'ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ(CHANSON) ΤΟΥ 16ΟΥ ΑΙΩΝΑ'

Transcript

1 'ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ(CHANSON) ΤΟΥ 16ΟΥ ΑΙΩΝΑ' Υποδειγματικό Σενάριο Γνωστικό αντικείμενο: Μουσική Δημιουργός: ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΛΟΥΚΑΚΗ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

2 Σημείωση Το παρόν έγγραφο αποτελεί προϊόν αυτόματης δημιουργίας και εκτύπωσης του Ψηφιακού Διδακτικού Σεναρίου με Τίτλο: «'ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ(CHANSON) ΤΟΥ 16ΟΥ ΑΙΩΝΑ'». Δημιουργήθηκε στις 27/01/ :56:23 και έχει υποστηρικτικό ρόλο στο έργο του εκπαιδευτικού. Δεν αντικαθιστά το Ψηφιακό Διδακτικό Σενάριο, το οποίο περιέχει όλο το Διαδραστικό Περιεχόμενο και αξιοποιεί τις ψηφιακές δυνατότητες της Πλατφόρμας «Αίσωπος». Το σενάριο αυτό έχει χαρακτηρισθεί ως «Υποδειγματικό» ύστερα από εργασία επιστημονικής επιτροπής εμπειρογνωμόνων (Εκπαιδευτικός Αυξημένων Προσόντων, Σχολικοί Σύμβουλοι, Μέλος ΔΕΠ / Επιστημονικό Προσωπικό του ΙΕΠ). Το Διαδραστικό Ψηφιακό Διδακτικό Σενάριο με το πλήρες ψηφιακό περιεχόμενό του βρίσκεται στον σύνδεσμο: Επισημαίνεται ότι τα σενάρια της Πλατφόρμας «Αίσωπος» διακρίνονται σε: Υποδειγματικά Σενάρια: Ψηφιακά Διδακτικά Σενάρια που έχουν προκύψει από επιστημονικές επιτροπές εμπειρογνωμόνων (Εκπαιδευτικοί Αυξημένων Προσόντων, Σχολικοί Σύμβουλοι, Μέλη ΔΕΠ / Επιστημονικό Προσωπικό του ΙΕΠ). Βέλτιστα Σενάρια: Αξιολογημένα Ψηφιακά Διδακτικά Σενάρια εκπαιδευτικών με βαθμολογία άνω των 70 μονάδων. Επαρκή Σενάρια: Αξιολογημένα Ψηφιακά Διδακτικά Σενάρια εκπαιδευτικών με βαθμολογία από 50 έως 70 μονάδες. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «Ανάπτυξη Mεθοδολογίας και Ψηφιακών Διδακτικών Σεναρίων για τα Γνωστικά Αντικείμενα της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Γενικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης» - MIS: , ΣΑΕ: 2014ΣΕ Η πράξη συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΚΤ) και το Ελληνικό Δημόσιο στο πλαίσιο του ΕΠ «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» του ΕΣΠΑ και υλοποιείται σε σύμπραξη από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής και την Ειδική Υπηρεσία Εφαρμογής Εκπαιδευτικών Δράσεων του Υ.ΠΟ.ΠΑΙ.Θ. Η Πλατφόρμα Ανάπτυξης, Σχεδίασης, Υποβολής, Αξιολόγησης και Παρουσίασης Ψηφιακών Διδακτικών Σεναρίων «Αίσωπος», αναπτύχθηκε με ίδια μέσα από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής στο πλαίσιο του Υποέργου 2: «Ψηφιακό Σύστημα Ηλεκτρονική Πλατφόρμα Υποβολής, Αξιολόγησης, Διαχείρισης και Αξιοποίησης Ψηφιακών Σεναρίων καθώς και καθοδήγησης και Υποστήριξης των Εκπαιδευτικών» της Πράξης. Ομάδα Επιστημονικής και Διοικητικής Εποπτείας της Πράξης: Επιστημονικός Υπεύθυνος Πράξης για τις Δράσεις που αφορούν το Ι.Ε.Π: Ιωάννης Σταμουλάκης, Φιλόλογος, Σύμβουλος Α' Υ.ΠΟ.ΠΑΙ.Θ. Υπεύθυνος Υποέργου 1: Ιωάννης Σταμουλάκης, Φιλόλογος, Σύμβουλος Α' Υ.ΠΟ.ΠΑΙ.Θ. Υπεύθυνος Υποέργου 2: Νικόλαος Γραμμένος, Πληροφορικός, Σύμβουλος Γ' Ι.Ε.Π. Υπεύθυνος Υποέργου 3: Νικόλαος Γραμμένος, Πληροφορικός, Σύμβουλος Γ' Ι.Ε.Π. Επιστημονική Συντονίστρια των ειδικών επιστημόνων του Υποέργου 1: Βασιλική Καραμπέτσου, Φιλόλογος, Εισηγήτρια Ι.Ε.Π. Σελίδα 2/33

3 Φύλλα Εργασίας Σεναρίου Το παρόν ψηφιακό σενάριο περιέχει φύλλα εργασίας, τα οποία είναι συννημένα στο αρχείο «PDF» και μπορείτε να τα ανοίξετε κάνοντας διπλό κλικ πάνω στο εικονίδιο. 1η Φάση: Δεν υπάρχει 2η Φάση: Δεν υπάρχει 3η Φάση: 4η Φάση: Δεν υπάρχει 5η Φάση: Δεν υπάρχει Σελίδα 3/33

4 Γενική Περιγραφή Σεναρίου Γνωστικό αντικείμενο: Μουσική Θεματική ταξινομία: Μουσική -> Μουσικές μορφές / είδη Εκπαιδευτικό πρόβλημα: Το παρόν σενάριο θ ασχοληθεί, όπως δηλώνει και ο τίτλος του, με το κοσμικό τραγούδι (chanson) του Γάλλου συνθέτη Clément Janequin στην εποχή της Αναγέννησης. Αρχικά, θ αναφερθούν μερικά εισαγωγικά βιογραφικά στοιχεία του γάλλου συνθέτη Clément Janequin της εποχής αυτής, τα οποία θα δίνουν μία σαφή εικόνα του τρόπου ζωής του, μαρτυρώντας το γενικότερο πλαίσιο των κοινωνικών συνθηκών μέσα στο οποίο κινείται αυτή η μουσική δημιουργία. Στη συνέχεια, θα μελετηθεί το chanson = τραγούδι ως είδος μουσικής σύνθεσης στα χρόνια της Αναγέννησης και θ απαντηθούν τα εξής ερωτήματα: 1) Το chanson του 16ου αι. από ποιές εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής είναι εμπνευσμένο? 2) Ποιά είναι η θεματολογία του? 3) Ποιά είναι τα μουσικά στοιχεία που το σηματοδοτούν και το χαρακτηρίζουν? 4) Κατά πόσο η τυπογραφία συντελεί στη γρήγορη γνωστοποίηση και μετάδοσή του? Το επόμενο στάδιο, το οποίο είναι το σημαντικότερο και το εκτενέστερο, αφορά το κομμάτι της ιστορικής μουσικολογικής έρευνας: Το υλικό αυτού του τραγουδιού θα καταγραφεί ως προς το στίχο και τη μουσική σύμφωνα με τις διαθέσιμες βιβλιογραφικές πηγές. Στη συνέχεια θα πραγματοποιηθεί η μουσικοποιητική ανάλυσή του (σχέση μουσικής και κειμένου), με τρόπο που οι μαθητές να χρησιμοποιήσουν την τεχνογνωσία που έχουν κατακτήσει από παρόμοιες διδακτικές προσεγγίσεις. Γενική περιγραφή περιεχομένου: To παρόν σενάριο ασχολείται, όπως δηλώνει και ο τίτλος του, με την ποίηση και τη μουσική στο γαλλικό τραγούδι (chanson) του 16ου αιώνα. Το σενάριο αποτελείται από τέσσερις φάσεις ανάλυσης. Πιο συγκεκριμένα: α) Στην πρώτη φάση, αναφέρονται μερικά εισαγωγικά βιογραφικά στοιχεία για τον συνθέτη γαλλικού τραγουδιού (chanson) Clément Janequin. β) Στη δεύτερη φάση ανάλυσης, μελετάται το " chanson" ως είδος μουσικής σύνθεσης στα χρόνια της Αναγέννησης. Σελίδα 4/33

