ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ

Transcript

1 ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΟΜΑΔΑ: PANDORA S BOX ΜΕΛΗ ΟΜΑΔΑΣ: ΔΗΜΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΖΙΩΒΑ ΤΑΣΙΑ-ΑΡΓΥΡΩ (ΤΑΡΙΑ), ΚΟΥΚΙΟ ΣΕΡΤΖΙΟ, ΚΟΥΚΟΥΛΗ ΓΕΩΡΓΙΑ (ΤΖΩΡΤΖΙΝΑ), ΛΕΜΟΝΙΑ- ΜΕΛΙΝΑ ΛΑΤΣΟΥΔΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΚΑΓΚΑΡΆ ΜΑΡΊΝΑ ΚΑΙ ΚΑΨΑΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3. ΣΤΟΧΟΙ 4. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 5. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ (ΣΥΛΛΟΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ) 5.1 ΠΟΙΕΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΟΥΝΤΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ; 5.2 ΠΟΙΑ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΑΙΤΙΑ ΤΩΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ; 5.3 ΠΟΙΕΣ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ; 5.4 ΠΟΙΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΝΤΑΙ; 5.5 ΠΩΣ ΘΑ ΜΕΙΩΣΩ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΣΠΑΤΑΛΗ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΜΟΥ; 6. ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ (ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ) 8. ΕΠΙΛΟΓΟΣ 9. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 10. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

3 1.ΠΡΟΛΟΓΟΣ Είναι γνωστό ότι το κλίμα διαμορφώνει την ιστορία. Επηρέασε καθοριστικά τις πιο βασικές δραστηριότητες του ανθρώπου την εύρεση τροφής και στέγης- και επέβαλλε το πλαίσιο για την ανάπτυξη του πολιτισμού. Στις ακραίες εκφράσεις του, καταδίκασε ολόκληρες κοινωνίες σε παρακμή, ενώ στη γενναιόδωρη εκδοχή του επέτρεψε σε άλλες κοινωνίες και πολιτισμούς να ανθίσουν. Τελικά, η προσαρμογή της διαδικασίας εξέλιξης στο κλίμα βοήθησε τον άνθρωπο να επιβιώσει τις καταπονήσεις στα ακραία περιβάλλοντα στα οποία ζει. Φαίνεται ότι η ανάπτυξη πολλών διαφορετικών φυλών συνδέεται με τη διαδικασία επιλογής και προσαρμογής του ανθρώπου στο κλίμα και στο περιβάλλον που αυτό δημιουργεί. Το κλίμα της γης αλλάζει συνεχώς. Βιώνοντας μόνο μια πολύ μικρή πράξη του έργου, δυσκολευόμαστε πολλές φορές να αντιληφθούμε τις μεγάλες αλλαγές του κλίματος της γης το οποίο χαρακτηρίζεται από πολλές περιόδους παγετώνων, οι οποίες διακόπτονται από σύντομα διαλείμματα ζέστης και ακμάζουσας ζωής Το παγκόσμιο κλίμα είναι αποτέλεσμα της πολύπλοκης αλληλεπίδρασης εκατοντάδων μεταβλητών που χαρακτηρίζουν από τη μια την κύρια πηγή ενέργειας (την ηλιακή ακτινοβολία) και από την άλλη ένα μεγάλο αριθμό γήινων χαρακτηριστικών και φαινομένων που το διαμορφώνουν (σύσταση της ατμόσφαιρας, άνεμοι και θαλάσσια ρεύματα, τοπογραφία, νέφη και παγετός, ηφαιστειακές εκρήξεις, κτλ). Οποιαδήποτε επέμβαση του ανθρώπου στους παράγοντες που διαμορφώνουν το κλίμα μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγή του. Λόγω όμως της πολυπλοκότητάς του, το παγκόσμιο κλίμα σπάνια στέλνει καθαρά σήματα. Σχεδόν το σύνολο των βραχυχρόνιων κλιματικών φαινομένων εμπίπτει μέσα στο μεγάλο εύρος της φυσικής κλιματικής μεταβλητότητας. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την αβεβαιότητα που υπάρχει στον θεωρητικό υπολογισμό των επιπτώσεων, αποτελεί το βασικό επιχείρημα των σκεπτικιστών που αμφισβητούν, είτε το ίδιο το φαινόμενο, είτε το μέγεθος των επιπτώσεων. Παρ όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι οι ανθρωπογενείς εκπομπές ρυπογόνων ουσιών στην ατμόσφαιρα ωθούν το κλίμα σε μια νέα κατάσταση αστάθειας. Τα δεκατέσσερα θερμότερα έτη, από την εποχή που ξεκίνησαν οι μετρήσεις, συνέβησαν μετά το Τα τελευταία χρόνια σημαδεύτηκαν από ασυνήθιστα ακραία φαινόμενα σε όλο τον κόσμο. Η μέση στάθμη της θάλασσας έχει ανέβει τα τελευταία 140 χρόνια περίπου εκατοστά. Οι παρατηρήσεις αυτές, σε συνδυασμό με τους θεωρητικούς υπολογισμούς, έχουν οδηγήσει σε μια ευρεία επιστημονική συναίνεση ότι η γη έχει ήδη περάσει σε μια περίοδο κλιματικής αστάθειας, η οποία θα έχει ευρείες περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις.

4 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η κλιματική αλλαγή είναι η μεγαλύτερη περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική κρίση στην ιστορία της ανθρωπότητας, είναι το μεγαλύτερο περιβαλλοντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης σήμερα. Οι επιστήμονες και οι κυβερνήσεις συμφωνούν: Οι κλιματικές αλλαγές έχουν προκληθεί από ανθρώπινες δραστηριότητες και οι επιπτώσεις τους θα είναι καταστροφικές. Κι όμως, ο καθένας από εμάς έχει τη δύναμη να κάνει την διαφορά. Ακόμα και οι μικρές αλλαγές στην καθημερινότητά μας μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου χωρίς να επηρεαστεί η ποιότητα της ζωής μας. Πρέπει να πετύχουμε μια πραγματική ενεργειακή επανάσταση.

5 3.ΣΤΟΧΟΙ 1.Πλαίσιο Στα πλαίσια των όρων και των υποχρεώσεων μας ως μέλη της ομάδας συντάξαμε ένα συμβόλαιο συνεργασίας σύμφωνα με το οποίο προσπαθήσαμε να συμμετέχουμε όλοι ενεργά, να συζητούμε το κάθε στάδιο της εργασίας, να επιλύουμε προβλήματα που προέκυπταν στην πορεία. Έτσι θέσαμε ως βάση το «εμείς» και όχι το «εγώ». 1.Κύριοι στόχοι Λόγω της επικαιρότητας του φαινόμενου των κλιματικών αλλαγών σε παγκόσμιο επίπεδο να απόκτησουμε γνώσει για τα αίτια και τις επιπτώσεις του φαινόμενου στον άνθρωπο Να συνειδητοποιήσουμε την αλληλεξάρτηση των οικολογικών, κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών παραγόντων που βρίσκονται στη βάση κάθε περιβαλλοντικού προβλήματος Να προβληματιστούμε για τις επιπτώσεις μιας δραστηριότητας, ατομικής και συλλογικής, στο περιβάλλον. Να συνειδητοποιήσουν ότι η υποβάθμιση του περιβάλλοντος δεν είναι γεγονός αναπόφευκτο. Είναι αποτέλεσμα και αντανάκλαση των οικονομικών και κοινωνικών μας επιλογών. Να αποκτήσουν μια κριτική στάση στην πληροφόρηση σχετικά με τα περιβαλλοντικά θέματα.. Να επαναπροσδιορίσουμε με περιβαλλοντικά κριτήρια, έννοιες, αντιλήψεις και αξίες της ανθρώπινης κοινωνίας Να αναπτύξουμε τρόπους προσέγγισης και έρευνας ενός περιβαλλοντικού προβλήματος. Να μάθουμε να χρησιμοποιούμε διάφορες πηγές πληροφόρησης (π.χ. άρθρα περιοδικών και εφημερίδων, βιβλία, Διαδίκτυο κ.λ.π ). Στα πλαίσια της ομαδοσυνεργατικής μάθησης να μάθουμε να συνεργάζόμαστε, να αναπτύσσουμε επιχειρήματα, να σεβόμαστε τις απόψεις των άλλων. Να αναζητοούμε πάντα εναλλακτικές λύσεις για κάθε περιβαλλοντικό πρόβλημα που μελετούμε Μέσω μιας κριτικής προσέγγισης του φαινόμενου να συνειδητοποιήσουμε το ρόλο της ενεργειακής σπατάλης λόγω του σύγχρονου τρόπου ζωής του πολίτη

