ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ Θ ΕΞΑΜΗΝΟ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ Θ ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Φοιτητής: Μιχάλης Γιώρκας θ Εξάμηνο (196) Επιβλέπων: Δ. Λατινόπουλος Βέροια, Φεβρουάριος 2011

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η βιβλιογραφική διερεύνηση των βασικών ζητημάτων που σχετίζονται με την Ολοκληρωμένη Διαχείριση της Παράκτιας Ζώνης, καθώς και με τις πιέσεις και τα προβλήματα που προκαλεί ο τουρισμός στις περιοχές αυτές. Στο κεφάλαιο αυτό εξετάζονται ειδικότερα οι επιπτώσεις του τουρισμού στην παράκτια ζώνη της Κύπρου. Η εργασία διαρθρώνεται σε πέντε κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι βασικές έννοιες και ορισμοί που αφορούν την παράκτια ζώνη καθώς επίσης και τη σημασία της παράκτιας ζώνης. Ακόμη γίνεται μια αναφορά στους στόχους, τις αρχές και στα στάδια της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης της Παράκτιας Ζώνης. Παράλληλα εξετάζεται η πολιτική και το θεσμικό πλαίσιο για την Διαχείριση της Παράκτιας Ζώνης, όσον αφορά την Κύπρο, την Ελλάδα αλλά και την Ε.Ε. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι κυριότερες ανθρωπογενείς πιέσεις στον παράκτιο χώρο με ιδιαίτερη σημασία στις πιέσεις που προέρχονται από τον τουρισμό. Το επόμενο κεφάλαιο της εργασίας αναφέρεται στην εξέλιξη του τουρισμού στην Κύπρο και γίνεται μια αναφορά στην ετήσια τουριστική κίνηση καθώς επίσης και την κατανομή των περιηγητών κατά είδος διαμονής. Ακόμη παρουσιάζονται οι αρνητικές και οι θετικές περιβαλλοντικές και κοινωνικό-οικονομικές επιπτώσεις του τουρισμού στις παράκτιες περιοχές της Κύπρου. Στο τέταρτο κεφάλαιο πραγματοποιείται ανάλυση των προτύπων τουριστικής ανάπτυξης σε δύο από τις πιο αναπτυγμένες τουριστικά παραθαλάσσιες περιοχές της Κύπρου (Αγία Νάπα Πρωταράς). Ενώ στο τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα τα οποία έχουν εξαχθεί από τα προηγούμενα κεφάλαια τις εργασίας. [1]

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ (ABSTRACT) The aim of this project is the bibliographic examination of key issues which are related with the Integrated Coastal Zone Management, as well as the pressure and problems that are caused by tourism in these coastal areas. In this chapter, the consequences of tourism in the coastal area of Cyprus are investigated. The thesis is divided in five chapters. The first chapter illustrates the basic notions and definitions that concern the coastal area as well as the importance of it. There is also a reference at the aims, principles and stages of the Integrated Coastal Zone Management. Meanwhile the politics and institutional framework of the coastal zone management are investigated, regarding Cyprus, Greece and EU. In the second chapter, the main anthropogenic pressures on coastal area are presented, with particular attention to the pressures related to tourism. The following chapter of the project refers to the development of tourism in Cyprus and a reference in the annual tourism traffic is made as well as the distribution of sightseers by type of residence. The negative and positive environmental and socioeconomic impacts of tourism in the coastal zone of Cyprus are also presented. At the forth chapter, an analysis of the most developed at the touristic field in the coastal area of Cyprus (Ayia Napa and Protaras) is made. Whilst at the final chapter the conclusions that have been extracted from the previous chapters of the project are presented. [2]

4 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ (ABSTRACT)... 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΖΩΝΗΣ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΖΩΝΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΖΩΝΗΣ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Ε.Ε ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΧΩΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΠΙΕΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΡΑΚΤΙΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΓΙΑΣ ΝΑΠΑΣ ΠΡΩΤΑΡΑ ΠΑΡΑΛΙΜΝΙΟΥ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΝΑΠΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΡΩΤΑΡΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΗΓΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ [3]

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΙ 1.1 ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ Υπάρχουν πάρα πολλοί ορισμοί για την παράκτια ζώνη. Αυτό είναι μια ένδειξη για της πολυπλοκότητας που χαρακτηρίζει αυτή τη στενή λωρίδα γης και θάλασσας. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα: Η παράκτια ζώνη είναι η επιφάνεια επί της οποίας συναντούνται και αλληλεπιδρούν η γη με τη θάλασσα. Περιλαμβάνει όλα τα χερσαία αλλά και τα θαλάσσια παράκτια φυσικά συστήματα. Τα όρια της παράκτιας ζώνης καθορίζονται τυχαία και διαφέρουν πολύ από κράτος σε κράτος. Πολλές φορές καθορίζονται από διοικητικά και πολιτικά κριτήρια ( 2010). Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Παράκτιων Περιοχών, της Σύμβασης της Βαρκελώνης, ως «παράκτια ζώνη» ορίζεται η γεωγραφική περιοχή, στην οποία οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ του θαλάσσιου και χερσαίου τμήματος συμβαίνουν σε μορφή σύνθετων οικολογικών συστημάτων, που προκαλούνται από βιοτικά και αβιοτικά συστατικά, συνυπάρχοντας και αλληλεπιδρώντας με τις ανθρώπινες κοινωνίες και τις σχετικές κοινωνικόοικονομικές δραστηριότητες. Η παράκτια ζώνη ορίζεται επίσης ως ο χώρος στον οποίο το χερσαίο και το θαλάσσιο περιβάλλον αλληλοεπηρεάζονται μεταξύ τους, και η οποία επεκτείνεται είτε προς τη θάλασσα, είτε προς την ξηρά, μέχρι το σημείο στο οποίο μηδενίζονται ή ελαχιστοποιούνται οι επιπτώσεις από τις φυσικές ή τις ανθρώπινες δραστηριότητες, ή τον συνδυασμό τους, ή μέχρι το σημείο το οποίο εκτείνεται ο θιγόμενος πόρος. [4]

6 1.2 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΖΩΝΗΣ Από τα παλαιότερα χρόνια η παράκτια ζώνη αποτέλεσε μια από τις κύριες εστίες ανάπτυξης των κοινωνιών. Στις θαλάσσιες περιοχές απαντώνται οι σημαντικότεροι πολιτισμοί ως αποτέλεσμα της δυνατότητας που είχαν οι συγκεκριμένες περιοχές, εκμετάλλευσης των παράκτιων υδάτων για την ανάπτυξη του εμπορίου και των μεταφορών. Στις παράκτιες περιοχές της υδρογείου παρατηρείται μεγάλη συγκέντρωση πληθυσμού (60% του συνολικού πληθυσμού της γης) αλλά και δραστηριοτήτων. Σε πολλές από τις περιοχές αυτές η συνεχής αύξηση του πληθυσμού, της μετανάστευσης και της αστικοποίησης είναι πολύ πιθανόν να οδηγήσει και στην υποβάθμισή τους. Για το λόγο αυτό, οι παράκτιες περιοχές χρήζουν ιδιαίτερης διαχείρισης και προστασίας. Η παράκτια ζώνη έχει μεγάλη περιβαλλοντική, οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική και ψυχαγωγική σημασία. Συνδυάζοντας την ομορφιά του τοπίου, οι παράκτιες ζώνες αποτελούν βασικούς πόλους έλξης τουριστών σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο οικονομικός ρόλος τους επεκτείνεται επίσης στις εμπορικές συναλλαγές, λόγω της στρατηγικής τους θέσης, ανάμεσα στη στεριά και τη θάλασσα, αλλά και σε δραστηριότητες όπως η αλιεία και η γεωργία (ιδιαίτερα αποδοτική στις περιοχές αυτές). Στις περισσότερες παράκτιες ζώνες παρατηρείτε αύξηση της δημογραφικής πίεσης και εποχικές μεταβολές στην απασχόληση, οι οποίες συνδέονται κυρίως με τον τουρισμό. Επίσης ο παράκτιος χώρος έχει μεγάλη σημασία από οικολογικής πλευράς λόγω της συνύπαρξης και αλληλεπίδρασης των τριών βασικών στοιχείων της φύσης, του αέρα, της θάλασσάς και της ξηράς. Η ποικιλομορφία είναι σημαντική τόσο προς τα χερσαία όσο και προς τα θαλάσσια οικοσυστήματα: δέλτα ποταμών, έλη, λιμνοθάλασσες κ.α που αποτελούν περιοχές αναπαραγωγής και διαβίωσης πολλών ειδών χλωρίδας και πανίδας. Η σημασία της παράκτιας ζώνης αποτελεί σύστημα παραγωγής πολλαπλών πόρων, διαθέτει πολύ υψηλή βιοποικιλότητα (χερσαία-υδάτινα οικοσυστήματα) και είναι [5]