5 γ) Στην τρίτη φάση αναλύεται και μελετάται το τραγούδι 'Plus ne suys' του Clément Janequin, το οποίο αποτελεί έκφραση μιας αντιπροσωπευτικής τάσης (στυλ) ποιητικής δημιουργίας του 16ου αιώνα. δ) Στη τέταρτη φάση, η οποία είναι η σημαντικότερη και η εκτενέστερη, αναφέρεται η μουσική ανάλυση αυτού του τραγουδιού και επιχειρείται η μουσικοποιητική του αντιστοιχία. Διδακτικοί Στόχοι: Η διερεύνηση, από τους μαθητές, της αντιστοιχίας ποίησης και μουσικής. Μελέτη της γαλλικής γλώσσας, κατανόηση της γαλλικής κουλτούρας, του τρόπου έκφρασης αυτού του λαού. Κατανόηση όλων των μουσικο-τεχνικών δυσκολιών για τη μουσική απόδοση ερμηνεία. Λέξεις κλειδιά που χαρακτηρίζουν τη θεματική του σεναρίου: Αναγέννηση κοσμικό γαλλικό τραγούδι γαλλική αναγεννησιακή ποίηση Oυμανισμός παρισινό chanson ομοφωνία αντίστιξη πολυφωνία. Υλικοτεχνική υποδομή: Διαδραστικός πίνακας ή Προβολικό μηχάνημα, Η/Υ Τυπικός χρόνος αλληλεπίδρασης με το εκπαιδευτικό σενάριο σε διδακτικές ώρες για δουλειά εντός του σχολείου: 3 ώρες Πνευματικά δικαιώματα ή άλλοι αντίστοιχοι περιορισμοί: Υou Tube, Wikipedia, e-classical.com, Εκτιμώμενο Επίπεδο Δυσκολίας: Δύσκολο Τύπος διαδραστικότητας : Συνδυασμός παθητικής και ενεργητικής μάθησης Επίπεδο διαδραστικότητας : Μεσαίο Προτεινόμενη ηλικιακή ομάδα του τελικού χρήστη: Εκπαιδευτική βαθμίδα που απευθύνεται το σενάριο: Άλλο Σελίδα 5/33

6 Σύνοψη φάσεων σεναρίου: 1η Φάση: Βιογραφικά στοιχεία για τον Clément Janequin Χρονική Διάρκεια: 19 λεπτά της ώρας Χώρος Διεξαγωγής: Σχολική αίθουσα με διαδραστικό πίνακα ή Η/Υ με σύνδεση ίντερνετ και με προβολικό μηχάνημα Δομικά - Διαδραστικά στοιχεία: Clément Janequin Βιογραφία Εισαγωγή Εκφράσεων Τύπου Σωστό/Λάθος Η δράση του C. Janequin από το έτος 1548 έως το θάνατό του Εισαγωγή Ερώτησης Αντιστοίχισης 2η Φάση: Mελέτη του 'chanson' ως είδους μουσικής σύνθεσης Χρονική Διάρκεια: 25 λεπτά της ώρας Χώρος Διεξαγωγής: Σχολική αίθουσα με διαδραστικό πίνακα ή Η/Υ με σύνδεση ίντερνετ και με προβολικό μηχάνημα Δομικά - Διαδραστικά στοιχεία: Το chanson ως είδος μουσικής σύνθεσης Εισαγωγή Ερώτησης Αντιστοίχισης Το τραγούδι των πουλιών 'Le Chant des Oyseaux' Clément Janequin, Le Chant des Oiseaux Ο ρόλος της τυπογραφίας στη διάδοση του γαλλικού 'chanson' Τυπογραφία Αποδέσμευση του 'chanson' από τις παραδοσιακές μουσικές φόρμες θρησκευτικού χαρακτήρα 3η Φάση: Ποιητική ανάλυση του chanson 'Plus ne suys' Χρονική Διάρκεια: 45 λεπτά της ώρας Χώρος Διεξαγωγής: Σχολική αίθουσα με διαδραστικό πίνακα ή Η/Υ με προβολικό μηχάνημα Αριθμός φύλλων εργασίας: 2 Δομικά - Διαδραστικά στοιχεία: 1. ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ 'Plus ne suys 2. Ποιητική ανάλυση του chanson 'Plys ne suys' Σελίδα 6/33

7 4η Φάση: Μουσική ανάλυση του chanson 'Plus ne suys' Χρονική Διάρκεια: 45 λεπτά της ώρας Χώρος Διεξαγωγής: Σχολική αίθουσα Δομικά - Διαδραστικά στοιχεία: Μουσικοποιητική αντιστοιχία - 1ο μέρος της σύνθεσης Έναρξη της σύνθεσης Μουσικές καταλήξεις - πτώσεις Αντιστοιχία μουσικής και στίχων Χρησιμοποίηση και άλλων μουσικοτεχνικών μέσων Μουσικοτεχνικά μέσα: Γρήγορα φθογγόσημα ανιούσας φοράς Ομοφωνικό μέρος - 2ο μέρος της σύνθεσης Ομοφωνικό μέρος - 2ο μέρος της σύνθεσης Αντιστικτικό μέρος - 3ο και τελευταίο μέρος της σύνθεσης Αντίστιξη Τελική μουσικοποιητική αντιστοιχία Εισαγωγή Καρτών Διαλόγου Σχήμα μουσικοποιητικής αντιστοιχίας στο τραγούδι - 'chanson: Plus ne suys' Παρτιτούρα του 'chanson' Plus ne suys' 'Plus ne suys' 5η Φάση: Βιβλιογραφία Χρονική Διάρκεια: 1 λεπτά της ώρας Χώρος Διεξαγωγής: Σχολικκή τάξη Δομικά - Διαδραστικά στοιχεία: 1. Βιβλιογραφία Σελίδα 7/33

8 1η Φάση: Βιογραφικά στοιχεία για τον Clément Janequin Σελίδα 8/33

9 1η Φάση: Βιογραφικά στοιχεία για τον Clément Janequin Χρονική Διάρκεια: 19 λεπτά της ώρας Χώρος Διεξαγωγής: Σχολική αίθουσα με διαδραστικό πίνακα ή Η/Υ με σύνδεση ίντερνετ και με προβολικό μηχάνημα Θα παρουσιαστούν από τον καθηγητή Μουσικής (Ευρωπαϊκού τομέα) βιβλιογραφικές πηγές, από τις οποίες οι μαθητές θα επιλέξουν και θα καταγράψουν τα σημαντικότερα βιογραφικά στοιχεία για τον γάλλο συνθέτη Clément Janequin. 1. Clément Janequin: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Εικόνα Υπερσύνδεσμος: 2. Βιογραφία: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: Σελίδα 9/33

