ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΔΡΟΥΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΘΜΟ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΓΑΛΑΚΤΟΣ ΠΡΟΒΑΤΩΝ ΟΡΕΙΝΗΣ ΦΥΛΗΣ (ΜΠΟΥΤΣΙΚΟ) ONOMA: ΣΑΚΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΧΑΤΖΗΜΗΝΑΟΓΛΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2007

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΔΡΟΥΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΘΜΟ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΠΟΙΌΤΗΤΑ ΓΑΛΑΚΤΟΣ ΠΡΟΒΑΤΩΝ ΟΡΕΙΝΗΣ ΦΥΛΗΣ (ΜΠΟΥΤΣΙΚΟ) ONOMA: ΣΑΚΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΧΑΤΖΗΜΗΝΑΟΓΛΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ Εξεταστική επιτροπή Καραλάζος Απόστολος Σινάπης Ευθύμιος Χατζημηνάογλου Ιωάννης (επιβλέπων) Καθηγητής Αναπληρωτής Καθηγητής Καθηγητής ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 3 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ 5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 6 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 18 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 1. Ποιοτικά και παραγωγικά χαρακτηριστικά του γάλακτος Επίδραση του σταδίου της γαλακτικής περιόδου Επίδραση του αριθμού των θηλαζόντων αμνών Επίδραση του αριθμού της γαλακτικής περιόδου Σχέση των σωματικών κυττάρων με τα παραγωγικά και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του γάλακτος 31 ΣΥΖΗΤΗΣΗ 1. Ποιοτικά και παραγωγικά χαρακτηριστικά του γάλακτος Επίδραση του σταδίου της γαλακτικής περιόδου Επίδραση του αριθμού των θηλαζόντων αμνών Επίδραση του αριθμού της γαλακτικής περιόδου Σχέση των σωματικών κυττάρων με τα παραγωγικά και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του γάλακτος 45 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 54 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 56 SUMMARY 57 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 58 3

4 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ MSCC (Milk Somatic Cell Count) : Σωματικά κύτταρα στο γάλα/ml γάλακτος BTSCC (Bulk Tank Somatic Cell count) : Σωματικά κύτταρα του γάλακτος της παγολεκάνης /ml γάλακτος SCC (Somatic Cell Count): Σωματικά κύτταρα/ml γάλακτος logscc : Δεκαδικός λογάριθμος των σωματικών κυττάρων ΓΜ (Γάλα Μηχανής) : Το κλάσμα του γάλακτος που λήφθηκε χωρίς μάλαξη με μηχανική άμελξη ΓΜΜ (Γαλα Μάλαξης με Μηχανή: Το κλάσμα του γάλακτος που λήφθηκε με μάλαξη με μηχανική άμελξη ΟΓ (Ολικό Γάλα) : Το ολικό γάλα που λήφθηκε με χωρίς μάλαξη και με μάλαξη με την μηχανή Ο.Σ. : Ολικά Στερεά του γάλακτος 4

5 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ Για την ολοκλήρωση της παρούσας εργασίας συνέβαλαν τα μέγιστα και θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου Στον επιβλέποντα Καθηγητή του Τομέα Ζωικής Παραγωγής της Σχολής Γεωπονίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Ιωάννη Χατζημηνάογλου, για τη βοήθειά του κατά την κατάστρωση του πειραματικού σχεδιασμού, την καθοδήγηση και τη συνεχή υποστήριξη καθ όλη τη διάρκεια της διεξαγωγής των πειραμάτων και της συγγραφής της εργασίας. Στον κ. Ευθύμιο Σινάπη, Αναπληρωτή Καθηγητή του Εργαστηρίου Ζωοτεχνίας για την καθοδήγηση, το ενδιαφέρον, τις υποδείξεις του τόσο στο πειραματικό μέρος όσο και στη στατιστική ανάλυση των δεδομένων και τη συνεχή υποστήριξή του. Στο Διευθυντή του Πρότυπου Κτηνοτροφικού Κέντρου Βλάστης κ. Ιωάννη Τσιόκα, για το ενδιαφέρον του κατά τη διάρκεια των μετρήσεων και για την πολύτιμη βοήθεια στη διεξαγωγή του πειραματικού σταδίου. Στο προσωπικό της Βλάστης που ήταν πρόθυμο και άριστα συνεργάσιμο καθ όλη τη διάρκεια της διεξαγωγής του πειράματος. Τέλος θέλω να ευχαριστήσω από κοινού τόσο το Διευθυντή του εργαστηρίου της Ζωοτεχνίας όσο και το Διευθυντή του Πρότυπου Κτηνοτροφικού κέντρου της Βλάστης που μου εμπιστεύτηκαν τoν χειρισμό των μηχανημάτων της εταιρίας Foss. Η εξειδίκευση που απέκτησα πάνω σε αυτά, είναι ανεκτίμητη. 5

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αιγοπροβατοτροφία έχει μεγάλη σημασία σε οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό επίπεδο για τις Μεσογειακές χώρες (Rancourt et al., 2006). Παραδοσιακά, η εκτροφή των αιγοπροβάτων στις περιοχές της Μεσογείου γίνεται για την παραγωγή γάλακτος. Τα μικρά μηρυκαστικά ήταν πάντα η κύρια πηγή ζωικών προϊόντων για τις περιοχές αυτές (Boyazoglu and Hatziminaoglou, 2002). Η Μεσογειακή αιγοπροβατοτροφία χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη πολυάριθμων φυλών προβάτων και αιγών (145 και 43 αντίστοιχα, Πίνακας 1) τέλεια προσαρμοσμένων στις συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή αυτή (Ζnaïdi, 2001). Από φυσιολογικής άποψης οι αίγες και τα πρόβατα είναι ζώα άριστα προσαρμοσμένα στο μεσογειακό περιβάλλον καθώς: α) εκμεταλλεύονται άριστα τα εδάφη χαμηλής γονιμότητας και τις ξηρές περιοχές, λόγω της ικανότητας τους να βόσκουν κοντά στο έδαφος (μικρό μέγεθος στόματος, ξύρισμα της βοσκής), τα οποία δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατ άλλο τρόπο, β) έχουν τη δυνατότητα κατανάλωσης φυτικής βλάστησης με υψηλή περιεκτικότητα σε ινώδεις ουσίες, γ) έχουν μικρές απαιτήσεις σε νερό. Επιπλέον οι παχύουρες φυλές της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής μπορούν και αποταμιεύουν ενέργεια στην ουρά τους μέσω της εναπόθεσης λίπους (Rancourt et al., 2006). Επιπλέον παράγουν προϊόντα υψηλής ποιότητας με χαμηλό κόστος. Κατά συνέπεια η άσκηση της αιγοπροβατοτροφίας είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της κοινωνικής ζωής στις ορεινές και στις ξηροθερμικές μεσογειακές περιοχές, αποφέροντας εισόδημα στους πληθυσμούς τους. Ταυτόχρονα συμβάλλει στη μείωση της πιθανότητας εκδήλωσης πυρκαγιών (Rancourt et al., 2006) και στη διατήρηση των γεωργικών τοπίων (Barbarosa and Portela, 2005). Πίνακας 1. Αριθμός εθνικών φυλών αιγών και προβάτων στις Νότιες Ευρωπαϊκές χώρες (Gabina, 1997). Πορτογαλία Ισπανία Γαλλία Ιταλία Ελλάδα Σύνολο Πρόβατα Αίγες Σε ότι αφορά στο είδος που χρησιμοποιείται (πρόβατα, αίγες ή πρόβατα και αίγες), στην παραγωγή (γάλα, κρέας ή γάλα και κρέας) και στην ένταση χρησιμοποίησης της γης (από μηδενική βόσκηση έως τελείως εκτατικά λιβαδικά συστήματα) εμφανίζεται πολύ μεγάλη παραλλακτικότητα (Rancourt et al., 2006). 6