7 σημαντική περιοχή για την ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών. Παράλληλα αποτελεί ένα σύστημα πολλαπλών χρήσεων καθώς ιδιωτικοί και δημόσιοι φορείς χρησιμοποιούν τους φυσικούς πόρους για επιβίωση (προμήθεια νερού και τροφής), για οικονομικές δραστηριότητες, και για αναψυχή (παραλίες και θάλασσα) (Γεωργιάδης.Π, 2010). Οι παράκτιες ζώνες αποτελούν περιοχές μεγάλων δυνατοτήτων καθώς επιτελούν ένα μεγάλο φάσμα λειτουργιών, οι οποίες σχετίζονται με την δημιουργία θέσεων εργασίας, την ποιότητα ζωής των ανθρώπων καθώς και με την οικονομική ανάπτυξη. Λόγω της συνύπαρξης και αλληλεπίδρασης του νερού, εδάφους και αέρα, τα οποία είναι τα βασικά στοιχεία της φύσης, οι παράκτιες περιοχές φιλοξενούν πολλά οικοσυστήματα τα οποία χαρακτηρίζονται από υψηλή παραγωγικότητα ενώ εντοπίζονται σε αυτές πολύτιμα ενδιαιτήματα. Ακόμη οι παράκτιες περιοχές συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος με την διάσπαση και εξουδετέρωση των ρύπων και έχουν και την ιδιότητα να λειτουργούν ως χώροι αναψυχής και ψυχαγωγίας και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να γίνονται πόλοι έλξης των τουριστών αλλά και μόνιμης κατοικίας. Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες οι οποίοι καθορίζουν τις παράκτιες περιοχές. Οι παράγοντες αυτοί είναι η σημαντική βιοποικιλότητα η οποία αναπτύσσεται σε αυτές λόγω των ευνοϊκών συνθηκών που επικρατούν, όσο και για το ότι πρόκειται για ένα χώρο που αλληλεπιδρούν δύο είδη οικοσυστημάτων, τα χερσαία και τα θαλάσσια. Άλλος ένας παράγοντας είναι οι μοναδικές δυνατότητες ανάπτυξης ανθρωπίνων δραστηριοτήτων λόγω του πλούτου των φυσικών πόρων που διαθέτουν καθώς και η αξιόλογη γεωμορφολογική άποψη καθώς συναντώνται αμμώδεις και βραχώδεις παραλίες, υδροβιότοποι, λόφοι και νησίδες. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να αναπτύσσονται σημαντικά οικοσυστήματα και φυσικοί πόροι. Τέλος ο παράκτιος χώρος της Κύπρου έχει μεγάλη ιστορική και πολιτισμική ποικιλότητα τόσο σε αρχαιολογικούς και ιστορικούς τόπους όσο και σε μνημεία και σε νεώτερους οικισμούς. Συνεπώς οι παράκτιες περιοχές και οι φυσικοί πόροι τους (θαλάσσιοι και χερσαίοι) διαδραματίζουν ένα στρατηγικό ρόλο για την κάλυψη των αναγκών και των επιδιώξεων των σημερινών και των μελλοντικών πληθυσμών. [6]

8 1.3 ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΖΩΝΗΣ Η παράκτια ζώνη ελέγχεται από δύο δυναμικές πηγές δραστηριότητας: (1) τη φύση, δηλαδή οτιδήποτε δεν εντάσσεται στις ανθρώπινες δραστηριότητες, η οποία προσφέρει τις φυσικές οριακές συνθήκες, και (2)τον άνθρωπο ο οποίος σχετίζεται με την κοινωνικό-οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Το καθένα από τα δύο αυτά συστήματα παρέχει τις οριακές συνθήκες για την ανάπτυξη της Παράκτιας Ζώνης. Σχήμα 1: Η παράκτια ζώνη ως αντικείμενο της συστημικής ανάλυσης Εντός της περιοχής της παράκτιας ζώνης, διακρίνονται τρία μεγάλα "υποσυστήματα" τα οποία απεικονίζονται στο Σχήμα 2. Τα χαρακτηριστικά αυτών των "υποσυστημάτων" είναι τα εξής: ( 2006) Το φυσικό σύστημα, το οποίο περικλείει όλους τους σχετικούς μη ανθρώπινους χώρους (ατμόσφαιρα, λιθόσφαιρα, υδρόσφαιρα). Σε αυτό περιλαμβάνονται και οι δυναμικές του κάθε χώρου καθώς και οι αμοιβαίες αλληλεπιδράσεις μέσω αβιοτικών, βιοτικών και χημικών διαδικασιών. Αυτό το σύστημα είναι ο χώρος των φυσικών πόρων, ο οποίος μπορεί να υφίσταται χωρίς την παρουσία του ανθρώπου. Οι λειτουργίες του χρήστη που αναπαριστούν όλο το φάσμα των ανθρώπινων ενδιαφερόντων από την άποψη της "χρήσης" με την ευρεία της έννοια, υφιστάμενη ή δυνάμει χρήση των φυσικών πόρων. Η υποδομή η οποία αναφέρεται στην τεχνολογική και οργανωτική υποδομή. Αυτές οι υποδομές είναι απαραίτητες προκειμένου να καταστούν δυνατές και κατά συνέπεια υλοποιήσιμες οι λειτουργίες που επιθυμεί ο κάθε χρήστης. Σε πολλές περιπτώσεις, οι υποδομές έχουν μία εσκεμμένη, ή μη, [7]

9 επίδραση στο φυσικό σύστημα, και συχνά επίσης -άμεσα ή έμμεσα- σε άλλες λειτουργίες του χρήστη, γεγονός που συνεπάγεται σημαντικές πιέσεις και αντιπαραθέσεις. ( 2006) Σχήμα 2: Υποσυστήματα παράκτιας ζώνης 1.4 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΖΩΝΗΣ ΟΔΠΖ Σχήμα 3: Υποσυστήματα παράκτιας ζώνης Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων των παράκτιων χώρων καθώς και για την περαιτέρω ανάπτυξη τους επιβάλλετε η ανάγκη ολοκληρωμένης διαχείρισής με την προοπτική μιας στρατηγικής αειφόρου ανάπτυξης. Αυτή η ανάγκη αποτέλεσε βασικό ζήτημα στη Διεθνή Διάσκεψη του Ρίο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη το 1992 και περιλαμβάνεται μεταξύ των προβλημάτων που απασχόλησαν την Agenda 21. Έπειτα από την διάσκεψη αυτή, η βιώσιμη διαχείριση των ακτών θεωρείται πλέον ως συνώνυμο της, Ολοκληρωμένης Διαχείρισης της Παράκτιας Ζώνης (Ο.Δ.Π.Ζ ή [8]

10 Integrated Coastal Zone Management I.C.Z.M.) στην οποία προεξέχουσα σημασία έχει: η προστασία των παράκτιων οικοσυστημάτων η ευημερία και η ενεργή συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών η συνεργασία ανάμεσα σε πολιτικές και φορείς Η Ολοκληρωμένη Διαχείριση της Παράκτιας Ζώνης (ΟΔΠΖ) αποβλέπει στη ταυτόχρονη και συνδυαστική προσέγγιση των διάφορων πολιτικών (οικονομικών, κοινωνικών, περιβαλλοντικών και αναπτυξιακών) που έχουν επιπτώσεις στις παράκτιες περιοχές και στη λήψη αποφάσεων που προκύπτουν από μια μεθοδολογία συμμετοχικού σχεδιασμού. Η προσέγγιση αυτή αφορά ταυτοχρόνως τον προγραμματισμό και τη διαχείριση των παράκτιων πόρων και του παράκτιου χώρου. Δεν πρόκειται για μια ιδεώδη λύση με άμεσα και απτά αποτελέσματα, αλλά για μια δυναμική διαδικασία που εξελίσσεται συνεχώς στο χρόνο. Ένας άλλος ορισμός ο οποίος δόθηκε σύμφωνα με το Πρωτόκολλο Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των Παράκτιων Περιοχών (Σύμβαση της Βαρκελώνης)είναι ο εξής: «Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιων Ζωνών» σημαίνει τη δυναμική διαδικασία για την αειφόρο διαχείριση και χρήση των παράκτιων ζωνών, λαμβάνοντας ταυτόχρονα υπόψη τα εύθραυστα(οικολογικά) παράκτια οικοσυστήματα και τοπία, την ποικιλία των δραστηριοτήτων και χρήσεων, των αλληλεπιδράσεων, της ναυτιλιακής κατεύθυνσης συγκεκριμένων δραστηριοτήτων και χρήσεων και της επίδρασής της τόσο στο θαλάσσιο όσο και στο χερσαίο τμήμα (Σύμβαση Βαρκελώνης, 1976). Επίσης η Ευρώπη, η οποία διαθέτει μακρά ακτογραμμή όπου λόγω της σύνθεσής της απαντούν ποικίλες φυσικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, ανέλαβε δράση σχετική με την Ολοκληρωμένη Διαχείριση της Παράκτιας Ζώνης (ΟΔΠΖ) το Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ορίζει την ΟΔΠΖ ως: "μία συνεχή διαδικασία της διοίκησης, γενικός σκοπός της οποίας είναι να κάνει πράξη την αειφορική ανάπτυξη και τη διατήρηση στις παράκτιες ζώνες καθώς και να διαφυλάξει τη βιοποικιλότητα σε αυτές. Για το σκοπό αυτόν, η ΟΔΠΖ επιδιώκει, μέσα από μια πιο αποτελεσματική διαχείριση, να εγκαθιδρύσει και να διατηρήσει την άριστη χρήση και αειφορικά [9]

