Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή στην καταλογογράφηση

Transcript

1 Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή στην καταλογογράφηση Σύνοψη Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται η έννοια της καταλογογράφησης και γίνεται µια σύντοµη αναδροµή στα πρότυπα καταλογογράφησης και κωδικοποίησης της πληροφορίας (MARC21). Παρουσιάζονται, επίσης, τα βασικά χαρακτηριστικά του προτύπου RDA και η ανάγκη µετάβασης από τους Αγγλο-Αµερικανικούς Κανόνες Καταλογογράφησης στο νέο πρότυπο. Προαπαιτούµενη γνώση Το κεφάλαιο είναι εισαγωγικό και δεν απαιτείται προηγούµενη γνώση παρά µόνο µικρή εµπειρία στη χρήση βιβλιοθηκών και ειδικότερα στη διαδικασία εντοπισµού υλικού σε µία βιβλιοθήκη 1.1 Κατάλογοι βιβλιοθηκών: ορισµός και στόχοι Σύµφωνα µε το βιβλιοθηκονοµικό λεξικό Harrod (Prytherch, 2000), κατάλογος είναι µία λίστα µε βιβλία, χάρτες ή άλλα τεκµήρια, οργανωµένα µε συγκεκριµένο τρόπο. Με τον όρο τεκµήριο (item) εννοούµε κάθε βιβλιογραφική µονάδα που αποτελεί φορέα πληροφορίας και γνώσης ανεξάρτητα από τη φυσική µορφή στην οποία βρίσκεται. Έτσι, τεκµήριο µπορεί να είναι ένα βιβλίο, ένα περιοδικό, µια εφηµερίδα, ένα DVD ή ακόµα ένα τρισδιάστατο αντικείµενο, π.χ. µουσειακό έκθεµα. Ο κατάλογος καταγράφει, περιγράφει και ευρετηριάζει τους πόρους µιας συλλογής, µιας βιβλιοθήκης ή µιας οµάδας βιβλιοθηκών (οι κατάλογοι που καταγράφουν το υλικό πολλών βιβλιοθηκών ονοµάζονται συλλογικοί κατάλογοι). Ο κατάλογος πρέπει να διακρίνεται από (α) µια απλή λίστα, η οποία µπορεί να έχει ή να µην έχει συγκεκριµένη οργάνωση και (β) από µια βιβλιογραφία, η οποία µπορεί να περιορίζεται ή να µην περιορίζεται σε µια συγκεκριµένη συλλογή ή οµάδα βιβλιοθηκών. Οι κατάλογοι χρησιµοποιούνται για αυτό που συχνά ονοµάζεται βιβλιογραφικός έλεγχος (bibliographic control) ή οργάνωση της πληροφορίας. Βιβλιογραφικός έλεγχος είναι η ικανότητα ή η τέχνη οργάνωσης της γνώσης (πληροφορίας), ώστε να µπορεί να ανακτηθεί (Svenonius, 1981). Ο όρος είναι αρκετά ευρύς και περιλαµβάνει όλες τις δραστηριότητες που σχετίζονται µε τη δηµιουργία, την οργάνωση, τη διαχείριση, τη διατήρηση, τη χρήση και την ανάκτηση βιβλιογραφικών δεδοµένων (Reitz, 2015; Smiraglia, 1987). Η οργάνωση της πληροφορίας είναι απαραίτητη για την αποτελεσµατική ανάκτησή της, ενώ παράλληλα µας βοηθάει να κρατήσουµε ένα αρχείο της ανθρώπινης δραστηριότητας, το οποίο θα µπορεί να χρησιµοποιηθεί από τις επόµενες γενιές (Taylor, 2004). Ένα µέρος της συνολικής γνώσης της ανθρωπότητας έχει µε κάποιον τρόπο καταγραφεί, για παράδειγµα έχει γραφτεί, τυπωθεί, ψηφιοποιηθεί, ηχογραφηθεί κ.