Transcript

1 Ε ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέµα: ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΙΜΟ ΟΣΙΑΣ Επιβλέπων: Γιαννουλάτος Πέτρος Σπουδάστρια: Παυλοπούλου Ειρήνη - Ευθυµία ΑΘΗΝΑ 2011

2 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερµά τις κυρίες Μακρή Γεωργία και ράκου Ιωάννα, υπαλλήλους του Τµήµατος Αιµοδοσίας της ιεύθυνσης Ανάπτυξης Μονάδων Υγείας του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, για την πολύτιµη βοήθεια που µου προσέφεραν κατά τη συγγραφή αυτής της εργασίας. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τους γιατρούς Αιµατολόγους, ιευθυντές των Τµηµάτων Αιµοδοσίας των Νοσοκοµείων που επισκέφτηκα προκειµένου να συλλέξω πολύτιµα στοιχεία για τη συγγραφή της εργασίας, και συγκεκριµένα την κ. Καβαλιέρου από το Γ.Ν. Μελισσίων «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ», την κ. Παραρά από το Γ.Ν. Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ» και τον κ. Σταµούλη από το Γ.Ν. Νίκαιας Πειραιά «ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ», καθώς επίσης την κ. Γεωργακοπούλου από το Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας και την κ. Κατίκου από το «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ», οι οποίοι δέχθηκαν µε προθυµία να απαντήσουν στα ερωτήµατα που τους τέθηκαν, και στα οποία βασίστηκε η αποτύπωση µιας πιο ολοκληρωµένης εικόνας του πώς λειτουργεί το Εθνικό Σύστηµα Αιµοδοσίας στην πράξη. Θα ήθελα τέλος να ευχαριστήσω θερµά τον επιβλέποντα καθηγητή µου κ. Γιαννουλάτο για την πολύτιµη στήριξη και καθοδήγηση που µου προσέφερε στα πλαίσια εκπόνησης της παρούσας εργασίας. 2

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αντικείµενο της παρούσας εργασίας αποτελεί η περιγραφή και ανάλυση του Εθνικού Συστήµατος Αιµοδοσίας, έτσι όπως αυτό λειτουργεί µέσω του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας, των Κέντρων Αίµατος και των Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας. Η συγκεκριµένη εργασία περιλαµβάνει µια σχετική µε το θέµα ιστορική αναδροµή, σε συνδυασµό µε µια αναφορά στο ισχύον νοµοθετικό πλαίσιο που διέπει την Αιµοδοσία στην Ελλάδα. Αφού παρουσιασθούν αναλυτικά οι αρµοδιότητες των φορέων αιµοδοσίας, παρατίθεται η ισχύουσα διασύνδεση των Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας µε τα Κέντρα Αίµατος. Επιπλέον εξετάζονται ζητήµατα, όπως η εκπαίδευση του προσωπικού και η οργάνωση των µονάδων αιµοδοσίας, όσον αφορά τις προδιαγραφές για τους χώρους, τον εξοπλισµό και το προσωπικό που θα πρέπει να διαθέτουν. Θίγονται οι παράµετροι του µοριακού ελέγχου του αίµατος, της αιµοεπαγρύπνηση και της µεταφοράς του αίµατος, στοιχείων απαραίτητων προκειµένου να εξασφαλισθεί η ασφάλεια και η ποιότητα του προς µετάγγιση αίµατος. Παράλληλα επιχειρείται να αναδειχθεί η σηµασία που αποδίδεται στον εθελοντισµό και να τονισθεί το γεγονός ότι για την επίτευξη του στόχου της εθνικής επάρκειας σε αίµα και παράγωγα αίµατος, παράλληλα µε τον εκσυγχρονισµό της οργανωτικής δοµής της Αιµοδοσίας, κρίνεται επιβεβληµένο να ενηµερωθεί και να ευαισθητοποιηθεί ο πληθυσµός για την αναγκαιότητα της εθελοντικής προσφοράς αίµατος. Ακολούθως επιχειρείται να γίνει µια ανίχνευση στάσεων, σχετικά µε τον τρόπο λειτουργίας και οργάνωσης των Τµηµάτων Αιµοδοσίας τριών µεγάλων Νοσοκοµείων της Αττικής, του Γ.Ν. Μελισσίων «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ», του Γ.Ν. Νίκαιας Πειραιά «ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ» και του Γ.Ν. Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ», καθώς και του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας, µε σκοπό την αποτύπωση µιας πιο ρεαλιστικής απεικόνισης του πώς λειτουργεί το Εθνικό Σύστηµα Αιµοδοσίας, σε αντιπαραβολή µε την προηγηθείσα θεωρητική προσέγγιση του όλου ζητήµατος. Η συλλογή όλων αυτών των στοιχείων αποδεικνύεται απαραίτητη προκειµένου να εξαχθούν χρήσιµα συµπεράσµατα, ενώ παράλληλα επιχειρείται να προταθούν δράσεις έτσι ώστε να εξασφαλισθεί επάρκεια αίµατος µέσω κινητοποίησης του πληθυσµού. Στο θεωρητικό κοµµάτι της εργασίας ακολουθείται η µεθοδολογία της κριτικής ανασκόπησης και αξιολόγησης της ήδη υπάρχουσας βιβλιογραφίας, µε ιδιαίτερη 3

4 έµφαση στην εξέταση του ισχύοντος νοµοθετικού πλαισίου, καθώς και η διεξαγωγή συνεντεύξεων. Ακολούθως στο κοµµάτι της ανίχνευσης στάσεων ακολουθείται η µεθοδολογία της έρευνας πεδίου, µέσω της χρήσης ενός κοινού ερωτηµατολογίου, βάσει του οποίου ιευθυντές Τµηµάτων Αιµοδοσίας καλούνται να τοποθετηθούν πάνω σε µια σειρά ζητηµάτων. Συµπερασµατικά µπορούµε να πούµε πως οι τακτικοί αιµοδότες αποτελούν τους στυλοβάτες των υπηρεσιών Αιµοδοσίας, ενώ παράλληλα είναι αναγκαίο να γίνουν προσπάθειες προσέλκυσης νέων αιµοδοτών, προκειµένου να καταστεί η χώρα µας αυτάρκης σε αίµα. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ ΙΑ Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας, Κέντρο Αίµατος, Νοσοκοµειακή Υπηρεσία Αιµοδοσίας, Αιµοεπαγρύπνηση, Εθελοντική Αιµοδοσία, Μοριακός έλεγχος αίµατος, Μεταφορά αίµατος, Οργάνωση Μονάδων Αιµοδοσίας 4

5 ABSTRACT The subject of this paper is the description and analysis of the National Blood Donation System as it functions through the National Blood Donation Center, the Blood Centers and the Blood Donation Hospital Services. This paper includes a relevant to the subject historical recursion, in combination with a reference to the existing legislative framework about the Blood Donation in Greece. After presenting analytically the competencies of the blood donation bodies, the existing connection between the Blood Donation Hospital Services and the Blood Centers is mentioned. Besides several matters are examined, such as the staff training and the organization of blood donation units, concerning the specifications about the facilities, the equipment and the staff that should dispose. Several aspects are discussed, such as the molecular blood control, the haemovigilance and the blood transportation. All of these are absolutely necessary so that the security and quality of the blood to be transfused can be assured. At the same time, the importance of volunteering as well as information and sensitization of the population about the necessity of the voluntary blood supply, apart, from the modernization of the Blood Donation organizational structure, in order to accomplish the target of national blood and blood derivatives sufficiency, is demonstrated. Afterwards, an attitude detection is conducted, concerning the way of function and organization of the Blood Donation wards of three big Hospitals of Attica, the G.H. Mellision AM. Flemig, the G.H. Nikaias Piraeus Ag. Panteleimon and the G.H. of Athens The Evaggelismos, as well as the National Blood Donation Center, so as to make a more realistic representation of how National Blood Donation System functions, in comparison with the precedent theoretical approach of the whole issue. This data collection is proved to be absolutely necessary so as to draw useful conclusions, while at the same time it is attempted to propose actions so as to assure blood sufficiency by the motivation of the population. In the theoretical part of this paper, the methodology of the critical review and appreciation of the already existing bibliography is used, with a particular emphasis on the examination of the applied legislative framework, along with the conduction of 5

6 interviews. Subsequently, in the attitude detection part, the field research methodology is used, where Directors of Blood Donation Departments are asked to state their opinion on several matters, according to a common questionnaire. In conclusion, we can say that the regular blood donors are the mainstays of Blood Donation Services, while at the same time it is necessary to make efforts to attract new blood donors in order to render our country blood-sufficient. KEY WORDS National Blood Donation Center, Blood Center, Blood Donation Hospital Service, Haemovigilance, Voluntary Blood Donation, Molecular blood control, Blood transportation, Organization of Blood Donation Units 6

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ Εισαγωγική τοποθέτηση..σελ Σκοπός της εργασίας..σελ Μεθοδολογικό πλαίσιο..σελ ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΑΙΜΟ ΟΣΙΑΣ...σελ Η ιστορία της Αιµοδοσίας σελ Η Αιµοδοσία στην Ελλάδα...σελ Τι είναι Αιµοδοσία...σελ Το έργο της Αιµοδοσίας...σελ Οργάνωση και λειτουργία της αιµοδοσίας σελ Νοµοθετικό πλαίσιο...σελ ΦΟΡΕΙΣ ΑΙΜΟ ΟΣΙΑΣ..σελ Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας(Ε.ΚΕ.Α)...σελ Κέντρα Αίµατος.σελ Νοσοκοµειακές Υπηρεσίες Αιµοδοσίας... σελ Τµήµα Αιµοδοσίας Υπουργείου Υγείας...σελ ιασύνδεση Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας µε Κέντρα Αίµατος.....σελ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΜΟΝΑ ΩΝ ΑΙΜΟ ΟΣΙΑΣ...σελ Χώροι Εξοπλισµός Προσωπικό Κέντρων Αίµατος...σελ Χώροι Εξοπλισµός Προσωπικό Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας.....σελ Ακολουθία ροής διαδικασιών... σελ ΜΟΡΙΑΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΙΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΙΜΟΕΠΑΓΡΥΠΝΗΣΗ.σελ Μοριακός έλεγχος του αίµατος..σελ Σύστηµα Αιµοεπαγρύπνησης.σελ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΑΙΜΑΤΟΣ σελ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ.σελ ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗ ΑΙΜΟ ΟΣΙΑ σελ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΣΤΑΣΕΩΝ..σελ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ σελ. 59 7

8 11. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ...σελ. 61 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.σελ. 63 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ...σελ. 65 8

9 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Εισαγωγική τοποθέτηση Η οργάνωση της αιµοδοσίας στην Ελλάδα βασίζεται στο θεσµό της εθελοντικής, µη αµειβόµενης προσφοράς αίµατος. Το προσφερόµενο αίµα και τα παράγωγά του διατίθενται δωρεάν, ενώ κάθε συναλλαγή µε οικονοµικό όφελος που αφορά το αίµα απαγορεύεται. Η συλλογή αίµατος στη χώρα µας ανέρχεται στις µονάδες ετησίως. Το αίµα αυτό προέρχεται από το συγγενικό περιβάλλον των ασθενών, τους εθελοντές αιµοδότες, τις ένοπλες δυνάµεις και την Blood Transfusion Service Bern της Ελβετίας (εταιρεία που ανήκει στον Ελβετικό Ερυθρό Σταυρό). Οι µονάδες αυτές καλύπτουν τις ανάγκες της χώρας µας σε αίµα και συγκεκριµένα τα προγραµµατισµένα χειρουργεία, τα τροχαία ατυχήµατα και τα πολυµεταγγιζόµενα άτοµα. (Τσαγδή 2009) Στόχος είναι η αύξηση της εθελοντικής προσφοράς αίµατος στο 100%, ώστε να µην υπάρχει η πίεση που ασκείται στο συγγενικό περιβάλλον από τις Υπηρεσίες Αιµοδοσίας για την κάλυψη των αναγκών σε αίµα των ασθενών καθώς επίσης και η µη εισαγωγή αίµατος από την Ελβετία. Η προώθηση της εθελοντικής αιµοδοσίας αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα προκειµένου να καταστεί η χώρα µας αυτάρκης σε αίµα. Ιδιαίτερη έµφαση πρέπει να δοθεί στους νέους ανθρώπους και στη δική τους συµβολή στην προσπάθεια που γίνεται για την ενίσχυση της συλλογής αίµατος, ώστε η προσφορά τους να αποτελέσει τη µαγιά για την προώθηση της εθελοντικής αιµοδοσίας στο κοινωνικό τους περιβάλλον. (Τσαγδή 2009) Πέραν όµως από το βασικό στόχο της επάρκειας αίµατος για την κάλυψη των αναγκών της χώρας σε αίµα, στρατηγικό στόχο αποτελεί και η εξασφάλιση της ασφάλειας και της ποιότητας του προς µετάγγιση αίµατος. Η επίτευξη αυτού του στόχου επέβαλε τη λήψη µέτρων όπως ο µοριακός έλεγχος. (Τσαγδή 2009) Η αποκλειστική αρµοδιότητα και ευθύνη για την οργάνωση της αιµοδοσίας και την ενηµέρωση του πληθυσµού, µε βάση τις διεθνώς παραδεδεγµένες αρχές, για τη συλλογή, εργαστηριακό έλεγχο, συντήρηση, διάθεση και διαχείριση του αίµατος, καθώς και για την παρασκευή, διάθεση και διαχείριση των παραγώγων του, ανήκει στο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και ασκείται µέσω του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας και των Μονάδων Αιµοδοσίας, δηλαδή των Κέντρων Αίµατος και των Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας. (Ν. 3402/2005) 9

10 1.2 Σκοπός της εργασίας Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να περιγράψει και να αναλύσει το Σύστηµα Αιµοδοσίας της χώρας µας, που ασκείται µέσω του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας, των Κέντρων Αίµατος και των Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας. Ειδικότερο στόχο της εργασίας αποτελεί η επισήµανση του προβλήµατος εξεύρεσης και συλλογής αίµατος, δεδοµένου ότι το αίµα διατίθεται δωρεάν και αποτελεί την ύψιστη προσφορά για το συνάνθρωπο, όπως και η ανάδειξη της σηµασίας που θα πρέπει να αποδίδεται στον εθελοντισµό, καθώς η προώθηση της εθελοντικής αιµοδοσίας αποτελεί προτεραιότητα µεγίστης σηµασίας προκειµένου να καταστεί η χώρα µας αυτάρκης σε αίµα. 1.3 Μεθοδολογικό πλαίσιο Στο θεωρητικό κοµµάτι της εργασίας ακολουθείται η µεθοδολογία της κριτικής ανασκόπησης και αξιολόγησης της ήδη υπάρχουσας βιβλιογραφίας, µε ιδιαίτερη έµφαση στην εξέταση του ισχύοντος νοµοθετικού πλαισίου, καθώς και η διεξαγωγή συνεντεύξεων. Ακολούθως στο κοµµάτι της ανίχνευσης στάσεων ακολουθείται η µεθοδολογία της έρευνας πεδίου, µέσω της χρήσης ενός κοινού ερωτηµατολογίου, βάσει του οποίου ιευθυντές Τµηµάτων Αιµοδοσίας καλούνται να τοποθετηθούν πάνω σε µια σειρά ζητηµάτων. 10

11 2. ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΑΙΜΟ ΟΣΙΑΣ 2.1 Η ιστορία της Αιµοδοσίας Η µετάγγιση αίµατος υπήρξε η πρώτη επιτυχηµένη µεταµόσχευση οργάνου. Από τους αρχαίους χρόνους πολλοί λαοί απέδωσαν στο αίµα µαγικές ή θεραπευτικές ιδιότητες. Λόγος για χορήγηση αίµατος γίνεται στον Όµηρο, στους Αιγυπτιακούς παπύρους, σε Εβραϊκά και Συριακά χειρόγραφα. Φαίνεται πως οι αρχαίοι Έλληνες και οι Λατίνοι γνώριζαν τη µετάγγιση. Στους Ρωµαϊκούς χρόνους και στο Μεσαίωνα επικρατούσε η λαϊκή αντίληψη ότι το αίµα διατηρεί την υγεία, τονώνει και παρατείνει τη νεότητα. (ΙΑΣΠΙΣ Ιδεώδες Ασκληπιακό Πάρκο Ιατρικής Σχολής 2011). Σαν πρώτη µετάγγιση θεωρείται αυτή που έγινε το 1492 στον Πάπα Ιννοκέντιο τον 8 ο. Η πρώτη πάντως καθορισµένη και λεπτοµερής περιγραφή της τεχνικής της µετάγγισης βρίσκεται σε πραγµατεία του Γερµανού χηµικού Ανδρέα Libanius (1615), αν και κατά τους Ιταλούς η προτεραιότητα ανήκει στον γιατρό Jean de Colle (1628) από την Πάδοβα. Η ανακάλυψη της κυκλοφορίας του αίµατος από τον Harvey το 1628 αποτελεί σταθµό για τη µετάγγιση. Σε σειρά πειραµατικών εργασιών, διαπιστώνεται ότι η µετάγγιση αίµατος ζώου σε άλλο είδος ζώου είναι επικίνδυνη και πρέπει να εγκαταλειφθεί. Η διαπίστωση αυτή, καθώς και η χρησιµοποίηση της σύριγγας για τη µετάγγιση, αποτέλεσαν νέο σηµαντικό σταθµό στην ιστορία της µετάγγισης. To 1790 ο James Blundell Μαιευτήρας και Φυσιολόγος του Νοσοκοµείου του Λονδίνου (Guy s Hospital) είναι ο πρώτος που ενήργησε µετάγγιση από άνθρωπο σε άνθρωπο. Σηµαντική επίσης υπήρξε η ανακάλυψη των οµάδων αίµατος, από τον Landsteiner το Γι αυτή την ανακάλυψη ο Landsteiner τιµήθηκε το 1930 µε το βραβείο Nobel. (ΙΑΣΠΙΣ Ιδεώδες Ασκληπιακό Πάρκο Ιατρικής Σχολής 2011). Την ανακάλυψη των οµάδων του συστήµατος ΑΒΟ ακολούθησε η ανακάλυψη του συστήµατος Rhesus και σειρά άλλων συστηµάτων οµάδων αίµατος, έτσι ώστε σήµερα εκτός από τα κύρια συστήµατα, να υπάρχει και µια σειρά από σπάνια αντιγόνα, πολλά από τα οποία είναι καθαρά ατοµικά αντιγόνα. Αργότερα το 1914 µε τις ταυτόχρονες εργασίες των Hustin (Βρυξέλλες), Acot (Μπουένος Άιρες) και Lewisohn (Νέα Υόρκη), χρησιµοποιήθηκαν τα κιτρικά άλατα σαν αντιπηκτικό διάλυµα, ενώ την ίδια χρονιά ο Μοςς είναι ο πρώτος που χρησιµοποίησε την δοκιµασία της συµβατότητας. (ΙΑΣΠΙΣ Ιδεώδες Ασκληπιακό Πάρκο Ιατρικής Σχολής 2011). 11