7 Σχεδόν όλες οι αίγες και το 60% των προβάτων αμέλγονται μερικώς ή ολικώς στη Μεσογειακή Λεκάνη. Η παραγωγή αυτή, αντιπροσωπεύει τα δύο τρίτα της παγκόσμιας παραγωγής πρόβειου γάλακτος και περισσότερο από το ένα τέταρτο της παραγωγής αίγειου γάλακτος σε αντιδιαστολή με το αγελαδινό και το βουβαλίσιο γάλα που αντιπροσωπεύουν το 16% και το 4% αντίστοιχα (Boyazoglu and Morand- Fehr, 2001). Στην Ε.Ε. παράγεται το 23% της παγκόσμιας παραγωγής πρόβειου και το 18% του συνολικού αίγειου γάλακτος (Dubeuf and Le Jaouen, 2005). Η γαλακτοπαραγωγός αιγοπροβατοτροφία της Ευρώπης είναι περισσότερο αναπτυγμένη στις Μεσογειακές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Pirisi et al., 2007) με το σύνολο σχεδόν των πληθυσμών των αμελγόμενων προβάτων και αιγών να εντοπίζονται σε αυτές (Γαλλία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Κύπρος και Πορτογαλία) (Rancourt et al., 2006). Πίνακας 2. Πληθυσμοί των μικρών μηρυκαστικών στις μεσογειακές χώρες της Ε.Ε. (Eurostat 2004). Θηλυκά στις 1 Ιανουαρίου 2004 ( 1000) Ισπανία Γαλλία Ιταλία Ελλάδα Γαλακτοπαραγωγικές προβατίνες Κρεοπαραγωγικές προβατίνες Αίγες Στις Μεσογειακές περιοχές, τα συστήματα εκτροφής των αιγοπροβάτων έχουν κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: χρησιμοποίηση των υποβαθμισμένων περιοχών, επικράτηση του ποιμενικού συστήματος, διαθεσιμότητα της κοινοτικής γης, παραγωγή τοπικών προϊόντων και χαμηλό βαθμό εκμηχάνισης (Ronchi and Nardone, 2003). Παρόλα αυτά, σήμερα έχουν αναπτυχθεί στις Ευρωπαϊκές χώρες ιδιαίτερα παραγωγικές προβατοτροφικές εκμεταλλεύσεις συνδυασμένες με ένα εξειδικευμένο τυροκομικό τομέα. Έτσι στη Γαλλία διακρίνουμε τις περιοχές του Ροκφόρ, των Πυρηναίων και την Κορσική, στην Ιταλία τη Σαρδηνία και την Τοσκάνη και πρόσφατα στην Ισπανία τη χώρα των Βάσκων, την Εστρεμαδούρα και την Castilla y Leon. Σε άλλες περιοχές υπάρχει μικρή οργάνωση (Dubeuf and Le Jaouen, 2005). Όσο αφορά τις αιγοτροφικές εκμεταλλεύσεις, αυτές παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό παραδοσιακές (Νότια Ιταλία, Ελλάδα, Πορτογαλία), αν και σε κάποιες περιοχές και ειδικότερα στη Γαλλία αλλά και στην Ισπανία εφαρμόζονται σύγχρονες ζωοτεχνικές πρακτικές (μηχανική άμελξη, έλεγχος της αναπαραγωγής, γενετική επιλογή, υψηλά επίπεδα υγιεινής) (Dubeuf and Le Jaouen, 2005). Στην Ελλάδα και στην Ιταλία η αιγοπροβατοτροφία ασκείται επικεντρωμένη στην παραγωγή γάλακτος, με την παραγωγή κρέατος να αποτελεί παραπροϊόν των εκμεταλλεύσεων, ενώ στην 7

8 Ισπανία και στη Γαλλία υπάρχει μια ισοκατανομή μεταξύ των εκμεταλλεύσεων που έχουν ως κύριο στόχο τη γαλακτοπαραγωγή και την κρεοπαραγωγή. Γενικότερα τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται μια πληθυσμιακή σταθερότητα στους πληθυσμούς των αιγοπροβάτων (Rancourt et al., 2006). Το 95% του γάλακτος των γαλακτοπαραγωγών προβατίνων μετατρέπεται σε καλής ποιότητας τυριά με υποδηλούμενη ονομασία προέλευσης και με ποιοτικές προδιαγραφές (Boyazoglu and Morand-Fehr, 2001). Σε αυτά συγκαταλέγονται το Roquefort στη Γαλλία, το Manchengo στην Ισπανία, το Fiorde Sardo και το Pecorino Romano στην Ιταλία, η Φέτα, το Κεφαλοτύρι και το Μανούρι στην Ελλάδα, το Cachcaval στη Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία, FYROM και στις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Υπάρχει και μια ποικιλία παραδοσιακών τυριών που προκύπτουν από την πρόσμιξη του πρόβειου γάλακτος με το αγελαδινό στην Ισπανία και με το γίδινο στην Ελλάδα (φέτα), στην Ιταλία (Ricotta) και στην Κορσική (Niollo) (Shrestha, 2003). Από τους 550,000 τόνους αιγοπρόβειου τυριού που παράγονται στην Ελλάδα, στην Ισπανία, στη Γαλλία και στην Ελλάδα, το 25% είναι Προστατευμένης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) (Pirisi et al., 2007). Η εκτροφή των μικρών μηρυκαστικών στην Ελλάδα είναι μια παράδοση χιλιετιών (Boyazoglu and Morand-Fehr, 2001). Συνολικά εκτρέφονται 14.3 εκατομμύρια μικρά μηρυκαστικά, εκ των οποίων, 9 εκατομμύρια πρόβατα και 5,3 εκατομμύρια αίγες (Rancourt et al., 2006). Είναι η μοναδική χώρα του ανεπτυγμένου κόσμου που το παραγόμενο από τα αιγοπρόβατα γάλα υπερβαίνει αυτό των βοοειδών (59% έναντι 41 %) (Rancourt et al., 2006). Οι βοσκότοποι καλύπτουν το 40% της συνολικής έκτασης της Ελλάδος. Η εκτροφή των αιγοπροβάτων στηρίζεται στη βοσκή και μάλιστα σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές, δεδομένου ότι εκεί βόσκει το 83% των ζώων. Οι ποιμενικές δραστηριότητες έχουν μεγάλη σημασία για τους πληθυσμούς των αγροτικών περιοχών αφού παρέχουν την ευκαιρία για αυξημένο εισόδημα (Kourakli et al., 2005). Τα αιγοπρόβατα καταναλώνουν 10,5 χιλιάδες τόνους ξηράς ουσίας βοσκής, η οποία αντιπροσωπεύει το 15% της ακαθάριστης γεωργικής παραγωγής (Hadjigeorgiou et al., 2000). Οι σημερινές μέθοδοι εκτροφής που χρησιμοποιούνται είναι οι: οικόσιτη, εντατική, και εκτατική με ή χωρίς μετακίνηση (Χατζημηνάογλου, 2001). Tο ακαθάριστο εισόδημα από την αιγοπροβατοτροφία αποτελεί το 49% της συνολικής ζωικής παραγωγής και το 15% της συνολικής γεωργικής παραγωγής (Arsenos et al., 2003). Η ετήσια παραγωγή πρόβειου γάλακτος στην Ελλάδα φτάνει τους τόνους. Σε παγκόσμιο επίπεδο 8

9 κατέχει την τέταρτη θέση σε παραγωγή πρόβειου γάλακτος (8,3%) και τη δεύτερη θέση (15%) στην Ευρώπη μετά την Ιταλία (FAOSTAT, 2005). Το πρόβειο γάλα χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την παραγωγή τυριού και γιαούρτης (Sinapis, 2007) ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι ένα σημαντικό τμήμα της παραγόμενης ποσότητας πρόβειου γάλακτος (35 %) το επεξεργάζονται οι ίδιοι οι παραγωγοί σε μικρές τυροκομικές μονάδες στο επίπεδο της εκμετάλλευσης (Pirisi et al., 2007). Στον Πίνακα 3 διακρίνουμε τη σημαντικότητα της προσόδου που προέρχεται από το γάλα σε διάφορες Ελληνικές φυλές προβάτων και στον Πίνακα 4 παρατίθενται κάποια βασικά στοιχεία της ελληνικής αιγοπροβατοτροφίας. Πίνακας 3. Σύγκριση του ποσοστού των εσόδων διάφορων φυλών προβάτων της Ελλάδας (Kitsopanidis, 1999). Ακαθάριστα Καραγκούνικο Σκοπέλου Φρισάρτα Χίου Λέσβου Ορεινή φυλή Σερρών Σφακίων έσοδα/προβατίνα Ηπείρου 1. Γάλα(%) Αμνοί (%) Έριο (%) Σύνολο (Ευρώ/προβατινα) Πίνακας 4. Στοιχεία της αιγοπροβατοτροφίας της Ελλάδας Χρονιά Πρόβατα Αίγες (Tsiboukas and Vallerand, 2004). Παραγωγή Γάλακτος (1000 τόνους) Αμελγόμενα Θηλυκά (1000) Γαλακτοπαραγωγή (kg γάλακτος/χρόνο) Παραγωγή Κρέατος (τόνους) Αριθμός εκμεταλλεύσεων Αριθμός ειδικευμένων εκμεταλλεύσεων Αριθμός μικτών εκμεταλλεύσεων Καθώς η κύρια χρήση του πρόβειου γάλακτος είναι η παραγωγή τυριών, η εκτίμηση της ποιότητάς του είναι πρωταρχικής οικονομικής σημασίας. Συστήματα πληρωμής της ποιότητας του γάλακτος των μικρών μηρυκαστικών εφαρμόζονται μόνο σε ορισμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου παρουσιάζεται ανάπτυξη του κλάδου και σε περιφερειακό επίπεδο κάποιων χωρών εκτός αυτής (Pirisi et al., 2007). Τα συστήματα αυτά λαμβάνουν συνηθέστερα υπόψη την υγιεινολογική ποιότητα του γάλακτος (αριθμός βακτηρίων και σωματικών κυττάρων ανά ml γάλακτος) και την περιεκτικότητα του σε λίπος και σε πρωτεΐνη (Pirisi et al., 2007). Από ποσοτικής άποψης το γάλα αποτελείται κατά κύριο λόγο από νερό, πρωτεΐνη, λίπος, λακτόζη και ανόργανα συστατικά. To λίπος είναι ένα σημαντικό συστατικό του γάλακτος, από πολλές απόψεις. Διατροφικά αποτελεί το κύριο ενεργειακό συστατικό του, σε αυτό αποδίδονται πολλές από τις φυσικές του ιδιότητες καθώς και χαρακτηριστικά που αφορούν την επεξεργασία του γάλακτος και των 9