λπ. Αυτό το υποσύνολο της γνώσης ονοµάζεται συχνά βιβλιογραφικό σύµπαν (bibliographic universe) και είναι το µόνο που µπορεί να ελεγχθεί βιβλιογραφικά. Ο έλεγχος γίνεται µε βιβλιογραφικά εργαλεία, στα οποία κάθε διακριτό τεκµήριο αντιπροσωπεύεται από µία βιβλιογραφική εγγραφή (bibliographic record) ή βιβλιογραφική αναγραφή (bibliographic entry). Η βιβλιογραφική εγγραφή περιέχει συγκεκριµένες πληροφορίες για το τεκµήριο (για παράδειγµα το όνοµα του δηµιουργού του, τον τίτλο του, την τοποθεσία του κ.λπ.) και αποτελεί ένα είδος υποκατάστατου για αυτό. Τα βιβλιογραφικά εργαλεία που χρησιµοποιούνται για τον βιβλιογραφικό έλεγχο της καταγεγραµµένης γνώσης είναι οι βιβλιογραφίες, οι κατάλογοι, τα ευρετήρια και οι βιβλιογραφικές βάσεις δεδοµένων. Με τον όρο βιβλιογραφία εννοούµε µια συστηµατική λίστα ή απαρίθµηση των έργων συγκεκριµένου συγγραφέα ή θέµατος ή έργων, που έχουν ένα ή περισσότερα κοινά χαρακτηριστικά (π.χ. γλώσσα, µορφή ή χρονική περίοδο). Στο πλαίσιο της επιστηµονικής δηµοσίευσης, βιβλιογραφία είναι µια λίστα µε τις πηγές που χρησιµοποίησε ο συγγραφέας ενός βιβλίου ή άρθρου. Τα ευρετήρια είναι εργαλεία εντοπισµού βιβλιογραφίας. Πρόκειται για περιοδικές εκδόσεις που καταγράφουν άρθρα περιοδικών, βιβλία ή/και άλλα τεκµήρια που αφορούν συνήθως συγκεκριµένη επιστήµη. Οι βιβλιογραφικές βάσεις δεδοµένων είναι ηλεκτρονικά αρχεία που αποτελούνται από βιβλιογραφικές εγγραφές. Κάθε βιβλιογραφική εγγραφή περιγράφει ένα τεκµήριο και µπορεί να ανακτηθεί µε διάφορους τρόπους, όπως µε το όνοµα του συγγραφέα, τον τίτλο, το θέµα ή µε λέξη/λέξεις-κλειδί. Ορισµένες βιβλιογραφικές βάσεις δεδοµένων είναι γενικού περιεχοµένου, ενώ άλλες παρέχουν πρόσβαση στη βιβλιογραφία ενός συγκεκριµένου επιστηµονικού κλάδου. Ένας αυξανόµενος αριθµός βάσεων δεδοµένων παρέχει το πλήρες κείµενο, τουλάχιστον ενός µέρους των πηγών που ευρετηριάζουν. Τα βιβλιογραφικά εργαλεία εξυπηρετούν τρεις βασικούς σκοπούς. Ο πρώτος είναι η ταύτιση και ο εντοπισµός. Επιτρέπουν, δηλαδή, στον χρήστη που αναζητά συγκεκριµένο τεκµήριο να το αντιστοιχίσει µε 11

2 µια εγγραφή στο βιβλιογραφικό εργαλείο κι έτσι να αποκτήσει πρόσβαση σε αυτό. Ο δεύτερος σκοπός είναι η οµαδοποίηση όλων των εγγραφών που αντιπροσωπεύουν τεκµήρια τα οποία σχετίζονται µεταξύ τους, έχουν για παράδειγµα το ίδιο θέµα ή είναι γραµµένα από τον ίδιο συγγραφέα. Ο τρίτος σκοπός που εξυπηρετούν τα βιβλιογραφικά εργαλεία είναι η επιλογή του κατάλληλου υλικού, επιτρέπουν δηλαδή στον χρήστη να επιλέξει από ένα σύνολο εγγραφών εκείνη που αντιπροσωπεύει το τεκµήριο το οποίο εξυπηρετεί