Ερευνητική εργασία β τετραμήνου /5/2012

Transcript

1 Ερευνητική εργασία β τετραμήνου /5/2012 ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ: Μεντεσίδης Νίκος Μποκόρου Αθανασία Ελένη Πόντζο Αγγελική Τσαβδαρίδου Αναστασία

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ I. Περίληψη εργασίας... σελ. 3 II. Η γυναίκα στην Αρχαία Ελλάδα...σελ.4-9 III. Η γυναίκα στα Ρωμαϊκά χρόνια...σελ IV. Η γυναίκα στο Βυζάντιο...σελ V. Η γυναίκα στο Μεσαίωνα...σελ VI. Γυναίκα εργασία...σελ VII. Γυναίκα βία...σελ VIII. Ευρωπαϊκή Ένωση και γυναίκα...σελ IX. Γυναίκα και Χριστιανισμός...σελ X. Γυναίκα και Βουδισμός... σελ.33 XI. Γυναίκα και Ισλάμ... σελ.33 XII. Γυναίκα που ενέπνευσε...σελ XIII. Γυναίκα και κινηματογράφος...σελ XIV. Τι μας είπαν... σελ.42 XV. Βιβλιογραφία...σελ

3 η γυναίκα «Το αδύναμο φύλο», «το ωραίο φύλο», «ευαίσθητη γυναίκα», «δυναμική γυναίκα», «επιβλητική γυναίκα», «καλλιεργημένη γυναίκα», «γυναίκα μητέρα», «εργαζόμενη γυναίκα», Μια ύπαρξη πολύπλευρη που υποτιμήθηκε, εξυμνήθηκε, εξελίχθηκε. Επιχειρώντας ένα σύντομο ταξίδι στο τι επεφύλασσε ο χρόνος για τη γυναίκα (σελ. 4-22), παραθέτουμε στοιχεία που αντλήσαμε απ τις έρευνές μας, όσον αφορά στην παρουσία της στον εργασιακό τομέα (σελ 23-25), χωρίς να παραλείψουμε φαινόμενα βίας στα οποία υπόκειται διαχρονικά (σελ 2627) και τις μέριμνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο θέμα αυτό (σελ ). Προβαίνοντας σε μια επίτομη προσέγγιση της στάσης των τριών βασικότερων θρησκειών, του Χριστιανισμού, του Βουδισμού και του Ισλαμισμού, (σελ ), θα παρουσιάσουμε τη βιογραφία της Λέλας Καραγιάννη (σελ34-37). Τέλος, θα ασχοληθούμε με το ρόλο της γυναίκας στον κινηματογράφο (σελ 37-41) και με τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου που καταρτίσαμε (σελ 42). -3-

4 Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Η θέση της γυναίκας στην αρχαιότητα ποίκιλε ανάλογα με την εποχή, τον τόπο και την κοινωνική τάξη. Οι πληροφορίες που έχουμε προέρχονται από κείμενα αρχαίων συγγραφέων, νομοθεσίες, απεικονίσεις σε έργα τέχνης, και αφορούν κυρίως στην Αθήνα της Κλασικής περιόδου. Η γνώση μας για άλλες πόλεις ή περιόδους είναι πολύ πιο αποσπασματική. Οι γυναίκες στην Αθήνα Η πρώτη κύρια δυσκολία που αντιμετώπιζε ένα νεογέννητο κορίτσι ήταν να του επιτραπεί να ζήσει η γέννηση ενός θηλυκού μέλους ήταν ανώφελο επιπρόσθετο έξοδο για τον οίκο. Όλα εξαρτιόνταν απ τη βούληση του πατέρα. Οι γυναίκες στην αρχαία Αθήνα δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα και θεωρούνταν «ανήλικες», ενώ ο όρος της «πολίτιδος» εμφανίστηκε μόνο στο τέλος της Κλασικής περιόδου (500 π.χ.-323 π.χ.). Εφόσον της επιτρεπόταν να ζήσει και να ανατραφεί, η θέση της αθηναίας κόρης ήταν μέσα στο σπίτι. Δεν υπήρχε θεσμοθετημένη εκπαίδευση για τις γυναίκες και οι όποιες γνώσεις προερχόταν από συγγενείς, φίλες και άλλες γυναίκες του περιβάλλοντός τους. Η διαδικασία της ενηλικίωσης για τη γυναίκα στις αρχαϊκές κοινωνίες, αλλά και στις κοινωνίες της κλασσικής περιόδου έρχεται μέσω της εμμηνόρροιας, ένδειξη και σύμβολο της ικανότητας για γονιμοποίηση. Οι γάμοι εξυπηρετούσαν πρωτίστως κοινωνικές και θρησκευτικές ανάγκες. Κατά τον Αριστοτέλη και τον Ξενοφώντα πρόκειται για μια εμπορική συμφωνία. Οι κοπέλες παντρεύονταν σε πολύ νεαρή ηλικία άνδρες που είχαν επιλέξει οι πατέρες τους. Ο σύζυγος γινόταν κηδεμόνας της νέας και έπαιρνε προίκα, την οποία διαχειριζόταν ο ίδιος. Σε περίπτωση διαζυγίου, η προίκα επέστρεφε στον πατέρα ή στον πιο κοντινό συγγενή. Ίσως αυτό να μην ίσχυε παλιότερα, καθώς στα ομηρικά έπη αναφέρεται ότι ο γαμπρός ήταν εκείνος που έδινε δώρα. Από νομικής άποψης το σύστημα στην κλασική Αθήνα ήταν διαμορφωμένο έτσι ώστε η γυναίκα να είναι απαραίτητη μόνο για τη εξασφάλιση της κληρονομιάς. Η γυναίκα δια βίου δεν είχε καμιά εξουσία, ούτε καν στην ίδια της την ύπαρξη. Ο γάμος της δεν απαιτούσε τη συγκατάθεσή της και τα μόνα της αποκτήματα ήταν τα ενδύματα και τα κοσμήματά της. Επιπλέον, το γεγονός ότι η γυναίκα πιθανώς δεν αγαπούσε τον σύζυγο που της επιβαλλόταν, δεν εθεωρείτο σημαντικό από τους Αθηναίους. Υπό κανονικές -4-

5 συνθήκες ο γάμος δε θεμελιωνόταν πάνω σε αμοιβαία αισθήματα αγάπης, αλλά ήταν μια καλή επένδυση για το μέλλον. Η αγάπη και ο σεβασμός ήταν κάτι που αναμενόταν με την πάροδο του χρόνου. Η γυναίκα κατά την κλασική αρχαιότητα εθεωρείτο βιολογικά και ψυχολογικά πλάσμα που δεν είχε την ικανότητα να ελέγξει τον εαυτό της και να αντισταθεί σε εξωτερικά ερεθίσματα, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνονται και τα συναισθήματα. (βλ. σελ. 9) Οι γυναίκες περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας τους στο γυναικωνίτη, συνήθως στον πάνω όροφο του σπιτιού, γνέθοντας, πλέκοντας ή υφαίνοντας στον αργαλειό. Αυτές, άλλωστε, ήταν και οι μόνες εργασίες που θεωρούνταν ότι άρμοζαν σε γυναίκες αριστοκρατικής καταγωγής. Οι μόνες έξοδοί τους σε δημόσια θέα ήταν σε μεγάλες θρησκευτικές γιορτές, σε γαμήλιες τελετές, γιορτές συγγενών και κηδείες. Η νοοτροπία της εποχής αποτυπώνεται με γλαφυρό τρόπο στον «Επιτάφιο» του Περικλή, όπου αναφέρεται ότι το ιδανικό για μια γυναίκα είναι να γίνεται όσο το δυνατόν λιγότερος λόγος γι αυτήν, είτε έπαινος είτε ψόγος. Αντίθετα, οι δούλες, οι γυναίκες-μέτοικοι αλλά και οι πιο ταπεινής καταγωγής Αθηναίες απολάμβαναν μεγαλύτερη ελευθερία, καθώς έβγαιναν για εξωτερικές δουλειές, όπως ψώνια και μεταφορά νερού, μπορούσαν να διεξάγουν μικροεμπόριο ή και να εργαστούν ως τροφοί. Υπήρχαν, βέβαια, και οι εταίρες, που ήταν κατά κανόνα δούλες ή μέτοικοι κι έπαιζαν έναν ξεχωριστό ρόλο στην κοινωνική και ερωτική ζωή των ανδρών. Τους κρατούσαν συντροφιά στα συμπόσια, τους διασκέδαζαν και συζητούσαν μαζί τους διάφορα θέματα, ακόμη και φιλοσοφικού περιεχομένου. Φαίνεται πως γενικότερα ήταν πιο καλλιεργημένες από τις Αθηναίες δέσποινες, συχνά δε έπαιζαν κάποιο μουσικό όργανο (αυλό ή λύρα) και τραγουδούσαν. Κάποιες μάλιστα, όπως η σύζυγος του Περικλή, Ασπασία, απέκτησαν μεγάλη φήμη στην τότε Αθηναϊκή ζωή, γεγονός που υποδηλώνει ότι δε βρίσκονταν στο περιθώριο της κοινωνίας. Παρόλο που η μονογαμία ήταν ο κανόνας στην αρχαία Αθήνα, η πορνεία δεν εθεωρείτο παράνομη, ούτε οι σχέσεις με παλλακίδες ή η ύπαρξη νόθων παιδιών συνιστούσαν αποδεικτικά μοιχείας. Οι αντιλήψεις αυτές είχαν βέβαια αντίκτυπο και στην τέχνη της εποχής. Στην Αρχαϊκή (700π.Χ.-480μ.Χ.) και την Κλασική περίοδο, οι γυναικείες μορφές στα αγγεία και τα γλυπτά αποδίδονται κατά κανόνα ευπρεπώς ενδεδυμένες, χωρίς ιδιαίτερη έμφαση στα ανατομικά χαρακτηριστικά. Εξαίρεση αποτελούν οι απεικονίσεις εταίρων, κυρίως στην αγγειογραφία, οι οποίες συχνά εμφανίζονται γυμνές, ενίοτε δε λαμβάνουν μέρος σε τολμηρές ερωτικές σκηνές. -5-

6 Οι γυναίκες στη Σπάρτη Πάντως η κατάσταση δεν ήταν παντού η ίδια. Στην ολιγαρχική Σπάρτη επικρατούσε η αντίληψη πως για να φέρουν στον κόσμο γερά παιδιά και να τα αναθρέψουν σωστά, οι ελεύθερες γυναίκες δεν έπρεπε να περνούν τη μέρα τους υφαίνοντας εργασία που μπορούσαν να κάνουν οι είλωτες αλλά να ασκούνται και να μορφώνονται. Όταν, μάλιστα, γυμνάζονταν (αλλά και κατά τη διάρκεια αγώνων), οι Σπαρτιάτισσες φορούσαν ελαφρότερη περιβολή που άφηνε ακάλυπτους τους μηρούς, γεγονός το οποίο οι υπόλοιποι Έλληνες θεωρούσαν υπερβολή. Οι άνδρες ήταν υποχρεωμένοι από το νόμο να παντρεύονται, καθώς όμως τον περισσότερο χρόνο έλειπαν από το σπίτι λόγω της στρατιωτικής ζωής τους, την ανατροφή των παιδιών αναλάμβαναν οι γυναίκες τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των επτά ετών, οπότε και αναλάμβανε η πολιτεία. Οι Σπαρτιάτισσες είχαν δικαίωμα έγγειας ιδιοκτησίας αλλά και κληρονομιάς τόσο της πατρικής όσο και της συζυγικής περιουσίας. Πολλοί έλληνες συγγραφείς την θεωρούν αιτία ανταγωνισμών και διεκδικήσεων μεταξύ των οίκων, ενώ παραμένει ενεργή και στο προσκήνιο της πολιτικής, επηρεάζοντας δημόσιους άρχοντες, για τους οποίους ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί το βαρύ χαρακτηρισμό «γυναικοκρατούμενοι». Εκτός αυτού μορφώνονταν και γνωρίζουμε πως υπήρχαν γυναίκες που ασχολούνταν με την ποίηση, όπως η Μεγαλοστράτα και η Κλειταγόρα, ενώ αναφέρονται Σπαρτιάτισσες Πυθαγόρειες. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη οι γυναίκες της Σπάρτης διέθεταν σημαντική οικονομική ευρωστία, αφού κατείχαν τα 2/5 περίπου της λακωνικής γης και φαίνεται πως διέθεταν δικά τους άλογα ή άρματα που οδηγούσαν σε ορισμένες θρησκευτικές γιορτές. Ωστόσο, θα πρέπει να διατηρούμε κατά νου το γεγονός ότι η ελευθερία των γυναικών της Σπάρτης είχε ένα και μοναδικό στόχο, την ευγονική. Ο Ξενοφών το συνειδητοποίησε αυτό και φυσικά το σχολίασε στα έργα του. Βλέποντας τα πράγματα από τη δική του οπτική γωνία, ο Αριστοτέλης θεώρησε τις γυναίκες υπεύθυνες για την πτώση της σπαρτιατικής πόλης-κράτους. Φυσικά οι Σπαρτιάτισσες με την οικονομική ανεξαρτησία τους, τη μόρφωση και την κοινωνική τους θέση ήταν εντελώς διαφορετικές από τις Αθηναίες και χαρακτηρίζονται ως το φυσικό τους αντίθετο. Παραδείγματα όπως αυτό της Γοργούς και της Αργείας αναγκάζουν τον Ηρόδοτο να αναφέρεται με σεβασμό στις γυναίκες της Σπάρτης, κάτι ασυνήθιστο για άρρενα συγγραφέα. Όταν μια ξένη γυναίκα ρώτησε τη Γοργώ, θυγατέρα του βασιλιά Κλεομένη του Α και σύζυγο του βασιλιά Λεωνίδα (του σπουδαίου ήρωα των Θερμοπυλών), γιατί οι Σπαρτιάτισσες ήταν οι μόνες που εξουσίαζαν τους άντρες τους, εκείνη απάντησε «γιατί είμαστε οι μόνες γυναίκες που γεννάμε (πραγματικούς) άντρες». Ενδεικτικός μιας διαφορετικής πρακτικής είναι ο αποκαλούμενος Νόμος της Γόρτυνας, ο οποίος ανάγεται στον 5ο αι. π.χ. Εδώ οι γυναίκες έχουν το δικαίωμα να κατέχουν περιουσία, να τη διαχειρίζονται και φυσικά να κληρονομούν. Επίσης, ένα συγκεκριμένο ποσοστό της παραγωγικής τους δραστηριότητας ανήκε αποκλειστικά σε εκείνες. Σε περίπτωση μάλιστα διαζυγίου η γυναίκα -6-

7 διατηρούσε το μισό της περιουσίας της. Χρειάζεται να τονίσουμε πως στην ίδια περίοδο έζησαν τουλάχιστον εννέα επώνυμες ποιήτριες, γεγονός που υποδεικνύει υψηλό επίπεδο μόρφωσης, ιδιαίτερα για τις εύπορες γυναίκες Ελληνιστική περίοδος Από το δεύτερο μισό του 4ου αι. π.χ. και κυρίως κατά την Ελληνιστική περίοδο ( π.χ.) η θέση της γυναίκας βελτιώνεται αισθητά και αποδεσμεύεται από το συντηρητισμό των κλασικών χρόνων. Στην τέχνη, αυτό αντικατοπτρίζεται στην εμφάνιση για πρώτη φορά γυμνών γυναικείων αγαλμάτων (π.χ. της Αφροδίτης), καθώς και στην κατασκευή γυναικείων ειδωλίων που διακρίνονται για τη χάρη τους καθώς και για έναν τόνο αισθησιασμού (τα ειδώλια αυτά είναι γνωστά ως "Ταναγραίες"). Παρουσιάζουν γυναίκες σε όρθια ή καθιστή στάση, και προέρχονται από τα λεγόμενα κοροπλαστικά εργαστήρια της Τανάγρας, στην αρχαία Βοιωτία. Είναι ως επί το πλείστον ευγενείς κυρίες, πρότυπα ιδανικής ομορφιάς και μόδας της εποχής τους. Η ενδυμασία είναι πολυτελής και περίτεχνα διπλωμένη, ενώ τονίζουν τις ωραίες γραμμές του σώματος. Η κεφαλή και η κόμη έχει όλα τα αριστοκρατικά χαρακτηριστικά, ακόμη και όταν είναι καλυμμένη με το μαντίλι. Συνοδεύονται με καλαίσθητα και πολύτιμα αξεσουάρ, όπως σκουλαρίκια, βεντάλιες, καπέλα και άλλα. Σπάνια συναντούμε θεότητες, όπως την Αφροδίτη. Ίσως να ήταν και αφιερώματα στη θεά Αφροδίτη, η οποία εκπροσωπούσε το ιδανικό της θηλυκής ομορφιάς, οι Μούσες εκπροσωπούσαν την καλλιτεχνική Μουσική, επιστήμη, ρητορική ικανότητα, γλυπτική, ζωγραφική και καλλιγραφία. Όμηρος "Ιλιάδα" (Γ ) παρουσιάζει την Ελένη να ασκεί αυτοκριτική, μετανοημένη για την εγκατάλειψη του συζυγικού οίκου και τα δεινά που προκάλεσε σε Αχαιούς και Τρώες. Όμως, ο τρόπος που την εκθειάζει ο ποιητής, στα λόγια των προεστών λίγο πριν (Γ ) που τη συγκρίνουν με τις αθάνατες θεές και η αντιμετώπιση από τον ίδιο τον Πρίαμο κρύβει μια αίσθηση μεγαλοπρέπειας. Παρόλη τη δεινή της θέση, η γυναίκα σε αυτό το σημείο της αφήγησης περιβάλλεται με ένα κομμάτι της λάμψης του ηρωικού έπους. Διατηρεί ψήγματα ηρωικού ήθους που προορίζεται μόνο για το ανδρικό φύλο, εξαιτίας της θεϊκής ομορφιάς της, που παραπέμπει άμεσα στη θεϊκή της καταγωγή και γέννηση όμοια με εκείνη της Αφροδίτης. Η συνάντηση της Ανδρομάχης με τον Έκτορα αποδίδει μια διαφορετική εικόνα. Είναι ένα μοτίβο αποχαιρετισμού, στο οποίο η Ανδρομάχη εκφράζει όλη την απελπισία της για το μελλοντικό χαμό του άνδρα της, δείχνοντας παράλληλα την εξάρτηση της γυναίκας από την αρσενική -7-