6

7 4.ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ-ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Η μέθοδος έρευνας του θέματός μας διακρίνεται σε περιγραφική, πειραματική, δημοσκοπική και ερμηνευτική. Χρησιμοποιήσαμε την ερμηνευτική ανάλυση των πρωτογενών πηγών που σχετίζονται με τα ερωτήματα του θέματος σε συνδυασμό και των δευτερογενών για την κατανόηση του παγκοσμίου φαινόμενου της κλιματικής αλλαγής. Με τη διεξαγωγή του εργαστηριακού πειράματος (επαλήθευση ρόλου CO2), την ποσοτική ανάλυση και την περιγραφική εξήγηση αυτού έγινε κατανοητή η συσχέτιση της τεχνολογίας και της ανθρώπινης ενεργειακής σπατάλης με τα αίτια της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Με την συνδυαστική καταγραφή μέσω ερωτηματολογίων επιχειρήθηκε αφενός η εκτίμηση των γνώσεων και πεποιθήσεων των μαθητών του Λυκείου σχετικά με το φαινόμενο των κλιματικών αλλαγών και τα αίτια του καθώς και η εκτίμηση της ενεργειακής μας συμπεριφοράς στην καθημερινής μας ζωή στα πλαίσια μιας φιλικής προς το περιβάλλον στάση ζωής ή όχι. Μεθοδολογικά εργαλεία Α) Πείραμα προσομοίωσης της ενίσχυσης του φαινόμενου του θερμοκηπίου στο εργαστήριο Φυσικών Επιστημών του σχολείου με τη βοήθεια του συγχρονικού συτήματος λήψης και απεικόνισης MultiLog. Β) Χρήση ερωτηματολογίου, το οποίο συντάξαμε εμείς για την εκτίμηση της ενεργειακής συμπεριφοράς και του επιπέδου ενημέρωσης των συμμαθητών μας. Γ) Υπολογισμός του ενεργειακού μας αποτυπώματος μέσω κατάλληλου λογισμικού σχετικής με το θέμα μας ιστοσελίδας του διαδικτύου.( Δ)Καταγραφή των μέτρων που λαμβάνουμε για την καταπολέμηση των κλιματικών μεταβολών σε περίοδο 4 εβδομάδων και βαθμολόγησης μας για την προσπάθεια αυτή. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιήθηκε το ανάλογο ερωτηματολόγιο της ιστοσελίδας Ε) Σύνταξη ενημερωτικού φυλλαδίου για τη σχολική κοινότητα Στα πλαίσια της διερευνητικής εργασίας αναζητήσαμε,, συλλέξαμε, αναλύσαμε και συνθέσαμε ιδέες, γνώσεις και υλικά από διάφορες πηγές πληροφόρησης (βιβλία, άρθρα, ιστοσελίδες διαδικτύου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, περιβαλλοντικών οργανώσεων και υπουργείου περιβάλλοντος).

8 5.1 ΠΟΙΕΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΟΥΝΤΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ; Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται αρκετές κλιματικές αλλαγές παγκοσμίως. Βέβαια κλιματικές αλλαγές υπήρχαν πάντοτε όμως τώρα είναι ιδιαίτερα έντονες σε πολλά μέρη του πλανήτη μας. Αυτές είναι: Φαινόμενο του θερμοκηπίου Καταστροφή του όζοντος Όξινη βροχή Ακραία καιρικά φαινόμενα

9 Φαινόμενο του θερμοκηπίου Ως φαινόμενο του θερμοκηπίου χαρακτηρίζεται το φαινόμενο θέρμανσης που παρατηρείται στα θερμοκήπια (εξ ου και η ονομασία). Κατά το φαινόμενο αυτό η Γη δέχεται συνολικά ηλιακή ακτινοβολία, στο όριο της ατμόσφαιρας. Ένα μέρος αυτής απορροφάται από το σύστημα Γης-ατμόσφαιρας, ενώ το υπόλοιπο διαφεύγει στο διάστημα. Ένα μικρό μέρος της εισερχόμενης ηλιακής ακτινοβολίας ανακλάται, από την ατμόσφαιρα, από τα νέφη και από την επιφάνεια της Γης. Το 70% της ηλιακής ακτινοβολίας απορροφάται, από την ατμόσφαιρα (συμπεριλαμβανομένου και του στρατοσφαιρικού στρώματος του όζοντος), κατά 3% από τα νέφη και κατά το μεγαλύτερο ποσοστό (51%) από την επιφάνεια και τους ωκεανούς. Λόγω της θερμοκρασίας της, η Γη εκπέμπει επίσης θερμική ακτινοβολία (κατά τρόπο ανάλογο με τον Ήλιο), η οποία αντιστοιχεί σε μεγάλα μήκη κύματος, σε αντίθεση με την αντίστοιχη ηλιακή ακτινοβολία, που είναι μικρού μήκους κύματος. Η ατμόσφαιρα της Γης διαθέτει μεγάλη αδιαφάνεια στην γήινη ακτινοβολία, έχει δηλαδή την ικανότητα να απορροφά το μεγαλύτερο μέρος της, ποσοστό περίπου 71%. Η ίδια η ατμόσφαιρα επανεκπέμπει θερμική ακτινοβολία μεγάλου μήκους κύματος, μέρος της οποίας απορροφάται από την επιφάνεια της Γης, η οποία θερμαίνεται ακόμη περισσότερο. Η γήινη ατμόσφαιρα συμπεριφέρεται, με τον τρόπο αυτό, ως μία δεύτερη - μαζί με τον Ήλιο - πηγή θερμότητας. Αποτέλεσμα του συνολικού φαινομένου είναι η αύξηση της μέσης επιφανειακής θερμοκρασίας, γεγονός που καθιστά τη Γη κατοικήσιμη. Χωρίς το φυσικό φαινόμενο του θερμοκηπίου, η θερμοκρασία της γήινης επιφάνειας θα ήταν σε παγκόσμια και ετήσια βάση περίπου -18 C.

10 Ένα από τα σοβαρότερα περιβαλλοντικά προβλήματα με πλανητικές επιπτώσεις που καλείται να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα στη σύγχρονη εποχή είναι η εντατικοποίηση του φαινομένου αυτού. Η κατασκευή όμως είναι αδιαφανής για τη δευτερογενή αυτή ακτινοβολία, η οποία "παγιδεύεται" στο χώρο και τελικά μετατρέπεται σε θερμότητα (αρχή του θερμοκηπίου). Με τον τρόπο αυτό θερμαίνει το εσωτερικό του θερμοκηπίου με αποτέλεσμα να διατηρούνται οι καλλιέργειες πάντα σε κατάλληλη και σχετικά σταθερή θερμοκρασία. Όλα τα αέρια συστατικά της ατμόσφαιρας που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, αναφέρονται συνολικά με τον όρο αέρια του θερμοκηπίου. Απορροφούν την μεγάλου μήκους κύματος γήινη ακτινοβολία και επανεκπέμπουν θερμική ακτινοβολία θερμαίνοντας την επιφάνεια. Ορισμένα αέρια, όπως το όζον, έχουν ημιδιαφάνεια και στην ηλιακή ακτινοβολία, με αποτέλεσμα να απορροφούν ένα μέρος της, συμβάλλοντας ως ένα βαθμό και στην ψύξη της γήινης επιφάνειας. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι φυσικό, ωστόσο ενισχύεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα, η οποία συμβάλλει στην αύξηση της συγκέντρωσης των αερίων του θερμοκηπίου καθώς και στην έκλυση άλλων ιχνοστοιχείων, όπως οι χλωροφθοράνθρακες (CFC's). Τα τελευταία χρόνια, καταγράφεται μία αύξηση στη συγκέντρωση αρκετών αερίων του θερμοκηπίου, ενώ ειδικότερα στην περίπτωση του διοξειδίου του άνθρακα. Τα τρία τέταρτα της ανθρωπογενούς παραγωγής διοξειδίου του άνθρακα, οφείλεται σε χρήση ορυκτών καυσίμων, ενώ το υπόλοιπο μέρος προέρχεται από αλλαγές που συντελούνται στο έδαφος, κυρίως μέσω της αποδάσωσης

