ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ

Transcript

1 ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ Ενότητα 6: ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Σκοποί ενότητας Ξεκαθαρίζεται ότι η ορθόδοξη παράδοση δεν παρουσιάζει αρίθμηση μυστηρίων, αλλά περιγραφή και σύνδεση με το μυστήριο της θείας Ευχαριστίας. Επισημαίνονται οι αρνητικές συνέπειες του κλειστού αριθμού επτά, όπως και της σχολαστικής διάκρισης σε υποχρεωτικά και προαιρετικά, στην πνευματική ζωή των πιστών. Υπογραμμίζεται η άρρηκτη σύνδεση μεταξύ μυστηρίων και Εκκλησίας, καθώς τα μυστήρια τελούνται αποκλειστικά και μόνο μέσα στην Εκκλησία ως σώμα Χριστού και για χάρη του σώματος αυτού. 4

5 Περιεχόμενα ενότητας ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ. 5

6 της Εκκλησιαστικής Κοινότητας (1/14) Από τον 14 ο αιώνα έχει επικρατήσει να αριθμούνται σε επτά τα μυστήρια της Εκκλησίας. Στην Ορθόδοξη παράδοση συνδέονται με το μυστήριο του Χριστού και της Εκκλησίας και ονομάζονται ιερές τελετές. Μέσω των ιερών τελετών: α) μυσταγωγείται ο πιστός στις αλήθειες της πίστεως και β) γίνεται μέτοχος της θείας χάρης. Ταυτόχρονα θεραπεύεται η φύση και η βούλησή του. 6

7 της Εκκλησιαστικής Κοινότητας (2/14) Η Εκκλησία «σημαίνεται ἐν τοῖς μυστηρίοις». Η «σήμανση» αυτή δεν είναι συμβολική αλλά υπαρξιακή και οντολογική. «Σημαίνεται δὲ ἡ Ἐκκλησία ἐν τοῖς μυστηρίοις, οὐχ ὡς ἐν συμβόλοις, ἀλλ ὡς ἐν καρδίᾳ μέλη καὶ ὡς ἐν ρίζῃ φυτοῦ κλάδοι καὶ καθάπερ ἔφη ὁ Κύριος ὡς ἐν ἀμπέλῳ κλήματα. Οὐ γὰρ ὀνόματος ἐνταῦθα κοινωνίαν μόνον ἤ ἀναλογία ὁμοιότητος, ἀλλὰ πράγματος ταυτότης. Καὶ γὰρ σῶμα καὶ αἷμα Χριστοῦ τὰ μυστήρια ἀλλὰ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ τοῦ Χριστοῦ ταῦτα βρῶσίς τε ἐστιν καὶ πόσις». 7

8 της Εκκλησιαστικής Κοινότητας (3/14) Η πατερική γραμματεία μας τονίζει ότι η Εκκλησία φανερώνεται μέσα στον κόσμο με τα μυστήρια, τα οποία δεν είναι απλά σύμβολα, αλλά μια δυναμική πραγματικότητα πνευματικής εξέλιξης και τροφοδοσίας. Στην εν Χριστώ ζωή, με βάση το κείμενο του Νικόλαου Καβάσιλα, γίνεται φανερό ότι με τη χρήση των ονομάτων δεν δίνεται μια ομοιότητα αναλογίας αλλά η αληθινή ταυτότητα του πράγματος 8

9 της Εκκλησιαστικής Κοινότητας (4/14) Μυστήρια και Εκκλησία συνδέονται άρρηκτα, καθώς τα μυστήρια τελούνται αποκλειστικά και μόνο μέσα στην Εκκλησία ως σώμα Χριστού και για χάρη ακριβώς του σώματος αυτού, ενώ η Εκκλησία εκφράζεται και λειτουργεί διακονώντας τον κόσμο μέσα από τα μυστήρια. Στο επίκεντρο της εκκλησιαστικής ζωής βρίσκεται το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, που για τους πιστούς είναι θυσία, αντίδοτο κατά του θανάτου και εγγύηση αληθινής ζωής (Άγιος Ιγνάτιος ο Θεοφόρος). 9

