5ο κεφάλαιο Δημοσίευση του γράφοντος σχετικά με το κείμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής COM (2011) 681 final.

Transcript

1 5ο κεφάλαιο Δημοσίευση του γράφοντος σχετικά με το κείμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής COM (2011) 681 final. 1. Εισαγωγή: Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, ένα πρωτότυπο μπουκέτο πρακτικών με ραγδαία εξέλιξη. Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (ΕΚΕ) [Corporate Social Responsibility (CSR)], αν θέλουμε να δούμε τις ρίζες της πέρα από χρονολογίες και σταθμούς εξέλιξής της με τη σφραγίδα του ιστορικού χρόνου, ξεκινάει από τη στι γμή που το κοινωνικοοικονομικό σύστημα που γνωρίζουμε σήμερα είτε θέλουμε να το ονομάσουμε καπιταλισμό είτε οικονομία της αγοράς αποκτώντας συνείδηση του εαυτού του αντιλαμβάνεται ότι η ιδιοκτησία και οι μέτοχοι δεν είναι το μόνο ενδιαφερόμενο μέρος που έχει λόγο σχετικά με το παραγόμενο προϊόν, τις διαδικασίες παραγωγής και τις απορρέουσες από αυτές συνέπειες. Αν και η διάδοση της ΕΚΕ [CSR] είναι μια υπόθεση των τελευταίων δεκαπέντε περίπου ετών οι ρίζες της χρονικά εκκινούν από τις πρώτες χορηγίες στο πλαίσιο των Δημοσίων Σχέσεων στον σύγχρονο κόσμο ή από τα θεσμισμένα χορηγικά προγράμματα στην Αρχαία Ελλάδα ή αλλού. Τι είναι όμως σήμερα Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility]; Αν... [If business is an art CSR is a performance]. Τι θέλουμε να πούμε; Πραγματικά το επιχειρείν είναι κάτι πολύ πιο σύνθετο και περίπλοκο από καλή γνώση ενός αντικειμένου, οργάνωσης παραγωγής και διεκπεραίωσης σχετικών ζητημάτων με το μάρκετινγκ, από διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού βάσει τήρησης επιστημονικών παραμέτρων, είτε αυτές εφαρμόζονται με θετικιστικό τρόπο είτε περισσότερο ανοιχτά και σύγχρονα.

2 Είναι πράγματι μια τέχνη του να ζεις δημιουργικά μεταξύ ανθρώπων και αριθμών παράγοντας κέρδος. Αν πράγματι είναι έτσι, τότε η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility] έχει ένα διπλό χαρακτήρα: Πρόκειται για την ικανοποίηση υλικών, ψυχικών, άρα ηθικών και συναισθηματικών, αλλά και αισθητικών αναγκών των ενδιαφερομένων μερών [stakeholders] ως ανταπόδοση της θετικής συνθήκης κερδοφορίας της επιχείρησης και αυτό πάντα σε εθελοντική βάση από πλευράς της. Η ΕΚΕ [CSR] δεν είναι όμως μόνο ένα σύνολο καλών πρακτικών-δράσεων σε εσωτερικό και εξωτερικό επίπεδο της επιχείρισης αλλά και μια οδός μέσα από την οποία οι επιχειρήσεις επωφελούνται πολλαπλά/ποικιλότροπα. Δυστυχώς δεν έχουμε το χρόνο να το αναλύσουμε. Αυτό όμως που πρέπει να πούμε και που δικαιολογεί τη χρήση της λέξης performance είναι ότι εκτός του ότι θα πρέπει η επιχείρηση να κάνει θετικά και ουσιαστικά πράγματα προς όφελος της κοινότητας αλλά και του εσωτερικού της επιχείρησης θα πρέπει αυτά να είναι έτσι δομημένα ώστε να φαίνονται και να μπορούν να αναδειχθούν ως καλά και αισθητικώς αποδεκτά. Και αυτό με ένα στρατηγικό προσανατολισμό ο οποίος να συσχετίζει τις δυνάμεις και την εξειδίκευση της επιχείρησης με τις επιλεχθείσες πρακτικέςδράσεις. 2. Η Γηραιά Ήπειρος και οι προοπτικές της ως προς την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility]. Οι Η.Π.Α., παρ' ότι έχουν ένα μικρό χρονικό προβάδισμα στην ΕΚΕ [CSR] όχι για άλλο λόγο παρ' εκτός του ότι είναι πολιτικά, οικονομικά και θεσμικά μακράν παλαιότερες από την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και πιο συμπαγείς από άποψη ανάπτυξης, δεν έχουν ξεδιπλώσει κατά τη γνώμη μας όλες τις δυνατότητες εφαρμογής προγραμμάτων ΕΚΕ [CSR] τουλάχιστον μέχρι το 2010 που έχουμε ενημέρωση. Αν διαβάσει κανείς προσεκτικά πίσω από τις γραμμές το βιβλίο σταθμός του Philip Kotler και της Nancy Lee ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ: Πώς να προσφέρετε το καλύτερο δυνατό στην εταιρεία σας και στο σκοπό της επιλογής σας [CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY: Doing the Most Good for Your Company and Your Cause ] θα διαπιστώσει μερικά πράγματα που στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο και δη στην Ευρωπαϊκή Ένωση που μας ενδιαφέρει διαφοροποιούνται: α) Δίνεται μικρότερη σημασία σε θέματα εσωτερικής ΕΚΕ [CSR] στις Η.