ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ ΟΔΗΓΗΣΗ»

Transcript

1 Α.Τ.Ε.Ι ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ ΟΔΗΓΗΣΗ» ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΑΤΣΙΝΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΕΣ: ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΓΙΑΤΑΓΑΝΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή Σελίδα 3 1. Θεωρία 5 Πρόλογος 5 Ορισμός 6 Τα αίτια 8 Η αίσθηση της «παγίδευσης» 8 Συμβολική αξία 9 Προσωπικός χώρος 9 «Απο-προσωποποίηση» 9 Στρες και επιθετική οδήγηση 10 Χαρακτηριστικά-συμπεριφορές-συμβουλές 12 Τί είναι πραγματικά επιθετική οδήγηση 12 Πώς θα χαλαρώσουμε 13 Μειώστε το άγχος σας 16 Προστατεύοντας τον εαυτό σας από τους επιθετικούς οδηγούς 17 Παραδείγματα 19 Ένα παγκόσμιο φαινόμενο 19 Τον εκτέλεσε για την προτεραιότητα 21 Ωμή βία στους δρόμους για τον... ΚΟΚ 22 Έρευνες 23 Συγκεκριμένοι τύποι επιθετικής συμπεριφοράς 23 Τύποι επιθετικών συμπεριφορών που επιδεικνύονται προς άλλους αυτοκινητιστές 24 NHTSA και επιθετική οδήγηση 26 1

3 2. Μεθοδολογία 28 Ερωτηματολόγιο 30 Οδηγός για την συμπλήρωσή του -Βαθμίδες επιθετικότητας 30 Μέθοδος βαθμολόγησης 32 Λίγα λόγια για τη μέθοδο βαθμολόγησης Αναλυτικά αποτελέσματα 46 Χαρακτηριστικά δείγματος 46 Βασικές ερωτήσεις 50 Κατηγορίες επιθετικότητας-συγκριτικά αποτελέσματα 53 Απόψεις Συμπεράσματα 59 Πηγές 61 2

4 Εισαγωγή Η επιθετική οδήγηση αφορά μία ή περισσότερες παραβάσεις του κώδικα οδικής κυκλοφορίας, για παράδειγμα την παραβίαση ορίων ταχύτητας, την αλλαγή λωρίδων κυκλοφορίας χωρίς έλεγχο ή προειδοποίηση, την υπέρμετρη χρήση κορναρίσματος, τις κακοήθεις χειρονομίες ή και άλλες μορφές απερίσκεπτης οδήγησης που θέτουν σε κίνδυνο την οδική ασφάλεια. Συχνά, παρόμοιες συμπεριφορές εξελίσσονται και σε πιο έντονες αντιπαραθέσεις καταλήγοντας πολλές φορές σε εξύβριση, απειλές ή και ξυλοδαρμό. Η καθημερινή τριβή με το φαινόμενο της επιθετικής οδήγησης, ήταν το ερέθισμα που μας ώθησε στη μελέτη του. Η παρούσα πτυχιακή εργασία, εκπονήθηκε στα πλαίσια του μαθήματος της Συγκοινωνιακής Τεχνικής. Βασικό οδηγό μας και χρήσιμο εργαλείο αποτέλεσε η πτυχιακή εργασία του 2007, με θέμα «Επιθετική Οδήγηση Οργή των οδηγών» των σπουδαστών Τυριτίδης Βασίλειος και Πιπερόπουλος Ιορδάνης, που μας παραχωρήθηκε ύστερα από συνεννόηση με τον καθηγητή του μαθήματος, κύριο Θεόδωρο Νάτσινα. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από τους σπουδαστές Ευθυμίου Κωνσταντίνο, Γκαβαλίνη Ιωάννη και Γιαταγάνα Βασίλειο, με τη χρήση ερωτηματολογίων, προσπαθώντας να εντοπίσουμε πιθανές μεταβολές στην συμπεριφορά των οδηγών συγκριτικά με την πτυχιακή που μας εκχωρήθηκε. Τα ερωτηματολόγια διανεμήθηκαν στους τόπους καταγωγής των προαναφερθέντων σπουδαστών, Κομοτηνή, Θεσσαλονίκη και Λάρισα αντίστοιχα, με σκοπό τη διεύρυνση του γεωγραφικού φάσματος του δείγματος, αποκτώντας μία πληρέστερη εικόνα του σύγχρονου οδηγού στη Ελλάδα. Το περιεχόμενο της εργασίας αποτελείται από τέσσερις ενότητες. Στην πρώτη, αναλύεται η έννοια της επιθετικής οδήγησης καθώς και συμπεριφορές που πηγάζουν από αυτή μέσα από άρθρα και απόψεις ειδικών που παραθέτουμε. Η κατανόηση της έννοιας, αποτελεί εφαλτήριο για τη συνειδητοποίηση του προβλήματος και την αντιμετώπισή του. Στη δεύτερη ενότητα περιγράφεται η διαδικασία εκπόνησης της πτυχιακής εργασίας, ο τρόπος συμπλήρωσης των ερωτηματολογίων και η συνολική χρησιμότητά τους για την εξαγωγή αποτελεσμάτων και συμπερασμάτων από τις απαντήσεις των ερωτηθέντων. 3

5 Στις δύο τελευταίες ενότητες, με τη μορφή απλών στατιστικών διαγραμμάτων, παρουσιάζουμε και αναλύουμε τα αποτελέσματα που προκύπτουν από τις απαντήσεις των οδηγών καταλήγοντας σε συμπεράσματα και προτάσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Θεωρούμε ότι η παρούσα έρευνα θα βοηθήσει στην κατανόηση της πραγματικότητας ως προς την οδηγική συμπεριφορά του σύγχρονου οδηγού, με απώτερο σκοπό την αφύπνιση και τη βελτίωσή του. 4

6 1. ΘΕΩΡΙΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Δυστυχώς ο αριθμός των οδηγών που εκνευρίζονται και εκφράζουν το θυμό και την επιθετικότητα τους όταν βρίσκονται στο δρόμο και οδηγούν, συνεχώς αυξάνεται. Οι οδηγοί αυτοί είναι δυνατόν να εκνευριστούν κατά την ώρα της οδήγησης και να γίνουν επιθετικοί με αποτέλεσμα να καταστούν επικίνδυνοι για τους ίδιους αλλά και για τους άλλους που βρίσκονται τη στιγμή εκείνη στο δρόμο. Οι δικαιολογίες που δίνουν συνήθως αυτοί οι οδηγοί για τη συμπεριφορά τους είναι ασήμαντες όπως για παράδειγμα ότι κάποιος δεν τους άφησε να προσπεράσουν ή κάποιος οδηγός πήγαινε πολύ αργά μπροστά τους. Πολλά άτομα σκοτώνονται στους δρόμους εξαιτίας της επιθετικής οδήγησης και πολύ περισσότερα τραυματίζονται, είναι λοιπόν σημαντικό να γνωρίζουμε για το θέμα της επιθετικότητας και συγκεκριμένα για το πρόβλημα της επιθετικής οδήγησης (Medlook, 2005). Τα αυτοκίνητα είναι ασφαλέστερα όπως και οι δρόμοι, οι υπηρεσίες πρώτων βοηθειών είναι αποτελεσματικότερες και γρηγορότερες σώζοντας περισσότερες ζωές. Παρόλα αυτά ο ετήσιος φόρος θανάτων από τροχαία παραμένει σταθερός και ο αριθμός τραυματισμών αυξάνεται. Το συνδυασμένο χρηματικό κόστος για την κοινωνία είναι τεράστιο, χωρίς να υπολογίζουμε την ανθρώπινη δυστυχία. Το ανθρώπινο λάθος παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στα παραπάνω. Μπορούμε να πούμε ότι αυτή η φοβερή κατάσταση οφείλεται στην οργή των οδηγών, την επιθετική οδήγηση, τις ελλιπείς οδηγικές ικανότητες, την οδήγηση με ρίσκο ή την αναστάτωση που προκαλούν οι συνθήκες της κυκλοφοριακής συμφόρησης. Παίζει ρόλο η διατύπωση της φράσης; Οι επιθετικοί οδηγοί ήταν πάντα υπεύθυνοι για κυκλοφοριακά προβλήματα. 5

7 ΟΡΙΣΜΟΣ Η έννοια της επιθετικότητας μπορεί να οριστεί ως η συμπεριφορά που προκαλεί βλάβη, το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς αυτής ή ακόμα και η πρόθεση του επιτιθέμενου. Η λέξη κλειδί στον ορισμό της επιθετικότητας είναι ότι το άτομο που προκαλεί κάποιας μορφής βλάβη σε κάποιο άλλο άτομο, το κάνει σκόπιμα. Σύμφωνα με τον Bandura (1973) επιθετικότητα είναι η συμπεριφορά που έχει ως αποτέλεσμα τον τραυματισμό ή την καταστροφή προσωπικής περιουσίας. Η έρευνα έχει καταλήξει στο συμπέρασμα πως υπάρχουν διαφορετικοί τύποι επιθετικότητας: 1. λειτουργική επιθετικότητα: είναι λογική και μπορεί να υπολογιστεί χρησιμοποιείται από κάποιο άτομο με σκοπό να αυξήσει τα προσωπικά του οφέλη. 2. συναισθηματική επιθετικότητα: είναι αντιδραστική και αυθόρμητη κατευθύνεται από συναίσθημα (θυμό) και συχνά η λογική ανάλυση κόστουςκέρδους είναι απούσα. Η επιθετικότητα αποτελεί σημαντικό κοινωνικό πρόβλημα. Καθημερινά γίνονται περίπου εγκλήματα και περίπου 50 άνθρωποι δολοφονούνται. Η επιθετικότητα στην οδήγηση είναι από τους σοβαρότερους παράγοντες πρόκλησης τροχαίου ατυχήματος. Πολλοί μελετητές από διάφορες ερευνητικές κατευθύνσεις έχουν προσπαθήσει να ερμηνεύσουν την επιθετικότητα και να απαντήσουν στο ερώτημα γιατί οι άνθρωποι είναι επιθετικοί. Σύμφωνα με τη ψυχοβιολογία, η βία και η επιθετικότητα είναι μέσα στην ανθρώπινη φύση είναι έμφυτες και ενστικτώδεις. Ο Freud (1930) μίλησε για το ένστικτο του Θανάτου: την καταστρεπτική δύναμη που χτίζεται μέσα μας και εκτονώνεται με τη βία κατά του άλλου ή κατά του ίδιου του εαυτού. Οι νέο-φροϋδιστές υποστηρίζουν επίσης ότι η επιθετικότητα είναι ταυτόχρονα και μία λογική διαδικασία μέσω της οποίας οι άνθρωποι αναζητούν υγιή διέξοδο στα πρωτόγνωρα ένστικτα επιβίωσης και συνεπώς της αναγνωρίζουν και μια θετική πλευρά (Hartmann, Kris, & Loewenstein,1949). Ο Lorenz (1966) υιοθέτησε τη Δαρβινική θεωρία της εξέλιξης και την αρχή της επιβίωσης: υποστήριξε πως το «fighting instinct» είναι 6

