Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ

Transcript

1 Φλεγμονή Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ

2 Μη ειδική ανοσολογική άμυνα ΑΝΑΤΟΜΙΚΟΙ ΦΡΑΓΜΟΙ Φυσικοί: δέρμα, βλεννογόνοι, βλέννα, βήχας Χημικοί: λυσοζύμη, αντιμικροβιακά πεπτίδια, όξινες εκκρίσεις στομάχου ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΦΡΑΓΜΟΙ Φλεγμονή Συμπλήρωμα Ιντερφερόνες Βιολογικοί: φυσιολογική χλωρίδα ΝΚ κύτταρα

3 Μη ειδική ανοσολογική άμυνα ΑΝΑΤΟΜΙΚΟΙ ΦΡΑΓΜΟΙ Φυσικοί: δέρμα, βλεννογόνοι, βλέννα, βήχας Χημικοί: λυσοζύμη, αντιμικροβιακά πεπτίδια, όξινες εκκρίσεις στομάχου ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΦΡΑΓΜΟΙ Φλεγμονή Συμπλήρωμα Ιντερφερόνες Βιολογικοί: φυσιολογική χλωρίδα ΝΚ κύτταρα

4 Φλεγμονή Πρόκειται για την αντίδραση ενός υγιούς ιστού σε μία βλάβη ποικίλης αιτιολογίας (μικροβιακής, χημικής κλπ) που σκοπό έχει να εξαλείψει την αιτία της βλάβης, αλλά και να προετοιμάσει την επούλωση του ιστού. Παρόλο που πρόκειται για προστατευτική για τον ιστό και τον οργανισμό διαδικασία, μπορεί να αποβεί ζημιογόνος μέσω πολλών τρόπων (αντιδράσεις υπερευαισθησίας, χρόνια βλάβη ενός ιστού κλπ)

5 Αίτια φλεγμονής 1) Λοιμώξεις (βακτήρια, ιοί, παράσιτα)/μικροβιακές τοξίνες 2) Τραύματα 3) Φυσικά αίτια (θερμικά, χημικά, ακτινοβολία) 4) Νέκρωση ιστού (π.χ. ισχαιμία) 5) Φλεγμονή από ξένα σώματα (εμπίπτει επίσης στις κατηγορίες 1 και 2) 6) Άλλες φλεγμονώδεις αντιδράσεις (υπερευαισθησία, αυτοανοσία κλπ)

6 Φάσεις της φλεγμονής Ιστική βλάβη (τραύμα, νέκρωση κλπ) Οξεία φλεγμονή Απενεργεποίηση ή απομάκρυνση του αιτίου οδηγεί σε: - επιδιόρθωση / επούλωση - ουλή ή χρόνια φλεγμονή

7 Οξεία και χρόνια φλεγμονή Χαρακτηριστικά οξείας φλεγμονής Ταχεία έναρξη (συνήθως λεπτά) Μικρή διάρκεια (διαρκεί για λίγες ώρες ή μερικές ημέρες) Διαρροή υγρών και πρωτεϊνών του πλάσματος στο μεσοκυττάριο χώρο (οίδημα) Μετανάστευση φλεγμονωδών κυττάρων (κυρίως ουδετεροφίλων) στην περιοχή του τραυματισμού Χαρακτηριστικά χρόνιας φλεγμονής Επακόλουθο μίας οξείας φλεγμονής ή προϊόν άλλης αιτιολογίας (π.χ. αυτοανοσία) Μακρά σε διάρκεια Συνδέεται με την παρουσία μακροφάγων (και σε ορισμένες περιπτώσεις λεμφοκυττάρων) στους ιστούς Ενδέχεται να συνδέεται με αύξηση της αγγειογένεσης και της ίνωσης του πάσχοντος ιστού

8 Παράγοντες και εκδηλώσεις της φλεγμονής Στην φλεγμονή λαμβάνουν χώρα: - Αγγειακά φαινόμενα - Συμμετοχή των κυττάρων του ανοσοποιητικού - Συμμετοχή μορίων μεσολαβητών της φλεγμονής που υπάρχουν στο πλάσμα ή παράγονται από τα κύτταρα Το μακροσκοπικό αποτέλεσμα των οποίων είναι τα εξής σημεία της φλεγμονής: - Ερυθρότητα - Θερμότητα -Οίδημα - Άλγος - Απώλεια λειτουργίας