8 παρουσία. Δεν έχει πατέρα μήτε αδελφό να στηριχθεί στην περίπτωση που χαθεί ο Έκτορας. Ο Έκτορας συλλογιέται τα ίδια πράγματα και πιο πολύ την ατίμωση της γυναίκας του, αλλά δεν μπορεί να κάνει πίσω, γιατί ντρέπεται τις Τρωαδίτισσες και τους Τρώες. Αγαπά τη γυναίκα του, αλλά τη στέλνει πίσω στον αργαλειό και τα του οίκου, συμβουλεύοντάς τη ν αφήσει τον πόλεμο για τους άνδρες. Εδώ η γυναίκα φαίνεται να έχει μια περιορισμένη θέση σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο, αλλά δε λείπει το στοιχείο της εκτίμησης στο γυναικείο έργο ή τη γυναικεία παρουσία. Ησίοδος "Έργα και Ημέραι" Η γυναίκα στη δική του εικόνα είναι αγγελιαφόρος της θεϊκής βούλησης και ταυτόχρονα η αιτία των παθών του ανθρώπινου γένους. Στολισμένη με θεϊκή ομορφιά και αδιάντροπη ψυχή, η Πανδώρα κατέχει την τέχνη της γοητείας και της εξαπάτησης. Σταλμένη ως δώρο στον οψίνου Επιμηθέα, ανοίγει τον πίθο με αποτέλεσμα να διαφύγουν όλα τα κακά και να οδηγηθεί η ανθρωπότητα στη φυσική και ηθική της παρακμή. Ως άλλη Λίλιθ ή Εύα, η Πανδώρα αντιπροσωπεύει την εικόνα της γυναίκας σε ένα κατ εξοχήν πατριαρχικό μύθο. Δεν είναι η ίδια που επιθυμεί τα βάσανα για το ανθρώπινο γένος. Είναι οι θεοί πίσω της που την καθοδηγούν μέσω των ιδιοτήτων που της αποδίδουν. Στο βάθος της τούτη η εικόνα κρύβει κάτι πολύ βαθύτερο από τη γυναίκα ως αιτία κακού, όπως όλοι οι προγενέστεροι ή μεταγενέστεροι κοσμογονικοί μύθοι της εύφορης ημισελήνου. Είναι μια αναπαράσταση μιας πρώιμης ανθρώπινης ανυπακοής και της επακόλουθης αντίδρασης των θεών. Συνεπώς, η γυναίκα είναι το φόβητρο των θεών μέσα στον κόσμο των ανθρώπων και τούτο μας οδηγεί σε μια διαφορετική αντίληψη για την εικόνα του παραγκωνισμού της γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα, εκείνη του φόβου των ανδρών απέναντι στη φυσική ανωτερότητα της θηλυκής αρχής. Μίμνερμος η γυναίκα προκαλεί τον πόθο και την ερωτική ικανοποίηση. Βέβαια, αξιοσημείωτο είναι ότι τοποθετεί τις ερωτικές απολαύσεις σε ίση μοίρα και για τις γυναίκες και για τους άνδρες. Εδώ ίσως βρίσκεται και η πρωτοτυπία του, καθώς η γυναίκα στην αρχαϊκή κοινωνία δεν είναι αναγκαίο να ικανοποιείται ερωτικά, παρά μόνο να τεκνοποιεί υγιείς απογόνους και κατά προτίμηση αρσενικούς. Σημωνίδης "Ίαμβος κατά γυναικών" σε όλη την πολυσύνθετη εικόνα κοινωνικής κριτικής είναι φανερή η ησιόδεια επίδραση, αφού ο Σημωνίδης εξαρχής θεωρεί τη γυναίκα χωριστή δημιουργία από τον άνδρα. Μέσα στη δηκτικότητά του ο ποιητής εγκωμιάζει εκείνη που μοιάζει με μέλισσα. Είναι καλή σύζυγος, τέλεια νοικοκυρά, φιλόστοργη μητέρα. Εξαιτίας της ευημερεί ο οίκος και αυξάνεται η περιουσία. -8-

9 ΠΛΑΤΩΝΑΣ - ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Οι απόψεις των δύο φιλοσόφων για τη γυναίκα είναι σημείο διαφοροποίησής τους. Η θέση που ο Πλάτωνας δίνει σ αυτήν μέσα στην Πολιτεία του είναι ισάξια με αυτήν του άντρα. Πίστευε ότι οι γυναίκες μπορούν να κυβερνήσουν εξίσου καλά με τους άντρες, επειδή η σωφροσύνη, η λογική, η ανδρεία, η αρετή δεν είναι θέμα φύλου, αλλά ψυχής, εκπαίδευσης και μόρφωσης. Τόνιζε ότι μία πολιτεία που δεν δίνει παιδεία στις γυναίκες της, «μοιάζει με τον άνθρωπο που δεν εξασκεί και δε γυμνάζει παρά μονάχα το δεξί του χέρι» (Ο Κόσμος της Σοφίας, J. Gaarder). Αντίθετα ο Αριστοτέλης θεωρεί τη γυναίκα υποδεέστερη του άντρα, καθώς πιστεύει ότι σε σχέση μ αυτόν κάτι της λείπει, ότι είναι ένας «ατελής άντρας» και ότι στη γυναικεία ψυχή είναι «παρούσα η λειτουργία της σκέψης αλλά αδρανής». Στα «Ηθικά Νικομάχεια» μάλιστα πρότεινε ότι εξαιτίας της ηθικής της αδυναμίας έπρεπε να παντρεύεται σε νεαρή ηλικία και να κλείνεται στο σπίτι. Κατά τη διαδικασία της αναπαραγωγής, επειδή η γυναίκα έχει έναν παθητικό ρόλο (δέχεται) και ο άντρας έναν ενεργητικό (δίνει), το παιδί κληρονομεί μόνο τις ιδιότητες του άντρα (κάτι που όπως γνωρίζουμε σήμερα δεν ισχύει). Η εικόνα και θεώρηση του Αριστοτέλη για τις γυναίκες υιοθετήθηκε στον Μεσαίωνα, όπου η γυναίκα υποβαθμίστηκε, θεωρήθηκε πηγή του κακού και του πονηρού και περιορίστηκε στον αναπαραγωγικό της ρόλο μόνο (βλ. σελ 17-22) -9-

10 Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΑ ΡΩΜΑΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ Η θέση της γυναίκας την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ήταν ένα κοινωνικό πρόβλημα, γιατί ουσιαστικά ήταν o εξευτελισμός της ανθρώπινης προσωπικότητας. Η γυναίκα αντιμετωπίζεται με μισογυνισμό. Ο Κάτων για παράδειγμα λέει ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο φαύλο από τη γυναίκα. Ακόμη πολύ εύκολα η γυναίκα υποβιβάστηκε σε σκεύος ηδονής και αντιμετωπίστηκε ως κακόβουλη και ανόητη. ΟΙ ΔΟΥΛΕΣ Δούλοι δεν ήταν μόνο άνδρες αλλά και γυναίκες. Και ο αριθμός τους ήταν αρκετά μεγάλος. Υπέφεραν κι αυτές την απάνθρωπη και σκληρή συμπεριφορά των κυρίων τους. Τις πουλούσαν, τις αγόραζαν, τις έβαζαν σε εξοντωτικές εργασίες, τις βασάνιζαν όταν έπεφταν σε λάθη. Όσες διέθεταν φυσική ομορφιά, βρίσκονταν σε χειρότερη μοίρα από τις άλλες, γιατί τις χρησιμοποιούσαν για ικανοποίηση των κτηνωδών ορέξεών τους. Ούτε πατέρας ούτε μητέρα, ούτε αδέλφια μπορούσαν να αντιδράσουν. Η επιθυμία του κυρίου τους, όσο αισχρή κι αν ήταν, αποτελούσε νόμο, που η παράβασή του είχε συνέπειες. ΟΙ ΠΑΛΛΑΚΙΔΕΣ Το concubinatus ήταν μια ακόμη εναλλακτική λύση στο γάμο. Η παλλακίδα ήταν μια γυναίκα που διατηρούσε τακτικές σεξουαλικές σχέσεις με έναν παντρεμένο άντρα. Συχνά ο άντρας και η παλλακίδα του ζούσαν μαζί αλλά χωρίς τα αντίστοιχα έγγραφα επικύρωσης. Τα παιδιά που προέκυπταν από τέτοιου είδους σχέσεις δεν ήταν νόμιμα, υποδεικνύοντας ότι η σχέση δεν ήταν νόμιμη επίσης. Πρόκειται για μια αποδεκτή εναλλακτική λύση εκτός και αν ο paterfamilias έδινε τη γυναίκα ως παλλακίδα, επειδή δεν μπορούσε να διαθέσει προίκα γι αυτήν, κάτι που ήταν ιδιαίτερα υποτιμητικό για κείνον. Παρ όλο που δεν ήταν ένας αληθινός γάμος, ήταν μια ένωση τύπου γάμου που εφαρμοζόταν κυρίως από δούλους. Και εδώ, ο καθοριστικός παράγοντας ήταν η συμβίωση. Αυτή η κατάσταση δεν ήταν μόνιμη, αλλά υπήρχε μόνο μέχρι και οι δύο σύντροφοι να κερδίσουν την ελευθερία τους. ΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ Και ενώ αυτά συνέβαιναν στις σκλάβες, οι ελεύθερες γυναίκες, δεν ήταν ελεύθερες με τη σημερινή έννοια. Ο πατέρας είχε απόλυτη εξουσία. Εξουσία ζωής και θανάτου πάνω στη σύζυγο, στους γιούς, στις κόρες. Υπήρχαν βέβαια

11 και οι σπάνιες εξαιρέσεις, όπου γυναίκες δυναμικές και έξυπνες έπαιρναν ουσιαστικά στα χέρια τους τη διοίκηση της οικογένειας (βλ. σελ 13). Κατά κανόνα όμως η γυναίκα σύζυγος ήταν το σκεύος ηδονής. Η κόρη δεν είχε δικαίωμα να διαλέξει το σύζυγό της, ούτε να διαφωνήσει με την απόφαση του πατέρα, όταν επρόκειτο να την παντρέψει. Ένα κορίτσι θεωρούταν έτοιμο για γάμο στην ηλικία των 14ων. Ο πατέρας της επέλεγε το σύζυγό της και κανόνιζε τις απαιτούμενες συμφωνίες συμπεριλαμβανομένης και της προίκας με την οικογένεια του γαμπρού. Οι οικονομικές συνθήκες και οι οικογενειακές σχέσεις ήταν πιο σημαντικές απ την αγάπη. Ο γάμος της δεν άλλαζε τα πράγματα. Μεταπηδούσε από τη μια τυραννική εξουσία στην άλλη. Οποιαδήποτε περιουσία κατείχε η γυναίκα, μετά το γάμο της περνούσε κάτω από τον έλεγχο του καινούργιου της συζύγου. Προς το τέλος της Δημοκρατίας, και κατά τη διάρκεια της ιστορίας της Αυτοκρατορίας, ένα καινούργιο είδος γάμου έγινε δημοφιλές, στο οποίο η γυναίκα είχε την απόλυτη δικαιοδοσία της περιουσίας της. Ένα τέτοιο σύστημα καθιστούσε το διαζύγιο μια πιο βιώσιμη επιλογή για τις γυναίκες. Η ανατροφή των παιδιών και η διαχείριση του νοικοκυριού ήταν οι πιο σημαντικές δουλειές της γυναίκας. Στις φτωχές οικογένειες, ήταν υποχρεωμένη να κάνει τις δουλειές του σπιτιού μόνη της, αλλά στις μεσαίες και ανώτερες τάξεις διέθετε υπηρέτες και σκλάβους που τη βοηθούσαν. Η αποχή της γυναίκας από την εργασία περιορίζει το σεβασμό από τη μεριά του άντρα, μια και αυτή δεν παράγει. Δικαίωμα του συζύγου είναι ακόμη και ο ξυλοδαρμός. Αν εκείνη τον απατήσει τιμωρείται με θάνατο ή με αφαίρεση της μισής της περιουσίας. Κληρονομικά δικαιώματα η γυναίκα δε διαθέτει. Αξιόλογη είναι εκείνη η γυναίκα που είναι υπάκουη στον άντρα της. Για ανάμειξη της γυναίκας στην πολιτική δεν μπορεί να γίνει λόγος, διότι δε διαθέτει πολιτικά δικαιώματα. Επίσης, δεν μπορεί να έχει οικονομικές συναλλαγές. Εξάλλου αν και βίωναν οι γυναίκες την θλιβερή τους κατάσταση, δεν μπορούσαν να προσφύγουν ούτε σε δικαστήρια ούτε σε διεθνείς οργανισμούς. Τη νομική θέση της γυναίκας χαρακτήριζε η πλήρης υποταγή στην εξουσία πρώτα του πατέρα ή του αδελφού και αργότερα του συζύγου, ο οποίος ασκούσε πατριαρχική εξουσία (patria potestas) πάνω στη σύζυγο. Στα μάτια του νόμου οι γυναίκες ήταν πλάσματα ασθενή (imbeciles). Αυτό τους έδινε σε ορισμένες περιπτώσεις τη δυνατότητα να επικαλούνται ως ελαφρυντικό την άγνοια του νόμου, αλλά τους στερούσε την νομική ικανότητα να υπογράφουν συμβόλαια ή διαθήκες ή να καταθέτουν ως μάρτυρες σε δικαστήρια. Δεν μπορούσαν επίσης να ασκήσουν δημόσιο λειτούργημα. Η νομική θέση μιας γυναίκας στη Ρώμη δεν ήταν καλύτερη από εκείνη της γυναίκας στην Αθήνα, αλλά υπήρχε μια τεράστια διαφορά μια Ρωμαία σύζυγος είχε το ρόλο της οικοδέσποινας, όταν ο σύζυγός της είχε φίλους επισκέπτες, ενώ ασκούσε μεγάλη επιρροή στη λήψη των οικογενειακών αποφάσεων. Βαθμιαία βελτίωσε επίσης