8 εξελικτικό και απαραίτητο για την ανθρώπινη επιβίωση. Οι θεωρίες που βασίζονται μόνο στο ένστικτο είναι υπέρ-απλουστευμένες. Πρόσφατα εξελικτικοί ψυχολόγοι υποστήριξαν πως πολλές ανθρώπινες συμπεριφορές προκαλούνται από ψυχολογικούς μηχανισμούς. Η έρευνα σε διαφυλικές διαφορές έδειξε πως οι γυναίκες είναι περισσότερο πιθανό σε σχέση με τους άνδρες να χρησιμοποιήσουν λεκτική βία ενώ οι άνδρες είναι περισσότερο πιθανό να κυριαρχούν σωματικά ή να είναι περισσότερο επιθετικοί εναντίον άλλων αντρών. Οι συμπεριφοριστικές προσεγγίσεις υποστηρίζουν πως η επιθετικότητα όπως και κάθε συμπεριφορά μαθαίνεται μέσα από ενισχύσεις. Η θεωρία της Κοινωνικής Μάθησης του Bandura (1977) υποστηρίζει πως οποιαδήποτε κοινωνική συμπεριφορά μαθαίνεται μέσω: 1) άμεσης εμπειρίας μέσω της οποίας το άτομο ανταμείβεται άμεσα για τη συμπεριφορά, και 2) έμμεσης εμπειρίας όπου το άτομο μαθαίνει μέσα από την υποκατάσταση. Η επιθετική συμπεριφορά μπορεί να μαθευτεί άμεσα αλλά και έμμεσα: αφού μαθευτεί μπορεί να γενικευτεί σε άλλα πλαίσια και χρονικές περιόδους. Οι «σημαντικοί» άλλοι αποτελούν μοντέλα συμπεριφοράς και το άτομο μαθαίνει μέσω της μίμησης αυτών των μοντέλων. Συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, όπως ο ναρκισσισμός φαίνεται να συνδέονται με συγκεκριμένες μορφές επιθετικότητας. Τα άτομα με αντικοινωνική προσωπικότητα, δηλαδή τα άτομα με έλλειψη ενδιαφέροντος για τα συναισθήματα των άλλων, την επίμονη άρνηση των κοινωνικών κανόνων, την πολύ μικρή ανοχή στην απογοήτευση και τα άτομα με προδιάθεση να κατηγορούν τους άλλους για τη συμπεριφορά που τα φέρνει σε σύγκρουση με την κοινωνία εκδηλώνουν συχνά επιθετική συμπεριφορά. Περιβαλλοντικές συνθήκες μπορούν να αυξήσουν την τάση των ανθρώπων να επιτεθούν, όπως η παρουσία σε μεγάλο πλήθος (ειδικά σε συνδυασμό με αλκοόλ) και η υψηλή θερμοκρασία. Επίσης, σύμφωνα με τους Dollard et al. (1939) η απογοήτευση μπορεί να αυξήσει την τάση για επιθετικότητα. Εν κατακλείδι, με βάση τα ερευνητικά δεδομένα, η επιθετικότητα φαίνεται πως είναι το αποτέλεσμα του συνδυασμού εσωτερικών και εξωτερικών συνθηκών. Όπως κάθε συμπεριφορά μπορεί να ερμηνευτεί από διάφορες προσεγγίσεις, με αφετηρία την μοναδικότητα της στιγμής και της συμπεριφοράς (Γκόλτση, 2007). 7

9 ΤΑ ΑΙΤΙΑ Η επιθετική οδήγηση αφορά μία ή περισσότερες παραβάσεις του κώδικα οδικής κυκλοφορίας, για παράδειγμα την παραβίαση ορίων ταχύτητας, την αλλαγή λωρίδων κυκλοφορίας χωρίς έλεγχο ή προειδοποίηση, την υπέρμετρη χρήση κορναρίσματος, τις κακοήθεις χειρονομίες ή και άλλες μορφές απερίσκεπτης οδήγησης που θέτουν σε κίνδυνο την οδική ασφάλεια. Συχνά, παρόμοιες συμπεριφορές εξελίσσονται και σε πιο έντονες αντιπαραθέσεις καταλήγοντας πολλές φορές σε εξύβριση, απειλές ή και ξυλοδαρμό. Το ενδιαφέρον στοιχείο βέβαια σε αυτές τις περιπτώσεις αφορά τις ασήμαντες αφορμές που προκαλούν αυτά τα περιστατικά. Πρόκειται αλήθεια για μια συμπεριφορά που εκδηλώνεται πιο έντονα κατά την οδήγηση; Μπορεί αλήθεια το τιμόνι να μεταμορφώσει έναν απλό άνθρωπο σε «μανιακό εκδικητή» της ασφάλτου που κυριολεκτικά δεν ελέγχει τις αντιδράσεις του; Η αίσθηση της «παγίδευσης» Είναι γεγονός ότι η ένταση και η ματαίωση που βιώνει ο οδηγός στο οδόστρωμα καθώς βρίσκεται ακινητοποιημένος, βιάζεται, ο χρόνος τον πιέζει, αλλά, παράλληλα, νιώθει ότι δεν μπορεί να ελέγξει την κίνησή του στο παραμικρό, αυξάνουν την επιθετική οδήγηση! Πράγματι, δεν αντιδρούμε με παρόμοιο τρόπο ως πεζοί στο δρόμο, λογομαχώντας με τους άλλους γύρω μας, ή σε ένα πολυκατάστημα, ακόμη και όταν νιώθουμε ότι ο χρόνος μάς πιέζει αφόρητα. Ως πεζοί έχουμε τη δυνατότητα να κινηθούμε κατά βούληση, να εκτονώσουμε με το περπάτημα την έντασή μας και παράλληλα να ελέγξουμε οι ίδιοι την κίνησή μας, κάτι το οποίο δεν συμβαίνει όταν «παγιδευόμαστε» στο τιμόνι μην μπορώντας να κάνουμε βήμα παραπέρα! Παράλληλα, στην οδήγηση υπακούμε σε κανόνες, όλοι ανεξαιρέτως, και εστιάζουμε μεγάλο μέρος της προσοχής στους άλλους γύρω μας. Η ευθύνη δηλαδή είναι μεγαλύτερη κατά την ώρα της οδήγησης, επομένως και η κούραση αλλά και ο εκνευρισμός, στοιχεία όμως τα οποία δεν συνειδητοποιούμε άμεσα και δεν επεξεργαζόμαστε με τον κατάλληλο τρόπο. 8

10 Συμβολική αξία Όσο και αν φαίνεται παράξενο, το αυτοκίνητο και η οδήγηση διακινούν έντονα συναισθήματα στον άνθρωπο! Το αυτοκίνητο έχει «συμβολική αξία» για τον ίδιο τον οδηγό του ο οποίος το θεωρεί, στις περισσότερες περιπτώσεις, ως μια προέκταση του εαυτού του που βρίσκεται κυριολεκτικά εκτεθειμένη στις συμπεριφορές των άλλων οδηγών και την οποία καλείται, συχνά «μαινόμενος» όπως φαίνεται, να υπερασπίσει όταν κάποιος τη «θίξει». Η εγωκεντρική αυτή θεώρηση του αυτοκινήτου, ως προέκταση του εαυτού, μπορεί να προκαλέσει πολύ έντονα συναισθήματα, έως και την εκδήλωση βίας!... Σαν να «θίγεται» η προσωπική εικόνα και η αυτοεκτίμηση του κάθε οδηγού! Όποιος «θίξει» το αυτοκίνητο θίγει τον ίδιο τον οδηγό προσωπικά ή όποιος το αγνοεί στο δρόμο είναι σαν να αγνοεί τον ίδιο ως άτομο. Και... έτσι χάνεται ο έλεγχος! Προσωπικός χώρος Παράλληλα, ο άνθρωπος από τη φύση του έχει την ανάγκη να προασπίζει αυτό που νιώθει ως «προσωπικό χώρο». Η κυκλοφοριακή συμφόρηση και οι απροσεξίες των οδηγών απειλούν έντονα το «χώρο» αυτό, δηλαδή το αυτοκίνητο, που αποτελεί μια προέκταση του «προσωπικού χώρου» του οδηγού. Λέγεται μάλιστα ότι ο χώρος αυτός επεκτείνεται και σε ορισμένη απόσταση γύρω από το αυτοκίνητο, παρέχοντας στον οδηγό συγκεκριμένα όρια πέρα από τα οποία καλείται να αντιδράσει αστραπιαία για να τον «προασπίσει». Όταν συμβεί αυτό και η λεκτική επικοινωνία δεν είναι εφικτή, πιο επιθετικές μέθοδοι, όπως το κορνάρισμα ή το αναβόσβημα των φώτων, ενεργοποιούνται. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα ο «αμυνόμενος» οδηγός μπορεί να επεκτείνει κι άλλο τη διαμάχη για επιπλέον επιβεβαίωση της κυριαρχίας του! Σαν ένα αμυνόμενο ζώο που βγαίνει έξω από τη φωλιά του κυνηγώντας τον εισβολέα μακριά από αυτήν, έτσι και ο οδηγός «καταδιώκει» τον άλλο οδηγό, μόνο που σε αυτήν την περίπτωση ο κίνδυνος είναι εξαιρετικά μεγαλύτερος! «Απο-προσωποποίηση» Πολλές έρευνες υπογραμμίζουν επίσης τη διαδικασία της «αποπροσωποποίησης» που διαδραματίζεται κατά την οδήγηση, η οποία δεν επιτρέπει το συσχετισμό με τον άλλον οδηγό ως άνθρωπο και όχι ως ένα αυτοκίνητο ή ένα αντικείμενο γενικότερα. Πολλοί οδηγοί αναφέρουν ότι τους έκλεισε το δρόμο ένα Ford Fiesta ή ένα κόκκινο Opel Corsa και όχι ένας άλλος 9

11 οδηγός, ο οποίος έχει ανθρώπινα στοιχεία, μπορεί να είναι πατέρας δύο παιδιών, να έχει συναισθήματα, καθημερινά προβλήματα κ.τ.λ. Πράγματι, αλληλεπιδρούμε με τα άλλα οχήματα μην έχοντας τη δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας, δεχόμενοι μόνο «μερική» πληροφόρηση για τον οδηγό δίπλα μας, καταλήγοντας να λειτουργούμε βάσει στερεοτύπων. Η διαδικασία της «απο-προσωποποίησης» δεν συμβαίνει σε άλλους χώρους όπου ο άλλος βρίσκεται απέναντί μας, βλέπουμε την έκφραση του προσώπου του, την εμφάνισή του, διαισθανόμαστε τις προθέσεις του και έχουμε, γενικότερα, μια συνολική εκτίμηση της προσωπικότητάς του. Τα περιστατικά επιθετικής οδήγησης διαρκώς αυξάνονται και οι τραγικές επιπτώσεις τους ανακοινώνονται καθημερινά στον Τύπο. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι η εκπαίδευση ενός οδηγού απαιτεί διαρκή ευαισθητοποίηση και, κυρίως, κατάλληλο χειρισμό της συναισθηματικής του κατάστασης! Η οδική ασφάλεια αφορά τη ζωή όλων και αποτελεί ένα θέμα μείζονος σημασίας! Στρες και επιθετική οδήγηση Η καθημερινότητα του σύγχρονου οδηγού δεν είναι καθόλου ρόδινη. Μποτιλιαρίσματα, κλεισίματα από άλλους, μάταιη αναζήτηση παρκινγκ, συνεχής ενόχληση στο κινητό, γενικευμένη αγένεια και άλλα δυσάρεστα μπορεί να «τρελάνουν» τον οδηγό με συνέπεια την επικίνδυνα επιθετική συμπεριφορά. Πρέπει να το πάρουμε απόφαση ότι η οδήγηση είναι μια εξαιρετικά στρεσογόνα δραστηριότητα. Ακόμα και ο πιο έμπειρος και ήπιος οδηγός θα έρθει αργά ή γρήγορα αντιμέτωπος με απρόβλεπτα γεγονότα όπως ο κακός καιρός, η πυκνή κυκλοφορία, εάν ατύχημα, οδικά έργα κλπ. Επίσης θα συναντηθεί με ένα σωρό άλλους οδηγούς και πεζούς, οι προθέσεις και οι συμπεριφορές των οποίων είναι εξ ίσου απρόβλεπτες και πιθανόν επικίνδυνες. Ο οδηγός πρέπει να είναι συνέχεια σε εγρήγορση όχι μόνο για να αντιμετωπίσει τεχνικά τις προκλήσεις αλλά και για να μπορεί να ελέγξει τα συναισθήματά του και να πάρει γρήγορες και σωστές αποφάσεις, για το τί πρέπει να κάνει. Δυστυχώς η εκπαίδευση των οδηγών δεν περιλαμβάνει ψυχολογία, ενώ οι κανόνες που θέτει ο ΚΟΚ, έρχονται σε αντίθεση με τα μαθήματα που παίρνουμε - από την παιδική ηλικία ακόμα - σχετικά με τη συμπεριφορά μας στο δρόμο. Γονείς βρίζουν άλλους οδηγούς παρουσία των παιδιών-συνεπιβατών, οι παραβάσεις 10