9 Αγγειακές μεταβολές στη φλεγμονή Αγγειοδιαστολή Προκαλείται από χημικούς διαμεσολαβητές όπως η ισταμίνη. Είναι ένας από τα αίτια της ερυθρότητας και της θερμότητας της βλάβης

10 Αγγειακές μεταβολές στη φλεγμονή Λευκά αιμοσφαίρια Πρωτεϊνες πλάσματος Ενδοθήλιο Αυξημένη αγγειακή διαπερατότητα Συστολή των ενδοθηλιακών κυττάρων -Άμεση και βραχείας διάρκειας (λεπτά) -Προκαλείται από την ισταμίνη, ΝΟ, άλλους μεσολαβητές Eνδοθηλιακή βλάβη μη λευκοκυτταρικής αιτιολογίας -Άμεση και μέτριας διάρκειας (ώρες-μέρες) -Σε θερμική βλάβη ή ως προϊόν μικροβιακών τοξινών Eνδοθηλιακή βλάβη λευκοκυτταρικής αιτιολογίας -Κυρίως σε χρόνιες φλεγμονές -Μέτριας διάρκειας (ώρες-μέρες)

11 Χωροχρονικές μεταβολές των κυττάρων του ανοσοποιητικού κατά τη διάρκεια της φλεγμονής 1) Τα ιστικά μακροφάγα αρχίζουν αμέσως την φαγοκυττάρωση (1 η ώρα) 2) Ξεκινά η εισβολή των ουδετεροφίλων στη φλεγμαίνουσα περιοχή (λίγες ώρες μετά την έναρξη της φλεγμονής) και η φαγοκυττάρωση από τα ουδετερόφιλα. Παράλληλα στο αίμα παρατηρείται ουδετεροφιλία

12 Μετανάστευση των ουδετεροφίλων από το αίμα προς τον φλεγμαίνοντα ιστό Μόρια προσκόλλησης του ενδοθηλίου: σελεκτίνες, ICAM-1 Μόρια υποδοχείς των ουδετεροφίλων: ιντεγκρίνες Κυτοκίνες ενεργοποίησης του ενδοθηλίου κατά τη φλεγμονή: TNF, ιντερλευκίνη 1

13 Χωροχρονικές μεταβολές των κυττάρων του ανοσοποιητικού κατά τη διάρκεια της φλεγμονής 3) Μονοκύτταρα της κυκλοφορίας εισβάλλουν στον φλεγμαίνοντα ιστό και μετατρέπονται σε μακροφάγα. Η μετατροπή των μονοκυττάρων σε μακροφάγα απαιτεί τουλάχιστον 8 ώρες

14 Χωροχρονικές μεταβολές των κυττάρων του ανοσοποιητικού κατά τη διάρκεια της φλεγμονής 4) Αυξημένη παραγωγή κοκκιοκυττάρων και μονοκυττάρων από το μυελό των οστών (χρειάζονται 3-4 ημέρες για την διαδικασία αυτή)

15 Μόρια διαμεσολαβητές της φλεγμονής

16 Ιστική επούλωση

17 Χρόνια φλεγμονή Φλεγμονή παρατεταμένης διάρκειας (εβδομάδες/μήνες) κατά την οποία δεν ολοκληρώνονται τα στάδια της φλεγμονής, αλλά ο ιστός υπόκειται σε ένα συνδυασμό διαδικασιών φλεγμονής, ιστικής βλάβης και επούλωσης Αίτια - Εμμένουσες λοιμώξεις από μικροοργανισμούς που είναι δύσκολο να εκριζωθούν - Ανοσολογικής αιτιολογίας φλεγμονώδεις παθήσεις - Παρατεταμένη έκθεση σε τοξικές ουσίες - Αργοπορημένη επούλωση

18 Ο φαύλος κύκλος της χρόνιας φλεγμονής Τα μακροφάγα (κυρίως) και τα λεμφοκύτταρα είναι οι κύριοι κυτταρικοί πληθυσμοί κατά την χρόνια φλεγμονή