11 Καταστροφή του όζοντος Το Όζον βρίσκεται στην ανώτερη ατμόσφαιρα και είναι χρήσιμο γιατί προλαμβάνει την επιβλαβή υπεριώδη ακτινοβολία από το να φτάσει στην επιφάνεια της γης. Εμφανίζεται σε χαμηλή συγκέντρωση στο σύνολο της γήινης ατμόσφαιρας. Το γεγονός ότι η τρύπα του όζοντος πρωτοεμφανίστηκε στην Ανταρκτική, όπου το πρόβλημα είναι εντονότερο μέχρι και σήμερα, προβλημάτιζε τους επιστήμονες για χρόνια. Αρχικά, μάλιστα, το κατά πόσο οι χλωροφθοράνθρακες προκαλούσαν το φαινόμενο αμφισβητούταν, καθώς στην Ανταρκτική δεν υπάρχουν κέντρα εκπομπών χλωροφθορανθράκων, συνεπώς η στρατόσφαιρα δεν έρχεται σε επαφή μαζί τους σε εκείνο το σημείο. Σύντομα όμως κάθε απορία διαλευκάνθηκε και σήμερα είμαστε σε θέση να εξηγήσουμε γιατί συμβαίνει αυτό στην Ανταρκτική: Οι αέριες μάζες που μετακινούνται στην Ανταρκτική μεταφέρουν μαζί τους χλωροφθοράνθρακες, οι οποίοι δεν διασπώνται, αλλά παραμένουν σε αποθήκες χλωρίου στην ατμόσφαιρα. Κατά τη διάρκεια της πολικής νύχτας (6 μήνες το χρόνο), σωματίδια πάγου με προσμίξεις θειικών (H2SO4) και νιτρικών (HNO3) οξέων συγκεντρώνουν όλες τις ενώσεις χλωρίου που είναι αποθηκευμένες στην ατμόσφαιρα της Ανταρκτικής. Μετά το πέρας της πολικής νύχτας, στην αρχή της εξάμηνης μέρας (εικόνα), το φως του ήλιου διασπάει τις ενώσεις αυτές και τα δραστικά άτομα χλωρίου απελευθερώνονται στη στρατόσφαιρα, όπου καταστρέφουν το όζον. Συνεπώς, οι πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και άλλα γεωμορφολογικά στοιχεία αποτελούν τα αίτια της όξυνσης του φαινομένου στην Ανταρκτική. Το όζον στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας είναι ιδιαίτερα χρήσιμο, καθώς απορροφάει τις υπεριώδεις ηλιακές ακτινοβολίες. Οι υπεριώδεις ηλιακές ακτινοβολίες αποτελούν το 10% της συνολικής ηλιακής ακτινοβολίας που φτάνει στη Γη. Χωρίζεται σε τρία είδη, τη UV-A, τη UV-B και την πιο επικίνδυνη, την UV-C. Η τελευταία είναι αυτή που απορροφάται από το όζον στη στρατόσφαιρα. Η UV-C, λοιπόν, είναι η πιο επικίνδυνη υπεριώδης ακτινοβολία, καθώς: Συνεπώς, η τρύπα του όζοντος επιτρέπει την είσοδο των υπεριωδών ακτινοβολιών στην ατμόσφαιρα της Γης, προκαλώντας σημαντικά προβλήματα στους ζωντανούς οργανισμούς. Ωστόσο, επιπτώσεις του φαινομένου αφορούν και το περιβάλλον. Η επικρατέστερη άποψη είναι πως εφόσον το όζον, που απορροφά μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας, μειώνεται, θα εισέρχεται περισσότερη θερμότητα στη Γη, η οποία σε συνδυασμό με το επίσης σοβαρό φαινόμενο του θερμοκηπίου, θα συντελεί στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Ωστόσο, στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας άρχισε να σχηματίζεται η αντίληψη πως η τρύπα του όζοντος ψύχει αντί να θερμαίνει τη Γη. Πιο συγκεκριμένα κάποιοι καθηγητές, διαπίστωσαν πως ενώ ο μέσος όρος θερμοκρασίας στον υπόλοιπο κόσμο τον προηγούμενο αιώνα αυξήθηκε, στην Ανταρκτική μειώθηκε.

12

13 Όξινη βροχή O όρος όξινη βροχή αναφέρεται στην παρουσία σε αυτήν όξινων διαλυμένων ρύπων, δηλαδή ουσιών (αερίων ή μη) που δεν αποτελούν φυσιολογικά χαρακτηριστικά της καθαρής ατμόσφαιρας, αλλά είναι προϊόντα ανθρώπινης δραστηριότητας ή άλλων ρυπογόνων αιτιών (π.χ. ηφαιστειακής δραστηριότητας). Επειδή τα διάφορα καυσαέρια ορυκτών καυσίμων, όπως το πετρέλαιο και οι γαιάνθρακες, περιέχουν συχνά (όξινα) οξείδια του θείου και του αζώτου, μεταξύ άλλων, παράγεται όξινη βροχή που περιέχει σε διάλυση τα αντίστοιχα οξέα. H όξινη βροχή επιφέρει καταστροφικά αποτελέσματα σε οικοσύστηματα, καλλιέργειες, πολιτιστικά μνημεία και περιουσιακά στοιχεία των πολιτών (π.χ. αυτοκίνητα). Οι βαριές επιπτώσεις του φαινομένου ανάγκασαν, τα τελευταία χρόνια, πολλές κυβερνήσεις να επιβάλλουν νόμους και άλλα μέτρα με σκοπό τη μείωση, τουλάχιστον, του φαινομένου και άρα των επιπτώσεών του. Η όξινη βροχή έχει έντονες επιπτώσεις στα φυσικά οικοσυστήματα (δάση, υδροβιότοπους, έδαφος), σκοτώνοντας άμεσα ή έμμεσα διάφορες μορφές ζωής, αλλά και στα οικιστικά οικοσυστήματα, διαβρώνοντας ιστορικά μνημεία, προκαλώντας ζημίες σε κτίρια και οχήματα, αλλά και βλάπτοντας άμεσα την ανθρώπινη υγεία. Η πτώση του ph στα επιφανειακά ύδατα από την όξινη βροχή (ή και άλλες πηγές ρύπανσης) έχει δραματικές επιπτώσεις σε πολλά υδρόβια είδη ζωής και ιδιαίτερα στα αυγά ή τα νεογνά τους, που συνήθως είναι πιο ευαίσθητα. Τόσο η βιολογία, όσο και η χημεία του εδάφους βλάπτονται σοβαρά από την όξινη βροχή.. Πολλές εδαφόβιες μορφές ζωής δεν αντέχουν το χαμηλό ph και εξοντώνονται Επίσης τα οξέα διαλύουν και ενεργοποιούν βαρέα μέταλλα και άλλες τοξίνες με ακόμη χειρότερα αποτελέσματα. Τα. δάση μεγάλου ύψους είναι ιδιαίτερα τρωτά όπως περιβάλλονται συχνά από όξινη ομίχλη που είναι πιο όξινη από τη βροχή. Τα υπόλοιπα φυτά, καθώς και οι ανθρώπινες καλλιέργειες επίσης βλάπτονται σοβαρά από την όξινη βροχή, αλλά οι ζημιές στα τελευταία μειώνονται με τη χρήση λιπασμάτων, που βοηθούν τα φυτά να επουλώσουν τις πληγές τους, ή μιγμάτων λιπασμάτων με ασβεστόλιθο, που εξουδετερώνει τα οξέα του εδάφους, Έχει αποδειχθεί όμως ότι η τακτική αυτή, εκτός από πολυέξοδη, είναι συχνά βλαβερή αν εφαρμοστεί στα φυσικά οικοσυστήματα. Οι επιστήμονες έχουν επιβεβαιώσει και άμεσες βλάβες στην ανθρώπινη υγεία: Αυξάνεται η πιθανότητα εμφάνισης ορισμένων μορφών καρκίνου και επιβαρύνεται η αναπνευστική λειτουργία σε ανθρώπους με προδιάθεση άσθματος. Τα μαρμάρινα ιστορικά μνημεία είναι το πιο συνηθισμένο θύμα της όξινης βροχής. Η όξινη βροχή μπορεί επίσης να προκαλέσει τη ζημία σε ορισμένα οικοδομικά υλικά και ιδιαίτερα σε ιστορικά μνημεία. Αυτό συμβαίνει όταν αντιδρά χημικά το θειικό οξύ της όξινης βροχής με τις ενώσεις ασβεστίου στα πετρώματα (ασβεστόλιθος, ψαμμίτης, μάρμαρο και γρανίτης) για να δημιουργήσει ευδιάλυτο και εύθρυπτο γύψο.