11 επίπεδα ανάπτυξης και δραστηριότητας (χρήσης) στην παράκτια ζώνη, και με το πέρασμα του χρόνου να βελτιώσει τη φυσική κατάσταση του παράκτιου περιβάλλοντος ( 2006). Η βιώσιμη διαχείριση της παράκτιας ζώνης σημαίνει όχι μόνο ανάπτυξη με σεβασμό στις φυσικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, αλλά εξασφάλιση των προϋποθέσεων για την κοινωνική ευημερία του παράκτιου πληθυσμού, ο οποίος αντιμετωπίζει ιδιαίτερα προβλήματα. Για να είναι επιτυχής διαχείριση της παράκτιας ζώνης πρέπει να βασίζεται: 1. Στην ευρεία σφαιρική προοπτική (θεματική και γεωγραφική). Οι παράκτιες ζώνες είναι πολύπλοκες και υφίστανται την επίδραση αμέτρητων αλληλένδετων παραγόντων που συνδέονται με υδρολογικά γεωμορφολογικά, κοινωνικοοικονομικά, θεσμικά και πολιτιστικά συστήματα. Ο επιτυχής σχεδιασμός και η διαχείριση της παράκτιας ζώνης πρέπει να αποφεύγουν την αποσπασματική λήψη αποφάσεων και στρέφονται περισσότερο σε στρατηγικές προσεγγίσεις που εξετάζουν το ευρύτερο πλαίσιο. Οι στενοί δεσμοί (μέσω ανθρώπινων και φυσικών διεργασιών) μεταξύ του θαλάσσιου και του χερσαίου στοιχείου της παράκτιας ζώνης συνεπάγονται ότι η διαχείριση της παράκτιας ζώνης πρέπει να λαμβάνει υπόψη τόσο το θαλάσσιο όσο και το χερσαίο τμήμα της παράκτιας ζώνης καθώς και τις λεκάνες απορροής που καταλήγουν σε αυτήν. 2. Στην μακροπρόθεσμη προοπτική. Οι ανάγκες τόσο της σημερινής όσο και των μελλοντικών γενεών πρέπει να ληφθούν υπόψη ταυτόχρονα και εξίσου, διασφαλίζοντας ότι οι αποφάσεις σέβονται την αρχή της προληπτικής δράσης και δεν αποκλείουν μελλοντικές επιλογές. Ο επιτυχής σχεδιασμός και η διαχείριση της παράκτιας ζώνης πρέπει να λαμβάνουν υπόψη την εγγενή αβεβαιότητα του μέλλοντος και να εντάσσονται σε ένα θεσμικό πλαίσιο που δεν θα περιορίζεται μόνο στο σημερινό πολιτικό κύκλο. 3. Στην προσαρμοστική διαχείριση στο πλαίσιο μιας σταδιακής διαδικασίας. Ο ολοκληρωμένος σχεδιασμός και η διαχείριση συνιστούν μια διαδικασία που αναπτύσσεται με την πάροδο των ετών ή των δεκαετιών. Η ΟΔΠΖ δεν εγγυάται την άμεση επίλυση όλων των προβλημάτων της παράκτιας ζώνης, αλλά αποσκοπεί στην ολοκλήρωση των πολιτικών, των προγραμμάτων και των δραστηριοτήτων διαχείρισης της παράκτιας ζώνης, η οποία αποτελεί την βάση για την επίλυση ή την αποφυγή των συγκεκριμένων προβλημάτων. Η επαρκής [10]

12 πληροφόρηση αποτελεί την βάση για την βελτίωση της κατανόησης, η οποία καλλιεργεί τα κίνητρα και την αμοιβαία εμπιστοσύνη που με την σειρά τους οδηγούν στην συνεργασία και τελικά στις κοινές ευθύνες και στην πραγματική ολοκλήρωση. Η διαδικασία την ΟΔΠΖ απαιτεί παρακολούθηση ώστε να μπορεί να ρυθμίζεται μέσω της προσαρμοστικής διαχείρισης, ακολουθώντας την εξέλιξη των προβλημάτων και της γνώσης. 4. Στην ανάδειξη της τοπικής ιδιαιτερότητας. Οι παράκτιες ζώνες χαρακτηρίζονται από μεγάλη ποικιλότητα, συμπεριλαμβανομένων διαφορετικών φυσικών, οικολογικών, κοινωνικών, πολιτισμικών, θεσμικών και οικονομικών χαρακτηριστικών. Η ΟΔΠΖ πρέπει να βασίζεται στην ενδελεχή κατανόηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της υπό εξέταση περιοχής, συμπεριλαμβανομένης της αντίληψης των ειδικών πιέσεων και των παραγόντων που επηρεάζουν την δυναμική της. Οι συγκεκριμένες λύσεις των προβλημάτων της παράκτιας ζώνης πρέπει να καλύπτουν συγκεκριμένες ανάγκες. 5. Στην λειτουργία σε συνάρτηση με τις φυσικές διεργασίες. Οι φυσικές διεργασίες και η δυναμική των παράκτιων συστημάτων υφίστανται συνεχείς και αιφνίδιες μεταβολές. 6. Στο συμμετοχικό σχεδιασμό. Επιδιώκει να αξιοποιήσει τις απόψεις όλων των ενδιαφερομένων στην διαδικασία του σχεδιασμού. Η συνεργατική συμμετοχή συμβάλλει στον προσδιορισμό των πραγματικών προβλημάτων, αξιοποιεί την τοπική γνώση, οικοδομεί δεσμεύσεις και επιμερίζει τις ευθύνες. 7. Στην υποστήριξη και συμμετοχή όλων των αρμόδιων διοικητικών φορέων. Οι διοικητικές πολιτικές, τα προγράμματα και τα σχέδια ορίζουν το πλαίσιο για τη διαχείριση των παράκτιων περιοχών και των φυσικών τους πόρων. Μια αυστηρά προαιρετική μη κυβερνητική προσέγγιση της ΟΖΠΖ τείνει να αντιμετωπίζει σοβαρούς περιορισμούς, ιδίως όταν η διαδικασία εισέλθει στο στάδιο της υλοποίησης συναινετικών αποφάσεων. Αν και είναι απαραίτητη η συμμετοχή των τοπικών αρχών από τα πρώτα στάδια της διαδικασίας της διαχείρισης της παράκτιας ζώνης, εξίσου σημαντική είναι η ανάληψη υποχρεώσεων σε όλα τα επίπεδα και τους τομείς διοίκησης. Η αντιμετώπιση του συνόλου των προβλημάτων σε μια παράκτια ζώνη απαιτεί συχνά μια ολοκληρωμένη δέσμη δράσεων σχεδιασμού και διαχείρισης σε διάφορες κλίμακες. Οι υπεύθυνοι έργων του προγράμματος επίδειξης βεβαίωσαν ότι η διαχείριση των παράκτιων ζωνών [11]

13 δεν είναι αποτελεσματική αν δεν υποστηρίζεται από όλα τα επίπεδα της διοίκησης και από το σύνολο των σχετικών τομεακών κλαδών. 8. Στην αξιοποίηση ενός συνδυασμού μέσων. Η διαχείριση των παράκτιων ζωνών απαιτεί την αξιοποίηση πολλαπλών μέσων, συμπεριλαμβανομένου ενός συνδυασμού νομικών και οικονομικών μέσων, προαιρετικών συμφωνιών, παροχής πληροφοριών, τεχνολογικών λύσεων, έρευνας και εκπαίδευσης. Οι κανονισμοί και οι οικονομικές παρεμβάσεις αποτελούν σημαντικά μέσα για την άρση των αντιθέσεων μεταξύ των δράσεων. Ο κατάλληλος συνδυασμός σε μια δεδομένη περιοχή εξαρτάται από τα συγκεκριμένα προβλήματα και από το θεσμικό και το πολιτισμικό πλαίσιο. Η διαχείριση της παράκτιας ζώνης πρέπει να επιδιώκει τη διασφάλιση της συνεκτικότητας μεταξύ των νομικών μέσων και των διοικητικών στόχων καθώς και μεταξύ του σχεδιασμού και της διαχείρισης (COM/2007/0308 τελικό, 2000). [12]