10 Διευκρίνιση: Το Πουατιέ (γαλλικά: Poitiers) είναι πόλη που βρίσκεται στη δυτική κεντρική Γαλλία και αποτελεί την πρωτεύουσα του νομού Βιέν (Vienne) και της περιφέρειας Πουατού - Σαράντ (Poitou-Charentes). Ο Clément Janequin (περ ) ήταν Γάλλος συνθέτης της Αναγέννησης. Ήταν ένας από τους πιο διάσημους συνθέτες του κοσμικού τραγουδιού (στα γαλλικά = 'chanson') ολόκληρης της Αναγέννησης και είχε τεράστια επιρροή στην ανάπτυξη του παρισινού 'chanson' και ειδικά του προγραμματικού-περιγραφικού 'chanson'. Η ευρεία διάδοση της φήμης του κατέστη δυνατή με την ταυτόχρονη ανάπτυξη της εκτύπωσης της μουσικής. Ο Janequin γεννήθηκε στο Châtellerault της ευρύτερης γαλλικής περιοχής της Vienne, κοντά στο Πουατιέ (Poitiers). Από το έτος 1505, ο Janequin βρισκόταν στην πόλη Bordeaux και ήταν οπαδός του Lancelot Du Fau, ισχυρό πρόσωπο με μεγάλη επιρροή στην πόλη Bordeaux, παιδαγωγός-διδάσκαλος αλλά και προστάτης του Janequin. Ο Janequin διετέλεσε επίτροπος επισκόπου, ιερεύς, και πρεσβύτερος διαφόρων εκκλησιαστικών ενοριών σε πόλεις της Δυτικής Γαλλίας. Γνωστός ουμανιστής, γνώστης του κανονικού δικαίου και μελετητής του Εράσμου και του Λούθηρου, κατείχε μια αρκετά πλούσια βιβλιοθήκη. Ο C. Janequin δεν διέμενε σε καμία από τις εκκλησιαστικές ενορίες στις οποίες κατείχε εκκλησιαστικά αξιώματα, αντιθέτως επεδίωκε την ενοικίαση τους, όπως συνηθιζόταν εκείνη την εποχή, για να καρπούται τα χρηματικά οφέλη, το ύψος των οποίων όμως ήταν αρκετά χαμηλό. Το έτος 1528, ο C. Janequin συναντήθηκε με τον παριζιάνο τυπογράφο Pierre Attaingnant, ο οποίος διέθεσε έργα του σε όλη την Ευρώπη. Ο Janequin εγκαταστάθηκε στην πόλη Angers το έτος 1531, όπου κατοικούσε ο αδερφός του και διέμεινε σ' αυτόν τον τόπο για δέκα χρόνια ως επικεφαλής ιερεύς. Σ' αυτή την πόλη, το έτος 1534 ο Janequin διηύθυνε την εκκλησιαστική χορωδία του καθεδρικού της ναού. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο τυπογράφος Attaingnant δημοσίευσε περίπου 125 τραγούδια (chansons) του C. Janequin και κυρίως καινούργιες εκδόσεις των σπουδαιότερων περιγραφικών του τραγουδιών του έτους 1528 καθώς και έναν όγκο από μοτέτα. 3. Εισαγωγή Εκφράσεων Τύπου Σωστό/Λάθος: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Εκφράσεις τύπου σωστό/λάθος Υπερσύνδεσμος: Περιγραφή Εργασίας: Διαλέξτε τη σωστή έκφραση. 1. Ποιά είναι η σωστή έκφραση; Ο C. Janequin γεννήθηκε κατά το έτος 1485 στην πόλη Châtellerault της Γαλλίας. Ο C. Janequin γεννήθηκε κατά το έτος 1505 στην πόλη Bordeaux της Γαλλίας. Σελίδα 10/33

11 2. Ποιά είναι η σωστή έκφραση; Το έτος 1531, ο C. Janequin συναντήθηκε με τον παριζιάνο τυπογράφο Pierre Attaingnant, ο οποίος διέθεσε έργα του σε όλη την Ευρώπη. Το έτος 1528, ο C. Janequin συναντήθηκε με τον παριζιάνο τυπογράφο Pierre Attaingnant, ο οποίος διέθεσε έργα του σε όλη την Ευρώπη. 4. Η δράση του C. Janequin από το έτος 1548 έως το θάνατό του: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: Στην πόλη Angers, ο συνθέτης απέκτησε δύο φίλους-προστάτες, αλλά παρ' όλη την βοήθεια τους οι οικονομικοί του πόροι δεν επαρκούσαν ώστε να του εξασφάλιζαν μία ευκατάστατη και άνετη διαβίωση. Το έτος 1548 μάλιστα, σε ηλικία πενήντα πέντε ετών, ξεκίνησε σπουδές στο Πανεπιστήμιο της πόλης με την ελπίδα να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μία πιο επικερδή εργασία, αφού εκείνη την εποχή, υψηλές χρηματικές αμοιβές δικαιούνταν, στο μεγαλύτερο ποσοστό, κάτοχοι πανεπιστημιακών διπλωμάτων ή έστω άτομα που βρίσκονταν στο στάδιο αξιόλογων σπουδών. Η κίνησή του αυτή, πρόσφερε μια ευπρόσδεκτη ώθηση στην καριέρα του και το με την πρόσθετη βοήθεια του Charles de Ronsard (αδελφός του ποιητή Pierre de Ronsard), έγινε αρχιεφημέριος στην πόλη Unverre. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου έζησε στο Παρίσι αφού εκείνη την περίοδο εγγράφηκε στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού. Προς το τέλος των σπουδών του ο Janequin τέθηκε υπό την προστασία του Δούκα Francois de Guise και αυτή τη φορά προσέλκυσε την προσοχή των ποιητών Clemant Marot και του Rabelais. Μερικά μάλιστα καινούρια περιγραφικά του τραγούδια εγκωμίαζαν τις πολεμικές νίκες του προστάτη του στις πόλεις Metz και Renty. Αυτή την περίοδο, ειδικότερα πριν το έτος 1555, προσλαμβάνεται ως τακτικός ψάλτης στο Βασιλικό Παρεκκλήσι. Εγκαθιστάμενος στην εκκλησία των Παρισίων St-Germain-des-Pres εμφάνισε κατά τα έτη 1555 και 1558 μουσικές συνθέσεις για ηθικοπλαστικά αναγνώσματα και για θρησκευτικά τραγούδια. Ο Janequin, κατά τους τελευταίους μήνες της ζωής του είχε την ικανοποίηση να του απονεμηθεί ο τίτλος "τακτικός συνθέτης του βασιλιά". Εκείνη την εποχή ο Janequin διέμενε στην περιοχή Quartier Latin, rue de la Sorbonne, μαζί με την οικιακή του βοηθό. Πριν το θάνατο του, ο μουσικός διόρθωσε το έργο "Περιβόλι Μουσικής"που εμφανίστηκε την επόμενη χρονιά πάνω σε ποιητικά κείμενα που πρόσφερε ο γνωστός ποιητής της εποχής ο J.A. de Baif. Στη διαθήκη του με ημερομηνία 18 Ιανουαρίου του 1558, ο Janequin υπαγόρευσε τις τελευταίες του επιθυμίες και άφησε μια μικρή περιουσία για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Πέθανε μερικές μέρες αργότερα στο Παρίσι. 5. Εισαγωγή Ερώτησης Αντιστοίχισης: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Ερώτηση αντιστοίχισης Υπερσύνδεσμος: Πραγματοποιήστε τις ακόλουθες αντιστοιχίσεις. ο C. Janequin εγγράφεται και φοιτά στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού. ο C. Janequin τέθηκε υπό την προστασία του Δούκα Francois de Guise. ο C. Janequin παρουσιάζει τα πρώτα του περιγραφικά τραγούδια που εγκωμίαζαν τις πολεμικές νίκες του προστάτη του στις πόλεις Metz και Renty. Σελίδα 11/33