14 Ακραία καιρικά φαινόμενα Η κλιματική αλλαγή έχει οδηγήσει σε περισσότερα και ακόμη πιο ακραία καιρικά φαινόμενα, αποφαίνονται κορυφαίοι επιστήμονες σε προσχέδιο έκθεσης που συνέταξαν για λογαριασμό επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών. Προειδοποιούν ότι στο μέλλον, ο πλανήτης θα βρεθεί αντιμέτωπος με ακόμη περισσότερες και σφοδρότερες πλημμύρες, πυρκαγιές, κυκλώνες και καύσωνες μεταξύ άλλων. Η πιο άμεση και ραγδαία επίπτωση της κλιματικής αλλαγής στα μεσογειακά δάση αφορά στις δασικές πυρκαγιές. Η αύξηση της συχνότητας και της έντασης των πυρκαγιών, καθώς και της έκτασης των καμένων εκτάσεων, ευνοείται από τις συνθήκες ξηρασίας, τις παρατεταμένες περιόδους υψηλών θερμοκρασιών και τα ακραία καιρικά φαινόμενα - συνθήκες που παρατηρούνται κυρίως στις βορειότερες περιοχές της Μεσογείου (Πορτογαλία, Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία). Βέβαια οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής έχουν αρχίσει να γίνονται ήδη ορατές στη χώρα μας με τις καταστροφικές πυρκαγιές που βιώσαμε κατά το καλοκαίρι του 2007 αλλά και του Ιδιαιτέρως το 2007, στην Ελλάδα κάηκαν εκατομμύρια στρέμματα φυσικών εκτάσεων (2,5 εκ. στρέμματα), σε ένα θερμό καλοκαίρι με αλλεπάλληλες περιόδους καύσωνα. Άλλο σημαντικό στοιχείων είναι η εμφάνιση των πυρκαγιών στα διάφορα ορεινά δάση κωνοφόρων, όπως τα δάση ελάτης που καταστράφηκαν από την πυρκαγιά του 2007 στον Εθνικό Δρυμό της Πάρνηθας και στον Πάρνωνα. Τα δάση αυτά δεν έχουν ανεπτυγμένους μηχανισμούς αναγέννησης με αποτέλεσμα να χρειάζεται η ανθρώπινη παρέμβαση για την αποκατάσταση τους (αναδασώσεις).

15 5.2 ΠΟΙΑ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΑΙΤΙΑ ΤΩΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ? ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΠΟΤΕ ΣΤΑΘΕΡΟ Το κλίμα στον πλανήτη μας ουδέποτε υπήρξε σταθερό. Εμφανίζει σημαντικές διακυμάνσεις χρονικά, δεν περίμενε δηλαδή τις ανθρώπινες επιδράσεις για να αλλάξει. Πολλοί είναι οι παράγοντες που επιδρούν στην διαμόρφωση και την εξέλιξη του κλίματος: Εξωτερικά αίτια: Ηλιακή δραστηριότητα ( ή ένταση της κοσμικής ακτινοβολίας) Τροχιά της γης Μετεωρίτες (καταστροφικά γεγονότα, όπως πρόσκρουση μεγάλων μετεωριτών στη γη, ή ακόμα και προσέγγιση μεγάλων ουρανίων σωμάτων, όπως της Αφροδίτης στη γη) Εσωτερικά αίτια (φυσικά): Εκρήξεις ηφαιστείων (η ηφαιστειακή δράση, μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο στη δημιουργία παγετώνων. Η εμφάνιση των παγετώνων συμβαίνει σε περιόδους με αυξημένη ηφαιστειακή δραστηριότητα. Τα ηφαίστεια έχουν παίξει μακροχρόνια και δημιουργικό ρόλο στην ιστορία της γης) Απρόβλεπτα φυσικά φαινόμενα (φαινόμενα όπως το Ελ Νίνιο, που προκύπτουν από την αύξηση της θερμοκρασίας στην επιφάνεια των ωκεανών, μπορεί να επηρεάσουν το κλίμα όλου του πλανήτη) Εσωτερικά αίτια (ανθρωπογενή): Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (η ανθρώπινη δραστηριότητα σε σχέση με την καύση υδρογονανθράκων και την έκλυση διοξειδίου του άνθρακα ( CO2) στην ατμόσφαιρα) Σωματίδια/ σύννεφα Εξαφάνιση των δασών, διάβρωση (η ανθρώπινη δραστηριότητα σε σχέση με την χρήση της γης και συγκεκριμένα των δασών σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις (αλλαγή της λευκαύγειας ή ακόμα και σε ημι-έρημες εκτάσεις) Αλλά η μεγαλύτερη αιτία είναι ο άνθρωπος, ο οποίος ευθύνεται για τις κλιματικές αλλαγές λόγω στην ενεργειακή σπατάλη του.

16 5.3 ΠΟΙΕΣ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ? Aνοδος στάθμης νερού Μία από τις σοβαρότερες συνέπειες του φαινομένου του θερμοκηπίου, είναι η άνοδος της στάθμης των υδάτων της θάλασσας. Οι παράγοντες που οδηγούν στην αύξηση αυτή, είναι λίγο ως πολύ γνωστοί. Η αύξηση της θερμοκρασίας, δημιουργεί αναπόφευκτα, διαστολή του θαλασσινού νερού και λιώσιμο των πάγων της Γροιλανδίας, της Ανταρκτικής και των Παγετώνων των Άλπεων. Τον τελευταίο αιώνα η μέση επιφανειακή θερμοκρασία αυξήθηκε κατά 0,4-0,8%, οδηγώντας σε αύξηση της μέσης στάθμης των ωκεανών κατά εκατοστά. Δυστυχώς όμως τα χειρότερα έπονται. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της Διακυβερνητικής Επιτροπής για τις κλιματικές Αλλαγές (IPCC), η αποσταθεροποίηση του κλίματος, θα οδηγήσει σε αύξηση 9-88 εκατοστά της μέσης στάθμης της θάλασσας τα επόμενα εκατό χρόνια.

17 Οι κλιματικές αλλαγές, που οφείλονται κυρίως στην ανθρώπινη δραστηριότητα, οδηγούν και σε παρατεταμένες ξηρασίες, τις οποίες βιώνουν πολλές περιοχές του πλανήτη. Σύμφωνα με την τρίτη έκθεση της διακυβερνητικής επιτροπής για τις Κλιματικές Αλλαγές, (IPPC), η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της επιφάνειας του πλανήτη, επηρεάζει σημαντικά, τα αποθέματα πόσιμου νερού και την άρδευση. Η ίδια έκθεση, προβλέπει ότι οι θερμές περίοδοι του έτους θα είναι ξηρότερες στις περισσότερες ηπειρωτικές περιοχές μέσου γεωγραφικού πλάτους, με αποτέλεσμα να αυξηθεί η συχνότητα των φαινομένων ξηρασίας και της υποβάθμισης του εδάφους. Τα φαινόμενα αυτά θα προσλάβουν κρίσιμες διαστάσεις σε περιοχές που αντιμετωπίζουν ήδη σοβαρά προβλήματα υποβάθμισης του εδάφους, απερήμωσης και ξηρασίας. Οι αναπτυσσόμενες χώρες θα πληγούν ιδιαίτερα. Ήδη λόγω ξηρασίας, εξαφανίζονται κάθε χρόνο m2 καλλιεργήσιμης γης. Ερημοποίηση - Ξηρασία

18 Οι εικόνες της πλημμυρισμένης Πράγας και της Δρέσδης, το 2002, παραδομένες η πρώτη στη μανία του Bαλτάβα και η δεύτερη στην ανεξέλεγκτη ορμή του Eλβα, συνδέονται για πολλούς με τις κλιματικές αλλαγές. Για τον Κλοντ Μαρτέν, Γενικό Διευθυντή του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση, υπεύθυνες για τις καταστροφικές πλημμύρες στην Ευρώπη είναι από τη μια μεριά οι κλιματικές αλλαγές και από την άλλη η κακή διευθέτηση των ποταμών. Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά, που η Ευρώπη, έζησε τόσο καταστροφικές πλημμύρες. Το 2000, η Βρετανία, υπέστη από τις πλημμύρες ζημιά 750 εκατομμυρίων δολαρίων. Το 2000, στο Γιορκσάιρ, ο ποταμός Ouse ξεχείλισε, ανεβάζοντας επικίνδυνα τη στάθμη των υδάτων. Το οικονομικό κόστος των ακραίων καταστροφών και των πλημμύρων είναι αρκετό και θεωρείται ότι θα αυξηθεί, χτυπώντας έτσι τα φτωχότερα έθνη πολύ σκληρότερα. Από το 1971 έως το 1995, οι πλημμύρες είχαν επιπτώσεις σε περισσότερους από 1.5 δισεκατομμύριο ανθρώπους, ή 100 εκατομμύρια ανά έτος. Από αυτούς οι άνθρωποι σκοτώθηκαν και περισσότεροι από 81 εκατομμύρια έμειναν άστεγοι. Πλημμύρες