12 πάνε σύννεφο, οι καβγάδες για μια θέση παρκινγκ περισσεύουν. Μαθαίνουμε ότι ο δρόμος είναι μια ζούγκλα όπου ο καθένας παλεύει για την επικράτησή του. Η τηλεόραση, ο κινηματογράφος και τα βιντεοπαιχνίδια επιβεβαιώνουν αυτή την άποψη με τις εικόνες που προβάλουν. Παράγοντες που συμβάλλουν στο στρες και την επιθετικότητα Συχνά άνθρωποι με καθ όλα ελεγχόμενη συμπεριφορά στην καθημερινότητά τους, εμφανίζουν μεγάλη επιθετικότητα, όταν οδηγούν. Τι είναι αυτό που τους αλλάζει τόσο καθοριστικά και απόλυτα όταν βρίσκονται πίσω από το τιμόνι; Η ακινησία: Είμαστε κολλημένοι πίσω από τιμόνι και δεν μπορούμε να βρούμε τρόπο εκτόνωσης. Στρίμωγμα: Οι δρόμοι γίνονται ολοένα και πιο κλειστοί, οι κατευθύνσεις δεδομένες. Αισθανόμαστε σαν σε φυλακή. Απώλεια του ελέγχου: Μπορεί το δικό μας αυτοκίνητο να μας δίνει μια αίσθηση ελευθερίας αλλά οι υπόλοιποι παράγοντες, μποτιλιάρισμα, ατυχήματα, κλειστοί δρόμοι, οι άλλοι οδηγοί είναι εντελώς έξω από τον έλεγχό μας. Προστασία του ζωτικού χώρου: Όπως κάποια ζώα έτσι και οι άνθρωποι αισθάνονται αρνητικά για όποιον απειλεί το χώρο που θεωρούν ότι τους ανήκει. Αρνητικότητα και έλλειψη αντικειμενικότητας: Έχουμε την τάση να υπερβάλλουμε με τα λάθη των άλλων ενώ σπάνια παραδεχόμαστε τα δικά μας. Απρόβλεπτα γεγονότα: Το ξέρουμε ότι η «στραβή» είναι μέσα στο παιχνίδι της οδήγησης αλλά το να έχουμε το μυαλό μας στο πως θα την αποφύγουμε μας γεμίζει στρες. Ασάφεια επικοινωνίας: Δεν είμαστε πάντα σε θέση να αντιληφθούμε τους πραγματικούς λόγους που κάνουν κάποιο άλλο οδηγό να συμπεριφερθεί με τρόπους που μας εκνευρίζουν. Μετατόπιση της έντασης: Ο θυμός δεν είναι ευχάριστο συναίσθημα. Μόλις νιώσουμε το θυμό να φουντώνει ψάχνουμε κάποιον να του φορτώσουμε αυτό το βάρος. 11

13 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ-ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ Τι είναι πραγματικά επιθετική οδήγηση; Το να κορνάρουμε ανυπόμονα σε όποιον καθυστερεί να ξεκινήσει στο φανάρι είναι επιθετική οδήγηση; Σιγά το πράγμα, θα πείτε. Υπάρχουν πολλές συμπεριφορές τις οποίες οι οδηγοί δεν θεωρούν ακριβώς επιθετικές, ωστόσο τα αποτελέσματά τους μπορεί να είναι εξ ίσου δυσάρεστα με αυτά της απειλής με Magnum. Οι άλλοι είναι επίσης στρεσαρισμένοι και έχουν κάθε λόγο να επηρεαστούν από τα γεγονότα όσο και εμείς. Ας δούμε αυτές τις συμπεριφορές που ξεκινούν από φαινομενικά απλά πταίσματα και καταλήγουν σε εγκλήματα εκ προμελέτης: Ανυπομονησία και έλλειψη προσοχής: Δεν σταματάμε στα Stop, περνάμε με κόκκινο, κορνάρουμε ανυπόμονα, κάνουμε σφήνες. Συνηθισμένες συμπεριφορές με συχνή δικαιολογία το ότι βιαζόμαστε. Είναι ωστόσο επικίνδυνες και «προκαλούν» τους άλλους. Ο νόμος του ισχυρότερου: Κλείνουμε σκοπίμως κάποιον, κολλάμε από πίσω του και αναβοσβήνουμε φώτα για να τον αναγκάσουμε να παραμερίσει, φρενάρουμε απότομα, αλλάζουμε λωρίδες χωρίς προειδοποίηση. Θεωρούμε ότι το αυτοκίνητο και οι ικανότητές μας μας δίνουν περισσότερα δικαιώματα στο δρόμο από ότι στους υπόλοιπους οδηγούς και πεζούς. Προκλητικότητα και φανερή επιθετικότητα: Επιδιώκουμε να παρασύρουμε τους άλλους σε ανταγωνισμό, φερόμαστε προσβλητικά, λέμε λόγια και κάνουμε χειρονομίες. Φερόμαστε σαν μανιασμένοι μονομάχοι με στόχο μόνο την επικράτηση του ενός. 12

14 Πως θα χαλαρώσουμε... Δεν δίνουμε σημασία σε επιθετικές συμπεριφορές άλλων οδηγών. Επειδή αυτό είναι ευκολότερο να λέγεται παρά να γίνεται, να μια καλή πρακτική άσκηση. Αποφεύγουμε να κοιτάξουμε τον επιτιθέμενο στα μάτια. Οι ψυχολόγοι λένε ότι βοηθάει. Ελέγχουμε τη διάθεσή μας. Δεν «τσιμπάμε» με το παραμικρό καθώς μερικοί οδηγοί δεν θεωρούν τη συμπεριφορά τους επιθετική. Αν τους θίξουμε μπορεί να τους «πνίξει το δίκιο». Δεν χρησιμοποιούμε άσκοπα την κόρνα και τα φώτα μας. Μερικές φορές μια τόσο απλή έκφραση δυσαρέσκειας μπορεί να πλήξει την ασφάλειά μας. Κάνουμε καθημερινή πρακτική την ευγένεια. Σε κάθε προκλητική ενέργεια επιδιώκουμε να απαντάμε με ένα ειλικρινές χαμόγελο. Εάν αντιληφθούμε ότι ενοχλήσαμε, ζητάμε συγγνώμη με ένα νεύμα. Παραχωρούμε χώρο στο δρόμο, σε όσους φαίνεται ότι τον έχουν ανάγκη λόγω εγωισμού. Θα ανακαλύψουμε ότι η ζωή μας στους δρόμους μπορεί να είναι άλλη μια κοινωνική εκδήλωση και όχι ένα πεδίο ανταγωνισμού. Λιγότερο στρες με απλές καλές συνήθειες Καλός ύπνος: Η κούραση αυξάνει τη νευρικότητα και την ανυπομονησία Σωστή διατροφή: Πολλοί καφέδες, αλκοόλ και δυσπεψία ή πείνα, είναι αιτίες για άσκοπο εκνευρισμό. 13

15 Σωστός προγραμματισμός: Δεν ξεκινάμε τελευταία στιγμή. Δίνουμε χρόνο στη διαδρομή μας ή εν πάση περιπτώσει το παίρνουμε απόφαση ότι θα αργήσουμε. Καλό περιβάλλον και διάθεση: Διαλέγουμε ήρεμη μουσική, αποφεύγουμε τις δυσάρεστες σκέψεις, καθόμαστε σωστά και χαλαρά στο κάθισμα, διατηρούμε σωστή θερμοκρασία στο χώρο. Δεν δείχνουμε δυσαρέσκεια στους άλλους οδηγούς, ούτε με γκριμάτσες ούτε με χειρονομίες, ούτε με κόρνες ή φώτα. Καλλιεργούμε συστηματικά τον αυτοέλεγχο, προσπαθώντας να πείσουμε τον εαυτό μας ότι ο κόσμος δεν θα ήταν ζούγκλα εάν εμείς δεν φερόμασταν σαν θηρία. Οι αυτοκινητιστές συμβουλεύονται να είναι ήρεμοι στην κίνηση,υπομονετικοί και ευγενικοί με τους άλλους οδηγούς και να διορθώνουν επικίνδυνες οδηγικές συνήθειες που είναι πιθανό να διακιντυνέψουν, να εξαγριώσουν, ή να αντιμετωπίσουν προκλητικά άλλους αυτοκινητιστές. Ν α είστε ενήμεροι για συμπεριφορές που έχουν προκαλέσει βία στο παρελθόν: Μπλοκάρισμα λωρίδας κυκλοφορίας μην εμποδίζεται την λωρίδα κυκλοφορίας. Μη μένετε στην αριστερή λωρίδα και μετακινηθείτε δεξιά για οποιοδήποτε όχημα θέλει να σας προσπεράσει. Εάν κάποιος απαιτεί να σας προσπεράσει επιτρέψτε το του. Μη τήρηση απόστασης ασφαλείας. Διατηρήστε μια ασφαλή απόσταση από το όχημα μπροστά σας. Δωδεκάδες θανατηφόρων ατυχημάτων άρχισαν όταν ένας οδηγός δεν τηρούσε την απαιτούμενη απόσταση ασφαλείας από τον άλλον. Χρήση σημάτων. Μην αλλάζετε λωρίδες χωρίς πρώτα να επισημάνετε την πρόθεσή σας, και σιγουρευτείτε ότι εσείς δεν κόβετε κάποιο άλλον που κινείτε. Αφότου έχετε κάνει τον ελιγμό, κλείστε το σήμα σας. 14

16 Χειρονομίες. Μην διακινδυνεύετε με το να κάνετε άσεμνες χειρονομίες. Αυτό έχει επιφέρει πολλά θανατηφόρα περιστατικά στο παρελθόν. Άνθρωποι έχουν πυροβοληθεί μαχαιρωθεί ακόμα και δαγκωθεί σε πολλά κράτη. Χρήση κόρνας. Χρησιμοποιήστε τη κόρνα σας με μέτρο.. Εάν πρέπει να πάρετε την προσοχή κάποιου σε μια κατάσταση μη-έκτακτης ανάγκης, πατήστε την κόρνα σας ελάχιστα. Σκεφτείτε δύο φορές πριν χρησιμοποίησε τε την κόρνα σας για να πείτε «γεια» σε έναν περαστικό, ο οδηγός μπροστά από σας μπορεί να σκεφτεί ότι κορνάρετε σε αυτόν. Μην κορνάρετε στον οδηγό μπροστά από σας μόλις ανάψει ο πράσινος σηματοδότης. Εάν ένας αγχωμένος οδηγός είναι στα όρια του, ο θόρυβος μπορεί να τον κάνει να τα ξεπεράσει. Πολλοί πυροβολισμοί έχουν γίνει εξαιτίας επίμονου κορναρίσματος. Χώρος στάθμευσης. Μην καταλαμβάνετε πάνω από μια θέση παρκαρίσματος και μην σταθμεύστε σε χώρο που προορίζεται για άτομα με ειδικές ανάγκες. Μην χτυπήσετε με την πόρτα σας άλλο σταθμευμένο όχημα. Όταν είναι παράλληλος ο χώρος στάθμευσης, μην ακουμπάει το όχημα σας με τα αλλά ήδη σταθμευμένα. Χρήση προβολέων. Κρατήστε τους προβολείς σε χαμηλή ένταση, εκτός από συνθήκες και καταστάσεις όπου ο απαιτούμενος φωτισμός είναι ελλειπής και απαιτείται η χρήση των υψηλών ακτινών. Χαμηλώστε τα φώτα σας όταν πλησιάζει όχημα από την αντίθετη κατεύθυνση κ μην ανταπαντάτε σε «παίξιμο» φώτων άλλου οχήματος. Μην πλησιάζετε από πίσω ένα όχημα έχοντας τα φώτα σας στην υψηλή σκάλα και να τα χαμηλώνετε μόλις περάσετε το όχημα αυτό.. Παρεμπόδιση κυκλοφορίας. Εάν τραβάτε ένα ρυμουλκό ή οδηγείτε ένα δυσκίνητο όχημα που εμποδίζει την κυκλοφορία πίσω από σας, τραβήξτε όταν έχετε την ευκαιρία έτσι ώστε οι αυτοκινητιστές πίσω από σας να μπορούν να περάσουν. Επίσης, μην εμποδίζετε το δρόμο μιλώντας σε έναν πεζό στο πεζοδρόμιο. Οι περιπτώσεις βιαιοπραγίας μαρτυρούν ότι αυτή η συμπεριφορά ενοχλεί πολλούς ανθρώπους. 15