12 την νομική θέση της, απέκτησε περισσότερη ελευθερία, μεγαλύτερη δύναμη. Στη ρωμαϊκή ιστορία, είναι πλήθος τα ονόματα γυναικών που διακρίθηκαν για τον ισχυρό χαρακτήρα, την ευφυΐα και την ανάμιξη τους σε πολιτικές ραδιουργίες. γυναίκες μέσα στη ρωμαϊκή μυθολογία και βιοηθική Αρπαγή των Σαβίνων Γυναικών Η Αρπαγή των Σαβίνων Γυναικών ήταν ένα επεισόδιο της πρώιμης ρωμαϊκής ιστορίας, ίσως και καθαρά μυθολογικό. Μετά την ίδρυσή της η Ρώμη βρέθηκε στη δεινή θέση να είναι γεμάτη μεν από δυνατούς και γενναίους άνδρες, αλλά ελάχιστες γυναίκες που θα διασφάλιζαν την επιβίωσή της. Ο βασιλιάς της Ρωμύλος, έψαξε μάταια να βρει συζύγους για τους άνδρες του από γειτονικές φυλές. Η άρνηση των πατέρων τους να επιτρέψουν γάμους με άνδρες άλλης φυλής, οδήγησε τους Ρωμαίους στην απελπισμένη απόφαση να της κλέψουν. Έκρυψαν το πρόβλημά τους και οργάνωσαν λαμπρές γιορτές και αγώνες για να τιμήσουν τον Ποσειδώνα. Όταν άρχισαν οι αγώνες και όλοι ήταν απασχολημένοι, δόθηκε το σήμα. Οι Ρωμαίοι άνδρες όρμησαν εκεί που κάθονταν οι νεαρές παρθένες, οι περισσότερες από τη φυλή των Σαβίνων, τις σήκωσαν και σκόρπισαν προς όλες τις κατευθύνσεις με προορισμό τα σπίτια τους. Οι Σαβίνοι άργησαν να αντιδράσουν, ωστόσο τελικά συγκέντρωσαν στρατό και με τους αδικημένους πατέρες επικεφαλής κινήθηκαν απειλητικά κατά της Ρώμης. Οι Ρωμαίοι βγήκαν από την πόλη με την ίδια αποφασιστικότητα. Αφού αντάλλαξαν κάθε λογής προσβολές όρμησαν ο ένας στρατός ενάντια στον άλλο. Ελάχιστα όμως προτού συναντηθούν οι κοπέλες χύθηκαν ανάμεσά τους. Υποστήριξαν πως η μάχη έπρεπε να λάβει τέλος καθώς πλέον θα χυνόταν συγγενικό αίμα. Τους ζήτησαν είτε να σταματήσουν είτε να στρέψουν σε εκείνες πρώτα την οργή τους, εφόσον δεν θα άντεχαν στο τέλος της ημέρας να είναι είτε χήρες είτε ορφανές. Και οι δύο πλευρές σταμάτησαν συγκινημένες από τα λόγια αυτά. Η μάχη έλαβε τέλος και έγινε ειρήνη ανάμεσά τους

13 Λουκρητία Η Λουκρητία είναι ένα μυθικό πρόσωπο της ιστορίας της Αρχαίας Ρώμης. Σύμφωνα με την παράδοση, ο βιασμός και ο συνακόλουθος θάνατός της (αυτοκτονία ως μέσο αποκατάστασης της τιμής) ξεκίνησε μια σειρά από γεγονότα (επανάσταση ενάντια στο βιαστή και γιό του βασιλιά) που οδήγησαν στην πτώση της μοναρχίας και την εγκαθίδρυση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ιουλία Δόμνα Η Ιουλία Δόμνα ( ) ήταν μέλος της περίφημης Ρωμαϊκής αυτοκρατορικής δυναστείας των Σεβήρων. Αυτοκράτειρα και σύζυγος του Σεπτίμιου Σεβήρου, μητέρα των επίσης αυτοκρατόρων τέκνων της Γέτα και Καρακάλλα, η Ιουλία Δόμνα υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές γυναίκες στην πολιτική ιστορία της Ρώμης, με τεράστια επιρροή στον αυτοκρατορικό θρόνο. Στα τέλη της δεκαετίας του 180, η Ιουλία Δόμνα παντρεύτηκε τον μελλοντικό αυτοκράτορα Σεπτίμιο Σεβήρο. Ο γάμος τους ήταν ευτυχισμένος και ο Σεβήρος θαύμαζε τη γυναίκα του και τις πολιτικές απόψεις της, δεδομένης της εκπαίδευσης και του ενδιαφέροντος που αυτή είχε για τη φιλοσοφία. Όταν δολοφονήθηκε ο γιός της και αυτοκράτορας Καρακάλλας η Ιουλία προτίμησε να αυτοκτονήσει και θεοποιήθηκε μετά θάνατον. Στην Ιουλία Δόμνα οφείλουμε σήμερα την δυνατότητά μας να διαβάζουμε για τον Απολλώνιο Τυανέα, καθώς είναι η ίδια που έπεισε τον Φιλόστρατο να γράψει το περίφημο έργο του «Η Ζωή του Απολλώνειου», που σώζεται μέχρι σήμερα. Η Ιουλία Δόμνα έκοψε το νήμα της ζωής της πριν ο Φιλόστρατος τελειώσει το οχτάτομο έργο του

14 Η γυναίκα στο Βυζάντιο Η γυναίκα της βυζαντινής περιόδου ζούσε το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής της στο σπίτι. Στο «Στρατηγικόν» του Κεκαυμένου διαβάζουμε : "Τας θυγατέρας σου ως καταδίκους έχε εγκεκλεισμένας και απροόπτους ". Οι έξοδοι, πάντα με συνοδεία, για την εκκλησία, τα πανηγύρια και το λουτρό, καθώς και οι επισκέψεις σε συγγενικά πρόσωπα, ήταν οι μόνες κοινωνικά αποδεκτές δραστηριότητες της γυναίκας έξω από το σπίτι. Επίσης, δεν ήταν ευπρεπές να κάθεται στο ίδιο τραπέζι με τους άνδρες, παρά μόνο αν ήταν πολύ στενά συγγενικά της πρόσωπα, όπως για παράδειγμα ο πατέρας, ο σύζυγος και οι αδελφοί. Συχνά έτρωγε σε χωριστή αίθουσα, όπως σε χωριστά δωμάτια από τους άντρες περνούσε την ημέρα της. Από πολύ μικρή μάθαινε "τα του οίκου", ενώ οι γραμματικές γνώσεις της περιορίζονταν συνήθως σε γραφή και ανάγνωση. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ Η συμμετοχή των γυναικών στα κοινά χαρακτηρίζεται στο Βυζάντιο από μια μοναδική καινοτομία: αν και η ανάληψη δημοσίων αξιωμάτων ήταν απαγορευμένη στον ΝΟΜΙΚΗ γυναικείο πληθυσμό, κανείς νόμος δεν απαγόρευε την ΘΕΣΗ ανάληψη του ύψιστου πολιτειακού αξιώματος από γυναίκα. Ο νομοθέτης δεν είχε προβλέψει να απαγορεύσει αυτό που τελικά συνέβη γυναίκες βασίλευσαν ως άνδρες ηγεμόνες και για λόγους νομιμότητας έγιναν σεβαστές από τους συγχρόνους τους Βυζαντινούς. Κατά τη μέση βυζαντινή εποχή οι Ίσαυροι και οι Μακεδόνες αυτοκράτορες υπό διαφορετική οπτική και ορμώμενοι από διαφορετικούς λόγους ο καθένας- προστάτευσαν τη γυναίκα ως σύζυγο και, τουλάχιστον οι πρώτοι αντιμετώπισαν τη μητέρα ως ισότιμη με τον πατέρα απέναντι στα παιδιά τους. H κόρη μπορούσε να παντρευτεί από τα χρόνια της. Διαφορετικά, θα πήγαινε σε μοναστήρι. Για το γάμο της ΓΑΜΟΣ φρόντιζαν οι γονείς. Συχνά μάλιστα βοηθούσαν στην επιλογή του συζύγου οι προξενήτρες, που είχαν ως αμοιβή ποσοστά από την προίκα. Η θέση της συζύγου ήταν άσχημη. Τα κύρια προσόντα μιας νύφης ήταν η ομορφιά (αν και συνίστατο να λαμβάνονται υπόψην και τα ψυχικά χαρίσματα) το γένος (δεν επιτρεπόταν γάμος μεταξύ διαφορετικών τάξεων) και η προίκα

15 (δώρο στο σύζυγο από την οικογένεια της νύφης για να αντεπεξέλθουν οικονομικά). ΔΙΑΖΥΓΙΟ Η παράβαση της συζυγικής πίστης και η επίμεμπτη συμπεριφορά των συζύγων είχε συχνά ως αποτέλεσμα την αίτηση διαζυγίου, το οποίο ήταν δύο ειδών: το «κατά πρόφασιν άμεμπτον», εξαιτίας δηλαδή σοβαρής αφορμής που προερχόταν από κάποιον από τους συζύγους και το «κατά συναίνεσιν», με αμοιβαία δηλαδή συγκατάθεση. Οι χριστιανικές αρχές που καθόριζαν τις λειτουργίες της βυζαντινής κοινωνίας εξασφάλιζαν μία αξιοπρεπή ζωή στην παντρεμένη γυναίκα. Ανεξάρτητα από την ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ κοινωνική τάξη όπου ανήκε ήταν οικοδέσποινα και κυρά. Η απόκτηση παιδιών την εξύψωνε. Η βυζαντινή μητέρα θεωρούταν η κεφαλή της οικογένειας και η προστάτιδα των παιδιών της ειδικά αν ήταν χήρα και τα παιδιά της ήταν πολύ νέα ακόμα. Η καθημερινότητα μιας μέσης γυναίκας ήταν δύσκολη και μάλλον μονότονη. Καθώς είχε την ευθύνη της εύρυθμης λειτουργίας του σπιτιού, όταν δεν είχε δούλες στην υπηρεσίας της, αναλωνόταν στην προσπάθεια να ανταποκριθεί στις αυξημένες ανάγκες ενός προβιομηχανικού νοικοκυριού. Ήταν η πρώτη που ξυπνούσε και η τελευταία που κοιμόταν στην οικογένειά της. Οι γονείς είχαν υποχρέωση να δίνουν προίκα στις κόρες τους κι αυτό ήταν ένας λόγος για τον οποίο οι φτωχοί εύχονταν να γεννούν αγόρια. Εκτός αυτού για τους γονείς σήμαινε ότι το οικογενειακό τους όνομα δε θα διαιωνιζόταν και ότι απαιτούτανε μεγάλη φροντίδα στη διαπαιδαγώγηση και την προστασία του. Στον επαγγελματικό τομέα ο ρόλος της γυναίκας ήταν μικρός. Οι γυναίκες των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων δούλευαν στα χωράφια και στα εργαστήρια της οικογένειάς τους. Μετά τον 11ο αιώνα οι γυναίκες ΕΡΓΑΣΙΑ ασχολήθηκαν και με το εμπόριο τροφίμων. Είχαν αρτοποιεία ή πουλούσαν φρούτα και λαχανικά. Μερικές γυναίκες ήταν μαμές και καλλιγράφοι. Πλουσιότερες αναφέρονται ως ιδιοκτήτριες πλοίων. Η κυριότερη απασχόληση των γυναικών ήταν η εργασία στο σπίτι. Ιδιαίτερα το γνέσιμο και η ύφανση ήταν βασικές ασχολίες για όλες σχεδόν τις γυναίκες, από το πιο φτωχό σπίτι ως τα πλούσια μοναστήρια και το ίδιο το παλάτι. Τα κορίτσια των περισσότερων οικογενειών μάθαιναν συνήθως ανάγνωση, γραφή, αριθμητική, ιερή ιστορία και ωδική. Μόνο οι κόρες αριστοκρατικών και πλούσιων οικογενειών μπορούσαν να αποκτήσουν μεγαλύτερη μόρφωση, αν το ενέκριναν οι γονείς τους. Λίγες γυναίκες, μορφωμένες, ήταν ιατροί που θεράπευαν το γυναικείο πληθυσμό, επιστολογράφοι ή υμνογράφοι. Άλλες, οι λεγόμενες κοινές, ζούσαν στα μιμαρεία και στα καπηλειά

16 ΕΠΩΝΥΜΕΣ Κάποιες γυναίκες, αναλογικά ελάχιστες, αποκτούσαν και ευρύτερη μόρφωση. Η ζωή μιας σπουδαίας γυναίκας του βυζαντίου, της Άννας της Κομνηνής της Πορφυρογέννητης πριγκίπισσας - ιστορικού, είναι ενδεικτική αυτού του πάθους για εξουσία και μόρφωση. Ο συγκινητικός της θάνατος επιστεγάζει μια ζωή γεμάτη ένταση και σφοδρές αντιφάσεις: Η πορφυρογέννητη Άννα ήταν μια γυναίκα επαναστάτρια για την εποχή της. Για να πετύχει τους σκοπούς της δε χρησιμοποίησε γυναικεία "όπλα" (γοητεία, πονηριά), αλλά καθαρά αντρικά "μέσα"(δύναμη, τόλμη, επιμονή). Ίσως και να ήταν η πρώτη φεμινίστρια στα χρονικά της ανθρωπότητας, αλλά η απόπειρά της ήταν καταδικασμένη να αποτύχει μέσα στην αυστηρά ανδροκρατούμενη κοινωνία του Βυζαντίου. Παρόλο που από τη γέννησή της αναγορεύτηκε συναυτοκράτειρα, λόγο κακών συγκυριών δεν άσκησε ποτέ το αξίωμα. Προς το τέλος, λοιπόν, της ζωής της έγινε μοναχή και αποφάσισε να εξιστορήσει το βίο του πατέρα της, στο έργο «Αλεξιάδα». Διάφορες αυτοκράτειρες κυβέρνησαν ως αντιβασιλείς των ανήλικων παιδιών τους : Η αυτοκράτειρα Ειρήνη προς το τέλος του 8ου αιώνα, η αγία Θεοδώρα, στο γιο της Μιχαήλ 3ο κατά τον 9ο αιώνα, και η Ζωή Καρβουνόψινα, η τέταρτη σύζυγος και χήρα του αυτοκράτορα Λέοντα 6ου, κατά τον 10ο αιώνα. Η Άννα Δαλέσσενα ήταν μητέρα του αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού του 1ου και γιαγιά της Άννας Κομνηνής που έπαιξε έναν κρίσιμο ρόλο στην άνοδο του Αλέξιου στην εξουσία και ο Αλέξιος, ένα αποφασιστικό και ικανό άτομο το οποίο συνέχισε να στηρίζεται στην πολιτική και διοικητική πείρα της για να κυβερνήσει την τεράστια αυτοκρατορία. Πολλές γυναίκες αριστοκρατικής καταγωγής επιδίδονταν επίσης σε έργα ευποιίας, όπως η ίδρυση γηροκομείων, οι δωρεές για την ανέγερση ναών και η εθελοντική εργασία στα νοσοκομεία της εποχής, όπως οι ξεχωριστές προσωπικότητες γυναικών που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του βυζαντινού κράτους σαν αυτή της αυτοκράτειρας Ελένης και Θεοδώρας. Τέλος, μια από τις πιο γνωστές βυζαντινές επιχειρήσεις άνηκε σε κάποια Δανελία - μια εξαιρετικά πλούσια χήρα, και ευεργέτιδα του μελλοντικού αυτοκράτορα Βασίλειου του 1ου. Αξιοσημείωτη είναι και η ποιήτρια Κασσιανή. Άλλες γυναίκες ήταν ιδιοκτήτες μικρών καταστημάτων με είδη καθημερινής χρήσης

17 Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ Τα όπλα των γυναικών: Από τον 12ο αιώνα, η ιδανική γυναίκα θα πρέπει να είναι λεπτή, με λεπτή μέση, μακριά πόδια, στήθος μικρό (απαγορεύονται τα μεγάλα στήθη: οι γυναίκες που έχουν υπερβολικό στήθος θα έπρεπε να το καλύπτουν με επίδεσμο). Η σιλουέτα αυτή εξελίσσεται στη συνέχεια στο κυρτό σχήμα S: το κεφάλι ελαφρά γερμένο προς τα εμπρός, το στήθος ανεπαίσθητο, η κοιλιά και οι γοφοί προς τα εμπρός. Ο γάμος: Το πρότυπο του χριστιανικού γάμου βασίζονταν στην απόλυτη μονογαμία. Θεωρητικά πρόκειται για ένα γάμο με την συγκατάθεση και των δύο ατόμων και χωρίς δυνατότητα διαζυγίου. Ωστόσο, η θεωρία ήταν συχνά διαφορετική από την πραγματικότητα. Έτσι, είναι οικογένειες (γονείς) που ενώνουν τα παιδιά, και αυτό στην ηλικία των δώδεκα ετών για τις γυναίκες και στους άνδρες των δεκατεσσάρων. Νεαρά ζευγάρια παντρεύονται χωρίς τη συγκατάθεση των γονέων με τον κίνδυνο της αποκλήρωσης. Τόσο στα κατώτερα όσο και στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, η γονική επιλογή υπαγορεύει τα δεσμά του γάμου. Ακόμα, ο γάμος δεν ήταν πρακτικά τόσο αδιάλυτος είναι συχνό στους άνδρες των κύκλων ευγενείας να έχουν παλλακίδες και να αποκτούν νόθα παιδιά. Αν η σύζυγος δεν είναι σε θέση να γεννήσει έναν κληρονόμο, αυτά τα παιδιά μερικές φορές μπορούσαν να γίνουν κληρονόμοι του πατέρα τους. Η εν λόγω γυναίκα, στείρα ή που δε γεννούσε παρά κορίτσια, μπορεί επίσης να διαχωριστεί από το σύζυγό της, ο οποίος θέλει να εξασφαλίσει απογόνους. Καθημερινή μέριμνα ήταν η εξασφάλιση του επιούσιου, εφόσον το μεσαιωνικό οικογενειακό εισόδημα ήταν μετά βίας επαρκές. Ανύπαντρες μητέρες και χήρες επιδίδονταν στην κλοπή, τη ζητιανιά και την πορνεία (η οποία και δε θεωρούταν παράνομη, αλλά ανήθικη). Συζυγικές σχέσεις: Το 14ο αιώνα αναφέρονταν στην Αγγλία 4 κατηγορίες προσώπων: οι προδότες, οι εθνικοί, οι σκλάβοι και οι γυναίκες, που κάθε άνδρας είχε το δικαίωμα να δείρει ατιμώρητα, αφού αυτοί δεν κατείχαν νόμιμα δικαιώματα για να τους κάνουν αγωγή. Το δικαίωμα επιβολής σωφρονιστικής τιμωρίας από μέρους του συζύγου απέβλεπε στη διατήρηση της σχέσης κυριαρχίας του άνδρα. Ο Trevelyan γράφει για την Αγγλία του 15ου αιώνα: Η δύναμη της κυριαρχίας βρισκόταν στα χέρια του άνδρα και σπάνια η κοινή γνώμη επέρριπτε την ενοχή σε όποιον τη διεκδικούσε με τη γροθιά ή τη βέργα. Η