10 γαλακτοκομικών προϊόντων. Ταυτόχρονα είναι και το συστατικό του γάλακτος που εμφανίζει τη μεγαλύτερη παραλλακτικότητα (McGuire and Bauman, 2002). Οι πρωτεΐνες του γάλακτος και ειδικότερα οι καζεΐνες, αποτελούν το πιο πολύτιμο συστατικό του καθώς αντιπροσωπεύουν το κύριο συστατικό του τυριού (Stelwagen, 2002a). Σε ότι αφορά τη λακτόζη, η περιεκτικότητα της στο γάλα των μηρυκαστικών παραλλάσσει λιγότερο από αυτή του λίπους και της πρωτεΐνης. Είναι το κύριο οσμωτικό συστατικό του γάλακτος και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το ποσό του νερού στο γάλα, δηλαδή την περιεκτικότητα του σε ολικά στερεά (Stelwagen, 2002b). Τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται από τα περισσότερα εργαστήρια για την εκτίμηση της φυσικοχημικής ποιότητας του πρόβειου γάλακτος είναι κυρίως η περιεκτικότητα του σε λίπος, σε πρωτεΐνη, και σε ολικά στερεά ενώ πολλά περιλαμβάνουν το ph, το σημείο πήξης και την περιεκτικότητά του σε λακτόζη (Pirisi et al., 2007). Η περιεκτικότητα του σε πρωτεΐνη και σε λίπος είναι ιδιαίτερης σημασίας για τον προσδιορισμό της χημικής του ποιότητας καθώς έχουν καθοριστική σημασία για την τυροκόμηση και την απόδοση σε τυρί. Δεν υπάρχουν επίσημοι, εθνικοί ή παγκόσμιοι κανονισμοί που να ορίζουν την περιεκτικότητα του γάλακτος σε λίπος και πρωτεΐνη, εκτός από ελάχιστα επίπεδα απαιτήσεων τα οποία ορίζει η κάθε περιφερειακή βιομηχανία ανάλογα με τις προδιαγραφές οι οποίες ρυθμίζονται από τις ανάγκες και τις συνθήκες της αγοράς. Μέσω του σημείου πήξης αναγνωρίζεται η περίπτωση απάτης μέσω της προσθήκης νερού στο γάλα. Η τιμή του ph μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν δείκτης της υγιεινής ποιότητας του γάλακτος (Pirisi et al., 2007). To pη του γάλακτος σε μια δεδομένη θερμοκρασία παραλλάσσει. Υψηλές τιμές μπορεί να εμφανίζονται εξαιτίας αύξησης των συγκεντρώσεων του Na + και του Cl - (και πιθανότατα και άλλων ιόντων), μείωσης της περιεκτικότητας του γάλακτος σε λακτόζη και μείωση της συγκέντρωσης του διαλυτού ανόργανου φωσφόρου (McCarthy, 2002). Οι αλλαγές που συμβαίνουν στις συγκεντρώσεις των ανόργανων συστατικών και στο pη μπορούν να επηρεάσουν την τυροκομική ποιότητα του γάλακτος (Auldist, 2002). Ο προσδιορισμός του αριθμού των σωματικών κυττάρων του γάλακτος (SCC) είναι το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο διαγνωστικό τεστ για την εκτίμηση της ποιότητας του γάλακτος των αγελάδων, των προβάτων και των αιγών και για τον καθορισμό της τιμής του (Kalantzopoulos et al., 2004; Ranucci and Morgante, 1996; Paape et al., 2007). Αποτελεί εδώ και δεκαετίες τον οδηγό για την πιθανολογούμενη 10

11 διάγνωση της μαστίτιδας, τη γενετική επιλογή και την εφαρμογή προληπτικών πρακτικών (Pirisi et al., 2007). Δείχνει την καταλληλότητα του γάλακτος για κατανάλωση και για περαιτέρω επεξεργασία του σε γαλακτοκομικά προϊόντα (Kelly, 2002). Εκφράζεται είτε ως αριθμός σωματικών κυττάρων ανά ml γάλακτος, είτε και ως λογάριθμος του αριθμού των σωματικών κυττάρων ανά ml γάλακτος (logscc) (Kelly, 2002). Πολλές μελέτες, οι περισσότερες πάνω στο αγελαδινό γάλα, έχουν δείξει ότι μια αύξηση στο SCC προκαλεί μείωση της γαλακτοπαραγωγής και επηρεάζει τη σύνθεση του γάλακτος, οδηγώντας σε επιδείνωση της τυροκομικής του ικανότητας (Raynal-Ljutovac et al., 2007). Η εφαρμογή του κριτηρίου στο γάλα των αγελάδων και των προβάτων είναι περισσότερο αποδεκτή από ότι στο γάλα των αιγών λόγω του γεγονότος ότι οι αίγες παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα SCC στο γάλα των υγιών μαστών τους (Paape et al., 2007). Το SCC χρησιμοποιείται ευρέως ως σύστημα πληρωμής από τις γαλακτοκομικές βιομηχανίες (Pirisi et al., 2007; Kelly, 2002). Τα κριτήρια της υγιεινής και της βακτηριολογικής ποιότητας του γάλακτος των αιγοπροβάτων, ορίζονται από τις οδηγίες 92/46 και 94/71 της Ευρωπαϊκής Ένωσης (E.E.) (Directive 92/46ECC Council, 1992), οι οποίες ρυθμίζουν διάφορες όψεις της παραγωγής και της μετατροπής του γάλακτος διαφόρων ζωικών ειδών. Στην περίπτωση του αγελαδινού γάλακτος οι οδηγίες είναι σαφείς σε αντίθεση με το αιγοπρόβειο γάλα όπου τα όρια των σωματικών κυττάρων δεν έχουν ακόμα τεθεί (Pirisi et al., 2007). Το ίδιο ισχύει και για τις περισσότερες χώρες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης (Raynal-Ljutovac et al., 2007). Στις Η.Π.Α το νόμιμο όριο του SCC, το οποίο έχει τεθεί από τον FDA (Food and Drug Administration) είναι κύτταρα/ml για το αγελαδινό γάλα και κύτταρα/ml για το αιγοπρόβειο. Στην Ε.Ε το όριο αυτό έχει τεθεί στα κύτταρα/ml, ενώ δεν έχει τεθεί ακόμα κάποιο νόμιμο όριο για το αιγοπρόβειο γάλα (Paape et al., 2007). Το SCC σε επίπεδο ζώου, είναι ενδεικτικό της υγιεινής κατάστασης του μαστικού αδένα του ζώου, καθώς εκφράζει σχεδόν απόλυτα τον αριθμό των λευκοκυττάρων που βρίσκονται στο γάλα του (ξεπερνούν τον φραγμό που υπάρχει μεταξύ αίματος και γάλακτος), δείχνοντας κατ αυτό τον τρόπο την περίπτωση εκδήλωσης μαστίτιδας, υποκλινικής ή κλινικής μορφής (Kelly, 2002). Το SCC του συνολικού γάλακτος του κοπαδιού (BTSCC: Bulk Tank SCC), δηλαδή του γάλακτος της παγολεκάνης, αποτελεί ένδειξη συνολικής υγιεινής 11

12 κατάστασης των ζώων που τo απαρτίζουν. Έμμεσα συνδέεται με το περιβάλλον της παραγωγής του γάλακτος και με το επίπεδο υγιεινής της εκτροφής (Kelly, 2002). Τα σωματικά κύτταρα του γάλακτος μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τρεις τύπους: στα επιθηλιακά κύτταρα, στα λευκοκύτταρα και στα κυτοπλασματικά σωματίδια. Η μεταξύ των τριών τύπων αναλογία μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια της γαλακτικής περιόδου εξαιτίας διάφορων παραγόντων και αναλόγως του είδους ζώου, ουσιαστικά όμως ο δείκτης αυτός αναφέρεται στον αριθμό των λευκοκυττάρων / ml, καθώς αυτά αποτελούν σε όλα τα είδη των μηρυκαστικών και σε κάθε περίπτωση την πλειοψηφία των σωματικών κυττάρων (Pirisi et al., 2007). Τα κύτταρα επιθηλιακής προέλευσης συνιστούν το 2-3% (Bergonier et al., 2003) ή το 1-2% (Paape et al., 2001) των σωματικών κυττάρων στο γάλα προβατίνων που είναι ελεύθερο βακτηρίων (Bergonier et al., 2003). Τα κυτοπλασματικά σωματίδια απουσιάζουν από το γάλα των αγελάδων και ανευρίσκονται στο γάλα των αιγοπροβάτων. Η έκκριση του γάλακτος από τα επιθηλιακά κύτταρα της κοιλότητας της αδενοκυψέλης σ αυτά τα ζώα είναι κυρίως αποκρινούς φύσεως. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη διασπορά πολυάριθμων απύρηνων κυτοπλασματικών σωματιδίων στο γάλα, κατά τη διάρκεια της έκκρισής του, από την ακραία επιφάνεια των εκκριτικών κυττάρων του μαστού. Αν και τα περισσότερα από αυτά είναι απύρηνα, κάποια από αυτά έχουν πυρηνικά τμήματα και συμβάλλουν στην εμφάνιση μεγαλύτερου SCC που παρατηρείται κατά κύριο λόγο στις αίγες (Bergonier et al., 2003). Αριθμούν κατά μέσο όρο 15 x 10 3 /ml στα πρόβατα και 150 x 10 3 /ml στις αίγες (Paape et al., 2001). Τα λευκοκύτταρα αποτελούν τις κυτταρικές άμυνες του οργανισμού απέναντι στους παθογόνους μικροοργανισμούς (Sordillo, 2005). O συνολικός αριθμός και η συγκέντρωση των διαφόρων τύπων τους στο γάλα παραλλάσσει αναλόγως του είδους ζώου και επηρεάζεται από αρκετούς παράγοντες. Τα λευκοκύτταρα του γάλακτος αποτελούνται κυρίως από τα μακροφάγα, τα πολυμορφοπήρυνα και τα λεμφοκύτταρα. Τα μακροφάγα αντιπροσωπεύουν τον κύριο τύπο κυττάρων που απαντάται στο γάλα και στους ιστούς των υγιών μαστών που παράγουν γάλα στα πρόβατα και στις αγελάδες (Rainard and Riollet, 2006). Στους μη μολυσμένους μαστούς των προβάτων αντιπροσωπεύουν το 46-84% του SCC (Paape et al., 2001). Τα πολυμορφοπύρηνα ουδετερόφιλα κύτταρα (PMN) αποτελούν το 2-28% (Coccuru et al., 1997) ή κατ άλλους το 10-35% (Bergonier et al., 2003) και τα λεμφοκύτταρα 12

