Παρουσίαση μελέτης αποκατάστασης ασκητηρίου Αγίου Νικολάου Γαύρου

Transcript

1 Παρουσίαση μελέτης αποκατάστασης ασκητηρίου Αγίου Νικολάου Γαύρου Εισηγήτριες: Δήμητρα Βλαχάβα, Σοφία Φαραζούμη (Αρχιτέκτονες Μηχανικοί) 1] Η παρούσα ανακοίνωση πραγματεύεται προτάσεις για τη στερέωση και αποκατάσταση της Ιεράς Σκήτης του Αγ. Νικολάου Γάβρου και τη λειτουργική προσθήκη κατ επέκταση και καθ ύψος που θα γίνει για λόγους υγιεινής και ασφάλειας 2] Το ασκηταριό βρίσκεται κοντά στο μοναστηριακό συγκρότημα των Μετεώρων, μνημείο εγγεγραμμένο στον κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, 3] μισό χιλιόμετρο από το Γάβρο της Δημοτικής Ενότητας Χασίων του Δήμου Καλαμπάκας, σε κοίλωμα ενός βράχου της γνωστής συστάδας βράχων του Γάβρου που αποτελεί προέκταση της Μετεωρίτικης μοναστικής πολιτείας. 4] Η Ιερά Σκήτη Αγ.Νικολάου Γάβρου, μαζί με την παρακείμενη σκήτη του Αγ.Θεοδοσίου αλλά και τις κοντινές των Μετεώρων αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα της μοναστικής αρχιτεκτονικής του Θεσσαλικού χώρου, και προστατεύονται από τις διατάξεις του Ν. 3028/2002 «Για την Προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς».

2 5] Το ασκηταριό Αγ. Νικολάου χρονολογείται στις αρχές του 17 ου αιώνα και σε αυτό σύμφωνα με την παράδοση ασκήτευαν μοναχές. Ως αρχιτεκτόνημα αποτελείται από λίθινο τοίχο σε περασιά με το βράχο σε πλάτος 11μέτρα περίπου και σε ύψος 8 μέτρων που στεγαζόταν με μονόρριχτη στέγη, η οποία δε σώζεται. Εκτείνεται δε, σε δύο επίπεδα, στο χαμηλό υπάρχει ο ναός που τιμάται στον Άγιο Νικόλαο με μία κρυφή κρύπτη στο Ιερό ενώ στο δεύτερο επίπεδο υπήρχε ξύλινο πατάρι, το οποίο σήμερα είναι μισοκατεστραμμένο και δεν είναι επισκέψιμο. 6] Η τοιχοποιία της πρόσοψης της σκήτης είναι μία κατασκευή από λίθους κροκαλοειδούς μορφής με πιθανή προέλευση από το παρακείμενο ποτάμι, στο μεγαλύτερο μέρος της ακατέργαστους, με τη μόνη επεξεργασία να εντοπίζεται στους ημιλαξευμένους λίθους των παραστάδων των ανοιγμάτων καθώς και στους γωνιόλιθους της βόρειας γωνίας της. Ξυλοδεσιές καθ όλο το μήκος της όψης υφίστανται σε δύο ζώνες, μία στη βάση του πρώτου ορόφου και μία στη βάση του δευτέρου ορόφου, όπου εντοπίζονται και ίχνη εξώστη. Ενώ στο τρίτο διάζωμα της όψης και καθ όλο το ύψος του πρώτου ορόφου οι ξυλοδεσιές υπάρχουν σε συνδυασμό με τις παραστάδες των ανοιγμάτων. Το συνδετικό υλικό που χρησιμοποιείται στην τοιχοδομία της πρόσοψης της σκήτης είναι αργιλώδες με βάση το κοκκινόχωμα και δεν περιέχει κονίαμα. Το ορατό ή αλλιώς τελικό αρμολόγημα, όπου σώζεται, είναι σε περασιά με το πρόσωπο των λίθων και αποτελείται μόνο από λάσπη. Στην τοιχοποιία εντοπίζονται αρκετές ρηγματώσεις ικανού εύρους, κυρίως στο πάνω τμήμα της, ενώ παρουσιάζεται έντονη απόπλυση του συνδετικού υλικού και αρκετές καταπτώσεις λίθων.