Π.Α. δημιουργώντας την αίσθηση μιας υπερτροφικής εξωτερικής Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης [Corporate Social Responsibility]. β) Η διαφοροποίηση σε επίπεδο αξίας που δίνεται στην τέχνη και τον πολιτισμό καθρεφτίζεται στο πώς γίνεται αντιληπτή η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility] στις δύο ηπείρους. Αυτό δεν σημαίνει ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες λείπουν καλές πρακτικές που να αφορούν στον τομέα αυτό. γ) Η Ευρώπη που ποτέ δεν ξεπέρασε τους ηθικούς δισταγμούς της παρ' ότι στις Η.Π.Α. το θρησκευτικό συναίσθημα ίσως είναι πιο έντονο και πιο ζωντανό σε μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού υλοποιεί μέσα από τις

3 οργανώσεις/επιχειρήσεις και υπό την επιρροή των ομάδων πίεσης λιγότερο εργαλειακές πρακτικές κάνοντας συνεχώς ολοένα και περισσότερα βήματα στην κατεύθυνση της εμβάθυνσης της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης [Corporate Social Responsibility]. Οι διαφορές δεν είναι μόνο αυτές. Επισημάναμε αυτές που κρίναμε ως κυριότερες. Εξ' άλλου δεν μπορούμε να μπούμε σε περιπτ ωσιολογία όπου θα χρειαζόταν συγγραφή μεγάλου κειμένου (ένα σύντομο τέτοιο βιβλίο είναι το CSR in the European Union, United Kingdom, Italy, and Switzerland, Governments incentives to CSR: different regulations and initiatives in different European Countries της Simona Rigamonti) καθώς από χώρα σε χώρα οι διαφοροποιήσεις είναι από σημαντικές έως έντονες: αλλού η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility] είναι σε πλήρη ανάπτυξη και αλλού, όπως στην Ελλάδα, βρίσκεται σε νηπιακή ηλικία. 3. Η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης: οι συνέπειες στην ανάπτυξη της ΕΚΕ [CSR] στην Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ως γνωστόν είναι πρώτα απ' όλα μια οικονομική σύμπραξη κρατών και δευτερευόντως μια πολιτική και πολιτισμική ένωση. Στο πλαίσιο αυτό καταβάλλει μέσα από τα θεσμικά της όργανα όλες εκείνες τις απαραίτητες προσπάθειες προκειμένου να επιτευχθεί οικονομική και επιχειρηματική ομοιογένεια, όσο και αν αυτό βρίσκει συνεχώς προσκόμματα στην ασύμμετρη ανάπτυξη των κρατών-μελών. Στο πλαίσιο των παραπάνω και 14 ολόκληρα χρόνια μετά την έκθεση Bruntland (1987) του Ο.Η.Ε, η Ευρωπαϊκή Ένωση το 2001 εκδίδει σε θεσμικό επίπεδο για πρώτη φορά μη δεσμευτικό κείμενο αυτό της Πράσινης Βίβλου (2001) όπου για πρώτη φορά ευθαρσώς και αναλυτικά τίθεται ένα πλαίσιο για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility]. Ας λάβουμε υπόψη μας ότι η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility] τείνει να αποτελέσει ένα συστημικό υποβοήθημα/δεκανίκι αναπλήρωσης της κατακρήμνισης του κοινωνικού κράτους που επιτείνεται σε καιρούς οικονομικής κρίσης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω των θεσμικών της εκφράσεων τόσο στην Πράσινη όσο και στην Λευκή Βίβλο δεν αντιμετωπίζουν την ΕΚΕ [CSR] στην πραγματικότητα ως ένα σύγχρονο και ουσιαστικό αίτημα των ευρωπαϊκών κοινωνιών, αλλά ως ένα ζήτημα του επιχειρείν. Δεν μπορούμε να μην σκεφτούμε εδώ την οικονομική θεωρία περί κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού όπου μεταξύ των άλλων μονοπωλίων το κράτος είναι ένα ισχυρότατο μονοπώλιο. Και το λέμε αυτό γιατί έχουμε την αίσθηση ότι εδώ βρίσκεται μια λογική business to business (B2B). 4 Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility] δεν μπορεί να αντιμετωπίσει, όσο και αν συστημικά είναι απαραίτητο σε μια περίοδο που το σύστημα χάνει από ιδεολογική άποψη έδαφος, τις ολοένα και περισσότερο αυξανόμενες ανάγκες ενός συστήματος που γεννά ελλείμματα στο επίπεδο 4 B2b είναι η συντομογραφία των λέξεων Business to business και έχει να κάνει με τους εμπλεκόμενους σε μία συναλλαγή (όσον αφορά το εμπόριο).