18 θέση της γυναίκας στο Μεσαίωνα σύμφωνα με τον Hans Fehr ο οποίος γράφει για τις σχέσεις ανάμεσα στα δυο φύλα κατά τον εξής τρόπο: Η γυναίκα δεν ήταν ανεξάρτητη. Σ όλη τη ζωή της βρισκόταν κάτω από την εποπτεία του άνδρα. Η παλιά αντίληψη βίας, η εξουσιάζουσα θέση του άνδρα δεν εξαφανίστηκε ποτέ ολοκληρωτικά. Συχνά επαναλαμβάνεται ότι το γυναικείο φύλο πρέπει να θεωρείται σαν αντικείμενο που υπόκειται στη βία. Οι διάφορες διατάξεις και οι συνήθειες που επικρατούσαν το Μεσαίωνα δείχνουν καθαρά ότι οι σχέσεις ανάμεσα στα δυο φύλα δεν ήταν μόνο σχέσεις βίας, αλλά προ πάντων σχέσεις εξουσίας. Η επιβολή της τιμωρίας για ορισμένα σφάλματα της συζύγου δεν ήταν δικαίωμα αλλά καθήκον του άνδρα: Αν ο σύζυγος δεν τιμωρούσε με ξύλο τη γυναίκα του, τότε έπεφτε ο ίδιος σε σφάλμα. Με ολοφάνερα διατυπωμένες απειλές και με βία που είχε νομικά κωδικοποιηθεί αναγκάζονταν οι γυναίκες σε υποταγή. Επαγγελματική ζωή των γυναικών: Οι γυναίκες κατά τον Μεσαίωνα, συμμετέχουν ενεργά στην οικονομική ζωή. Στην πόλη, που εργάζονται κυρίως στο εμπόριο, στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας και των τροφίμων. Επιπλέον, στο μικρό εμπόριο τροφίμων, οι γυναίκες υπερτερούν αριθμητικά των ανδρών. Επίσης, οι βιομηχανίες που εμφανίζονται ως επέκταση των εγχώριων δραστηριοτήτων τους είναι περισσότερο ή λιγότερο δεσμευμένες: ψησίματος, ζυθοποιίας (στην Αγγλία, οι γυναίκες έχουν το μονοπώλιο στην μπύρα και τη γαλακτοκομική βιομηχανία). Στην ύπαιθρο, θα βοηθήσουν επίσης τους συζύγους τους, ιδίως βοηθώντας στην συγκομιδή και την κοπή των ζωοτροφών. Σχεδιάστριες εσωρούχων και καλτσών, μοδίστρες, ιδιοκτήτριες μικρών εστιατορίων, πλύστρες είναι επαγγέλματα που οι γυναίκες έχουν καταλάβει τις Μεσαίωνα, αλλά απαραιτήτως δεν θεωρούνται ίσες με τους άνδρες. Πράγματι, οι μισθοί των γυναικών είναι πολύ χαμηλότερες από εκείνες των ανδρών η εργασία στο σπίτι, την οποία καμία επαγγελματική οργάνωση δεν προασπιζόταν, παραπέμπει σε ιδιαίτερα χαμηλούς μισθούς, τόσο σε αστικές όσο και αγροτικές περιοχές. Γυναίκες και κοινωνικά δικαιώματα: Οι γυναίκες του απλού λαού και οι αστές απολάμβαναν σχετικά περισσότερη ελευθερία ενήλικες ήδη από τα δώδεκά τους χρόνια, είχαν το δικαίωμα να διαχειριστούν τα αγαθά τους, να παντρευτούν, να εργαστούν, ακόμα και να ψηφίσουν. Για τις αριστοκράτισσες τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Μέσα σ ένα σύμπαν βίαιο, επιθετικό, ανδροκρατούμενο στα πλαίσια του κάστρου, αυτή δεν είναι υπολογίσιμη. Η μοίρα της μοιάζει με τη γαιοκτησία: τη μόνη εγγύηση της εξουσίας. Έτσι, αποτέλεσε συνάλλαγμα μεταξύ των λόρδων, οι οποίοι ήθελαν να αυξήσουν τα αγαθά τους και να εξασφαλίσουν την διαιώνιση του γένους τους. Στη Σαξονία κατά τον Michelet, ο ειρηνοδίκης είχε το δικαίωμα να χτυπάει κάθε γυναίκα που θα φερόταν ανάρμοστα ή αθέμιτα, ακόμη έκαναν χρήση του δικαιώματος αυτού για να ταπεινώσουν τις τίμιες γυναίκες και τις συζύγους εμπόρων, οι οποίες ξεχώριζαν για την υπερηφάνεια και την αυτοπεποίθησή τους

19 Γυναίκες και Εκκλησία: Υπάρχουν βεβαίως τα γνωστά μισογυνικά στερεότυπα που παρουσιάζουν τη γυναίκα ως προσωποποίηση της αμαρτίας. Η εξιλέωση της θέσης της γυναίκας στην Εκκλησία, γίνεται με τη γέννηση του Θεανθρώπου από μια γυναίκα, την Παναγία. Η γυναίκα ως Εκκλησία και ο άνδρας ως ο Χριστός Η γυναίκα συμβολίζει την αγία Εκκλησία και ο άνδρας το Χριστό. Όπως η Εκκλησία υποτάσσεται στον Χριστό, έτσι και η γυναίκα οφείλει να ακούει τον άνδρα και να μην τον περιφρονεί. Βεβαίως αυτό δεν είναι καθόλου υποβιβαστικό για τη γυναίκα, διότι ο άνδρας ΧΡΩΣΤΑΕΙ να την αγαπάει, όπως ακριβώς ο Χριστός αγαπάει την Εκκλησία. Κι ας μην ξεχνάμε ότι ο Χριστός θυσιάστηκε για την Εκκλησία. Ο άνδρας είναι η «κεφαλή» της γυναίκας του. Το να είναι κάποιος κεφαλή, δεν δηλώνει εξουσία ή αξία στη Χριστιανική Εκκλησία. Είναι θέμα ευθύνης, πολύ μεγάλης μάλιστα. Σε ένα σπίτι, υπάρχουν πράγματα που πρέπει να φροντιστούν από έναν, για να διατηρηθεί η ειρήνη στην οικογένεια. Ο Θεός επιλέγει τον άνδρα ως κεφαλή τής οικογένειας, επειδή ο Χριστός, στον οποίον υποτάσσεται στην Εκκλησία, ως Θεανδρικό πρόσωπο ήρθε στη γη. Υπάρχουν και τα ιστορικά στοιχεία που παρέχουν μια πολύ πιο ισορροπημένη εικόνα. Καταρχάς, η μεσαιωνική Εκκλησία δεν διστάζει να αναθέσει σε γυναίκες θέσεις ευθύνης με πολιτική και οικονομική ισχύ. Οι ηγούμενες των μονών ασκούν εξουσία και διαχειρίζονται πολλές φορές τεράστιες περιουσίες. Και, όσον αφορά την εκτίμηση της Εκκλησίας προς τις γυναικείες ικανότητες ας δούμε ακόμη ένα παράδειγμα που παραθέτει η Περνού (όπ.π., σελ. 93): όταν ο μοναχός Ροβέρτος του Αρμπρισέλ, μια από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του δυτικού μοναστικού κινήματος, αποφασίζει να οργανώσει το αβαείο του Φοντεβρώ, ιδρύει δύο κοινόβια (ένα ανδρών και ένα γυναικών). Ο άνθρωπος αυτός, αληθινός φεμινιστής, θα αναθέσει τη διοίκηση του αβαείου σε μια ηγουμένη, την μόλις 22 ετών Πετρονίλλα του Σεμιγέ (1115)! Ανάμεσα στις σημαντικές γυναικείες μορφές της Καθολικής Εκκλησίας του Μεσαίωνα δεν λείπουν και οι δυναμικές προσωπικότητες που δεν θα διστάσουν να αναμετρηθούν με την κοσμική εξουσία υπερασπίζοντας τα πιστεύω τους. Γενικά, η θέση της γυναίκας στο πλαίσιο της καθολικής Εκκλησίας είναι ακριβώς αυτή που κατέχει η γυναίκα στην κοινωνία τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο (Pernoud, όπ.π., σελ ). Έτσι, η επιδείνωση παρατηρείται ταυτόχρονα στην κοινωνία και στην Εκκλησία: το 1298 ο πάπας Βονιφάτιος Η επιβάλλει στις μοναχές αυστηρότερους περιορισμούς απ ό,τι στους άνδρες μοναχούς ή μέλη θρησκευτικών ταγμάτων, αποκλείοντάς τις από κάθε επαφή με τον έξω κόσμο. Η απώλεια της αυτονομίας θα ολοκληρωθεί στη Γαλλία, όταν η διοίκηση της Εκκλησίας θα περάσει στα χέρια της κοσμικής εξουσίας: με το Κονκορδάτο της Μπολόνιας (1516) ο πάπας εκχωρεί στον βασιλιά της Γαλλίας την εξουσία να διορίζει επισκόπους και ηγουμένους. Οι μάγισσες: Καλά όλα αυτά, αλλά, στον Μεσαίωνα, δεν έκαιγαν μάγισσες; Η απάντηση είναι «όχι και τόσο, ή μάλλον σχεδόν καθόλου». Το πραγματικό κυνήγι μαγισσών ανάγεται στα χρόνια της Αναγέννησης κι αργότερα: η διαβόητη δίκη των Μαγισσών του Σάλεμ έγινε το 1698 κι όχι βέβαια κατά τα χρόνια του

20 Μεσαίωνα! Στη Γαλλία, η τελευταία δίκη για μαγεία καταγράφεται στο Μπορντώ το Οι άνθρωποι της εποχής αντιμετώπιζαν τη μαγεία περισσότερο ως εκδήλωση ψυχικής ασθένειας, αντίληψη που μοιάζει αρκετά σύγχρονη. Γυναίκες και μόρφωση: Στα μεσαιωνική Ευρώπη Εκκλησία και γράμματα είναι συνήθως αλληλένδετα. Όπως είναι λογικό οι γυναίκες δεν λείπουν από τον τομέα αυτό. Η πρώτη εγκυκλοπαίδεια της μεσαιωνικής Δύσης συγγράφηκε από γυναίκα: πρόκειται για τον Hortus deliciarum της Αλσατής ηγουμένης Ερράδης του Λάντσμπεργκ (12ος αι.). Μερικές φορές, οι πνευματικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες των γυναικών της Εκκλησίας εκπλήσσουν: στο αββαείο του Γκάντερσάιμ στη Σαξονία βρέθηκαν χειρόγραφα του 10ου αιώνα που περιείχαν κωμωδίες σε στίχους με ομοιοκαταληξία, σε μίμηση των κωμωδιών του Τερέντιου! Εδώ μπορούμε να παρατηρήσουμε πως η καλλιέργεια ενθαρρυνόταν περισσότερο στα γυναικεία παρά στα αντρικά μοναστήρια. Όταν το 14ο αιώνα ιδρύθηκε το Πανεπιστήμιο του Παρισίου ήταν αποκλεισμένες απ τη μόρφωση, της οποίας το μονοπώλιο κρατούσαν οι κληρικοί. Αποκλεισμένοι ήταν γυναίκες και θρησκευτικά τάγματα (Ordres mineurs, Ordres mendiants). O Θωμάς Ακινάτης απελάθη σε διάστημα 2 ετών. Γυναίκες και εξουσία: Οι γυναίκες δεν ήταν υπόδουλες και υποταγμένες στο πλαίσιο ενός κόσμου ο οποίος εμφανίζεται να κυριαρχείται από τις αντρικές αρετές ιπποτών ή ασκητικών μοναχών; Η εξουσία δεν απέκλειε τις γυναίκες από την κορυφή της κοινωνίας; Η υπόμνηση μερικών ονομάτων αρκεί για να αποδείξει το αντίθετο. Η Αλιενόρ της Ακυιτανίας, η Λευκή της Καστίλλης κι άλλες λιγότερο γνωστές διοίκησαν επικράτειες και κυβέρνησαν υπηκόους. Πράγματι, δεν είναι λίγα τα παραδείγματα γυναικών που ασκούν τη βασιλική εξουσία, όταν ο σύζυγός τους απουσιάζει ή ασθενεί ή αυτών στις οποίες έχει νομίμως ανατεθεί η αντιβασιλεία μέχρι την ενηλικίωση του γιου τους. Άλλες πάλι είναι αρκούντως δυναμικές ώστε να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους και χωρίς να συμβαίνει κάτι από τα παραπάνω. Συγκεκριμένα, οι δύο αντισυμβατικές γαλλίδες: Ακυιτανίας η Αλιενόρ της και η Λευκή της Καστίλλης. Η πρώτη υπήρξε κληρονόμος του ισχυρού δουκάτου της Ακυιτανίας. Το 1152 η Αλιενόρ παίρνει την πρωτοβουλία και χωρίζει τον Λουδοβίκο (καθόσον νομικά δεν υφίστατο διαζύγιο, τυπικά επρόκειτο για ακύρωση του γάμου λόγω μακρινής συγγένειας μεταξύ των συζύγων, αν και στην πραγματικότητα ευθύνεται η ασυμφωνία Aliénor d'aquitaine, χαρακτήρων και φημολογούμενη εξωσυζυγική σχέση). Έξι μόλις reine εβδομάδες μετά την ακύρωση του πρώτου της γάμου d'henry II d'angleterre παντρεύεται στο Πουατιέ τον Ερρίκο, δούκα της Νορμανδίας και κόμη του Ανζού και του Μαιν, ο οποίος θα γίνει δύο χρόνια αργότερα βασιλιάς της Αγγλίας (ως Ερρίκος Β ). Μέχρι τον θάνατό της (1204) θα παραµείνει δραστήρια, αναλαμβάνοντας διπλωματικές πρωτοβουλίες και επιχειρώντας να

21 καθορίσει σύμφωνα με τις απόψεις της τις λεπτές ισορροπίες μεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας. Παρομοίως, η εγγονή της, η Λευκή της Καστίλλης παντρεύεται σε ηλικία 12 ετών τον διάδοχο του γαλλικού θρόνου (τον μετέπειτα Λουδοβίκο Η ). Μ μετά τον θάνατο του συζύγου της (1226) θα κυβερνήσει το βασίλειο έως την ενηλικίωση του γιου της (Λουδοβίκου Θ ) Κατά τη διάρκεια της αντιβασιλείας της θα διαπραγματευθεί (με επιτυχία) τους όρους της Συνθήκης του Μω (1229), με την οποία τερματίζεται η σύγκρουση μεταξύ Blanche de Γαλλίας και κομητείας της Τουλούζης. Έχοντας εμπιστοσύνη Castille στις πολιτικές ικανότητες της µητέρας του, ο Λουδοβίκος Θ της αναθέτει την αντιβασιλεία κατά την αναχώρησή του για την Ζ Σταυροφορία (1248). Στον μακρινό βορρά, η βασίλισσα Μαργαρίτα κατόρθωσε να ενώσει σε ένα βασίλειο, του οποίου ηγήθηκε, τη Σουηδία, τη Δανία και τη Νορβηγία (1397). Στην Ιταλία, η Ματθίλδη της Τοσκάνης ( ) υπήρξε η ισχυρότερη πολιτική προσωπικότητα στην Ιταλία του καιρού της: σε δική της πρωτοβουλία οφείλεται η MATILDE DE συµφιλίωση µεταξύ του πάπα Γρηγορίου Ζ και του CANOSA, CONDESA DE αυτοκράτορα Ερρίκου Δ, µε την ταπείνωση του δεύτερου TOSCANA στην Κανόσσα (1077). Το 1314, ο Philippe le Bel περιορίζει τη δυνατότητα της διαδοχής του θρόνου από γυναίκα. Το 1593, μια επανάσταση στο Κοινοβούλιο του Παρισίου απαγορεύει στη γυναίκα κάθε κρατική λειτουργία. Από τις αρχές του 14ου αιώνα, η γυναίκα δε στέφεται πια, είναι μονάχα σύζυγος του βασιλιά. Γυναίκες και πολιτικά δικαιώματα: Όπως γνωρίζουμε, στα χρόνια της ελληνικής και ρωμαϊκής Αρχαιότητας η γυναίκα στερείται πλήρως πολιτικών δικαιωμάτων. Στους Νεότερους Χρόνους πρέπει να φτάσουμε στον 20ό αιώνα για να δοθεί στις γυναίκες δικαίωμα ψήφου. Στο Μεσαίωνα βλέπουμε τις γυναίκες να ψηφίζουν στις συνελεύσεις πόλεων και χωριών που καλύπτουν ένα ευρύ τμήμα της δυτικής Ευρώπης. Βεβαίως, στην εποχή αυτή δεν ψηφίζουν τα άτομα, αλλά οι οικογένειες, οι οποίες πράγματι εκπροσωπούνται συνήθως από τον άντρα. Όταν όμως αυτός αδυνατεί να συμμετάσχει στη διαδικασία (απουσία ή ασθένεια) ή έχει πεθάνει, τότε η οικογένεια εκπροσωπείται από τη γυναίκα