17 Συναγερμοί. Εάν έχετε έναν αντικλεπτικό συναγερμό στο όχημά σας, να είστε βέβαιος ότι ξέρετε πώς να τον κλείσετε. Κατά την αγορά ενός συναγερμού, επιλέξτε ένας που κλείνει μετά λίγο χρονικό διάστημα. Οπτική επαφή. Εάν ένας εχθρικός αυτοκινητιστής προσπαθεί να σας εμπλέξει σε ένα καυγά, αποφύγετε την οπτική επαφή. Αυτό μπορεί να εκληφθεί ως προκλητική αντίδραση και να υποκινήσει τον άλλο οδηγό στη βία. Αντ' αυτού, φύγετε και μην κοιτάτε επίμονα τον άλλο οδηγό. Εάν ένας αυτοκινητιστής σας ακολουθεί, μην πηγαίνετε στο σπίτι. Αντ' αυτού, κατευθυνθείτε σε ένα αστυνομικό τμήμα, σε ένα ψιλικατζίδικο, ή κάπου όπου μπορείτε να βρείτε βοήθεια και να υπάρχουν μάρτυρες. Μειώστε το άγχος σας Το οδηγικό άγχος στην πραγματικότητα, ο θυμός γενικά είναι επικίνδυνος για την υγεία σας. Το άγχος από την οδική συμφόρηση είναι ένας σημαντικός παράγοντας που οδηγεί σε βίαιες διαφωνίες κ αυξάνει την επιθετικότητα. Κάνοντας μικρές απλές αλλαγές στον τρόπο προσέγγισης της οδήγησης μπορείτε να μειώσετε σημαντικά το άγχος σας στο αυτοκίνητο. Οργανώστε σωστά το πρόγραμμά σας για να αποφευχθεί η χειρότερη κυκλοφοριακή συμφόρηση. Έχετε αφθονία χρόνου έτσι ώστε να μην είναι απαραίτητη η κίνηση σας με αυξημένη ταχύτητα η παραβίαση σηματοδοτών και σημάτων οδικής κυκλοφορίας. Σκεφτείτε είναι πραγματικά το τέλος του κόσμου εάν αργήσετε λίγο; Θα μπορούσατε να προγραμματίσετε την ημέρα σας έτσι, ώστε να ξεκινήσετε λίγο νωρίτερα; Βελτιώστε την άνεση του οχήματός σας. Χρησιμοποιήστε το κλιματιστικό σας, ακούστε μουσική της αρέσκειας σας που σας χαλαρώνει, κάντε το κάθισμα σας πιο άνετο χρησιμοποιώντας ένα μαξιλάρι κ.α. Ενώ βρίσκεστε σε μποτιλιάρισμα, επικεντρωθείτε στο να είστε χαλαρός. Μην σφίγγετε τα δόντια σας. Χαλαρώστε τη ζώνη σας, πάρτε μια βαθιά 16

18 αναπνοή, τεντώστε τα χέρια σας και τα πόδια σας. Μην οδηγείτε ενώ είστε θυμωμένος, αναστατωμένος ή πολύ κουρασμένος. Προστατεύοντας τον εαυτό σου από τους επιθετικούς οδηγούς Τυπικές συμβουλές από οργανισμούς ασφάλειας της κυκλοφορίας( : Mη κάνετε άσεμνες χειρονομίες Μην αλλάζετε λωρίδες χωρίς φλάς Χρησιμοποιείτε την κόρνα με φειδώ Μη μπλοκάρετε τη λωρίδα προσπέρασης Μη κολλάτε στο προπορευόμενο όχημα Αν ταξιδεύετε αργά, κάντε στην άκρη και αφήστε την κίνηση να περάσει Χρησιμοποιείστε τη μεγάλη σκάλα στα φώτα μόνο όταν είναι αναγκαίο 17

19 Μην αφήνετε το τηλέφωνο να σας αποσπά την προσοχή Μη σταματάτε στο δρόμο για να μιλήσετε σε κάποιο πεζό ή οδηγό Μην επιβάλλετε δυνατή μουσική στα διπλανά αυτοκίνητα Μη λαμβάνετε προσωπικά τα λάθη των άλλων οδηγών Φερθείτε ευγενικά και πολιτισμένα ακόμη και όταν ο άλλος οδηγός δεν φέρεται ανάλογα Αποφύγετε οποιαδήποτε αντιπαράθεση αν είναι δυνατό. Αν ένας οδηγός σας προκαλέσει, πάρετε βαθιά ανάσα και φύγετε Μειώστε το στρες: Αφήστε αρκετό περιθώριο χρόνου για το ταξίδι, ακούστε χαλαρωτική μουσική Είναι άλλο πράγμα να αποστηθίσεις μερικές καλές συμβουλές και τελείως διαφορετικό να τις ακολουθήσεις. Το να γνωρίζεις ή να αποστηθίσεις τη λίστα είναι μόνο το πρώτο βήμα στη διαδικασία της αλλαγής. Η πρωταρχική προτεραιότητα του οδηγού είναι να έχει τον έλεγχο του οχήματος και της κατάστασης, η επιθετική οδήγηση παραβιάζει αυτή την αρχή διότι είναι αιτία για περισσότερα τροχαία ατυχήματα και μονομαχίες μεταξύ 18

20 οδηγών.( ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Ένα παγκόσμιο φαινόμενο Η πρόγνωση για εξασθένηση του φαινόμενου της επιθετικής οδήγησης δεν είναι θετική και στοιχεία για την συνέχιση του προβλήματος εμφανίζονται σε όλο τον κόσμο. Η επίσημη αναγνώριση του προβλήματος αυξάνεται, απεικονισμένη από αυτή τη προειδοποίηση μίας κρατικής ιστοσελίδας Συμβουλευτικών Πληροφοριών: Kαθώς ο αριθμός των αυτοκινήτων στη Σλοβενία αυξάνεται συνεχώς, οι δρόμοι φορτίζονται όλο και περισσότερο κυκλοφοριακά τα Σαββατοκύριακα στις βασικές αρτηρίες αλλά και τις ώρες αιχμής. Το παρκάρισμα είναι δύσκολο Οι ταξιδιώτες πρέπει να βρίσκονται σε ετοιμότητα για επιθετικούς οδηγούς μέσα στις πόλεις αλλά και στους αυτοκινητόδρομους. Πολλά από τα σοβαρά ατυχήματα στη Σλοβενία προκύπτουν ως αποτέλεσμα της οδήγησης με υπερβολική ταχύτητα. ( Ένας κάτοικος των Φιλιππίνων έγραψε στην ιστοσελίδα Dr.Driving.org : Σπάνια ακούς παράπονα για οδηγική οργή εδώ, την έχουμε συνηθίσει και μοιάζει φυσιολογική. Πράγματα όπως βρισιές και επικίνδυνη οδήγηση. Χθές, ένας άντρας καταδικάστηκε σε θάνατο γιατί σκότωσε μία έγκυο γυναίκα λόγω μιας διαφωνίας για μια θέση παρκαρίσματος. Οι άνθρωποι νιώθουν αβοήθητοι σχετικά με την οδηγική οργή διότι δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά γι αυτό Αρνούμαι να 19

21 οδηγήσω λόγω του στρες που παρατηρώ στους δρόμους. Δεν μπορώ να το διαχειριστώ. Μία από τις θείες μου που τώρα ζει στην Πενσυλβανία, μας επισκέφθηκε πριν από δύο χρόνια. Την επηρέασε τόσο πολύ η κατάσταση στους δρόμους, ώστε την είδα να προσεύχεται όσο ήμασταν μέσα στο αυτοκίνητο. Τόσο άσχημα είναι τα πράγματα εδώ. Πολλά ρεπορτάζ των Αssociated Press και Reuters δημοσιευμένα στην ιστοσελίδα του CNN, καταγράφουν φαινόμενα επιθετικής οδήγησης σε πληθώρα χωρών: ΚΑΛΓΚΑΡΙ (Reuters) - 8 Δεκεμβρίου Το πνεύμα της άγριας Δύσης είναι πολύ ζωντανό στους δρόμους της Καναδικής πόλης του Κάλγκαρι, όπου οι οδηγοί έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση στην οδηγική οργή από αυτούς που βρίσκονται στις μεγαλύτερες πόλεις, σύμφωνα με μία αξιολόγηση η οποία δημοσιεύτηκε την Τρίτη. Οι κάτοικοι του Κάλγκαρι οι οποίοι είναι γνωστοί για την κληρονομιά των καουμπόϋς, επιδιώκουν περισσότερο τη δικαιοσύνη με το να ρίχνουν μπουνιές στους συμπολίτες οδηγούς, να κόβουν άλλα αυτοκίνητα και να φωνάζουν ή να κάνουν άσεμνες χειρονομίες, σε σχέση με τους οδηγούς του Τορόντο ή του Μόντρεαλ, σύμφωνα με έρευνα ασφαλιστικής εταιρείας. Εν τω μεταξύ, το 43% των οδηγών του Κάλγκαρι δήλωσαν ότι έχουν πέσει θύματα επιθετικής συμπεριφοράς, σε σύγκριση με το 30% και το 28% των οδηγών του Τορόντο και του Μόντρεαλ αντίστοιχα. Η έρευνα κατέγραψε διάφορα περιστατικά οδηγικής οργής, ξεκινώντας από τα ασήμαντα - γκρίνια όταν κάποιος εκνευρίζεται από άλλο οδηγό - στα πιο ακραία επικίνδυνες μανούβρες και σωματική βία. AΘΗΝΑ (AP) - 13 Δεκεμβρίου Ακόμα και οι οδηγοί που είναι εξοικειωμένοι 20

22 με τα επικά προβλήματα κυκλοφορίας της Αθήνας, δείχνουν σημάδια αγανάκτησης στα υπερβολικά μποτιλιαρίσματα που δημιουργούν οι παραδοσιακές πορείες διαμαρτυρίας πριν τις γιορτές. Το πάγωμα της κυκλοφορίας στην Αθήνα δεν είναι δύσκολο. Αυτή τη στιγμή είναι το σπίτι παραπάνω από 4 εκατομμυρίων ανθρώπων στην Ελλάδα των 10,2 εκατομμυρίων κατοίκων. Στη Θεσσαλονίκη, ύστερα από την τιμωρία ποδοσφαιρικής ομάδας για επεισόδια των φιλάθλων της, έξαλλοι οπαδοί έκαναν τεράστια διαδήλωση στο κέντρο της πόλης και έκλεισαν για λίγο την εθνική οδό της χώρας. ΜΠΑΝΓΚΟΚ (ΑP) - 13 Δεκεμβρίου Με μία έκρηξη οδηγικής οργής με την οποία παρά λίγο να σκότωνε έναν αστυνομικό, ένα νέο μέλος της Βουλής αναδείχθηκε ως το τελευταίο σύμβολο αυτού που πολλοί αναγνωρίζουν ως περιφρόνηση της ελίτ της Ταϊλάνδης για τους νόμους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η οδηγική οργή και η επιθετική οδήγηση είναι παγκόσμια φαινόμενα με ρίζες στην πολιτισμική ιδεολογία. Τον εκτέλεσε για την προτεραιότητα Πηγή: Ελευθεροτυπία Τρίτη 4 Μαρτίου 2008 Σελίδα 52 Έγκλημα για την προτεραιότητα (!) στο δρόμο με θύμα έναν 40χρονο άνδρα έγινε χθες μέρα μεσημέρι, στον Άγιο Παντελεήμονα Αττικής. Το απίστευτο περιστατικό, που είχε αποτέλεσμα να χάσει ένας άνθρωπος τη ζωή του για μια τόσο ασήμαντη αφορμή, εκτυλίχθηκε στις 4:15 το μεσημέρι, στη διασταύρωση των οδών Αχαρνών και Ηπείρου. Στο σημείο, δηλαδή, που συναντήθηκαν ο οδηγός του Ι.Χ. και ο οδηγός της μοτοσικλέτας με το συνεπιβάτη του και άρχισαν να λογομαχούν για το ποιος είχε προτεραιότητα. Κουβέντα στην 21