12 Η προσθήκη γλυκόζης στο αντιπηκτικό διάλυµα συµβάλει στην επιβίωση των ερυθρών αιµοσφαιρίων για 21 ηµέρες. Στη συνέχεια διαπιστώνεται, ότι η ψύξη επιβραδύνει την αλλοίωση των ερυθρών αιµοσφαιρίων. Η διατήρηση του αίµατος σε ψυγείο επηρέασε αποφασιστικά την όλη οργάνωση της αιµοδοσίας. Το αίµα είναι πια δυνατό να συλλέγεται, να διατηρείται και να χρησιµοποιείται σε ώρα ανάγκης. (ΙΑΣΠΙΣ Ιδεώδες Ασκληπιακό Πάρκο Ιατρικής Σχολής 2011). 2.2 Η Αιµοδοσία στην Ελλάδα Μνεία µεταγγίσεως αίµατος γίνεται στην ελληνική βιβλιογραφία από πολλούς, τόσο σε άρθρα Ελλήνων, όσο και σε µεταφράσεις ξένων συγγραµµάτων. Λεπτοµερής βιβλιογραφία για τις πρώτες αναφορές µεταγγίσεως αίµατος στην Ελλάδα παρατίθεται σε εργασίες του Μικέ Παϊδούση. Πρώτος διενήργησε µετάγγιση αίµατος στην Ελλάδα στην Πολυκλινική Αθηνών το 1916 και το 1919 ο καθηγητής Σπ. Οικονόµου. Για την πρώτη µετάγγιση χρησιµοποίησε αίµα που πήρε από τον βοηθό του Μιχ. Πατρικαλάκη. Ο Οικονόµου συνέχισε να ενδιαφέρεται για το θέµα της µεταγγίσεως, χρησιµοποίησε µάλιστα και αίµα πλακούντα, συντηρηµένο στην Τράπεζα Αίµατος, την οποία είχε οργανώσει στο Ιπποκράτειο Νοσοκοµείο το Μεταγγίσεις αίµατος πλακούντα έγιναν και από τον Ν. Πετσάλη (1935). Θεραπευτικές µεταγγίσεις µε την έννοια της ανοσοθεραπείας σε περιπτώσεις λεϊσµανιάσεως εξετέλεσε το 1915 ο Αν. Αραβαντινός και αργότερα ο Μανουσάκης (1927 και 1935). Εξάλλου η θεραπευτική µετάγγιση σε περιπτώσεις επιλόχειου λοιµώξεως απετέλεσε το θέµα διδακτορικής διατριβής του ιατρού Επαµεινώντα Αντωνίου στο Πανεπιστήµιο του Breslaun το (Ζερβού/Οικονοµάκης 2009) Κατά τους Βαλκανικούς και τον Α Παγκόσµιο Πόλεµο, σύµφωνα πάντοτε µε την έρευνα του Μ. Παϊδούση δεν πραγµατοποιήθηκαν µεταγγίσεις αίµατος στην Ελλάδα. Το 1931 ο Ι. Κ. Καλαϊτζής ανακοίνωσε 22 µεταγγίσεις µε την συσκευή Ochlecker, τις οποίες διενήργησε στον Ευαγγελισµό. Την ίδια εποχή χρησιµοποιεί τη µετάγγιση αίµατος τόσο στην ιδιωτική όσο και στην Πανεπιστηµιακή Κλινική του ηµοτικού Νοσοκοµείου (1932) ο καθηγητής Μαρίνος Γερουλάνος. Το 1938 ο Πετσάλης εφαρµόζει µετάγγιση απινιδωθέντος αίµατος. Περί το 1935 µεταγγίσεις αίµατος εκτελούνται µε την άµεσο και την έµµεσο µέθοδο. Κατά την άµεσο µέθοδο ο αιµοδότης, στον οποίο γινόταν αποκάλυψη της φλέβας, βρισκόταν κοντά στον ασθενή, και το αίµα µεταγγιζόταν µε τη βοήθεια συσκευής Ochlecker, Beck ή Jube. Κατά την έµµεσο µέθοδο το αίµα του αιµοδότη, ο οποίος ήταν και πάλι κοντά στον ασθενή, 12

13 λαµβανόταν µέσα σε κύλινδρο που περιείχε κιτρικό νάτριο και εχορηγείτο στον ασθενή µε σύριγγες. (Ζερβού/Οικονοµάκης 2009) Υπήρξαν την περίοδο αυτή και πολέµιοι της µεταγγίσεως αίµατος που γινόταν µόνο σε έσχατη ανάγκη. Μεγάλος εχθρός της υπήρξε ο Κ. Μέρµηγκας (1932). Για να αντιµετωπίσει τη δυσχέρεια εξευρέσεως αιµοδοτών, ο Μαθιός Μακκάς ίδρυσε το 1935 την Οργάνωση Αιµοδοσίας του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού (Ε.Ε.Σ.) και εργάσθηκε µε πάθος για την πραγµατοποίηση των σκοπών της. Από την αιµοδοσία του Ε.Ε.Σ, πρώτος ιευθυντής της οποίας υπήρξε ο Μ. Παϊδούσης, διατέθηκε το 1939 συντηρηµένο αίµα για µετάγγιση. Η οργάνωση Αιµοδοσίας του Ε.Ε.Σ. αντιµετώπισε για πολλά χρόνια το βάρος της Αιµοδοσίας στην Ελλάδα και πρόσφερε ανεκτίµητες υπηρεσίες. Η αλµατώδης πρόοδος της Αιµοδοσίας διεθνώς µετά το Β Παγκόσµιο πόλεµο είχε σαν αποτέλεσµα την επιτακτική ανάγκη αναδιοργάνωσης και εκσυγχρονισµού της όλης οργάνωσης Αιµοδοσίας στη χώρα µας, όπως άλλωστε έγινε και σε άλλες χώρες της Ευρώπης (π.χ. στη Γαλλία). (Ζερβού/Οικονοµάκης 2009) Το 1951 επισηµαίνεται από τον καθηγητή Αρκ. Γούττα η ανάγκη δηµιουργίας Οργάνωσης Αιµοδοσίας στη βάση Εθνικού Προγράµµατος. Το 1952 δηµιουργείται στο Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας η Εθνική Υπηρεσία Αιµοδοσίας. Καταρτίζεται το Εθνικό Πρόγραµµα Αιµοδοσίας που στηρίζεται στην αρχή ότι η οργάνωση Αιµοδοσίας πρέπει να είναι ενιαία και κατά συνέπεια δεν είναι δυνατό να υφίσταται άλλη οργάνωση παράλληλη ή ανταγωνιστική της Κρατικής Υπηρεσίας Αιµοδοσίας. Με βάση αυτό το πρόγραµµα, η Εθνική Υπηρεσία Αιµοδοσίας ιδρύει το 1952 τέσσερα Περιφερειακά Κέντρα Αιµοδοσίας (Ιπποκράτειο και Λαϊκό Νοσοκοµείο Αθηνών, Γενικό Νοσοκοµείο Νίκαιας Πειραιά και το Κέντρο Αιµοδοσίας Θεσσαλονίκης). Από το 1958 αρχίζουν να δηµιουργούνται οι πρώτοι Σταθµοί Αιµοδοσίας στα Κρατικά Νοσοκοµεία της Χώρας. Σκοπός των Κρατικών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας ήταν η εφαρµογή των νέων επιστηµονικών µεθόδων για τη συλλογή και µετάγγιση του αίµατος, η εκπαίδευση ειδικευµένων στελεχών, φορέων των σύγχρονων αντιλήψεων περί Αιµοδοσίας και η επιστηµονική αιµατολογική έρευνα. (Ζερβού/Οικονοµάκης 2009) Σηµαντικό βήµα για την Εθελοντική Αιµοδοσία στον τόπο µας ήτανε η απόφαση του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας κ. Σ. οξιάδη να απαγορευτεί η επί πληρωµή προσφορά αίµατος. Απόφαση δύσκολη για την εποχή εκείνη αλλά αποφασιστική για την εξέλιξη της Αιµοδοσίας στη χώρα µας. Το 1979, απαγορεύεται η λειτουργία των ιδιωτικών τραπεζών αίµατος. (Ζερβού/Οικονοµάκης 2009) 13

14 2.3 Τι είναι αιµοδοσία Με τον όρο «ΑΙΜΟ ΟΣΙΑ» εννοούµε τη χορήγηση αίµατος µε τη µετάγγιση και κατ επέκταση την όλη οργάνωση που ασχολείται µε τη λήψη, επεξεργασία, συντήρηση και διάθεση του αίµατος και των παραγώγων του. (Φυλλάδιο αιµοδοσίας Υπ. Υγείας, 1998). Ως επιστηµονικός τοµέας, η αιµοδοσία αποτελεί ιδιαίτερο κλάδο της αιµατολογίας µε τεράστια ανάπτυξη τα τελευταία 20 χρόνια. Η αιµοδοσία καθότι ένας ιδιαίτερα εξειδικευµένος τοµέας πλαισιώνεται µε επιστηµονικό, νοσηλευτικό και τεχνικό προσωπικό υψηλής στάθµης µε εξειδίκευση στο τοµέα της αιµοδοσίας. (Ζερβού/Οικονοµάκης 2009) 2.4 Το έργο της αιµοδοσίας Η αιµοδοσία έχει ως έργο της: Την εθελοντική µη αµειβόµενη προσφορά αίµατος και την απαγόρευση κέρδους από τη διάθεση προϊόντων αίµατος. Τα κριτήρια επιλογής ή αποκλεισµού των αιµοδοτών. Τον τρόπο συλλογής του αίµατος. Τον τρόπο παρασκευής των παραγώγων αίµατος και πλάσµατος. Τις αρχές συντήρησης του αίµατος και των παραγώγων του. Τον τρόπο παράδοσης και διακίνησης του αίµατος και των παραγώγων του. Τον εργαστηριακό έλεγχο µε τις εργαστηριακές εξετάσεις που επιβάλλονται (ορολογικές, καθορισµός οµάδων, έλεγχος νοσηµάτων που µεταδίδονται µε την µετάγγιση και έλεγχος στειρότητας). Την πρακτική της µετάγγισης, δηλαδή τον τρόπο αίτησης του αίµατος για µετάγγιση, τον τρόπο επιλογής του αίµατος και τις απαραίτητες εξετάσεις που πρέπει να προηγηθούν µιας µετάγγισης. Τον απαράβατο όρο της τήρησης δελτίων καταγραφής όλων αυτών των διαδικασιών ώστε να είναι δυνατός ο πολλαπλός έλεγχος που εξασφαλίζει την αποτροπή των συµβαµάτων. (Ζερβού/Οικονοµάκης 2009) 2.5 Οργάνωση και λειτουργία Αιµοδοσίας Οι τοµείς που καλύπτουν οι Υπηρεσίες Αιµοδοσίας είναι οι πιο κάτω: 14

15 Η εξασφάλιση της αναγκαίας ποσότητας και κατάλληλης ποιότητας αίµατος και παραγώγων. Η ασφάλεια στη µετάγγιση µε την ελαχιστοποίηση των κινδύνων µετάδοσης λοιµωδών νόσων, όπως η σύφιλη, η ηπατίτιδα Β και Ο και το ΑΙ03 Ο εργαστηριακός έλεγχος και η παρασκευή του αίµατος Η προετοιµασία του αίµατος για τη µετάγγιση Η παρακολούθηση χρόνιων ασθενών µε συγγενή αιµατολογικά νοσήµατα και σαν παράδειγµα αναφέρονται η αιµορροφιλία και το µεγάλο πρόβληµα στη χώρα µας, η Μεσογειακή Αναιµία Ο έλεγχος και η αντιµετώπιση των διαταραχών της πηκτικότητας του αίµατος (αιµορραγική διάθεση, θρόµβωση) Ο έλεγχος των αυτοάνοσων νοσηµάτων του αίµατος. Η πλάσµα-κυτταροαφαίρεση, µε τα καινούργια µηχανήµατα. Η εκπαίδευση του ιατρικού, νοσηλευτικού και παραϊατρικού προσωπικού. (ΙΑΣΠΙΣ Ιδεώδες Ασκληπιακό Πάρκο Ιατρικής Σχολής, Αθήνας 2009, αναφέρεται στους Ζερβού/Οικονοµάκης 2009) 2.6 Νοµοθετικό πλαίσιο Εναρµονίσεις της Ελληνικής Νοµοθεσίας προς τις οδηγίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συµβουλίου που σχετίζονται µε την Αιµοδοσία Με την έκδοση του Ν. 3402/2005 (Φ.Ε.Κ. 258 Α ) «Αναδιοργάνωση του συστήµατος αιµοδοσίας και λοιπές διατάξεις» όπως τροποποιήθηκε µε τα άρθρα τέταρτο και έβδοµο, του Κεφαλαίου Β, του Ν. 3527/2007 (Φ.Ε.Κ. 25 Α ) «Κύρωση συµβάσεων υπέρ νοµικών προσώπων εποπτευόµενων από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και λοιπές διατάξεις» και το άρθρο 29 του Ν. 3868/2010 (Φ.Ε.Κ. 129 Α ) «Αναβάθµιση του Εθνικού Συστήµατος Υγείας και λοιπές διατάξεις», πραγµατοποιήθηκε η εναρµόνιση στο Εσωτερικό µας ίκαιο της Οδηγίας 2002/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 27 ης Ιανουαρίου 2003 «Για τη θέσπιση προτύπων ποιότητας και ασφάλειας για τη συλλογή, τον έλεγχο, την επεξεργασία, την αποθήκευση και τη διανοµή ανθρωπίνου αίµατος και συστατικών του αίµατος και για την τροποποίηση της Οδηγίας 2001/83/ΕΚ». 15

16 Με το Προεδρικό ιάταγµα 138/2005 (Φ.Ε.Κ. 195 Α ) πραγµατοποιήθηκε η εναρµόνιση της Ελληνικής Νοµοθεσίας προς την οδηγία 2004/33/ΕΚ της Επιτροπής της 22ας Μαρτίου 2004 «Για την εφαρµογή της οδηγίας 2002/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου όσον αφορά ορισµένες τακτικές απαιτήσεις για το αίµα και τα συστατικά του αίµατος». Με το Προεδρικό ιάταγµα 25/2008 (Φ.Ε.Κ. 50 Α ) πραγµατοποιήθηκε η εναρµόνιση της Ελληνικής Νοµοθεσίας προς την Οδηγία 2005/61/ΕΚ της 30 ης Σεπτεµβρίου 2005, για την εφαρµογή της Οδηγίας 2002/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, όσον αφορά τις απαιτήσεις ιχνηλασιµότητας (ανιχνευσιµότητας) και την κοινοποίηση σοβαρών ανεπιθύµητων αντιδράσεων και συµβάντων (EEL 256/ ) και προς την Οδηγία 2005/62/ΕΚ της Επιτροπής της 30 ης Σεπτεµβρίου 2005 για την εφαρµογή της Οδηγίας 2002/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου σχετικά µε τη θέσπιση κοινοτικών προτύπων και προδιαγραφών για ένα σύστηµα ποιότητας στα Κέντρα Αιµοδοσίας (EEL 256/ ). Με το Προεδρικό ιάταγµα 12/2010 (Φ.Ε.Κ. 25 Α ), η ισχύς του οποίου έληξε στις 30 Ιουνίου 2010, πραγµατοποιήθηκε η εναρµόνιση της Ελληνικής Νοµοθεσίας προς την Οδηγία 2009/135/ΕΚ της επιτροπής, της 3 ης Νοεµβρίου 2009 (EEL 288). Ιδρυση και λειτουργία του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας Βάσει των διατάξεων του άρθρου 2 του Ν.3402/2005 συστήθηκε το Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας (Ε.ΚΕ.Α.) το οποίο είναι Νοµικό Πρόσωπο ηµοσίου ικαίου και υπάγεται στην εποπτεία του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Με τις διατάξεις του άρθρου 4 του ανωτέρω νόµου ορίζονται ο σκοπός και οι αρµοδιότητες του Ε.ΚΕ.Α., ενώ βάσει του άρθρου 9, το Εθνικό Κέντρο Παρασκευής Παραγώγων Αίµατος «ΗΛΙΑΣ ΠΟΛΙΤΗΣ», το οποίο ιδρύθηκε µε το π.δ. 391/1973 (ΦΕΚ 286 Α ) αποτελεί υπηρεσία του Ε.ΚΕ.Α.. Έκδοση Υπουργικών Αποφάσεων Σε εφαρµογή των διατάξεων του άρθρου 10 του Ν. 3402/2005 εκδόθηκε η αριθµ. Υ4γ/οικ / (Φ.Ε.Κ Β ) Υπουργική Απόφαση, όπως τροποποιήθηκε µε την αριθµ.υ4γ/οικ.81700/ (Φ.Ε.Κ Β ) Απόφαση µε την οποία ορίζονται τα Κέντρα Αίµατος και οι Νοσοκοµειακές 16

17 Υπηρεσίες Αιµοδοσίας της Χώρας, οι αρµοδιότητές τους, οι χώροι, ο εξοπλισµός και το προσωπικό που πρέπει να διαθέτουν ανάλογα µε την ετήσια κίνηση αίµατος καθώς και οι Νοσοκοµειακές Υπηρεσίες Αιµοδοσίας που υπάγονται σε κάθε Κέντρο Αίµατος. Σε εφαρµογή των διατάξεων του άρθρου 10 του Ν. 3402/2005 (στοιχείο Α, παράγραφος 3, εδάφιο κβ ), εκδόθηκε η αριθµ. Υ4γ/οικ.11345/ (Φ.Ε.Κ. 261 Β ) Απόφαση του Υφυπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης µε θέµα: «Καθορισµός των όρων και της διαδικασίας κοινοποίησης των ανεπιθύµητων συµβάντων στο Ε.ΚΕ.Α. και στο ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. µέσω του συστήµατος επαγρύπνησης». Σε εφαρµογή των διατάξεων της παρ. 1 του άρθρου 12 του Ν. 1820/88 (Φ.Ε.Κ. 261 Α ), εκδόθηκε η αριθµ. Α8/1120/ (Φ.Ε.Κ. 435 Β ) Υπουργική Απόφαση µε θέµα: «Κίνητρα για την αιµοδοσία». 17

18 3. ΦΟΡΕΙΣ ΑΙΜΟ ΟΣΙΑΣ 3.1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΙΜΟ ΟΣΙΑΣ (Ε.ΚΕ.Α.) Σύσταση Ε.ΚΕ.Α. Βάσει του Ν. 3402/2005 (Φ.Ε.Κ. 258 Α ) «Αναδιοργάνωση του συστήµατος αιµοδοσίας και λοιπές διατάξεις», προβλέπεται η σύσταση Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας. Σύµφωνα µε τις διατάξεις του άρθρου 2, συνιστάται νοµικό πρόσωπο δηµοσίου δικαίου µε την επωνυµία «Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας» (Ε.ΚΕ.Α.), το οποίο έχει έδρα την Αθήνα και υπάγεται στην εποπτεία του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Ως προς τη διαχείριση, τον έλεγχο, τη διοίκηση εσόδων, εξόδων, κεφαλαίων και το λογιστικό εφαρµόζονται οι κείµενες για τα Ν.Π... διατάξεις (άρθρο 3). Με τις διατάξεις του άρθρου 4, του ανωτέρω Νόµου ορίζονται ο σκοπός και οι αρµοδιότητες του Ε.ΚΕ.Α. µεταξύ των οποίων είναι και η διεξαγωγή τακτικών και έκτακτων επιθεωρήσεων και µέτρων ελέγχου των Νοσοκοµειακών Μονάδων Αιµοδοσίας ώστε να εξασφαλίζεται η ποιότητα και η ασφάλεια στη συλλογή, τον έλεγχο, την επεξεργασία, την αποθήκευση και τη διανοµή του ανθρώπινου αίµατος και των συστατικών του. Εθνικό Κέντρο Παρασκευής Παραγώγων Αίµατος «ΗΛΙΑΣ ΠΟΛΙΤΗΣ» (ΕΚΠΠΑ) Βάσει του άρθρου 9 του Ν. 3402/2005, το Εθνικό Κέντρο Παρασκευής Παραγώγων Αίµατος «ΗΛΙΑΣ ΠΟΛΙΤΗΣ», που ιδρύθηκε µε το π.δ. 391/1973 (ΦΕΚ 286 Α ) και λειτουργεί ως αποκεντρωµένη οργανική µονάδα στο Περιφερειακό Γενικό Νοσοκοµείο Νίκαιας «Άγιος Παντελεήµων», αποτελεί υπηρεσία του Ε.ΚΕ.Α.. Οι οργανικές θέσεις του προσωπικού που υπηρετεί στο Εθνικό Κέντρο Παρασκευής Παραγώγων Αίµατος «ΗΛΙΑΣ ΠΟΛΙΤΗΣ» µεταφέρονται αυτοδικαίως στο Ε.ΚΕ.Α.. Οι θέσεις ιατρών του Ε.Σ.Υ. που έχουν συσταθεί στο Εθνικό Κέντρο Παρασκευής Παραγώγων Αίµατος «ΗΛΙΑΣ ΠΟΛΙΤΗΣ» µεταφέρονται στο Ε.ΚΕ.Α.. 18