19 Καύσωνας - Πυρκαγιές Με το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αλλά και την ευρύτερη καταστροφή του περιβάλλοντος, συνδέουν, πολλοί Ευρωπαίοι κλιματολόγοι, τον καύσωνα, που έπληξε φέτος πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Έκθεση της Παγκόσμιας Οργάνωσης Μετεωρολογίας (WMO) η οποία σημειωτέον δεν διακρίνεται για τις υπερβολές της κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τις εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες που παρατηρήθηκαν σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Το 2003, η Ευρώπη, "ψήθηκε" σε ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες αλλά και "κάηκε" από ανελέητες πυρκαγιές που έπληξαν Ισπανία, Πορτογαλία, Γαλλία. Στη Νότια Γαλλία σημειώθηκαν τον Ιούνιο θερμοκρασίες-ρεκόρ που κατά τόπους υπερέβησαν τους 40 βαθμούς Κελσίου (5-7 βαθμοί πάνω από το μέσο όρο), ενώ στη Γενεύη, από τις 29 Μαΐου η θερμοκρασία στη διάρκεια της ημέρας δεν έχει πέσει κάτω από τους 25 βαθμούς. Την ίδια ώρα, η πύρινη λαίλαπα, κατέστρεψε ορισμένα από τα ωραιότερα πευκοδάση της Ευρώπης και του κόσμου στη Ν. Γαλλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία και την Ιταλία.

20 Βιοπικοιλότητα Η αναμενόμενη αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας και η αύξηση της στάθμης των υδάτων είναι πιθανό να προκαλέσουν την εξαφάνιση κάποιων ειδών που δεν θα προλάβουν να προσαρμοσθούν στις νέες κλιματικές συνθήκες. Μεταξύ των ειδών που αναμένεται να πληγούν ξεχωρίζουν τα αποδημητικά πουλιά, απομονωμένοι πληθυσμοί, είδη με περιορισμένη γενετική ικανότητα προσαρμογής. Παράλληλα, οι κλιματικές αλλαγές, είναι πιθανό να επιφέρουν όχι μόνο αλλαγή στη σύσταση των οικοσυστημάτων αλλά και στη γεωγραφική κατανομή τους. Πιθανές μεταναστεύσεις (λόγω καιρικών συνθηκών) ειδών σε συνδυασμό με την εξαφάνιση κάποιων άλλων, θα φέρουν σε επαφή πληθυσμούς που κάποτε ήταν απομακρυσμένοι. Το νέο περιβάλλον για κάποια είδη ενδέχεται να επιφέρει "εντάσεις" που θα οδηγήσουν κάποιους πληθυσμούς ή και είδη σε εξαφάνιση.

21 Οι κλιματικές αλλαγές, μπορούν με διάφορους τρόπους να έχουν επίπτωση στην υγεία μας. Η αυξημένη θερμοκρασία, ευνοεί την ανάπτυξη, μεταδοτικών ασθενειών όπως η ελονοσία, κίτρινος πυρετός και δυσεντερία ενώ γίνεται πολύ εύκολα αντιληπτό ότι παρατεταμένες περίοδοι καύσωνα, αυξάνουν τα περιστατικά καρδιαγγειακών παθήσεων και θερμοπληξίας. Εκείνοι που θα πληγούν ως επί το πλείστον είναι τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι, οι φτωχοί, οι πρόσφυγες. Οι επιπτώσεις στην υγεία, μπορεί να είναι κάλλιστα και έμμεσες. Μία έμμεση επίπτωση είναι η διαθεσιμότητα του νερού, η οποία αναμένεται να ελαττωθεί. Για παράδειγμα, στις φτωχές χώρες, όπου οι συνθήκες υγιεινής δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένες οι υποδομές, η ελάττωση του διαθέσιμου νερού, αναμένεται να εντείνει τα ήδη υπαρκτά προβλήματα, αυξάνοντας τα κρούσματα διάρροιας από τα μολυσμένα νερά. Υγεία

22 5.4 ΠΟΙΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΡΩΤΕΙΝΟΝΤΑΙ? Η κύρια πρόκληση που αντιμετωπίζει σήμερα ο πλανήτης μας είναι ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής- μια παγκόσμια απειλή με πολλές απόψεις. Είτε πρόκειται για πλημμύρες, είτε για ξηρασίες, οι επιπτώσεις των αλλαγών σήμερα αλλά και στο μέλλον ποικίλουν ανάλογα με τον τόπο διαμονής μας. Η αντιμετώπιση των επιπτώσεων θα ήταν απαραίτητο να γίνει σε περιφερειακό επίπεδο. Πρέπει να γίνουν αλλαγές και όλοι μας να προσαρμοστούμε στις επερχόμενες αναπόφευκτες αλλαγές. Όλοι μας έχουμε την υποχρέωση να δραστηριοποιηθούμε κάνοντας έστω μια μικρή κίνηση για ένα καλύτερο περιβάλλον, ακόμα για ένα καλύτερο μέλλον, καλύτερη ζωή. Κάποια απλά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε ατομικά ο καθένας είναι η εξοικονόμιση ενέργειας, χρησιμοποιώντας λαμπτήρες φθορίου, ηλεκτρικές συσκευές φιλικές προς το περιβάλλον. Ακόμα όταν βγαίνουμε από ένα δωμάτιο σωστό θα ήταν να κλείνουμε τα φώτα ή τις ηλεκτρικές συσκευές. Μπορούμε να αντικαταστήσουμε τον ηλεκτρικό θερμοσίφωνα με τον ηλιακό. Επίσης θα μπορούσαμε να μονώσουμε ένα μέρος του σπιτιού όχι μόνο για ηχομόνωση αλλά και για θερμομόνωση, αυτό μας προσφέρει περισσότερη ζέστη το χειμώνα και περισσότερη δροσιά το καλοκαίρι, έτσι τα σώματα θέρμανσης στο σπίτι μας θα καίνε λιγότερο πετρέλαιο και με αυτό τον τρόπο κάνουμε και οικονομία στην τσέπη μας. Θα μπορούσαμε επιπλέον να αλλάζαμε και τον καυστήρα του σπιτιού μας και αντί για πετρέλαιο να χρησιμοποιούμε μια πηγή ενέργειας η οποία είναι ανανεώσιμη για παράδειγμα το φυσικό αέριο. Επίσης μπορούμε να εγκαταστήσουμε στη στέγη του σπιτιού μας φωτοβολταϊκά και να χρησιμοποιούμε την ηλεκτρική ενέργεια σε μετατροπή από την ηλιακή. Τέλος θα μπορούσαμε σε κοντινές διαδρομές από το σπίτι μας να πηγαίνουμε με τα πόδια ή να χρησιμοποιούμε το ποδήλατο που ταυτόχρονα γυμνάζουμε το σώμα μας ειδάλλως τα ΜΜΜ που συμβάλλουν στην οικονομία μας. Αν όλοι μας κάνουμε κάτι από τα παραπάνω θα συμβάλλουμε όλοι και εμείς στη διάσωση του περιβάλλοντος. Δραστηριοποιηθείται λοιπόν όλοι για ένα καλύτερο μέλλον και μια καλύτερη ζωή.!!!