23 κουβέντα τα αίματα... άναψαν και η λογομαχία συνεχίστηκε λίγα μέτρα πιο κάτω, όταν τα δύο οχήματα ακινητοποιήθηκαν από τον ερυθρό σηματοδότη. Ο συνεπιβάτης του Ι.Χ. ηλικίας 40 χρόνων, κατέβηκε από το αυτοκίνητο που οδηγούσε ο προϊστάμενός του για να ζητήσει το λόγο από τον οδηγό και το συνοδηγό της μοτοσικλέτας. Το ίδιο ακριβώς έκανε και ο συνεπιβάτης της μοτοσικλέτας, που τράβηξε πιστόλι και πυροβόλησε εν ψυχρώ τον 40χρονο ιδιωτικό υπάλληλο στην κοιλιά μπροστά σε δεκάδες άλλους οδηγούς. Αμέσως μετά επιβιβάστηκε στη μοτοσικλέτα, που εξαφανίστηκε αναπτύσσοντας μεγάλη ταχύτητα περνώντας ανάμεσα από τα ακινητοποιημένα από την κίνηση οχήματα. Ο 40χρονος σοβαρά τραυματισμένος μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο «Άγιος Σάββας» όπου διαπιστώθηκε ο θάνατός του. Οι αστυνομικοί του Τμήματος Δίωξης Ανθρωποκτονιών της Ασφάλειας Αττικής, που ερευνούν την υπόθεση, προσπαθούν να εντοπίσουν τους δύο άνδρες από τις περιγραφές των αυτοπτών μαρτύρων. Θεσσαλονίκη: Ωμή βία στους δρόμους για τον... ΚΟΚ Εφημερίδα: ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Σε ζούγκλα έχουν μεταμορφωθεί οι δρόμοι της Θεσσαλονίκης. Εκτός από την εγκληματικότητα που παρουσιάζει αύξηση, ακόμα και σε περιοχές που μέχρι πρότινος ήταν ήσυχες, πλέον καταγράφονται καθημερινά περιστατικά με όπλα ακόμα και περιστατικά ωμής βίας μεταξύ πολιτών για τον...κοκ! Του Αριστείδη Μάτιου Χθες το πρωί, εκτυλίχθηκαν στο 20ό χιλιόμετρο της επαρχιακής οδού Θεσσαλονίκης-Μηχανιώνας σκηνές βγαλμένες από κινηματογραφική ταινία. 22

24 Κλιμάκιο αστυνομικών της Τροχαίας είχε στήσει μπλόκο με ραντάρ, όπου σταματούσε οχήματα για υπέρβαση του ορίου ταχύτητας. Στις 9:20 το πρωί, έκαναν σήμα σε ένα αυτοκίνητο να σταματήσει. Ο οδηγός του οχήματος αγνόησε το σήμα των αστυνομικών και επιτάχυνε με κατεύθυνση την Περαία. Αμέσως κινητοποιήθηκε ένας αστυνομικός της ομάδας Ζ με μοτοσικλέτα και ξεκίνησε να καταδιώκει το αυτοκίνητο. Ο οδηγός, στην προσπάθειά του να ξεφύγει, έκανε επικίνδυνους ελιγμούς και κινούταν με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Λίγα λεπτά αργότερα, ο αστυνομικός κατάφερε να πλησιάσει το όχημα και εκείνη τη στιγμή ο οδηγός άνοιξε το παράθυρο και πυροβόλησε με πιστόλι προς το μέρος του αστυνομικού, χωρίς ευτυχώς να τον τραυματίσει. Αμέσως ο αστυνομικός τράβηξε το υπηρεσιακό του περίστροφο και ανταπέδωσε τα πυρά εναντίον του κακοποιού. Τελικά, ο δράστης κατάφερε να διαφύγει προς άγνωστη κατεύθυνση και η αστυνομία εξαπέλυσε ανθρωποκυνηγητό για τον εντοπισμό του δράστη, χωρίς ωστόσο να γίνει γνωστή κάποια σύλληψη. Μάλιστα, σύμφωνα με αστυνομικές πηγές, δεν αποκλείεται ο οδηγός του αυτοκινήτου να τραυματίστηκε από τα πυρά του αστυνομικού. ΕΡΕΥΝΕΣ Συγκεκριμένοι τύποι επιθετικής συμπεριφοράς Αυτοκινητιστές ρωτήθηκαν για το συγκεκριμένο τύπο συμπεριφοράς που βίωσαν τους τελευταίους 12 μήνες Συμπεριφορά αυτοκινητιστές (%) Επιθετικό «κόλλημα» (οδηγώντας πολύ κοντά από πίσω) 62 «παίξιμο» φώτων προς αυτούς όταν ο άλλος αυτοκινητιστής ενοχλήθηκε 59 Αποδέκτης επιθετικών ή αγενών χειρονομιών 48 23

25 Σκόπιμη παρεμπόδιση ελιγμού του οχήματος τους 21 Αποδέκτης λεκτικής επίθεσης 16 Εχει δεχτεί σωματική επίθεση 1 Τίποτα από αυτά 12 Σχεδόν 9 στους 10 (88%) αυτών που απάντησαν έχουν βιώσει τουλάχιστον μία από τίς συμπεριφορές που παρατέθησαν παραπάνω, τους τελευταίους 12 μήνες. Αυτοκινητιστές άνω των 55 ετών είναι λιγότερο πιθανόν να το έχουν πράξει αυτό (79%). Η πλειονότητα των αυτοκινητιστών είχαν βιώσει επιθετικό «κόλλημα»(62%) και είχαν «παίξιμο» φώτων από άλλους αυτοκινητιστές (59%), και περίπου οι μισοί (48%) είχαν γίνει αποδέκτες επιθετικών ή αγενών χειρονομιών. Ένας στους πέντε τους έγινε σκόπιμη παρεμπόδιση ελιγμού και λιγότεροι έχουν έχουν εισπράξει λεκτική επίθεση (16%) ή τους έχουν επιτεθεί σωματικά. Οι άντρες δέχονται περισσότερο από τις γυναίκες επιθετικές ή αγενείς χειρονομίες (52% και 42% αντίστοιχα), λεκτική επίθεση (19% και 10% αντίστοιχα) και πιο συχνά τους γίνεται παρεμπόδιση ελιγμού του οχήματός τους (24% και 17% αντίστοιχα). Τύποι επιθετικών συμπεριφορών που επιδεικνύονται προς άλλους αυτοκινητιστές Όσοι ανταποκρίθηκαν στα ερωτήματα, απάντησαν στο είδος της συμπεριφοράς που είχαν απέναντι σε άλλους αυτοκινητιστές. 24

26 Συμπεριφορά Αυτοκινητιστές (%) «Παίξιμο» φώτων όταν ενοχλήθηκαν από άλλους αυτοκινητιστές 45 Έγιναν επιθετικοί ή έκαναν άσεμνες χειρονομίες 22 Λεκτική επίθεση 12 Επιθετικό «κόλλημα» στο προπορευόμενο όχημα 6 Σκόπιμη παρεμπόδιση πορείας ή άρνηση προσπεράσματος 5 Φυσική επίθεση σε άλλον αυτοκινητιστή * *μόνο μια θετική ανταπόκριση Τίποτα από τα παραπάνω 40 Εξήντα τοις εκατό από αυτούς που ανταποκρίθηκαν, αναγνώρισαν δική τους συμπεριφορά σε κάποια από αυτά που αναφέρονται παραπάνω. Οι άνδρες ήταν πιθανότερο από τις γυναίκες να έχουν κάνει οποιοδήποτε από τα πράγματα που απαριθμήθηκαν (64% και 54%, αντίστοιχα). Ομοίως, οι αυτοκινητιστές ηλικίας κάτω 35 ήταν πλέον πιθανοί να αναγνωρίσουν να έχουν κάνει οποιαδήποτε από τα πράγματα που απαριθμήθηκαν (76%), από εκείνους ηλικίας χρονών (67 %) ή εκείνους ηλικίας πάνω από 55 (34%). Σχεδόν οι μισοί (45 %) από όλους τους αυτοκινητιστές υποστήριξαν ότι, μέσα στους τελευταίους 12 μήνες, έχουν αναβοσβήσει τα φώτα τους σε άλλους αυτοκινητιστές όταν ενοχλήθηκαν με αυτά. ο ένας στους πέντε (22 %) έχει γίνει επιθετικός ή έχει κάνει άσεμνες χειρονομίες, και ο ένας στους 10 (12 %) έχει επιτεθεί λεκτικά σε άλλους αυτοκινητιστές. Περίπου ο ένας στους 20 αναγνωρίζει ότι έκανε σκόπιμη παρεμπόδιση πορείας ή άρνηση προσπεράσματος (5 %). Ένας υποστήριξε ότι έχει επιτεθεί φυσικά σε έναν άλλο οδηγό στους προηγούμενους 12 μήνες. 25

27 NHTSA και επιθετική οδήγηση Η Εθνική Υπηρεσία Οδικής Ασφάλειας ή αλλιώς NHTSA(National Highway Traffic Safety Administration), ορίζει την Επιθετική Οδήγηση ως εξής: «η διαχείριση ενός οχήματος με επικίνδυνο τρόπο ή με τρόπο τέτοιο που επιφυλάσσει κινδύνους για άτομα ή ιδιοκτησίες». Είναι δηλαδή τελείως διαφορετικό από την Οδηγική Οργή που έχει εγκληματική μορφή. Στα παραδείγματα Επιθετικής Οδήγησης περιλαμβάνονται η υπερβολική ταχύτητα, η ακατάλληλη αλλαγή λωρίδων, το κόλλημα στο προπορευόμενο όχημα και η ακατάλληλη προσπέραση. Περίπου ατυχήματα γίνονται στις ΗΠΑ κάθε χρόνο. Το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών υπολογίζεται να προκαλείται από Επιθετική Οδήγηση. Τα στατιστικά που έδωσε στην δημοσιότητα η NHTSA και ο Αμερικάνικος Σύλλογος Αυτοκίνησης το 1997, δείχνουν ότι σχεδόν άνθρωποι έχουν τραυματιστεί ή σκοτωθεί την δεκαετία του 90 σε ατυχήματα που οφείλονται σε Επιθετική Οδήγηση. Σύμφωνα με έρευνα της NHTSA, περισσότερο από το 60% των οδηγών νιώθουν ανασφάλεια στο δρόμο για τους ίδιους και για τις οικογένειές τους. Περίπου 30% των ερωτηθέντων είπαν ότι ένιωσαν την ασφάλειά τους να απειλείται τον προηγούμενο μήνα, ενώ το 67% ένιωσαν την απειλή αυτή μέσα στον τελευταίο χρόνο. Αλλαγή λωρίδων, κόλλημα στο προπορευόμενο όχημα, αφηρημένοι οδηγοί, είναι κάποιοι από τους σημαντικότερους παράγοντες αυτής της απειλής. Οι επιθετικοί οδηγοί έχουν την τάση να οδηγούν πιωμένοι ή να μην φοράνε ζώνη Η Επιθετική Οδήγηση μπορεί εύκολα να κλιμακωθεί σε Οδηγική Οργή. Οδηγοί παγκοσμίως έχουν σκοτώσει άλλους οδηγούς για φαινομενικά αστείους λόγους. Οι οδηγοί πρέπει να κρατάνε την ψυχραιμία τους μέσα στην κίνηση, να είναι υπομονετικοί προς τους άλλους οδηγούς και να διορθώσουν κακές οδηγικές συνήθειες που μπορούν να προκαλέσουν 26