13 αποτελούν το 11-20% (Paape et al., 2001) ή το 10-17% (Bergonier et al., 2003) του SCC του γάλακτος των υγιών μαστικών αδένων των προβατίνων. Αύξηση του SCC μπορεί να προκαλείται είτε στην ανταπόκριση του μαστικού αδένα μετά από εισβολή παθογόνων μικροοργανισμών και στην εκδήλωση φλεγμονώδους αντίδρασης σε αυτόν, είτε σε άλλες φυσιολογικές διαδικασίες (Raynal-Ljutovac et al., 2007). Όλοι οι ερευνητές συμφωνούν ότι τη σημαντικότερη αύξηση του SCC του γάλακτος όλων των μηρυκαστικών ζώων προκαλεί η φλεγμονώδης κατάσταση του μαστικού αδένα. Η μαστίτιδα μπορεί να είναι είτε κλινικής, είτε υποκλινικής μορφής. Στην πρώτη περίπτωση χαρακτηρίζεται από την εκδήλωση φλεγμονής του μαστού, από ορατές αλλοιώσεις του γάλακτος και υποκατηγοριοποιείται σε ελαφριάς, μέτριας και σοβαρής μορφής (Kelly, 2002). Η υποκλινική μαστίτιδα χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι η φλεγμονή του μαστού δεν είναι ορατή και απαιτεί ένα διαγνωστικό τεστ όπως το SCC ή το τεστ Καλιφόρνιας για να διαπιστωθεί (Kelly, 2002). Τα διαθέσιμα όργανα για την καταμέτρηση των σωματικών κυττάρων είναι των εταιριών Foss electric, Coulter και Bentley. Τα συστήματα Fossomatic ιχνηλατούν τον πυρήνα των σωματικών κυττάρων με τη χρήση αιθιδίου του βρωμιδίου και στη συνέχεια καταμετρούν τους χρωματισμένους πυρήνες καθώς αυτοί διέρχονται από ένα λεπτό φιλμ κάτω από μια φωτεινή πηγή υψηλής ενέργειας (Kelly, 2002). Κατά την εκδήλωση μαστίτιδας ενεργοποιούνται οι ανοσοποιητικές άμυνες του μαστού (Pirisi et al., 2007). Η ανοσοποιητική απόκριση του μαστικού αδένα στην εισβολή βακτηρίων μπορεί να συνοψισθεί ως η αλληλεπίδραση των λεμφοκυττάρων και των φαγοκυττάρων που οδηγεί σε μια αλληλουχία γεγονότων μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται: η κυτταρική ενεργοποίηση, η μετανάστευση στο σημείο της μόλυνσης, η προσκόλληση και η απομάκρυνση των βακτηρίων μέσω της φαγοκυττάρωσης (Rivas et al., 2002). Τα τοπικά και τα νεοεισερχόμενα στον μαστικό αδένα λευκοκύτταρα αποτελούνται από αρκετούς τύπους, μεταξύ των οποίων τα φαγοκύτταρα (ουδετερόφιλα και μακροφάγα) και τα λεμφοκύτταρα τα οποία είναι ικανά να παρεμβάλλουν είτε έμφυτες (innate) είτε προσαρμοζόμενες (acquired) ανοσοποιητικές αποκρίσεις (Sordillo, 2005). Σε περίπτωση μόλυνσης, τα σωματικά κύτταρα αποτελούνται κυρίως από τα φαγοκύτταρα (μακροφάγα και πολυμορφοπύρηνα) (Rivas, 2002). Τα πολυμορφοπύρηνα φαγοκύτταρα περνούν από την κυκλοφορία του αίματος στον μαστικό αδένα σε μεγάλους αριθμούς, προκαλώντας αύξηση του αριθμού των σωματικών κυττάρων στο γάλα (Pirisi et al., 13

14 2007). Έτσι σε περίπτωση μόλυνσης τα PMN ανέρχονται στο 90% των σωματικών κυττάρων (Coccuru et al., 1997). Σε ότι αφορά την αναλογία των PMN στον αριθμό των σωματικών κυττάρων στα πρόβατα, ένα ποσοστό της τάξης του 40% θεωρείται φυσιολογικό ενώ σε περιπτώσεις μαστίτιδας ανέρχεται πάνω από 70% (Paape et al., 2001). Η μαστίτιδα θεωρείται ότι είναι μια παθολογική κατάσταση η οποία επηρεάζει αρνητικά την οικονομικότητα των γαλακτοπαραγικών εκμεταλλεύσεων πρόβατων. Αυτό συμβαίνει επειδή προκαλεί μια αύξηση της θνησιμότητας, του ρυθμού απομάκρυνσης (σφαγής) των προβατίνων και των εξόδων για φαρμακευτική περίθαλψη, καθώς και μια μείωση της γαλακτοπαραγωγής και μια υποβάθμιση των ποιοτικών χαρακτηριστικών του γάλακτος επηρεάζοντας έτσι τη διαδικασία της επεξεργασίας των γαλακτοκομικών προϊόντων και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους (Ranucci and Morgante, 1996). Η μείωση της παραγωγής γάλακτος οφείλεται στη βλάβη που παθαίνουν τα επιθηλιακά κύτταρα του μαστικού αδένα, με συνέπεια να περιορίζεται η συνθετική και η εκκριτική τους ικανότητα (Auldist, 2002). Οι διαδικασίες της διήθησης και της σύνθεσης των συστατικών του γάλακτος τροποποιούνται, προκαλώντας έλλειψη ισορροπίας στη σύνθεση του γάλακτος. Η διηθητική ικανότητα του μαστικού αδένα διεγείρεται, προκαλώντας κυρίως μια αύξηση των διαλυτών, μη καζεϊνικών, πρωτεϊνών και κάποιων ανόργανων στοιχείων και ειδικότερα του νατρίου. Ταυτόχρονα η μειωμένη συνθετική ικανότητα του μαστικού αδένα έχει σαν αποτέλεσμα μια μείωση της παραγωγής της λακτόζης, γεγονός που είναι πιο έντονο στα πρόβατα από ότι στα άλλα είδη μηρυκαστικών (Pirisi et al., 2007). Η τιμή του ph αυξάνεται με την αύξηση των σωματικών κυττάρων οδηγώντας σε μειωμένη ικανότητα πήξης του γάλακτος και παραγωγής τυριού (Pirisi et al., 2007). Οι αλλαγές που επιφέρονται στη χημική σύσταση του γάλακτος και οι οποίες σχετίζονται με τα αυξημένα SCC οφείλονται (Auldist, 2002): 1) Στους χημικούς μεσολαβητές της φλεγμονής και στις τοξίνες που εκκρίνονται από τα βακτήρια, τα οποία μπορούν να τραυματίσουν τον εκκριτικό ιστό του μαστικού αδένα. Αυτό οδηγεί σε μείωση της σύνθεσης και της έκκρισης των περισσότερων συστατικών του γάλακτος που συντίθενται στο μαστό. 2) Σε βακτηριακές τοξίνες οι οποίες μπορεί να προκαλέσουν ρήξη της σύνδεσης των επιθηλιακών κυττάρων, αυξάνοντας τη διαπερατότητα των 14

15 παρακείμενων αγγείων. Αυτό επιτρέπει τη διαρροή συστατικών του αίματος στο γάλα και συστατικών του γάλακτος στο αίμα. 3) Στην αύξηση της δραστηριότητας των υδρολυτικών ενζύμων που βρίσκονται στο γάλα τα οποία προκαλούν διάσπαση των συστατικών του γάλακτος μετά την έκκρισή του. Τα ένζυμα αυτά προέρχονται τόσο από τα βακτήρια όσο και από τα λευκοκύτταρα. Ταυτόχρονα παρατηρείται και μια αύξηση της πλασμίνης που είναι μια πρωτεάση του γάλακτος. Τα τελευταία χρόνια έγινε εκτεταμένη έρευνα πάνω στο αγελαδινό γάλα και εξάχθηκε το συμπέρασμα ότι εκτός από τις φυσιολογικές ημερήσιες μεταβολές του SCC, λίγοι είναι οι παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν σημαντικά το SCC πέραν της περίπτωσης μόλυνσης (Boyazoglu and Morand-Fehr, 2001). Παρόλα αυτά η συστηματική εξαγωγή αποτελεσμάτων από την έρευνα που έχει γίνει στη γαλακτοπαραγωγό βοοτροφία και η πλήρης εφαρμογή τους στα μικρά μηρυκαστικά οδηγεί σε σφάλματα όσο αφορά τη διάγνωση της μαστίτιδας. Επιπλέον μεταξύ προβάτων και αιγών υπάρχουν διαφορές σε ότι αφορά τη σημαντικότητα και την ερμηνεία των επιπέδων των SCC (Raynal-Ljutovac et al., 2007). Ενδεικτικά το SCC του γάλακτος των προβατίνων μπορεί να φτάσει μετρήσεις της τάξης του x 10 6 κύτταρα/ml χωρίς να παρουσιαστούν κλινικά συμπτώματα μαστίτιδας και με το γάλα να διατηρεί φυσιολογικά τα μακροσκοπικά του χαρακτηριστικά (Paape et al., 2001). Τα φυσιολογικά επίπεδα του SCC στο μη μαστιτικό γάλα των αιγοπροβάτων χαρακτηρίζονται από μεγάλη παραλλακτικότητα. Ανάμεσα στους μη μολυσματικούς παράγοντες που επηρεάζουν σημαντικά το SCC των γαλακτοπαραγωγών προβάτων έχουν αναγνωρισθεί η φυλή, το στρες, ο αριθμός της γαλακτικής περιόδου, το στάδιο της γαλακτικής περιόδου, ο αριθμός των θηλαζόντων αμνών, οι ημερήσιες, οι μηνιαίες και οι εποχιακές διακυμάνσεις, ο οίστρος (Gonzalo et al., 1994b, 2002, 2005), η ηλικία του ζώου και το επίπεδο της παραγωγής του, η διάρκεια της γαλακτικής περιόδου (Pirisi et al., 2007), η άμελξη με το χέρι ή η μηχανική άμελξη (Sinapis, 2007), το στράγγισμα κατά τη διάρκεια ή μετά την άμελξη (Haenlein, 2002). Αυτά τα αποτελέσματα μπορεί να εξηγήσουν το 48% της παραλλακτικότητας του SCC (Gonzalo et al., 2002). Σύμφωνα με τους Bergonier et al. (2003) οι μη παθολογικής φύσης παράγοντες είναι υπεύθυνοι για παραλλακτικότητες στο SCC από 40 x 10 3 κύτταρα/ml ως 100 x 10 3 κύτταρα/ml. Παρόλα αυτά δεν υπάρχει ομοφωνία για τη σημασία της επίδρασης των φυσιολογικών αυτών παραγόντων πάνω στο επίπεδο του MSCC και τα αποτελέσματα των ερευνητικών μελετών είναι συχνά 15