12 Διαθέσιμες επιλογές: Το έτος 1548 και έπειτα Μεταξύ των ετών 1550 και 1555 Προς το τέλος των σπουδών του Σελίδα 12/33

13 2η Φάση: Mελέτη του 'chanson' ως είδους μουσικής σύνθεσης Σελίδα 13/33

14 2η Φάση: Mελέτη του 'chanson' ως είδους μουσικής σύνθεσης Χρονική Διάρκεια: 25 λεπτά της ώρας Χώρος Διεξαγωγής: Σχολική αίθουσα με διαδραστικό πίνακα ή Η/Υ με σύνδεση ίντερνετ και με προβολικό μηχάνημα Σύμφωνα με βιβλιογραφικές πηγές θα αναζητηθεί η θεματολογία του αναγεννησιακού 'chanson' και θα καταγραφούν τα ευρεθέντα στοιχεία από τους μαθητές. 1. Το chanson ως είδος μουσικής σύνθεσης: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: Το γαλλικό "chanson" στο τέλος του 15ου αιώνα δεν αποτελεί απλή φόρμα τέχνης αλλά και απόδειξη μιας γενικότερης κουλτούρας, που ξεπερνά κατά πολύ τα όρια επηρεασμού της από τις δραστηριότητες της γαλλικής αυλής. Χαρακτηρίζεται από τα εξής: Τη θεματολογία του την αντλεί, ως επί το πλείστον από θέματα όπως είναι οι είσοδοι ηγεμόνων στις πόλεις, τα βασιλικά βαπτίσματα και οι βασιλικοί γάμοι και γενικότερα οι γιορτές, οι λιτανείες, τα συμπόσια, οι συνεστιάσεις, οι χοροί. Οι δημιουργοί-ποιητές των στίχων των παραπάνω τραγουδιών που είναι στην πλειοψηφία τους ανώνυμοι, δημιουργούν χαρούμενα ποιητικά κείμενα, εμπνευσμένα αλλά και προορισμένα να συνοδεύουν διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής, όπως τραγούδια που ακούγονται κατά τη διάρκεια πόσης -"chansons à boire", καθώς και χορευτικά τραγούδια -"chansons à danser". Διακρίνεται λοιπόν, η ύπαρξη "chansons" σε λαϊκή γλώσσα ως φορέας μιας κοσμικής μουσικής με ελεύθερη φόρμα, όπου ο στίχος είναι συχνά "boiteaux" (ετυμ. = κουτσός) και με παραμελημένη φόρμα ομοιοκαταληξίας. Σε πολλά από τα ποιητικά κείμενα συναντούνται συχνά και ονοματοποιητικά στοιχεία (γαλλ.=onomatopées"), δηλαδή μικρότερα τμήματα λέξεων που προκύπτουν από επαναλήψεις μονοσύλλαβων ή πολυσύλλαβων φωνημάτων. Η μουσική παντρεύει το λεκτικό αυτό παιχνίδι των ονοματοποιητικών στοιχείων με μικρά ρυθμομελωδικά μοτίβα για την πειστικότερη αναπαραγωγή των ήχων της φύσης μέσω της ανθρώπινης φωνής. Έτσι, πετυχαίνεται ο σχηματισμός μιας σαφούς ακουστικής εντύπωσης και τα τραγούδια αυτά οναμάζονται "chansons descriptives", μετάφρ.= περιγραφικά τραγούδια. Ένα από τα περίφημα περιγραφικά τραγούδια του C. Janequin, αποτελεί το "Le Chant des Oyseaux", με το οποίο έγινε ευρύτατα γνωστός. Περιγραφικά τραγούδια όπως "La Bataille de Marignan" ή "La Guerre", "La Chasse", προκάλεσαν το διαρκή θαυμασμό πολλών συνθετών της εποχής (Φλαμανδών, Ιταλών και Γερμανών), οι οποίοι μέχρι τον 17ο αιώνα συνέθεταν περιγραφικά τραγούδια κατά το περίτεχνο πρότυπο συνθέσεων του C. Janequin. Μεγάλοι συνθέτες περιγραφικών τραγουδιών της γενιάς του Janequin είναι επίσης ο Claude de Sermisy, ο P. Certon, καθώς και ο Ν. Combert, ο P. de Manchicourt, ο Τ.Crequillon, ο J.Clemens non Papa, ο Α. Willaert, ο J. Arcadelt. 2. Εισαγωγή Ερώτησης Αντιστοίχισης: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Ερώτηση αντιστοίχισης Υπερσύνδεσμος: Πραγματοποιήστε τις ακόλουθες αντιστοιχίσεις. Τραγούδια που ακούγονται κατά την διάρκεια της πόσης. Τραγούδια που ακούγονται κατά την διάρκεια του χορού Τραγούδια με περιγραφικά - προγραμματικά στοιχεία. Σελίδα 14/33

15 Διαθέσιμες επιλογές: 'chansons descriptives' 'chansons à boire' 'chansons à danser' 3. Το τραγούδι των πουλιών 'Le Chant des Oyseaux': Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Εικόνα Υπερσύνδεσμος: Διευκρίνιση: Μέσα από το έργο Le chant des οyseaux φαίνεται η ικανότητα της ανθρώπινης φωνής να μιμηθεί τον φυσικό ήχο των πουλιών. Με αυτόν τον τρόπο προσομοιάζεται το ανθρώπινο τραγούδι με το τραγούδι των πουλιών. Σχόλιο: Tα πουλιά αποκτούν ανθρώπινες ιδιότητες, οι οποίες γίνονται αντιληπτές μέσα από πληθώρα λεκτικοεκφραστικών μέσων, τα ονοματοποιητικά στοιχεία που αναδεικνύουν τη μιμητική ικανότητα της ανθρώπινης φωνής με φυσικούς ήχους από τιτιβίσματα-τραγούδια-κελαϊδίσματα πουλιών: Titi, pyti, chou chou, frian, frian, farirariron. 4. Clément Janequin, Le Chant des Oiseaux : Σελίδα 15/33