28 κινδύνους (ανταγωνισμός ή και πρόκληση των άλλων οδηγών). Περισσότεροι από το 50% των συμμετεχόντων απάντησαν ότι οδηγούν επιθετικά μερικές φορές. Μόνο 14% ένιωσαν ότι είναι «εξαιρετικά επικίνδυνο» να οδηγούν με 20 χιλιόμετρα την ώρα περισσότερο από το όριο ταχύτητας. 62% από αυτούς που συχνά οδηγούνε επικίνδυνα και παράνομα, απάντησαν πως δεν τους σταμάτησε η Τροχαία τον τελευταίο χρόνο. Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (52%) απάντησαν πως είναι «πολύ σημαντικό» να γίνει κάτι για την υπερβολική ταχύτητα ενώ 98% θεώρησαν «σημαντικό» να αντιμετωπιστεί η υπερβολική ταχύτητα και η επικίνδυνη οδήγηση. Τα παρακάτω τοποθετήθηκαν από το πιο πιθανό προς το λιγότερο πιθανό μέσο με το οποίο μπορεί να μειωθεί η επιθετικότητα στους δρόμους: 1) περισσότεροι αστυνομικοί στα μπλόκα, 2) πιο συχνές κλήσεις για παραβάσεις του ΚΟΚ, 3) υψηλότερα πρόστιμα, 4) αυξημένο κόστος ασφάλισης οχήματος. Η έρευνα της NHTSA δείχνει ότι η συμμόρφωση με τους νόμους μπορεί να επιτευχθεί με πιο αυστηρά μέτρα, πιο στοχευμένη επιβολή του νόμου και παράλληλα με ενημέρωση των πολιτών και σωστό πρόγραμμα εκπαίδευσης. 27

29 3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Το παρόν κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στον Έλληνα οδηγό σε σχέση πάντα με την επιθετική οδήγηση. Σκοπός μας δεν είναι να αναλύσουμε σε βάθος την ψυχολογία του Έλληνα οδηγού, το πόσο αλλά και με ποιο τρόπο επιδρά και επιφέρει φαινόμενα επιθετικής συμπεριφοράς, όπως και οι ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει η οδήγηση στους Ελληνικούς δρόμους. Είναι σαφές ότι οι πολιτιστικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες κάθε χώρας παίζουν το δικό τους ρόλο στην έκφραση των φαινόμενων της επιθετικής οδήγησης και της οργής των οδηγών. Είναι επίσης σαφές ότι άσχετα με τις ιδιαιτερότητες αυτές, οι βαθύτερες αιτίες είναι κοινές για όλους τους οδηγούς του σύγχρονου κόσμου, και βρίσκουν την ερμηνεία τους σε έννοιες όπως το στρες, η αποξένωση, η ανταγωνιστικότητα, το αίσθημα της βιασύνης, η έλλειψη κοινωνικής συνείδησης κ.α. Στην ενότητα αυτή δίνουμε την ευκαιρία στον Έλληνα οδηγό να εκφράσει την άποψή του για τον εαυτό του, τους άλλους οδηγούς, απόψεις που αφορούν το φαινόμενο της επιθετικής οδήγησης και σημαντικά ζητήματα που αφορούν την οδήγηση στην χώρα μας. Μας παραθέτει τις οδηγικές του συνήθειες και στοιχεία για την οδηγική του προσωπικότητα. Όλες οι παραπάνω πληροφορίες δόθηκαν μέσω ενός ερωτηματολογίου το οποίο συμπληρώθηκε από δείγμα τριακοσίων οδηγών. Το δείγμα αυτό περιλαμβάνει οδηγούς γυναίκες και άντρες όλων των ηλικιών, μορφωτικών επιπέδων και επαγγελμάτων. Το ερωτηματολόγιο έχει στοιχεία (κυρίως ως προς τη μορφή του) από ήδη δοκιμασμένα ερωτηματολόγια σε έρευνες ξένων πανεπιστημίων. Αποτελείται από τρεις ενότητες. Στην πρώτη συλλέγουμε τα στοιχεία του οδηγού όπως φύλλο, ηλικία πόσα χρόνια οδηγεί κ.α. Επίσης κάνουμε μια πρώτη γνωριμία μαζί του μέσω ερωτήσεων που αφορούν κυρίως την εικόνα που έχει ο ίδιος για τον εαυτό του ως οδηγό. 28

30 Στην δεύτερη ενότητα ζητάμε από τον οδηγό να μας παραθέσει τις οδηγικές του συνήθειες που αφορούν την επιθετική οδήγηση και τη συχνότητά τους, μέσα από προεπιλεγμένες ερωτήσεις. Κάθε ερώτηση αξιολογείται με ένα βαθμό επιθετικότητας σύμφωνα με το περιεχόμενό της. Σε συνδυασμό με τις ερωτήσεις αλλά και τη συχνότητα που σημειώνει ο οδηγός, κατατάσσεται σε μια κατηγορία επιθετικότητας σύμφωνα με τη συνολική του βαθμολογία. Η τρίτη και τελευταία ενότητα είναι ένα βήμα για τον οδηγό, όπου μπορεί να εκφράσει την άποψή του για σημαντικά θέματα που αφορούν την επιθετική οδήγηση γενικά αλλά και ειδικά για τη χώρα μας. Τα αποτελέσματα της έρευνας μέσω του ερωτηματολογίου μας δίνουν στοιχεία και απαντήσεις για ζητήματα όπως: πόσο ρεαλιστική εικόνα έχει ο Έλληνας οδηγός για το βαθμό επιθετικότητας που χαρακτηρίζει την οδήγησή του; - Έχει σωστή αντίληψη της πραγματικότητας που συναντά στους δρόμους; - Πόσο επιθετικός είναι; - Ποια θεωρεί ο ίδιος ως βασικά αίτια για το φαινόμενο αυτό; Οι ενότητες του ερωτηματολογίου είναι αλληλένδετες και μπορούν να μας δώσουν επίσης στοιχεία για ζητήματα όπως: επιθετικότητα ή απόψεις σε σχέση με την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο ή το φύλλο. Η παράθεση των αποτελεσμάτων γίνεται και με τη μορφή στατιστικών πινάκων ώστε τα στοιχεία αυτά να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βάση στατιστικών δεδομένων για οποιαδήποτε χρήση. Επίσης σημειώνονται και με τη μορφή συμπερασμάτων ώστε να δίνεται μια σαφής εικόνα για ζητήματα που αφορούν τον Έλληνα οδηγό, των οποίων η στατιστική αποτύπωση δεν αρκεί για να αποτυπώσει το πραγματικό τους νόημα. Το ερωτηματολόγιο παρατίθεται αυτούσιο όπως και η μέθοδος βαθμολόγησης, ώστε να μπορείτε να το μελετήσετε, να το συμπληρώσετε και να κατατάξετε τον εαυτό σας σε μια ομάδα επιθετικότητας αλλά και να βγάλετε χρήσιμα συμπεράσματα. Απαντήστε με ειλικρίνεια! Δεν πρόκειται για τεστ καλού οδηγού αλλά για εργαλείο που μπορεί να σας βοηθήσει να βελτιώσετε την οδηγική σας ύπαρξη και κατ επέκταση τον εαυτό σας. 29

31 Ερωτηματολόγιο Οδηγός για τη συμπλήρωσή του Βαθμίδες επιθετικότητας Στη δεύτερη ενότητα του ερωτηματολογίου έχουμε συγκεντρώσει μία ομάδα ενεργειών επιθετικής οδήγησης. Πρόκειται για είκοσι μία ενέργειες οι οποίες καλύπτουν το φάσμα έκφρασης της επιθετικότητας των οδηγών, όπως τη συναντάμε στους δρόμους καθημερινά. Ο οδηγός καλείται να απαντήσει ποιες από αυτές τις ενέργειες κάνει όταν οδηγεί και με ποια συχνότητα. Η κλίμακα συχνότητας μεταφράζεται ως εξής: ποτέ πολύ συχνά όπου: 1 = ποτέ 2 = σπάνια 3 = ορισμένες φορές 4 = συχνά 5 = πολύ συχνά (σε όλες τις περιστάσεις καθημερινά) Οι ενέργειες αναπτύσσονται κλιμακωτά, σύμφωνα με την επιθετικότητα που εκφράζουν, σε συνδυασμό με τον βαθμό επικινδυνότητας όσο αφορά τη σωματική ακεραιότητα των οδηγών (πρόκληση ατυχήματος). Έτσι ξεκινάμε από συνηθισμένες καθημερινές ενέργειες για το σύνολο των οδηγών, οι οποίες δεν περιλαμβάνουν επιθετικούς χειρισμούς του οχήματος, δεν εμπεριέχουν ρίσκο στην οδήγηση αλλά εκφράζουν ήπιες μορφές επιθετικότητας, όπως το να κάνουμε άσχημα σχόλια για άλλους οδηγούς στο συνεπιβάτη μας. Συνεχίζουμε με ενέργειες που φανερώνουν περισσότερη οδηγική οργή, η επαφή με τους άλλους οδηγούς είναι άμεση και το ρίσκο οδηγικά κάνει την εμφάνισή του. Η 30

32 τρίτη ομάδα αφορά ενέργειες οι οποίες εμπεριέχουν μεγάλο βαθμό οδηγικού ρίσκου, χαρακτηριζόμενες από επιθετικούς χειρισμούς του αυτοκινήτου και υψηλή παραβατικότητα (π.χ. απότομη αλλαγή πορείας ή λωρίδας). Η τελευταία ομάδα περιλαμβάνει ακραίες ενέργειες οδηγικής οργής που συνδυάζονται με επικίνδυνη οδήγηση, σωματική βία και χρησιμοποίηση του οχήματος ως όπλου εκδίκησης. Ο οδηγός κατατάσσεται σε μία από τις παρακάτω πέντε βαθμίδες επιθετικότητας, ανάλογα με τη βαθμολογία που θα πετύχει: Καθόλου επιθετικός: Οδηγός που δεν έχει επιθετικά στοιχεία στην οδήγησή του, ούτε ως προς τη συμπεριφορά και τις αντιδράσεις του αλλά και ως προς τον χειρισμό του οχήματος. Δεν είναι παραβατικός και πολύ σπάνια θα δημιουργήσει προβλήματα στο δρόμο, κάποια σποραδικά κορναρίσματα ή σχόλια είναι συνήθως τα μόνα χαρακτηριστικά που θυμίζουν οδηγική οργή και επιθετική οδήγηση. Ελαφρά επιθετικός: Οδηγός του οποίου τα επιθετικά χαρακτηριστικά περιορίζονται σε ενέργειες όπως το κορνάρισμα, ή ένα βλέμμα αποδοκιμασίας. Δεν κάνει συχνά τροχαίες παραβάσεις και πόσο μάλλον επικίνδυνες. Πιθανώς να αντιδράσει έντονα και να εκφράσει οδηγική οργή όταν πιεστεί και προκληθεί πολύ, χωρίς όμως οι ενέργειές του να είναι ακραίες. Μέτρια επιθετικός: O μέτρια επιθετικός οδηγός τοποθετείται στο μέσο του φάσματος της επιθετικής οδήγησης. Είναι ο οδηγός που δεν χάνει την ευκαιρία να εκφράσει την δυσαρέσκειά και την αποδοκιμασία του στους άλλους με μια χειρονομία ή ένα βλέμμα αποδοκιμασίας. Ενέργειες όπως το κορνάρισμα στο φανάρι ή το απότομο ξεκίνημα θα μπορούσαν να είναι μέρος της καθημερινής του οδήγησης. Η παραβατικότητά του περιορίζεται σε ενέργειες που συνήθως δεν εμπεριέχουν ρίσκο σοβαρού ατυχήματος, ενώ η οδηγική οργή που εκφράζει δύσκολα θα γίνει αιτία για κλιμάκωση σε σοβαρό καυγά ή ακόμη και σωματική βία. 31