16 αντικρουόμενα. Σε ότι αφορά τη σύγκριση της επίδρασης της μηχανικής άμελξης και της άμελξης με το χέρι στο SCC, οι απόψεις διίστανται (Sinapis, 2007). Σε ότι αφορά την επίδραση του σταδίου της γαλακτικής περιόδου άλλες εργασίες αναφέρουν αύξηση του από το μέγιστο της γαλακτοπαραγωγής μέχρι το τέλος της γαλακτικής περιόδου (Bianchi et al., 2004a) ενώ άλλες αναφέρουν ότι παραμένει σταθερό (Paape et al., 2007). Οι απόψεις διίστανται κατά τον ίδιο τρόπο σε σχέση με την επίδραση του αριθμού της γαλακτικής περιόδου (Sevi et al., 2000) και του αριθμού των θηλαζόντων αμνών πάνω στο SCC (Othmane et al., 2002; Fuertes et al., 1998). Παρότι το SCC βρίσκεται στο επίκεντρο της επιστημονικής έρευνας οι έρευνες που μελετούν την επίδραση του SCC στον όγκο της γαλακτοπαραγωγής είναι ελάχιστες για τα αιγοπρόβατα (Raynal-Ljutovac et al., 2007). Επιπλέον η επίδραση του SCC στην ποσοστιαία περιεκτικότητα του γάλακτος σε λίπος και σε πρωτεΐνη δεν έχει διερευνηθεί πλήρως και συχνά παρατηρείται ασυμφωνία μεταξύ των αποτελεσμάτων (Raynal-Ljutovac et al., 2007). Έτσι υπάρχουν έρευνες που δεν βρίσκουν κάποια ισχυρή συσχέτιση του SCC με την περιεκτικότητα του γάλακτος σε λίπος και σε πρωτεΐνη, άλλες που βρίσκουν ότι συσχετίζεται θετικά και άλλες που βρίσκουν ότι συσχετίζεται αρνητικά (Raynal-Ljutovac et al., 2007). Τέλος δεν έχει γίνει ακόμα κάποια εκτεταμένη έρευνα που να παραθέτει στοιχεία σύγκρισης τυχών διαφορών μεταξύ των διάφορων φυλών προβάτων (Paape et al., 2007). Αν και τα όρια για τα σωματικά κύτταρα των προβάτων δεν έχουν ακόμα προσδιοριστεί έχουν προταθεί διάφορα όρια SCC από την επιστημονική κοινότητα για τη διάγνωση μαστίτιδας υποκλινικής και κλινικής μορφής. Αυτά κυμαίνονται από 2 x 10 5 μέχρι και 2 x 10 6 κύτταρα/ml, με τους περισσότερους συγγραφείς να προτείνουν τιμές μικρότερες από 0.5 x 10 6 κύτταρα /ml. Οι Mavrogenis et al. (1995) και οι Boyazoglu and Morand-Fehr (2001) πρότειναν ότι το όριο διάγνωσης της υποκλινικής μαστίτιδας στα πρόβατα βάσει του SCC πρέπει να είναι κοντά στα 1,5 x 10 6 κύτταρα/ml. Άλλοι ερευνητές (El-Masannat, 1987; Fthenakis, 1988; Green, 1984; Mackie and Rodgers, 1986; Stefanakis et al., 1995) προτείνουν την τιμή των 1 x 10 6 κύτταρα/ml. Συγκεκριμένα οι Saratsis et al. (1999) σε πείραμα που έκαναν πάνω σε προβατίνες της Καραγκούνικης φυλής και σε διασταυρωμένες Χιώτικες προβατίνες δεν κατάφεραν να απομονώσουν κανένα βακτήριο σε δείγματα με SCC μικρότερο από 1 x 10 6 κύτταρα/ml. Άλλοι ερευνητές έχουν θέσει τιμές οι οποίες βρίσκονται πολύ κοντά σε αυτές που ισχύουν για το αγελαδινό γάλα. Έτσι οι Heredia and Iturritza (1988), οι Romeo et al. (1993) και οι Cruz et al. (1994) πρότειναν το όριο 16

17 των 0.25 x 10 6 κύτταρα/ml, οι Fruganti et al. (1985) πρότειναν 0.3 x 10 6 κύτταρα/ml, οι Travnicek et al. (1978), οι Vitkov and Vitanov (1980) και οι McDougall et al. (2001) το όριο του 0,5 X Πρόσφατα τα όρια που πρότειναν οι Berthelot et al. (2006) για τα πρόβατα της φυλής Lacaunne στη Γαλλία είναι: <0,5x10 6 κύτταρα/ml υγιείς μαστοί, 0,5 x x 10 6 κύτταρα/ml ενδεχόμενο υποκλινικής μαστίτιδας και όταν ο μέσος όρος δύο μετρήσεων είναι >1 x ,2 x 10 6 υπάρχει μεγάλη πιθανότητα για ύπαρξη μαστίτιδας κλινικής ή υποκλινικής μορφής. Οι ίδιοι, όπως επίσης και οι Romeo et al. (1996), προτείνουν ότι πρέπει να συνυπολογίζεται το στάδιο της γαλακτικής περιόδου κατά την εφαρμογή των ορίων. Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν η διερεύνηση της επίδρασης ορισμένων ζωοτεχνικών παραμέτρων (στάδιο γαλακτικής περιόδου, αριθμός θηλαζόντων αμνών και αριθμός γαλακτικής περιόδου των προβατίνων) στον αριθμό των σωματικών κυττάρων στο γάλα (SCC) καθώς και η σχέση που αυτά παρουσιάζουν με τα παραγωγικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά του γάλακτος των προβάτων ορεινής φυλής (Μπούτσικο). 17

18 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Ζώα Το πείραμα πραγματοποιήθηκε στο Πρότυπο Κτηνοτροφικό Κέντρο Βλάστης, κατά την περίοδο Μαρτίου-Ιουνίου Χρησιμοποιήθηκαν 72 προβατίνες, εκ των οποίων απομακρύνθηκαν δύο κατά τον τέταρτο έλεγχο λόγω μαστίτιδας οι οποίες δεν αντικαταστάθηκαν. Τα αποτελέσματα προέκυψαν από 70 ζώα, διότι οι μετρήσεις που λήφθηκαν από τα δύο που απομακρύνθηκαν στη μέση του πειράματος δε συνυπολογίστηκαν ούτε κατά τους ελέγχους στους οποίους συμμετείχαν. Τα ζώα επιλέχθηκαν και ισοκατανεμήθηκαν βάσει του αριθμού των θηλαζόντων αμνών και βάσει του αριθμού της γαλακτικής περιόδου ούτως να μην επηρεαστούν οι στατιστικέ αναλύσεις. Τα ζώα με ένα θηλάζοντα αμνό ήταν 34 και τα ζώα με δύο θηλάζοντες αμνούς ήταν 36. Τα ζώα ανήκαν στην 1 η, στη 2 η στην 4 η και στην 5 η και άνω γαλακτική περίοδο. Ζώα 3 ης γαλακτικής περιόδου δεν υπήρχαν στο ποίμνιο και συνεπώς δεν συμμετείχαν στον πειραματισμό. Διατροφή των ζώων Κατά την περίοδο Νοεμβρίου-Μαΐου τα ζώα ήταν σταβλισμένα ενώ κατά τους μήνες Μάιο-Οκτώβριο έβγαιναν στο βοσκότοπο. Στην πρώτη περίπτωση τα ζώα κατανάλωναν ανά ημέρα και κεφαλή 1 kg μηδική (0,5 kg το πρωί και 0,5 kg το βράδυ) και 0,8 kg μίγμα καρπού (0,4 kg το πρωί και 0,4 kg το βράδυ), ενώ στη δεύτερη περίπτωση η διατροφή στηριζόταν αποκλειστικά στη βοσκή. Οι τοκετοί πραγματοποιήθηκαν κατά την περίοδο Δεκεμβρίου-Ιανουαρίου ενώ ο θηλασμός διήρκεσε 45±5 ημέρες. Άμελξη των ζώων Το αμελκτήριο στο Πρότυπο Κτηνοτροφικό Κέντρο Βλάστης είναι τύπου casse με 2x24 θέσεις παγίδευσης και 2x12 αμελκτικές μονάδες. Τα βασικά χαρακτηριστικά της αμελκτικής μηχανής κατά τη διάρκεια του πειράματος ήταν: Υψηλή γραμμή αγωγών γάλακτος και κενού Εσωτερικό αμελκτικών κυπέλλων από σιλικόνη Πλαστικό περίβλημα κυπέλλων Επίπεδο κενού: 38 kpa 18