16 Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Διαδραστικό Βίντεο Υπερσύνδεσμος: Διευκρίνιση: Καθ' όλη την διάρκεια της ακρόασης οι μαθητές μπορούν να παρακολουθήσουν την έναρξη και τη λήξη των μιμήσεων σε κάθε φωνή σύμφωνα με τις υποδείξεις του βίντεο. Αυτό το διαδραστικό εργαλείο περιέχει βίντεο και είναι διαθέσιμο στον παραπάνω υπερσύνδεσμο. 5. Ο ρόλος της τυπογραφίας στη διάδοση του γαλλικού 'chanson': Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: Με τη γέννηση της τυπογραφίας στις αρχές του 16ου αιώνα, το γαλλικό τραγούδι γίνεται ευρύτατα γνωστό, με την ταχύτατη διάθεση πολλών μουσικών έργων, υπό μορφή τυπογραφημένης παρτιτούρας στο εμπόριο. Πιθανότατα, το έτος 1528 εκδόθηκε στο Παρίσι η πρώτη συλλογή τετράφωνων μουσικών συνθέσεων από το γάλλο τυπογράφο Pierre Attaingnant : "Les Chansons nouvelles en musique à quatre parties". Έως το έτος 1552, ο ίδιος τυπογράφος εξέδωσε περισσότερους από 50 τόμους του ίδιου είδους τραγουδιών - συνολικά 1500 περίπου τετράφωνα chansons. 6. Τυπογραφία : Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Εικόνα Υπερσύνδεσμος: Διευκρίνιση: Η τέχνη της αναπαραγωγής κειμένων ή εικόνων με τη χρήση κινητών ανάγλυφων στοιχείων Σελίδα 16/33

17 Σχόλιο: Στην Ευρώπη, πατέρας της τυπογραφίας θεωρείται ο Γουτεμβέργιος, καθώς συνέλαβε την ιδέα της τυπογραφικής μεθόδου στο σύνολό της (χυτά στοιχεία, στοιχειοθεσία, χειροκίνητο πιεστήριο και τυπογραφική μελάνη). 7. Αποδέσμευση του 'chanson' από τις παραδοσιακές μουσικές φόρμες θρησκευτικού χαρακτήρα: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: Η αρχή της Αναγέννησης σηματοδοτείται από τη δημιουργία μιας καινούργιας μουσικής αισθητικής: To 'chanson' αποδεσμεύεται σταδιακά, ως προς τη μουσική (φόρμα μουσικής σύνθεσης), από τις θρησκευτικές επιρροές του μοτέτου. Στηρίζεται σε μία ελεύθερη αντίστιξη που τη χαρακτηρίζει ποικιλία και εναλλαγή, με φανερή ανεξαρτητοποίηση των φωνών που τη συνθέτουν.τα παρακάτω μουσικά χαρακτηριστικά, όπως συλλαβική απαγγελία των στίχων, διαμορφωμένες μουσικές φράσεις σε συμφωνία με τις ποιητικές, σύντομες μιμήσεις μεταξύ των φωνών είναι τα κυριότερα στοιχεία του αναγεννησιακού 'chanson' που αξίζει ν αναφερθούν. Από εδώ και στο εξής, το ποιητικό κείμενο υπαγορεύει το είδος και τη φόρμα της μουσικής σύνθεσης. Στο γαλλικό chanson των αρχών του 16ου αιώνα, ο όρος 'έκφραση' δε φανερώνει κάποιον 'μαντριγκαλισμό' - φροντίδα για μουσική απόδοση τμημάτων του κειμένου ή μεμονωμένων λέξεων -, αλλά κατά κύριο λόγο το ρυθμό, και έπειτα την επινόηση της μελωδίας: Το παρισινό 'chanson' χαρακτηρίζεται από κίνηση και από ρυθμό, στοιχεία που με τον κατάλληλο χειρισμό τους προσδίδουν το στοιχείο της ηρεμίας ή της γοργότητας στη μουσική. Σελίδα 17/33

18 3η Φάση: Ποιητική ανάλυση του chanson 'Plus ne suys' Σελίδα 18/33

19 3η Φάση: Ποιητική ανάλυση του chanson 'Plus ne suys' Χρονική Διάρκεια: 45 λεπτά της ώρας Χώρος Διεξαγωγής: Σχολική αίθουσα με διαδραστικό πίνακα ή Η/Υ με προβολικό μηχάνημα Φύλλα εργασίας: Τα φύλλα εργασίας είναι συνημμένα στην 3η σελίδα του εγγράφου. Εναλλακτικά μπορείτε να τα μεταφορτώσετε εκ νέου από τις παρακάτω διαδικτυακές θέσεις. Φύλλο Εργασίας 1 Φύλλο Εργασίας 2 Παρουσιάζεται το τραγούδι 'Plus ne suys' που το θέμα του ποιητικού του κειμένου εξυμνεί τον έρωτα με τρόπο ευγενικό και μεγαλόπρεπο ('chanson noble'). Παράλληλα, αναφέρεται και αναλύεται ο όρος του Αναγεννησιακού Ουμανισμού με μεταφόρτωση φύλλου εργασίας 1. Eπιπλέον, παρουσιάζονται τα βιογραφικά στοιχεία του Ουμανιστή ποιητή - δημιουργού του 'Plus ne suys' Clemant Marot με μεταφόρτωση φύλλου εργασίας ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ 'Plus ne suys : Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: Διευκρίνιση: Η γλώσσα που χρησιμοποιείται στο ποίημα είναι γαλλική έτσι όπως εμφανίζεται στην εποχή της Αναγέννησης. ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ 'Plus ne suys Plus ne suys ce que j' ay esté Et si ne le puys jamais estre Mon beau printemps et mon esté Ont faict le sault par la fenestre Amour tu as esté mon maistre Σελίδα 19/33

20 Je t' ay servy sur tous les dieux Ο si je pouvoys deux fois naistre Comme je te serviroys mieulx. [C. MAROT] 2. Ποιητική ανάλυση του chanson 'Plys ne suys': Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: Διευκρίνιση: Υποδεικνύεται στους μαθητές να μελετήσουν τα φύλλα εργασίας 1 και 2. Δημιουργός του ποιήματος είναι ο Γάλλος ποιητής του 16ου αιώνα Clemant Marot. Το ποίημα αποτελείται από 8 στίχους. Η σειρά διάταξης των στίχων ακολουθεί τον τύπο αβαβ β γ β γ και είναι εναλλάξ ομοιοκατάληκτοι (πλεκτή ομοιοκαταληξία) Όλοι οι στίχοι του ποιήματος είναι οκτασύλλαβοι, όσο αφορά τον αριθμό των συλλαβών ανά στίχο. Π.x: 1ος στίχος esté α 2ος στίχος estre β 3ος στίχος esté α 4ος στίχος fenestre β 5ος στίχος maistre 6ος στίχος dieux 7ος στίχος naistre β 8ος στίχος mieulx γ β γ Εξυμνεί τον έρωτα με μεγαλόπρεπο και ευγενικό τρόπο. Το πρώτο μέρος του ποιήματος έχει μελαγχολικό χαρακτήρα. Εκφράζεται η θλίψη για την περασμένη νεότητα και τις χαμένες ευκαιρίες αγάπης: 'Plus ne suys ce que j ' ay esté Et si ne le puys jamais estre' Μετάφραση: 'Δεν είμαι πια αυτό που ήμουν Και εάν δε μπορέσω ποτέ να είμαι' O Clemant Marot αναπτύσσει μια αλληγορία χρησιμοποιώντας την προσωποποίηση ως εκφραστικό μέσο της ιταλικής ποιητικής τέχνης του Μανιερισμού. Έτσι λοιπόν, οι μεταφορές και οι παρομοιώσεις μετατρέπουν το βαρύ χαρακτήρα των ανεκπλήρωτων ανθρώπινων προσδοκιών σε κομψές ευφυολογίες υπό μορφή έξυπνων και ελαφρών παρατηρήσεων. Συγχρόνως, μέσα από την επεξεργασία αυτών των στιλιστικών ευρημάτων (μεταφορές και παρομοιώσεις), εκφράζονται στοιχεία του ρεαλιστικού πνεύματος, δημιουργώντας ένα βαθύ διαλογισμό για την Σελίδα 20/33