22 Si les femmes n'étaient pas bonnes et leurs conseils inutiles, Dieu ne les aurait jamais consacrées comme l'aide de l'homme mais plutôt comme la cause du mal..." Charte d'aardenburg Aν οι γυναίκες δεν ήτανε καλές και οι συμβουλές τους ήταν άχρηστες, ο Θεός δε θα τις είχε αφιερώσει ποτέ ως βοήθεια στον άνδρα, αλλά μάλλον ως πηγή κακού "

23 ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑ Σε πολλές χώρες οι γυναίκες αποτελούν ένα αυξανόμενο ποσοστό του εργατικού δυναμικού. Παρ όλα αυτά ένας πολύ σημαντικός αριθμός εργαζομένων γυναικών απασχολείται σε επισφαλείς θέσεις εργασίας, συχνά με μικρή ασφάλεια εργασίας, χαμηλούς μισθούς και δυσμενείς συνθήκες. Αυτό δεν περιορίζεται στο βιομηχανοποιημένο κόσμο, καθώς για πολλές γυναίκες στις αναπτυσσόμενες χώρες η εμπειρία της εργασίας είναι δυσάρεστη, με την κακομεταχείριση και τη σεξουαλική παρενόχληση να αποτελούν συνηθισμένα φαινόμενα που συχνά τρέφονται από πολιτιστικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις. Ενώ ένας αυξανόμενος αριθμός γυναικών αποκτούν διοικητικές θέσεις, εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν προβλήματα που συνδέονται με συμπεριφορές αποκλεισμού ή υποβάθμισης των γυναικών από άνδρες συναδέλφους που απειλούνται από αυτές. Οι πολλαπλοί κοινωνικοί ρόλοι που αναλαμβάνουν θέτουν τις γυναίκες σε μεγαλύτερο κίνδυνο, από άλλα μέλη της κοινότητας, στο να νοσήσουν. Οι γυναίκες αναλαμβάνουν το βάρος της ευθύνης που συνδέεται με το να είναι μητέρες, σύζυγοι και φροντιστές των άλλων, χωρίς να λαμβάνουν οικονομική αποζημίωση για αυτή τη δουλειά. ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΗΜΕΡΑ Μικρότερη συμμετοχή γυναικών στην αγορά εργασίας Συγκέντρωσή τους σε ορισμένους επαγγελματικούς κλάδους Απουσία ή υποεκπροσώπησή τους σε άλλους Χάσμα των αμοιβών ανδρών και γυναικών Μεγάλα ποσοστά ανεργίας των γυναικών Μεγάλη παρουσία τους στο χώρο των ελαστικών μορφών εργασίας Μη κάλυψή τους από συλλογικές συμβάσεις εργασίας Έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης Αδυναμία εναρμόνισης επαγγελματικής ζωής Περιορισμένες δυνατότητες για επαγγελματική εξέλιξη Μειωμένη συμμετοχή τους στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και παρουσία τους σε θέσεις ευθύνης. Στην Ελλάδα ένα ποσοστό 65% των γυναικών απασχολείται στους κλάδους της γεωργίας, το λιανικό εμπόριο, την εκπαίδευση, την υγεία και πρόνοια, τη δημόσια διοίκηση, τα ξενοδοχεία και εστιατόρια. Συγκριτικά με άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρατηρούμε ότι υπάρχει μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών που απασχολείται στον αγροτικό τομέα, ενώ είναι έντονη η προτίμησή τους για το δημόσιο τομέα. Όσον αφορά στον επαγγελματικό διαχωρισμό μεταξύ ανδρών και γυναικών, είναι υπαρκτός τόσο ως οριζόντιος(δηλαδή το ποσοστό παρουσίας σε

24 συγκεκριμένους οικονομικούς κλάδους) αλλά και ως κάθετος( δηλαδή οι διαφοροποιήσεις στην ιεραρχία στο εσωτερικό του κάθε κλάδου).μια από τις αιτίες που συντηρούν αυτό το φαινόμενο είναι και η έλλειψη οργανωμένης συλλογικής δράσης. «Η γυναίκα είναι παντού και πάντοτε γυναίκα. Πολλές φορές και κάτι περισσότερο, λιγότερο όμως ποτέ.» Πολύβιος Δημητρακόπουλος (συγγραφέας) Η 8η Μαρτίου (γιορτή της μητέρας) «σημάδεψε» το γυναικείο φύλο μετά τη μεγάλη απεργία που έκαναν οι εργάτριες στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ το 1857, ζητώντας καλύτερες συνθήκες εργασίας. Τα τελευταία είκοσι χρόνια η γυναίκα έχει κάνει δυναμική είσοδο στο χώρο της αγοράς εργασίας. Η σύγχρονη γυναίκα είναι πλέον οικονομικά ανεξάρτητη, δυναμική και χειραφετημένη. Ωστόσο, εξακολουθεί να μην έχει τις ίδιες δυνατότητες και ευκαιρίες μα τον άνδρα. Τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα οι υψηλές θέσεις(διευθυντών, προέδρων) αποτελούν αυστηρό άβατο για τις γυναίκες. Η ίδια κατάσταση επικρατεί και στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι εκείνο των Πολιτικών Ποινικών και Διοικητικών Δικαστηρίων που όσο πιο υψηλόβαθμα είναι τόσο λιγότερες είναι οι γυναίκες που τα επανδρώνουν. Επίσης, στον Άρειο Πάγο δεν υπηρετεί καμία γυναίκα. Αντιθέτως, συσσώρευση γυναικών παρατηρείται στα ειρηνοδικεία και στα διοικητικά πρωτοδικεία. Η κατάσταση της σύγχρονης εργαζόμενης ελληνίδας δεν είναι ευνοϊκή για τη ζωή της. Πολλές γυναίκες ενώ πληρούν τα αντικειμενικά κριτήρια για την πρόσληψη σε μια θέση ωστόσο προτιμάται ένας άνδρας και με λιγότερα ίσως προσόντα αφού φιλοσοφία της σημερινής εποχής είναι η αύξηση του κέρδους με όσο το δυνατόν λιγότερο κόστος. Για τον λόγο αυτό η γυναίκα είναι εμπόδιο αφού ως έγκυος και αργότερα ως μητέρα απαιτεί πολλές άδειες, επιδόματα και ευνοϊκή μεταχείριση. Όμως οι εργοδότες δεν προσλαμβάνουν και μια γυναίκα που δεν έχει παιδιά, φοβούμενοι ότι κάποια στιγμή θα αποκτήσει! Έτσι, οι γυναίκες αποκλείονται από πολλές θέσεις με αποτέλεσμα να καλπάζει η γυναικεία ανεργία. Αλλά ακόμα κι αν είναι αποτελεσματικές και ανταποκρίνονται ικανοποιητικά στη δουλειά τους, δεν μπορούν να ανελιχθούν στην εργασία λόγω οικογενειακών υποχρεώσεων, ενώ οι άνδρες μπορούν ταυτόχρονα να είναι και καλοί πατέρες και καλοί στο χώρο εργασίας τους. Έτσι ακόμα και σήμερα δεν υπάρχει ουσιαστική βοήθεια στην ελληνίδα μητέρα διότι όταν έχει μικρά παιδιά δεν μπορεί να λείπει από το σπίτι αν δεν εξασφαλίσει ποιος θα τα προσέχει. Στην Ελλάδα το χάσμα στις αμοιβές ξεπερνά το 20% μεταξύ γυναικών και ανδρών. Με βάση τα επίσημα στοιχεία της Στατιστικής υπηρεσίας, το

25 Νοέμβριο του 2011 μία στις τέσσερις γυναίκες(25%) ήταν στην ανεργία, όταν έναν χρόνο πριν το ποσοστό ήταν 17%. Όσον αφορά την οικιακή εργασία, δηλαδή την παροχή προσωπικών υπηρεσιών, προσελκύει σήμερα εργαζόμενες γυναίκες μετανάστριες. Στην Ελλάδα, οι οικιακές βοηθοί προέρχονται κυρίως από τις Φιλιππίνες, την Πολωνία, την Ουκρανία, τη Ρωσία, ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών μεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά. Τα τελευταία χρόνια, η θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας συζητείται ιδιαίτερα στο πλαίσιο της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σχετικά με τις ίσες ευκαιρίες μεταξύ ανδρών και γυναικών. Επιπλέον, σήμερα οι γυναίκες αντιπροσωπεύονται καλύτερα σε τομείς οι οποίοι ήταν παραδοσιακά «κλειστοί» γι αυτές, όπως ο Δικαστικός κλάδος, το Διπλωματικό σώμα και στις υψηλότερες θέσεις στην ιεραρχία της Δημόσιας Διοίκησης. Επίσης, έχουν ανοίξει για τις γυναίκες, νέες επιλογές σταδιοδρομίας σε κλάδους όπως η Αστυνομία, ο Στρατός, το Εμπορικό Ναυτικό

26 ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ Η βία κατά των γυναικών είναι κάτι εξαιρετικά συνηθισμένο στις μέρες μας. Βία εκδηλώνεται, όταν ένας άνδρας νιώθει ανεπαρκής ή «λίγος» απέναντι σε μια γυναίκα. Έτσι για να ενισχύσει την συνήθως χαμηλή του αυτοεκτίμηση χτυπάει την συγκεκριμένη γυναίκα. Η βία κατά των γυναικών παίρνει διάφορες μορφές και συμπεριλαμβάνει -μεταξύ άλλων- την βία στο σπίτι, το βιασμό, το trafficking κοριτσιών αλλά και γυναικών και την εξαναγκαστική πορνεία. Αρχικά θα έπρεπε κάποιος να αναφερθεί στις ολέθριες επιπτώσεις που έχει η βία στις γυναίκες αλλά και στα αίτια αυτής της συμπεριφοράς. Οι συνέπειες μπορεί να είναι ανεξήγητο άγχος, κατάθλιψη, ξαφνική επιθετικότητα, αϋπνία, μελαγχολία, και απάθεια, κακή διατροφή, έλλειψη της αυτοπεποίθησης, επιβλαβείς συνήθειες, όπως αύξηση του καπνίσματος και της κατανάλωσης αλκοόλ, ακόμα και προβλήματα συγκέντρωσης ή έλλειψη πρωτοβουλιών. Τα αίτια τώρα είναι ενδοψυχικοί και πολιτισμικοί παράγοντες που συμβάλουν στο πρόβλημα αυτό. (βλ. σελ 33) Επιπρόσθετα κάτι σημαντικό είναι και τα χαρακτηριστικά που συνήθως έχει ο θύτης και το θύμα. Πρώτον, οι θύτες συνήθως προέρχονται από οικογένειες όπου η βία ήταν καθημερινό φαινόμενο. Οι ίδιοι έχουν παραστεί μάρτυρες ξυλοδαρμού της μητέρας ή έχουν κακοποιηθεί και οι ίδιοι, όταν ήταν παιδιά. Είναι συνήθως ανώριμοι, εξαρτημένοι, με έντονα αισθήματα ανεπάρκειας και χαμηλής αυτοεκτίμησης. Ζηλεύουν παθολογικά, είναι καχύποπτοι, επιθετικοί, και επικριτικοί στις πράξεις των άλλων. Η επιθετική συμπεριφορά του άνδρα έχει σχεδόν πάντα ως αποτέλεσμα την ταπείνωση και τον εξευτελισμό της γυναίκας και την ενίσχυση της δικής του ταυτότητας. Από την άλλη πλευρά τα θύματα-γυναίκες έχουν σαν κύριο χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς τους την εξάρτηση. Παρότι μπορεί να είναι εργαζόμενες, πετυχημένες αλλά και να έχουν μόρφωση, έχουν συχνά κι αυτές χαμηλή αυτοεκτίμηση, πολλές φορές υποφέρουν από κατάθλιψη και ενοχές. Πιστεύουν ότι κάποια στιγμή η κακοποίηση θα σταματήσει, όμως η αλήθεια είναι ότι η κακοποίηση είναι ενισχυτική. Η βία, όμως, υπάρχει σε όλες τις κοινωνίες δεν κάνει διακρίσεις πολιτισμικής κληρονομιάς, ταξικής θέσης, μορφωτικού επιπέδου, ύψους εισοδήματος, εθνικότητας και ηλικίας σε οποιαδήποτε χώρα. Σε παγκόσμιο επίπεδο υπολογίζεται ότι δεν καταγράφονται στις επίσημες στατιστικές 60 εκατομμύρια γυναίκες, θύματα των ίδιων των οικογενειών τους, δολοφονημένες εκ προμελέτης ή μέσω παραμέλησης μόνο και μόνο επειδή είναι γυναίκες. Έτσι σύμφωνα και με τα παραπάνω ένα θέμα αρκετά σημαντικό είναι και η συζυγική βία. Ο συζυγικός βιασμός ανήκει στο γενικότερο πλαίσιο της κακοποίησης γυναικών. Με τον όρο αυτό αναφέρεται η άσκηση σωματικής, ψυχικής ή και σεξουαλικής βίας σε μια γυναίκα από τον σύζυγό της ή τον ερωτικό σύντροφο με κύριο στόχο την επιβολή ελέγχου. Σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες, από πολύ παλιά, η γυναίκα βρισκόταν κάτω από το ζυγό του άνδρα. Ο άνδρας μέσα από τον θεσμό του γάμου μπορούσε να έχει δικαίωμα να διαπράττει κάθε είδους βιαιότητα,και έτσι η σύζυγος γινόταν θύμα με την άσκηση πάνω της κάθε βαναυσότητας, χωρίς να διατρέχει τον κίνδυνο να

27 κατηγορηθεί ή και να διωχθεί ποινικά. Ακόμα πριν από την δεκαετία του 1970 ο συζυγικός βιασμός ήταν έννοια ακατανόητη και ουσιαστικά ανύπαρκτη. Ο νόμος, σε καμία χώρα δεν τον αναγνώριζε ως ποινικό αδίκημα αλλά και τα ίδια τα θύματα πολλές φορές δεν συνειδητοποιούσαν τι πραγματικά τους συνέβαινε. Ενδεικτικά θα πρέπει να αναφερθούν οι χώρες στις οποίες ο συζυγικός βιασμός ποινικοποιείται. Αυτές οι χώρες είναι η Γερμανία, η Μεγάλη Βρετανία, η Ιταλία, η Γαλλία Ισπανία Πορτογαλία Φινλανδία Δανία, η Νορβηγία, η Σουηδία, η Αυστραλία, ο Καναδάς, οι ΗΠΑ, η Νέα Ζηλανδία, η Ιαπωνία και η Πολωνία. Αντίθετα σε χώρες όπως η Νιγηρία, η Αίγυπτος, η Ινδία και το Πακιστάν, ο βιασμός στο γάμο δεν θεωρείται έγκλημα. Στην Ελλάδα μέχρι σήμερα αναγνωρίζεται το δικαίωμα του συζύγου στη σεξουαλική επαφή, ακόμα και με βίαιο τρόπο και χωρίς την συγκατάθεση της γυναίκας του. Βία κατά των γυναικών όμως είναι κάτι αρκετά συνηθισμένο και στον χώρο της εργασίας. Συγκεκριμένα μια μελέτη του Ευρωπαϊκού ιδρύματος για την βελτίωση της ζωής και της εργασίας έδειξε ότι ανάμεσα στις 31 ευρωπαϊκές χώρες από μελέτη συμπεριλαμβανομένων των 27 κρατών μελών της Ε.Ε. οι εργαζόμενες γυναίκες είναι περισσότερο εκτεθειμένες στον εκφοβισμό (bulling) στο χώρο εργασίας, σε σημαντικό βαθμό σε σχέση με τους άνδρες συναδέλφους τους. Η διαφορά είναι ακόμα μεγαλύτερη στην περίπτωση της σεξουαλικής παρενόχλησης όπου 3 φορές περισσότερες γυναίκες εργαζόμενες αναφέρουν ότι έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση τους τελευταίους 12 μήνες, σε σχέση με τους άνδρες συναδέλφους τους. Όμως, υπάρχουν και άλλα 2 είδη βίας που παρατηρούνται στο χώρο της εργασίας. Αυτά είναι αρχικά η ηθική παρενόχληση (mobbing, η οποία είναι η υποβολή ενός εργαζομένου σε ψυχολογική παρενόχληση και περιλαμβάνει δράσεις συνεχών αρνητικών σχολίων ή κριτικής, απομόνωσης, διάδοσης κουτσομπολιού ή ακόμα και εξευτελισμός των ατόμων στα οποία αναφέρονται. Δεύτερον, ο εκφοβισμός (bullying). Κάτι τέτοιο είναι η επιθετική συμπεριφορά μέσω εκδικητικών, μνησίκακων ή κακόβουλων προσπαθειών για να υποβιβαστεί ένα άτομο ή μια ομάδα εργαζομένων. Τέτοιες επίμονες αρνητικές επιθέσεις πάνω στην προσωπική ή επαγγελματική απόδοση είναι συνήθως απρόβλεπτες, παράλογες αλλά και άδικες. Τέλος, θα πρέπει να αναφερθούν κάποιες στατιστικές που περιέχουν σοκαριστικά στοιχεία. Συγκεκριμένα στον Καναδά το 29% των γυναικών ανέφεραν ότι υπήρξαν θύματα άσκησης σωματικής βίας από τον τωρινό ή πρώην σύντροφό τους από την ηλικία των 16 ετών και μετά. Στην Νέα Ζηλανδία 20% των γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα ανέφεραν ότι έχουν χτυπηθεί ή κακοποιηθεί από τον σύντροφό τους. Στην Σουηδία το 20% των γυναικών έχουν πέσει θύματα φυσικής επίθεσης σύμφωνα με έρευνα του 1997.Στο Ηνωμένο Βασίλειο το 25% των γυναικών έχουν γρονθοκοπηθεί ή χαστουκιστεί από τον τωρινό ή πρώην σύντροφό τους. Στην Ρωσία το 25% των κοριτσιών ανέφεραν ανεπιθύμητη σεξουαλική επαφή σύμφωνα με έρευνα. Στο Μεξικό το 30% των γυναικών που συμμετείχαν σε έρευνα στην Guadalajara ανέφεραν ένα τουλάχιστον επεισόδιο φυσικής βίας από τον σύντροφό τους