23

24 5.5 ΠΩΣ ΘΑ ΜΕΙΩΣΩ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΣΠΑΤΑΛΗ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΜΟΥ? Έχετε πραγματικά σβήσει την τηλεόρασή σας; Σε μια μελέτη που διεξήγαγε το 2001 ο ΟΟΣΑ, υπολογίστηκε ότι η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας από την κατάσταση αναμονής των ηλεκτρικών συσκευών (stand-by) ανέρχεται σε 13% της οικιακής χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας στις χώρες του ΟΟΣΑ. Προσπάθειες που έγιναν για να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα μέσω λήψης μέτρων σε εθελοντική βάση δεν έχουν παρουσιάσει μέχρι στιγμής αξιοσημείωτα αποτελέσματα. Κι όμως, είναι πολύ εύκολο να καταναλώνουμε λιγότερη ενέργεια. Η εξοικονόμηση ενέργειας και η ενεργειακή αποδοτικότητα είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να μειωθούν οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Δε χρειάζεται να περιμένουμε να κινητοποιηθούν οι πολιτικοί. Είναι εύκολο να καταναλώνουμε λιγότερη ενέργεια! Μπορείτε να αρχίσετε, σήμερα κιόλας, να περιορίζετε τη δική σας σχετιζόμενη με την υπερθέρμανση του πλανήτη ρύπανση. Με ποιον τρόπο; Περιορίζοντας τη σπατάλη ενέργειας, και χρησιμοποιώντας περισσότερη "καθαρή" ενέργεια. Παραθέτουμε ορισμένες συμβουλές

25 Στο σπίτι Η σωστή μόνωση του σπιτιού εξασφαλίζει δροσιά το καλοκαίρι και ζέστη το χειμώνα. Αποφεύγουμε έτσι τη χρήση ηλεκτρικού καλοριφέρ ή σόμπας. Το καλοκαίρι βάζουμε ανεμιστήρα για να δροσιστούμε και αποφεύγουμε τη χρήση κλιματιστικού. Μέσα σε 30 μόνο μέρες εξοικονομούμε περίπου 60 και μειώνουμε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά κιλ Δεν ξεχνάμε τους φορτιστές στην πρίζα όταν δεν τους χρησιμοποιούμε. Κάθε φορτιστής που χρησιμοποιούμε, ειδικά αν είναι παλαιού τύπου. Προτιμάμε φορητό υπολογιστή και επίπεδη οθόνη, σβήνουμε την οθόνη και κλείνουμε από τον κεντρικό διακόπτη τα περιφερειακά συστήματα όταν δεν τα χρησιμοποιούμε. Μαγειρεύουμε έξυπνα, σε σκεύη που εφαρμόζουν στις εστίες με το καπάκι κλειστό. Δέκα λεπτά πριν ετοιμαστεί το φαγητό κλείνουμε το μάτι. Δεν ανοίγουμε άσκοπα την πόρτα του φούρνου. Όταν αγοράζουμε νέες ηλεκτρικές συσκευές, επιλέγουμε υψηλή ενεργειακή κλάση. Αντικαταστήστε τους λαμπτήρες που χρησιμοποιείτε πιο πολύ με λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας. Είναι ακριβότεροι από τους συνηθισμένους, αλλά τελικά εξοικονομείτε χρήματα επειδή καταναλώνουν μόνο περίπου το 1/4 της ηλεκτρικής ενέργειας και δίνουν τον ίδιο φωτισμό. Επιπλέον, έχουν τουλάχιστον τετραπλάσια διάρκεια ζωής από έναν κανονικό λαμπτήρα! Σβήνετε τα φώτα όταν δεν τα χρειάζεστε. Μην αφήνετε σε κατάσταση αναμονής (stand by), αλλά σβήνετε πραγματικά τις ηλεκτρικές συσκευές (τηλεοράσεις, βίντεο, στερεοφωνικά, υπολογιστές) όταν δεν τις χρησιμοποιείτε. Φράξτε τις χαραμάδες των κουφωμάτων σε πόρτες και παράθυρα. Τα ρεύματα αέρα κάνουν το σπίτι σας να χάνει ενέργεια. Τοποθετήστε ηλιακούς συλλέκτες στη στέγη του σπιτιού σας. Έτσι μετατρέπετε το σπίτι σας σε σταθμό παραγωγής ενέργειας! Χρησιμοποιείτε το πλυντήριο ρούχων ή το πλυντήριο πιάτων μόνο όταν είναι γεμάτο. Χρησιμοποιείτε σκόνη πλυσίματος κατάλληλη για πλύσιμο σε χαμηλή θερμοκρασία, και προτιμάτε τα οικονομικά προγράμματα. Κατεβάστε το θερμοστάτη της θέρμανσης κατά 1oC. Μην αφήνετε την πόρτα του ψυγείου ανοιχτή περισσότερο χρόνο από όσο είναι απαραίτητο. Αφήνετε το ζεστό φαγητό να κρυώσει εντελώς πριν το βάλετε στο ψυγείο ή στον καταψύκτη. Κάνετε τακτικά απόψυξη και ρυθμίστε το ψυγείο στη σωστή θερμοκρασία. Εάν το επιτρέπει ο χώρος σας, μην τοποθετείτε δίπλα-δίπλα ηλεκτρικές κουζίνες με ψυγεία ή καταψύκτες.

26 Στη δουλειά ή στο σχολείο Φροντίστε να γίνει ένας «ενεργειακός έλεγχος» στα κτίριά σας. Ειδικοί θα σας αναλύσουν πού σπαταλάτε ενέργεια και τι μπορείτε να κάνετε γι' αυτό. Ζητήστε από την εταιρεία σας να κάνει έναν έλεγχο όλης της χρήσης ενέργειάς της, συμπεριλαμβανόμενων των διαδικασιών παραγωγής και των οχημάτων, και να αναζητήσει κι άλλους τρόπους εξοικονόμησης ενέργειας. Κάτι αντίστοιχο μπορεί να γίνει και στο σχολείο σας. Αγοράζετε εξοπλισμό γραφείου (υπολογιστές, φωτοτυπικά, εκτυπωτές) με τη μεγαλύτερη ενεργειακή αποδοτικότητα: έτσι εξοικονομείτε χρήματα από τους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος. Σβήνετε την οθόνη του υπολογιστή, όταν κάνετε διάλειμμα. Εξοικονομήστε χαρτί τυπώνοντας και στις δύο πλευρές, και ανακυκλώνοντας το χρησιμοποιημένο χαρτί.

27 Όταν είστε στο δρόμο Όταν είναι να κάνετε μικρές διαδρομές, αφήστε το αυτοκίνητο στο σπίτι. Χρησιμοποιείτε ποδήλατο για μικρές διαδρομές και ψώνια στη γύρω περιοχή. Για τις μεγαλύτερες διαδρομές, χρησιμοποιείτε περισσότερο τις δημόσιες συγκοινωνίες. Μοιραστείτε διαδρομές με αυτοκίνητο με συναδέλφους ή φίλους - μέχρι και 1/3 των διαδρομών που γίνονται με αυτοκίνητο αντιστοιχεί στην καθημερινή μας διαδρομή μέχρι τη δουλειά. Εάν πρέπει να αγοράσετε αυτοκίνητο, αγοράστε ένα με υψηλή αποδοτικότητα στα καύσιμα, που να είναι φιλικό στο περιβάλλον. Έτσι θα εξοικονομείτε χρήματα, και δε θα απελευθερώνεται διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Όταν περιμένετε μέσα στο αυτοκίνητο, σβήνετε τη μηχανή. Βεβαιωθείτε ότι τα ελαστικά σας έχουν τη σωστή ζυγοστάθμιση - μπορείτε έτσι να εξοικονομήσετε μέχρι και το 5% του κόστους της βενζίνης. Βγάζετε τη σχάρα του αυτοκινήτου και παίρνετε τα βαριά αντικείμενα από το πόρτ μπαγκάζ όταν δεν τα χρησιμοποιείτε.

28 6. ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Α) ΠΕΙΡΑΜΑ: Προσομοίωση της ενίσχυσης του φαινομένου του Θερμοκηπίου. ΣΤΟΧΟΣ Η αναπαράσταση με απλά εργαστηριακά όργανα και τους αισθητήρες θερμοκρασίας του συστήματος MultiLog της ενίσχυσης του φαινόμενου του θερμοκηπίου, που οφείλεται στο διοξείδιο του άνθρακα ως αέριο ρύπο ανθρωπογενούς προέλευσης. Η προσομοίωση εμφανίζει σε πραγματικό χρόνο το φαινόμενο της αύξησης της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας στην οθόνη του υπολογιστή. Αποτελεί έτσι ένα ισχυρό εργαλείο που συμβάλλει τα μέγιστα στην ανάπτυξη του διαλόγου για τις επιπτώσεις των δραστηριοτήτων του ανθρώπου στη διατάραξη των χαρακτηριστικών του πλανήτη, των οικολογικών συστημάτων και της ζωής γενικότερα. ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ:Υπέρυθρη ακτινοβολία (αόρατη ακτινοβολία που προκαλεί αύξηση της θερμοκρασίας των στερεών και υγρών σωμάτων), φαινόμενο και αέρια θερμοκηπίου [Διοξείδιο του άνθρακα (CO2), υδρατμοί, μεθάνιο] ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΑ ΟΡΓΑΝΑ / ΣΥΣΚΕΥΕΣ: Δύο γυάλινα δοχεία ζέσεως, μία λάμπα υπέρυθρης ακτινοβολίας, διαλύμα HCl 0,5M συστήμα MultiLog