καλύτερα την πληροφοριακή του ανάγκη. Οι παραπάνω τρεις βασικές λειτουργίες του βιβλιογραφικού ελέγχου ταύτιση, οµαδοποίηση, επιλογή αποτελούν λειτουργίες όλων των βιβλιογραφικών εργαλείων, συµπεριλαµβανοµένων των καταλόγων. Ο πρώτος που διατύπωσε τους στόχους του καταλόγου στο βιβλίο του µε τίτλο Rules for a Dictionary Catalog (Κανόνες για τη δηµιουργία λεξικογραφικού Καταλόγου) ήταν ο Charles Cutter, ένας από τους ιδρυτές της American Library Association, βοηθός του διευθυντή καταλογογράφησης στο Harvard College και στη συνέχεια βιβλιοθηκονόµος στο Boston Athenaeum. Σύµφωνα µε τον Cutter (1904, σ. 12), οι στόχοι ενός καταλόγου είναι: 1. Να επιτρέπει στον χρήστη να βρει ένα βιβλίο του οποίου είτε (Α) ο συγγραφέας (Β) ο τίτλος (Γ) το θέµα 2. Να δείχνει τι διαθέτει η βιβλιοθήκη (Δ) γραµµένο από συγκεκριµένο συγγραφέα (Ε) πάνω σε συγκεκριµένο θέµα (ΣΤ) σε συγκεκριµένο λογοτεχνικό είδος 3. Να βοηθά στην επιλογή ενός βιβλίου (Ζ) ως προς την έκδοσή του (Η) ως προς τον χαρακτήρα του (λογοτεχνικό ή θεµατικό) Οι παραπάνω στόχοι αποτελούν µέχρι σήµερα τη βάση για να κατανοήσουµε τις λειτουργίες ενός καταλόγου, αν και στο σύγχρονο περιβάλλον πληροφόρησης είναι κάπως ελιππείς. Προκειµένου να συνάδει µε τη σύγχρονη πρακτική, ο πρώτος στόχος πρέπει να επαναδιατυπωθεί ως εξής: να επιτρέπει στον χρήστη να βρει οποιοδήποτε προϊόν πνευµατικής δηµιουργίας, σε συµβατική ή ψηφιακή µορφή. Οµοίως, ο στόχος (Ε) πρέπει να επαναδιατυπωθεί ως εξής: πάνω σε συγκεκριµένο ή σε συναφή θέµατα. Κι αυτό απαιτείται, γιατί πρωταρχική λειτουργία του καταλόγου είναι να καθοδηγήσει τους χρήστες στη χρήση του συστήµατος θεµατικών επικεφαλίδων που έχει υιοθετήσει η συγκεκριµένη βιβλιοθήκη. Η προφανής παραδοχή του Cutter ότι ο χρήστης έχει πάντα ένα σαφώς διατυπωµένο «συγκεκριµένο» θέµα στο µυαλό του είναι αντίθετη σε όλες τις παρατηρήσεις που έχουν γίνει για τον τρόπο µε τον οποίο οι άνθρωποι χρησιµοποιούν τον κατάλογο της βιβλιοθήκης (Taylor, 2006). Οι στόχοι που διατύπωσε ο Cutter αποτελούσαν τις βασικές αρχές του καταλόγου µέχρι το 1961, χρονιά κατά την οποία η Διεθνής Οµοσπονδία Βιβλιοθηκονοµικών Ενώσεων και Ιδρυµάτων (International Federation of Library Associations and Institutions IFLA), ύστερα από το Διεθνές Συνέδριο Αρχών Καταλογογράφησης στο Παρίσι, αναθεώρησε τους στόχους του καταλόγου ως εξής (Statement of Principles Adopted by The International Conference on Catalguing Principles, 1961): Ο κατάλογος θα πρέπει να είναι ένα αποτελεσµατικό µέσο για να εξακριβώσει ο χρήστης: 1. εάν η βιβλιοθήκη διαθέτει ένα συγκεκριµένο βιβλίο το οποίο αναγνωρίζεται από: α) τον συγγραφέα και τον τίτλο του, ή β) αν δεν κατονοµάζεται συγγραφέας, µόνο από τον τίτλο του, ή γ) αν ο συγγραφέας και ο τίτλος δεν επαρκούν για την αναγνώριση, από ένα κατάλληλο υποκατάστατο του τίτλου. 2. ποια βιβλία είναι γραµµένα από συγκεκριµένο συγγραφέα και 3. ποιες εκδόσεις ενός συγκεκριµένου έργου υπάρχουν στη βιβλιοθήκη. 12