14 1.4.1 ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Η ΟΔΠΖ περιέχει 4 στάδια, καθένα από τα οποία περιέχει ένα σύνολο στόχων και δράσεων ενώ το περιεχόμενο του κάθε σταδίου δεν είναι απόλυτα δεδομένο και προκαθορισμένο. Τα στάδια πρέπει να θεωρούνται ως μια επαναλαμβανόμενη και περιοδικά ανανεώσιμη προσέγγιση, όπου η διεξαγωγή οποιουδήποτε σταδίου δεν προϋποθέτει το τέλος του προηγούμενου σταδίου, η διαδικασία είναι συνεχής στο χρόνο και υπάρχουν νέες δυνατότητες ανάπτυξης και προκύπτουν διαρκώς νέες απειλές. Τα βασικά στάδια της ΟΔΠΖ τα οποία φαίνονται και στο Σχήμα 3 είναι ( 2006): η έναρξη διαχείρισης ο σχεδιασμός διαχείρισης η εφαρμογή διαχείρισης και η παρακολούθηση και αξιολόγηση Σχήμα 4: Στάδια ΟΔΠΖ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Οι στόχοι της ολοκληρωμένης διαχείρισης της παράκτιας ζώνης περιλαμβάνουν (FAO, 1996): την ολοκληρωμένη και βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, με διεύρυνση των δυνατοτήτων απασχόλησης και διαφοροποίηση- ποικιλότητα της οικονομικής βάσης των παράκτιων περιοχών, καθώς και την στήριξη εναλλακτικών ήπιων μορφών ανάπτυξης. Εξασφάλιση απρόσκοπτης πρόσβασης στις ακτές και βιώσιμη διαχείριση των κοινόχρηστων πόρων. [13]

15 Ορθολογική οργάνωση ανθρώπινων δραστηριοτήτων στον παράκτιο χερσαίο και θαλάσσιο χώρο μέσω σχεδιασμού. Ορθολογική διαχείριση των παράκτιων φυσικών πόρων και αναβάθμιση λειτουργίας των οικοσυστημάτων. Συντονισμός δράσεων του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για την διαχείριση των παράκτιων περιοχών. Συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων για κοινές δράσεις στη διαχείριση του παράκτιου χώρου. Ευαισθητοποίηση του κοινού για την οικολογική, κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική αξία του παράκτιου χώρου. Έγκυρη αναγνώριση των απειλών στην παράκτια ζώνη. Κατάλληλα μέτρα προστασίας των ακτών. Ανάπτυξη βιώσιμων οικονομιών και θέσεων απασχόλησης. Προστασία βιοποικιλότητας. Προστασία από φυσικές καταστροφές. Δημιουργία λειτουργικών κοινωνικών συστημάτων στις τοπικές κοινότητες. Για να επιτευχθούν οι πιο πάνω στόχοι πρέπει η διαχείριση να είναι ολοκληρωμένη (FAO, 1996): 1. Γεωγραφικά: να υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ των παράκτιων συστημάτων και μεταξύ της θάλασσας και της ξηράς και δεν είναι δυνατός ο διαχωρισμός τους διοικητικά ή με άλλο τρόπο. Tο εύρος της γεωγραφικής έκτασης εξαρτάται από το είδος των δραστηριοτήτων και τη σημασία της εξεταζόμενης περιοχής. 2. Xρονικά: τα παράκτια συστήματα είναι δυναμικά και οι επιδράσεις από τις ανθρώπινες δραστηριότητες μπορεί να είναι σωρευτικές, πρέπει η εκτίμηση των επιπτώσεων των παρεμβάσεων ή των αποφάσεων να γίνεται σε διαφορετικούς χρονικούς ορίζοντες οι οποίοι θα αναπροσαρμόζονται. 3. Διατομεακά: οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους (π.χ. αλιεία, βιομηχανία, υποδομές μεταφορών, τουρισμός κ.λπ.) και η διοικητική διαχείριση των δραστηριοτήτων γίνεται μεμονωμένα και αποσπασματικά, χωρίς να υπάρχει συνολικός σχεδιασμός και εκτίμηση της επίδρασης των δραστηριοτήτων αυτών σωρευτικά, (οριζόντια ολοκλήρωση). [14]

16 4. Πολιτικά και θεσμικά: τα όρια των παράκτιων οικοσυστημάτων επεκτείνονται πέρα από τα όρια των διοικητικών ορίων ακόμη και κρατών και γι αυτό απαιτείται ενιαία αντιμετώπιση των πολιτικών μεταξύ των τοπικών αυτοδιοικήσεων και της περιφερειακής ή κεντρικής διοίκησης, μέχρι ακόμη τη συνεργασία σε διεθνές επίπεδο (κάθετη ολοκλήρωση), ενώ απαραίτητη προϋπόθεση είναι η προσαρμογή της νομοθεσίας, ενοποιώντας ή συνδέοντας διαδικασίες ή ακόμη θεσμοθετώντας νέες διαδικασίες ή πλαίσια. 5. Διεπιστημονικά: απαιτούνται γνώσεις που σχετίζονται τόσο με τις φυσικές όσο και με τις κοινωνικές και οικονομικές επιστήμες και με το σχεδιασμό και την εφαρμογή. Ταυτόχρονα, απαιτείται συνεχής έρευνα και συλλογή στοιχείων και η διεύρυνσή της σε όλους τους τομείς που σχετίζονται με τον παράκτιο χώρο. 6. Διαχειριστικά: επειδή απαιτείται η δημιουργική συνεργασία της δημόσιας διοίκησης, της κοινωνίας και του ιδιωτικού τομέα, στη διαχείριση, την εκπαίδευση και την έρευνα, με σκοπό τη βιώσιμη ανάπτυξη ή τη διατήρηση των παράκτιων οικοσυστημάτων. Οι αρχές τις οποίες πρέπει να ενσωματώνει η ολοκληρωμένη διαχείριση της παράκτιας ζώνης είναι: Η προστασία και ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής ιδιαιτερότητας κάθε περιοχής πρέπει να αποτελεί τον πυρήνα ενός Ολοκληρωμένου Παράκτιου Σχεδιασμού Ο σχεδιασμός των δραστηριοτήτων και των αντίστοιχων έργων ή των έργων υποδομής θα πρέπει να σέβεται τη φέρουσα ικανότητα των φυσικών οικοσυστημάτων και πόρων, αλλά και να σέβεται συναινετικές και άλλες δημοκρατικές διαδικασίες. Η αειφόρος ανάπτυξη απαιτεί την κινητοποίηση του παράκτιου πληθυσμού και την καλλιέργεια του αισθήματος κοινής ευθύνης. Ο σχεδιασμός για την επίτευξη της βιώσιμης διαχείρισης και ανάπτυξης πρέπει να γίνεται σε τοπικό επίπεδο (Δήμος/ Νομαρχία/ Περιφέρεια) και η χάραξη πολιτικής σε εθνικό επίπεδο. Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παράκτιων Ζωνών καθορίζονται οι πιο κάτω αρχές για την προστασία των παράκτιων ζωνών: [15]

17 Ο βιολογικός πλούτος, η δυναμική της φύσης, η λειτουργία της παλίρροιας, η συμπληρωματική και αλληλένδετη φύση του θαλάσσιου τμήματος και η οντότητα του χερσαίου τμήματος πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη λήψη αποφάσεων που αφορούν τις ακτές. Όλα τα στοιχεία που σχετίζονται με υδρολογικά, γεωμορφολογικά, κλιματικά, οικολογικά, κοινωνικό-οικονομικά και πολιτιστικά συστήματα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη με ολοκληρωμένο τρόπο, ώστε να διασφαλίζεται η φέρουσα ικανότητα της παράκτιας ζώνης και να αποτρέπονται οι αρνητικές επιδράσεις των φυσικών καταστροφών και της ανάπτυξης. Η προσέγγιση ανά οικοσύστημα στον παράκτιο σχεδιασμό και στη διαχείριση πρέπει να εφαρμόζεται, ώστε να διασφαλιστεί η αειφόρος ανάπτυξη των παράκτιων ζωνών. Η κατάλληλη διακυβέρνηση, που να επιτρέπει επαρκή και έγκαιρη συμμετοχή σε μια διαφανή διαδικασία λήψης αποφάσεων από τον τοπικό πληθυσμό και ενδιαφερόμενους για τις παράκτιες ζώνες, πρέπει να διασφαλιστεί. Ο δια-τμηματικός και οργανωμένος συντονισμός των διαφόρων διοικητικών υπηρεσιών και περιφερειακών και τοπικών αρχών αρμόδιων για παράκτιες ζώνες, απαιτείται. Ο σχεδιασμός στρατηγικών, σχεδίων και προγραμμάτων για χρήσεις γης που καλύπτουν αστική ανάπτυξη και κοινωνικό-οικονομικές δραστηριότητες, καθώς και άλλες σχετικές πολιτικές, απαιτείται. Η πολλαπλότητα και η ποικιλία των δραστηριοτήτων στις παράκτιες ζώνες πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, και προτεραιότητα πρέπει να δίνεται, όπου απαιτείται, στις δημόσιες υπηρεσίες και δραστηριότητες που απαιτούν την άμεση πρόσβαση στη θάλασσα. Η χωροθέτηση των χρήσεων στην παράκτια ζώνη πρέπει να είναι ισορροπημένη και η μη απαιτούμενη συγκέντρωση και η αστική διασπορά πρέπει να αποφεύγεται. Οι προκαταρκτικές αξιολογήσεις πρέπει να γίνονται για τους κινδύνους που σχετίζονται με τις ανθρώπινες δραστηριότητες και υποδομή, ώστε να αποφευχθεί και να μειώσει τις αρνητικές επιπτώσεις τους στις παράκτιες ζώνες. [16]