19 Ταχύτητα (συχνότητα) παλμών: 120/λεπτό Σχέση αναρρόφησης/μάλαξης: 1:1 ή 50:50 Διάρκεια διεξαγωγής του πειράματος Η διάρκεια του πειράματος ήταν 3,5 μήνες και πραγματοποιήθηκαν οχτώ έλεγχοι γαλακτοπαραγωγής και σύστασης του γάλακτος που γινόταν ανά 14ήμερο. Ο πρώτος έλεγχος πραγματοποιήθηκε στις Μαρτίου 2006 και ο τελευταίος Ιουνίου Η άμελξη γινόταν 2 φορές την ημέρα στις το απόγευμα τις πρώτης μέρας και στις 8.00 το πρωί της δεύτερης μέρας. Η άμελξη ξεκινούσε με την τοποθέτηση των κυπέλλων, χωρίς προετοιμασία του μαστού και συνεχιζόταν με μάλαξη περίπου 10 δευτερολέπτων. Κατόπιν καταγραφόταν ατομικά η ποσότητα του γάλακτος που παρήγαγε κάθε προβατίνα και στη συνέχεια λαμβάνονταν δείγματα γάλακτος σε ειδικά φιαλίδια για την ανάλυση της σύστασης του γάλακτος, για τον προσδιορισμό του SCC και του ph. Έλεγχος της γαλακτοπαραγωγής, ανάλυση της σύστασης του γάλακτος, μέτρηση των σωματικών κυττάρων και του pη Περίπου τέσσερις ώρες πριν από την είσοδο στο αμελκτήριο εκτελούνταν η προθέρμανση των μηχανημάτων (Milcoscan 4000, Fossomatic 5000), η παρασκευή των διαλυμάτων και ο μηδενισμός των μηχανημάτων σύμφωνα με τις προδιαγραφές της εταιρίας Foss. Για τις ανάγκες της παρασκευής τους χρησιμοποιούνταν 30l απιονισμένου νερού το οποίο μας παρείχε ο απιονιστήρας του Πρότυπου Κτηνοτροφικού Κέντρου και το οποίο προθερμαίνονταν στους o C για την κατάλληλη διάλυση των χημικών. Στη συνέχεια βαθμονομούνταν το Fossomatic 5000 μέσω του υγρού Fossblind 4000 και του Milcoscan 4000 αυτοματοποιημένα μέσω των υγρών που προπαρασκευάζονταν. Κατόπιν γινόταν η είσοδος στο αμελκτήριο για τον έλεγχο της γαλακτοπαραγωγής και για τη δειγματοληψία. Κατά τον έλεγχο της γαλακτοπαραγωγής (Τρίτη βράδυ και Τετάρτη πρωί) μετρούνταν τα αντίστοιχα κλάσματα γάλακτος: 19

20 1. Γάλα μηχανής (ΓΜ): που αντιπροσωπεύει την ποσότητα γάλακτος, που λαμβάνεται μετά την τοποθέτηση των αμελκτικών κυπέλλων, μέχρι τη διακοπή της ροής του γάλακτος. 2. Γάλα μάλαξης με μηχανή (ΓΜΜ): που αντιπροσωπεύει την ποσότητα γάλακτος που λαμβάνεται ύστερα από μάλαξη του μαστού με το χέρι, όσο είναι ακόμη τοποθετημένα τα αμελκτικά κύπελλα. 3.Ολικό γάλα (ΟΓ): που αντιπροσωπεύει το άθροισμα των δύο προηγούμενων κλασμάτων. Στο αμελκτήριο μετρούνταν το ΓΜ και το ΟΓ, ενώ το ΓΜΜ προέκυπτε από τη σχέση ΓΜΜ = ΟΓ - ΓΜ Μετά τη μέτρηση της ποσότητας του γάλακτος, λαμβάνονταν δείγμα γάλακτος ml από κάθε ζώο για τον προσδιορισμό της χημικής του σύστασης, του SCC και του ph. Τα δείγματα λαμβάνονταν από το ΟΓ. Οι αναλύσεις των δειγμάτων αυτών έγιναν στο Πρότυπο Κτηνοτροφικό Κέντρο Βλάστης. Για τον προσδιορισμό της χημικής τους σύστασης χρησιμοποιήθηκε το μηχάνημα Milcoscan 4000 το οποίο προσδιορίζει τη σύσταση του γάλακτος σε λίπος, πρωτεΐνη, λακτόζη, σε ολικά στερεά και σε στερεά άνευ λίπους. Για την καταμέτρηση των σωματικών κυττάρων χρησιμοποιήθηκε το μηχάνημα Fossomatic Για τη μέτρηση του ph χρησιμοποιήθηκε το Crison ph-meter 507. Πριν από την πραγματοποίηση των αναλύσεων τα φιαλίδια εισάγονταν σε υδατόλουτρο Julabo shake temp SW 23. H θερμοκρασία του υδατόλουτρου ρυθμιζόταν στους 45 o C και εκεί παρέμεναν τα δείγματα για 5-10 λεπτά, έτσι ώστε να αποκτήσουν την κατάλληλη θερμοκρασία για τη λήψη των μετρήσεων (37-45 o C). Στη συνέχεια αναδεύονταν ένα προς ένα και εισάγονταν ανά 10, πρώτα στο Milcoscan 4000 και μετά στο Fossomatic Το στάδιο αυτό του πειράματος διαρκούσε 1,5-3 ώρες. Σε ότι αφορά το SCC λαμβάνονταν 2 μετρήσεις και από αυτές στη συνέχεια εξήχθη ο μέσος όρος. Μετά τον προσδιορισμό της σύστασης και του SCC γινόταν η μέτρηση του ph, με το φορητό ph-μέτρο Crison pη-meter 507, η οποία διαρκούσε 2-3 ώρες. Πρώτα γινόταν η βαθμονόμηση του πεχάμετρου με τα ρυθμιστικά διαλύματα της εταιρίας Crison με ph 7,02 και 4,00, αφού πρώτα προσδιοριζόταν η θερμοκρασία τους με το θερμόμετρο Crison thermometer 638 Pt. Στη συνέχεια γινόταν η μέτρηση του ph του κάθε δείγματος. Αυτή περιλάμβανε την εισαγωγή του θερμομέτρου στο δείγμα για τον προσδιορισμό της θερμοκρασίας του, την εισαγωγή της τιμής της 20

21 θερμοκρασίας στο pη-μετρο, την εισαγωγή του ηλεκτρόδιου στο δείγμα και την ανάδευση του, τη λήψη της τιμής του pη και τέλος τη διαβροχή του ηλεκτροδίου με απιονισμένο νερό. Με το τέλος της λήψης των μετρήσεων γινόταν ο καθαρισμός των μηχανημάτων σύμφωνα με το πρωτόκολλο που συνιστούν οι εταιρίες Foss και Crison. Στατιστική επεξεργασία Η γαλακτοπαραγωγή, η ποσοστιαία περιεκτικότητα του γάλακτος ως προς την ολική πρωτεΐνη, το λίπος, τη λακτόζη, τα ολικά στερεά, τα στερεά άνευ λίπους και το ph, που καταγράφηκαν κατά το πρωινό και το απογευματινό άρμεγμα, καταχωρήθηκαν στο πρόγραμμα EXCEL του πακέτου Office της εταιρίας Microsoft. Από αυτά τα δεδομένα προέκυψαν για το κάθε ζώο και για καθένα από τους 8 ελέγχους: Η ημερήσια γαλακτοπαραγωγή ως άθροισμα της καταγεγραμμένης γαλακτοπαραγωγής κατά το πρωί και κατά το απόγευμα (Γαλακτοπαραγωγή κατά το πρωί + Γαλακτοπαραγωγή κατά το απόγευμα = Ημερήσια γαλακτοπαραγωγή). Η κλασματική απόδοση της ημερήσιας γαλακτοπαραγωγής ως άθροισμα του ΓΜ του πρωινού και του απογευματινού αρμέγματος και του ΓΜΜ του πρωινού και του απογευματινού αρμέγματος. Η ποσοστιαία σύσταση της ημερήσιας γαλακτοπαραγωγής σε καθένα από τα συστατικά που μετρήθηκαν (Ποσοστό του κάθε συστατικού κατά το απόγευμα x Γαλ/γή κατά το απόγευμα = Γραμμάρια παραχθέντος συστατικού κατά το απόγευμα. Ποσοστό που μετρήθηκε για κάθε συστατικό κατά το πρωί x Γαλ/γή κατά το πρωί = Γραμμάρια παραχθέντος συστατικού κατά το πρωί. Γραμμάρια παραχθέντος συστατικού το απόγευμα + Γραμμάρια παραχθέντος συστατικού κατά το πρωί = Γραμμάρια που παράχθηκαν σε ημερήσια βάση. Γραμμάρια που παράχθηκαν σε ημερήσια βάση/ημερήσια γαλακτοπαραγωγή x 100 = Επί τοις εκατό περιεκτικότητα του γάλακτος ημέρας σε κάθε συστατικό). Το SCC (cells/ml) του γάλακτος ημέρας (SCC του πρωινού αρμέγματος + SCC του απογευματινού αρμέγματος/2). 21