33 Πολύ επιθετικός: Πρόκειται για την κατηγορία οδηγού που δημιουργεί σοβαρά προβλήματα με την παρουσία του στο δρόμο. Όντας ανταγωνιστικός οδηγεί με ρίσκο και προκαλεί τον εκνευρισμό και την αβεβαιότητα στους υπόλοιπους. Δεν θα διστάσει να εκφράσει την δυσαρέσκειά του και να εμπλακεί σε φραστικούς καυγάδες, να οδηγήσει πιέζοντας τους άλλους, να παραβεί όρια ταχύτητας ή να αρνηθεί την προτεραιότητα. Επικίνδυνα επιθετικός: Ο οδηγός με τον οποίο κανείς δεν θέλει να μοιραστεί το δρόμο. Η οδηγική του οργή μπορεί να εκφραστεί με το χειρότερο τρόπο και να μετατρέψει το όχημά του σε όπλο. Εκφράζει την επιθετική οδήγηση στην πιο ακραία μορφή με ενέργειες που θέτουν σε άμεσο κίνδυνο τον ίδιο και όσους κινούνται στον ίδιο χώρο. Το χειρότερο στοιχείο του είναι ότι δεν είναι προβλέψιμος και αναγνωρίσιμος από τους άλλους οδηγούς όσο αφορά τις αντιδράσεις του. Είναι ο οδηγός που ποτέ δεν θα θέλαμε να προκαλέσουμε. Μέθοδος βαθμολόγησης Όπως αναφέραμε οι ενέργειες που περιγράφονται, αναπτύσσονται κλιμακωτά και για τη βαθμολόγηση χωρίζονται σε τέσσερις ομάδες ως εξής: 32

34 1 η ομάδα : ενέργειες η ομάδα : ενέργειες η ομάδα : ενέργειες η ομάδα : ενέργειες Κυκλώνοντας έναν αριθμό στη κλίμακα 1 έως 5 που βρίσκεται κάτω από κάθε ενέργεια, επιλέγουμε την συχνότητα που θεωρούμε ότι εκφράζει την οδήγησή μας. Αθροίζοντας τους αριθμούς της κάθε ομάδας έχουμε την επιμέρους βαθμολογία για κάθε ομάδα : Π.χ. αν στην ομάδα ενεργειών 6-9 έχουμε κυκλώσει αντίστοιχα τους αριθμούς 2, 3, 3, 1, τότε το άθροισμά τους μας δίνει βαθμολογία 9. Σε κάθε βαθμολογία που βγάζουμε ανά ομάδα αντιστοιχούν οι ανάλογες μονάδες επιθετικότητας ( Μ.Ε.) ως εξής : 1 η ομάδα 2 η ομάδα Βαθμολογία Μ.Ε. Βαθμολογία Μ.Ε

35 3 η ομάδα 4 η ομάδα Βαθμολογία Μ.Ε. Βαθμολογία Μ.Ε Έχοντας αντιστοιχίσει τις μονάδες επιθετικότητας (Μ.Ε.) που μας αναλογούν για την κάθε επιμέρους βαθμολογία, το μόνο που μας μένει είναι να αθροίσουμε τις μονάδες αυτές ώστε να καταταχτούμε σε μία από τις πέντε βαθμίδες επιθετικότητας σύμφωνα με τα παρακάτω : Μ.Ε. Βαθμίδα Επιθετικότητας Καθόλου επιθετικός Ελαφρά επιθετικός Μέτρια επιθετικός Πολύ επιθετικός Επικίνδυνα επιθετικός 34

36 Λίγα λόγια για τη μέθοδο βαθμολόγησης Η μέθοδος βαθμολόγησης εφαρμόστηκε με γνώμονα ότι η επιθετικότητα του μέσου οδηγού εκφράζεται κλιμακωτά όσο αφορά τις αντιδράσεις του και τον χειρισμό του αυτοκινήτου. Όταν ένας οδηγός οδηγεί επιθετικά λόγω συνήθειας και κουλτούρας είναι λιγότερο πιθανό να υπάρχει χάσμα μεταξύ των συμπεριφορών του στο δρόμο. Είναι μικρές οι πιθανότητες να μην κορνάρεις ενοχλητικά, να μην βρίζεις, να μην κάνεις χειρονομίες αλλά να νομιμοποιείς τον εαυτό σου ώστε να ασκεί σωματική βία σε άλλους οδηγούς επειδή σου το επιτάσσει η νοοτροπία σου. Έτσι λοιπόν είναι λογικό να υπάρχει μία ομοιομορφία και μία αλληλουχία στο επίπεδο επιθετικότητας που εκφράζεται από τον οδηγό μέσω του ερωτηματολογίου. Είναι δεδομένο ότι ο μέσος οδηγός δεν έχει ρεαλιστική εικόνα για το πόσο επιθετική είναι η συμπεριφορά του στο δρόμο. Αν σε αυτό προστεθεί το γεγονός ότι οι περισσότεροι οδηγοί ασυναίσθητα θα κολακέψουν την εικόνα τους μέσω των απαντήσεων, τότε είναι εμφανές ότι τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου θα έχουν ένα σημαντικό ποσοστό αναξιοπιστίας. Το ποσοστό αυτό προσπαθήσαμε να το αμβλύνουμε μέσω της μεθόδου βαθμολόγησης. Έτσι η βαθμολογία με τον τρόπο που εφαρμόζεται σπρώχνει τον οδηγό προς τις ανώτερες βαθμίδες επιθετικότητας στο ίδιο ποσοστό που ο ίδιος ασυναίσθητα προσπαθεί να τοποθετηθεί στις χαμηλότερες. Ας μην ξεχνάμε ότι τα αποτελέσματα της ενότητας αυτής του ερωτηματολογίου προορίζονται για τους ίδιους τους οδηγούς με σκοπό να τους αφυπνίσουν και να τους ενεργοποιήσουν. Για την εξαγωγή συμπερασμάτων προς αντικείμενο μελέτης από επιστήμονες αλλά και οποιονδήποτε επίσημο φορέα, υπάρχουν συνδυασμένες μέθοδοι ερωτηματολογίων που οδηγούν στα απαραίτητα συμπεράσματα μέσω της άντλησης πληροφοριών από τους οδηγούς. 35

37 Α.Τ.Ε.Ι. Θεσ/νίκης Συγκοινωνιακή Τεχνική - Έρευνα Ηλικία Φύλλο Άνδρας Γυναίκα ΜΟΡΦΩΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ / ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Δημοτικό Γυμνάσιο Λύκειο Ανώτερη/Ανώτατη Πόσα χρόνια οδηγείτε ; χλμ. / έτος χιλ χιλ χιλ. 30+ Σε πόσα τροχαία* ατυχήματα έχετε εμπλακεί τα τελευταία 4 χρόνια ; Σε πόσα από αυτά ήσασταν εσείς ο/η υπαίτιος ; * ( αναφέρατε όλα τα περιστατικά που θεωρούνται τροχαία ανεξαρτήτως σοβαρότητας ) 36

38 Αριθμός των τροχαίων περιστατικών που έχετε εμπλακεί Αριθμός των τροχαίων περιστατικών που φταίγατε εσείς Πως βαθμολογείτε τον εαυτό σας σαν οδηγό συνολικά ; πολύ κακό εξαίρετο Πως κατατάσσετε την επιθετικότητά σας ως οδηγό ; καθόλου επιθετικός εξαιρετικά επιθετικός Πόσο άγχος βιώνετε ως οδηγός σε καθημερινή βάση ; καθόλου πάρα πολύ Θα πρέπει να αποκτήσω πιο αληθινή εικόνα για το πόσο επιθετικός/ή οδηγός είμαι. συμφωνώ απόλυτα διαφωνώ απόλυτα Πόσο συχνά κάνετε τα παρακάτω ; 37

39 Nα χρησιμοποιείτε την κόρνα του αυτοκινήτου σας ως ένδειξη διαμαρτυρίας ή και ως μέσο πίεσης σε άλλους οδηγούς. ποτέ πολύ συχνά Να κοιτάτε έναν άλλο οδηγό απειλητικά για να του δείξετε την αντίθεσή σας. ποτέ πολύ συχνά Να σχολιάζετε και να κακολογείτε άλλους οδηγούς σε έναν συνεπιβάτη σας. ποτέ πολύ συχνά Να μην παραχωρείτε προτεραιότητα σε περιπτώσεις που θα μπορούσατε. ποτέ πολύ συχνά Να ακολουθείτε τον προπορευόμενο σε πολύ κοντινή απόσταση από συνήθεια. ποτέ πολύ συχνά Να κάνετε φανερά μια προσβλητική χειρονομία σε άλλον οδηγό. ποτέ πολύ συχνά 38

40 Να φωνάζετε ή χρησιμοποιείτε άσχημους χαρακτηρισμούς για να εκδηλώσετε την δυσαρέσκειά σας σε άλλους οδηγούς. ποτέ πολύ συχνά Να οδηγείτε 20-30χλμ πάνω από το όριο ταχύτητας. ποτέ πολύ συχνά Να "γκαζώνετε" μέσα στην πόλη για να προλάβετε ένα φανάρι. ποτέ πολύ συχνά Να παραβιάζετε κόκκινο σηματοδότη ή σήμα stop. ποτέ πολύ συχνά Να πιέζετε έναν οδηγό να τρέξει περισσότερο ή να σας ανοίξει τον δρόμο, "κολλώντας" από πίσω του. ποτέ πολύ συχνά Να οδηγείτε μόνιμα στην "αριστερή" με μεγάλη ταχύτητα, αναγκάζοντας τους άλλους να κινηθούν δεξιά. ποτέ πολύ συχνά Να βγαίνετε από το αυτοκίνητο και να "μαλώνετε" φραστικά με άλλο οδηγό στον δρόμο ή στο παρκινγκ. 39

41 ποτέ πολύ συχνά Να οδηγείτε με 40χλμ και πάνω,από το όριο ταχύτητας. ποτέ πολύ συχνά Να αλλάζετε απότομα λωρίδα κυκλοφορίας ή κατεύθυνση. ποτέ πολύ συχνά Να κινείστε με μεγάλες ταχύτητες εντός πόλης. ποτέ πολύ συχνά Να αποτρέπετε έναν άλλο οδηγό να σας προσπεράσει γιατί είστε θυμωμένος. ποτέ πολύ συχνά Να εμπλέκεστε σε σωματική βία με άλλους οδηγούς. ποτέ πολύ συχνά Να χρησιμοποιείτε το αυτοκίνητό σας ως μέσο εκδίκησης κάνοντας απότομες και απειλητικές μανούβρες ποτέ πολύ συχνά Να "κόβετε" επίτηδες κάποιον γιατί σας νευρίασε. 40

42 ποτέ πολύ συχνά Να καταδιώκετε ένα άλλο αυτοκίνητο επειδή ο οδηγός του σας προκάλεσε ή σας πρόσβαλε. ποτέ πολύ συχνά 41

43 Α.Τ.Ε.Ι. Θεσ/νίκης Συγκοινωνιακή Τεχνική - Έρευνα Σε ποια από τις παρακάτω κατηγορίες κατατάσσετε τον Έλληνα οδηγό με βάση την καθημερινή σας εμπειρία στους ελληνικούς δρόμους ; α ) καθόλου επιθετικός β ) ελαφρά επιθετικός γ ) μέτρια επιθετικός δ ) πολύ επιθετικός ε ) επικίνδυνα επιθετικός Παρακάτω αναφέρονται με τυχαία σειρά τα βασικότερα αίτια που κάνουν τους οδηγούς να είναι επιθετικοί στο δρόμο. Κατατάξτε τα από το 1 έως το 5 σύμφωνα με το ποια θεωρείτε περισσότερο ή λιγότερο σημαντικά* : * ( 1 = το πιο σημαντικό 5 = το λιγότερο σημαντικό ) Το ανταγωνιστικό πνεύμα " χαμένου - κερδισμένου " των οδηγών στο δρόμο. Μανία βιασύνης των οδηγών να φθάσουν στον προορισμό τους. Ελλιπής εκπαίδευση και οδηγικό περιβάλλον που δίνει λάθος ερεθίσματα στους νέους οδηγούς. 42