19 Αρµοδιότητες ΕΚΠΠΑ Στο Εθνικό Κέντρο Παρασκευής Παραγώγων Αίµατος ανήκουν οι ακόλουθες αρµοδιότητες: Η παρασκευή παραγώγων αίµατος και πλάσµατος και ο συντονισµός της διακίνησής τους. Η κάλυψη των αναγκών της χώρας σε θεραπευτικά προϊόντα πλάσµατος και η εξασφάλιση επαρκών αποθεµάτων. Η διεξαγωγή προγραµµατισµένης έρευνας και πειραµατικής ανάπτυξης µεθόδων και διαδικασιών σε θέµατα σχετικά µε την παρασκευή παραγώγων πλάσµατος. Η παρασκευή υλικού αιµοδοσίας, παρεντερικών διαλυµάτων και αντιδραστηρίων. Σκοπός Ε.ΚΕ.Α Σύµφωνα µε το άρθρο 4 του εν λόγω νόµου, σκοπός του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας είναι η ανάπτυξη και προαγωγή του Εθνικού Συστήµατος Αιµοδοσίας, η οποία επιτελείται µέσω του κεντρικού σχεδιασµού, συντονισµού, ελέγχου και εποπτείας των επί µέρους υπηρεσιών του. Στην αποστολή του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας περιλαµβάνεται ο συντονισµός της εξεύρεσης και συλλογής αίµατος από µεγάλες πληθυσµιακές οµάδες, ο έλεγχος της αποθεµατοποίησης και κατεργασίας του, η φροντίδα για την παρασκευή παραγώγων πλάσµατος και υλικού αιµοδοσίας, ο έλεγχος της διακίνησης του αίµατος και των παραγώγων του, η επιστηµονική έρευνα, η πειραµατική ανάπτυξη µεθόδων αιµοδοσίας και η εκπαίδευση επιστηµονικού, τεχνικού και βοηθητικού προσωπικού. Αρµοδιότητες Ε.ΚΕ.Α. Ειδικότερα το Ε.ΚΕ.Α έχει τις ακόλουθες αρµοδιότητες: Καταρτίζει κανονισµό αιµοδοσίας, ο οποίος περιλαµβάνει τη διαδικασία υλοποίησης του έργου της αιµοδοσίας. Επίσης, καταρτίζει τον ετήσιο οικονοµικό προϋπολογισµό για την επίτευξη των στόχων της αιµοδοσίας της Χώρας και τον υποβάλλει στον Υπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Εισηγείται στον Υπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης σχετικά µε τον ορισµό, την εξουσιοδότηση, τη διαπίστευση και την αδειοδότηση των Κέντρων Αίµατος και των Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας, ορίζοντας σαφώς τα επί µέρους καθήκοντα και ευθύνες τους. 19

20 Συντονίζει και εποπτεύει τις επί µέρους υπηρεσίες για την ανάπτυξη και την ασφαλή και αποδοτική λειτουργία και προαγωγή του Εθνικού Συστήµατος Αιµοδοσίας. ιεξάγει τακτικές επιθεωρήσεις και λαµβάνει τα κατάλληλα µέτρα ελέγχου των Ειδικών Υπηρεσιακών Μονάδων Αιµοδοσίας και των εγκαταστάσεων τρίτων, στις οποίες ο κάτοχος της σχετικής εξουσιοδότησης έχει αναθέσει τη διεξαγωγή διαδικασιών αξιολόγησης και ελέγχου, ώστε να εξασφαλίζεται ποιότητα και ασφάλεια στη συλλογή, τον έλεγχο, την επεξεργασία, την αποθήκευση και τη διανοµή του ανθρωπίνου αίµατος και των συστατικών του. Το διάστηµα µεταξύ δύο επιθεωρήσεων δεν µπορεί να υπερβαίνει τα δύο έτη. Οι επιθεωρήσεις και τα µέτρα ελέγχου διενεργούνται από υπαλλήλους εξουσιοδοτηµένους από το Ε.ΚΕ.Α.. ιεξάγει έκτακτες επιθεωρήσεις και άλλα µέτρα ελέγχου, αν του κοινοποιείται σοβαρό ανεπιθύµητο συµβάν ή αντίδραση ή υποψία τους. Εισηγείται στον Υπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης σχετικά µε την αναστολή λειτουργίας ή την ανάκληση της εξουσιοδότησης, της διαπίστευσης ή της άδειας των Κέντρων Αίµατος και των Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας. Εισηγείται στον Υπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης σχετικά µε την επιβολή διοικητικών κυρώσεων στα Κέντρα Αίµατος, τις Νοσοκοµειακές Υπηρεσίες Αιµοδοσίας και το Κέντρο Παρασκευής Παραγώγων Πλάσµατος. Θεσπίζει και εφαρµόζει σύστηµα επαγρύπνησης σχετικά µε το αίµα, καταγράφοντας όλα τα σοβαρά ανεπιθύµητα συµβάντα, τα οποία αφορούν τη συλλογή, τον έλεγχο, την επεξεργασία, την αποθήκευση και τη διανοµή του αίµατος και των παραγώγων του, ως και τις πιθανές σοβαρές ανεπιθύµητες αντιδράσεις, οι οποίες παρατηρούνται κατά ή µετά τη µετάγγιση κα µπορούν να αποδοθούν στην ποιότητα και την ασφάλεια του αίµατος και των παραγώγων του. Είναι υπεύθυνο για την απόσυρση του αίµατος και των παραγώγων του, των αντιδραστηρίων και των συσκευών που ευθύνονται για ανεπιθύµητα συµβάντα, µετά από σχετική ενηµέρωση και συνεργασία µε το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσηµάτων (ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ.). Είναι υπεύθυνο για τη διακίνηση του αίµατος, του πλάσµατος και των παραγώγων του, βάσει εθνικού συστήµατος µηχανοργάνωσης. 20

21 Είναι υπεύθυνο για την ύπαρξη, διατήρηση και ανανέωση των αποθεµάτων αίµατος, πλάσµατος, παραγώγων, υλικού αιµοδοσίας και αντιδραστηρίων. Εξασφαλίζει κατάλληλο και ενιαίο σύστηµα ανίχνευσης κάθε µονάδας αίµατος και παραγώγων, από τη λήψη της µέχρι τη µετάγγισή της. Θεσπίζει και παρακολουθεί την εφαρµογή συστήµατος ποιότητας. Θεσπίζει και παρακολουθεί τη διατήρηση συστήµατος εσωτερικού και εξωτερικού ποιοτικού ελέγχου. Εξασφαλίζει, σε συνεργασία µε την Αρχή Προστασίας Προσωπικών εδοµένων, µηχανισµούς προστασίας των προσωπικών δεδοµένων των αιµοδοτών. Καθορίζει τις εξετάσεις που πρέπει να διενεργούνται πριν από κάθε αιµοληψία στους δότες αίµατος και παραγώγων, στο αίµα και στα παράγωγά του, καθώς και στους υποψήφιους λήπτες. Μεριµνά για την έγκαιρη εφαρµογή νέων εξετάσεων, σύµφωνα µε τις διεθνείς επιστηµονικές εξελίξεις. Ορίζει τις εθνικές προδιαγραφές συλλογής, αποθήκευσης και µεταφοράς του πλάσµατος από πλήρες αίµα ή από πλασµαφαίρεση δοτών στα Κέντρα Αιµοδοσίας. Επίσης, ορίζει τις προδιαγραφές για τον περαιτέρω έλεγχο, την επεξεργασία, την κλασµατοποίηση και την παραγωγή των παραγώγων πλάσµατος, σύµφωνα µε τις τελευταίες επιστηµονικές εξελίξεις. Εκπονεί προγράµµατα εκπαίδευσης του προσωπικού της Αιµοδοσίας και προγράµµατα ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώµης, µε στόχο την προσέλκυση και διατήρηση εθελοντών αιµοδοτών, τα οποία υποβάλλει στον Υπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. ιατηρεί αρχείο εθελοντών αιµοδοτών όλης της χώρας. 3.2 ΚΕΝΤΡΑ ΑΙΜΑΤΟΣ Με την αριθµ. Υ4γ/οικ / (Φ.Ε.Κ Β ) Υπουργική Απόφαση, ορίζονται τα Κέντρα Αίµατος και οι Νοσοκοµειακές Υπηρεσίες Αιµοδοσίας της Χώρας, οι αρµοδιότητές τους, καθώς και οι Νοσοκοµειακές Υπηρεσίες Αιµοδοσίας που υπάγονται σε κάθε Κέντρο Αίµατος. 21

22 Ορισµός Κέντρων Αίµατος Στο άρθρο 1 της εν λόγω Υπουργικής Απόφασης, ορίζονται τα κατωτέρω εννέα (9) Κέντρα Αίµατος τα οποία καλύπτουν τις ανάγκες ευρείας γεωγραφικής περιοχής ή µεγάλων πληθυσµιακών οµάδων. Σε υγειονοµικές Περιφέρειες µε πληθυσµό πάνω από υπάρχει αναλογία ενός Κέντρου ανά εξυπηρετούµενου πληθυσµού. 1. Εθνικό Κέντρο Αναφοράς και Συντονισµού Αιµοδοσίας (Ε.Κ.Α.Σ.Α.) του Ε.ΚΕ.Α. 2. Γ.Ν. Αθηνών «ΛΑΪΚΟ» 3. Γ.Ν. Αθηνών «Γ. ΓΕΝΝΗΜΑΤΑΣ» 4. Π.Γ.Ν. Θεσσαλονίκης ΑΧΕΠΑ 5. Π.Γ.Ν. Αλεξανδρούπολης 6. Π.Γ.Ν. Ιωαννίνων «ΟΥΡΟΥΤΗΣ» 7. Γ.Ν. Λάρισας «ΚΟΥΤΛΙΜΠΑΝΕΙΟ-ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΕΙΟ» 8. Π.Γ.Ν. Πατρών 9. Γ.Ν. Ηρακλείου Κρήτης «ΒΕΝΙΖΕΛΕΙΟ ΠΑΝΑΝΕΙΟ» Τα Κέντρα Αίµατος είναι υπηρεσίες αιµοδοσίας που συνιστώνται, εξουσιοδοτούνται, διαπιστεύονται και λαµβάνουν άδεια λειτουργίας µε απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, µετά από εισήγηση του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας (Ε.ΚΕ.Α.). Με όµοια απόφαση καθορίζονται οι πληροφορίες που πρέπει να παρέχουν τα Κέντρα Αίµατος στο ΕΚ.Ε.Α. για την εξουσιοδότηση, τη διαπίστευση ή τη χορήγηση άδειας λειτουργίας, το περιεχόµενο της έκθεσης δραστηριότητας του προηγούµενου έτους και οι βασικές απαιτήσεις ελέγχου για τις αιµοδοσίες πλήρους αίµατος και πλάσµατος, καθώς και οι απαιτήσεις επισήµανσης που θα πρέπει να αναγράφονται στην ετικέτα του συστατικού. Τα ως άνω Κέντρα εποπτεύονται και ελέγχονται από το ΕΚ.Ε.Α., σε ότι αφορά τη διαδικασία αιµοδοσίας και εν γένει διαχείρισης του αίµατος. Αρµοδιότητες Κέντρων Αίµατος Στο άρθρο 2 της εν λόγω υπουργικής απόφασης περιγράφονται οι αρµοδιότητες των Κέντρων Αίµατος οι οποίες έχουν ως ακολούθως: 22

23 ιενεργούν αιµοληψίες σε πληθυσµιακές οµάδες και συνεργάζονται µε τις Νοσοκοµειακές Υπηρεσίες Αιµοδοσίας µε τις οποίες είναι συνδεδεµένες για τη συλλογή αίµατος σε τοπικό Νοσοκοµειακό και περιφερειακό επίπεδο σύµφωνα µε τους διεθνείς κανόνες και τις οδηγίες του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας. ιαχωρίζουν το ολικό αίµα στα επί µέρους στοιχεία του και επεξεργάζονται τα λοιπά στοιχεία παράγωγα. Ελέγχουν το αίµα για ερυθροκυτταρικά, λευκοκυτταρικά, αιµοπεταλικά αντιγόνα και αντισώµατα των οµάδων αίµατος και για µεταδιδόµενα µε το αίµα νοσήµατα, σύµφωνα µε τις διεθνώς παραδεδεγµένες ορολογικές, µοριακές και άλλες τεχνικές και τις οδηγίες του Ε.ΚΕ.Α. ιατηρούν αρχείο αιµοδοτών και φροντίζουν για την έκδοση κάρτας εθελοντή αιµοδότη. Πραγµατοποιούν, σε συνεργασία µε την αντίστοιχη υπηρεσία του Ε.ΚΕ.Α., προγράµµατα προσέλκυσης και διατήρησης αιµοδοτών ολικού αίµατος και επί µέρους στοιχείων του αίµατος. Αναλαµβάνουν τη συσκευασία, διακίνηση και ασφαλή µεταφορά του αίµατος και των παραγώγων του στις Νοσοκοµειακές Υπηρεσίες Αιµοδοσίας και άλλες υγειονοµικές µονάδες σε όλη την περιοχή ευθύνης τους, καθώς και τη µεταξύ των κέντρων αλληλοκάλυψη, εφόσον αυτή κρίνεται αναγκαία σε συνεργασία µε το Ε.ΚΕ.Α. Θεσπίζουν και διατηρούν σύστηµα ποιότητας, το οποίο βασίζεται στις αρχές της ορθής πρακτικής, βάσει των κοινοτικών προτύπων και προδιαγραφών. Τηρούν τα προβλεπόµενα αρχεία. Εφαρµόζουν σύστηµα αναγνώρισης κάθε αιµοδοσίας και κάθε µονάδας αίµατος και συστατικών αίµατος. ιαθέτουν διαδικασία που επιτρέπει την ακριβή, αποτελεσµατική και επαληθεύσιµη απόσυρση από τη διανοµή του αίµατος ή των συστατικών του, όποτε χρειαστεί. Εξασφαλίζουν ότι οι συνθήκες αποθήκευσης, µεταφοράς και διανοµής του αίµατος και των συστατικών του πληρούν τις απαιτούµενες προϋποθέσεις. Εξασφαλίζουν ότι οι απαιτήσεις ποιότητας και ασφάλειας για το αίµα και τα συστατικά αίµατος πληρούν τα πρότυπα. Κοινοποιούν στο Ε.ΚΕ.Α. και στο ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ., µέσω του συστήµατος επαγρύπνησης σχετικά µε το αίµα, τα ανεπιθύµητα συµβάντα και αντιδράσεις. 23

24 Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης καθορίζονται οι όροι και η διαδικασία κοινοποίησης. 3.3 ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΑΙΜΟ ΟΣΙΑΣ Ορισµός Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας Στο άρθρο 4 της ανωτέρω απόφασης, ως Νοσοκοµειακές Υπηρεσίες Αιµοδοσίας (Ν.Υ.Α.) ορίζονται οι νοσοκοµειακές µονάδες που συνεργάζονται µε το Κέντρο Αίµατος, µε το οποίο είναι διασυνδεδεµένες, και εποπτεύονται και ελέγχονται από το Ε.ΚΕ.Α. σε ό,τι αφορά τη διαδικασία αιµοδοσίας και εν γένει διαχείρισης του αίµατος. Η σύσταση, η εξουσιοδότηση, η διαπίστευση και η αδειοδότηση των Ν.Υ.Α. γίνονται από τον Υπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης µετά από σχετική εισήγηση του Ε.ΚΕ.Α. Οι Ν.Υ.Α. λειτουργούν ως τµήµατα σε 101 Νοσοκοµεία. (Βλέπε Παράρτηµα III) Αρµοδιότητες Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας Στο άρθρο 5 της ανωτέρω υπουργικής απόφασης περιγράφονται οι αρµοδιότητες των Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας οι οποίες έχουν ως εξής: Σε συνεργασία µε την αντίστοιχη υπηρεσία του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας πραγµατοποιούν προγράµµατα προσέλκυσης και διατήρησης αιµοδοτών ολικού αίµατος και επί µέρους στοιχείων του αίµατος (συµπυκνωµένα ερυθρά, λευκά αιµοσφαίρια, αιµοπετάλια, πλάσµα, περιφερειακά στελεχιαία κύτταρα). Ενηµερώνουν, µετά από συνεννόηση µε το υπεύθυνο Κέντρο, τον αιµοδότη, σε περίπτωση διαπίστωσης µεταδιδόµενου µε το αίµα νοσήµατος. Είναι υπεύθυνες για την ενηµέρωση του Κέντρου Αίµατος, εφόσον ειδοποιηθούν από αιµοδότη για τυχόν επιπλοκές µετά την αιµοδοσία. Παρακολουθούν τις ανάγκες σε αίµα κα παράγωγα του Νοσοκοµείου τους και των άλλων υπηρεσιών υγείας, για τις οποίες είναι υπεύθυνες, και φροντίζουν για την εξασφάλισή τους από το Κέντρο Αίµατος, µε το οποίο είναι συνδεδεµένες. Συντηρούν το αίµα και τα παράγωγά του στις κατάλληλες συνθήκες και µεριµνούν για την έγκαιρη διακίνησή τους προς τα Κέντρα Αίµατος, εφόσον αυτά δε χρησιµοποιηθούν. 24

25 Πραγµατοποιούν αιµοληψίες σύµφωνα µε τους διεθνείς κανόνες και τις οδηγίες του Ε.ΚΕ.Α. τόσο στο χώρο του νοσοκοµείου όσο και στην Περιφέρεια, µε κινητές µονάδες αιµοληψιών. Παρέχουν τις προβλεπόµενες πληροφορίες στους υποψήφιους δότες αίµατος και αξιολογούν την επιλεξιµότητά τους. Φροντίζουν για την ασφαλή αποστολή των αιµοληψιών στο Κέντρο Αίµατος για επεξεργασία και έλεγχο του αίµατος. ιαθέτουν διαδικασίες αξιολόγησης για τους δότες αίµατος και συστατικών του, σύµφωνα µε τους διεθνείς κανόνες και τις οδηγίες του Ε.ΚΕ.Α. Πραγµατοποιούν τις διαδικασίες συµβατότητας και τις αναγκαίες ανοσοαιµατολογικές εξετάσεις, προκειµένου να εξασφαλισθεί η ασφαλής και σωστή µετάγγιση του αίµατος και των παραγώγων αυτού στον ασθενή, σύµφωνα µε τις προδιαγραφές του Ε.ΚΕ.Α.. ιατηρούν αρχεία διακίνησης και πραγµατοποιούν διερεύνηση ασυµβατότητας. Θεσπίζουν και διατηρούν ένα σύστηµα ποιότητας το οποίο βασίζεται στις αρχές της ορθής πρακτικής. Τηρούν έγγραφα σχετικά µε τις λειτουργικές διαδικασίες, τις κατευθυντήριες γραµµές, τα εγχειρίδια κατάρτισης και αναφοράς, καθώς και τα έντυπα εκθέσεων. Λαµβάνουν µέτρα για την αποτροπή µη εγκεκριµένης µεταβίβασης πληροφοριών. Εξασφαλίζουν διαδικασίες για την επίλυση περιπτώσεων ανακολουθίας δεδοµένων. Παρακολουθούν και καταγράφουν κάθε παρενέργεια που παρατηρείται στη διαδικασία από την επιλογή του αιµοδότη µέχρι και τη µετάγγιση του αίµατος και των παραγώγων του και κοινοποιούν στο Ε.ΚΕ.Α. κα στο ΚΕΕΛΠΝΟ τις ανεπιθύµητες αντιδράσεις και συµβάντα µέσω του συστήµατος επαγρύπνησης. Εξασφαλίζουν ότι οι συνθήκες αποθήκευσης, µεταφοράς και διανοµής του αίµατος και των συστατικών αίµατος τηρούν τις προβλεπόµενες απαιτήσεις. 3.4 Τµήµα Αιµοδοσίας Υπουργείου Υγείας Το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης ασκεί εποπτεία σε όλους τους Φορείς Αιµοδοσίας µέσω του Τµήµατος Αιµοδοσίας της ιεύθυνσης Ανάπτυξης 25