3 Αυτές οι αρχές, που είναι γνωστές ως «Αρχές του Παρισιού», εµπεριέχουν, όπως και οι κανόνες του Cutter, τους τρεις στόχους του καταλόγου που αναφέρθηκαν παραπάνω, αυτούς της ταύτισης (1.α 1.γ), της οµαδοποίησης (2 3) και της επιλογής (3). Το 2009 η IFLA διατύπωσε νέες αρχές καταλογογράφησης, οι οποίες µπορούν να εφαρµοστούν στους online καταλόγους που χρησιµοποιούνται πλέον στις βιβλιοθήκες και βασίζονται στους στόχους του Cutter και στις Λειτουργικές Απαιτήσεις για τις Βιβλιογραφικές Εγγραφές (Functional Requirements for Bibliographic Records FRBR) (IFLA, 1998), µια διεθνή πρωτοβουλία που επηρέασε την ανάπτυξη του RDA και παρουσιάζεται σε επόµενο κεφάλαιο. Σκοπός των νέων αρχών είναι να καθοδηγήσουν την ανάπτυξη κωδίκων καταλογογράφησης και να εξασφαλίσουν συνέπεια στην καταλογογράφηση βιβλιογραφικών πηγών κάθε είδους. Η πρώτη και βασική αρχή είναι η διευκόλυνση του χρήστη, πράγµα που σηµαίνει πως η καταλογογράφηση θα πρέπει να γίνεται µε γνώµονα τον χρήστη και τις ανάγκες του. Σε ό,τι αφορά τους στόχους του καταλόγου, το κείµενο της IFLA (IFLA Cataloguing Section & IFLA Meetings of Experts on an International Cataloguing Code, 2009) αναφέρει πως ο κατάλογος θα πρέπει να επιτρέπει στον χρήστη: 1. Να βρει (find) βιβλιογραφικούς πόρους σε µια συλλογή ύστερα από αναζήτηση. 2. Να ταυτίσει (identify) ένα βιβλιογραφικό πόρο (να επιβεβαιώσει ότι ο πόρος που εντόπισε στον κατάλογο είναι ίδια µε αυτήν που αναζητούσε ή να µπορεί να διακρίνει δύο ή περισσότερους πόρους µε τα ίδια χαρακτηριστικά). 3. Να επιλέξει (select) ένα βιβλιογραφικό πόρο που εξυπηρετεί τις ανάγκες του. 4. Να αποκτήσει (acquire) το τεκµήριο που περιγράφεται στον κατάλογο ή να εξασφαλίσει πρόσβαση σε αυτό (ο κατάλογος πρέπει να περιέχει πληροφορίες που θα επιτρέψουν στον χρήστη να αποκτήσει το τεκµήριο µε αγορά, δανεισµό κλπ. ή να έχει πρόσβαση σε αυτό ηλεκτρονικά µέσω online σύνδεσης µε µια αποµακρυσµένη πηγή). 