21 ανθρώπινη ζωή. Στο πρώτο ποιητικό μέρος υπάρχουν δύο στίχοι που αποτελούν προσωποποίηση της νεότητας με την άνοιξη και το καλοκαίρι, που όμως χάθηκαν με χάρη από το «παράθυρο» της ζωής: 'Mon beau printemps et mon esté ont faict le sault par la fenestre' Μετάφραση: 'Η ωραία μου άνοιξη και το καλοκαίρι μου πήδησαν από το παράθυρο' Στο δεύτερο ποιητικό μέρος ο ποιητής εγκωμιάζει την μεγαλοπρέπεια του έρωτα προσφωνώντας τον «Κύριο αφέντη» με τρόπο ρητορικό και αρκετά θεατρικό. O Clemant Marot χρησιμοποιεί μια γραφή επηρεασμένη από το ιδεολογικό πνεύμα του Ουμανισμού όπου είναι χαρακτηριστικό οι στίχοι να φέρουν θρησκευτικούς όρους όπως του "Θεού" (Dieu), του "κυρίου-αφέντη" (maistre), κ.α: 'Amour tu as esté mon maistre je t ay servy sur tous les dieux' Μετάφραση: 'Αγάπη ήσουν ο αφέντης μου σε υπηρέτησα πάνω απ όλους τους θεούς' Στη συνέχεια, οι δύο τελευταίοι στίχοι του ποιήματος είναι μια τελική προσευχή, ένα τραγούδι ελπίδας που τονίζει τη ματαιοδοξία στην ελπίδα μιας καινούργιας νεότητας, από την οποία θα προκύψει ένας ηθικότερος έρωτας, που βέβαια δεν είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί. Με αυτόν τον τρόπο, το ποιητικό κείμενο αποκτά δραματικό χαρακτήρα: 'Ο si je pouvoys deux fois naistre Comme je te serviroys mieulx.' Μετάφραση: 'Ω, αν μπορούσα να ξαναγεννηθώ θα σε υπηρετούσα καλύτερα.' Κλείνοντας την ανάλυση του ποιήματος, πρέπει να προσθέσουμε ότι ο Clemant Marot παρόλο που καλλιεργεί τις δυνατότητες της ποιητικής τέχνης του μέσα σε δύο μέρη και μόνο, καταφέρνει να δημιουργήσει περίτεχνα, με χρήση συγκεκριμένων λέξεων, ένα ποίημα με καθαρότητα στην έκφραση αλλά και με μεταφορική, αλληγορική, σημασία. π.χ. η πλήρης ομοιοκαταληξία μεταξύ των λέξεων "J' ay esté" και "mon esté" αφορά μία συλλαβική επανάληψη από ακριβώς όμοια φωνήματα, που όμως φέρουν διαφορετική νοηματική και γραμματική σημασία το καθένα. Πρόκειται λοιπόν, για ένα "παιχνίδισμα" των λέξεων, από το οποίο παράγεται το διφορούμενο στοιχείο των λέξεων, θεμελιωμένο μέσα από τη χρησιμοποίηση ομόφωνων λέξεων ίδιας προφοράς, αλλά διαφορετικής ορθογραφίας. Σχόλιο: Υποδεικνύεται στους μαθητές να μελετήσουν, από ηλεκτρονικές πηγές, τα χαρακτηριστικά στοιχεία της ποιητικής τέχνης του Μανιερισμού. Σελίδα 21/33

22 4η Φάση: Μουσική ανάλυση του chanson 'Plus ne suys' Σελίδα 22/33

23 4η Φάση: Μουσική ανάλυση του chanson 'Plus ne suys' Χρονική Διάρκεια: 45 λεπτά της ώρας Χώρος Διεξαγωγής: Σχολική αίθουσα Στην 4η φάση του σεναρίου πραγματοποιείται η μουσική ανάλυση του ''chanson' και αναφέρεται η μουσικοποιητική του αντιστοιχία υπό μορφή συμπερασμάτων. 1. Μουσικοποιητική αντιστοιχία - 1ο μέρος της σύνθεσης: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: Έναρξη τραγουδιού Το τραγούδι ' Plus ne suys' έχει συνθεθεί στο ύφος του Δώριου Τρόπου ρε, μεταφερμένου στον βασικό-τελικό σολ (sol finale). Ο Clément Janequin αρχίζει τη σύνθεση με απλές αρμονικές συνηχήσεις μεταξύ των φωνών που κινούνται ήσυχα και με βηματικό τρόπο (διαστήματα 2ας). Αυτό το πρώτο μέρος που φτάνει ως το δέκατο όγδοο μουσικό μέτρο, στηρίζεται στις χρονικές αξίες των μισών και των τετάρτων. Μουσικά, η αρχή των τεσσάρων πρώτων στίχων του ποιήματος πραγματοποιείται με έναρξη μιας μουσικής φράσης που μοιράζεται αντιστικτικά με διαδοχική μίμηση στις τέσσερεις φωνές της σύνθεσης: 2. Έναρξη της σύνθεσης: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Εικόνα Υπερσύνδεσμος: Σελίδα 23/33

24 3. Μουσικές καταλήξεις - πτώσεις: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: Διευκρίνιση: Ειδικότερα, με την εκφορά του κάθε ποιητικού στίχου ξεδιπλώνεται και μια διαφορετική έννοια, της οποίας η έναρξη και το τέλος γίνεται αντιληπτό στη μουσική με πτώσεις-καταλήξεις. Η μουσική σύνθεση όμως αναπτύσσεται, περνώντας προσωρινά μέσα από άλλες τροπικές περιοχές σε αντιστοιχία με το ποιητικό κείμενο και το νόημα του. Το πέρασμα αυτό πραγματοποιείται με τα πτωτικά σχήματα, τα οποία είναι τα σημεία στίξης στην μουσική. Λειτουργούν ως τεχνικο-εκφραστικά μέσα στο μουσικό λόγο, ο οποίος βρίσκεται σε στενή αλληλεξάρτηση με τον ποιητικό λόγο. Έτσι όταν ο κάθε στίχος φέρει και από μία διαφορετική ιδέα, η μουσική καλείται ν' αποδώσει όχι μόνο το περιεχόμενο αυτής της διαφορετικής κάθε φορά ιδέας, αλλά και να διαχωρίσει τη μία από την άλλη, σηματοδοτώντας την έναρξη και το τέλος της καθεμιάς. Οι πτώσεις στη μουσική είναι το κόμμα και η τελεία που διαχωρίζουν τις ποιητικές ιδέες μεταξύ τους. Ειδικότερα, στο τραγούδι 'Plus ne suys' με την εκφορά κάθε στίχου ξεδιπλώνεται και μία διαφορετική έννοια, της οποίας το τέλος γίνεται αντιληπτό είτε με 'τέλειες πτώσεις' στη βάση του Τρόπου σολ ή με 'ημίπτωση' στον φθόγγο έντασης ρε του έργου: 4. Αντιστοιχία μουσικής και στίχων: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Εικόνα με διαδραστικά σημεία Υπερσύνδεσμος: Αυτό το εργαλείο περιέχει διαδραστική εικόνα και η λειτουργία διαδραστικότητας παρουσιάζεται στον παραπάνω υπερσύνδεσμο. Σελίδα 24/33