26 Μονάδων Υγείας. Συγκεκριµένα οι αρµοδιότητες του εν λόγω τµήµατος έχουν ως ακολούθως: Με την ίδρυση και λειτουργία του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας (Ε.ΚΕ.Α.), βάσει των διατάξεων του Ν. 3402/2005 (Φ.Ε.Κ. 258 Α ) «Αναδιοργάνωση του συστήµατος αιµοδοσίας και λοιπές διατάξεις» η οργάνωση της αιµοδοσίας της χώρας µας και η ενηµέρωση του πληθυσµού, µε βάσει τις διεθνώς παραδεδεγµένες αρχές, για τη συλλογή, τον εργαστηριακό έλεγχο, τη συντήρηση, τη διάθεση και τη διαχείριση του αίµατος καθώς και για τη παρασκευή, τη διάθεση και τη διαχείριση των παραγώγων του, ανήκει στο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και ασκείται µέσω του Ε.ΚΕ.Α. και των Μονάδων Αιµοδοσίας (Κέντρα Αίµατος και Νοσοκοµειακές Υπηρεσίες Αιµοδοσίας). Συνεπώς απαιτήθηκε η προσαρµογή των αρµοδιοτήτων του Τµήµατος Αιµοδοσίας του ισχύοντος Οργανισµού (άρθρο 13 του Π.. 95/2000 Φ.Ε.Κ. 76 Α ), ως εξής: Ο ορισµός, η εξουσιοδότηση, η διαπίστευση και η αδειοδότηση των Κέντρων Αίµατος και των Ν.Υ.Α., µετά από εισήγηση του Ε.ΚΕ.Α.. Η συγκέντρωση, επεξεργασία, και αξιολόγηση στοιχείων δραστηριότητας και λειτουργίας Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας (Ε.ΚΕ.Α.), των Κέντρων Αίµατος και των Υπηρεσιών Αιµοδοσίας της χώρας µε σκοπό τον καλύτερο συντονισµό αυτών προκειµένου να αντιµετωπίζονται πανελλαδικά οι ανάγκες της χώρας σε αίµα και παράγωγα αίµατος. Η κατάρτιση προγράµµατος στρατιωτικών αιµοληψιών σε συνεργασία µε το Γενικό Επιτελείο Στρατού. Η εποπτεία και ο έλεγχος του Ε.ΚΕ.Α., η εποπτεία και ο έλεγχος των Κέντρων Αίµατος και των Υπηρεσιών Αιµοδοσίας της χώρας, εκτός από τη διαδικασία αιµοδοσίας και την εν γένει διαχείριση του αίµατος που ανήκουν στην εποπτεία και τον έλεγχο του Ε.ΚΕ.Α., καθώς και η εποπτεία και ο έλεγχος των ιδιωτικών κλινικών µόνο για τα θέµατα αιµοδοσίας. Η µελέτη και η προώθηση εισηγήσεων της Συµβουλευτικής Επιτροπής Αιµοδοσίας και ιοικητικού Συµβουλίου του Ε.ΚΕ.Α. για προσαρµογή της νοµοθεσίας σύµφωνα µε τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας (Π.Ο.Υ.), και η λήψη µέτρων που αφορούν τη συντήρηση, τον ποιοτικό έλεγχο του αίµατος και των παραγώγων του και την ασφάλεια της µετάγγισης. 26

27 Η εποπτεία και ο έλεγχος του ΕΚΕΑ για την εφαρµογή προγραµµάτων εκπαίδευσης του προσωπικού Αιµοδοσίας και προγραµµάτων ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώµης µε στόχο την προσέλκυση και διατήρησης Αιµοδοτών. Η τήρηση στατιστικών στοιχείων για την πορεία των αναγκών διαχρονικά και οι αιτίες απορρόφησής του. Ο ορισµός του Κέντρου Αίµατος ή της Ν.Υ.Α. που θα εποπτεύει και θα ελέγχει την κάθε ιδιωτική κλινική. Το Τµήµα Αιµοδοσίας αποστέλλει στις Μονάδες Αιµοδοσίας εγκυκλίους για τη ρύθµιση θεµάτων αιµοδοσίας, όπως είναι η παροχή µικρής µερίδας τροφής σε εθελοντές αιµοδότες, ζήτηµα που αποτελεί µέρος της καθιερωµένης φροντίδας του αιµοδότη µετά την αιµοδοσία, καθώς και η µη απασχόληση του προσωπικού των Υπηρεσιών Αιµοδοσίας σε αλλότρια καθήκοντα. 3.5 ιασύνδεση των Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας µε τα Κέντρα Αίµατος Στο άρθρο 9 της εν λόγω υπουργικής απόφασης αναφέρονται οι Νοσοκοµειακές Υπηρεσίες Αιµοδοσίας που υπάγονται σε κάθε Κέντρο Αίµατος. Εθνικό Κέντρο Αναφοράς και Συντονισµού Αιµοδοσίας (Ε.Κ.Α.Σ.Α.) του Ε. ΚΕ.Α. Γ.Ν Νίκαιας Πειραιά «ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ» Γ. Αντικαρκινικό Νοσοκοµείο Πειραιά «ΜΕΤΑΞΑ» Γ.Ν. Πειραιά «ΤΖΑΝΕΙΟ» Γ.Ν. Ελευσίνας «ΘΡΙΑΣΙΟ» Π.Γ.Ν. «ΑΤΤΙΚΟΝ» Γ.Ν. Κορίνθου Γ.Ν.Χαλκίδας Γ.Ν.Λειβαδιάς Γ.Ν. Μυτιλήνης Γ.Ν. Χίου Γ.Ν. Σάµου 27

28 Π.Γ.Ν.Α. «ΑΡΕΤΑΙΕΙΟ» Γ.Ν. «ΚΟΡΓΙΑΛΕΝΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΕΙΟ» Ε.Ε.Σ. Γ.Ν. Αθηνών «ΣΙΣΜΑΝΟΓΛΕΙΟ» Γ.Ν. Ν. Ιωνίας «ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΕΙΟ» (Η ΑΓΙΑ ΟΛΓΑ) Γ.Ν.Α. Πατησίων Γ.Ν. υτικής Αττικής «Η ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ» Γ.Ν. Θήβας Γ.Ν.Α. «ΛΑΪΚΟ» Γ.Ν.Α. Παίδων «ΑΠΑ ΣΟΦΙΑ» Γ.Ν. Παίδων Αθηνών «Π. & Α. ΚΥΡΙΑΚΟΥ» Γ.Ν.Α. «ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ» Ι.ΚΑ Αθηνών Γ.Ν. Αθηνών «ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ» 417 Νοσηλευτικό Ίδρυµα ΜΤΣ (ΝΙΜΤΣ) Γ.Ν. Αθηνών «Η ΕΛΠΙΣ» 401 Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκοµείο Αθηνών Ναυτικό Νοσοκοµείο Αθηνών Γ.Ν.Α. «ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ» Γ.Ν. Μαιευτήριο Αθηνών «ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ» Γ.Ν. Θείας Πρόνοιας «Η ΠΑΜΜΑΚΑΡΙΣΤΟΣ» Γ.Ν.Α «Γ. ΓΕΝΝΗΜΑΤΑΣ» Γ.Ν.Αττικής «ΚΑΤ» Γ.Ν. Νοσηµ.Θωρ. Αθηνών «ΣΩΤΗΡΙΑ» 251 Γ.Ν.ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ Αντικαρκινικό Ογκολογικό Νοσοκοµείο Αθηνών «Ο ΑΓΙΟΣ ΣΑΒΒΑΣ» «ρακοπούλειο» Ν.Ε.Ε.Σ. Γ.Ν. ΜΕΛΙΣΣΙΩΝ «ΑΜΑΛΙΑ ΦΛΕΜΙΓΚ» 1 ο Νοσοκοµείο Ι.Κ.Α. «Η ΠΕΝΤΕΛΗ» Γ.Ν. «ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ ΒΟΥΛΑΣ» Γ. Ογκολογικό Νοσοκοµείο Κηφισιάς «ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ» Γ.Ν. Σύρου 28

29 Γ.Ν. Ρόδου Γ.Ν. Κ.Υ. Κω Γ.Ν. Κ.Υ. Καλύµνου Γ.Ν. Κ.Υ. Λήµνου Γ.Ν. Κ.Υ. Ικαρίας Π.Γ.Ν. Θεσσαλονίκης «ΑΧΕΠΑ» Γ.Ν.Θεσσαλονίκης «ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ» Αντικαρκινικό Νοσοκοµείο Θεσσαλονίκης «ΘΕΑΓΕΝΕΙΟ» Γ.Ν. Θεσσαλονίκης «Γ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ» Γ.Ν. Θεσσαλονίκης «ΑΓΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ» Γ.Ν. Χαλκιδικής Γ.Ν. Φλώρινας Γ.Ν. Καστοριάς Γ.Ν. Κοζάνης Γ.Ν. Βέροιας Γ.Ν. Κιλκίς Γ.Ν. Έδεσσας Γ.Ν. Νάουσας Γ.Ν. Γιαννιτσών Γ.Ν. Θεσσαλονίκης «Ο ΑΓΙΟΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ» Π.Γ.Ν. Αλεξανδρούπολης Γ.Ν. Ξάνθης Γ.Ν. ιδυµοτείχου Γ.Ν Σερρών Γ.Ν. Καβάλας Γ. Ν. ράµας Γ.Ν. Κοµοτηνής Π.Γ.Ν. Ιωαννίνων «ΟΥΡΟΥΤΗΣ» Γ.Ν Ιωαννίνων «ΧΑΤΖΗΚΩΣΤΑ» 29

30 Γ.Ν. Άρτας Γ.Ν. Πρέβεζας Γ.Ν. Φιλιατών Γ.Ν. Κέρκυρας Γ.Ν. Λευκάδας Γ.Ν. Λάρισας «ΚΟΥΤΛΙΜΠΑΝΕΙΟ-ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΕΙΟ» Π.Γ.Ν. Λάρισας Γ.Ν. Βόλου Γ.Ν. Τρικάλων Γ.Ν. Καρδίτσας Γ.Ν. Λαµίας Γ.Ν. Άµφισσας Γ.Ν. Καρπενησίου Γ.Ν. Κατερίνης Γ.Ν. Γρεβενών Γ.Ν. Πτολεµαϊδας Π.Γ.Ν. Πατρών Γ.Ν Πατρών «Ο ΑΓΙΟΣ ΑΝ ΡΕΑΣ» Γ.Ν. Αιγίου Γ.Ν. Αµαλιάδας Γ.Ν. Πύργου Γ.Ν. Τρίπολης Γ.Ν. Σπάρτης Γ.Ν. Καλαµάτας Γ.Ν. Αργους Γ.Ν. Μεσολογγίου Γ.Ν Αγρινίου Γ.Ν. Κυπαρισσίας Γ.Ν. Κεφαλληνίας Γ.Ν. Ζακύνθου Γ.Ν. Κ. Υ. Μολάων 30

31 Γ.Ν. Ηρακλείου Κρήτης «ΒΕΝΙΖΕΛΕΙΟ ΠΑΝΑΝΕΙΟ» Π. Γ.Ν. Ηρακλείου Γ.Ν. Χανίων Γ.Ν. Ρεθύµνης Γ.Ν. Αγίου Νικολάου Γ.Ν.- Κ.Υ. Σητείας Γ.Ν.- Κ.Υ. Ιεράπετρας 31

32 4. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΜΟΝΑ ΩΝ ΑΙΜΟ ΟΣΙΑΣ 4.1 Χώροι Εξοπλισµός Προσωπικό Κέντρων Αίµατος Για να πραγµατοποιηθεί το έργο της Αιµοδοσίας, έτσι όπως αυτό παρουσιάσθηκε ανωτέρω (βλέπε ενότητα 2.4, σελ. 14), στο άρθρο 7 της αριθµ. απόφασης Υ4γ/οικ (Φ.Ε.Κ. 2001/ ΤΕΥΧΟΣ Β / ) περιγράφονται αναλυτικά οι χώροι, ο εξοπλισµός και το προσωπικό που θα πρέπει να διαθέτουν τα Κέντρα Αίµατος. Χώροι Χώροι συνολικής επιφάνειας τ.µ. ανάλογα µε το επιτελούµενο έργο. Οι εγκαταστάσεις περιλαµβάνουν σταθερές και κινητές µονάδες αιµοληψίας. Η κατανοµή των χώρων θα πρέπει να είναι διακριτή και να ακολουθεί µια λογική αλληλουχία εργασιών ώστε να ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος σφαλµάτων και να επιτρέπεται ο αποτελεσµατικός καθαρισµός, η απολύµανση και η συντήρηση. Χώροι Αιµοδοτών 1. Αίθουσα αναµονής αιµοδοτών 2. Αίθουσα υποδοχής και καταγραφής αιµοδοτών 3. Αίθουσα εξέτασης των αιµοδοτών µε ειδικό χώρο για εµπιστευτικές, προσωπικές συνεντεύξεις και αξιολόγηση της καταλληλότητας των αιµοδοτών Ο χώρος αυτός θα είναι ανεξάρτητος από τους υπόλοιπους χώρους επεξεργασίας του αίµατος. 4. WC αιµοδοτών Χώροι Αιµοληψίας και Ανάνηψης 1. Αίθουσα αιµοληψιών 2. Αίθουσα αφαίρεσης (αιµοπεταλιο-πλασµαφαίρεση) και αποχωρισµού περιφερειακών προγονικών κυττάρων) 3. Αίθουσα ανάνηψης και κυλικείο αιµοδοτών 32

33 Χώροι εργαστηριακών αναλύσεων και επεξεργασίας αίµατος Πρέπει να υπάρχει ειδικός εργαστηριακός χώρος αναλύσεων ανεξάρτητος από το χώρο αιµοληψίας και επεξεργασίας συστατικών του αίµατος 1. Χώρος παραλαβής δειγµάτων αίµατος 2. Αίθουσα επεξεργασίας προϊόντων αίµατος 3. Εργαστήριο οµάδων αίµατος 4. Εργαστήριο ανοσοαιµατολογικών ελέγχων 5. Εργαστήριο ορολογικών εξετάσεων 6. Εργαστήριο µοριακού ελέγχου 7. Εργαστήριο ποιοτικού ελέγχου (quality control) 8. Ειδικά εργαστήρια (µικροβιολογικών και βιοχηµικών αναλύσεων) 9. Ερευνητικό εργαστήριο Χώροι αποθήκευσης αίµατος και παραγώγων του Οι χώροι αποθήκευσης πρέπει να διασφαλίζουν την κατάλληλη και ξεχωριστή αποθήκευση διαφορετικών κατηγοριών αίµατος και συστατικών του αίµατος και υλικών συµπεριλαµβανοµένων εκείνων που έχουν τεθεί σε καραντίνα ή έχουν εγκριθεί για διάθεση καθώς και µονάδων αίµατος ή συστατικών του αίµατος που συλλέγονται µε βάση ειδικά κριτήρια (π.χ. αυτόλογη αιµοδοσία). Πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη για τη λήψη των απαραίτητων µέτρων σε περίπτωση βλάβης του εξοπλισµού ή διακοπής του ρεύµατος στην κύρια εγκατάσταση αποθήκευσης. 1. Χώροι ψυγείων και καταψυκτών 2. Ψυκτικός θάλαµος 3. Αίθουσα κρυοβιολογίας 4. Χώροι συσκευασίας προϊόντων αίµατος και αποστολής τους Χώροι αχρήστευσης αποβλήτων Προβλέπεται ειδικός χώρος για την ασφαλή αχρήστευση αποβλήτων, ειδών µιας χρήσης που χρησιµοποιούνται κατά τη συλλογή αίµατος, τις εργαστηριακές εξετάσεις και την επεξεργασία µονάδων αίµατος ή συστατικών του αίµατος που απορρίπτονται. Αποθήκες - Αρχεία 33

34 1. Αποθήκες υλικών αιµοδοσίας 2. Αποθήκη ενηµερωτικού υλικού αιµοδοσίας 3. Χώρος αρχείων Γραφεία Προσωπικού 1. Γραφείο ιευθυντή 2. Γραφείο Επιµελητών Α 3. Γραφείο Επιµελητών Β 4. Γραφείο Βιολόγων Βιοχηµικών και λοιπών Επιστηµόνων 5. Γραφείο Προϊσταµένου Νοσηλευτικού Προσωπικού 6. Γραφείο Νοσηλευτικού Προσωπικού 7. Γραφείο Επισκεπτών Υγείας 8. Γραφείο Τεχνολογικού Προσωπικού 9. Γραµµατεία Μηχανογράφηση 10. Κυλικείο Προσωπικού 11. WC Προσωπικού 12. Αίθουσα ιδασκαλίας 13. Αποδυτήρια Προσωπικού 14. Θέσεις στάθµευσης αυτοκινήτων κινητών συνεργείων Αιµοληψίας Εξοπλισµός και υλικά 1. Κλίνες Αιµοληψίας (10-16) 2. Αιµοσφαιρινόµετρο (10-15) 3. Φυγόκεντροι µικροαιµατοκρίτη (2-4) 4. Συµπιεστές πλάσµατος (8-12) 5. Αυτόµατοι αναλυτές αιµατολογικών εξετάσεων (2-3) 6. Αυτόµατο µηχάνηµα προσδιορισµού οµάδων αίµατος (2-4) 7. Επιτραπέζιες φυγόκεντροι ορολογικών σωληναρίων (8-10) 8. Αυτόµατα φυγόκεντροι εκτέλεσης δοκιµασίας Coombs (4-6) 9. Υδατόλουτρα (3-5) 10. Κλίβανος επωαστικός (2) 11. Κλίβανος ξηράς αποστείρωσης (1-2) 12. Μικροσκόπια διοφθάλµια κοινά (2-4) 13. Μικροσκόπιο ερευνητικό (1) 34

35 14.Ψυκτικές φυγόκεντροι διαχωρισµού µονάδων αίµατος στα επιµέρους στοιχεία τους (5-10) 15. Ψυγεία συντήρησης αίµατος 4 ο C µε καταγραφικό και συναγερµό (10-15) 16. Καταψύκτες -35 ο C µε καταγραφικό και συναγερµό (6-8) 17. Βαθειά κατάψυξη -60 ο έως 90 ο C µε καταγραφικό και συναγερµό (3-6) 18. Ψυκτικός θάλαµος (2-4) 19. Ταχυκαταψύκτης πλάσµατος -90 ο C (2-4) 20. Κοινά ψυγεία 4 ο C συντήρησης αντιδραστηρίων και υλικών (6-8) 21. Αυτόµατο ροµποτικό σύστηµα για τον µοριακό έλεγχο του αίµατος (2) 22. Σύστηµα αποµόνωσης / εµπλουτισµού νουκλεϊκών οξέων (2) 23. Σύστηµα επιλεκτικής ενίσχυσης νουκλεϊκών οξέων λοιµογόνων παραγόντων (2) 24. Σύστηµα ανάγνωσης αποτελεσµάτων µοριακού ελέγχου 25. Αποπωµατιστής (1-2) 26. Σύστηµα µοριακής ανάλυσης πολυµορφισµών οµάδων αίµατος (1) 27.Αυτόµατα µηχανήµατα κατάλληλα για τεχνικές ανοσοενζυµικές (Elisa), ανοσοαποτυπώµατος, χηµειοφωταύγειας, και Western Blot, για έλεγχο µεταδιδόµενων µε το αίµα νοσηµάτων (1-3) 28. Ανακινητήρες αιµοπεταλίων (3-6) 29. Μηχανήµατα και κυτταροαφαίρεση πλασµαφαίρεση (2-4) 30. Λουτρά ηλεκτροφόρησης (1-2) 31. Η/Υ µε τουλάχιστον περιφερειακά PC (8-10) 32. Αυτοκίνητα αιµοληψίας (3-5) 33. Φορητές κλίνες αιµοληψίας (15-20) 34. Φορητά ψυγεία µεταφοράς αίµατος (10-15) 35. Μηχ/τα µελέτης συσσώρευσης αιµοπεταλίων (1) 36. Ρυθµιζόµενη κατάψυξη για κατάψυξη µυελού των οστών (1) 37. Μηχανήµατα κυτταροµετρίας ροής (1-2) 38. Αυτόµατος αναλυτής βιοχηµικών εξετάσεων (2-4) Προσωπικό Επιστηµονικό Προσωπικό: α. ιευθυντής (1) β. Επιµελητές Α (10-12) γ. Επιµελητές Β (3-6) 35