5. Να πλοηγηθεί (navigate) µέσα στον κατάλογο και πέρα από αυτόν (µέσω της λογικής οργάνωσης των εγγραφών και της παρουσίασης σαφών τρόπων µετακίνησης από πηγή σε πηγή). Από τα παραπάνω γίνεται φανερό πως οι στόχοι της καταλογογράφησης παραµένουν οι ίδιοι για περισσότερο από έναν αιώνα. Μια επιπλέον λειτουργία του καταλόγου που εµφανίζεται στις νέες αρχές της IFLA, και η οποία δεν υποστηρίζεται πάντα από τα άλλα βιβλιογραφικά εργαλεία, είναι αυτή του εντοπισµού (Taylor, 2006, σ. 8). Ο χρήστης µπορεί να εξακριβώσει από τον κατάλογο αν η βιβλιοθήκη διαθέτει µια συγκεκριµένη βιβλιογραφική πηγή και να εντοπίσει τη φυσική της θέση. Αυτό ισχύει και για τους συλλογικούς καταλόγους, µε την έννοια ότι υποδεικνύουν ποιες βιβλιοθήκες διαθέτουν συγκεκριµένα τεκµήρια. Επιπλέον, µέσω της σύνδεσης του καταλόγου µε το σύστηµα δανεισµού, ο χρήστης µπορεί να µάθει αν ένα τεκµήριο είναι ή όχι δανεισµένο καθώς και τους όρους δανεισµού του. Στην περίπτωση των διαδικτυακών πηγών, ο εντοπισµός τους γίνεται µέσω του URL, το οποίο εµφανίζεται στον κατάλογο και υποδεικνύει την εικονική τους θέση Φυσική µορφή καταλόγων Στην ιστορία των βιβλιοθηκών χρησιµοποιήθηκαν διάφορα είδη καταλόγων: βιβλιοκατάλογοι, δελτιοκατάλογοι, κατάλογοι σε µικροφόρµα, online κατάλογοι. Η παλαιότερη µορφή είναι αυτή του βιβλιοκαταλόγου. Ιδιαίτερα δηµοφιλείς ήταν οι δελτιοκατάλογοι, κυρίως λόγω της ευελιξίας τους και της ευκολίας µε την οποία µπορούσαν να ενηµερωθούν (Εικ. 1.1). 13

4 Εικόνα 1.1 Δελτιοκατάλογος Για κάθε βιβλιογραφική εγγραφή χρησιµοποιούνταν ένα δελτίο µεγέθους 7.5x12.5 εκ. (Εικ. 1.2). Οι δελτιοκατάλογοι άρχισαν να χρησιµοποιούνται στις ΗΠΑ στα τέλη του 19ου αιώνα. Αρχικά οι εγγραφές στα δελτία ήταν χειρόγραφες, ενώ αργότερα για την παραγωγή τους χρησιµοποιήθηκαν γραφοµηχανές και στη συνέχεια ηλεκτρονικοί υπολογιστές. Το 1901 η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου ξεκίνησε τη διάθεση έτοιµων τυπωµένων δελτίων στις αµερικανικές βιβλιοθήκες, γεγονός που συνέβαλε σηµαντικά στην εξάπλωση και ευρεία χρήση του δελτιοκαταλόγου. Για περίπου έναν αιώνα ο δελτιοκατάλογος ήταν η κυρίαρχη µορφή καταλόγου. Η εικόνα άλλαξε µε την αυτοµατοποίηση της καταλογογράφησης, αν και για αρκετά χρόνια µετά την εισαγωγή του, ο αυτοµατοποιηµένος κατάλογος χρησιµοποιήθηκε, κυρίως, για την εκτύπωση δελτίων. 14

5 Εικόνα 1.2 Δελτία δελτιοκαταλόγου Ο online κατάλογος (Online Public Access Catalog OPAC) εισήχθη στις βιβλιοθήκες κατά τη δεκαετία του Οι πρώτοι online κατάλογοι είχαν περιορισµένες δυνατότητες αναζήτησης και στην πραγµατικότητα µιµούνταν τους δελτιοκαταλόγους που αντικατέστησαν. Σταδιακά, ο αριθµός και η πολυπλοκότητα των online καταλόγων αυξήθηκε, οι µηχανισµοί αναζήτησης βελτιώθηκαν και αναπτύχθηκαν τα ολοκληρωµένα συστήµατα βιβλιοθηκών (Integrated Library Systems ILS), τα οποία, εκτός από το υποσύστηµα της καταλογογράφησης και τον OPAC (Εικ. 1.3), διαθέτουν υποσυστήµατα για την αυτοµατοποίηση διαφόρων λειτουργιών, όπως είναι οι προσκτήσεις υλικού, ο δανεισµός και η παρακολούθηση των περιοδικών εκδόσεων. Με τα ολοκληρωµένα συστήµατα, οι χρήστες µπορούν όχι µόνο να βρουν στον κατάλογο την εγγραφή ενός τεκµηρίου, αλλά και να εξακριβώσουν αν το συγκεκριµένο τεκµήριο είναι δανεισµένο, αν 15