22 Για την ομαλοποίηση της παραλλακτικότητας έγινε λαγαριθμοποίηση του αριθμού των σωματικών κυττάρων (logscc). Το ph του γάλακτος ημέρας (ph του πρωινού αρμέγματος + ph του απογευματινού αρμέγματος/2). Στη συνέχεια εισήχθησαν οι πρωινές, οι απογευματινές και οι υπολογισμένες σε ημερήσια βάση μετρήσεις, ανά ζώο και ανά έλεγχο στο στατιστικό πακέτο SPSS 12.0 μέσω του οποίου έγινε η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων. Για την εύρεση της επίδραση του σταδίου της γαλακτικής περιόδου (αριθμός ελέγχων 1-8), του αριθμού της γαλακτικής περιόδου (1, 2, 4, 5 και άνω), του αριθμού των θηλαζόντων αμνών (1,2) πάνω στις παραμέτρους που μετρήθηκαν εφαρμόσθηκε ανάλυση της διακύμανσης (oneway ANOVA). Για τη σύγκριση των παραμέτρων που μετρήθηκαν ανάλογα με τα προτεινόμενα από τη διεθνή βιβλιογραφία όρια για το SCC έγινε κατάταξη των ημερήσιων μετρήσεων σε 3 κλάσεις ανάλογα με το SCC που εμφάνισαν (<5x10 5, 5x10 5-1x10 6, >1x10 6 ) και εφαρμόσθηκε σύγκριση μεταξύ των κλάσεων μέσω της ανάλυσης της διακύμανσης (oneway ANOVA). Για την εύρεση των φαινοτυπικών συσχετίσεων εφαρμόσθηκε ο συντελεστής συσχέτισης του Pearson (Pearson correlation). 22

23 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 1. Ποιοτικά και παραγωγικά χαρακτηριστικά του γάλακτος Πίνακας I. Μέσος όρος και τυπικό σφάλμα των παραμέτρων που μετρήθηκαν κατά τη διενέργεια των ελέγχων γαλακτοπαραγωγής. Παράμετροι μ.ό. ± τ.σ. ΟΓ(g) 743,6±13,5 ΓΜ(g) 579,9±12,4 ΓΜΜ(g) 163,7±3,1 ΓΜ (%) 74,1±0,7 ΓΜΜ (%) 25,9±0,7 Λίπος (%) 7,03±0,05 Πρωτεΐνη (%) 5,68±0,02 Λακτόζη (%) 4,68±0,01 Ο.Σ. (%) 18,76±0,06 Λίπος (g) 50,7±0,8 Πρωτεΐνη (g) 41,7±0,7 Λακτόζη (g) 35,4±0,7 O.Σ. (g) 138,0±2,3 SCC (x 10 3 ) 524,1±50 logscc 5,32±0,02 ph 6,59±0,01 Στον πίνακα I παρατηρούμε το μέσο όρο και το τυπικό σφάλμα του παραχθέντος σε ημερήσια βάση Ολικού Γάλακτος (ΟΓ) σε g, του Γάλακτος Μηχανής (ΓΜ) και του Γάλακτος Μάλαξης με Μηχανή (ΓΜΜ) σε g και ως ποσοστά του ΟΓ, την επί τοις εκατό περιεκτικότητας του ΟΓ σε λίπος, πρωτεΐνη, λακτόζη, και σε ολικά στερεά, των συστατικών αυτών σε g, του SCC, του logscc και του pη κατά την διενέργεια των 8 ελέγχων σε 70 προβατίνες (n=560). 23

24 2. Επίδραση του σταδίου της γαλακτικής περιόδου Πίνακας II. Επίδραση του σταδίου της γαλακτικής περιόδου στη γαλακτοπαραγωγή, στην κλασματική απόδοση, στη σύσταση του γάλακτος, στο SCC, στο logscc και στο ph. Αριθμός Ελέγχου Παράμετροι μ.ό. ± τ.σ. μ.ό. ± τ.σ. μ.ό. ± τ.σ. μ.ό. ± τ.σ. μ.ό. ± τ.σ. μ.ό. ± τ.σ. μ.ό. ± τ.σ. μ.ό. ± τ.σ. P ΟΓ (g) 940,8±36,7 852,7±35,7 857,1±36,4 792,2±38,4 710,9±35,4 707,0±33,3 613,5±32,0 485,7±27,1 * ΓΜ (g) 736,6±32,6 686,1±31,9 689,1±34,9 650,8±36,3 569,9±31,8 537,4±29,6 456,6±28,5 322±24 * ΓΜΜ (g) 204,2±9,8 166,6±8,2 168±8,9 141,4±6,4 141,0±8,4 169,6±7,3 156,9±9,9 163,7±9,5 * ΓΜ (%) 77,2±1,0 78,9±1,2 78,1±1,4 79,0±1,6 77,7±1,5 72,8±1,7 70,3±2,4 59,1±3,0 * ΓΜΜ (%) 22,8±1,0 21,1±1,2 21,9±1,4 21,0±1,6 22,3±1,5 27,2±1,7 29,7±2,4 40,9±3,0 * Λίπος (%) 6,40±0,10 6,45±0,09 6,45±0,09 6,24±0,1 6,84±0,11 7,33±0,09 8,07±0,09 8,43±0,13 * Πρωτεΐνη (%) 5,31±0,05 5,65±0,06 5,65±0,06 5,70±0,06 5,77±0,07 5,80±0,05 5,75±0,05 5,77±0,06 * Λακτόζη (%) 4,69±0,02 4,74±0,02 4,77±0,02 4,81±0,03 4,76±0,05 4,70±0,04 4,62±0,03 4,40±0,07 * Ο.Σ. (%) 17,75±0,12 18,22±0,12 18,27±0,13 18,07±0,13 18,73±0,18 19,23±0,12 19,81±0,13 19,98±0,20 * Λίπος (g) 59,8±2,2 54,6±2,2 55,0±2,3 48,0±2,1 47,5±2,2 51,0±2,3 48,7±2,3 41,2±2,1 * Πρωτεΐνη (g) 49,5±1,8 47,6±1,9 48,0±1,9 44,7±2,1 40,6±2,0 40,7±1,8 34,8±1,7 28,1±1,4 * Λακτόζη (g) 44,2±1,8 40,6±1,8 41,1±1,8 38,5±1,9 34,2±1,8 33,7±1,7 28,7±1,6 22,3±1,3 * Ο.Σ. (g) 166,4±6,2 154,4±6,2 155,9±6,4 141,9±6,5 132,0±6,4 135,1±6,1 120,7±6,0 98,5±5,2 * SCC (x 10 3 ) 335,5± 330,7± 311,1± 574,3± 668,7± 646,5± 517,5± 797,1± 90,2 87,7 98,6 148,4 174, ,8 193,4 Μ.Σ. logscc 5,23±0,05 5,21±0,05 5,10±0,06 5,34±0,06 5,42±0,06 5,37±0,07 5,39±0,06 5,51±0,06 * ph 6,57±0,01 6,58±0,01 6,55±0,01 6,54±0,01 6,59±0,02 6,60±0,02 6,56±0,02 6,73±0,03 * *P<0,05, Μ.Σ. = Μη Σημαντικό 24

25 Στον πίνακα II παρατίθεται η εξέλιξη του μέσου όρου των μετρούμενων χαρακτηριστικών κατά τους 8 ελέγχους. Από την ανάλυση της διακύμανσης προέκυψε ότι το στάδιο της γαλακτικής περιόδου είχε σημαντική επίδραση (p<0,05) σε όλες τις παραμέτρους οι οποίες μετρήθηκαν εκτός από το SCC το οποίο επηρεάστηκε σημαντικά μόνο στη λογαριθμοποιημένη του μορφή. Κατά την εφαρμογή του τεστ Bonferroni για την εύρεση του επίπεδου σημαντικότητας της διαφοράς των μέσων όρων μεταξύ των επιμέρους ελέγχων προέκυψε ότι: Το ΟΓ παρουσιάζει σταδιακή μείωση η οποία καθίσταται εντονότατη κατά τους δύο τελευταίους ελέγχους που έλαβαν χώρα κατά τον μήνα Ιούνιο. Την ίδια ακριβώς τάση εμφανίζει και το ΓΜ (g). Αντιθέτως το ΓΜΜ (g) παρουσιάζει μια μείωση από τον 1 ο έως και τον 5 ο έλεγχο, μια μικρή αύξηση στον 6 ο έλεγχο και στη συνέχεια παρέμεινε σταθερό στον 7 ο και στον 8 ο έλεγχο. Το ΓΜ και το ΓΜΜ, ως ποσοστά του ΟΓ, ήταν σταθερά κατά τους πρώτους 5 ελέγχους ενώ κατά τους 3 τελευταίους ελέγχους το ΓΜ παρουσίασε μείωση και το ΓΜΜ παρουσίασε αύξηση. Η μέση λιποπεριεκτικότητα του ΟΓ παρουσιάστηκε σταθερή κατά τους πρώτους 4 ελέγχους, με τους μέσους όρους τους να μη διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους (P>0,05), ενώ παρουσίασε μια αύξηση κατά τους επόμενους 4 ελέγχους οι οποίοι διέφεραν στατιστικώς σημαντικά με τους 4 πρώτους. Η μέση περιεκτικότητα του ΟΓ σε πρωτεΐνη παρουσίασε μια σημαντική αύξηση κατά τον 2 ο έλεγχο και παρέμεινε σταθερή έως και τον 8 ο έλεγχο. Ο 1 ος έλεγχος διέφερε σημαντικά με τους επόμενους (p<0,05). H μέση περιεκτικότητα του ΟΓ σε λακτόζη ήταν σταθερή κατά τους πρώτους 6 ελέγχους, εμφανίζοντας μείωση κατά τον 7 ο και τον 8 ο έλεγχο. Οι δύο αυτοί έλεγχοι διέφεραν στατιστικώς σημαντικά με τους υπόλοιπους (p<0,05). Η μέση περιεκτικότητα του ΟΓ σε ολικά στερεά παρουσίασε μια σταδιακή αύξηση η οποία ήταν εντονότερη από τον 5 ο έλεγχο και μετά. Τα συστατικά του γάλακτος, εκφρασμένα σε g/ημέρα, ακολούθησαν μια πτωτική πορεία με την εξέλιξη της γαλακτικής περίοδου. Το SCC παρουσιάζει μια αύξηση από τον 4 ο έλεγχο και μετά. Παρόλα αυτά η ανάλυση της διακύμανσης δεν ανέδειξε στατιστικώς σημαντικές διαφορές μεταξύ των ελέγχων. Ο logscc επηρεάσθηκε σημαντικά από το στάδιο της γαλακτικής περιόδου. Παρόλα αυτά κατά τη σύγκριση των μέσων όρων του logscc των επιμέρους 25

