀπόψεις γιά τά θεία καί 19

20 τά ἀνθρώπινα, ἀλλά πάσχει τά θεῖα καί τά ἀνθρώπινα. Καί τότε ὁ λόγος του «εἶναι ἐπίπονη ἄσκηση, μαρτυρία ζωῆς, ἔνθεος πολιτεία, θρόμβος αἵματος, σφραγίδα ἑνός ἤθους, ἑνός τρόπου ὑπάρξεως, ἑνός πληρώματος καρδιᾶς, ὅπως αὐτά τά ἐνσαρκώνει κυρίως ἡ Ἱερωσύνη καί ἡ Θεολογία» 28. Ἕνας τέτοιος λόγος δέν μπορεῖ νά εἶναι ἁπλῶς ἠθικολογικός, ἀλλά κυρίως λόγος χριστολογικός, σωτηριολογικός, λειτουργικός, ἐκκλησιολογικός. Γιά νά γίνουν ὅλα αὐτά, πέρα ἀπό τήν προσπάθεια προσωπικῆς τελείωσης, τόν ἀγώνα καί τή βαθιά ἐπιθυμία τοῦ ἱερέα γιά ζῶσα σχέση μέ τόν Χριστό, τό πρῶτο καί σημαντικότερο εἶναι νά λειτουργήσουν ξανά οἱ ἐνορίες ὡς ζωντανές ἐκκλησιαστικές κοινότητες, ἀφοῦ ἡ ἐνορία εἶναι τό πρωταρχικό κύτταρο καί ὁ σκοπός τῆς Ἐκκλησίας. Μέσα στόν ἀτομοκρατούμενο κόσμο, μέ τίς χαλαρές καί ἐπιφανειακές σχέσεις τῶν ἀνθρώπων, ὁ ἱερέας καί ἡ Ἐκκλησία ὁλόκληρη πρέπει νά ἀντισταθοῦν, ὥστε νά διασωθεῖ αὐτό πού ἡ ἴδια εἶναι ἀπό τή φύση της: ἡ καινούργια Κοινωνία τῆς ἑνότητας, τῆς ἀδελφοσύνης καί τῆς νέας σχέσης τῶν ἀνθρώπων μέ τό Θεό, μέ τήν κτίση καί μεταξύ τους. Αὐτή ἡ νέα Κοινωνία τῆς Ἀγάπης σαρκώνεται στήν παράδοση τῆς Ὀρθοδοξίας στήν ἐνορία. Μέσα στό πλαίσιο τῆς ἐνοριακῆς ζωῆς θά πρέπει νά ἐνταχθεῖ κάθε δραστηριότητα, ἡ ὁποία θά εἶναι προσανατολισμένη πρός τά σύγχρονα προβλήματα τῶν ἀνθρώπων μέ προτεραιότητα στούς νέους. Ἡ συνεργασία καί ἡ ἀνταλλαγή σκέψεων μέ τούς ἄλλους ἱερεῖς, ἡ ἀναζήτηση τῆς γνώμης εἰδικῶν στά διάφορα θέματα, ἡ σωστή ἐπιλογή καί καθοδήγηση συνεργατῶν καί στελεχῶν καί προπαντός ἡ συνεργασία μέ τόν τοπικό ἐπίσκοπο ἀποτελοῦν ὅρους ἐκ τῶν «ὧν οὐκ ἄνευ» γιά τό ἐνοριακό ἔργο. Θά πρέπει νά ἐπισημανθεῖ ὅτι κεντρικό ρόλο στήν προσπάθεια γιά ἀναγέννηση τῶν ἐνοριῶν παίζει ὁ ἱερέας, τοῦ ὁποίου ἡ ποιμαντική ἔχει πάντα χαρακτήρα προσωπικῆς προσέγγισης καί γνώσης τῶν μελῶν τοῦ ποιμνίου. Μαζική ποιμαντική δέν ὑπάρχει, ἀφοῦ ἡ Ἐκκλησία (ἑπομένως καί ἡ ἐνορία, ὡς ἡ καθολική Ἐκκλησία «ἐν σμικρῷ») εἶναι κοινωνία προσώπων, ὄχι ἀπρόσωπη μάζα, οὔτε ὄχλος. Ὁ Χριστός ἀναζήτησε τό ἕνα, τό «ἀπολωλός» πρόβατο, δείχνοντας ἔτσι τήν ἀξία τοῦ κάθε ἀνθρώπου ὡς προσώπου. Ἡ Ἐκκλησία δέν εἶναι πολιτικός ὀργανισμός, γιά νά λύνει μαζικά τα προβλήματα καί νά δίνει