25 5. Χρησιμοποίηση και άλλων μουσικοτεχνικών μέσων: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: Η αντιστοιχία μουσικού και ποιητικού κειμένου δεν πραγματοποιείται μόνο από τις πτώσεις αλλά και από τη χρησιμοποίηση και άλλων μουσικοτεχνικών μέσων όπως είναι οι μιμήσεις, το μοτίβο επαναλαμβανόμενων νοτών, το σχέδιο της μελωδικής γραμμής και το ρυθμικό στοιχείο. Για παράδειγμα, στο δέκατο έως το ενδέκατο μέτρο της σύνθεσης, συναντάται η μίμηση. Τα λόγια του ποιητικού κειμένου πάνω στο οποίο οικοδομείται μίμηση, προσωποποιούν τη νεότητα ως φιγούρα ομορφιάς: 'Mon beau printemps'. Τα όγδοα που συνθέτονται έχουν σκοπό να υπογραμμίσουν και να λαμπρύνουν το χαρακτήρα της άνοιξης. Η ανιούσα φορά του μελίσματος αντικατοπτρίζει το στοιχείο της ανθοφορίας και γενικά την αναπτυξιακή ορμή αυτής της εποχής: 6. Μουσικοτεχνικά μέσα: Γρήγορα φθογγόσημα ανιούσας φοράς : Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Εικόνα με διαδραστικά σημεία Υπερσύνδεσμος: Αυτό το εργαλείο περιέχει διαδραστική εικόνα και η λειτουργία διαδραστικότητας παρουσιάζεται στον παραπάνω υπερσύνδεσμο. Σελίδα 25/33

26 7. Ομοφωνικό μέρος - 2ο μέρος της σύνθεσης: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: Διευκρίνιση: Συνιστάται στους μαθητές να ανατρέξουν σε λήμμα της wikipedia για να εμβαθύνουν στην έννοια της Μεγάλης Ρητορικής ποίησης της εποχής. Στο δεύτερο ποιητικό μέρος προσωποποιείται η δύναμη της αγάπης με θεατρικό τρόπο: Ο ποιητής εγκωμιάζει τον έρωτα παρουσιάζοντάς τον ως 'κύριο-αφέντη' (στα γαλλικά = maistre). Ο στίχος εντάσσεται στη Μεγάλη Ρητορική ποίηση της εποχής ( = Παρουσίαση μιας ιδέας με χρησιμοποίηση των λεκτικο-εκφραστικών μέσων όπως είναι οι λέξεις, τα σχήματα λόγου κ.ά., με τρόπο που να προβάλλουν περισσότερο ή λιγότερο ένα γεγονός και συγχρόνως να εντυπωσιάζουν, ανάλογα με το τι επιδιώκεται ή απαιτείται πάντα στο κλίμα του ρεαλιστικού πνεύματος της εποχής). Η μουσική που ακολουθεί είναι ομοφωνικού χαρακτήρα που σκοπό έχει να 'λαμπρύνει' το μεγαλόπρεπο χαρακτήρα που κρύβει η λέξη 'maistre = κύριος-αφέντης' : Η χρησιμοποίηση νοτών σε υψηλότερο ρετζίστρο απ' αυτό του πρώτου μέρους, η τέλεια πτώση στο φθόγγο έντασης ρε (Τρόπος δεσποζούσης) καθώς και το μέλισμα των ογδόων στο εικοστό πρώτο έως το εικοστό τρίτο μέτρο εκφράζουν την κεντρική ιδέα του έργου που κορυφώνεται με τη χρήση του φθόγγου σολ πάνω στη λέξη 'maistre = κύριος-αφέντης' ως υψηλότερου μουσικού άκρου της φωνής του τενόρου αποτελώντας το ισχυρότερο σημείο της έντασης του έργου: Σχόλιο: Ομοφωνικό μουσικό μέρος: Κάθετες συνηχήσεις συγχορδιακού τύπου Σελίδα 26/33

27 8. Ομοφωνικό μέρος - 2ο μέρος της σύνθεσης: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Εικόνα με διαδραστικά σημεία Υπερσύνδεσμος: Αυτό το εργαλείο περιέχει διαδραστική εικόνα και η λειτουργία διαδραστικότητας παρουσιάζεται στον παραπάνω υπερσύνδεσμο. 9. Αντιστικτικό μέρος - 3ο και τελευταίο μέρος της σύνθεσης: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: Η μίμηση που συναντάται κατά τη διάρκεια του εικοστού έβδομου έως του εικοστού ένατου μέτρου λειτουργεί ως μέσο έναρξης προς ένα άλλο μουσικό μέρος. Έτσι λοιπόν εισάγει τον ακροατή ομαλά στο τρίτο και τελευταίο μέρος του τραγουδιού όπου ξεδιπλώνεται σιγά-σιγά ο ποιητικός λόγος μιας προσευχής, μιας ελπίδας για μια νεότητα που μπορεί να ξαναγεννηθεί. Ως προς τη μουσική, ο Clément Janequin εκφράζει το σκεπτικό ή φιλοσοφικό πνεύμα αυτής της προσευχής, τοποθετώντας το επιφώνημα "Ο" στην διαδοχική είσοδο κάθε φωνής με τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε το άκουσμα που προκύπτει απ' αυτήν ακριβώς τη διαδοχική τοποθέτηση, να προσομοιάζει με το διαδοχικό άκουσμα των καμπανών μιας εκκλησίας. Η απλή αντίστιξη βασισμένη στις χρονικές αξίες ημίσεων και τετάρτων, αποδίδει τη γενικά βαριά ατμόσφαιρα που προκύπτει από τη ματαιότητα αυτής της ελπίδας, αυτής της προσευχής: 10. Αντίστιξη: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Εικόνα Υπερσύνδεσμος: Σελίδα 27/33