3 Ο τοίχος εδράζεται απευθείας στο βράχο και από μακροσκοπική εξέταση φαίνεται ότι η θεμελίωση βρίσκεται σε καλή σχετικά κατάσταση. 7] Εσωτερικά της σκήτης τώρα, ο ναός του Αγίου Νικολάου είναι μονόχορος δρομικός, τύπος που επικρατεί στην περιοχή κατά τη μεσοβυζαντινή και υστεροβυζαντινή εποχή παράλληλα με τους εγγεγραμμένους σταυροειδείς ναούς. Πρόκειται για ένα κτίσμα σχεδόν τετράγωνο εξωτερικών διαστάσεων 3,25x3,30μ., που απολήγει ανατολικά, στο Ιερό, σε ημικυκλική κόγχη με άνοιγμα διαστάσεων 0,15x0,40μ.. 8] Στη νότια πλευρά του ναού, ο ανατολικός τοίχος συνεχίζει σε απόσταση 1,35μ. έως το βράχο, δημιουργώντας έτσι ένα μικρό κρυφό χώρο, μάλλον την κρύπτη που σύμφωνα με την παράδοση χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της περιοχής και οι μοναχές σε εποχές έντονων ταραχών. Στη βόρεια πλευρά του ναού υφίσταται θύρα εισόδου με άνοιγμα 0,65x1,45μ., αριστερά της οποίας ανοίγεται παράθυρο διαστάσεων 0,30x1,10 στο τμήμα του ιερού. 9] Η στέγη του ναού ήταν δίρριχτη, ξύλινη με επικάλυψη από σχιστοειδείς πλάκες, ενώ σήμερα, μετά από επεμβάσεις, καθώς είχαν καταστραφεί οι πλάκες, η στέγη έχει επιστρωθεί με κονίαμα. 10] Εσωτερικά ο ναός αποτελείται από τον κυρίως ναό και το ιερό, που χωρίζονται από ένα περίτεχνο ξύλινο τέμπλο του 16 ου αιώνα. Πρέπει να τονιστεί ότι από τα πιο ενδιαφέρονται στοιχεία του είναι οι τοιχογραφίες. Ο ναός αν και μικρός είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες σε

4 δύο στρώματα που απεικονίζουν τοπικούς αγίους. Ο τοιχογραφικός διάκοσμος καλύπτει ολόκληρο τον κυρίως ναό και το Ιερό και επεκτείνεται στην εξωτερική βόρεια πλευρά, αλλά από την αρχική τοιχογράφηση σήμερα τίποτα δεν είναι ορατό στον κυρίως ναό καθώς όλες οι επιφάνειες καλύπτονται με μεταβυζαντινές τοιχογραφίες, οι οποίες χρονολογούνται στα τέλη του 18ου αιώνα σύμφωνα με επιγραφή ιστόρησης στο εσωτερικό της θύρας όπου αναφέρεται ότι ο ναός ιστορήθει 12 Μαΐου 1893 δια χειρός Αδάμ Δ. Κράϊα εν κόμης Σαμαρίνης. Η αρχική τοιχογράφηση σώζεται στο Ιερό όπου σύμφωνα με μία επιγραφή στην κόγχη ο ναός ιστορήθει εκ χειρός Μανουήλ το ] Το δάπεδο της σκήτης ουσιαστικά είναι ο βράχος και μόνο σε ένα μικρό τμήμα της έχουν γίνει επεμβάσεις για την ομαλοποίηση του εδάφους με τη χρήση άοπλου σκυροδέματος. 12] Εσωτερικά σε ύψος 2,50 μέτρων περίπου από το δάπεδο της σκήτης υπήρχε ξύλινο πατάρι που στηρίζεται σε τέσσερα υποστυλώματα και δώδεκα δοκούς από ακατέργαστους ξύλινους κορμούς, το οποίο σήμερα έχει καταπέσει. Η πρόσβαση στο πατάρι γινόταν πιθανόν με ξύλινη κλίμακα, η οποία όμως δε σώζεται, ούτε είναι δυνατό να διευκρινιστεί η θέση της. 13] Μετά από αυτή τη σύντομη περιγραφή της υπάρχουσας κατάστασης της Ιεράς Σκήτης του Αγίου Νικολάου Γάβρου θα σας εκθέσουμε τα στοιχεία της μελέτης που εκπονούμε και η οποία αφορά σε δύο σκέλη στην στερέωση και συντήρηση των αρχιτεκτονικών στοιχείων του μνημείου που αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των δομοστατικών και οικοδομικών προβλημάτων, ώστε να επέλθει η αισθητική αναβάθμισή του, και στην προσθήκη κατ έκταση και καθ ύψος που θα γίνει ώστε να