4 της αναπαραγωγής του. Αυτό δε σημαίνει ότι θα πρέπει να προσχωρήσουμε άκριτα στην αποδοχή μιας παλαιομαρξιστικής προσέγγισης όπου κάθε επιχειρηματική πρωτοβουλία είναι λίγο έως πολύ αρνητική. Αλλά ας προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το ζήτημα μέσα από μια ενδελεχή εξέταση της πιο πρόσφατης εκδήλωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με ημερομηνία Eίναι η περίφημη COM(2011) 681 final ή αλλιώς Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions: A renewed EU strategy for Corporate Social Responsibility. 4. Η πιο πρόσφατη θεσμική έκφραση για την ΕΚΕ [CSR]. Από τις λέξεις καθαρού κειμένου της παραπάνω διακοίνωσης [communication], μόνο οι 103 της εισαγωγής της αφορούν αποκλειστικά στο γιατί ενδιαφέρει την κοινωνία ως σύνολο, πιο απλά τους ανθρώπους η περιώνυμη ανανεωμένη στρατηγική. Όλο το υπόλοιπο κείμενο είναι ως εάν η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility] να μην αφορά τόσο πολύ όλους τους stakeholders, αλλά σχεδόν αποκλειστικά τις επιχειρήσεις, τους μετόχους και τους managers. Οι υπόλοιποι stakeholders, η πλειονότητα δηλαδή προς τους οποίους αποτείνεται η ΕΚΕ [CSR], κυρίως η κοινότητα, οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι εργαζόμενοι λάμπουν δια της απουσίας τους. Στο συνοπτικό αυτό κείμενο των 15 σελίδων η νέα στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποδεικνύεται διστακτική απέναντι στις μεγάλες προκλήσεις και ανατροπές που προοιωνίζονται. Και χωρίς να μιλάμε για κάτι ιδεώδες, οι κύριες αξίες της Ευρώπης που δεν είναι άλλες από της ηθικές αξίες, απουσιάζουν από το κείμενο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσπαθεί και πολύ ορθώς να τονώσει το ενδιαφέρο ν των επιχειρήσεων για την ΕΚΕ [CSR] χωρίς να αποτείνεται στους λοιπούς stakeholders. Άραγε πόσο τυχαίο μπορεί να το θεωρήσουμε ή πόσο συμβατό με τη συμπτωματολογία της έλλειψης πολιτικού προτάγματος και διάθεσης εμβάθυνσης της δημοκρατίας με προσανατολισμό προς τις πραγματικές ανάγκες των πολιτών και των κοινωνιών που συγκρατούν προς την κατεύθυνση μιας ουσιαστικά ενωμένης Ευρώπης; Ας δούμε ενότητα προς ενότητα αυτή την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για να δούμε πώς απαντώνται τα ερωτήματα τα οποία θέσαμε. (Όπως κατανοείτε ο περιορισμένος χρόνος της παρούσας ανακοίνωσης δεν επιτρέπει εκτεταμένη ανάλυση των θέσεων των Ευρωπαϊκών θεσμών στο σύνολό τους σχετικά με την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility]. Όμως η σύντομη κριτική παρουσίαση που ακολουθεί της πιο πρόσφατης σχετικής εκδήλωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι εύγλωττη.) Στο τέλος λοιπόν του Οκτωβρίου 2011 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκδίδει τη σχετική ανακοίνωση [communication] όπου επισημαίνει τα ακόλουθα στο πλαίσιο της ανανεωμένης στρατηγικής ΕΕ για την Εταιρική

5 Κοινωνική Ευθύνη [renewed EU strategy for Corporate Social Responsibility]. Η εισαγωγή της έκθεσης Από την αρχή του (1.) ως το (1.3.) γίνεται μια γενική παράθεση του σκεπτικού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την ΕΚΕ [CSR] όπου όπως προείπαμε τονίζεται πρωτίστως ότι η αντιμετώπιση του θέματος της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης [Corporate Social Responsibility] είναι προς το συμφέρον των επιχειρήσεων [addressing corporate social responsibility is in the interests of enterprises]. Ως προς