28 11. Τελική μουσικοποιητική αντιστοιχία: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: Για την κατανόηση της αντιστοιχίας ποιητικών/γλωσσικών και μουσικών τονισμών και ρυθμών κρίνεται απαραίτητη η αναφορά στην έννοια του γλωσσικού ρυθμού και του ποιητικού μέτρου: 1. Γλωσσικός ρυθμός: Ο γλωσσικός ρυθμός αναφέρεται όταν το μικρότερο τμήμα που μπορεί να κοπεί μια λέξη είναι τονισμένο δηλαδή, όταν προφέρεται με δυνατότερη ισχύ φωνής (ένταση, τόνο) σε σχέση προς τις άλλες της λέξης: κα-λη-μέ-ρα (τονισμένη συλλαβή η μέ-) και άτονο, όταν προφέρεται κανονικά σε ένταση φωνής (τόνο), αυτή που προφέρεται σε χαμηλότερη ένταση σε σχέση προς την τονιζόμενη: κα-λη-μέ-ρα (άτονες συλλαβές : κα,λη,ρα). 2. Ποιητικό μέτρο: Το ποιητικό μέτρο αναφέρεται στο χωρισμό ενός στίχου σε μικρότερα μετρικά τμήματα μέσα στα οποία κάποιος μπορεί να διαχωρίσει τις συλλαβές των λέξεων μελωδικά σε: Μακρά, όταν μια συλλαβή προφέρεται, εκφωνείται με έκταση. Δηλ. με παράταση εξακολουθητική (συνεχή) του φωνήεντός της. Σημειώνεται με το σύμβολο (-) που μπαίνει πάνω από τη συλλαβή. Βραχεία, όταν εκφωνείται χωρίς έκταση. Σημειώνεται με το σύμβολο (υ). Στο τραγούδι Plus ne suys υπάρχει εκφραστική αντιστοιχία ποιητικών/γλωσσικών και μουσικών τονισμών και ρυθμών. Ο γλωσσικός ρυθμός που προκύπτει από την ανάλυση του πρώτου στίχου του τραγουδιού, βασίζεται σε δύο είδη: ο ένας είναι τριαδικός και σχηματίζεται από τη διαδοχή δύο άτονων συλλαβών που ακολουθούνται από μία και μόνη τονισμένη συλλαβή (αναπαιστικός ρυθμός u u _' ) και ο άλλος είναι δυαδικός και γεννιέται μέσα από τη διαδοχή άτονων και τονισμένων συλλαβών (ιαμβικός ρυθμός u _' ). Ο μελωδικός χαρακτήρας των στίχων λοιπόν πηγάζει είτε από τον πρώτο, είτε από το δεύτερο ρυθμό, είτε ακόμα από την ανάμιξη και των δύο: Ρυθμός ανάμικτος: u «Plus u _ / ne suys u u ce que _ j'ai / u es- _ té» Σελίδα 28/33

29 σύμφωνα με την παρτιτούρα (μουσικο-ποιητική και ρυθμοτονική ανάλυση), η αντιστοιχία είναι: _ u «Plus u ne / _ u suys ce u / u que j ay u _ es- té Στο πρώτο και δεύτερο μέτρο εμφανίζεται δακτυλικός ρυθμός (δηλαδή u u _ ). _» u u) και στο τρίτο αναπαιστικός ( Παρατηρείται οτι στη γαλλική ποίηση ο στίχος οικοδομείται και από τον αριθμό των συλλαβών. Ο ποητικός τονισμός υπάρχει εκεί που αποκαλύπτεται το ποιητικό νόημα. Κατά την ποιητική ανάλυση οι συλλαβές των λέξεων 'Plus', 'ne', 'ce', 'que' δεν παίρνουν τονισμό ενώ οι συλλαβές των λέξεων 'suys', 'j'ai', 'esté', τονίζονται γιατί με αυτές ξεδιπλώνεται το νόημα του στίχου και αναφέρονται στο πρόσωπο ενός ανθρώπου. Στη μουσική, η ανάγκη για τονισμό (ισχυρά - ασθενή μέρη του μουσικού μέτρου) δημιουργείται αφενός από την αναγκαιότητα ποιητικής και μουσικής αντιστοιχίας που πρέπει να συνυπάρχουν αρμονικά και αφετέρου από τις ανάγκες του ίδιου του συνθέτη που δημιουργεί μουσική σύμφωνα με την αισθητική του. Ο Janequin φροντίζει να τονίσει τις λέξεις 'Plus', 'ce' που παραπέμπουν στο παρελθόν και όχι στο παρόν, δίνοντας περισσότερη έμφαση στη βαριά ατμόσφαιρα που δημιουργείται από τη μελαγχολία της περασμένης νεότητας. Προσπαθείται έτσι, μουσικός και ποιητικός ρυθμός να συνυπάρχουν ομοιόμορφα, όπου αυτό είναι δυνατό, αφού όλο το έργο έχει συνθεθεί με βάση τις χρονικές αξίες μισών που επιβάλλει το μέτρο των 2/2. Με αυτόν τον τρόπο, τα τονισμένα μέρη αντιστοιχούν σε τονισμένες συλλαβές λέξεων και τα άτονα μουσικά μέρη σε άτονες συλλαβές. Συμπερασματικά, οι αναλύσεις του τραγουδιού 'Plus ne suys' που πραγματοποιήθηκαν αποδεικνύουν την αρμονική συνύπαρξη ποίησης και μουσικής αποδεικνύοντας ότι το νόημα των στίχων είναι δυνατό να εκφραστεί μέσα από τις δυνατότητες της μουσικής αντιστικτικής πολυφωνίας του 16ου αιώνα. 12. Εισαγωγή Καρτών Διαλόγου: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κάρτες διαλόγου Υπερσύνδεσμος: Περιγραφή Εργασίας: 1η Κάρτα Ερώτηση: Το τραγούδι 'Plus ne suys' τί είδους μουσικο-ποιητικό ρυθμό εμφανίζει κατά την διάρκεια του πρώτου του στίχου? 2η Κάρτα Ερώτηση: Το τραγούδι 'Plus ne suys' τί είδους γλωσσικό-ποιητικό ρυθμό εμφανίζει κατά την διάρκεια του πρώτου του στίχου? Σελίδα 29/33

30 13. Σχήμα μουσικοποιητικής αντιστοιχίας στο τραγούδι - 'chanson: Plus ne suys': Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Εικόνα Υπερσύνδεσμος: Παρτιτούρα του 'chanson' Plus ne suys': Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Διαδραστική παρουσίαση Υπερσύνδεσμος: Αυτό το διαδραστικό εργαλείο περιέχει διαδραστική παρουσίαση και είναι διαθέσιμη στον παραπάνω υπερσύνδεσμο. Σελίδα 30/33

31 15. 'Plus ne suys': Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Ήχος Υπερσύνδεσμος: Αυτό το διαδραστικό εργαλείο περιέχει απόσπασμα ήχου και είναι διαθέσιμο στον παραπάνω υπερσύνδεσμο. Σελίδα 31/33

32 5η Φάση: Βιβλιογραφία Σελίδα 32/33

33 5η Φάση: Βιβλιογραφία Χρονική Διάρκεια: 1 λεπτά της ώρας Χώρος Διεξαγωγής: Σχολικκή τάξη Παραθέτεται σχετική βιβλιογραφία. 1. Βιβλιογραφία: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: 1. Γιάννου Δ. Γενική Επισκόπηση Ιστορίας Μουσικής, πανεπιστημιακές σημειώσεις, τεύχος Α, δ έκδοση, Θεσσαλονίκη Dottin Georges La chanson francaise de la Renaissance, Paris, PRESSES UNIVERSITAIRES DE FRANCE, 1984, que sais-je? 3. DUBOIS Claude-Gilbert, La poesie du XIV siècle en toutes lettres, Paris, Bordas, Honneger Marc, Dictionnaire de la Musique, les hommes et leurs oeuvres Clement Janequin, Paris, Bordas, JEPPESEN KNUD, Αντίστιξη ασματική πολυφωνία, Copenhagen, Wilhelm Hansen, 1944, Κ. Νάσος, 1991, Ελληνικής Μεταφράσεως και Εκδόσεως. 6. Manuel Roland, Histoire de la Musique I, Encyclopedie de la Pleiade, France, 1960, Librairie Gallimard. 7. Λουκάκη Ευαγγελία, 'Ποίηση και Μουσική στα τραγούδια του Clément Janequin', διπλωματική εργασία, Θεσσαλονίκη, , Α.Π.Θ., Σχολή Καλών Τεχνών, Τμήμα Μουσικών Σπουδών. Σελίδα 33/33 Powered by TCPDF (