5 καταστεί δυνατή η επισκεψιμότητα της σκήτης αλλά και η λειτουργική αξιοποίησή της. 14] Το αντικείμενο του έργου αφορά σε εργασίες που θα γίνουν για τη δομική ενίσχυση του υπάρχοντος κελύφους της σκήτης, την αποκατάσταση του ναού του Αγίου Νικολάου και τη στερέωση και αποκατάσταση του ξύλινου παταριού από τη μία που θα εξασφαλίσουν παράλληλα και τη φυσική διατήρησή της Ιεράς Σκήτης και από την άλλη για τη λειτουργική προσθήκη εξωτερικά της σκήτης και σε επαφή με αυτή, ενός τριώροφου χώρου με κελιά, χώρους υγιεινής, αρχονταρίκι και κουδουνοστάσιο. Το τελικό αποτέλεσμα δηλαδή δεν θα είναι μόνο η ενίσχυση του μνημείου, όσον αφορά στην αρχική του φέρουσα ικανότητα, το επίπεδο της οποίας διερευνάται, αλλά η ενίσχυση της σημερινής του κατάστασης. Οι προτεινόμενες επεμβάσεις αποσκοπούν στην στερέωση και προστασία, την επιμήκυνση του χρόνου ζωής, καθώς και την αναβάθμιση της μορφής της σκήτης. Πρωταρχικά λοιπόν, πρέπει να αντιμετωπιστούν τα δομικά και οικοδομικά προβλήματα ώστε να εξαλειφθούν οι κίνδυνοι που εγκυμονεί η παρουσία τους και συνάμα να σταματήσει η φθορά. 15] Οι επεμβάσεις αποκατάστασης βασίζονται στην επιστημονικώς τεκμηριωμένη αρχική μορφή του μνημείου μέσα από το σωζόμενο αρχειακό υλικό και αποσκοπούν στη διατήρηση της υπόστασης του αρχαιολογικού χώρου ως φορέα πνευματικών αξιών και μηνυμάτων. Οι ειδικές συνθήκες και τα δεδομένα του μνημείου καθόρισαν το βαθμό επέμβασης ούτως ώστε οι προτεινόμενες ενέργειες να σέβονται την αρχιτεκτονική του.

6 16] Κατά τη διάρκεια εκπόνησης της μελέτης έγινε γραφική αναπαράσταση κάθε φάσης τεκμηριωμένα και όσο το δυνατόν επαρκέστερα, πριν από οποιαδήποτε σκέψη καθαίρεσης ή υποβάθμισής της. Καταβλήθηκε προσπάθεια να γίνουν όσο το δυνατόν λιγότερες ανακατασκευές, και ταυτόχρονα να συντηρηθούν και να διατηρηθούν τα αυθεντικά στοιχεία του μνημείου με χρήση παραδοσιακών υλικών και τρόπων δομής. Η αισθητική, η αρχιτεκτονική και η ιστορική αξία του μνημείου δεν προσβάλλεται με την χρησιμοποίηση μη παραδοσιακών τεχνικών και τρόπων δόμησης κατά την διάρκεια των εργασιών. Η χρήση φιλικών προς το μνημείο υλικών και κατασκευαστικών τρόπων που δεν καταστρέφουν το αυθεντικό τμήμα του, αποτελούν βασικές προϋποθέσεις, ώστε η κάθε επέμβαση να μπορεί να αναιρεθεί και η μετάβαση στην προηγούμενη φάση να είναι εφικτή. Οποιαδήποτε ένταξη νέων στοιχείων, είναι διακριτή και διακριτική και αυτό επιτυγχάνεται με την συνετή χρήση των νέων υλικών και μορφών, ενώ ταυτόχρονα καταβάλλεται προσπάθεια να διασφαλισθεί η διάκριση των νέων κατασκευών από τις παλαιές χωρίς αυτές να είναι κραυγαλέες και να προσβάλλουν το μνημείο. 17] Η τοιχοποιία του κελύφους της σκήτης παρουσιάζει μειωμένη συνοχή και αντοχή και χρίζει άμεσης επέμβασης. Για την αντιμετώπιση των όποιων δομικών και οικοδομικών προβλημάτων της φερουσας τοιχοποιιας του μνημείου προτείνεται η διατήρηση, στερέωση και ενίσχυσή της με καθαρισμούς, αρμολογήματα και ενέματα. Αναλυτικότερα για την ενίσχυση της τοιχοδομής, προτείνεται ο καθαρισμός του παλαιού λασπώδους συνδετικού υλικού και όπου αυτό παρουσιάζει φθορές να καθαιρεθεί και να αντικατασταθεί με νέο. Πριν από οποιαδήποτε επέμβαση για την αποκατάσταση της συνέχειας της