44 Χαλαρή αστυνόμευση και αίσθημα ατιμωρησίας των οδηγών. Αντίδραση στις προκλήσεις και την κακομεταχείριση από άλλους οδηγούς. Αν η εικόνα των ελληνικών δρόμων ήταν στα επίπεδα άλλων ευρωπαϊκών χωρών ( Γερμανία, Αγγλία ),πόσο βελτιωμένη θεωρείτε ότι θα ήταν η συμπεριφορά των οδηγών σε σχέση με την επιθετική οδήγηση ; α ) Δεν θα υπήρχε διαφορά στην συμπεριφορά των οδηγών β ) Θα υπήρχε μια ελάχιστη βελτίωση στην συμπεριφορά των οδηγών γ ) Θα υπήρχε αισθητή βελτίωση στην συμπεριφορά των οδηγών δ ) Η βελτίωση της συμπεριφοράς των οδηγών θα ήταν πολύ σημαντική Από τα παρακάτω μέτρα για την μείωση των φαινόμενων της επιθετικής συμπεριφοράς στο δρόμο, σημειώστε ποια θεωρείτε ως τα δύο πιο αποτελεσματικά : α ) Εντονότερη παρουσία της τροχαίας στους δρόμους και αυστηρά μέτρα εναντίον των επιθετικών οδηγών. β ) Γενικότερη πρόνοια από το κράτος με καμπάνιες ενημέρωσης - ευαισθητο- ποίησης των πολιτών για το φαινόμενο της επιθετικής οδήγησης. 43

45 γ ) Σημαντική βελτίωση της εικόνας του οδικού δικτύου, προσφέροντας στους οδηγούς ένα πιο ευχάριστο και ασφαλές περιβάλλον. δ ) Επικέντρωση στην νέα γενιά με την δημιουργία σχολικών προγραμμάτων για την γαλούχηση στην σωστή οδική συμπεριφορά. ε ) Βελτίωση της ποιότητας εκπαίδευσης των νέων οδηγών. Ενημέρωση με στόχο την ευαισθητοποίηση τους σε θέματα σωστής οδικής και μη επιθετικής συμπεριφοράς. Η επιθετική οδήγηση δεν μπορεί να θεραπευτεί. Είναι ένα κομμάτι της ανθρώπινης φύσης μέσα σε μία ανταγωνιστική και επικίνδυνη κατάσταση. Οι οδηγοί θα πρέπει να διδαχθούν πώς να είναι επιθετικοί και συγχρόνως ασφαλείς. ΝΑΙ ΟΧΙ Οι οδηγοί που οδηγούν γρήγορα αλλάζοντας λωρίδες και ξέρουν πώς να φτάσουν στον προορισμό τους γρήγορα, μπορεί να αποκαλούνται επιθετικοί, αλλά δεν είναι αυτοί οι υπαίτιοι των ατυχημάτων. Τα ατυχήματα προκαλούνται από οδηγούς χωρίς ικανότητες που δεν ξέρουν πώς να αποφεύγουν επερχόμενα αυτοκίνητα. ΝΑΙ ΟΧΙ 44

46 Με το να κάνεις στην άκρη στους οδηγούς που "κολλάνε" από πίσω σου, απλά ενθαρρύνεις την συμπερι- φορά τους. ΝΑΙ ΟΧΙ Ένας οδηγός είπε :" Προσπαθώ να αποφεύγω τους επιθετικούς οδηγούς για την δική μου ασφάλεια και των υπόλοιπων οδηγών που κινούνται στον δρόμο. Με το να τους αντιστέκομαι απλά γίνομαι ένας από αυ τους. Έτσι κι 'αλλιώς με τον ένα ή τον άλλο τρόπο δεν πρόκειται να βάλουν μυαλό. ΝΑΙ ΟΧΙ Είναι δικαιολογημένο να αντιστέκεσαι στους επιθετικούς οδηγούς τρομάζοντάς τους λίγο, ώστε να μην θε- ωρούν ότι δεν τους αντιλαμβάνεσαι ή ότι είσαι αδύναμος. ΝΑΙ ΟΧΙ 45

47 4. ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου παρουσιάζονται μέσω απλών στατιστικών διαγραμμάτων. Από την απλή αυτή στατιστική ανάλυση εξάγουμε αρκετά ξεκάθαρα συμπεράσματα, που υποστηρίζουν την ύπαρξη του φαινομένου της επιθετικής οδήγησης και κατ επέκταση της όμοιας συμπεριφοράς των οδηγών. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ % ΗΛΙΚΙΑΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ % % % % % 46

48 ΦΥΛΛΟ ΓΥΝΑΙΚΕΣ % ΑΝΔΡΕΣ % ΜΟΡΦΩΣΗ ΔΗΜΟΤΙΚΟ 14 5% ΓΥΜΝΑΣΙΟ 30 10% ΑΝΩΤΕΡΗ/ΑΝΩ ΤΑΤΗ % ΛΥΚΕΙΟ 86 29% 47

49 ΕΤΗ ΟΔΗΓΗΣΗΣ % % % % % 30+ ΧΙΛ % ΧΛΜ/ΕΤΟΣ 5-10 ΧΙΛ. 27 9% ΧΙΛ % ΧΙΛ % 48

50 ΠΕΡΙΟΧΗ ΛΑΡΙΣΑ 80 27% ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 70 23% ΡΟΔΟΠΗ % Το δείγμα μας σε ποσοστό 54% αποτελείται από την ηλικιακή ομάδα και ως επί το πλείστον από άνδρες σε ποσοστό 58%. Το μορφωτικό επίπεδο των ερωτηθέντων είναι αρκετά υψηλό με το 56% αυτών να έχουν φοιτήσει σε κάποια ανώτερη/ανώτατη σχολή. Από τα άτομα που απάντησαν το 60% οδηγεί πάνω από 10 έτη και σε ποσοστό 67% πάνω από Χλμ ανά έτος. Τέλος τα ερωτηματολόγια συμπληρώθηκαν κατά 50% από κατοίκους του νομού Ροδόπης, 27% από το νομό Λάρισας και 23% από το νομό Θεσσαλονίκης. 49

51 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Απαντήσεις οδηγών στις πρώτες βασικές ερωτήσεις, συνολικά και ανά περιοχή Πώς βαθμολογείται τον εαυτό σας συνολικά ως οδηγό; Ποσοστά % επί του συνόλου του δείγματος ΕΞΑΙΡΕΤΟΣ 51 17% ΠΟΛΥ ΚΑΚΟΣ 0 0% ΚΑΤΩ ΤΟΥ ΜΕΤΡΙΟΥ 10 3% ΜΕΤΡΙΟΣ 63 21% ΚΑΛΟΣ % Ποσοστά % ανά περιοχή 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 66% 60% 50% 20% 22% 20% 25% 5% 0% 0% 0% 3% 15% 1% 13% ΡΟΔΟΠΗ ΛΑΡΙΣΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 50

52 Πώς κατατάσσετε την επιθετικότητά σας ως οδηγό ; Ποσοστά % επί του συνόλου του δείγματος ΠΟΛΥ 40 13% ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ 0 0% ΚΑΘΟΛΟΥ 25 8% ΜΕΤΡΙΑ % ΕΛΑΦΡΑ % Ποσοστά % ανά περιοχή 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 52% 43% 34% 34% 33% 33% 16% 5% 6% 9% 18% 19% 0% 0% 0% ΡΟΔΟΠΗ ΛΑΡΙΣΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 51

53 Πόσο άγχος βιώνετε ως οδηγός σε καθημερινή βάση ; Ποσοστά % επί του συνόλου του δείγματος ΠΟΛΥ % ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ 8 3% ΚΑΘΟΛΟΥ 16 5% ΛΙΓΟ 51 17% ΜΕΤΡΙΟ % Ποσοστά % ανά περιοχή 50% 40% 30% 20% 10% 0% 41% 41% 39% 39% 35% 23% 28% 17% 13% 14% 3% 3% 4% 3% 0% ΡΟΔΟΠΗ ΛΑΡΙΣΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 52

54 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ - ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Αρχικά βλέπουμε πώς κατατάσσουν οι ερωτηθέντες τον Έλληνα οδηγό με βάση την καθημερινή τους εμπειρία στους ελληνικούς δρόμους. 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 45% 44% 43% 34% 34% 37% 33% 31% 14% 13% 14% 14% 3% 11% 0% 1% 9% 9% 1% 9% ΡΟΔΟΠΗ ΛΑΡΙΣΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΥΝΟΛΙΚΑ 53

55 Το γράφημα μας δείχνει την απόκλιση της άποψης του συνολικού δείγματος για τον Έλληνα οδηγό από την πραγματικότητα. 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 15% 1% 14% 37% 33% 43% 43% 6% 9% 0% ΓΝΩΜΗ ΟΔΗΓΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Το επόμενο γράφημα αποτυπώνει την διαφορά της επιθετικότητας των οδηγών σύμφωνα με την απάντηση του καθενός από τα τελικά αποτελέσματα. 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 8% 15% 37% 34% 45% 43% 13% 6% 0% 0% ΓΝΩΜΗ ΟΔΗΓΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Από τα δύο γραφήματα διαπιστώνουμε ότι το δείγμα πιστεύει πως ο Έλληνας οδηγός είναι πιο επιθετικός απ ότι στην πραγματικότητα, ενώ η γνώμη του καθενός για την οδηγική του επιθετικότητα συμπίπτει αρκετά με τα αποτελέσματα. 54

56 Παρακάτω βλέπουμε ένα συγκριτικό γράφημα μεταξύ των περιοχών που συνέβαλαν στην έρευνα με βάση τα τελικά αποτελέσματα επιθετικότητας. 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 44% 45% 44% 37% 38% 29% 25% 12% 10% 6% 9% 1% 0% 0% 0% ΡΟΔΟΠΗ ΛΑΡΙΣΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΑΠΟΨΕΙΣ Αν η εικόνα των ελληνικών δρόμων ήταν στα επίπεδα άλλων ευρωπαϊκών χωρών (Γερμανία, Αγγλία), πόσο βελτιωμένη θεωρείτε ότι θα ήταν η συμπεριφορά των οδηγών σε σχέση με την επιθετική οδήγηση; ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ, 36, 12% ΚΑΘΟΛΟΥ, 20, 7% ΑΙΣΘΗΤΑ, 125, 42% ΕΛΑΧΙΣΤΑ, 119, 39% 55

57 Η επιθετική οδήγηση δεν μπορεί να θεραπευτεί. Είναι ένα κομμάτι της ανθρώπινης φύσης μέσα σε μία ανταγωνιστική και επικίνδυνη κατάσταση. Οι οδηγοί θα πρέπει να διδαχθούν πώς να είναι επιθετικοί και συγχρόνως ασφαλείς. ΟΧΙ, 172, 57% ΝΑΙ, 128, 43% Οι οδηγοί που οδηγούν γρήγορα αλλάζοντας λωρίδες και ξέρουν πώς να φτάσουν στον προορισμό τους γρήγορα, μπορεί να αποκαλούνται επιθετικοί, αλλά δεν είναι αυτοί οι υπαίτιοι των ατυχημάτων. Τα ατυχήματα προκαλούνται από οδηγούς χωρίς ικανότητες που δεν ξέρο ΟΧΙ % ΝΑΙ % 56

58 Με το να κάνεις στην άκρη στους οδηγούς που κολλάνε από πίσω σου, απλά ενθαρρύνεις την συμπεριφορά τους. ΝΑΙ, 94, 31% ΟΧΙ, 206, 69% Ένας οδηγός είπε: Προσπαθώ να αποφεύγω τους επιθετικούς οδηγούς για την δική μου ασφάλεια και των υπολοίπων οδηγών που κινούνται στο δρόμο. Με το να τους αντιστέκομαι απλά γίνομαι ένας απ'αυτούς. Έτσι κι'αλλιώς με τον ένα ή τον άλλο τρόπο δεν πρόκειται να ΟΧΙ, 46, 15% ΝΑΙ, 254, 85% 57

59 Είναι δικαιολογημένο να αντιστέκεσαι στους επιθετικούς οδηγούς τρομάζοντάς τους λίγο, ώστε να μην θεωρούν ότι δεν τους αντιλαμβάνεσαι ή ότι είσαι αδύναμος. ΝΑΙ, 33, 11% ΟΧΙ, 267, 89% 58