29 Πειραματικό μέρος (εποπτικό πείραμα) Η αναπαράσταση έχει ως κύριο σκοπό την εστίαση στην παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα με ανθρώπινη παρέμβαση, με έκλυση διοξειδίου του άνθρακα μέσω επίδρασης υδροχλωρικού οξέος σε σκόνη κιμωλίας και στην αντίστοιχη αύξηση της θερμοκρασίας που καταγράφουν οι αισθητήρες, σε περιβάλλον θερμοκηπίου, όπως αυτό συμβαίνει με τη γη και την ατμόσφαιρά της που έχει συγκεκριμένη σύσταση. Στο πείραμα ήλιος είναι η λάμπα θέρμανσης-φωτισμού ισχύος 250W, η οποία τοποθετείται συμμετρικά ως προς τα δυο ποτήρια και έτσι θεωρείται ότι ακτινοβολεί με την ίδια ισχύ προς αυτά. Η γη προσομοιώνεται με ποτήρι ζέσης με ποσότητα ύδατος (για την αύξηση της θερμοχωρητικότητας του συστήματος) και η ατμόσφαιρά της με το σελοφάν. Οι αισθητήρες θερμοκρασίας MultiLog βρίσκονται μέσα στα ποτήρια ζέσης, υπό ίδια περίπου παράλλαξη από τη λάμπα και στην οθόνη του υπολογιστή φαίνεται η χρονική μεταβολή της θερμοκρασίας Πρώτο πείραμα: Δυο ποτήρια ζέσης όγκου ενός λίτρου το καθένα, που περιέχουν 150ml νερού σε θερμοκρασία περιβάλλοντος, με το ένα ανοικτό και το άλλο κλειστό (κάλυψη με σελοφάν) φωτίζονται-θερμαίνονται από λάμπα. Οι αισθητήρες καταγράφουν τις θερμοκρασίες του αέριου περιβάλλοντος των δυο συστημάτων με ρυθμό μια μέτρηση ανά δευτερόλεπτο. Καταγράφηκαν στο πείραμα 600 μετρήσεις. Με γραφική παράσταση των θερμοκρασιών σε σχέση με το χρόνο και σε κοινούς άξονες διαπιστώνεται το φαινόμενο του θερμοκηπίου (εικόνα 1, γράφημα 1 :

30 Δεύτερο πείραμα: Δυο ποτήρια ζέσης όγκου ενός λίτρου το καθένα, περιέχουν 150ml νερού σε θερμοκρασία περιβάλλοντος. Το ένα είναι κλειστό με σελοφάν και στο άλλο επιπλέει μικρό πλαστικό δοχείο που περιέχει 30 ml διαλύματος HCl 0,5M. Σ αυτό και μέσα στο πλαστικό δοχείο ρίχνεται 1g σκόνης κιμωλίας και αμέσως καλύπτεται με σελοφάν, για να εγκλωβιστεί το παραγόμενο διοξείδιο του άνθρακα. Ενεργοποιούμε τον καταγραφέα θερμοκρασιών για μετρήσεις με ίδιο, όπως και πρώτα, ρυθμό. Ταυτόχρονα με την καταγραφή των θερμοκρασιών του αερίου περιβάλλοντος των δυο συστημάτων, στην οθόνη του Η/Υ παρουσιάζεται σε κοινούς άξονες, η γραφική παράσταση των θερμοκρασιών σε σχέση με το χρόνο. Παρατηρείται έτσι η ενίσχυση του φαινόμενου του θερμοκηπίου, λόγω της αύξησης της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα στο αντίστοιχο δοχείο (εικόνα 2, γράφημα 2).

31

32 7. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Διαπιστώνουμε ότι η πλειοψηφία των ερωτηθέντων μαθητών γνωρίζει το φαινόμενο των κλιματικών αλλαγών γεγονός που ενδυναμώνει το όφελος από τις προσπάθειες για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Τι ποσοστό δεν γνωρίζει; 9-11% δεν γνωρίζει. Κανονικά όλοι πρέπει να είναι γνώστες του προβλήματος και ο καθένας να ενσκύπτει σε ότι δυσκολεύει όσον αφορά την μη ενημέρωση του κάθε ανθρώπου Γνωρίζετε για το φαινόμενο της υπερθέρμανσης του πλανήτη; 10% 9% 81% ΝΑΙ ΟΧΙ ΛΙΓΟ

33 Αποτελέσματα: Είναι ενημερωμένοι από τα ΜΜΕ, σχολεία και από την καθημερινή εμπειρία τους. Είναι συνειδητοποιημένοι πολίτες, ενήμεροι, και τους απασχολεί το μέλλον τους διότι θέλουν να γίνει καλύτερο. 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Σας ενδιαφέρουν τα διάφορα περιβαλλοντικά προβλήματα που προκύπτουν από την ανάπτυξη της τεχνολογίας τη σύγχρονη εποχή; 65% 7% ΝΑΙ ΟΧΙ ΛΙΓΟ 28% Σειρά1

34 Παρατηρούμε ότι οι κύριες πηγές ενημέρωσης για περιβαλλοντικά θέματα είναι η τηλεόραση με 63% και ακολουθεί το διαδίκτυο με 62%. Έπειτα το σχολείο με 38% έτσι αντιλαμβανόμαστε ότι οι μαθητές ενημερώνονται για την καταστροφή του περιβάλλοντος, μια παγκόσμια απειλή που μας αφορά όλους 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Πηγές ενημέρωσης για περιβαλλοντικά θέματα 63% 62% 38% 19% 19% τηλεόραση εφημερίδες π εριοδικά διαδίκτυο σχολείο Σειρά1

35 Από το παραπάνω διάγραμμα βλέπουμε σε μεγάλο ποσοστό ότι οι επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών είναι η μείωση της θερμοκρασίας της γης, η εντατικοποίηση του φαινομένου του θερμοκηπίου και η αύξηση της θερμοκρασίας της γης. 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 26% συνηθισμένη αλλαγή καιρού Ενδείξεις κλιματικής αλλαγής 78% 62% 63% 19% μείωση της αύξηση της ακραία καιρικά θερμοκρασίας της γης θερμοκρασίας της γης φαινόμενα εντατικοποίηση φαινομένου θερμοκηπίου Σειρά1

36 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Αίτια κλιματικών αλλαγών και υπερθέρμανσης του πλανήτη 79% αύξηση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου 57% καταστροφή δασών 68% αλόγιστη κατανάλωση ενέργειας 32% αλόγιστη διαχείριση απορριμμάτων 15% φυσικά φαινόμενα Σειρά1 Κύρια αίτια των κλιματικών αλλαγών υποστηρίζουν τα παιδιά ότι είναι η αύξηση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αλόγιστη κατανάλωση ενέργειας και καταστροφή των δασών

37 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Συνέπειες των κλιματικών αλλαγών και της υπερθέρμανσης του πλανήτη 82% λιώσιμο π άγων 65% απ ώλεια οικοσυστημάτων και ειδών 26% 65% μείωση ανάπ τυξης καύσωνες π λημμύρες 76% 37% έλλειψη νερού κίνδυνοι για την π αγκόσμια υγεία Σειρά1 Οι συνέπειες των κλιματικών αλλαγών μα και της υπερθέρμανσης του πλανήτη φαίνονται από τις απόψεις των μαθητών είναι το λιώσιμο των πάγων με 82%, η έλλειψη νερού με 76% και η απώλεια οικοσυστημάτων και ειδών καθώς και οι καύσωνες αλλά και οι πλημμύρες με 65% ποσοστό.

38 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Θα επηρεαστεί η Ελλάδα από τις κλιματικές αλλαγές; 68% 25% 18% ΝΑΙ ΟΧΙ ΙΣΩΣ Σειρά1 Το 68% των μαθητών θεωρεί ότι η Ελλάδα θα επηρεαστεί από την κλιματική αλλαγή στα επόμενα χρόνια.

39 χαρακτηρισμός προβλέψεων για τις κλιματικές αλλαγές 15% αναξιόπ ιστες έγκυρες 53% δε γνωρίζω 32% Τα μισά παιδιά δεν γνωρίζουν αν οι προβλέψεις για τις επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών που προκύπτουν από τα επιστημονικά μοντέλα είναι έγκυρες ή αναξιόπιστες. Είναι φυσικό αυτό διότι δεν ενημερώνεται ο πολίτης σχετικά με τις επιστημονικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται.