10 της Εκκλησιαστικής Κοινότητας (5/14) Ο Χριστιανισμός από την πρώτη του εμφάνιση στην ιστορία χρησιμοποίησε «μυστήρια», δηλαδή πράξεις που εικονίζουν κάτι διαφορετικό από τα φυσικά και χρονικά στοιχεία που τις συνιστούν και οι οποίες δίνουν σε όσους μετέχουν σ αυτές τη δυνατότητα κάποιας λυτρωτικής εμπειρίας. Τα μυστήρια περιγράφονται σαν μέλη της καρδιάς, σαν κλαδιά ενός δέντρου και σαν κλήματα της κληματαριάς. Έτσι, αναγνωρίζονται ως «θυρίδες» απ όπου περνάει ο ήλιος της δικαιοσύνης αποκαλούνται μάλιστα και «πύλες» της δικαιοσύνης. 10

11 της Εκκλησιαστικής Κοινότητας (6/14) Τα μυστήρια δεν είναι απλά σύμβολα, αλλά απεναντίας είναι η «ταυτότητα του πράγματος». Με τα μυστήρια εισάγεται η ψυχή στο «μυστήριον τῆς τρισυποστάτου θεότητος», όπου τελείται η «ἁγία σύναξις». Γι αυτό και στον Νικόλαο Καβάσιλα δεν γίνεται λόγος για συγκεκριμένο αριθμό μυστηρίων. 11

12 της Εκκλησιαστικής Κοινότητας (7/14) Η ορθόδοξη παράδοση ως τον 14ο αιώνα δεν παρουσιάζει αρίθμηση των μυστηρίων, και μάλιστα αρίθμηση σε επτά. Τα μυστήρια απλώς αναγνωρίζονται μέσα στη ζωή της Εκκλησίας και περιγράφονται ως προς τα αποτελέσματά τους. Αυτός που καθορίζει τον αριθμό επτά για τα μυστήρια, όπως ξέρουμε σήμερα από τα σχολαστικά εγχειρίδια, είναι ο Θωμάς Ακινάτης. Ο αριθμός αυτός βρίσκεται στην ορθόδοξη παράδοση μετά τον 14 ο αιώνα, και φυσικά με κανέναν τρόπο στον Ιωάννη Δαμασκηνό και τον Νικόλαο Καβάσιλα. 12

13 της Εκκλησιαστικής Κοινότητας (8/14) Αντιθέτως, ο κλειστός αριθμός επτά οδήγησε σε παρερμηνείες, καθώς ενίσχυσε την τάση να αντιμετωπίζονται τα μυστήρια ως απομονωμένες τελετές. Η διδασκαλία αυτή, διαμορφωμένη στη Δύση τον 14 ο αιώνα, παγιώθηκε στη Σύνοδο του Τριδέντου και διείσδυσε στην Ανατολή. 13

14 της Εκκλησιαστικής Κοινότητας (9/14) Η ορθόδοξη παράδοση δεν μπορεί να δεχτεί τέλεση μυστηρίου χωρίς την παρουσία της σύναξης του λαού, ούτε βεβαίως παραδίδει καμία διαίρεση των μυστηρίων σε υποχρεωτικά και προαιρετικά. Εξάλλου, κάθε μέλος του σώματος κατά φυσική αναγκαιότητα μετέχει σε όλα τα χαρίσματα. Η ετερότητα των χαρισμάτων είναι αποκαλυπτική του πλούτου του θείου θελήματος. Τα χαρίσματα, ή διακονίες ή θεσμικά στοιχεία της Εκκλησίας υπάρχουν το ένα μέσα στο άλλο αμοιβαίως, ώστε η Εκκλησία να παραμένει ολόκληρη στο καθένα και σε όλα μαζί. Τα χαρίσματα κατοικούν ολόκληρα το ένα μέσα στο άλλο, περιχωρούνται αμοιβαίως και ομοουσίως, δεν δίνουν «αθροιστικά» την Εκκλησία αλλά την εκφράζουν ολόκληρη το καθένα απ αυτά. 14

15 της Εκκλησιαστικής Κοινότητας (10/14) Όσο και αν φαίνεται σωστή η άποψη ότι τα μυστήρια του γάμου και της ιεροσύνης είναι προαιρετικά, αυτό αποτελεί εσφαλμένη Εκκλησιολογία. Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν δέχεται την αγαμία ως δικαίωμα που απορρέει από τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά ως χάρισμα μέσα στην Εκκλησία. Ο λαός είναι το «βασίλειο ιεράτευμα», όχι βεβαίως γιατί όλοι είναι ιερείς με το ειδικό χάρισμα. Τέλεση μυστηρίων έξω από τη λατρευτική σύναξη είναι αδιανόητη κατά την ορθόδοξη παράδοση. Η χαρισματική εξουσία της ιεροσύνης συγκροτεί όλο το σώμα και διακλαδίζεται σε γενική και ειδική ιεροσύνη. Πρόκειται για μια ιεροσύνη, την ιεροσύνη του Χριστού που είναι οργανικά συνδεδεμένη με το εκκλησιαστικό σώμα. Μέσα σε τούτη τη γενική ιεροσύνη φύεται το ειδικό χάρισμα που το έχουν με τη χειροτονία ο επίσκοπος, ο πρεσβύτερος και ο διάκονος. 15