19 Συνολικά

20 Πρωτεΐνες οξείας φάσης Δείκτες φλεγμονής Πρωτεΐνες που αυξάνονται ή ελαττώνονται ως προς τη συγκέντρωσή τους κατά 25% μετά από βλάβη Παράγονται κυρίως στο ήπαρ μετά από καταστροφή ιστών, οξείες λοιμώξεις, εγκαύματα, ιστική καταστροφή, κακοήθειες, χειρουργικές επεμβάσεις, εγκαύματα ή ανοσολογικά νοσήματα. Παρά το όνομά τους, μεταβάλλονται τόσο στην οξεία φλεγμονή όσο και σε χρόνιες φλεγμονώδεις διαδικασίες και συνδέονται με την ύπαρξη συστηματικής φλεγμονώδους αντίδρασης

21

22 Μεταβολές στις πρωτεΐνες οξείας φάσης κατά τη φλεγμονή

23 Κυτταροκίνες και πρωτεΐνες οξείας φάσης Οι κυτταροκίνες προάγουν την παραγωγή ΠΟΦ με την ιντερλευκίνη-6 να είναι ο κύριος επαγωγέας των περισσοτέρων ΠΟΦ. Η κατηγορία αυτή πρωτεϊνών επίσης μειώνει τη σύνθεση αλβουμίνης από το ήπαρ.

24

25 C-αντιδρώσα πρωτεΐνη Παράγεται στο ήπαρ ως απάντηση σε κυτταροκίνες Έξωηπατικά: νευρικά, ενδοθηλιακά, λεία μυϊκά κύτταρα, λεμφοκύτταρα, λιποκύτταρα Η αύξηση της αρχίζει εντός 6-12 ωρών και φτάνει το μέγιστο επίπεδο εντός 2-3 ημερών. Μετά την απομάκρυνση του ερεθίσματος, τα επίπεδα της στο πλάσμα επανέρχονται στα φυσιολογικά εντός περίπου 4ημερών (χρόνος ημίσειας ζωής 19 ώρες)

26 Προκαλσιτονίνη (PCT) Η PCT παράγεται στα παραθυλακιώδη κύτταρα C του θυρεοειδούς αλλά και από νευροενδοκρινικά κύτταρα του πνεύμονα και του εντέρου και απελευθερώνεται στην κυκλοφορία ως πρωτεΐνη οξείας φάσης. Τα επίπεδα της αυξάνονται σε λοίμωξη, η οποία σχετίζεται με βακτηριακές ενδοτοξίνες και φλεγμονώδεις κυτταροκίνες. Αυξάνεται επίσης σε σοβαρές, μη λοιμώδεις φλεγμονές (π.χ εκτεταμένα εγκαύματα), σε ορισμένους τύπους καρκίνου (κυρίως του θυρεοειδούς και του πνεύμονα), καθώς και σε παραλυτικό ειλεό.

27 Προκαλσιτονίνη (PCT) Τα επίπεδα PCT αυξάνονται στο πλάσμα 4 ώρες μετά απόέκθεσητουοργανισμούστοβλαπτικόερέθισμακαι φθάνουν τις μέγιστες τους τιμές στις 8 ώρες. Ο χρόνος ημίσειας ζωής της PCT είναι ώρες Προσοχή: Η PCT δεν έχει καμία αξία σε μυκητιασικές, ιογενείς λοιμώξεις, λοιμώξεις από ενδοκυττάριους μικροοργανισμούς (π.χ Mycoplasma) ή σε τοπικές φλεγμονές χωρίς συστηματική αντίδραση

28 Tαχύτητα καθίζησης ερυθρών Η ταχύτητα με την οποία καθιζάνουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια μέσα στον εξεταστικό σωλήνα λόγω του μεγαλύτερου ειδικού βάρους σε σχέση με το πλάσμα. Τα ερυθροκύτταρα τα οποία έχουν συσσωματωθεί εξαιτίας φλεγμονών και νεκρωτικών καταστάσεων, καθιζάνουν πιο γρήγορα σε σχέση με τα μεμονωμένα ερυθρά αιμοσφαίρια Φυσιολογικές τιμές ΤΚΕ Άνδρες <50ετών 0-15 mm/h >50ετών 0-20 mm/h Γυναίκες <50ετών 0-20 mm/h >50ετών 0-30 mm/h