18 Η καταστροφή στο παράκτιο περιβάλλον πρέπει να αποφεύγεται και όπου συμβαίνει να αποκαθίσταται άμεσα (Κωνσταντινίδου.Ι, 2008). 1.5 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Από τα τέλη της δεκαετίας του 80 η Ε.Ε άρχισε να δραστηριοποιείται έντονα στον τομέα της ολοκληρωμένης διαχείρισης των παράκτιων περιοχών, αναγνωρίζοντας έτσι την οικολογική τους σημασία καθώς και την σημαντικότητα τους στην οικονομική ανάπτυξη. Στην διάσκεψη του Rio de Janeiro, τον Ιούνιο του 1992, για το περιβάλλον και την ανάπτυξη, η αειφόρος ανάπτυξη τέθηκε ως ύψιστο πολιτικό ζήτημα. Αυτό είχε σαν συνέπεια να υπογραφούν διεθνείς συμφωνίες, όπως το κεφάλαιο 17 της Local Agenda 21 το οποίο δεσμεύει τους συμβαλλόμενους, για την ολοκληρωμένη διαχείριση και την αειφόρο ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών. Το Κεφάλαιο 17 της Agenda 21 περιλαμβάνει τους εξής τομείς: 1. Την ολοκληρωμένη διαχείριση και αειφόρο ανάπτυξη των παράκτιων και θαλάσσιων περιοχών. 2. Την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. 3. Την αειφορική εκμετάλλευση και συντήρηση των θαλάσσιων οργανισμών είτε των διεθνών υδάτων είτε και των εθνικών υδάτων. 4. Τη διατύπωση οποιασδήποτε μορφής αβεβαιότητας για την διαχείριση στα πλαίσια των κλιματικών αλλαγών. 5. Την ενδυνάμωση της διακρατικής συνεργασίας και του συντονισμού. 6. Της αειφορικής ανάπτυξης των μικρών νησιών (HELECO, 2011). Η ανάγκη ανάληψης άμεσης δράσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο προκύπτει από τη σημαντική υποβάθμιση του παράκτιου περιβάλλοντος που έχει προκληθεί σε πολλές περιοχές, λόγω και της ευαισθησίας των οικοσυστημάτων αυτών, αλλά και λόγω έλλειψης καλής διαχείρισης τους, την ικανότητα και σημαντική οικονομική ανάπτυξη που προσφέρουν οι περιοχές αυτές, τον ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο εκδήλωσης καταστροφών. [17]

19 Μέσα από τις ευρωπαϊκές συνθήκες οριοθετείται ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Παράκτιων Ζωνών. Το άρθρο 6 της συνθήκης του Άμστερνταμ είναι μία από τις ισχυρότερες νομικές βάσεις για τη συμμετοχή της Ε.Ε στην ΟΔΠΖ (Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιας Ζώνης). Στο πλαίσιο της πολιτικής αυτής οι τρεις γενικές διευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής συνεργάστηκαν και υλοποίησαν από το 1996 έως το 1999 ένα πρόγραμμα επίδειξης για την ΟΔΠΖ. Στο πρόγραμμα αυτό πραγματοποιήθηκαν 35 συνολικά έργα σε όλες σχεδόν τις παράκτιες χώρες της Ε.Ε (Παπαδοπούλου.Μ και Σιόλας.Α, 2009) ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Ε.Ε Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο σε δύο ψηφίσματά του (92/C 59/01/ και 94/C 135/02/ ) αναγνωρίζει ότι η παράκτια ζώνη αποτελεί εύθραυστη και ζωτική κοινή κληρονομιά καθώς και ότι έχει κεφαλαιώδη σημασία η διασφάλιση της βιολογικής της πολυμορφίας, της αξίας της ως τοπίου, της περιβαλλοντικής ποιότητας και της ικανότητάς της να στηρίζει τη ζωή, την υγεία, τις οικονομικές δραστηριότητες και την κοινωνική ευημερία. Η Σύσταση 2002/413/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 30 ης Μάιου του 2002 σχετικά με την εφαρμογή της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παράκτιας Ζώνης στην Ευρώπη, έγινε εξαιτίας της σημασίας των παράκτιων περιοχών και η Ε.Ε συστήνει στα κράτη μέλη να υιοθετήσουν μια στρατηγική και ολοκληρωμένη προσέγγιση στην διαχείριση τους. Η στρατηγική αυτή πρέπει να βασιστεί στην προστασία του παράκτιου περιβάλλοντος, την αναγνώριση της απειλής που τίθεται από την αλλαγή κλίματος, την εφαρμογή παράκτιων μέτρων προστασίας συμπεριλαμβανομένης της προστασίας των παράκτιων οικισμών και της πολιτιστικής κληρονομιάς τους, την διατήρηση και συνοχή των παράκτιων κοινοτήτων και την βελτίωση του συντονισμού των δράσεων στην θάλασσα και την ξηρά. Το Πρόγραμμα Δράσης (Agenda) 21 δεσμεύει τους συμβαλλόμενους, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), για την ολοκληρωμένη διαχείριση και αειφόρο ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών. Το Ευρωπαϊκό [18]

20 Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο υιοθέτησαν Σύσταση (2002/413/CE), με την οποία τα Κράτη-Μέλη καλούνται να αναπτύξουν στρατηγικές Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παράκτιων Ζωνών (Ο.Δ.Π.Ζ.), σε συνεργασία με τις περιφερειακές και τοπικές τους αρχές. Εξαιτίας της διασυνοριακής φύσης πολλών παράκτιων διεργασιών, επισημαίνεται ως αναγκαία η συνεργασία και ο συντονισμός με τις γειτονικές χώρες, καθώς και σε πλαίσιο περιφερειακής θάλασσας. Με δεδομένη την αλληλεπίδραση των προβλημάτων των ακτών και της θάλασσας, μία συνολική θαλάσσια πολιτική της Ε.Ε. έχει σημαντικό ρόλο στην επιτυχία της Ο.Δ.Π.Ζ. Τα παράκτια Κράτη Μέλη της Ε.Ε. έχουν ήδη λάβει μέτρα για μία ολοκληρωμένη προσέγγιση σχεδιασμού και διαχείρισης των ακτών, είναι όμως σπάνια η ύπαρξη μίας ώριμης και εύρυθμα λειτουργούσας Ο.Δ.Π.Ζ., που να ενσωματώνει όλα τα εμπλεκόμενα επίπεδα διακυβέρνησης. Η ποικιλομορφία των ακτών, καθώς και οι διαφορές των διοικητικών συστημάτων μεταξύ των Κρατών-Μελών και στο εσωτερικό τους, είναι παράγοντες που οδηγούν στην ανυπαρξία έτοιμων λύσεων γενικής εφαρμογής. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) παρέχει κατευθυντήριες γραμμές, μέσω της θέσπισης ενός πλαισίου ευρωπαϊκής στρατηγικής που καθιστά δυνατή τη δράση σε άλλα επίπεδα: εθνικό, περιφερειακό και τοπικό. Το διάστημα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέλαβε μια πρωτοβουλία ανάπτυξης για την ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων περιοχών σε πολιτιστικό, κοινωνικό, οικονομικό και διοικητικό πεδίο, με σκοπό να ανατρέψει την τάση προς την έλλειψη βιωσιμότητας και την απουσία συνεκτικής διαχείρισης που επικρατούν σήμερα στις παράκτιες περιοχές. Μέσω του προγράμματος αυτού, η Επιτροπή παρακολούθησε συγκεκριμένα προβλήματα σε 35 αντιπροσωπευτικές περιοχές σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το πρόγραμμα επίδειξης διαπίστωσε (European Commission, 1999), ότι παρόλο που κάθε παράκτια ζώνη αντιμετωπίζει διαφορετικά ειδικά προβλήματα, αυτά μπορούν σε γενικές γραμμές να αποδοθούν στα ίδια βαθύτερα αίτια, κυρίως τα εξής: Η διαχείριση της ακτής στερείται προοπτικής και βασίζεται στην περιορισμένη κατανόηση των παράκτιων διεργασιών και της παράκτιας δυναμικής. Στον τομέα αντιμετώπισης του κινδύνου των φυσικών καταστροφών στις ακτές απαιτείται προληπτική προσέγγιση και καινοτόμος σχεδιασμός. [19]