40 Παρατηρούμε πως το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών που ερωτήθηκαν συγκλίνουν στο ότι θα έπρεπε να γίνουν προσαρμογές στην παραγωγή ενέργειας καθώς και στην διαχείριση του οικοσυστήματος και των υδάτινων πόρων σε ποσοστό πάνω του 50%. 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 66% π αραγωγή ενέργειας 50% διαχείριση υδάτινων πόρων 47% διαχείριση απ ορριμμάτων τομείς παρέμβασης 51% 53% μεταφορές διαχείριση οικοσυστημάτων 49% ενεργειακή συμπ εριφορά 44% εκπ αίδευση και ενημέρωση Σειρά1

41 Το 34% θεωρεί ότι οι ανανεώσιμες πηγές θα συμβάλλει στην αντιμετώπιση του φαινόμενου. Ενώ ένα μεγάλο ποσοστό δεν έχει σαφή γνώμη. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση του φαινομένου; 47% 15% 4% 34% ΝΑΙ ΟΧΙ ΙΣΩΣ ΠΟΛΥ ΑΡΓΑ

42 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Η ενεργειακή συμπεριφορά επηρεάζει την εκπομπή CO2; 51% 7% 22% 19% ΝΑΙ ΟΧΙ ΙΣΩΣ ΔΕΝ ΤΟ ΕΧΩ ΣΚΕΦΤΕΙ Σειρά1 Η συντριπτική πλειοψηφία πιστεύει ότι η καθημερινή συμπεριφορά επηρεάζει τις εκπομπές CO2 στην ατμόσφαιρα.

43 Η πλειοψηφία συνηθίζει να σβήνει τα φώτα, να κάνει ανακύκλωση και να μην χρησιμοποιεί το αυτοκίνητο όταν δεν το χρειάζεται Ακολουθούμενες συνήθειες ενεργειακής κατανάλωσης 100% 90% 88% 80% 70% 68% 60% 54% 60% 50% 46% 47% Σειρά1 40% 34% 30% 25% 20% 10% 0% Σβήσιμο φώτων που δεν χρει άζονται Κλεί σι μο ηλεκτρι κών συσκευών Λαμπτήρες χαμηλής ενεργει ακής κατανάλωσης Ανακύκλωση Εποχι κά και τοπι κά προϊ όντα δι ατροφής Προϊ όντα με συσκευασί ες φι λι κές προς το περιβάλλον Συσκευές χαμηλής ενεργει ακής κατανάλωσης Περι ορι σμένη χρήση αυτοκι νήτου

44 Στο πρώτο πείραμα διαπιστώνεται η ύπαρξη του φαινομένου του θερμοκηπίου, δηλαδή η αύξηση της θερμοκρασίας της γης λόγω της ατμόσφαιρας (γράφημα 1, πράσινη καμπύλη). Σχολιασμός πειραμάτων

45 Στο δεύτερο πείραμα διαπιστώνεται η υπερθέρμανση της γης λόγω της αύξησης της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα, εξαιτίας των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων (μεταφορές, παραγωγή θερμοηλεκτρικής ενέργειας, βιομηχανική παραγωγή). Για το σκοπό αυτό στο δεύτερο ποτήρι προκαλείται παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα, που είναι η κύρια αιτία της ενίσχυσης του φαινομένου του θερμοκηπίου. Η παραγωγή του γίνεται μέσω επίδρασης υδροχλωρικού οξέος σε κιμωλία, για λόγους ευκολίας, εποπτείας και ασφαλείας του πειράματος. Εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιηθούν κατάλληλες ποσότητες ξυδιού και σόδας.

46 Η περιγραφείσα πειραματική διάταξη και τα σχετικά πειράματα αναπαριστούν ποιοτικά με τρόπο απλό το φαινόμενο του θερμοκηπίου καθώς και την ενίσχυσή του, ως αποτέλεσμα της αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Συμβάλλει έτσι στη συνειδητοποίηση εκ μέρους των μαθητών, των επιπτώσεων που προκαλούν η σύγχρονη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη στους φυσικούς πόρους, στο περιβάλλον και στον ίδιο τον άνθρωπο. Αποτελεί απλό αλλά αποτελεσματικό μοντέλο για την κατανόηση της αλλαγής του κλίματος και της βιολογίας της γης, ή εξήγησης των θερμοκρασιακών συνθηκών άλλων πλανητών με ανάλογη σύσταση ατμόσφαιρας (πχ πλανήτης Αφροδίτη). Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως γνωστικό εργαλείο σε γνωστικά αντικείμενα της Φυσικής της Χημείας, της Βιολογίας, για παράδειγμα στους τρόπους διάδοσης της θερμότητας, στις ενεργειακές μεταβολές και μετατροπές στα φυσικά και χημικά συστήματα, στις ιδιότητες του διοξειδίου του άνθρακα και στο ρόλο του στη φωτοσύνθεση. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως γνωστικό εργαλείο και στη διαθεματική διδασκαλία των εννοιών σύστημα, αλληλεπίδραση, μεταβολή, χώρος, χρόνος, πολιτισμός, οικονομική ανάπτυξη μέσω των προηγούμενων μαθημάτων, αλλά και της Οικολογίας, της Τεχνολογίας, της Ιστορίας, της Οικονομίας και της Κοινωνιολογίας

47 8. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Με λίγα λόγια κλιματικές αλλαγές υπήρχαν πάντα. Αυτό είναι φυσικό να γίνεται αφού η αλλαγή στη μορφολογία του εδάφους οφείλεται τόσο σε φυσικά αίτια όσο και σε ανθρώπινα. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η τρύπα του όζοντος, η μόλυνση της ατμόσφαιρας, του εδάφους και του νερού καθώς και η όξινη βροχή είναι μερικά από τα αίτια που προέρχονται από ανθρώπινες παρεμβάσεις (έκλυση βλαβερών αερίων από εργοστάσια και αυτοκίνητα, καταστροφές των δασών από πυρκαγιές κ.τ.λ.) Καθημερινά γίνονται πολλές εκλύσεις για την μείωση της ενεργειακής μας σπατάλης από ειδικούς. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι τηρούνται από όλους. Θετικό είναι όμως ότι πολλά άτομα νεαρής ηλικίας είναι πλήρως ενημερωμένοι για τις κλιματικές αλλαγές, τις αιτίες και τις επιπτώσεις αυτών καθώς πληροφορούνται από τα ΜΜΕ (τηλεόραση, διαδίκτυο) αλλά και το σχολείο. Ακόμη το σβήσιμο των φώτων, η ανακύκλωση και η περιορισμένη χρήση αυτοκινήτου είναι μια σημαντική προσπάθεια μείωσης της ενεργειακής σπατάλης από την πλειοψηφία των νέων. Δυστυχώς όμως υπάρχουν και εξαιρέσεις, κάποιοι δεν έχουν γνώση του σοβαρού προβλήματος που έχει δημιουργηθεί και έτσι παραμένουν άπρακτοι. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι τα 2/4 των ερωτηθέντων δεν γνωρίζουν εάν επιστημονικά μοντέλα είναι έγκυρα ή αξιόπιστα. Συνεπώς οι σημερινοί νέοι γνωρίζουν για τις κλιματικές αλλαγές και τα παρελκόμενά τους και προσπαθούν για μια καλύτερη βιοσημότητα αλλά δεν θεωρούν πως έχουν τη σωστή ενημέρωση.

48 9.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ PERIVALLON%20BOOKLET%20LR2%20(2).pdf g&id=38&itemid= B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%B3%CE%AE B5%CE%BD%CE%BF_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%BC% CE%BF%CE%BA%CE%B7%CF%80%CE%AF%CE%BF%CF%85 Βιβλιογραφία πειράματος : Προσομοίωση της ενίσχυσης του φαινομένου του Θερμοκηπίου στο εργαστήριο Φυσικών Επιστημών με τη βοήθεια του συγχρονικού συστήματος λήψης και απεικόνισης MultiLog \Λίτσιος Γιώργος, Σεραφείμ Μπίτσιος, Μιχάλης Παπανούσκας ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, 5 (Γ) 2007 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ 1205

49 ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΑΛΛΑΖΕΙ Κ ΕΜΕΝΑ ΜΕ ΝΟΙΑΖΕΙ!!!!

50 ΣΩΣΤΕ ΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ!!!!