36 δ. Θέσεις ειδικευοµένων (5) ε. Γιατροί κινητού συνεργείου (1-2) στ. Βιολόγοι ή κλινικοί Χηµικοί ή Βιοχηµικοί (3-5) Νοσηλευτικό Προσωπικό: α. Προϊστάµενος (1) β. Νοσηλευτές (15-22) γ. Νοσηλευτές κινητού συνεργείου (6-8) δ. Επισκέπτες Υγείας (4-6) Παραϊατρικό Προσωπικό: Τεχνολόγοι Ιατρικών Εργαστηρίων (15-20) ιοικητικό Προσωπικό Άτοµα (3-5) Βοηθητικό Προσωπικό: α. Καθαριστές/στριες (3-4) β. Εργάτες (3) Τεχνικό Προσωπικό: α. Ηλεκτρολόγος (1) β. Οδηγός για κάθε αυτοκίνητο (2) 4.2 Χώροι Εξοπλισµός Προσωπικό Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας Τα κριτήρια για τους χώρους, τον εξοπλισµό και το προσωπικό των Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας (Ν.Υ.Α.) προσδιορίζονται ανάλογα µε την ετήσια κίνηση προϊόντων αίµατος και τις αρµοδιότητές τους σε κλινικοεργαστηριακούς τοµείς. Ειδικότερα: Α) Οι Ν.Υ.Α. µε ετήσια κίνηση πάνω από µονάδες προϊόντων αίµατος και αυξηµένες κλινικοεργαστηριακές δραστηριότητες (αφαίρεση προϊόντων αίµατος, διερεύνηση και αντιµετώπιση διαταραχών αιµοποίησης, αιµόστασης συγγενών ή επίκτητων νοσηµάτων εξαρτώµενων από µετάγγιση αίµατος και παραγώγων), πρέπει να διαθέτουν µεταξύ άλλων χώρους συνολικής επιφάνειας τ.µ. ανάλογα µε το επιτελούµενο έργο. 36

37 Β) Οι Ν.Υ.Α. µε ετήσια κίνηση κάτω από µονάδες προϊόντων αίµατος και δραστηριότητες ανάλογα µε τις τοπικές ή και ειδικές ανάγκες µεταγγισιοθεραπείας, για να ανταποκρίνονται στην αποστολή τους πρέπει να διαθέτουν µεταξύ άλλων χώρους συνολικής επιφάνειας τ.µ. ανάλογα µε το επιτελούµενο έργο. Γ) Οι Ν.Υ.Α µε ετήσια κίνηση κάτω από µονάδες προϊόντων αίµατος και µε αρµοδιότητα διενέργειας αιµοληψιών, υποχρεούνται να διαθέτουν εξοπλισµό, χώρους και προσωπικό όπως και οι Ν.Υ.Α. µε ετήσια κίνηση προϊόντων αίµατος κάτω από µονάδες. Σε περίπτωση που οι ανωτέρω Ν.Υ.Α. δεν διενεργούν αιµοληψίες, έχουν περιορισµένες κλινικοεργαστηριακές δραστηριότητες, κάνουν συντήρηση αίµατος και διενεργούν συµβατότητες προκειµένου να ανταποκρίνονται στην αποστολή τους πρέπει να διαθέτουν µεταξύ άλλων χώρους συνολικής επιφάνειας τ.µ. ανάλογα µε το επιτελούµενο έργο. Ισχύουν συγκεκριµένες προϋποθέσεις, όσον αφορά τις διακρίσεις των χώρων, τα είδη του εξοπλισµού και των υλικών καθώς και το απαιτούµενο προσωπικό προκειµένου να λειτουργούν εύρυθµα οι Νοσοκοµειακές Υπηρεσίες Αιµοδοσίας, ανάλογα µε την ετήσια κίνηση προϊόντων αίµατος και τις αρµοδιότητές τους σε κλινικοεργαστηριακούς τοµείς. (Βλέπε Παράρτηµα II) ίκτυο Αιµοδοσίας Στο σηµείο αυτό κρίνεται σκόπιµο να γίνει µια αναφορά στο δίκτυο αιµοδοσίας, βάσει του οποίου η Υπηρεσία Αιµοδοσίας ενός Νοσοκοµείου συνδέεται και καλύπτει ανάγκες για αίµα άλλων νοσοκοµείων. Έπειτα από έρευνα που διενεργήθηκε στην αρµόδια ιεύθυνση του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και συγκεκριµένα στο Τµήµα Αιµοδοσίας της ιεύθυνσης Ανάπτυξης Μονάδων Υγείας, προέκυψε πως η όλη διαδικασία βρίσκεται ακόµη σε µια αναπροσαρµογή, διατηρώντας ένα παλιό χαρακτήρα µη ολοκληρωµένο και ορθόδοξο. Κατά το παρελθόν, οι σχέσεις διασύνδεσης µεταξύ των νοσοκοµείων προέκυπταν µε αποφάσεις που έβγαιναν µεµονωµένα για κάθε νοσοκοµείο, στην άδειά του. Πλέον υπάρχει µια τάση διασύνδεσής τους βάσει της υπαγωγής των Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας σε συγκεκριµένα Κέντρα Αίµατος, όπως περιγράφηκε προηγουµένως µε την αριθµ.υ4γ/οικ / (Φ.Ε.Κ Β ) Υπουργική Απόφαση. Ωστόσο εξακολουθούν να ισχύουν και σχέσεις διασύνδεσης έτσι όπως διαµορφώθηκαν κατά το παρελθόν. 37

38 4.3 Ακολουθία ροής διαδικασιών Έπειτα από συνέντευξη που παραχωρήθηκε από την κ. Παραρά, ιευθύντρια του Τµήµατος Αιµοδοσίας του Γ.Ν. Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ», προέκυψε πως η ενδεικτική ακολουθία της ροής διαδικασιών µιας Μονάδας Αιµοδοσίας προκειµένου να ολοκληρώσει το έργο που περιγράφεται στην ενότητα 2.4 (σελ. 14), έχει ως εξής: Όλα ξεκινούν από την εισροή εργασίας. Ως πελάτες µιας Μονάδας Αιµοδοσίας µπορούν να θεωρηθούν οι δότες αίµατος και κυττάρων, καθώς και οι ασθενείς που είναι λήπτες προϊόντων αίµατος. Ταυτόχρονα θα πρέπει να γίνει διαχείριση του συγγενικού περιβάλλοντος για την προσέλκυση αιµοδοτών και συνδιαλλαγή µε άλλες αιµοδοσίες για απόκτηση πρώτης ύλης αίµατος και προϊόντων αυτού. Σε πρώτη φάση οι αιµοδότες προσέρχονται στην Υπηρεσίας Αιµοδοσίας, όπου και συµπληρώνουν το έντυπο που τους διανέµεται (κατόπιν εγκυκλίου του Υπουργείου Υγείας) και το οποίο περιλαµβάνει δηµογραφικά στοιχεία, καθώς και το ιατρικό ιστορικό του αιµοδότη. Ακολουθεί η εξέταση του αιµοδότη από γιατρό και εν συνεχεία η διενέργεια κάποιων παρακλινικών εξετάσεων (µέτρηση αιµοσφαιρίνης ή αιµατοκρίτη και αρτηριακής πίεσης). Ακολουθεί η φάση της Αιµοληψίας. Από αυτό το σηµείο ουσιαστικά ξεκινάµε να έχουµε πρώτη ύλη. Στη συνέχεια γίνεται καταχώρηση των στοιχείων του αιµοδότη στο ηλεκτρονικό πρόγραµµα και αποκτάται ένας κωδικός. Ο κωδικός αυτός ακολουθεί το προϊόν, οµοίως και όλα τα σωληνάρια που θα γίνουν οι εξετάσεις. Επιπλέον, ο κωδικός αυτός ακολουθεί και τον αιµοδότη για το µέλλον. Όσον αφορά τον αιµοδότη, αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία της αιµοληψίας, ακολουθεί αντικατάσταση των υγρών που έχασε, ανάνηψη και τέλος αποχώρησή του από την Υπηρεσία Αιµοδοσίας. Από τη διαδικασία της αιµοληψίας παίρνουµε έναν ασκό αίµατος και συνοδά σωληνάρια. Σε καθηµερινή βάση, η συλλογή αίµατος φυγοκεντρείται. ιενεργείται δηλαδή η διαδικασία της παραγώγησης, από την οποία και προκύπτουν τα παράγωγα του αίµατος. Συγκεκριµένα προκύπτουν τα ακόλουθα: ένας ασκός συµπυκνωµένων ερυθρών, ένας ασκός από πρόσφατα κατεψυγµένο πλάσµα (FFP- Fresh Frozen Plasma) και ένας ασκός αιµοπεταλίων. - Τα συµπυκνωµένα ερυθρά αιµοσφαίρια θα φυλαχθούν σε ψυγείο αίµατος 4 ο C για µέρες, ανάλογα µε το προσθετικό διάλυµα που έχει µέσα του ο ασκός. 38

39 - Το πρόσφατα κατεψυγµένο πλάσµα θα µπει αµέσως σε κατάψυξη 18 ο C έως 22 ο C και µπορεί να φυλαχθεί για ένα χρόνο. - Τα αιµοπετάλια θα µπουν σε κλιβανο-ανακινητήρα 22 ο C - 24 ο C, έως 5 µέρες. Στα συνοδά σωληνάρια γίνονται έλεγχοι καθορισµού οµάδος και Rhesus, καθώς επίσης και εξετάσεις µεταδιδόµενων µε το αίµα νοσηµάτων. Τα νοσήµατα που ελέγχονται κατόπιν εγκυκλίου είναι: 1) Αυστραλιανό αντιγόνο 2) Αντισώµατα ηπατίτιδας C 3) Αντισώµατα των HIV 1 και 2 4) Αντισώµατα των ιών HTLV 1 και 2 5) Σύφιλη Επί αρνητικών αποτελεσµάτων, όλα τα προϊόντα που είναι ήδη αποθηκευµένα, σηµαίνονται µε ειδικές ετικέτες και είναι πλέον έτοιµα για απελευθέρωση. Οτιδήποτε βρεθεί θετικό καταστρέφεται σύµφωνα µε συγκεκριµένους κανόνες. Επιπλέον, ειδοποιείται ο αιµοδότης, γίνεται νέα λήψη αίµατος και επανάληψη της θετικής εξέτασης, κατάλληλη ενηµέρωση και λήψη µέτρων για την προφύλαξη του συγγενικού περιβάλλοντος, καθώς και παραποµπή του σε ειδικό ιατρό. Επόµενο βήµα στην όλη διαδικασία αποτελεί η γραπτή παραγγελία αίµατος για µετάγγιση ή παραγώγου από τις κλινικές που το έχουν ανάγκη. Κατόπιν, έρχεται η παραγγελία µαζί µε δείγµα αίµατος του αρρώστου. Σ αυτό το δείγµα γίνεται καθορισµός οµάδος και Rhesus, αλλά και αναζήτηση αντιερυθροκυτταρικών αντισωµάτων. Τα ζητήµατα που προκύπτουν στη φάση αυτή είναι πότε θα µεταγγιστεί ο ασθενής, τι ποσότητα αίµατος θα χρειαστεί και τι παράγωγα αίµατος απαιτούνται. Για τα συµπυκνωµένα ερυθρά πρέπει να γίνει διαδικασία διασταύρωσης, τα πλάσµατα πρέπει να αποψυχθούν, ενώ για τα αιµοπετάλια δεν απαιτείται κάποια ιδιαίτερη επεξεργασία. Στο σηµείο αυτό είναι σηµαντικό να αναφερθεί πως ο κάθε ασθενής «δικαιούται» να του χορηγηθεί αίµα της οµάδος του και του Rhesus του. Ακολούθως, τα τρία αυτά παράγωγα αίµατος τα παίρνει προσωπικό του νοσοκοµείου έχοντας γραπτά τα στοιχεία του αρρώστου και το είδος του παραγώγου που χρειάζεται, αφού προηγουµένως υπογράψει ο παραλαµβάνων στο βιβλίο όπου είναι καταχωρηµένος ο άρρωστος, αναφέροντας την κλινική και την ώρα. Ότι δε χρησιµοποιηθεί πρέπει να επιστραφεί το ταχύτερο δυνατό πίσω στην Αιµοδοσία και άρα ξαναµπαίνει στη δεξαµενή, εφόσον ελεγχθεί ότι είναι ποιοτικώς εντάξει. 39

40 5. ΜΟΡΙΑΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΙΜΑΤΟΣ & ΑΙΜΟΕΠΑΓΡΥΠΝΗΣΗ 5.1 Μοριακός έλεγχος του αίµατος Πέρα από το βασικό στόχο της επάρκειας αίµατος για την κάλυψη των αναγκών της χώρας σε αίµα, στρατηγικό στόχο αποτελεί και η εξασφάλιση της ασφάλειας και της ποιότητας του προς µετάγγιση αίµατος. Η επίτευξη αυτού του στόχου επέβαλλε τη λήψη µέτρων όπως ο µοριακός έλεγχος που έχει ως αποτέλεσµα την εξασφάλιση της ποιότητας του αίµατος και των παραγώγων του και την ορθολογικότερη εφαρµογή συστηµάτων ποιοτικού ελέγχου, προκειµένου το αίµα να φθάνει ασφαλές προς µετάγγιση στους τελικούς δικαιούχους που είναι οι ασθενείς. (Ταγδή 2009) Βάσει στοιχείων που συλλέχθηκαν από το Τµήµα Αιµοδοσίας του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, από το έτος 2008 διενεργείται στη Χώρα µας έλεγχος του αίµατος για τους ιούς HIV, HCV και HBN µε τη µοριακή τεχνική νουκλεϊνικών οξέων (ΝΑΤ) στα δείγµατα των συλλεγόµενων µονάδων αίµατος σε πανελλήνια κλίµακα, για την διασφάλιση της δηµόσιας υγείας. Σηµειώνεται ότι τα Κέντρα Μοριακού Ελέγχου είναι τα ίδια µε τα Κέντρα Αίµατος µεταξύ αυτών και το Ε.ΚΕ.Α Σύστηµα Αιµοεπαγρύπνησης Σύµφωνα µε το άρθρο 1 της αριθµ. Υ4γ/οικ / απόφασης (Φ.Ε.Κ 261 Β ), «Καθορισµός των όρων και της διαδικασίας κοινοποίησης των ανεπιθύµητων συµβάντων στο Ε.ΚΕ.Α. και στο ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. µέσω του συστήµατος επαγρύπνησης», για την ανάπτυξη και τη λειτουργία του συστήµατος επαγρύπνησης για το αίµα ορίζεται υπεύθυνο το Συντονιστικό Κέντρο Αιµοεπαγρύπνησης (ΣΚΑΕ) του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσηµάτων (ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ.). Το ΣΚΑΕ συλλέγει, καταγράφει και αναλύει δηλώσεις ανεπιθύµητων αντιδράσεων και συµβάντων σχετικά µε τη µετάγγιση προϊόντων αίµατος σε ασθενείς και σχετικά µε την αιµοληψία σε δότες ολικού αίµατος ή δότες αφαίρεσης. Το σύστηµα αιµοεπαγρύπνησης περιλαµβάνει δίκτυα µεταξύ των Κλινικών Τµηµάτων των Νοσοκοµείων και των Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας, των Κέντρων Αίµατος και του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας (Ε.ΚΕ.Α.). 40

41 Κοινοποίηση ανεπιθύµητων συµβάντων και αντιδράσεων Βάσει του άρθρο 2 της εν λόγω απόφασης, για την κοινοποίηση των ανεπιθύµητων συµβάντων και αντιδράσεων, απαιτείται στενή συνεργασία των Κλινικών Τµηµάτων των Νοσοκοµείων όπου γίνονται µεταγγίσεις και των Υπηρεσιών Αιµοδοσίας οι οποίες συλλέγουν, διανέµουν, και διαθέτουν τα προϊόντα αίµατος για µετάγγιση, µε σκοπό τη διασφάλιση της πλήρους διερεύνησης τυχόν ανεπιθύµητων συµβαµάτων και αντιδράσεων ακόµα και σφαλµάτων κατά τη µετάγγιση που δεν προκάλεσαν κάποιο ανεπιθύµητο σύµβαµα ή αντίδραση. Σε περίπτωση ελασσόνων αντιδράσεων κατά τη µετάγγιση, όπως είναι οι µη αιµολυτικές πυρετικές αντιδράσεις, το εξάνθηµα, το ερύθηµα και η κνίδωση, αποστέλλονται ατοµικές αναφορές από το Κλινικό Τµήµα στην Υπηρεσία Αιµοδοσίας του Νοσοκοµείου η οποία στη συνέχεια αποστέλλει περιοδικές δηλώσεις στη βάση δεδοµένων αιµοεπαγρύπνησης του ΣΚΑΕ. Σε περίπτωση σοβαρών ανεπιθύµητων αντιδράσεων βαθµού 2 και 3 της κλίµακας (Οδηγία 2005/61/ΕΚ Παράρτηµα ΙΙ- Μέρος Β ) για τη δυνατότητα εντοπισµού αιτίου σε λήπτες αίµατος, που µπορεί να σχετίζονται µε τα προϊόντα αίµατος που µεταγγίστηκαν η σχετική δήλωση αποστέλλεται µε δελτίο ταχείας κοινοποίησης για ύποπτες σοβαρές αντιδράσεις το συντοµότερο δυνατό στο ΣΚΑΕ και µέσω αυτού στο Ε.ΚΕ.Α.. Τα Κέντρα Αίµατος και οι Νοσοκοµειακές Υπηρεσίες Αιµοδοσίας υποβάλλουν ετησίως στο ΣΚΑΕ, έκθεση για το σύνολο των ανεπιθύµητων αντιδράσεων και των ανεπιθύµητων συµβαµάτων σχετικών µε τη µετάγγιση και την αιµοδοσία, ανεξάρτητα από τη βαρύτητά τους. Για να είναι δυνατή η εκτίµηση της επίπτωσης των ανεπιθύµητων συµβαµάτων, οι Υπηρεσίες Αιµοδοσίας συµµετέχουν στο δίκτυο αιµοεπαγρύπνησης και δηλώνουν τον αριθµό των προϊόντων αίµατος που µεταγγίστηκαν κάθε χρόνο καθώς και το σύνολο των αιµοδοτών που έχουν δώσει τις µονάδες ή τα προϊόντα αίµατος που µεταγγίστηκαν. Αρµοδιότητες του Συντονιστικού Κέντρου Αιµοεπαγρύπνησης (ΣΚΑΕ) ιαµορφώνει κοινό τυποποιηµένο πρότυπο δηλώσεων σύµφωνα µε τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες και τις συστάσεις του Συµβουλίου της Ευρώπης. 41