21 Η συμμετοχή των ενδιαφερομένων στη διατύπωση και την υλοποίηση λύσεων για τα παράκτια προβλήματα είναι ανεπαρκής. Απαιτείται μία ολοκληρωμένη συμμετοχική προσέγγιση, που θα διασφαλίζει την περιβαλλοντικά και οικονομικά βιώσιμη και κοινωνικά δίκαιη και συνεκτική διαχείριση της παράκτιας ζώνης. Οι ακατάλληλες και μεμονωμένες αποφάσεις τομεακού σχεδιασμού έχουν συχνά λειτουργήσει σε βάρος των μακροπρόθεσμων συμφερόντων της αειφόρου διαχείρισης των παράκτιων ζωνών. Η ακατάλληλη και αποσπασματική νομοθεσία και πολυνομία, τα δύσκαμπτα γραφειοκρατικά συστήματα και ο ελλιπής συντονισμός μεταξύ των σχετικών διοικητικών φορέων έχουν περιορίσει την τοπική δημιουργικότητα και προσαρμοστικότητα. Οι τοπικές πρωτοβουλίες για την αειφόρο διαχείριση των ακτών δεν διέθεταν επαρκείς πόρους και υποστήριξη από τα υψηλότερα επίπεδα της διοίκησης ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ Μέχρι στιγμής στην Ελλάδα δεν εφαρμόζεται κάποια ενιαία και θεσμικά κατοχυρωμένη εφαρμογή παράκτιας πολιτικής κυρίως εξαιτίας της απουσίας ενός συγκεκριμένου νομικού πλαισίου για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση της Παράκτιας Ζώνης. Η εγχώρια παράκτια πολιτική εφαρμόζεται κυρίως μέσω των νόμων: α)ο 2344/40 «για τον αιγιαλό», ο οποίος αναθεωρήθηκε από τον Ν.2971/2001 «Αιγιαλός, παραλίας και άλλες διατάξεις», β) ο 1337/83 «περί χωρικής ανάπτυξης», ο οποίος αναθεωρήθηκε από τον Νόμο 2742/99 (Φ.Ε.Κ. 207/Α'/1999) «περί χωροταξίας και βιώσιμης ανάπτυξης και γ) 1650/86 «για το περιβάλλον» (μέσα από τα άρθρα 3,4 και 10). Σε γενικές γραμμές τονίζεται ότι η διαχείριση των παράκτιων πόρων στην Ελλάδα στηρίζεται σε χωρικές και τομεακές πολιτικές που αφορούν αποσπασματικά την αστική ανάπτυξη, το τουρισμό, τη βιομηχανία, τη γεωργία και το περιβάλλον ( Η Ελλάδα παρουσιάζει επίσης προβλήματα τόσο σε διοικητικό επίπεδο (έλλειψη υποδομών, εξειδικευμένου προσωπικού και συνεργασίας), όσο και σε πολιτικό/θεσμικό επίπεδο καθώς η νομοθεσία είναι αντιφατική και σε καμιά περίπτωση δεν γίνετε προσπάθεια της ενσωμάτωσης όλων των μέτρων που θα [20]

22 διασφαλίσουν της επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού. Aυτό επιβεβαιώνεται τόσο από τα αποτελέσματα του πιλοτικού προγράμματος CAMP (Coastal Area Management Programs) του OHE στη Ρόδο, όσο και από το γεγονός ότι αμέσως μετά τη συνάντηση των Υπουργών Περιβάλλοντος της E.E, ψηφίστηκε ο νόμος «Αιγιαλός, παραλία και άλλες διατάξεις» (ν.2971/2001), ο οποίος δεν καλύπτει παρά ελάχιστα τις ανάγκες της OΔΠZ. Άλλοι νόμοι που σχετίζονται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό με τις παράκτιες περιοχές είναι: Ν.3201/2003 «Αποκατάσταση, προστασία και ανάδειξη του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος των νησιών που υπάγονται στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Αιγαίου» Ν.3199/2003 «Προστασία και διαχείριση των υδάτων - Εναρμόνιση με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000» Ν.3153/2003 «Ναυτική επαγγελματική εκπαίδευση, κατάρτιση και επιμόρφωση και ρύθμιση άλλων θεμάτων αρμοδιότητας του Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας» Ν.3105/2003 «Τουριστική εκπαίδευση και κατάρτιση, ρυθμίσεις για τον τουρισμό και άλλες διατάξεις», η ΚΥΑ υπ αριθμόν Τ/9803/2003 «Γενικός Κανονισμός Λειτουργίας Τουριστικών Λιμένων» Π.Δ. 11/ : «Εθνικό Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης για την αντιμετώπιση περιστατικών ρύπανσης από πετρέλαιο και άλλες επιβλαβείς ουσίες» Στην συνέχεια γίνετε μια μικρή αναφορά στον για τους σημαντικότερους Νόμους οι οποίοι έχουν εφαρμοστεί στην Ελλάδα. Σκοπός του Ν.1650/86 είναι η θέσπιση θεμελιωδών κανόνων και η καθιέρωση κριτηρίων και μηχανισμών για την προστασία του περιβάλλοντος, έτσι ώστε ο άνθρωπος, ως άτομο και ως μέλος του κοινωνικού συνόλου, να ζει σε ένα υψηλής ποιότητας περιβάλλον, μέσα στο οποίο να προστατεύεται η υγεία του και να ευνοείται η ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Η προστασία του περιβάλλοντος, θεμελιώδες και αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής και αναπτυξιακής διαδικασίας και πολιτικής, υλοποιείται κύρια μέσα από το δημοκρατικό προγραμματισμό. Οι βασικοί στόχοι αυτού του Νόμου είναι η αποτροπή [21]

23 της ρύπανσης και γενικότερα της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και η λήψη όλων των αναγκαίων, για το σκοπό αυτόν, προληπτικών μέτρων, η διασφάλιση της ανθρώπινης υγείας και από τις διάφορες μορφές υποβάθμισης του περιβάλλοντος και ειδικότερα από τη ρύπανση και τις οχλήσεις, η προώθηση της ισόρροπης ανάπτυξης του εθνικού χώρου συνολικά και των επί μέρους γεωγραφικών και οικιστικών ενοτήτων του και μέσα από την ορθολογική διαχείριση του περιβάλλοντος, η διασφάλιση της δυνατότητας ανανέωσης φυσικών πόρων και η ορθολογική αξιοποίηση των μη ανανεώσιμων ή σπάνιων σε σχέση με τις τωρινές και τις μελλοντικές ανάγκες και με κριτήρια την προστασία του περιβάλλοντος, η διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας των φυσικών οικοσυστημάτων και η διασφάλιση της αναπαραγωγικής τους ικανότητας και η αποκατάσταση του περιβάλλοντος. Σκοπός του Ν.2742/99 είναι η θέσπιση θεμελιωδών αρχών και η θεσμοθέτηση σύγχρονων οργάνων, διαδικασιών και μέσων άσκησης χωροταξικού σχεδιασμού που προωθούν την αειφόρο και ισόρροπη ανάπτυξη, κατοχυρώνουν την παραγωγική και κοινωνική συνοχή, διασφαλίζουν την προστασία του περιβάλλοντος στο σύνολο του εθνικού χώρου και στις επιμέρους ενότητές του και ενισχύουν τη θέση της χώρας στο διεθνές και ευρωπαϊκό πλαίσιο. Σκοπός του Ν.2971/2001 «Αιγιαλός, παραλία και άλλες διατάξεις» είναι να αντιμετωπίζει τα θέματα που σχετίζονται με τον αιγιαλό και την παραλία από την ιδιοκτησιακή πλευρά και να καθορίζει κοινόχρηστους και ιδιωτικούς χώρους. Επίσης ασχολείται με τις διαδικασίες παραχωρήσεων για απλή χρήση ή κατασκευή έργων. Σε ότι αφορά το παράκτιο περιβάλλον και τις παράκτιες ζώνες σύμφωνα και με την νομολογία του Συμβουλίου της Επικράτειας πρέπει οι ακτές να υπόκεινται σε ειδικό προστατευτικό νομικό καθεστώς για τον λόγο ότι αποτελούν ευαίσθητα οικοσυστήματα, αποτελούν πολύτιμους οπτικούς πόρους, με διαρκή αλληλεπίδραση της χερσαίας και της θαλάσσιας ζώνης και τους προσδίδεται αισθητική αξία, συνταγματικά κατοχυρωμένη και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να διαφυλάσσεται η μορφολογία τους. Ακόμη οποιαδήποτε έργα πραγματοποιούνται στις παράκτιες ζώνες (λιμενικά, βιομηχανικά, οικοδομικά κλπ.), πρέπει να εντάσσονται στη λογική της "ήπιας διαχείρισης". Επειδή οι ακτές θα πρέπει να είναι ελεύθερες στον καθένα, ως προς την χρήση τους, επιβάλλεται να εξασφαλίζεται η άμεση πρόσβαση σε αυτές. [22]