7 τοιχοποιίας απαιτείται σχολαστικός καθαρισμός της με υδροβολή ελεγχόμενης πίεσης και καθαρισμός έκπλυση των αρμών με άφθονο καθαρό νερό. Η εφαρμογή ενεμάτων είναι η πλέον ενδεδειγμένη λύση για το σφράγισμα των κενών της τοιχοποιίας και την αύξηση της εφελκυστικής και διατμητικής αντοχής της, δεν αλλοιώνει την όψη της και γίνεται για την ομογενοποίηση της λιθοδομής και την αποκατάσταση του πυρήνα της. Η σύσταση των κονιαμάτων για το συνδετικό κονίαμα που θα χρησιμοποιηθεί τόσο για την εφαρμογή ενεμάτων όσο και για το αρμολόγημα θα προκύψει με τη λήψη δοκιμίων της τοιχοποιίας από εξειδικευμένο εργαστήριο δομικών υλικών, το οποίο αφού αναλύσει τα δείγματα θα προτείνει την κατάλληλη σύσταση κονιάματος που θα έχει στοιχεία συμβατά με το υπάρχον συνδετικό υλικό και θα αποδίδει αισθητικό αποτέλεσμα (χρώμα και υφή) όμοια με αυτό. Μετά την αποκατάσταση όλης της εξωτερικής τοιχοποιίας, θα κατασκευαστεί περιμετρικό διάζωμα οπλισμένου σκυροδέματος στη στέψη των τοίχων (κρυφοσενάζ) που θα έχει πλάτος περί τα δύο τρίτα του πάχους της υποκείμενης λιθοδομής, ώστε να καλύπτει την εσωτερική παρειά και τον πυρήνα της τοιχοποιίας. 18] Όσον αφορά στο ξύλινο πατάρι θα συντηρηθεί ο ξύλινος φέροντας οργανισμός με καθαρισμό και εμποτισμό των κορμών που τον απαρτίζουν, πλην ενός υποστυλώματος που φέρει έντονη κλίση, το οποίο θα αφαιρεθεί και θα αντικατασταθεί. Η επίστρωση του δαπέδου του παταριού θα γίνει με σανίδια ίδιας ξυλείας με τα υπάρχοντα, τα οποία θα απομακρυνθούν καθώς όσα σώζονται είναι αποσαθρωμένα και επικίνδυνα. Για την πρόσβαση στο επίπεδο του παταριού θα κατασκευαστεί ξύλινη κλίμακα ανόδου.

8 19] Ο ναός βρίσκεται σε καλή σχετικά κατάσταση παρουσιάζοντας μόνο αισθητικά προβλήματα από τις νεότερες επεμβάσεις (επιχρίσματα και ελαιοχρωματισμούς) και από τα παλαιά κουφώματα, τα οποία θα αντικατασταθούν. Έτσι, η απομάκρυνση των νεότερων επιχρισμάτων με καθαρισμό και υδροβολή, το αρμολόγημα και η απομάκρυνση των νεότερων επεμβάσεων θα έχει και ως άμεση συνέπεια την αισθητική αναβάθμιση στο εξωτερικό του ναού. Ακόμη θα αποκατασταθεί η στέγη στην αρχική της μορφή με την επίστρωση σχιστόπλακων. 20] Φτάνοντας τώρα στην προσθήκη, αυτή θα γίνει για να καλυφθούν οι ανάγκες για την επαναλειτουργία του χώρου ως ασκηταριό και οι ανάγκες των πιστών που θα την επισκέπτονται. Η νέα κατασκευή θα εκτείνεται εξωτερικά παράλληλα με την υπάρχουσα πρόσοψη σε τρία επίπεδα με πρώτο αυτό της πρόσβασης της εσωτερικής κλίμακας και μικρής αποθήκης. Το δεύτερο επίπεδο θα είναι αυτό του ναού όπου θα κατασκευαστεί και εξώστης στη βορειοδυτική πλευρά της σκήτης που θα λειτουργεί ως σημείο θέασης και όπου θα υφίσταται και το κουδουνοστάσιο του ναού. Ανάμεσα στο πρώτο και το δεύτερο επίπεδο στο ύψος του πλατύσκαλου θα λειτουργεί και χώρος υγιεινής για τους επισκέπτες. Το τρίτο επίπεδο θα εκτείνεται στο χώρο του υφιστάμενου παταριού, από θα γίνεται και η πρόσβασή του. Στο ξύλινο πατάρι θα εγκατασταθεί το αρχονταρίκι και η τράπεζα και από την υπάρχουσα θύρα θα οδηγούμαστε και στο χώρο των κελιών των μοναχών. Ο νέος χώρος θα αποτελείται από τα δύο κελιά, χώρο υγιεινής και την κουζίνα. 21] Ο φέρων οργανισμός της προσθήκης θα είναι τοιχοποιία πάχους 50 εκ. από ημιλαξευμένους τοπικούς λίθους, με συνδετικό