6 βρίσκεται σε κατάσταση παραγγελίας ή να κάνουν κράτηση στην περίπτωση που τη συγκεκριµένη στιγµή δεν βρίσκεται στη βιβλιοθήκη. Εικόνα 1.3 Online κατάλογος Οι κατάλογοι νέας γενιάς προσφέρουν προηγµένες τεχνολογίες αναζήτησης, όπως είναι η κατάταξη των αποτελεσµάτων µε βάση τη συνάφειά τους ή η φασετική αναζήτηση1 καθώς και χαρακτηριστικά που επιτρέπουν µεγαλύτερη αλληλεπίδραση του χρήστη µε το σύστηµα, όπως η δηµιουργία ετικετών (tagging) και σχολίων. Για να εξασφαλιστεί η ευκολία χρήσης και συντήρησης του καταλόγου, πρέπει αυτός να διαθέτει συγκεκριµένα χαρακτηριστικά (Taylor, 2006, σ ): Να είναι ευέλικτος και ενηµερωµένος. Η συλλογή της βιβλιοθήκης αλλάζει συνεχώς και ο κατάλογος πρέπει να αντικατοπτρίζει κάθε φορά την τρέχουσα κατάστασή της. Πρέπει, λοιπόν, να υπάρχει η δυνατότητα εύκολης προσθήκης και αφαίρεσης εγγραφών κάθε φορά που προστίθεται ή αφαιρείται υλικό από τη συλλογή. O OPAC θεωρείται ο πιο ευέλικτος τύπος καταλόγου, αφού προσθήκες, διαγραφές και αλλαγές µπορούν να γίνουν οποιαδήποτε στιγµή και τα αποτελέσµατα είναι άµεσα ορατά στους χρήστες. Να επιτρέπει τον εύκολο και γρήγορο εντοπισµό των εγγραφών, µε άλλα λόγια να δίνει τη δυνατότητα στον χρήστη να πλοηγηθεί µε ευκολία στις εγγραφές και να βρει αυτό που ψάχνει. Ο εντοπισµός των εγγραφών στον online κατάλογο µπορεί να γίνει µε διάφορους τρόπους, όπως το όνοµα του συγγραφέα, τον τίτλο, το θέµα του τεκµηρίου ή λέξεις-κλειδιά, ενώ είναι δυνατός και ο ταυτόχρονος συνδυασµός λέξεων από διάφορα πεδία. 1 Η φασετική αναζήτηση είναι µια τεχνική για την αναζήτηση πληροφοριών που οργανώνονται σύµφωνα µε ένα σύστηµα φασετικής ταξινόµησης, επιτρέποντας τους χρήστες να εξερευνήσουν µια συλλογή πληροφοριών χρησιµοποιώντας πολλαπλά φίλτρα κατά την αναζήτησή τους. 16

7 Να είναι οικονοµική η προετοιµασία και η συντήρησή του. Ο online κατάλογος αποτελεί το πιο ακριβό είδος καταλόγου, η δαπάνη, όµως, αντισταθµίζεται από άλλα πλεονεκτήµατα, όπως η δυνατότητα αποµακρυσµένης χρήσης και σύνθετων τρόπων αναζήτησης. 