24 Τέλος τα θέματα των παράκτιων περιοχών, είναι μείζοντος σημασίας και σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθούν ως θέματα τεχνικού ή λεπτομερειακού χαρακτήρα και γενικά δεν εντάσσονται στις περιπτώσεις, που σύμφωνα με το άρθρο 43 του Συντάγματος, είναι δυνατόν, πάντα βεβαίως κατόπιν εξουσιοδότησης νόμου, να εκδοθούν κανονιστικές πράξεις, από άλλα, πλην του Προέδρου της Δημοκρατίας όργανα της διοίκησης και της αυτοδιοίκησης (Υπουργό, Νομάρχη κλπ.). Συνεπώς, εάν υπάρχει σχετική εξουσιοδότηση νόμου, η εκδιδόμενη κανονιστική πράξη, που αφορά θέματα παρακτίων ζωνών, πρέπει να έχει τη μορφή προεδρικού διατάγματος. Με βάση τα πιο πάνω, το Συμβούλιο της Επικράτειας καθόρισε ειδικότερα ότι τα έργα στην παράκτια ζώνη πρέπει, μεταξύ άλλων, πρέπει να είναι βιώσιμα, δηλαδή "συμβατά" με τα χαρακτηριστικά των ζωνών αυτών, όπως προδιαγράφηκαν, να υπηρετούν το δημόσιο και όχι το ιδιωτικό συμφέρον, να μην προκαλούν εκτεταμένη και σοβαρή αλλοίωση της μορφολογίας των ανωτέρων ζωνών, να μην προσβάλουν την αισθητική του τοπίου, να μην διαταράσσουν σοβαρά τα χερσαία και θαλάσσια οικοσυστήματα της παράκτιας ζώνης, να μην δημιουργούν σοβαρή ρύπανση η μόλυνση στην ζώνη αυτή και τέλος να εντάσσονται στα πλαίσια γενικότερου σχεδιασμού και προγραμματισμού (κοινωνικοοικονομικού, χωροταξικού, πολεοδομικού κ.λπ.)(μανούρης.κ..γεώργιος κ.α, 2005). Επίσης με απόφαση του Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ η Ελλάδα υπέγραψε, το Μεσογειακό Πρωτόκολλο για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Παράκτιων Ζωνών, στο πλαίσιο της διήμερης Συνόδου των Μεσογειακών Χωρών που διεξήχθη στην Μαδρίτη (20-21/1/2008). Το Πρωτόκολλο αυτό αποτελεί σημαντικό εργαλείο για την βιώσιμη ανάπτυξη στην Μεσόγειο και ειδικότερα για την προστασία και διαχείριση των πιο ευαίσθητων περιοχών της, που είναι οι παράκτιες ζώνες. Το Μεσογειακό Πρωτόκολλο είναι το πρώτο νομικό δεσμευτικό-ρυθμιστικό κείμενο διεθνούς συνεργασίας για την διαχείριση των παράκτιων περιοχών (HELECO, 2011) [23]

25 1.5.3 ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΥΠΡΟΥ Στην Κύπρο δεν υπάρχει κανένας νομικός ή λειτουργικός καθορισμός της «παράκτιας ζώνης» ή της «παράκτιας περιοχής». Υπάρχουν όμως τρεις γεωγραφικοί ορισμοί οι οποίοι αναφέρονται στην παράκτια ζώνη και ο κάθε ένας έχει διαφορετικό σκοπό και διαφορετικό θεσμικό πλαίσιο: Ο Νόμος για την προστασία των ακτών καθορίζει τη «ακτή» ως «όλα τα εδάφη μέσα σε 100 υάρδες (91,44m) από την ακτή». Η ακτή είναι δημόσια ιδιοκτησία η οποία εμπίπτει στην αρμοδιότητα αυτού του νόμου (CAMP Cyprus, 2007). Η νέα πολιτική τουρισμού του 1990 (βάσει του νόμου ξενοδοχειακού καταλύματος και του νόμου προγραμματισμού πόλεων και χώρας - πολιτική επαρχίας) υποδεικνύει μια «ζώνη» 3 χλμ. από την ακτή με σκοπό τη ρύθμιση της ανάπτυξης τουρισμού. Η παράκτια μελέτη προστασίας της παράκτιας μονάδας του Υπουργείου επικοινωνιών και εργασιών έχει υιοθετήσει για τους σκοπούς της έρευνας για τα παράκτια προβλήματα διάβρωσης, ένας καθορισμός της «παράκτιας λουρίδας» ως περιοχή 2χλμ από την ακτή. Εξαιτίας του γεγονότος ότι έως και σήμερα η διαχείριση της παράκτιας ζώνης δεν αντιμετωπίζεται (θεσμικά και λειτουργικά) μέσα από μια ενιαία, ολοκληρωμένη και ανεξάρτητη πολιτική, μπορούμε να την εξετάσουμε μόνο ως προς τις υπόλοιπες πολιτικές στις οποίες εντάσσεται μερικώς και οι οποίες παρουσιάζονται στην συνέχεια (CAMP Cyprus, 2007): Πολιτική χρήσης του εδάφους: Η χρήση του εδάφους και γενικά η πολιτική χωροταξίας στην Κύπρο είναι ευθύνη του Υπουργείου Εσωτερικών. Ελέγχεται από το Νόμο «προγραμματισμού πόλεων και χώρας», ο οποίος εφαρμόστηκε την 1 η Δεκεμβρίου Ο νόμος αυτός προβλέπει την προετοιμασία και την επιβολή των προγραμμάτων ανάπτυξης που χωρίζονται σε τρία επίπεδα, το σχέδιο νησιών, τα τοπικά σχέδια και τα σχέδια περιοχής. Λόγω της τουρκικής εισβολής του 1974, το σχέδιο νησιών έχει αντικατασταθεί από ένα μάλλον γενικό έγγραφο, το οποίο [24]

26 προωθεί και ρυθμίζει την ανάπτυξη στις αγροτικές περιοχές. Η ανάπτυξη στις κύριες αστικές περιοχές ελέγχεται από τα τοπικά σχέδια και τα σχέδια περιοχής. Οι χρήσεις εδάφους και οι ζώνες ανάπτυξης καθορίζονται μέσω των ανωτέρω τύπων προγραμμάτων ανάπτυξης, οι οποίοι πρέπει να αναθεωρούνται κάθε 5 έτη. Η διαδικασία αναθεώρησης οφείλεται συνήθως περισσότερο στις μάλλον ειδικές και μην οργανωμένες μεθόδους δημόσιας συμμετοχής στη διαδικασία προγραμματισμού που περιλαμβάνουν τις προτάσεις στο στάδιο παραγωγής και αναθεώρησης σχεδίων και αντιρρήσεις μετά από τη δημοσίευση των προγραμμάτων ανάπτυξης. Πολιτική τουρισμού: Η πολιτική τουρισμού διατυπώνεται, προωθείται και συντονίζεται από την οργάνωση τουρισμού της Κύπρου, Κυπριακό Οργανισμό Τουρισμού (CTO), μια ημι-κυβερνητική οργάνωση κάτω από το Υπουργείο Εμπορίου Βιομηχανίας και Τουρισμού. Ο Κυπριακός οργανισμός Τουρισμού δεν έχει χωρικό σχέδιο αλλά μέσω της συμμετοχής σε συνεδριάσεις θέτονται ζητήματα προς συζήτηση όπως τα ζητήματα τουρισμού, οι πολιτικές τουρισμού που ενσωματώνονται στα τοπικά σχέδια και την πολιτική για την επαρχία βάσει του νόμου προγραμματισμού πόλεων και χώρας. Επίσης διάφορες πολιτικές και μέτρα για την ανάπτυξη του τουρισμού είναι σε ισχύ βάσει της νομοθεσίας του Κυπριακού Οργανισμού Τουρισμού. Το 2000 μια στρατηγική για τον τουρισμό προετοιμάστηκε από τον Κυπριακό Οργανισμό Τουρισμού (CTO) περιέχοντας τους κύριους στρατηγικούς στόχους για τον τουρισμό της Κύπρου μέχρι το έτος Πολιτική για το περιβάλλον: Η πολιτική για το περιβάλλον είναι ευθύνη του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος που βοηθιούνται από μια διυπουργική Επιτροπή περιβάλλοντος και το συμβουλευτικό Συμβούλιο περιβάλλοντος, το οποίο περιλαμβάνει τους αντιπροσώπους ιδιωτικού τομέα και τις ΜΚΟ. Η υπηρεσία περιβάλλοντος του Υπουργείου συντονίζει τα προγράμματα για την προστασία του περιβάλλοντος, συμβουλεύει για τη διατύπωση πολιτικής για το περιβάλλον και την εφαρμογή της, και είναι υπεύθυνη για τη διαδικασία εκτίμησης της περιβαλλοντικής επίδρασης. Αυτήν τη στιγμή, η πολιτική για το περιβάλλον στην Κύπρο στρέφεται στην ενσωμάτωση των οδηγιών της ΕΕ στη νομοθεσία της Κύπρου. Η πολιτική για το περιβάλλον εκφράζεται στις χωριστές τομεακές πολιτικές των διάφορων φυσικών πόρων (νερό, αέρας, δάση κ.λπ.). [25]