42 ιατηρεί βάση πληροφοριών για τις ανεπιθύµητες αντιδράσεις και συµβάντα σχετικά µε τη µετάγγιση και την αιµοδοσία σύµφωνα µε την αρχή προστασίας προσωπικών δεδοµένων. Αναλύει πληροφορίες ανάλογα µε τον τύπο της αντίδρασης, τη συσχέτιση µε τη µετάγγιση, τη σοβαρότητα, την έκβαση της αντίδρασης και το προϊόν αίµατος (ερυθρά, πλάσµα, αιµοπετάλια). Αναλύει τα δεδοµένα της ετήσιας επιδηµιολογικής επιτήρησης και κοινοποιεί στο Ε.ΚΕ.Α. τη συχνότητα των ανεπιθύµητων αντιδράσεων και των ανεπιθύµητων συµβαµάτων σχετικά µε τη µετάγγιση και την αιµοδοσία. Σε περίπτωση µετάδοσης ιογενούς λοίµωξης, το ΣΚΑΕ ορίζει την έκταση και τον τρόπο διερεύνησης σύµφωνα και µε τις διαδικασίες ανιχνευσιµότητας και αναδροµικού ελέγχου σε εναρµόνιση µε τις συστάσεις του Συµβουλίου της Ευρώπης. Κοινοποιεί τις ανεπιθύµητες αντιδράσεις και συµβάντα από τα Κέντρα Αίµατος και τις Νοσοκοµειακές Υπηρεσίες Αιµοδοσίας, στο Ε.ΚΕ.Α. και στο ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. µε εµπιστευτικότητα και σύµφωνα µε τις διατάξεις του Π.. 25/2008 και τις σχετικές συστάσεις του Συµβουλίου της Ευρώπης. Αρµοδιότητες του Ε.ΚΕ.Α. Το Ε.ΚΕ.Α., σε εφαρµογή των διατάξεων της παραγράφου 2.9 του άρθρου 4 του Ν. 3402/2005, µετά από σχετική ενηµέρωση και σε συνεργασία µε το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ., είναι υπεύθυνο για την απόσυρση του αίµατος και των παραγώγων του καθώς και για την απόσυρση των αντιδραστηρίων και των συσκευών που ευθύνονται για τα ανεπιθύµητα συµβάντα. 42

43 6. ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΑΙΜΑΤΟΣ Σύµφωνα µε τις διατάξεις του άρθρου 19, του Ν. 3534/2007 (Φ.Ε.Κ.40 Α ) «Σύσταση αρχής για την κατανοµή του διαθέσιµου χρόνου χρήσης στους ελληνικούς αερολιµένες και άλλες διατάξεις», επιτρέπεται η χορήγηση αδειών κυκλοφορίας φορτηγών αυτοκινήτων ιδιωτικής χρήσης µικτού βάρους µέχρι χιλιόγραµµα σε µεταφορικές επιχειρήσεις που διαθέτουν άδεια οδικού µεταφορέα σύµφωνα µε τις διατάξεις του Π.. 346/2001 (Φ.Ε.Κ. 233/Α ), καθώς και σε επιχειρήσεις µη µεταφορικές που έχουν ως αντικείµενο εργασιών τη µεταφορά αίµατος, πλάσµατος και βιολογικού υλικού, εφόσον οι ανωτέρω επιχειρήσεις (µεταφορικές ή µη) έχουν συνάψει συµβάσεις µε δηµόσια ή ιδιωτικά νοσηλευτικά ιδρύµατα για µεταφορά αίµατος, πλάσµατος ή βιολογικού υλικού. Για τη χορήγηση των αδειών κυκλοφορίας των εν λόγω οχηµάτων από τις αρµόδιες ιευθύνσεις Μεταφορών και Επικοινωνιών των Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων απαιτείται η υποβολή εκτός της σύµβασης µε το νοσηλευτικό ίδρυµα και βεβαίωση από αρµόδια Υπηρεσία του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης περί της καταλληλότητας του οχήµατος για τη διενέργεια της µεταφοράς των αναφερόµενων βιολογικών υλικών. Στην άδεια κυκλοφορίας των οχηµάτων αυτών αναγράφεται ως έργο η µεταφορά αποκλειστικά αίµατος, πλάσµατος ή βιολογικού υλικού, καθώς και η διάρκεια ισχύος της άδειας ανάλογα µε τη διάρκεια της σύµβασης. Η άδεια κυκλοφορίας δύναται να ανανεωθεί σε περίπτωση παράτασης της σύµβασης ή σύναψης νέας. Η διενέργεια µεταφορών µε τα φορτηγά αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης των επιχειρήσεων αυτών γίνεται µε τους όρους και προϋποθέσεις που περιγράφονται στις σχετικές συµβάσεις. Βάσει στοιχείων που συλλέχθηκαν από το Τµήµα Αιµοδοσίας του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, οι γενικές και ειδικές προδιαγραφές µεταφοράς αίµατος, παραγώγων αίµατος και λοιπού βιολογικού υλικού, τις οποίες συνέταξε η Συµβουλευτική Επιτροπή Αιµοδοσίας και οι οποίες εγκρίθηκαν από το ιοικητικό Συµβούλιο του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας, έχουν διαβιβαστεί στις Υγειονοµικές Περιφέρειες της Χώρας προκειµένου να τηρούνται από τα Νοσοκοµεία ευθύνης τους σε κάθε µεταφορά των εν λόγω υλικών. Έτσι λοιπόν οι προδιαγραφές έχουν τεθεί από το Ε.ΚΕ.Α και αφορούν τόσο τη συσκευασία, όσο και την κατάσταση του οχήµατος. 43

44 7. ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ Βάσει του Προεδρικού διατάγµατος 17/ (ΦΕΚ 5 Α / ) περί τροποποίησης του Π.. 694/ «περί συστάσεως θέσεων εις νέους Σταθµούς Αιµοδοσίας και καθορισµού της εις προσωπικό συνθέσεως των περιφερειακών Σταθµών Αιµοδοσίας» (Φ.Ε.Κ. 227 / τ. Α ), τα τυπικά προσόντα διορισµού του νοσηλευτικού προσωπικού και των παρασκευαστών ορίζονται, όπως κατωτέρω: 1. Πτυχίο Τµήµατος Νοσηλευτικής, για τους νοσηλευτές και Ιατρικών Εργαστηρίων, για τους παρασκευαστές, Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύµατος (Τ.Ε.Ι), της ηµεδαπής ή αλλοδαπής. 2. Ειδική εκπαίδευση σε Κέντρο Αιµοδοσίας διαρκείας έξι (6) µηνών, αποδεικνυόµενη δια σχετικού πιστοποιητικού του οικείου Νοσοκοµείου. Σύµφωνα µε την αριθ. Υ7/ οικ.3257/ απόφαση σχετικά µε τον καθορισµό όρων και προϋποθέσεων ειδικής εκπαίδευσης στη νοσηλευτική αιµοδοσίας για νοσηλευτές τριες τριτοβάθµιας εκπαίδευσης, ορίζονται τα ακόλουθα: Κριτήρια επιλογής 1. Πτυχίο ή δίπλωµα Νοσηλευτού-τριας τριτοβάθµιας εκπαίδευσης ή ισότιµης της αλλοδαπής. 2. Ενός έτους τουλάχιστον υπηρεσία σε Νοσηλευτικά Ιδρύµατα, ηµοσίου ή Ιδιωτικού ικαίου, εποπτευόµενα και επιχορηγούµενα από το ηµόσιο. 3. Ο/η ενδιαφερόµενος/η να υπηρετεί κατά το χρόνο επιλογής στα πιο πάνω ιδρύµατα σε θέση νοσηλευτή. Μονάδες Παροχής Εκπαίδευσης Η ειδική εκπαίδευση θα παρέχεται από τα Νοσοκοµεία αυτών των Κέντρων Αιµοδοσίας. Τα Κέντρα Αιµοδοσίας πρέπει να διαθέτουν: 1. Νοσηλεύτρια ή υπεύθυνο εκπαίδευσης προσωπικού κλάδου ΠΕ ή ΤΕ. 2. Υποδοµή: Αίθουσες διδασκαλίας, εποπτικά µέσα, κ.λπ. 3. Γραµµατειακή υποστήριξη και τήρηση µητρώου εκπαίδευσης. 44

45 Τύπος προγράµµατος 1. Η διάρκεια εκπαίδευσης είναι 6µηνη (24 εβδοµάδες). 2. Ο συνολικός αριθµός ωρών του προγράµµατος είναι 900 ώρες οι οποίες κατανέµονται σε 200 ώρες θεωρητική διδασκαλία και οι 700 σε κλινική άσκηση. Σκοπός εκπαιδευτικού προγράµµατος Σκοπός της ειδικής εκπαίδευσης στην Αιµοδοσία είναι η παροχή ειδικών γνώσεων στους Νοσηλευτές της Τριτοβάθµιας Εκπαίδευσης (ΠΕ-ΤΕ) στις σύγχρονες τάσεις οργάνωσης και λειτουργίας των Κέντρων Αιµοδοσίας. Στο τέλος του εκπαιδευτικού προγράµµατος, οι εκπαιδευθέντες θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να: Σχεδιάζουν την οργάνωση και λειτουργία ενός Κέντρου Αιµοδοσίας ιερευνούν και ελέγχουν τη σοβαρότητα του αίµατος Σχεδιάζουν και προγραµµατίζουν εξορµήσεις και αιµοληψίες Εντοπίζουν και αξιολογούν τα προβλήµατα των αιµατολογικών αρρώστων και να φροντίζουν για την αντιµετώπισή τους Οργανώνουν και προγραµµατίζουν αιµοληψία από εθελοντές αιµοδότες Συµµετέχουν στη παρασκευή και διάθεση παραγώγων αίµατος Σχεδιάζουν και ελέγχουν την τεχνική της µετάγγισης αίµατος 45

46 8. ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗ ΑΙΜΟ ΟΣΙΑ Η εθελοντική προσφορά αίµατος αποτελεί µία από τις σηµαντικότερες µορφές Κοινωνικού Εθελοντισµού και αλληλεγγύης και είναι µία µοναδική πράξη ανθρωπισµού. Θεωρείται ύψιστη προσφορά αγάπης για το συνάνθρωπο εφ όσον αποτελεί προσφορά ζωής για όσους έχουν ανάγκη µετάγγισης. Επιπλέον, η προώθηση της εθελοντικής αιµοδοσίας αποτελεί σηµαντική προτεραιότητα προκειµένου να καταστεί η χώρα µας αυτάρκης σε αίµα. Οι εθελοντές αιµοδότες και οι Σύλλογοι Εθελοντών Αιµοδοτών τυγχάνουν τιµής και κοινωνικής αναγνώρισης και επιβραβεύονται µε ειδικές τιµητικές διακρίσεις, όπως µε µετάλλια και επαίνους. Είναι γεγονός πως οι ανάγκες που υπάρχουν για αίµα είναι καθηµερινά πολύ µεγάλες εξαιτίας των τροχαίων ατυχηµάτων και των ασθενειών που εξακολουθούν να ταλανίζουν την ανθρωπότητα και τον 21 ο αιώνα. (Τσαγδή 2009) Γι αυτό τα Κέντρα Αίµατος και οι Νοσοκοµειακές Υπηρεσίες Αιµοδοσίας πραγµατοποιούν σε συνεργασία µε το Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας (Ε.ΚΕ.Α.), προγράµµατα προσέλκυσης και διατήρησης των αιµοδοτών ολικού αίµατος και επί µέρους στοιχείων του αίµατος, σε εφαρµογή των διατάξεων του άρθρου 10 (στοιχείο Α, παρ.3ε & στοιχείο Β, παρ. 1), του Ν. 3402/2005 (Φ.Ε.Κ. 258Α ) «Αναδιοργάνωση του συστήµατος αιµοδοσίας και λοιπές διατάξεις». Στόχος των προγραµµάτων αυτών είναι η αύξηση της εθελοντικής προσφοράς αίµατος ώστε να καταστεί η χώρα µας αυτάρκης σε αίµα και να µην εισάγει µονάδες αίµατος το χρόνο από τον Ελβετικό Ερυθρό Σταυρό µε τον οποίο έχει συνάψει σχετική σύµβαση το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης από το έτος 1987, στο σύνολο των µονάδων που συλλέγονται κάθε χρόνο. Συγκεκριµένα το έτος 2010 συλλέχθηκαν συνολικά µονάδες αίµατος, βάσει στοιχείων του Τµήµατος Αιµοδοσίας του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Παράλληλα, σε συνεργασία του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης µε το Υπουργείο Εθνικής Άµυνας, καταρτίζεται ανά τρίµηνο πρόγραµµα εθελοντικών στρατιωτικών αιµοληψιών των οπλιτών µονάδων και των νεοσυλλέκτων, βάσει του προγράµµατος κατάταξής τους στα Σώµατα Στρατού. 46

47 Κίνητρα για την αιµοδοσία Βάσει του άρθρου 1 της αριθµ. Α8/1120/ (Φ.Ε.Κ. 435 Β ) Υπουργικής Απόφασης, ορίζονται τα παρακάτω ειδικά κίνητρα για τους εθελοντές αιµοδότες: Ο εθελοντής αιµοδότης δικαιούται ιατρικής φροντίδας και εργαστηριακού ελέγχου σύµφωνα πάντα µε τη γνώµη του υπευθύνου γιατρού της Αιµοδοσίας. Ηθική ικανοποίηση του αιµοδότη για την συνεισφορά του στη θεραπευτική αντιµετώπιση ασθενών που χρειάζονται µετάγγιση αίµατος και παραγώγων του. Κάλυψη του ίδιου του αιµοδότη και της οικογένειάς του για τυχόν ανάγκες τους σε αίµα και παράγωγα. Οι αιµοδότες τυγχάνουν τιµής και κοινωνικής αναγνώρισης. Η ηθική και κοινωνική αναγνώριση των εθελοντών αιµοδοτών περιλαµβάνει απονοµή διπλωµάτων, βραβείων και µεταλλίων (διασήµων) ενιαίου τύπου. - Η 1 η αιµοδοσία, εκτός από τη χορήγηση ειδικής ταυτότητας, συνοδεύεται και µε την επίδοση ευχαριστήριας επιστολής από την αρµόδια Υπηρεσία Αιµοδοσίας. - Η 5 η αιµοδοσία επιβραβεύεται µε δίπλωµα, που απονέµεται από την αρµόδια Υπηρεσία Αιµοδοσίας σε ειδική τελετή. - Η 10 η αιµοδοσία τιµάται µε δίπλωµα και χάλκινο διάσηµο, που απονέµεται από την αρµόδια Υπηρεσία Αιµοδοσίας µε την παρουσία των τοπικών Αρχών. - Η 25 η αιµοδοσία τιµάται µε ειδικό βραβείο και αργυρό µετάλλιο, που απονέµεται, µετά από πρόταση της αρµόδιας Υπηρεσίας Αιµοδοσίας, από τον Υπουργό Υγείας σε ειδική τελετή στην επέτειο του εορτασµού στη µνήµη του «ΗΛΙΑ ΠΟΛΙΤΗ». Σύµφωνα µε το άρθρο 2 της εν λόγω υπουργικής απόφασης, Σύλλογοι και Οµάδες εθελοντών επιβραβεύονται µε ειδικές τιµητικές διακρίσεις. Συγκεκριµένα απονέµεται δίπλωµα και πλακέτα χάλκινη και αργυρή ανάλογα µε την προσφορά αίµατος των Συλλόγων (500 & µονάδες αίµατος αντίστοιχα). Η απονοµή γίνεται, µετά από πρόταση της αρµόδιας Υπηρεσίας Αιµοδοσίας σε ειδική τελετή από τον Υπουργό Υγείας. Για τους Συλλόγους Εθελοντών Αιµοδοτών προβλέπονται ακόµα, σε συνεργασία πάντα µε την αρµόδια Υπηρεσία Αιµοδοσίας και τα εξής: 47

48 Παραχώρηση στέγης σε κτίρια Κρατικών Υγειονοµικών Μονάδων και κάλυψη αναγκών επικοινωνίας (τηλεφωνικών και ταχυδροµικών). Εξασφάλιση της µετακίνησης των αιµοδοτών από την αρµόδια Υπηρεσία Αιµοδοσίας στις περιπτώσεις των οργανωµένων αιµοληψιών. Εφοδιασµός τους µε ενηµερωτικό υλικό για την αιµοδοσία και διοργάνωση εκπαιδευτικών προγραµµάτων προσέλκυσης αιµοδοτών για τους εκπροσώπους των Συλλόγων µε µεγάλη δραστηριότητα. Συµµετοχή ατόµων µε ειδικά προσόντα και σηµαντική προσφορά στην εθελοντική αιµοδοσία σε οµάδες εργασίας της Επιτροπής Αιµοδοσίας για εκπόνηση προγραµµάτων προσέλκυσης αιµοδοτών σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. αναγκών της χώρας από εθελοντικά προσφερόµενο αίµα είναι υπόθεση Όλων και γι' Ενδεικτικά µπορούµε να πούµε πως η Ελλάδα χρειάζεται ετησίως περίπου µονάδες αίµατος για να καλύψει τις ανάγκες της (µεσογειακή αναιµία, τροχαία, αιµορροφιλικά άτοµα, λευχαιµία, νεφροπαθείς, εγχειρήσεις κλπ). Σύµφωνα µε τα στοιχεία του Υπουργείου Υγείας (Κίνηση αίµατος Α εξαµήνου 2002) το 43% των αναγκών καλύπτουν οι Εθελοντές Αιµοδότες, το 5% οι Ένοπλες υνάµεις, το 2% ο Ελβετικός Ερυθρός Σταυρός και το 51% οι συγγενείς και το φιλικό περιβάλλον των ασθενών, συνήθως έπειτα από ψυχολογικό εξαναγκασµό. Στο σηµείο αυτό αξίζει να αναφερθούµε στην ύπαρξη της Π.Ο.Σ.Ε.Α., της Πανελλήνιας Οµοσπονδίας Συλλόγων Εθελοντών Αιµοδοτών, η οποία ιδρύθηκε το έτος 1987 και από το έτος 1995 είναι µέλος της FIODS (Παγκόσµια Οργάνωση Εθελοντικής Αιµοδοσίας). Μέλη της Οµοσπονδίας µας είναι 70 Σύλλογοι Εθελοντών Αιµοδοτών από όλη τη χώρα. Κύριος σκοπός της Π.Ο.Σ.Ε.Α είναι η διάδοση της ιδέας της Εθελοντικής Αιµοδοσίας και η συλλογή και προσφορά αίµατος στον άγνωστο πάσχοντα συνάνθρωπο. Τελικός στόχος της Π.Ο.Σ.Ε.Α. είναι να γίνει η χώρα µας αυτάρκης σε αίµα και παράγωγά του από εθελοντικά όµως προσφερόµενο αίµα. Επιθυµία της είναι να συµβάλλει στο µεγαλύτερο δυνατό βαθµό, στην επιτυχία του στόχου της FIODS για την προώθηση της ιδέας της Εθελοντικής Αιµοδοσίας παγκόσµια. Όµως η αυτάρκεια αίµατος στη χώρα µας µπορεί να επιτευχθεί µόνο αν κατορθώσει να αποκτήσει ο ελληνικός λαός εθελοντική "αιµοδοτική" παιδεία και συνείδηση καθήκοντος απέναντι στον άγνωστο πάσχοντα συνάνθρωπο. Αν πεισθεί ότι, η εθελοντική αιµοδοσία είναι 48

49 πολιτισµός και πως το αίµα πρέπει να δωρίζεται από άνθρωπο σε συνάνθρωπο. (Ζερβού/Οικονοµάκης 2009) 49