16 της Εκκλησιαστικής Κοινότητας (11/14) Συνεπώς, τα μυστήρια αποτελούν τον χώρο μέσα στον οποίο συναντιούνται μυστικά το άκτιστο με το κτιστό, το θείο με το ανθρώπινο και βιώνεται ο μυστηριακός χαρακτήρας της Εκκλησίας. Τα μυστήρια δεν παρέχουν μόνο αλλά περιέχουν τη χάρη είναι οχήματα ή «ἐφόδια» της αθανασίας είναι μαζί τα όργανα της σωτηρίας και η σωτηρία η ίδια. Ολόκληρη η ζωή της Εκκλησίας αποτελεί μυστικό βίωμα που πραγματοποιείται με τις ενέργειες του Αγίου Πνεύματος. Με τη δωρεά της αγιοπνευματικής δύναμης ενισχύεται η ενότητα των μελών μεταξύ τους και με τον Θεό. Για την επίτευξη της ενότητας τα μυστήρια διαδραματίζουν τον πιο ουσιαστικό και αποφασιστικό ρόλο, καθώς μέσα από αυτά τελεσιουργείται το θείο δράμα της απολύτρωσης και τελειώνεται η σχέση του ανθρώπου με τον Θεό. 16

17 της Εκκλησιαστικής Κοινότητας (12/14) Κατά τους πρώτους αιώνες τα μυστήρια της Εκκλησίας είχαν μυστικό και αδημοσίευτο χαρακτήρα. Αφορούσαν την εσωτερική ζωή της εκκλησιαστικής κοινότητας και παρέδιδαν με μυσταγωγικό τρόπο την αλήθεια της πίστης στους χριστιανούς. Το μυστήριο της Εκκλησίας είναι δύσκολο να κατανοηθεί στην πληρότητά του, διότι ο κτιστός άνθρωπος έχει περιορισμένες νοητικές ικανότητες. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην ορθόδοξη θεολογική παράδοση δεν διατυπώθηκε κάποιος ορισμός για την Εκκλησία. Οι Πατέρες την περιγράφουν με συμβολικές εικόνες. Η Εκκλησία παρουσιάζεται ως ναυς, άμπελος, κιβωτός, ποίμνη, ιατρείον, αλλά και ως «μυστηριακή κοινότης» ή «κοινωνία θεώσεως». 17

18 της Εκκλησιαστικής Κοινότητας (13/14) Ο Γ. Φλορόφσκυ γράφει: «Τα μυστήρια συνιστούν την Εκκλησία. Μόνο με τα μυστήρια η χριστιανική κοινότητα υπερβαίνει τα ανθρώπινα μέτρα και καθίσταται Εκκλησία». Και καταλήγει: «Η ορθή μετάδοση των μυστηρίων ανήκει στην ουσία της Εκκλησίας». Εδώ η ποιμαντική έχει πρωτεύοντα ρόλο. Αν εξαιρέσει κάποιος τη θεία Ευχαριστία και το μυστήριο της ιεροσύνης, τα άλλα μυστήρια κινδυνεύουν να χάσουν τον εκκλησιολογικό τους χαρακτήρα και να θεωρηθούν ιδιωτικές τελετές. 18

19 της Εκκλησιαστικής Κοινότητας (14/14) Η σχολαστική αρίθμηση, η λογική κατηγοριοποίηση σε υποχρεωτικά και μη, και η αποσύνδεσή τους από το μυστήριο της θείας Ευχαριστίας, δημιούργησαν πολλά προβλήματα στον τρόπο θεώρησής τους. Η Εκκλησία όμως συγκροτείται και λειτουργεί με τα μυστήριά της. Όλα τα μυστήρια έχουν ως πηγή της χάριτος την εν Χριστώ οικονομία και τελούνται με την επίκληση των ονομάτων της Αγίας Τριάδας. 19

20 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ». Έκδοση: 1.0. θεσσαλονίκη Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 20

21 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 21

22 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 22