27 Ακτή και παράκτιες πολιτικές προστασίας: Οι υπηρεσίες περιοχής είναι αρμόδιες για την επιβολή του νόμου προστασίας ακτών «που καθορίζει την ακτή» ως όλα τα εδάφη μέσα σε 100 υάρδες (91,44m) από την ακτή. Η ακτή είναι μια δημόσια ιδιοκτησία που εμπίπτει στην αρμοδιότητα αυτού του νόμου. Η παράκτια μονάδα του Υπουργείου Επικοινωνίας και Εργασίας είναι αρμόδια για την παράκτια διάβρωση. Τέλος ο Νόμος «Προγραμματισμού Πόλεων και Χώρας» δεν περιέχει κανέναν συγκεκριμένο καθορισμό της παράκτιας περιοχής. Οι όροι «παράκτια περιοχή» και «παράκτια ζώνη» χρησιμοποιούνται εναλλακτικά. Ακόμη, το μικρό μέγεθος της Κύπρου και η στενή εγγύτητα όλων των περιοχών στην ακτή, που συνδυάζεται με την κυριαρχία του παράκτιου τουρισμού δημιουργούν μια ισχυρή λειτουργική επικάλυψη μεταξύ της παράκτιας περιοχής και άλλων περιοχών. [26]

28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 2.1 ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΧΩΡΟ Το παράκτιο περιβάλλον φιλοξενεί ένα σημαντικό βιολογικό πλούτο, ιδιαίτερα εύθραυστο, όμως, λόγω των αυξανόμενων ανθρώπινων πιέσεων. Πάνω από το 1/3 του πληθυσμού της Ευρώπης υπολογίζεται ότι ζει στην ευρύτερη παράκτια ζώνη, δηλαδή σε απόσταση έως και 50 χιλιομέτρων από την ακτή. Επίσης τα 2/3 του παγκόσμιου πληθυσμού (περίπου 3,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι) ζουν σε μικρή απόσταση από την ακτογραμμή. Παρότι οι φυσικές διαδικασίες έχουν διαμορφώσει την ακτογραμμή και τη μορφολογία της τους προηγούμενους αιώνες, οι έντονες ανθρώπινες και οικονομικές δραστηριότητες και πιέσεις στις Ευρωπαϊκές παράκτιες περιοχές και οι συνεπακόλουθες κλιματικές αλλαγές των τελευταίων χρόνων, εντείνουν τις περιβαλλοντικές πιέσεις, με σοβαρές κοινωνικό-οικονομικές επιπτώσεις και στις τοπικές κοινωνίες (Δίκτυο Μεσόγειος SOS, 2006). Χάρτης 1: Ποσοστό του πληθυσμού που ζει σε απόσταση 50 χλμ από την ακτογραμμή [27]

29 EU Χώρες που έχουν σύνορα την ακτή Παράκτιες περιοχές με περισσότερο από τον μισό πληθυσμό σε απόσταση από 50km από την ακτή Συνολικός αριθμός παράκτιων περιοχών (NUTS 3) Μερίδιο των συνολικών παράκτιων περιοχών με περισσότερο από 50% του πληθυσμού τους σε απόσταση 50km από την ακτή Μερίδιο των συνολικών παράκτιων περιοχών με περισσότερο από 75% του πληθυσμού τους σε απόσταση 50km από την ακτή Μερίδιο κατοίκων των παράκτιων περιοχών που κατοικούν μέσα σε 50km από την ακτή (BE) Βέλγιο % 93% 97 (BG) Βουλγαρία % (DK) Δανία % (DE) Γερμανία % (EE) Εσθονία % (IE) Ιρλανδία % (EL) Ελλάδα % (ES) Ισπανία % (FR) Γαλλία % (IT) Ιταλία % (CY) Κύπρος % (LV) Λετονία % (LT) Λιθουανία % (MT) Μάλτα % (NL) Ολλανδία % (PL) Πολωνία % (PT) Πορτογαλία % (RO) Ρουμανία % (SI) Σλοβενία % (FI) Φινλανδία % (SE) Σουηδία % (UK) Ηνωμένο Βασίλειο % EU % Πίνακας 1: Ποσοστό του πληθυσμού που ζει σε απόσταση 50 χλμ από την ακτογραμμή Η δημιουργία συγκρούσεων μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης και της ποιότητας του φυσικού περιβάλλοντος προέρχεται από την παρουσία σημαντικών παράκτιων οικοσυστημάτων και ανθρώπινων δραστηριοτήτων στις περιοχές αυτές. Συγκεκριμένα η υπερσυγκέντρωση ανθρώπινων δραστηριοτήτων προκαλεί, τη συνεχή υποβάθμιση των περιβαλλοντικών δεικτών ποιότητας στις παράκτιες περιοχές και τη συνεχή φθίνουσα τάση της βιοποικιλότητας των περιοχών αυτών. Αυτό έχει [28]

30 σαν αποτέλεσμα να καθιστά τις παράκτιες περιοχές άκρως ανταγωνιστικές, όσον αφορά τη χωροθέτηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, σε σύγκριση με άλλες περιοχές της ενδοχώρας, με αποτέλεσμα την εμφάνιση συγκρούσεων για τη χρήση των πόρων και την πίεση προς το φυσικό περιβάλλον των περιοχών (Δημοπούλου.E- Αβαγιανού.Θ κ.α, 2006). Οι πιέσεις στις παράκτιες περιοχές μπορούν να ενταχθούν στις παρακάτω τρεις βασικές κατηγορίες (Δημοπούλου.E-Αβαγιανού.Θ κ.α, 2006): Πιέσεις στη δομή και τη λειτουργία των φυσικών οικοσυστημάτων, οι οποίες προέρχονται από ανθρωπογενή «οικοσυστήματα» και από τις ανθρώπινες δραστηριότητες στην περιοχή αλλά και από το σύνολο της αναπτυξιακής διαδικασίας, είτε άμεσα είτε έμμεσα. Πιέσεις στην ποιότητα και την διαθεσιμότητα των φυσικών πόρων (έδαφος, υδάτινοι πόροι κ.α.), ως αποτέλεσμα της μεγάλης συγκέντρωσης πληθυσμού και δραστηριοτήτων. Πιέσεις στο ανθρωπογενές περιβάλλον, εξαιτίας του μεγέθους και της κλίμακας των υποδομών και των παρεμβάσεων που είναι αναγκαίες για την υποστήριξη του υφιστάμενου αναπτυξιακού σχεδιασμού. Τρεις από τις βασικότερες αιτίες που καθιστούν την παράκτια ζώνη πιο ευάλωτη στις πιέσεις είναι οι εξής (Steins and Edwards, 1996): Δεν είναι πάντα ξεκάθαρα τα όριά της, τόσο από την πλευρά της θάλασσας όσο και από την πλευρά της ξηράς. Ο προσδιορισμός των ορίων αυτών διαφέρει ανάλογα με τη σκοπιά που μελετάται η παράκτια ζώνη. Βρίσκεται συχνά σε δυναμική αλληλεπίδραση φυσικών και ανθρωπογενών διεργασιών. Χαρακτηρίζεται από πολλαπλούς χρήστες και πολλαπλές χρήσεις όπως για παράδειγμα: η αλιεία, η γεωργία, η βιομηχανία, ο τουρισμός και η έντονη οικιστική δραστηριότητα. Επίσης τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται αύξηση της αστικοποίησης σε ολοένα και μεγαλύτερα τμήματα των ακτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ένας από τους κινητήριους μοχλούς της αστικής αυτής επέκτασης είναι η σημαντική αύξηση του [29]