9 κονίαμα όμοιου χρώματος και μορφής με αυτό που θα χρησιμοποιηθεί για την αποκατάσταση των υφιστάμενων τοιχοδομών. Η θεμελίωση θα γίνει απευθείας στο βράχο με τους λιγότερους δυνατούς εκβραχισμούς. Ο τοίχος θα κατασκευαστεί με τρεις σειρές εμφανείς ξυλοδεσιές στο ύψος των δαπέδων των επιπέδων. Όσον αφορά στον τρίτο επίπεδο, δηλαδή τα κελιά, θα προταθούν δύο τρόποι δόμησης για να αποφασίσουν τα αρμόδια όργανα: α) λίθινη τοιχοποιία όμοια με των υπόλοιπων επιπέδων ή β) ξύλινο μπαγδατί με μόνωση που θα επιχρισθεί και θα ελαιοχρωματιστεί σε γήινες αποχρώσεις. 22] Τα δάπεδα και οι κλίμακες θα είναι από ξυλεία καστανιάς ή κερασιάς κατάλληλα εμποτισμένα και επεξεργασμένα. Τα κουφώματα θα είναι επίσης ξύλινα με διπλούς ενεργειακούς υαλοπίνακες και δεν θα έχουν εξώφυλλά αλλά θα φέρουν εξωτερικά σιδεριές. Η στέγαση θα αντιμετωπιστεί συνολικά, ενιαία αφορώντας την υπάρχουσα σκήτη αλλά και την προσθήκη. Η στέγη θα είναι ξύλινη με επικάλυψη από βυζαντινά κεραμίδια. Ο φορέας της στέγης θα συγκροτείται από ζευκτά αναρτημένου τύπου. Κάθε ζευκτό θα αποτελείται από ζεύγη αμειβόντων, κεντρικούς ορθοστάτες με αντηρίδες και κάτω πέλμα. Οι συνδέσεις μεταξύ των άκρων των αμειβόντων και των αντίστοιχων άκρων του κάτω πέλματος θα πραγματοποιηθούν μέσω εντορμίων. Τα ζευκτά θα τοποθετηθούν ανά 0,80-1,00μ. και θα στηρίζονται στο περιμετρικό διάζωμα οπλισμένου σκυροδέματος.

10 23] Για τις εργασίες που σας παρουσιάσαμε ολοκληρώνεται μελέτη, η οποία θα αποσταλεί για γνωμοδότηση στο Τοπικό Συμβούλιο Μνημείων Θεσσαλίας. 24] Θα ήθελα σε αυτό το σημείο να επισημάνω ότι η μελέτη βασίζεται σε προηγούμενη μελέτη του κυρίου Χρήστου Πύργου με τίτλο: Κατεδάφιση πρόσοψης και ανακατασκευή ιεράς σκήτης Αγίου Νικολάου, την οποία επεξεργαζόμαστε σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του Τοπικού Συμβουλίου Μνημείων Θεσσαλίας, ως προς την αποκατάσταση της υπάρχουσας Σκήτης Ευχαριστίες οφείλονται στην Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Τρικάλων κα. Κρυσταλλία Μαντζανά για την παρότρυνσή της να παρουσιάσουμε τη μελέτη και φυσικά στον κύριο Απόστολο Γκαντέλα για τη βοήθεια και την υποστήριξή του ώστε να έλθει εις πέρας αυτό το έργο και να λειτουργήσει ξανά η Ιερά Σκήτη Αγίου Νικολάου Γάβρου. Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.