το γιατί η νέα στρατηγική η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τονίζει The economic crisis and its social consequences have to some extent damaged consumer confidence and levels of trust in business. Στη συνέχεια αντιπαρέρχεται μονολεκτικά του θέματος της ηθικής [ethical performance] των επιχειρήσεων [enterprises]. Αξιολόγηση του αντίκτυπου της Ευρωπαϊκής πολιτικής στην ΕΚΕ [ Evaluation of the impact of European policy on CSR ]. Εδώ το κείμενο τονίζει τη συνεργασία των κρατών-μελών ως προς την πληροφόρηση των καταναλωτών και την διαφάνεια, την έρευνα, την εκπαίδευση, τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και την διεθνή διάσταση της ΕΚΕ [CSR]. Παρ' όλα αυτά μέσα από το σύνολο του κειμένου συμπεραίνουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει καταφέρει να συνδέσει την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility] με το σύνολο της επιχειρηματικότητας και ότι η ΕΚΕ [CSR] συνεχίζει να είναι πρωτευόντως μια υπόθεση των μεγάλων και πολυεθνικών επιχειρήσεων. Αμφίβολη ανανέωση της αντίληψης για την ΕΚΕ [CSR]. Στο πρώτο χωρίο (3.1.) επιχειρείται να δοθεί ένας νέος ορισμός της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης [Corporate Social Responsibility] ο οποίος κατά τη γνώμη μας δεν προσφέρει κάτι πραγματικά καινούριο. Ως προς τις μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις επιβεβαιώνεται η άποψη που εκφράσαμε παραπάνω καθώς συγκεκριμένα αναφέρεται ότι για τις περισσότερες μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, ιδίως τις πολύ μικρές επιχειρήσεις, η διαδικασία ΕΚΕ είναι πιθανόν να παραμείνει άτυπη και διαισθητική [ For most small and medium-sized enterprises, especially microenterprises, the CSR process is likely to remain informal and intuitive ]. Τονίζεται στη συνέχεια (3.2.) η τυπική αναγνωρισμένη καθοδήγηση βάσει προτύπων σχετικά με την ΕΚΕ [CSR] (ISO 26000). Ως προς την πολυδιάστατη φύση της ΕΚΕ [multidimensional nature of CSR] (3.3.) η αλήθεια είναι ότι εν συντομία υπογραμμίζεται ο κοινωνικός της ρόλος. Το αυτό συμβαίνει και στο επόμενο χωρίο (3.4.) με τίτλο Ο ρόλος των δημοσίων αρχών και άλλων ενδιαφερομένων [The role of public authorities and other stakeholders]. Βεβαίως αμέσως μετά (3.5. & 3.6.) επιστρέφουμε στο μεγάλο ζήτημα που για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι η ΕΚΕ [CSR] και το επιχειρείν. Προσανατολισμένη προς ένα θεματολόγιο δράσης [agenda for action ]. Το επίκεντρο και πάλι είναι οι επιχειρήσεις, οι ορθές πρακτικές [good practices] που πρέπει να ακολουθούν και ο έντονος προβληματισμός της

6 Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε σχέση με μια γενική τοποθέτηση των επιχειρήσεων απέναντι στην Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility]. Ουσιαστικά, πράγμα που κατά τη γνώμη μας δεν είναι λάθος αλλά είναι σχετικά μονομερές, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ρίχνει όλο της το βάρος στο ζήτημα της συστηματικής και προγραμματισμένης δραστηριοποίησης των επιχειρήσεων στο πλαίσιο της ΕΚΕ [CSR]. Πάλι ως δευτερεύον σημείο στο (4.5.) με επιχειρηματο-κεντρική λογική εισάγει στο κείμενό της μια σελίδα για την βελτίωση της γνωστοποίησης των κοινωνικών και περιβαλλοντικών πληροφοριών εκ μέρους των εταιρειών [improving company disclosure of social and environmental information]. Αμέσως μετά συνδέει την ακαδημαϊκή έρευνα και την έρευνα συνολικά με την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη [Corporate Social Responsibility] και κατά την ταπεινή μας γνώμη είναι το μόνο σημείο όπου μιλάει με έναν νεωτεριστικό και πρωτότυπο τρόπο. Το μεγάλο αυτό χωρίο (4.) ολοκληρώνεται με το θέμα των εθνικών περιφερειακών και διεθνών διαστάσεων της ΕΚΕ [CSR] και του ρόλου των κρατών-μελών. Περί συμπερασμάτων [conclusion]. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσδιορίζει κατά τα μέσα του 2014 ένα συνέδριο για την παρακολούθηση και τον απολογισμό της ΕΚΕ [CSR] στην Ευρωπαϊκή Ένωση δίνοντας έμφαση στις εργασίες της συνεργασίας μεταξύ του Ευρωπαϊκού Πολυμερούς Φόρουμ για την ΕΚΕ [European Multistakeholde r Forum on CSR] και της Ομάδας Υψηλού Επιπέδου εκπροσώπων των κρατών - μελών της ΕΚΕ [High Level Group of CSR representatives of Member States]. Ανοίγει επίσης ξανά το διάλογο με το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, την Επιτροπή των Περιφερειών, τις επιχειρήσεις και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη [ the Council, the European Parliament, the Economic and Social Committee, the Committee of the Regions, enterprises and other stakeholders ]. Το όλο κείμενο κλείνει θέτοντας τις προοπτικές της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης [Corporate Social Responsibility] της Ευρωπαϊκής Ένωσης με ορίζοντα νέους στόχους για το 2015 και το Γενικά συμπεράσματα. Η θεώρηση της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης [Corporate Social Responsibility] σχετικά με τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς την τελευταία δωδεκαετία είναι ένα αντικείμενο το οποίο θα ήταν χρήσιμο να ασχοληθεί μια επιστημονική ομάδα προσφέροντας στο επιστημονικό κοινό και τους όποιους άλλους ενδιαφερόμενους ένα πραγματικά πολυσέλιδο βιβλίο. Εδώ προσπαθήσαμε να κάνουμε μια σύντομη και γενική παρέκβαση με επιστέγασμα μια εξίσου σύντομη αλλά πιστεύουμε περιεκτική κριτική παρουσίαση της ανακοίνωσης [communication] της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με κωδικό COM(2011) 681 final. Το πρώτο συμπέρασμα που εξάγ ουμε είναι ότι η ΕΚΕ [CSR] παγκοσμίως και στην Ευρώπη ειδικά βρίσκεται σε παιδικό στάδιο με γεωμετρικούς όμως ρυθμούς ανάπτυξης και προόδου. Το ερώτημα όμως είναι αν οι εξελίξεις της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας κρίσης θα της

7 επιτρέψουν να ενηλικιωθεί και πολύ δε περισσότερο να ωριμάσει και να ολοκληρώσει τον κύκλο της μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Το δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τον ηγετικό της ρόλο στον συντονισμό της λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταβάλλει ειλικρινείς προσπάθειες προς την ανάπτυξη μιας ευρωπαϊκής ΕΚΕ δίνοντας όμως υπερβολική έμφαση στο τι κάνουν και τι πρέπει να κάνουν οι επιχειρήσεις και λιγότερο στα υπόλοιπα ενδιαφερόμενα μέρη [stakeholders]. Τρίτο και τελευταίο συμπέρασμα αποτελεί η πεποίθησή μας πως προκε ιμένου να μην είναι στρεβλή η ανάπτυξη της ΕΚΕ στην Ευρώπη θα πρέπει επειγόντως να αναληφθούν δράσεις από τους θεσμικούς φορείς της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκειμένου να ενημερωθούν, να ευαισθητοποιηθούν και να κινητοποιηθούν οι Ευρωπαίοι πολίτες, οι εργαζόμενο ι και οι τοπικές κοινωνίες. Θεωρούμε ότι διαφορετικά πολύ σύντομα η ΕΚΕ [CSR] θα αναπτυχθεί αποκλειστικά ως ένα εργαλείο του μάρκετινγκ και του μάνατζμεντ.