28 Η ΕΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΓΥΝΑΙΚΑ Η νομοθεσία της ΕΕ είναι καίριας σημασίας για την εξασφάλιση ίσων ευκαιριών για τις γυναίκες. Η ίση μεταχείριση γυναικών και ανδρών υπήρξε θεμελιώδης αρχή της ΕΕ το 1957, όταν η συνθήκη της Ρώμης θέσπισε την αρχή της ισότητας των αμοιβών. Από τη δεκαετία του 70, χάρη στις νομοθεσίες σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, έχουν διευρυνθεί οι επιλογές των γυναικών και έχουν βελτιωθεί οι ζωές τους. Τα κορίτσια τώρα έχουν καλύτερες επιδόσεις από τα αγόρια, και αποτελούν το 59% των πανεπιστημιακών απόφοιτων στην ΕΕ. Η ΕΕ επιταχύνει τη δράση της με στόχο να εξαλείψει τις διακρίσεις και να πετύχει την ισότητα μεταξύ των φύλων. Στόχοι της είναι η εξάλειψη των στερεοτύπων και η οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών, ώστε αυτές να μπορούν να εργάζονται και να κερδίζουν μόνες τους το εισόδημά τους. Η ΕΕ δημιούργησε επίσης ένα δίκτυο γυναικών στη λήψη αποφάσεων, ώστε να επιταχύνει την πρόσβαση των γυναικών στην εξουσία, και θεσπίζει Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων. Η ΕΕ υποστηρίζει τις γυναίκες που δημιουργούν τη δική τους επιχείρηση. Στην Ευρώπη, οι γυναίκες επιχειρηματίες αποτελούν γύρω στο 8% του εργατικού δυναμικού των γυναικών, σε σύγκριση με 16% για τους άνδρες. Οι γυναίκες συχνά αντιμετωπίζουν μεγαλύτερα προβλήματα όσον αφορά στη χρηματοδότησή τους και την εκκίνηση και τη λειτουργία των δικών τους επιχειρήσεων. Η ΕΕ από τη δεκαετία του 80 παρέχει στήριξη σε γυναίκες που θέλουν να συστήσουν τη δική τους επιχείρηση. Η ΕΕ καταπολεμά την εμπορία, την κακοποίηση και τη βία κατά των γυναικών. Πολλές γυναίκες και κορίτσια ζουν υπό την απειλή επιθέσεων ή εκμετάλλευσης. Μπορεί να είναι θύματα ενδοοικογενειακής βίας ή σεξουαλικής κακοποίησης, εμπορίας και εξαναγκασμού σε πορνεία ή εκφοβισμού και καταπίεσης- πράξεις που τις στερούν το θεμελιώδες δικαίωμα στην ελευθερία, την αξιοπρέπεια και την ασφάλεια. Η ΕΕ καταπολεμά την εμπορία ανθρώπων στη ρίζα της εντοπίζοντας τις εγκληματικές συμμορίες που κατατρέχουν τις γυναίκες, μέσω διεθνούς συνεργασίας μεταξύ της αστυνομίας και των δικαστών και προηγμένων μεθόδων ανταλλαγής πληροφοριών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει θέσει σε λειτουργία ένα πρόγραμμα που προστατεύει τις γυναίκες, τα παιδιά και τους νέους από όλες τις μορφές βίας. Χρηματοδοτεί έργα, όπως καταφύγια γυναικών και υγειονομικές εγκαταστάσεις, καθώς και προσπάθειες για την αλλαγή νοοτροπίας και για την προστασία των γυναικών στο εσωτερικό μεταναστευτικών και εθνικών μειονοτήτων. Ως μέλος της ΕΕ, η Ελλάδα όφειλε να συμμορφωθεί με τις κοινοτικές οδηγίες που υποστήριζαν την ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών. Αυτές οι

29 οδηγίες αφορούσαν την ίση αμοιβή για ίσης αξίας εργασία, την δυνατότητα ίσης πρόσβασης στην απασχόληση, την επαγγελματική κατάρτιση, τις συνθήκες απασχόλησης και την επαγγελματική εξέλιξη. Γυναίκα και Χριστιανισμός Ο Ιησούς και η γυναίκα στην πρώτη χριστιανική Εκκλησία Όχι μόνο στην κοινωνική του συμπεριφορά, αλλά κατ εξοχήν στη θεολογική του επιχειρηματολογία αναφορικά με τη γυναίκα, μπορούμε ανεπιφύλακτα να ισχυριστούμε, ότι ο Ιησούς πρωτοτύπησε. Πέρα από το αδιάψευστο γεγονός, ότι ο Χριστός με την τοποθέτησή του έναντι των γυναικών παραβίασε πολλές κοινωνικοπολιτιστικές διατάξεις της εποχής του, πρέπει να τονισθεί ότι στα λόγια του εμφαίνεται μια καινούρια χροιά αναφορικά με την μέχρι τούδε επικρατούσα θέση και αξία της γυναίκας. Μέσα λοιπόν στα πλαίσια της πίστεως στο νέο κόσμο που θεμελιώνεται, ο Ιησούς ασφαλώς εξισώνει γυναίκες και άνδρες. Ο Χριστός συζήτησε (Σαμαρίτιδα), έκρινε (Συροφοινίκισσα) και υπερασπίστηκε γυναίκες (μοιχευόμενη). Είναι σκόπιμο να μην παραληφθεί το γεγονός ότι διατηρούσε και γυναίκες μαθήτριες γυναίκες, ήταν άλλωστε και οι πρώτοι αποδέκτες του αναστάσιμου μηνύματος (Μυροφόρες). Ο Ιησούς απευθύνεται εξ ίσου στον άνδρα και τη γυναίκα της εποχής (και κάθε εποχής). Η Εκκλησία του συμπεριλαμβάνει την κοινωνία όλων των προσώπων, ανεξαρτήτου φύλου, όπως ακριβώς περιγράφει ο Λουκάς στις Πράξεις των Αποστόλων την πρωτοχριστιανική Εκκλησία: ούτοι πάντες ήσαν προσκαρτερούντες ομοθυμαδόν τη προσευχή συν γυναιξίν και Μαριάμ τη μητρί του Ιησού και τοις αδελφοίς αυτού (Πρ 1,14)

30 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ "Πλην ούτε γυνή χωρίς ανδρός ούτε ανήρ χωρίς γυναικός εν Κυρίω. γυναίκα και κοινωνία Νόμος Ώσπερ γαρ η γυνή εκ του ανδρός, ούτως και ο ανήρ δια της γυναικός. Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος: «Δε δέχομαι αυτή τη νομοθεσία, δεν επαινώ την (κοινωνική) συνήθεια. Οι νομοθέτες ήταν άνδρες, γι αυτό η νομοθεσία είναι κατά Τα δε πάντα εκ του θεού (Α Κορ 11,1112). των γυναικών. Γι αυτό και δώσανε τα παιδιά στην εξουσία του πατέρα, αφήνοντας χωρίς φροντίδα το ασθενέστερο [σ.σ.: τη μητέρα ίσως εννοεί].» Πρόκειται για απόσπασμα ομιλίας του που εκφωνήθηκε στην Πόλη Όπως ο Πατήρ με τον ενώπιον του αυτοκράτορα Μ. Θεοδοσίου και πολλών Υιό, έτσι και η γυναίκα αρχόντων, με αφορμή την ανισότητα κατά των είναι ομοούσιος με τον γυναικών στη νομοθεσία. Εδώ φαίνεται και ότι ο άνδρα, κάτι το οποίο άγιος θεωρεί τους νόμους προϊόν κοινωνικών αποκλείει αυτομάτως συνθηκών και όχι κάτι με «θεϊκή αυθεντία», κάτι που κάθε θεωρητική η «φωτισμένη» Δύση «ανακάλυψε» μόλις περί το 17ο υπόθεση περί αιώνα. υποταγής. Απόστολος Παύλος: Η θεμελιώδης θεολογική του διδασκαλία περί ισοτιμίας των δύο φύλων υποδηλώνεται και στην άκρως θεολογική περικοπή από την προς Εφεσίους Επιστολή (5,21-33), γνωστή από την ορθόδοξη ακολουθία του γάμου. Και αυτό το κείμενο, χρησιμοποιεί μια κλίμακα Χριστός-Εκκλησία και άνδραςγυναίκα, παρουσιάζοντας ως αποκορύφωμα τη βασική αρχή της ίσης αξίας και σεβασμού μεταξύ των δύο φύλων: Υποτασσόμενοι αλλήλοις εν φόβω Χριστού (Εφ 5,21). Το θεολογικό μοντέλο της αναφορικής σχέσεως Χριστός-Εκκλησία καταρρίπτει και στην αντίστοιχη σχέση άνδρας-γυναίκα οποιαδήποτε υποψία φυλετικής διάκρισης. γυναίκα - προπατορικό αμάρτημα σωτηριολογικό πρίσμα I.Η ελευθερία βούλησης και δράσης δόθηκε από το Θεό ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΔΥΟ ΠΡΩΤΟΠΛΑΣΤΟΥΣ. Η κατάχρηση αυτής, η οποία είναι ΕΚΟΥΣΙΑ και ΑΜΦΙΔΡΟΜΗ, έφερε την έξωση από τον παράδεισο: «αμάρτησε η γυναίκα

31 (Εύα), το ίδιο και ο Αδάμ. Και τους δύο τους εξαπάτησε ο όφης.» Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος II. Ο πόνος που προκαλείται στη γυναίκα κατά την τεκνογονία γίνεται εξιλαστήριο. «Η γυνή απατηθείσα εν παραβάσει γέγονεν, σωθήσεται δε διά της τεκνογονίας». Απόστολος Παύλος. Επομένως η Εύα είχε συγχωρεθεί πολύ πριν την Παναγία, μέσω της μητρότητας! III. Γυναίκα ήταν και η Παναγία, που έφερε τη Σωτηρία. ««Αλλά μηδείς, παρακαλώ, του λοιπού λοιδορείτω την Εύαν. Η γαρ αγία Θεοτόκος την ύβριν αυτής(ενν. "της Εύας") απεγράψατο» Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Ακόμα, κατά τον άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο, με τη γέννηση του Νέου Αδάμ από τη Νέα Εύα έκλεισε ο κύκλος της δημιουργίας του ανθρώπου και θεμελιώθηκε θεολογικά η ισότητα των δύο φύλων, ώστε να μην αυταπατάται το ανδρικό («ίνα μη μέγα φρονήση ο Αδάμ») ότι το γυναικείο γένος «του χρωστάει κάτι») Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος: «Και τους δύο τους σώζει ο Χριστός με τα πάθη του. Έγινε άνθρωπος για τον άνδρα; Το ίδιο και για τη γυναίκα Λέγεται ότι προέρχεται [ο Χριστός] από το σπέρμα Δαβίδ. Νομίζεις ενδεχομένως ότι με αυτό τιμάται ο άντρας; Γεννάται όμως από την Παρθένο και αυτό είναι υπέρ των γυναικών» (Αγ. Γρηγορίου του Θεολόγου, Λόγος ΛΖ, 6-7). ισότητα των φύλων I.Η γυναίκα και ο άνδρας δεν έχουν πνευματικές διαφοροποιήσεις, αφού πλάστηκαν από τον ίδιο Θεό ως συνοδοιπόροι. («Αρετής δεκτικόν το θήλυ ομοτίμως τω άρρενι παρά του κτίσαντος γέγονε.») Μέγας Βασίλειος / (όμοιες είναι όλες οι ψυχές και των ανδρών και των γυναικών μόνο τα μέλη του σώματος είναι διαφορετικά») Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων / («Ίσια την έκαμεν ο Θεός την γυναίκα με τον άνδρα, όχι κατωτέρα) Κοσμάς ο Αιτωλός II. Έχουν την ίδια αντιμετώπιση απ το Θεό, αν όχι απ τους ανθρώπους. («ουκ ένι άρσεν και θήλυ» Απόστολος Παύλος III. Η προσπάθεια που πρέπει να καταβληθεί για την πνευματική ολοκλήρωση είναι η ίδια και στους δύο. («...ανδρός και γυναικός...αναπνοή, όψις, ακοή, γνώσις, ελπίς, υπακοή, αγάπη, όμοια πάντα ων δε κοινος μεν ο βίος, κοινή δε η χάρις, κοινή δε και η σωτηρία, κοινή τούτων καί η αρετή και η αγωγή...κοινόν ουν και τούνομα ανδράσιν και γυναιξίν ο άνθρωπος».) Κλήμης Αλεξανδρείας IV. Στην φενάκη της ανωτερότητάς τους οι άνδρες υποπίπτουν συχνά σε χειρότερα σφάλματα. (Είμεθα άνδρες και κάμνομεν χειρότερα».) Κοσμάς ο Αιτωλός γυναίκα γάμος - συζυγική ζωή - οικογένεια I.Απαιτείται αμφίδρομος σεβασμός («Ο άνδρας να προσφέρει στη γυναίκα την εύνοια που της οφείλει, το ίδιο και η γυναίκα στον άνδρα») Απόστολος Παύλος

32 II. Απαιτείται αγάπη («καθώς και ο Χριστός ηγάπησε την Εκκλησίαν και εαυτόν παρέδωκεν υπέρ αυτής [ενν. "έτσι να αγαπάτε τη γυναίκα σας"] [ ] Ώστε και αν πρέπει να πεθάνεις υπέρ των γυναικών, μη διστάσεις. Διότι, αν ο Κύριος αγάπησε τόσο τη δούλη [ενν. ο Χριστός την παρακμασμένη ανθρωπότητα], ώστε να παραδώσει τον εαυτό της για χάρη της, πολλώ μάλλον εσύ πρέπει να αγαπάς το ίδιο τη συνάνθρωπό σου» (P.G. 51, 228). / «Να αποδεικνύεις ότι εκτιμάς πάρα πολύ την επικοινωνία μαζί της και ότι θέλεις να βρίσκεσαι γι αυτήν περισσότερο στο σπίτι, παρά στην αγορά και να την προτιμάς από όλους τους φίλους και τα παιδιά που γεννήθηκαν από αυτή, και αυτά να τα αγαπάς εξ αιτίας της».) Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος III. Η πορνεία είναι αυτή που νοθεύει τις σχέσεις («Το σώμα του άνδρα δεν ανήκει στον άνδρα, αλλά στη γυναίκα (του). Ας της διατηρεί λοιπόν ακέραιο το κτήμα και ούτε να της το μειώνει ούτε να της το καταστρέφει. Αφού λοιπόν το σώμα του άνδρα είναι κτήμα της γυναίκας, ας δείξει αυτός το ενδιαφέρον του για τη διαφύλαξη αυτής της παρακαταθήκης. Η γυναίκα δεν εξουσιάζει το σώμα της η ίδια, αλλά ο άνδρας της. Παρόμοια και ο άνδρας δεν εξουσιάζει το σώμα του, αλλά η γυναίκα του».) Απόστολος Παύλος / Όταν λοιπόν δεις μια πόρνη να σε δελεάζει, να σκέπτεται το κακό σου, να επιθυμεί το σώμα σου, πες της: «Δεν είναι δικό μου το σώμα, αλλά της γυναίκας μου. Δεν τολμώ να το σφετερισθώ ούτε να το παραδώσω σε άλλη γυναίκα». Το ίδιο ας κάνει και η γυναίκα Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος IV.Μπορεί να υπάρξει πνευματική άνοδος με συνεισφορά και των δύο συζύγων (Γιατί, πού ξέρεις, γυναίκα, αν δεν σώσεις τον άντρα; Ή πού ξέρεις, άνδρα, αν δεν σώσεις τη γυναίκα; [ενν. "αν είναι μακριά απ το Χριστό" στην εποχή: ειδωλολάτρης, -ισσα]) Απόστολος Παύλος V.Τα παιδιά πρέπει να υπακούουν τόσο στη γυναίκα-μητέρα όσο και στον πατέρα. («Τα τέκνα υπακούετε τοις γονεύσι κατά πάντα τούτο γαρ εστιν ευάρεστον τω Κυρίω») Απόστολος Παύλος VI. Δεν συνιστάται η προσκόλληση στα εξωτερικά χαρακτηριστικά («να μην αποστραφείς τη γυναίκα εξ αιτίας της ασχήμιας της»!) Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος

33 Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟ ΒΟΥΔΙΣΜΟ Η λέξη «γυναίκα» δεν είναι και η πιο χρησιμοποιούμενη στον Βουδισμό. Λέγεται ότι η θεία του Βούδα τον είχε ακολουθήσει μαζί με άλλους μαθητές του στον δρόμο για τη Φώτιση. Είχε κάνει όλη την προετοιμασία, είχε νηστέψει, είχε ξυρίσει το κεφάλι της και τη μεγάλη μέρα μαζεύτηκαν όλοι οι μαθητές προκειμένου να πάρουν τα νάματα της σοφίας του Βούδα. Δεν της το επέτρεψαν, όμως, ακριβώς επειδή ήταν γυναίκα. Η μειονεκτική θέση της γυναίκας φαίνεται στο γεγονός ότι το πέρασμα στη νιρβάνα είναι κάτι που το καταφέρνουν μόνο οι άνδρες. Επίσης, πολλές από τις γυναίκες που βρέθηκαν στο Ντόλμα Λινγκ (βουδιστικό μοναστήρι στα Ιμαλάια), υπέστησαν βασανιστήρια επειδή διέπραξαν φοβερά για τις βουδιστικές αντιλήψεις αδικήματα, όπως είναι η αναφορά στον Δαλάι Λάμα. Όποιες προσπάθησαν να ξεφύγουν, χάθηκαν, ενώ πολλές υπέστησαν ακρωτηριασμούς λόγω κρυοπαγημάτων. Όσον αφορά τις βουδίστριες μοναχές, έχουν ως μέλημα να μαγειρεύουν για τους μοναχούς και να αφήνουν τη μελέτη για τους άνδρες. Ωστόσο, αυτή η κατάσταση άρχισε να αλλάζε,ι όταν πριν από 10 χρόνια μια νέα γενιά αποφασισμένων γυναικών έφτασαν στην Ινδία, αφού κινδύνεψαν ξεφεύγοντας από την κινεζική καταπίεση και ανέτρεψαν την παράδοση. Ανάμεσά τους ήταν και η 28χρονη Ντέλεκ Γιανγκί, η οποία το 1990 περπάτησε στα βουνά επί 26 ημέρες για να πάει από το Θιβέτ σε μοναστήρι της Βόρειας Ινδίας, κοντά στην κατοικία του εξόριστου Δαλάι Λάμα. Το μόνο που την ενδιέφερε ήταν να πάρει το Γκέσε για να μπορέσει να διδάξει. Αυτό το περιβόητο Γκέσε, πρόκειται για ένα διδακτορικό βουδιστικής φιλοσοφίας που ανοίγει τον δρόμο για να χρισθεί κάποιος λάμα. Αποτελεί μέρος ενός 13χρονου προγράμματος σπουδών και επί αιώνες ήταν μια δραστηριότητα απαγορευμένη στις γυναίκες. Σήμερα, κάθε Παρασκευή απόγευμα, δεκάδες μοναχές με ξυρισμένο κεφάλι συγκεντρώνονται στην αυλή του Ντόλμα Λινγκ και προετοιμάζονται για ένα πόλεμο του πνεύματος, δίνοντας τον καλύτερό τους εαυτό για να μην ηττηθούν στην αντιπαράθεση με τους άνδρες. ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΙΣΛΑΜΙΣΜΟΣ Κάτι που θα έπρεπε επίσης να επισημανθεί είναι ότι πολλές φορές η βία προάγεται ακόμα και μέσα από την θρησκεία όπως για παράδειγμα στο Ισλάμ. Σε τέτοιου είδους θρησκείες η γυναίκα αντιμετωπίζεται ως αντρική ιδιοκτησία και έτσι ο άνδρας της μπορεί να της συμπεριφέρεται όπως εκείνος θέλει χωρίς να υπάρξουν συνέπειες. Χαρακτηριστικά στο κοράνι αναφέρεται κάπου πως είναι καλό ένας άνδρας να χτυπάει την γυναίκα του μια φορά την ημέρα. Επιπλέον πράξεις όπως η κλειτοριδεκτομή θεωρούνται φυσιολογικές και αποδεκτές ακόμα και από γυναίκες. Πολλοί άνδρες μάλιστα προτιμούν για σύζυγο μια γυναίκα που έχει κάνει κλειτοριδεκτομή, γιατί έτσι η σεξουαλική της επιθυμία είναι μηδενική και δεν υπάρχει ο φόβος της απιστίας. Τέλος η λέξη που χρησιμοποιούν για την πράξη αυτή είναι ο όρος «σίλι τζι» που ουσιαστικά σημαίνει κάθαρση

34 ΜΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΟΥ ΕΝΕΠΝΕΥΣΕ ΛΕΛΑ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ Η ηρωίδα του βιβλίου του Αλεξάνδρου Α. Ζαούση είναι η Λέλα Καραγιάννη, η οποία γεννήθηκε το 1898 στη Λίμνη Ευβοίας. Κάποια στιγμή στη ζωή της μετακόμισε στην Αθήνα και παντρεύτηκε το Νίκο Καραγιάννη ο οποίος ήταν πετυχημένος φαρμακέμπορος και διατηρούσε το αρωματοπωλείο ''Καραγιάννη'' που βρισκόταν στην οδό Πατησίων. Εξαιτίας του αρωματοπωλείου είχε επαφές με όλα τα κοινωνικά στρώματα και έτσι είχε κάνει πολλές σημαντικές γνωριμίες. Μαζί απέκτησαν επτά παιδιά το Γιώργο, το Βύρωνα, την Ιωάννα, την Ηλέκτρα, τη Νεφέλη, την Ελένη και τον Νέλσονα. Η μητέρα της ήταν απόγονος της Μπουμπουλίνας και αυτό αργότερα το εκμεταλλεύτηκε η Λέλα ονομάζοντας την οργάνωσή της πολύ εύστοχα "Μπουμπουλίνα". Πάντοτε ένιωθε απόγονος της Μπουμπουλίνας και αυτό καλλιεργούσε μέσα της έντονο πατριωτισμό. Έτσι μετά την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα, κατά την περίοδο της Κατοχής, η Λέλα άρχισε να κρύβει βρετανούς στρατιώτες με κίνδυνο να συλληφθεί. Εξαιτίας της απερισκεψίας του Τζον Ουίλσον, ενός Αυστραλού στρατιώτη τον οποίο η Λέλα περιέθαλπε στο σπίτι της, συνέλαβαν το γιο της Γιώργο. Για περίπου 10 μέρες τον υπέβαλλαν σε βασανιστήρια ο Γιώργος όμως μια μέρα στάθηκε τυχερός και διέφυγε.την ίδια μέρα που συνέλαβαν το Γιώργο συνελήφθησαν και οι 2 αδερφές του Ιωάννα και Ηλέκτρα, τις οποίες υπέβαλαν σε ψυχολογικό πόλεμο. Αιφνιδίως, όμως, άλλαξαν τακτική, τους φέρθηκαν φιλικά και τις άφησαν ελεύθερες. Ένα άλλο σπουδαίο επίτευγμα της Λέλας ήταν και η απόδραση που πραγματοποιήθηκε στην Κοκκινιά. Στην περιοχή αυτή υπήρχαν φυλακές κυρίως με Βρετανούς στρατιώτες. Τα γεγονότα διαδραματίστηκαν ως εξής: μετά από κάποιες συμπτώσεις η Λέλα γνώρισε τα αδέρφια Ηλία και Σωτήρη Παπαβασιλείου, οι οποίοι διατηρούσαν ένα διαμέρισμα απέναντι από το στρατόπεδο. Ένα βράδυ τα 2 αδέρφια μαζί με έναν Πολωνό φίλο τους παριστάνουν πως τρώνε και διασκεδάζουν. Σε μια στιγμή ο Πολωνός σηκώνεται όρθιος και αρχίζει να κουνάει τα χέρια του σαν να κρατάει το ρυθμό του τραγουδιού και τότε από το στρατόπεδο ο λοχαγός Ρομπιν Σαβατζ παρατηρεί ότι τους κάνει σήματα. Ένας άλλος αιχμάλωτος παρατηρεί τι τους λέει, απαντάει και αυτός και έτσι συνεννοούνται. Για να πετύχουν όμως την απόδραση θα πρέπει και οι Γερμανοί φρουροί να είναι απασχολημένοι. Μέχρι και αυτό το είχε φροντίσει η Λέλα καθώς εκείνη την στιγμή εμφανίζονται 2 Κοκκινιώτισες και αρχίζουν να μιλάνε στους Γερμανούς. Έτσι 9 βρετανοί αιχμάλωτοι καταφέρνουν να αποδράσουν. Κατόπιν φιλοξενήθηκαν στα σπίτια φίλων των αδερφών Παπαβασιλείου του Τάσου Καλαφάτη και του Παναγιώτη Μαυρίδη

35 Η Λέλα στον αντιστασιακό της αγώνα είχε πιστό σύμμαχό της την εκκλησία. Έτσι έφερε εις πέρας μια άλλη αποστολή σε συνεργασία με τις μοναχές από τη Μονή Αγίου Ιεροθέου Μεγάρων. Εκεί βρίσκουν καταφύγιο 18 Άγγλοι στρατιώτες. Η Λέλα, όταν μαθαίνει για την φιλοξενία αυτή επισκέπτεται τακτικά το μοναστήρι χρησιμοποιώντας διάφορες μεταμφιέσεις για να μεταφέρει τρόφιμα. Οι Γερμανοί όμως υποψιάζονται την παρουσία των Βρετανών, κινούνται απειλητικά και κάνουν έφοδο στο μοναστήρι. Ευτυχώς οι μοναχές έχουν ειδοποιηθεί έγκαιρα και κρύβουν τους στρατιώτες. Η Λέλα τότε αντιλαμβάνεται ότι δεν είναι δυνατόν να κρύβει στην Αθήνα τόσο μεγάλο αριθμό φυγάδων. Κάνει λοιπόν προσπάθειες για να τους προωθήσει στην Μέση Ανατολή. Η οργάνωση της πρώτης αποστολής στη Μέση Ανατολή είχε δημιουργήσει άγχος στη Λέλα, ωστόσο με την ψυχραιμία και μεθοδικότητά της την προετοίμαζε όσο καλύτερα μπορούσε.. Ώσπου ένα βράδυ από τον ραδιοφωνικό σταθμό του Καΐρου ακούστηκε ένα μήνυμα «Τζάκσον, Τζάκσον εντ Τζάκσον ευχαριστούμε το Άρωμα».Η Λέλα είχε θριαμβεύσει. Δεν ήταν όμως όλοι πατριώτες σαν τη Λέλα. Ένας δάσκαλος που ονομάζονταν Σάββας Ιωακείμ, την πλησιάζει δήθεν για να βοηθήσει 2 Αυστραλούς φυγάδες. Η Λέλα ήταν διστακτική αλλά υπερνίκησε μέσα της η διάθεση για βοήθεια. Ο Ιωακείμ όμως την κατέδωσε στους Ιταλούς οι οποίοι την συνέλαβαν και την οδήγησαν στις φυλακές Αβέρωφ. Ταυτόχρονα με την σύλληψη της Λέλας συνέλαβαν και το σύζυγο της Νίκο Καραγιάννη. Αυτό ήταν το χειρότερο για την ηρωίδα μας. Στόχος της ήταν να βρίσκεται ο σύζυγός της πάντοτε εκτός φυλακής για να φροντίζει την οικογένεια. Και έτσι σοφίζεται ένα εξαιρετικό σχέδιο: χρησιμοποιεί το οικογενειακό της όνομα -Μηνοπούλου και όχι Καραγιάννη, προσποιούμενη ότι βρίσκεται εν διαστάσει με τον σύζυγό της. Έτσι, η θέση του Νίκου Καραγιάννη ελαφρύνεται και 2 μήνες αργότερα αποφυλακίζεται. Είχαν περάσει 7 μήνες όταν ορίστηκε η δίκη για τη Λέλα. Βασικός κατήγορος ήταν ο καταδότης Ιωακείμ. Μετά από κάποιες προειδοποιήσεις ανθρώπων της Καραγιάννη ερωτηθείς ο Ιωακείμ στο δικαστήριο απαντά ότι η Λέλα δεν είναι η γυναίκα που φυγάδευε Άγγλους. Και έτσι αθωώνεται. Η φυλακή υπήρξε για την Καραγιάννη ένα μεγάλο σχολείο. Εκεί είδε εικόνες κολάσεως. Σκελετωμένοι άνθρωποι ορμούσαν στα αποφάγια και συμπλέκονταν σαν αγρίμια. Εκεί συνειδητοποίησε την εξαθλίωση των πολιτών και αυτό της έδωσε ακόμα μεγαλύτερο πάθος για να συνεχίσει τον αγώνα. Η Λέλα ως άνθρωπος δεν ήταν ποτέ φιλάρεσκη. Κατά την διάρκεια του αγώνα πούλησε όλα τα κοσμήματα της και τα έσοδα τα έδωσε στον αγώνα σε αντίθεση με άλλες οικογένειες οι οποίες αναγκάζονταν να πουλήσουν διάφορα κειμήλια για να ζήσουν. Η περίοδος της φυγαδεύσεως Βρετανών είχε πλέον τελειώσει και με τον ερχομό των ετών η Λέλα έστρεψε την προσοχή της σε κατασκοπευτικές ενέργειες. Με την βοήθεια Ελλήνων αλλά και ξένων, πολλές φορές Γερμανών (Μαρία Γκλόκερ) συνέλεγε στοιχεία για εγκαταστάσεις των Γερμανών και τα παρέδιδε στους συμμάχους