ὑποσχέσεις ἀτομικῆς εὐζωίας. Εἶναι θεανθρώπινος ὀργανισμός, ἐντός του ὁποίου ὁ ἄνθρωπος βρίσκει αὐτό πού εἶναι ὡς πρόσωπο, συσσωματούμενος ἐλεύθερα μέ τό Χριστό καί τούς ἀδελφούς του. Σημαντικό ρόλο μπορεῖ νά παίξει ὁ σύγχρονος ἱερέας στήν προβολή τοῦ οἰκολογικοῦ προβλήματος καί στήν ἀνάπτυξη οἰκολογικῆς συνείδησης στούς ἐνορίτες του, ἀφοῦ ἀφενός οἱ γεωργοί στήν πλειονότητά τους κάτοικοι τῆς ὑπαίθρου εἶναι ἐκεῖνοι πού μποροῦν καί πρέπει νά ἀποκτήσουν μιά ἄλλη σχέση μέ τή γῆ τήν ὁποία καλλιεργοῦν καί τό περιβάλλον ἐν γένει, καί ἀφετέρου ἡ ἀντιμετώπιση τοῦ συγκεκριμένου προβλήματος ἀποτελεῖ ἕνα ἀπό τά ζητούμενα τῆς ἐποχῆς μας γιά τό ὁποῖο ἡ Ἐκκλησία πρέπει νά ἔχει λόγο. Ἔτσι, ἀργά ἴσως ἀλλά σταθερά, ὁ ἱερέας θά ἀλλάξει τίς συνειδήσεις τῶν ἀνθρώπων, γιά νά τούς ὁδηγήσει τελικά σ αὐτό πού εἶναι καί ὁ τελικός τους σκοπός: ἡ μεταμόρφωση τῆς ζωῆς τους καί ὁ προσανατολισμός πρός τό νέο κόσμο τοῦ Θεοῦ, τήν Ἐκκλησία, ἐκεῖ ὅπου λειτουργεῖται ἡ ζωή ὡς ἑνότητα καί σχέση ἀληθινή, βαθιά καί οὐσιαστική μέ τήν κτίση, τόν ἄνθρωπο καί τό Θεό. Εἶναι σαφές ὅτι γιά τήν πραγμάτωση αὐτῆς τῆς νέας κοινωνίας ἀπαιτεῖται ἀπό μέρους τοῦ ἱερέα ἀκράδαντη πίστη, κρυστάλλινο ἦθος, ζωντανή ἱερατική παρουσία καί πάνω ἀπ ὅλα ἀνυπόκριτη ἀγάπη: ἀγάπη πρός τό Θεό καί ἀγάπη πρός τόν ἄνθρωπο, δηλαδή τήρηση τῆς «καινῆς ἐντολῆς» τοῦ Κυρίου πρός τούς ἀνά τούς αἰῶνες μαθητές Του. Ὁ ἱερέας πρέπει νά ξέρει καί νά θυμᾶται πάντα ὅτι ἡ Ἀγάπη εἶναι «ἡ πάντων μητέρα τῶν ἀγαθῶν» 29, ὅτι «τοῖς ἀγαπῶσι καί τά δύσκολα εὔκολα φαίνεται» 30 καί ὅτι «ὁ ἀγαπῶν, ὡς χρή, τόν πλησίον, οὐ παραιτεῖται δουλεύειν αὐτῷ παντός δούλου ταπεινότερον. Καθάπερ γάρ πῦρ ὁμιλῆσαν κηρῷ μαλάσσει ῥαδίως αὐτόν, οὕτω καί ἡ τῆς ἀγάπης θερμότης πάντα τύφον καί ἀπόνοιαν πυρός σφοδρότερον διαλύει» 31. Αὐτή ἡ ἀγαπητική στάση καί σχέση πρός τόν ἄνθρωπο καί τόν κόσμο, αὐτό τό θυσιαστικό ἦθος καί ἡ βαθιά πίστη στό Θεό πού πεθαίνει ἀπό ἀγάπη γιά τόν ἄνθρωπο εἶναι ἡ σωτήρια ἀπάντηση τῆς Ἐκκλησίας στή σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα μέ τά φαινόμενα τῆς διάλυσης, τῆς ἀπουσίας πνευματικότητας, τῆς μοναξιᾶς καί τοῦ ἀτομισμοῦ. Δύσκολη ὑπόθεση ἡ ἱερωσύνη καί προπαντός σήμερα. Ἡ ἱερωσύνη ὄντως εἶναι σταυρός, ἀλλά ἕνας σταυρός 20