26 ελέγχων, στατιστικώς σημαντικές διαφορές παρουσίασε ο 8 ος έλεγχος με τους 3 πρώτους (p<0,05). Τέλος το ph ήταν σταθερό κατά τους πρώτους 7 ελέγχους ενώ παρουσίασε μια σημαντική αύξηση κατά το 8 ο έλεγχο, ο οποίος διέφερε στατιστικώς σημαντικά με όλους τους προηγούμενους (p<0,05). 26

27 3. Επίδραση του αριθμού των θηλαζόντων αμνών Πίνακας III. Επίδραση του αριθμού των θηλάζοντων αμνών στη γαλακτοπαραγωγή, στην κλασματική απόδοση, στη σύσταση του γάλακτος, στο SCC, στο logscc και στο ph. Αριθμός θηλαζόντων αμνών 1 2 Παράμετροι μ.ό. ± τ.σ. μ.ό. ± τ.σ. P Ολικό Γάλα (ΟΓ) (g) 688 ± 16,6 809 ± 21,1 *** Γάλα Μηχανής (ΓΜ) (g) 534 ± 15,4 634 ± 19,4 *** Γάλα Μάλαξης (ΓΜΜ) (g) 154 ± ± 4,9 *** Γάλα Μηχανής (ΓΜ) % 73,8±1 74,4±1 Μ.Σ Γάλα Μάλαξης (ΓΜΜ) % 26,2±1 25,6±1 Μ.Σ Λίπος (%) 7,08± 0,04 6,98 ± 0,04 * Πρωτεΐνη (%) 5,61± 0,03 5,75 ± 0,03 *** Λακτόζη (%) 4,73± 0,02 4,63 ± 0,02 *** Ολικά στερεά (%) 18,78± 0,09 18,74 ± 0,09 Μ.Σ Λίπος (g) 47,4±1 54,6±1,2 *** Πρωτεΐνη (g) 38,1±0,8 46±1,1 *** SCC (x 10 3 ) 401,1 ± 48,6 668,9 ± 94,6 ** log SCC 5,26± 0,03 5,39 ± 0,03 ** ph 6,58± 0,01 6,60 ± 0,01 Μ.Σ n *** P<0,001, **P<0,01, *P<0,05, Μ.Σ. = Μη Σημαντικό Για την εύρεση της επίδρασης του αριθμού των θηλαζόντων αμνών στη γαλακτοπαραγωγή (ΟΓ), στην κλασματική απόδοση του γάλακτος (ΓΜΜ και ΓΜ σε g και ως ποσοστά της συνολικής γαλακτοπαραγωγής), στην επί τοις εκατό περιεκτικότητα του γάλακτος ως προς τα βασικά συστατικά (λίπος, πρωτεΐνη, λακτόζη και ολικά στερεά), στο SCC, στο logscc και στο ph, τα ζώα χωρίσθηκαν σε 2 ομάδες. Τα ζώα που θήλασαν έναν αμνό καταχωρήθηκαν στην πρώτη ομάδα (n 1 =38) και τα ζώα που είχαν δύο θηλάζοντες αμνούς καταχωρήθηκαν στη δεύτερη ομάδα (n 2 =32). Ακολούθησε στατιστική ανάλυση επί των μελετούμενων 27

28 χαρακτηριστικών των 2 ομάδων. Εφαρμόσθηκε απλή ανάλυση της διακύμανσης (oneway ANOVA) για να βρούμε το κατά πόσο οι δύο ομάδες τιμών έχουν διαφορετικούς μέσους όρους. Στον πίνακα III αναγράφεται ο μέσος όρος και το τυπικό σφάλμα των μετρούμενων χαρακτηριστικών ξεχωριστά για τις δύο ομάδες, το κατά πόσο οι μέσοι όροι τους διαφέρουν στατιστικώς σημαντικά και το επίπεδο σημαντικότητας των διαφορών τους. Από την ανάλυση της διακύμανσης προκύπτει ότι: οι μέσοι όροι της γαλακτοπαραγωγής (ΟΓ, ΓΜ και ΓΜΜ σε g) και της περιεκτικότητας του ΟΓ σε πρωτεΐνη και σε λακτόζη διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των δύο ομάδων ζώων για p<0,001, οι μέσοι όροι του SCC και τoυ logscc διαφέρουν σημαντικά για p<0,01, η περιεκτικότητα του γάλακτος σε λίπος διαφέρει σημαντικά για p<0,05, ενώ η κλασματική απόδοση του γάλακτος, η περιεκτικότητά του σε ολικά στερεά καθώς και το pη δεν διαφέρουν σημαντικά. Τα ζώα με δύο θηλάζοντες αμνούς παρουσιάζουν σημαντικά υψηλότερη γαλακτοπαραγωγή έναντι αυτών που θήλασαν έναν αμνό (15% περισσότερo ΟΓ). Η ποσοστιαία περιεκτικότητα του γάλακτός τους σε πρωτεΐνη εμφανίζεται ελαφρώς υψηλότερη (2,5%). Αντιθέτως η ποσοστιαία περιεκτικότητα του γάλακτος τους σε λακτόζη και σε λίπος είναι ελαφρώς χαμηλότερη (2,3% και 1,4% αντίστοιχα). Η κλασματική απόδοση του γάλακτος, ως ποσοστό του ΟΓ δεν διαφέρει σημαντικά μεταξύ των δύο ομάδων ζώων. Τα σωματικά κύτταρα του γάλακτος εμφανίζονται σημαντικά υψηλότερα στα ζώα με δύο θηλάζοντες αμνούς. Τέλος το ph του γάλακτος δεν εμφάνισε σημαντικές διαφορές. 28

29 4. Επίδραση του αριθμού της γαλακτικής περιόδου Πίνακας IV. Επίδραση της γαλακτικής περιόδου στη γαλακτοπαραγωγή, στην κλασματική απόδοση, στη σύσταση του γάλακτος, στο SCC, στο logscc και στο ph. Παράμετροι 1 ης 2 ης 4 ης 5 ης και άνω μ.ό. ± τ.σ. μ.ό. ± τ.σ. μ.ό. ± τ.σ. μ.ό. ± τ.σ. P ΟΓ (g) 546±31,8 α 757±23,5 b 763±27,7 b 800±23,1 b *** ΓΜ % 70,5±2,3 76,5±1 74,3±1,6 72,7±1,3 * ΓΜΜ % 29,5±2,3 23,5±1 25,7±1,6 27,3±1,3 * Λίπος (%) 6,90±0,14 7,00±0,09 7,14±0,10 6,96±0,08 Μ.Σ Πρωτεΐνη (%) 5,57±0,06 α 5,70±0,04 5,78±0,04 b 5,64±0,03 c ** Λακτόζη (%) 4,72±0,02 4,74±0,01 α 4,61±0,04 b 4,65±0,03 ** Ο.Σ (%) 18,58±0,18 18,88±0,10 18,90±0,14 18,58±0,09 Μ.Σ Λίπος (g) 36,4±1,8 α 51,5±1,4 b 52,8±1,7 b 54,3±1,4 b *** Πρωτεΐνη (g) 31,5±1,5 α 42,3±1,2 b 43,7±1,5 b 44,6±1,3 b *** Λακτόζη (g) 26,4±1,6 α 36,2±1,2 b 36,0±1,4 b 37,8±1,2 b *** Ο.Σ. (g) 100,4±5,2 α 140,4±3,9 b 143,3±4,9 b 147,7±4 b *** SCC (x 10 3 ) 459,7±124,0 390,1±51,1 591,1±103,5 688,2±128,7 Μ.Σ log SCC 5,3±0,05 5,28±0,03 a 5,36±0,05 5,4±0,04 b ** ph 6,6±0,02 6,57±0,01 6,60±0,01 6,61±0,01 Μ.Σ n *** P<0,001, **P<0,01, *P<0,05, Μ.Σ. = Μη Σημαντικό Για την εύρεση της επίδρασης του αριθμού της γαλακτικής περιόδου στη γαλακτοπαραγωγή (ΟΓ), στην κλασματική απόδοση του γάλακτος (ΓΜΜ και ΓΜ ως ποσοστό της συνολικής γαλακτοπαραγωγής), στην επί τοις εκατό περιεκτικότητα του γάλακτος ως προς τα βασικά συστατικά (λίπος, πρωτεΐνη, λακτόζη και ολικά στερεά) στο SCC, στο logscc και στο ph, τα ζώα χωρίσθηκαν σε τέσσερις ομάδες. Τα ζώα που βρίσκονταν στην 1 η γαλακτική περίοδο καταχωρήθηκαν στη 1 η ομάδα, τα ζώα που βρίσκονταν στη 2 η γαλακτική περίοδο καταχωρήθηκαν στη 2 η ομάδα τα ζώα 29