50 9. ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΣΤΑΣΕΩΝ Μέρος της εργασίας αποτέλεσε και η συµπλήρωση ερωτηµατολογίου (βλέπε Παράρτηµα I) από ιευθυντές Τµηµάτων Αιµοδοσίας τριών µεγάλων νοσοκοµείων της Αττικής, του Γ.Ν. Μελισσίων «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ», του Γ.Ν. Νίκαιας Πειραιά «ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ» και του Γ.Ν. Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ», καθώς και του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας, γεγονός που βοήθησε στη συγκέντρωση πολύτιµων στοιχείων σχετικά µε το πώς λειτουργούν τα τµήµατα αυτά στην πράξη. Και τα τρία προαναφερθέντα νοσοκοµεία αποτελούν Νοσοκοµειακές Υπηρεσίες Αιµοδοσίας µε ετήσια κίνηση πάνω από µονάδες προϊόντων αίµατος και αυξηµένες κλινικοεργαστηριακές δραστηριότητες, ενώ το Εθνικό Κέντρο Αναφοράς και Συντονισµού Αιµοδοσίας (Ε.Κ.Α.Σ.Α.) του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας αποτελεί Κέντρο Αίµατος. Πιο συγκεκριµένα, βάσει των ερωτηµάτων που τέθηκαν δόθηκαν οι ακόλουθες απαντήσεις: 1. Όπως προκύπτει από το ερωτηµατολόγιο, η φιλοσοφία που διέπει τη λειτουργία του τµήµατος, δηλαδή οι αρχές και η κεντρική ιδέα στην εξυπηρέτηση του πολίτη έχουν ως εξής: Για το Γ.Ν. Μελισσίων «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ», η Αιµοδοσία του Νοσοκοµείου φιλοδοξεί να αποτελέσει πρότυπο, λειτουργώντας µε υψηλό αίσθηµα ευθύνης απέναντι στους Αιµοδότες, τους µεταγγιζόµενους ασθενείς και όλο το κοινωνικό σύνολο. Το όραµα όλου του προσωπικού της Αιµοδοσίας και της ιοίκησης του Νοσοκοµείου είναι: α) να καινοτοµεί και να είναι πρωτοπόρο στην ποιότητα των παρεχόµενων υπηρεσιών στο χώρο της Αιµοδοσίας και της µετάγγισης, β) να καλύπτει τις ανάγκες των µεταγγιζόµενων ως προς την επάρκεια και ασφάλεια του αίµατος και των µεταγγίσεων. Για το Γ.Ν. Νίκαιας Πειραιά «ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ», η φιλοσοφία που διέπει τη λειτουργία της Αιµοδοσίας είναι να λειτουργεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε να καλύπτονται άµεσα όλες οι µεταγγισιακές ανάγκες των ασθενών µε το ασφαλέστερο δυνατόν προϊόν και παράλληλα να εξυπηρετούνται οι εθελοντές αιµοδότες κατά τέτοιο τρόπο ώστε η εµπειρία της αιµοδότησης να είναι θετική και να έχει συνέχεια. 50

51 Για το Γ.Ν. Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ», το αίµα και τα παράγωγά του, είναι αγαθό, που δεν υπόκειται σε οικονοµικά µεγέθη. Μοναδική πηγή αποτελεί ο υγιής εθελοντής αιµοδότης (µη αµειβόµενος). Κατά συνέπεια, το Τµήµα Αιµοδοσίας διαχειρίζεται αυτό το αγαθό, εξυπηρετώντας «τον ασθενή», δηλαδή παρέχοντάς του αίµα και παράγωγα άριστης ποιότητας όσον αφορά τα επιστηµονικά κριτήρια. Σύµφωνα µε το Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας, στην αποστολή του περιλαµβάνεται: α) ο συντονισµός της εξεύρεσης και συλλογής αίµατος από µεγάλες πληθυσµιακές οµάδες, β) ο έλεγχος της αποθεµατοποίησης και κατεργασίας του, γ) η φροντίδα για την παρασκευή παραγώγων πλάσµατος και υλικού αιµοδοσίας, δ) ο έλεγχος της διακίνησης αίµατος και των παραγώγων του, ε) η επιστηµονική έρευνα, η πειραµατική ανάπτυξη µεθόδων αιµοδοσίας και η εκπαίδευση επιστηµονικού, τεχνικού και βοηθητικού προσωπικού. 2. Όπως προκύπτει από το ερωτηµατολόγιο, ο τρόπος οργάνωσης του Τµήµατος Αιµοδοσίας έχει ως εξής: Α) Κατά δήλωσή τους, όσον αφορά τους χώρους: Και τα τρία νοσοκοµεία διαθέτουν Χώρους Αιµοδοτών, Χώρους Αιµοληψίας Ανάνηψης, Χώρους εργαστηριακών αναλύσεων και επεξεργασίας αίµατος, Χώρους αποθήκευσης αίµατος και παραγώγων του, Χώρους αχρήστευσης αποβλήτων, Αποθήκες Αρχεία και Γραφεία προσωπικού, ενώ το Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας διαθέτει όλα τα παραπάνω εκτός από Χώρους Αιµοδοτών και Χώρους Αιµοληψίας Ανάνηψης, έτσι όπως οι χώροι αυτοί περιγράφονται στην αριθµ. απόφαση Υ4γ/οικ (Φ.Ε.Κ. 2001/ ΤΕΥΧΟΣ Β / ). Ωστόσο παρατηρούνται ορισµένες αποκλίσεις από το πρότυπο (βλέπε Παράρτηµα ΙΙ). Στο Γ.Ν. Μελισσίων «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ» δεν υπάρχει αίθουσα κρυοβιολογίας, ερευνητικό εργαστήριο και κυλικείο προσωπικού. Στο Γ.Ν. Νίκαιας Πειραιά «ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ» δεν υπάρχει εργαστήριο ποιοτικού ελέγχου, ερευνητικό εργαστήριο, αίθουσα κρυοβιολογίας και χώροι αχρήστευσης αποβλήτων. Στο Γ.Ν. Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ» δεν υπάρχουν: αίθουσα υποδοχής και καταγραφής αιµοδοτών (είναι κοινός χώρος µε την αίθουσα αιµοδοτών), ανάνηψης και κυλικείο αιµοδοτών, εργαστήριο ποιοτικού ελέγχου, ειδικά εργαστήρια, ερευνητικό εργαστήριο, χώροι ψυγείων και 51

52 καταψυκτών, ψυκτικός θάλαµος, αίθουσα κρυοβιολογίας, χώροι συσκευασίας µονάδων αίµατος και αποστολής τους. Στο Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας δεν υπάρχει εργαστήριο ποιοτικού ελέγχου, ειδικά εργαστήρια, ερευνητικό εργαστήριο, αίθουσα κρυοβιολογίας και κυλικείο προσωπικού. Β) Κατά δήλωσή τους, όσον αφορά τον εξοπλισµό που διαθέτουν και το κατά πόσον αυτός µπορεί να θεωρηθεί επαρκής, προκύπτουν τα ακόλουθα: Για το σύνολο των νοσοκοµείων, ο εξοπλισµός των τµηµάτων αιµοδοσίας θεωρείται πλήρης και επαρκής, ενώ παρατηρούνται ελάχιστες αποκλίσεις από το πρότυπο. (Βλέπε Παράρτηµα ΙΙ). Στο Γ.Ν. Μελισσίων «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ», υπάρχει πλήρες αρχείο εξοπλισµού, από τη στιγµή που υπόκειται σε ISO. Στο Γ.Ν. Νίκαιας Πειραιά «ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ», λειτουργεί πλήρως πληροφοριακό σύστηµα αιµοδοσίας και είναι πλήρως αυτοµατοποιηµένες οι διαδικασίες που ακολουθούνται σε όλα σχεδόν τα τµήµατα. εν υπάρχει φυγόκεντρος µικροαιµατοκρίτου. Στο Γ.Ν. Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ», ο εξοπλισµός θα έπρεπε να είναι υπό συνεχή συντήρηση και αντικατάσταση Στο Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας θεωρείται πλήρης ο εξοπλισµός για τα τµήµατα που διαθέτει. εν υπάρχουν: κλίνες αιµοληψίας, αιµοσφαιρινόµετρο, φυγόκεντροι µικροαιµατοκρίτη, κλίβανος επωαστικός, κλίβανος ξηράς αποστείρωσης. Στο σηµείο αυτό θα ήταν χρήσιµο να αναφέρουµε, όσον αφορά τον τρόπο οργάνωσης του τµήµατος Αιµοδοσίας του Γ.Ν. Μελισσίων «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ», πως αυτό υπόκειται σε διαδικασία ISO 9001: 2008, από το 2006 µε ετήσιες επιθεωρήσεις από το ΕΚΕΒΥΛ. Γ) Όσον αφορά το προσωπικό τους και το κατά πόσον αυτό είναι εκπαιδευµένο, κατά δήλωσή τους προκύπτουν τα ακόλουθα: Το Γ.Ν. Μελισσίων «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ», διαθέτει 5 Ιατρούς εξειδικευµένους (Αιµατολόγοι, κ.α.) ιευθύντρια, 17 Νοσηλευτές, 3 52

53 Επισκέπτες Υγείας και 5 Τεχνολόγους ιατρικών εργαστηρίων. Το προσωπικό αυτό είναι εκπαιδευµένο (ΠΕ, ΤΕ, Ε). Το Γ.Ν. Νίκαιας Πειραιά «ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ», διαθέτει 1 συντονιστή ιευθυντή, 1 ιευθυντή, 2 Επιµελητές Α, 2 Επιµελητές Β, 23 Νοσηλευτές, 4 Επισκέπτες Υγείας, 4 Τεχνολόγους ιατρικών εργαστηρίων και 2 άτοµα λοιπό προσωπικό. Το προσωπικό αυτό είναι εκπαιδευµένο. Το Γ.Ν. Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ», διαθέτει 6 ειδικευµένους ιατρούς, µεταξύ των οποίων 1 συντονιστή ιευθυντή, 3 ιευθυντές, 1 Επιµελητή Α, 1 Επιµελητή Β, και 2 ειδικευόµενους ιατρούς, ενώ όσον αφορά το νοσηλευτικό προσωπικό διαθέτει, 1 Προϊστάµενο, 12 Νοσηλευτές, 1 Επισκέπτη Υγείας, και τέλος 10 Τεχνολόγους ιατρικών εργαστηρίων και 1 Καθαρίστρια. Όλοι έχουν την προβλεπόµενη υποχρεωτική για την κατηγορία τους εκπαίδευση και παρακολουθούν κατά το δυνατόν, συνέδρια, σεµινάρια και µαθήµατα συναφή. Ταυτοχρόνως εκπαιδεύονται στην χρήση νέων µηχανηµάτων και τεχνικών. Το Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας διαθέτει 2 ιατρούς, 18 τεχνολόγους, 3 φυγοκεντρητές, 1 χηµικό, 1 βιοχηµικό και 1 φαρµακοποιό. Το προσωπικό αυτό είναι εκπαιδευµένο. 3. Όπως προκύπτει από το ερωτηµατολόγιο, για το εύρος των παροχών τους και το κατά πόσο µπορούν να χαρακτηριστούν πλήρεις ως προς τις ανάγκες του νοσοκοµείου ή όχι, ισχύουν τα ακόλουθα: Το Γ.Ν. Μελισσίων «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ», παρέχει πλήρη επεξεργασία αίµατος και αιµοπεταλιοαφαίρεση, παροχές που θεωρούνται πλήρεις ως προς τις ανάγκες του Νοσοκοµείου. Το Γ.Ν. Νίκαιας Πειραιά «ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ», δηλώνει πλήρεις παροχές και επιπλέον διασύνδεση µε Ωνάσειο, Ιατρικό Κέντρο και άλλες µικρότερες ιδιωτικές µονάδες. Για το Γ.Ν. Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ», ισχύουν τα ακόλουθα: Η καθηµερινή συλλογή αίµατος, κατόπιν φυγοκεντρήσεως, καταλήγει σε α) ασκούς συµπυκνωµένων ερυθρών, β) ασκούς FFP (Fresh Frozen Plasma) και γ) ασκούς αιµοπεταλίων. Καθηµερινά γίνονται περίπου 6 συνεδρίες αιµοπεταλιοαφαίρεσης. Εξυπηρετεί τις ανάγκες µεταγγίσεως αίµατος και 53

54 παραγώγων 444 κλινών ιδιωτικών Νοσοκοµείων, συνδεοµένων κατόπιν εντολής του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης µε τον «Ευαγγελισµό» για τις ανάγκες Αιµοδοσίας. Για το Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας, το εύρος παροχών του είναι: α) η συλλογή και ο έλεγχος (ιολογικός, µοριακός, οµάδα Rhesus) µονάδων αίµατος που συλλέγεται από τις ένοπλες δυνάµεις, καθώς και κλασµατοποίηση αυτού, β) η συλλογή πλάσµατος προς κλασµατοποίηση από τις υπηρεσίες αιµοδοσίας της χώρας, γ) στο Ε.ΚΕ.Α. υπάγεται και το Κέντρο Μοριακού Ελέγχου στο οποίο πραγµατοποιείται ο µοριακός έλεγχος των µονάδων αίµατος των υπηρεσιών αιµοδοσίας που εποπτεύει. Το Ε.ΚΕ.Α. παρέχει τα ακόλουθα προϊόντα: α) µονάδες αίµατος, β) πλάσµα (Fresh Frozen Plasma FFP), γ) από την κλασµατοποίηση του κοινού πλάσµατος, η οποία προς το παρόν γίνεται στο εξωτερικό, παίρνουµε λευκωµατίνη, η οποία χορηγείται στα νοσοκοµεία για τις ανάγκες τους. Οι υπηρεσίες που παρέχει µπορούν χαρακτηριστούν πλήρεις ως προς τις ανάγκες που υπάρχουν, για τα όσα έχει αναλάβει να κάνει το Ε.ΚΕ.Α. 4. Κατά δήλωσή τους, στο τµήµα τους ο εθελοντισµός λειτουργεί ως εξής: Στο Γ.Ν. Μελισσίων «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ», λειτουργεί ΤΟΜΕΑΣ ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗΣ ΚΑΙ ΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ ΑΙΜΟ ΟΤΩΝ µε σκοπό τη διατήρηση και αύξηση των Εθελοντών Αιµοδοτών και µε στόχο την επάρκεια ασφαλούς αίµατος. Οι µέθοδοι του ΤΟΜΕΑ και οι διαδικασίες που εφαρµόζονται αφορούν α) στη δηµιουργία µεγάλων οµάδων Εθελοντών Αιµοδοτών σε εταιρείες, δήµους, σχολεία, κ.ά., β) στη δηµιουργία αρχείου µεµονωµένων Εθελοντών Αιµοδοτών που προσέρχονται στην Αιµοδοσία, γ) στη συστηµατική, διαπροσωπική επικοινωνία µε τους Αιµοδότες (τηλεφωνική, επιστολές, κ.ά.), δ) στην ευαισθητοποίηση του κοινού στην Εθελοντική Αιµοδοσία µε οµιλίες, ενηµερώσεις και διανοµή έντυπου υλικού, ε) στην ενδυνάµωση της δυναµικής προσέλκυσης σε νεανικό κοινό κάτω των 18 ετών (σχολεία), µε σκοπό την απόκτηση αιµοδοσιακής συνείδησης, στ) στην ευαισθητοποίηση ιατρικού, νοσηλευτικού προσωπικού προς κινητοποίηση για ενηµέρωση του συγγενικού περιβάλλοντος των ασθενών να προσφέρουν αίµα σε εθελοντική βάση, ζ) στη µεταστροφή 54

55 περιστασιακών αιµοδοτών σε συστηµατικούς αιµοδότες, η) στην υποστήριξη των αιµοδοτών και σε συµβουλευτική υπηρεσία (εξετάσεις αίµατος, κ.ά.), καθώς και στην εξυπηρέτηση των εθελοντών όταν χρειαστούν αίµα, θ) στην ενίσχυση της µετα-αιµοληπτικής ενηµέρωσης οροθετικών αιµοδοτών (ειδοποιούνται, τηρείται το απόρρητο και µε εχεµύθεια παραπέµπονται στα αντίστοιχα Κέντρα Αναφοράς), ι) στην ηλεκτρονική καταγραφή αιµοδοτών, κ) στην επιβράβευση Αιµοδοτών, σε ευχαριστήριες επιστολές, εκδηλώσεις, κ.α. Στο Γ.Ν. Νίκαιας Πειραιά «ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ», ο εθελοντισµός λειτουργεί όπως σε όλη τη χώρα, δηλαδή µε κάποια ανταποδοτικά κίνητρα. Στο Γ.Ν. Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ», ο εθελοντισµός λειτουργεί ως εξής: Η µία εθελόντρια νοσηλεύτρια εκτελεί καθήκοντα προσέλκυσης αιµοδοτών, ανάπτυξης συνεργασίας µε συλλόγους εθελοντών και διοργανώνει εξορµήσεις. Στο Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας, συστεγάζεται η Π.Ο.Σ.Ε.Α (Πανελλήνια Οµοσπονδία Συλλόγων Εθελοντών Αιµοδοτών), η οποία ασχολείται µε την προώθηση του εθελοντισµού σχετικά µε το αίµα. 5. Τα πιο συνηθισµένα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν, όπως προκύπτει από το ερωτηµατολόγιο, έχουν ως εξής: Το Γ.Ν. Μελισσίων «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ» δεν αντιµετωπίζει κανένα πρόβληµα τόσο στη λειτουργία του τµήµατος, όσο και στη συνεργασία µε τις υπηρεσίες του νοσοκοµείου, τη διοίκηση (υποστηρικτική η στάση της, από τη στιγµή που εισακούστηκαν όλα τα αιτήµατα του τµήµατος) και τους εθελοντές, ενώ η συνεργασία της µπορεί να χαρακτηριστεί άριστη τόσο µε την Υγειονοµική Περιφέρεια, όσο και µε το εθνικό δίκτυο αιµοδοσίας και το Ε.ΚΕ.Α. Το Γ.Ν. Νίκαιας Πειραιά «ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ», αντιµετωπίζει τα ακόλουθα προβλήµατα: όσον αφορά τη λειτουργία του τµήµατος αντιµετωπίζει φόρτο εργασίας, αδυναµία χορήγησης ηµερών ανάπαυσης και µικρούς χώρους για το εύρος των δραστηριοτήτων, ενώ στη συνεργασία της µε τις υπηρεσίες του νοσοκοµείου και τη διοίκηση συναντά αδυναµία κατανόησης των αναγκών και έλλειψη επικοινωνίας 55

56 ιδιαίτερα όσον αφορά τις προτεραιότητες. Οι σχέσεις της µε την Υγειονοµική Περιφέρεια είναι καλές, σχετικά µε τη συνεργασία της µε το εθνικό δίκτυο αιµοδοσίας και το Ε.ΚΕ.Α. δηλώνεται πως δεν υπάρχει οργανωµένο δίκτυο µε την πραγµατική έννοια του όρου, ενώ σε σχέση µε τους εθελοντές θεωρείται πως υπάρχει ερασιτεχνική αντιµετώπιση του όλου θέµατος. Το Γ.Ν. Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ», όσον αφορά τη λειτουργία του τµήµατος αιµοδοσίας αντιµετωπίζει αδυναµία εκτέλεσης του έργου του λόγω στενότητας και ακαταλληλότητας του χώρου, στη συνεργασία του µε τις υπηρεσίες του νοσοκοµείου, βασικό πρόβληµα αποτελεί η ελλιπής συντήρηση όλων των µηχανηµάτων, βάσει σταθερού χρονοδιαγράµµατος, ενώ σε σχέση µε τη διοίκηση πρόβληµα αποτελεί η επιβράδυνση στην διεκπεραίωση εγγράφων και η διαφορετική γλώσσα συνεννόησης. Στη συνεργασία µε την Υγειονοµική Περιφέρεια δεν αντιµετωπίζονται προβλήµατα και µε το εθνικό δίκτυο αιµοδοσίας και το Ε.ΚΕ.Α. χρησιµοποιούνται παλαιές µέθοδοι επικοινωνίας (τηλέφωνο, fax), ενώ η µηχανοργάνωση θα έλυνε ταχύτερα τα προβλήµατα. Τέλος στη συνεργασία µε τους εθελοντές παρατηρείται αδυναµία να τους ικανοποιηθούν βασικές ανάγκες, όπως ευπρεπείς χώροι, σύγχρονες µέθοδοι επικοινωνίας, µικρές ανταποδώσεις (ευχητήριες κάρτες, κ.λ.π.) και κυρίως η δυνατότητα αντιµετώπισης των οικείων τους οποτεδήποτε έχουν αυτή την ανάγκη. Το Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας, ως βασικότερο πρόβληµα στη λειτουργία του τµήµατος αντιµετωπίζει την έλλειψη προσωπικού, ενώ στη συνεργασία του µε τους εθελοντές τα προβλήµατα καλύπτονται από την Π.Ο.Σ.Ε.Α.. Τέλος στη συνεργασία του µε τη διοίκηση, την Υγειονοµική Περιφέρεια και το εθνικό δίκτυο αιµοδοσίας δεν αντιµετωπίζει κάποιο πρόβληµα. 6. Κατά δήλωσή τους, εκτός από την κάλυψη των αναγκών του νοσοκοµείου, παρέχουν αίµα για το εθνικό δίκτυο, δηλαδή για την εξυπηρέτηση άλλων νοσοκοµείων, ως ακολούθως: 56