36 Ένα άλλο πολύ κρίσιμο θέμα ήταν να μάθει τα ονόματα των ανθρώπων που κινδύνευαν να συλληφθούν αυτό την βοήθησαν η Γκρέτα Ζαφειροπούλου και οι Αγγλίδες Έβελιν Καλλινίκου και Μάρτζορυ Δημοπούλου. ΑΙΣΘΗΤΗ Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ Η Λέλα ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τον Πειραιά και για την εκεί κατασκόπευση του εχθρού. Μια από τις σημαντικότερες επιτυχίες της ομάδας παρακολούθησης του λιμανιού ήταν η καταστροφή ενός μεγάλου φορτηγού πλοίου του εχθρού του Λιβετσιά. Το πιο παράτολμο σχέδιο της Λέλας ήταν να επιτύχει την αποσκίρτηση των Ταγμάτων Ασφαλείας προς το συμμαχικό στρατόπεδο. Τα τάγματα Ασφαλείας είχαν σκοπό να χτυπήσουν τους κομμουνιστές. Εξοπλίστηκαν από τους Γερμανούς και τελούσαν υπό την επιτήρησή τους. Η Λέλα και ο σύζυγός της βρήκαν τρόπο να πλησιάσουν το στρατηγό Ντερτιλή-διοικητή των Ταγμάτων και να τον πείσουν να αποσκιρτήσει από την Γερμανική κηδεμονία και να προσχωρήσει στο συμμαχικό στρατόπεδο. Ένα από τα άτομα που χρησιμοποίησαν για τον σκοπό αυτό, ο Ριζόπουλος αποδείχθηκε μοιραίος. Συλλαμβάνεται από τους Γερμανούς και κατονομάζει την Καραγιάννη. Η αντίστροφη μέτρηση για την τύχη της ηρωίδας μας είχε αρχίσει. Το διάστημα αυτό η Λέλα νοσηλεύεται στον Ερυθρό Σταυρό μετά από συμπτώματα καρδιοπάθειας και υπερκόπωσης. Εκεί συλλαμβάνεται και γεμάτη αξιοπρέπεια και ψυχραιμία οδηγείται στην οδό Μέρλιν. Την ίδια ώρα συλλαμβάνονται και τα παιδιά της εκτός από το Γιώργο που βρίσκεται στο βουνό. Και ενώ τα κορίτσια βρίσκονται σε ένα κελί και αγωνιούν για την μητέρα και τα αδέρφια τους-ανοίγει η πόρτα και ο δεσμοφύλακας φέρνει μέσα την μητέρα τους. Τις επόμενες μέρες θα οδηγηθούν στο Χαϊδάρι, θα βασανιστούν και η Ηλέκτρα θα αποβάλει ένα μωρό. Ειδικά η Λέλα παραμένει σε απομόνωση και υποβάλλεται σε φριχτά βασανιστήρια. Της στερούν ακόμα και το νερό. Μεταχειρίζονται όλα τα μέσα για να τους απαντήσει στις ερωτήσεις που θέτουν. Φέρνουν μπροστά της και τους 2 γιους της Νέλσωνα και Βύρωνα και τους βάζουν το πιστόλι στον κρόταφο. Η Λέλα απαντά «Τα παιδιά μου εγώ τα γέννησα. Είμαι η μητέρα τους αλλά πρέπει να ξέρεις ότι τώρα ανήκουν στην πατρίδα τους και μην περιμένεις να σου πω το παραμικρό.» Όλα αυτά συνέβαιναν τις τελευταίες εβδομάδες της κατοχής και η τύχη των κρατουμένων στο Χαϊδάρι και στη Μέρλιν με την κατηγορία της κατασκοπείας κρεμόταν από μια κλωστή. Κάποια μέρα τη βγάζουν από την απομόνωση και την οδηγούν πάλι στο Χαϊδάρι. Εκεί βρίσκεται στο ίδιο κελί με μια άλλη ηρωίδα την 17χρονη Ηρώ Κωνσταντοπούλου που κατηγορείται για σωρεία αντιστασιακών ενεργειών. Με το αλάθητο ένστικτο της η Λέλα διαισθάνεται ότι κάτι κακό πρόκειται να συμβεί στην αγαπημένη της μικρούλα. Η εκτέλεση της Ηρώς Κωνσταντοπούλου, μιας έφηβης η οποία δεν είχε καν δικαστεί, απέδειξε ότι λειτουργούσε ακόμη ένας ανελέητος μηχανισμός εξοντώσεως των αντιστασιακών

37 Τα χαράματα της ογδόης Σεπτεμβρίου η Λέλα μαζί με άλλες γυναίκες οδηγούνται στο Δαφνί όπου και εκτελούνται. Ο σύζυγος της ηρωίδας καταβάλλει υπεράνθρωπες προσπάθειες για να σώσει τα παιδιά του και να κρατήσει το λόγο που είχε δώσει στη γυναίκα του. Τελικά με τη μεσολάβηση των φίλων Αντώνη και Ίνας Μπόζοβιτς, η αδιαλλαξία των Γερμανών κάμπτεται και τα παιδιά αποφυλακίζονται. Την άλλη μέρα ο Νίκος Καραγιάννης σκύβει πάνω από το νωπό τάφο και ψιθυρίζει «Λέλα μου, έσωσα τα παιδιά μας». Ένα μήνα περίπου μετά την αποτρόπαιη δολοφονία της Λέλας Καραγιάννη, η Αθήνα γιορτάζει την Απελευθέρωση της. Να σημειωθεί ο παρακάτω διάλογος μεταξύ έλληνα και βρετανού αξιωματικού (συμμαχείς παρατάξεις): - Δεν πρέπει να εμπιστευόμαστε γυναίκες για τέτοιες δουλειές ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΟ - Δεν ξέρεις εσύ. Αυτή η γυναίκα είναι το κάτι άλλο ΥΠΕΡΒΑΣΗ ΤΟΥ Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ ΤΑΙΝΙΕΣ ΠΟΥ ΕΦΕΡΑΝ ΣΤΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ΕΡΙΝ ΜΠΡΟΚΟΒΙΤΣ Η Τζούλια Ρόμπερτς παίζει έναν διαφορετικό γι αυτήν ρόλο. Η ίδια θαύμασε την επιμονή αυτής της γυναίκας, η οποία ουσιαστικά μόνη της τα έβαλε με ολόκληρη εταιρεία και βγήκε νικήτρια. Ταυτόχρονα όμως ήταν και μια ανύπαντρη μητέρα τριών παιδιών. Ήταν ένας άνθρωπος που κατάφερε πάρα πολλά έχοντας πολύ λίγα. Αποτέλεσε πρότυπο για τις γυναίκες εκείνης της εποχής. Έδειξε πως ο οποιοσδήποτε αν πιστεύει σε κάτι και είναι πρόθυμος να κάνει τα πάντα για να πετύχει το στόχο του, μπορεί να πετύχει τα πάντα. Έναν ρόλο που της έδωσε το μοναδικό της βραβείο Όσκαρ ΟΙ ΩΡΕΣ Η ταινία αφηγείται την ιστορία τριών γυναικών, σε διαφορετικές εποχές, των οποίων οι ζωές επηρεάζονται από το βιβλίο «Κυρία Νταλαγουέι» (Mrs. Dalloway) της Βιρτζίνια Γουλφ. Οι τρεις γυναίκες είναι: Η Κλαρίσα Βόγκαν (Νικόλ Κίντμαν), μια Νεοϋορκέζα που ετοιμάζει ένα πάρτι για τον άρρωστο φίλο της που πάσχει από aids, το

38 Η Λόρα Μπράουν (Τζούλιαν Μούρ), μια έγκυος νοικοκυρά που ζει στην Καλιφόρνια της δεκαετίας του '50, εγκλωβισμένη σε ένα γάμο που την κάνει δυστυχισμένη. Η Βιρτζίνια Γουλφ στην Αγγλία της δεκαετίας του '20, που προσπαθεί να γράψει το βιβλίο της, ενώ παλεύει να ξεπεράσει την κατάθλιψη. Τρεις γυναίκες με διαφορετικό σημείο αναφοράς και διαφορετικές προκλήσεις μπροστά σε δυσκολίες της ζωής αποτυπώνουν την γυναικεία παρουσία και ταυτότητα. Η ΣΙΩΠΗ ΤΩΝ ΑΜΝΩΝ H νεαρή μαθητευόμενη πράκτορας του FBI Clarice Starling(ΤζόντιΦόστερ) θα επισκεφθεί τον χρόνια έγκλειστο ιδιοφυή κανίβαλο, ψυχίατρο Hannibal Lecter( Άντονυ Χόπκινς) με σκοπό να του αποσπάσει πληροφορίες σχετικά με κάποιον κατά συρροή δολοφόνο (ΤεντΛεβίνι), ο οποίος έχει απαγάγει την κόρη(μπρουκ Σμιθ) μιας γερουσιαστή. Για να αποσπάσει όμως τις πληροφορίες που θέλει θα πρέπει να του ανοίξει τις πύλες της ψυχής της και να του μιλήσει για τη χειρότερη ανάμνηση των παιδικών της χρόνων. Ένας ρόλος που εξυμνούσε στοιχεία που πρώτη φορά βλέπαμε σε μια γυναίκα: την αποφασιστικότητα της, την έντονη επιμονή της, την αντοχή αλλά και ταυτόχρονα την προσπάθεια διατήρησης της ψυχραιμίας μπροστά σε έναν άνθρωπο σαν τον Χάνιμπαλ ο οποίος μπορούσε μόνο με τα λόγια να την λυγίσει. Η ΚλαρίςΣτάρλινγκ παρόλα αυτά έμεινε στην ιστορία του κινηματογράφου, αφού κατάφερε και να χρησιμοποιήσει στον βαθμό που χρειαζόταν τον Χάνιμπαλ αλλά παράλληλα βρίσκοντας τον δολοφόνο. KRAMER VS KRAMER Η Μερυλ Στριπ υποδύεται μία νεαρή σύζυγο και μητέρα η οποία δεν είναι ευχαριστημένη με τη ζωή που έχει. Έτσι, αποφασίζει να εγκαταλείψει το σύζυγο και το παιδί της για να ανακαλύψει τον «εαυτό της». Ύστερα από έξι μήνες επιστρέφει και θέλει να πάρει πίσω το γιο της. Έτσι, περνάει από μία δικαστική διαμάχη με τον πρώην άντρα της. Παρόλο που η ίδια η ηθοποιός δε συμφωνούσε με τις πράξεις του χαρακτήρα της, προσπάθησε όπως λέει η ίδια: να δείξει πως είχε λόγο που έκανε ό,τι έκανε στην ίδια και στην οικογένεια της.για πρώτη φορά έβλεπες στην μεγάλη οθόνη μια γυναίκα να αφήνει τα πάντα πίσω της, έτσι ώστε να ανακαλύψει τον εαυτό της. Μια γυναίκα που αγαπούσε πολύ τον γιό της, χωρίς όμως να καταλαβαίνει πόσο κακό του επιφέρουν οι πράξεις τις. Τελικά ζητάει εξιλέωση, καταλαβαίνει πως έκανε λάθη και είναι πρόθυμη να κάνει τα πάντα για την ευτυχία του γιού της. Είναι μια γυναίκα που αλλάζει εύκολα την γνώμη της για το καλό του γιού της. Γυναίκα με αληθινά

39 συναισθήματα που δυστυχώς για την ίδια δεν μπορεί να κάνει ευτυχισμένο τον γιό της. Στο τέλος το καταλαβαίνει, και για το καλό του παιδιού, τον αφήνει ξανά. Αλλά αυτήν την φορά για πάντα. Η ταινία καταγράφει τα ψυχολογικά αδιέξοδα τα οποία αντιμετωπίζουν γυναίκες και με λάθος ενδεχομένως τρόπους προσπαθούν να τα ξεπεράσουν. THE PIANO Έϊντα: Η γυναίκα αυτή ζητάει την ικανοποίηση την οποία και βρίσκει μόνο στο πιάνο. Είναι ένα θύμα των αλλαγών (θάνατος του αγαπημένου της) αλλά και των συνθηκών (αναγκάζεται να ζήσει με έναν άνθρωπο που δεν έχει γνωρίσει ποτέ στην ζωή της). Μια γυναίκα που δεν ήθελε να αγαπήσει αλλά να αγαπηθεί. Πέρα από το πιάνο, μόνο η κόρη της μπορεί να της προκαλέσει ψυχική ηρεμία. Δεν έχει πολλές προσδοκίες για το μέλλον. Έτσι, παρόλο που στην αρχή αρνείται να το παραδεχτεί, η αλήθεια είναι πως νιώθει ευτυχισμένη που κάποιος άνδρας της δείχνει ενδιαφέρον αλλά πάνω από όλα την αγαπά. ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΚΡΙΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ 7η ΤΕΧΝΗ ΜΕΡΙΛΥΝ ΜΟΝΡΟΕ Η Νόρμα Τζιν Μόρτενσεν Μπέϊκερ (γνωστή ως Μέριλυν Μονρόε) αποτελεί μέχρι και σήμερα (50 χρόνια μετά τον θάνατό της) έναν ζωντανό θρύλο του κινηματογράφου. Παρόλο που ήταν κυρίως ηθοποιός (ήταν επίσης τραγουδίστρια και μοντέλο), η Μονρόε έμεινε στην ιστορία όχι για το υποκριτικό της ταλέντο, αλλά για την φημισμένη της ομορφιά και γοητεία. Το Αμερικάνο Ινστιτούτο Κινηματογράφου, την χαρακτήρισε ως η 6η σπουδαιότερη σταρ όλων των εποχών. Τελικά, η διάσημη στάρλετ έκλεισε για τελευταία φορά τα μάτια της στις 5 Αυγούστου Ο ιατροδικαστής θεώρησε πως ήταν αυτοκτονία από υπερβολική δόση διαφορετικών φαρμάκων. Ήταν 36 χρονών. Έτσι η Μέριλυν Μονρόε ποτέ δεν κατάφερε να γεράσει. Ο κόσμος θα την θυμάται όχι μόνο ως «το απόλυτο Αμερικάνικο σύμβολο του σεξ» αλλά κυρίως ως ποπ είδωλο. ΜΕΡΥΛ ΣΤΡΙΠ

40 Μια από τις καλύτερες ηθοποιούς όλων των εποχών, η Μέρυλ Στριπ κατέχει το ρεκόρ με τις περισσότερες υποψηφιότητες για όσκαρ με 17 υποψηφιότητες, παίρνοντας φέτος το 3ο της όσκαρ υποδύοντας την Μάργκαρετ Θάτσερ, την πρώτη και μοναδική γυναίκα πρωθυπουργό της Μεγάλης Βρετανίας. Μια ηθοποιός που σε διάστημα 35 χρόνων γύρισε παραπάνω από 50 ταινίες. Έχει παίξει ρόλους πολύ διαφορετικούς μεταξύ τους από κωμικούς μέχρι πολύ δραματικούς. Έχει αποδώσει με πρωτοφανή τρόπο δύναμη στην μεγάλη οθόνη παραμένοντας παρόλα αυτά ιδιαίτερα φυσική. Η ίδια έχει πει: «Ποτέ δεν ερμηνεύω έναν χαρακτήρα. Απλώς ζω την ζωή του στην χρονική περίοδο που θέτει το σενάριο. Απλώς έχω μια κάμερα να με ακολουθεί». Πολλοί άνθρωποι την κριτίκαραν (στις αρχές της καινούργιας χιλιετίας) πως δεν είναι πολύπλευρη ηθοποιός έχοντας παίξει σε λίγες κωμωδίες μέχρι εκείνη την εποχή. Η Μέρυλ Στριπ στην ηλικία των 62 φαίνεται πως δεν επιθυμεί να ξεκουραστεί έχοντας ετοιμάσει 2 ταινίες για την νέα χρονιά. Η Μέρυλ Στριπ απέδειξε πως όσο ταλέντο στην υποκριτική μπορεί να έχει ένας άνδρας μπορεί να την έχει και μια γυναίκα ίσως μάλιστα και σε μεγαλύτερο βαθμό. ΣΟΦΙΑ ΛΟΡΕΝ Η πρώτη Ιταλίδα σταρ, η Σοφία Λόρεν υπήρξε μια από τις δημοφιλέστερες ηθοποιούς και πιθανότατα η πιο γνωστή Ευρωπαία. Παρόμοια με την Μέριλιν Μονρόε, η Σοφία Λόρεν υπήρξε ένα πασίγνωστο sexsymbol και πολλοί την θεώρησαν την ομορφότερη ηθοποιό στην ιστορία. Ήταν ευρωπαία σταρ της εποχής της παίζοντας στις πρώτες ταινίες του νέου ιταλικού κινηματογράφου. Η πιο γνωστή της ταινία είναι η «Δύο Γυναίκες». Γι αυτήν την ταινία, η Λόρεν έσπασε ένα ρεκόρ: ήταν η πρώτη ηθοποιός που πήρε όσκαρ α γυναικείου ρόλου για ξενόγλωσση ταινία. ΝΙΚΟΛ ΚΙΝΤΜΑΝ Μια από τις πιο διάσημες ηθοποιούς του σήμερα, η Νικόλ Κίντμαν θεωρείται μια από τις καλύτερες ηθοποιούς της γενιάς της. Με ρόλους σε blockbusters όπως «Το Αστέρι του Βορρά», «Μέρες Κεραυνού», «Μπάτμαν για πάντα» αλλά και σε πιο καλλιτεχνικές ταινίες

41 όπως «Μάτια Ερμητικά Κλειστά», «Μουλάν Ρούζ», «Απώλεια» και «Οι Ώρες», έχει καταξιωθεί ως μια από τις πιο ταλαντούχες ηθοποιούς. Έχει βραβευθεί μια φορά για όσκαρ, για την ερμηνεία της στην ταινία Οι Ώρες. Έχει χαρακτηριστεί ως μια από τις ομορφότερες ηθοποιούς. JULIETTE BINOCHE Η πιο αναγνωρισμένη γαλλίδα ηθοποιός, η Juliette Binoche είναι μια από τις λίγες ευρωπαίες ηθοποιούς που κατάφεραν να διατηρήσουν μια καριέρα στην Αμερική αλλά και στην Ευρώπη. Έχει Βραβευτεί με Όσκαρ Β Γυναικείου Ρόλου για την ερμηνεία της ως νοσοκόμα στην ταινία «Ο Άγγλος Ασθενής». Αποτέλεσε την μούσα του συγκεκριμένου σκηνοθέτη (Άντονι Μινγκέλα) καθώς επίσης και του γερμανού Μίκαελ Χάνεκε. Υπήρξε ξανά υποψήφια για όσκαρ Α γυναικείου ρόλου αυτήν την φορά, για την ταινία «Σοκολάτα» με τον Τζόνι Ντέπ