57 Το Γ.Ν. Μελισσίων «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ», εξυπηρετεί µε αίµα το Ιασώ General (ιδιωτικό), το Ιασώ, Γένεσις, Σωτήρ (κλινική) και τα ηµόσια Νοσοκοµεία Λήµνου, Αγ. Ανάργυροι και Παίδων Πεντέλης. Το Γ.Ν. Νίκαιας Πειραιά «ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ», εξυπηρετεί µε αίµα περισσότερα των έξι (6) Νοσοκοµείων την ηµέρα. Για το Γ.Ν. Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ» ισχύουν τα ακόλουθα: Οι ανάγκες του Νοσοκοµείου (σε αριθµό µονάδων) καλύπτονται κατά 15% περίπου από µονάδες που έρχονται από άλλες Αιµοδοσίες των Αθηνών ή επαρχιακές. Οµοίως και η Αιµοδοσία του Ευαγγελισµού καλύπτει ανάγκες άλλων Νοσοκοµείων στην Αθήνα. Κατά το Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας, το αίµα το οποίο συλλέγεται από τις ένοπλες δυνάµεις παρέχεται για το εθνικό δίκτυο. 7. Όπως προκύπτει από το ερωτηµατολόγιο, λύσεις για τη βελτίωση του τµήµατός τους που έχουν γίνει αποδεκτές από τη διοίκηση τα τελευταία δύο χρόνια, έχουν ως εξής: Για το Γ.Ν. Μελισσίων «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ» έχουν γίνει αποδεκτές από τη διοίκηση οι λύσεις για βελτίωση του τµήµατος που αφορούν τη µηχανοργάνωση, τη διατήρηση του ISO και την προσπάθεια επίλυσης του ζητήµατος για εθελοντική αιµοδοσία στη Λήµνο. Στο Γ.Ν. Νίκαιας Πειραιά «ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ, δεν έχει γίνει αποδεκτή από τη διοίκηση καµία λύση για βελτίωση του τµήµατος αιµοδοσίας τα τελευταία δύο χρόνια. Στο Γ.Ν. Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ», η λύση για τη βελτίωση του τµήµατος που έγινε αποδεκτή από τη διοίκηση αφορούσε την τοποθέτηση τεσσάρων (4) νοσηλευτών. Στο Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας, όλες οι προτάσεις για βελτίωση των τµηµάτων έχουν γίνει αποδεκτές από τη διοίκηση, που όµως δεν έχουν πραγµατοποιηθεί. 8. Κατά δήλωσή τους, προτάσεις για τη βελτίωση του εθελοντισµού και την ευαισθητοποίηση του κοινού, έχουν ως ακολούθως: Το Γ.Ν. Μελισσίων «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ προτείνει την ευαισθητοποίηση και ενηµέρωση του κοινού από τα Μ.Μ.Ε., την αποστολή γραπτών 57

58 µηνυµάτων µέσω κινητού τηλεφώνου (SMS), καθώς και τις εκστρατείες ενηµέρωσης σε συνεργασία µε το Υπουργείο Παιδείας σε σχολεία και σχολές. Το Γ.Ν. Νίκαιας Πειραιά «ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ προτείνει να θεσµοθετηθεί ποιος κλάδος ασχολείται µε τα θέµατα εθελοντισµού και την προσέλευση αιµοδοτών, να εκπαιδευθεί κατάλληλα ώστε να λειτουργεί µε επαγγελµατισµό και όχι τυχαία, επιπρόσθετα να θεσµοθετηθούν κανόνες λειτουργίας των εθελοντικών οργανώσεων και να καθορισθούν τα όρια δράσης τους, και τέλος κάθε Υγειονοµική Περιφέρεια να έχει συγκεκριµένο γεωγραφικό πεδίο δράσης. Το Γ.Ν. Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ» προτείνει την ένταξη µαθήµατος εθελοντισµού από το ηµοτικό, ηθικές επιβραβεύσεις των αφανών, τακτικών εθελοντών αιµοδοτών, σταθερά επαναλαµβανόµενα spot στην τηλεόραση (του τύπου 11880) και επικοινωνία µέσω διαδικτύου. Το Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας προτείνει να δίνεται στους εθελοντές αιµοδότες κάποιο είδος κινήτρου, όπως επιβράβευση, δωρεάν εξετάσεις, µετάλλια. 9. Βάσει του ερωτηµατολογίου, ο στρατηγικός σχεδιασµός του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας για τη χώρα έχει ως εξής: Το Ε.ΚΕ.Α υπάγεται στην εποπτεία του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και έχει ως σκοπό την ανάπτυξη και προαγωγή του Εθνικού Συστήµατος Αιµοδοσίας, η οποία επιτελείται µέσω του κεντρικού σχεδιασµού, συντονισµού, ελέγχου και εποπτείας των επιµέρους υπηρεσιών του. 58

59 10. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το Σύστηµα Αιµοδοσίας στην Ελλάδα βασίζεται στη λειτουργία του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας, των εννέα (9) Κέντρων Αίµατος και των εκατόν µία (101) Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας, υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Εποµένως πρόκειται για ένα εκτεταµένο και διάσπαρτο γεωγραφικά σύστηµα. Όµως αυτή ακριβώς η διασπορά του, επί της ουσίας διευκολύνει την ανάπτυξη του εθελοντισµού στη χώρα µας. Από τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν, µπορούµε να πούµε πως τα υπό εξέταση νοσοκοµεία παρουσιάζουν περίπου την ίδια οργάνωση και λειτουργία, µε εξαίρεση το Γ.Ν. Μελισσίων «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ», το οποίο υπόκειται σε διαδικασία ISO από το Το γεγονός αυτό συνιστά σηµαντική οργανωτική διαφορά για το εν λόγω νοσοκοµείο σε σχέση µε τα υπόλοιπα και συνάµα αποδεικνύει πως διαθέτει µια πιο εξασφαλισµένη πιστοποίηση ποιότητας. Σχετικά µε την οργάνωση των Υπηρεσιών Αιµοδοσίας, µπορούµε να πούµε πως τα νοσοκοµεία που επιλέχθηκαν εµφανίζουν επάρκεια εξοπλισµού, ενώ τα σηµαντικότερα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν σχετίζονται µε την έλλειψη προσωπικού και την αδυναµία εκτέλεσης του έργου τους, λόγω στενότητας και ακαταλληλότητας του χώρου. Κατά τεκµήριο όµως οι Υπηρεσίες Αιµοδοσίας δουλεύουν καλά. Κάτι που πιστοποιείται περαιτέρω και από το γεγονός ότι η µία εξ αυτών έχει ISO. Τα προβλήµατα που δυσχεραίνουν το έργο τους έχουν κυρίως να κάνουν µε την ανεπάρκεια αίµατος, καθώς δεν υπάρχουν αρκετοί εθελοντές αιµοδότες, ενώ την ίδια στιγµή κάποιες ποσότητες αίµατος µένουν αναξιοποίητες. Ωστόσο αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός πως σε µία από τις Υπηρεσίες Αιµοδοσίας και συγκεκριµένα στο Γ.Ν. Μελισσίων «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ», λειτουργεί Τοµέας προσέλκυσης και διατήρησης Εθελοντών Αιµοδοτών µε σκοπό τη διατήρηση και αύξηση των Εθελοντών Αιµοδοτών και µε στόχο την επάρκεια ασφαλούς αίµατος. Πέραν αυτού, µπορούµε να πούµε πως το σύνολο των εξεταζόµενων Υπηρεσιών Αιµοδοσίας, εκτός από την κάλυψη των αναγκών του νοσοκοµείου τους, παρέχουν αίµα και για την εξυπηρέτηση άλλων νοσοκοµείων, γεγονός που αποδεικνύει την ύπαρξη ενός δικτύου αλληλοκάλυψης, κάθε φορά που παρουσιάζεται ανάγκη για αίµα. 59

60 Σηµαντικό είναι επίσης να αναφερθούµε στο σύστηµα αιµοεπαγρύπνησης που έχει αναπτυχθεί τελευταία στην Ελλάδα και το οποίο περιλαµβάνει δίκτυα µεταξύ των Κλινικών Τµηµάτων των Νοσοκοµείων και των Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας, των Κέντρων Αίµατος και του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας, προκειµένου να προληφθεί η επανεµφάνιση ανεπιθύµητων συµβαµάτων και αντιδράσεων, συµβάλλοντας µ αυτόν τον τρόπο στη βελτίωση της ασφάλειας στη συλλογή και στη µετάγγιση αίµατος. Τέλος, µπορούµε να πούµε πως οι τακτικοί αιµοδότες αποτελούν τους στυλοβάτες της Υπηρεσίας Αιµοδοσίας. Είναι απαραίτητοι για τη διασφάλιση επαρκών και σταθερών αποθεµάτων αίµατος. Ωστόσο, δεν πρέπει να θεωρούνται δεδοµένοι, απλώς και µόνο επειδή δίνουν τακτικά αίµα. Είναι ανάγκη να διασφαλίζεται ότι παραµένουν ικανοποιηµένοι και ότι διατηρούν ένα αίσθηµα εµπιστοσύνης για την υπηρεσία. Χρήσιµες εδώ είναι οι στρατηγικές που αποσκοπούν στην αναγνώριση και την επιβράβευση της προσφοράς. 60

61 11. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Για να επιτευχθεί ο στόχος της εθνικής επάρκειας σε αίµα και παράγωγα αίµατος θα πρέπει κατ αρχάς να ενηµερωθεί και να ευαισθητοποιηθεί ο πληθυσµός για την αναγκαιότητα της εθελοντικής προσφοράς αίµατος. Προκειµένου λοιπόν να κινητοποιηθούν νέοι πληθυσµοί, προτείνεται η διεξαγωγή εκστρατειών ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης, καθώς και η διαφώτιση του κοινού από τους επισκέπτες υγείας των Υπηρεσιών Αιµοδοσίας. Καλό θα ήταν επίσης να επικεντρωθούµε στην ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση συγκεκριµένων οµάδων πληθυσµού, όπως είναι οι µαθητές, ο στρατός, οι δήµοι, οι πολιτιστικοί σύλλογοι, κ.α. Σηµαντικό ρόλο θα µπορούσε να έχει και η ευαισθητοποίηση του κοινού για την εθελοντική αιµοδοσία µε οµιλίες, εκδηλώσεις και διανοµή έντυπου υλικού. Χρήσιµες προτάσεις µπορούν να αποτελέσουν η προβολή σταθερών επαναλαµβανόµενων τηλεοπτικών σποτ, η αποστολή γραπτών µηνυµάτων µέσω κινητού τηλεφώνου (SMS), καθώς και η επικοινωνία µέσω διαδικτύου. Προτείνεται επίσης η επιβράβευση µε ηθικές ανταµοιβές, ευχαριστήριες επιστολές, βραβεία, καθώς και δωρεάν εξετάσεις των αφανών, τακτικών εθελοντών αιµοδοτών. Σηµαντική είναι και η κινητοποίηση του συγγενικού περιβάλλοντος των ασθενών, από ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, ώστε να προσφέρουν αίµα σε εθελοντική βάση. Ανάλογης σηµασίας µπορεί να θεωρηθεί και η προσπάθεια µεταστροφής των περιστασιακών αιµοδοτών σε συστηµατικούς αιµοδότες. Προτείνεται η εφαρµογή προγραµµάτων προσέλκυσης και διατήρησης εθελοντών αιµοδοτών, µε τη συνεργασία των Συλλόγων Εθελοντών Αιµοδοτών, των φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, της Εκκλησίας της Ελλάδος, των Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων και των τοπικών µέσων ενηµέρωσης. Είναι επίσης σηµαντικό να προσδιοριστούν τρόποι προσέλκυσης αιµοδοτών µε συγκεκριµένη οµάδα αίµατος, κυρίως όσον αφορά τις σπάνιες οµάδες αίµατος. Την ίδια στιγµή κρίνεται επιβεβληµένη η καλύτερη αξιοποίηση του αίµατος απ όλες τις Μονάδες Αιµοδοσίας. Επιπρόσθετα, θα ήταν χρήσιµο να επεκταθεί η λειτουργία των Υπηρεσιών Αιµοδοσίας τα απογεύµατα και τα Σαββατοκύριακα έτσι ώστε να εξυπηρετούνται οι αιµοδότες που 61

62 λόγω εργασιακών υποχρεώσεων δεν είναι εφικτό να προσέλθουν για αιµοδοσία κατά το πρωινό ωράριο. Προτείνεται επίσης, ως δράση υψίστης σηµασίας, η πραγµατοποίηση εκστρατειών ενηµέρωσης σε συνεργασία µε το Υπουργείο Παιδείας σε σχολεία και σχολές, προκειµένου να ενδυναµωθεί η προσέλκυση του νεανικού κοινού, κυρίως κάτω των 18 ετών, µε σκοπό την απόκτηση αιµοδοτικής συνείδησης. Μ αυτόν τον τρόπο οι νέοι θα εξοικειωθούν µε την έννοια της εθελοντικής αιµοδοσίας και θα αποτελέσουν τους αυριανούς εθελοντές αιµοδότες. Η ένταξη µαθήµατος εθελοντισµού από το ηµοτικό, σε συνδυασµό µε την πραγµατοποίηση επισκέψεων σε Υπηρεσίες Αιµοδοσίας γειτονικών Νοσοκοµείων, καθώς και η ανάθεση οµαδικών εργασιών µε θέµα την αιµοδοσία, θα µπορούσαν να συντελέσουν στην επιδιωκόµενη ευαισθητοποίηση και αφύπνιση των παιδιών. 62

63 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1) Απόφαση Υ4γ/οικ / (Φ.Ε.Κ 261 Β ), «Καθορισµός των όρων και της διαδικασίας κοινοποίησης των ανεπιθύµητων συµβάντων στο Ε.ΚΕ.Α. και στο ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. µέσω του συστήµατος επαγρύπνησης» 2) Απόφαση Υ7/οικ. 3257/ (Φ.Ε.Κ. 448 Β ), «Καθορισµός όρων και προϋποθέσεων ειδικής εκπαίδευσης στη νοσηλευτική αιµοδοσία για νοσηλευτές-τριες τριτοβάθµιας εκπαίδευσης» 3) Ζερβού Αµαλία, Οικονοµάκης Νικόλαος (2009): Προσέλκυση και Κινητοποίηση Εθελοντών Αιµοδοτών, Πτυχιακή Εργασία, Σχολή Επαγγελµάτων Υγείας και Πρόνοιας/ Τµήµα Νοσηλευτικής Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυµα Κρήτης( d-document/zervou2009.pdf) 4) ΙΑΣΠΙΣ/ Ιδεώδες Ασκληπιακό Πάρκο Ιατρικής Σχολής (2011): Ιστορία της Αιµοδοσίας( {Πρόσβαση 2 Αυγούστου 2011} 5) Νόµος 3402/2005 (Φ.Ε.Κ. 258 Α ) «Αναδιοργάνωση του συστήµατος αιµοδοσίας και λοιπές διατάξεις» 6) Νόµος 3534/2007 (Φ.Ε.Κ.40 Α ) «Σύσταση αρχής για την κατανοµή του διαθέσιµου χρόνου χρήσης στους ελληνικούς αερολιµένες και άλλες διατάξεις» 7) Οδηγία 2002/98/ΕΚ(εναρµόνιση Ν.3402/2005) 8) Οδηγία 2004/33/ΕΚ(εναρµόνιση Π..138/2005) 9) Οδηγία 2005/61&62/ΕΚ(εναρµόνιση Π..25/2008) 10) Οµιλία κ. Τσαγδή, Προϊσταµένης της Γενικής ιεύθυνσης Υπηρεσιών Υγείας, στο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης ( ) 11) Προεδρικό ιάταγµα 25/2008 (Φ.Ε.Κ. 50 Α ) 12) Προεδρικό ιάταγµα 138/ 2005 (Φ.Ε.Κ. 195 Α ) 13) Προεδρικό διάταγµα 17/ (ΦΕΚ 5 Α / ) περί τροποποίησης του Π.. 694/ «περί συστάσεως θέσεων εις νέους Σταθµούς Αιµοδοσίας και καθορισµού της εις προσωπικό συνθέσεως των περιφερειακών Σταθµών Αιµοδοσίας» 63

64 14) Τροποποίηση του Ν. 3402/2005: Ν. 3527/2007 (Φ.Ε.Κ. 25 Α ), κεφάλαιο Β, άρθρο 4 και 7 και Ν. 3868/ 2010 (Φ.Ε.Κ. 129 Α ), άρθρο 29 15) Υπουργική Απόφαση Υ4γ/οικ / (Φ.Ε.Κ Β ) «Ορισµός Κέντρων Αίµατος και Νοσοκοµειακών Υπηρεσιών Αιµοδοσίας» 16) Υπουργική Απόφαση Α8/1120/ (Φ.Ε.Κ. 435 Β ) «Κίνητρα για την αιµοδοσία» 64

65 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 65

66 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 1. Ποια είναι η φιλοσοφία που διέπει τη λειτουργία του τµήµατός σας; Ποιες οι αρχές και η κεντρική ιδέα στην εξυπηρέτηση του πολίτη; 2. Ποιος είναι ο τρόπος οργάνωσης του τµήµατός σας; Α) Τι χώρους διαθέτετε; - Χώρους Αιµοδοτών - Χώρους Αιµοληψίας Ανάνηψης - Χώρους εργαστηριακών αναλύσεων και επεξεργασίας αίµατος - Χώρους αποθήκευσης αίµατος και παραγώγων του - Χώρους αχρήστευσης αποβλήτων - Αποθήκες Αρχεία - Γραφεία Προσωπικού Β) Περιγράψτε τον εξοπλισµό σας. Κατά την εκτίµησή σας είναι επαρκής; Γ) Τι προσωπικό διαθέτει το τµήµα σας κατά κατηγορία; - Ιατρικό προσωπικό - Νοσηλευτικό προσωπικό - Παραϊατρικό προσωπικό - Λοιπό προσωπικό Το προσωπικό αυτό είναι εκπαιδευµένο; 3. Ποιο είναι το εύρος των παροχών σας; Μπορούν να χαρακτηριστούν πλήρεις ως προς τις ανάγκες του νοσοκοµείου; 4. Πώς λειτουργεί στο τµήµα σας ο εθελοντισµός; 5. Ποια είναι τα πιο συνηθισµένα προβλήµατα που αντιµετωπίζετε; α) Στη λειτουργία του τµήµατος β) Στη συνεργασία µε τις υπηρεσίες του νοσοκοµείου σας γ) Στη συνεργασία µε τη διοίκηση δ) Στη συνεργασία µε την Υγειονοµική Περιφέρεια ε) Στη συνεργασία µε το εθνικό δίκτυο αιµοδοσίας και το Εθνικό Κέντρο Αιµοδοσίας 66

67 στ) Στη συνεργασία µε τους εθελοντές 6. Εκτός από την κάλυψη των αναγκών του νοσοκοµείου σας, παρέχετε αίµα για το εθνικό δίκτυο, δηλαδή για την εξυπηρέτηση άλλων νοσοκοµείων; 7. Ποιες λύσεις για τη βελτίωση του τµήµατός σας έχουν γίνει αποδεκτές από τη διοίκηση τα τελευταία δύο χρόνια; 8. Έχετε να κάνετε κάποιες προτάσεις για τη βελτίωση του εθελοντισµού και την ευαισθητοποίηση του κοινού; 9. Ποιός ο στρατηγικός σχεδιασµός του Εθνικού Κέντρου Αιµοδοσίας για τη χώρα; 67

68 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ 68

69 69