1.2 Καταλογογράφηση Η διαδικασία δηµιουργίας εγγραφών για τον κατάλογο της βιβλιοθήκης ονοµάζεται καταλογογράφηση. Η καταλογογράφηση ανήκει στις λεγόµενες τεχνικές υπηρεσίες της βιβλιοθήκης (technical services), οι οποίες περιλαµβάνουν όλες τις εργασίες που σχετίζονται µε την πρόσκτηση, την επεξεργασία, την οργάνωση και τη διατήρηση της συλλογής. Η καταλογογράφηση αποτελεί ιδιαίτερα σηµαντική εργασία, γιατί διευκολύνει την πρόσβαση στη συλλογή της βιβλιοθήκης και δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες να βρουν αυτό που ψάχνουν εύκολα και γρήγορα. Αν και ρόλος του καταλογογράφου έχει αλλάξει µε την εκτεταµένη χρήση της τεχνολογίας, εξακολουθούν να απαιτούνται εξειδικευµένες γνώσεις και δεξιότητες για τη σωστή επεξεργασία και οργάνωση του υλικού. Εικόνα 1.4 Η διαδικασία της καταλογογράφησης Η διαδικασία συνήθως ξεκινάει µε την περιγραφική καταλογογράφηση και συνεχίζεται µε τη θεµατική ανάλυση των τεκµηρίων (Εικ. 1.4), ενώ και οι δύο φάσεις είναι συνυφασµένες µε τον έλεγχο καθιερωµένων όρων (authority control). Όλη τη διαδικασία τη διαπερνά η κωδικοποίηση των πληροφοριών, αφού τα αποτελέσµατα της περιγραφικής καταλογογράφησης, της θεµατικής ανάλυσης και του ελέγχου καθιερωµένων όρων κωδικοποιούνται σε ηλεκτρονική µορφή συµβατή µε το online σύστηµα της βιβλιοθήκης Περιγραφική καταλογογράφηση Η περιγραφική καταλογράφηση περιλαµβάνει την αναγνώριση και περιγραφή µιας βιβλιογραφικής µονάδας, την καταγραφή των πληροφοριών σε µορφή βιβλιογραφικής εγγραφής, την επιλογή των ονοµάτων και των τίτλων που θα χρησιµοποιηθούν ως σηµεία πρόσβασης, τη διαµόρφωση (καθιέρωση) των επικεφαλίδων ονοµάτων και τίτλων που θα χρησιµοποιηθούν ως σηµεία πρόσβασης και την κωδικοποίηση των δεδοµένων, ώστε να είναι αναγνώσιµα από ηλεκτρονικό υπολογιστή. Η αναγνώριση και η περιγραφή είναι αλληλένδετες εργασίες. Ο καταλογογράφος καταρχάς αναγνωρίζει, δηλαδή επιλέγει µε βάση ένα σύνολο κανόνων, τις 17

8 απαραίτητες πληροφορίες του τεκµηρίου οι οποίες θα χρησιµοποιηθούν στην καταλογογράφηση. Στη συνέχεια περιγράφει αυτές τις πληροφορίες στη βιβλιογραφική εγγραφή, έτσι ώστε η περιγραφή να είναι µοναδική και να ανταποκρίνεται µόνο στη συγκεκριµένη βιβλιογραφική µονάδα και σε καµία άλλη της συλλογής. Οι πληροφορίες που θεωρούνται απαραίτητες για την περιγραφή ενός τεκµηρίου είναι ο τίτλος, οι µνείες ευθύνης καθώς και πληροφορίες για την έκδοση και τη δηµοσίευση/διάθεση/παραγωγή. Η φυσική περιγραφή έκταση και µέγεθος του τεκµηρίου και οι πληροφορίες της σειράς, όταν υπάρχουν, είναι επίσης σηµαντικές. Στοιχεία απαραίτητα για την περιγραφή εικονικών πηγών (π.χ. διαδικτυακών τεκµηρίων) είναι ο τίτλος, οι µνείες ευθύνης, οι πληροφορίες έκδοσης, αν υπάρχουν, η ηµεροµηνία δηµοσίευσης και η θέση της πηγής (π.χ. URL). Μετά την περιγραφή, ο καταλογογράφος δηµιουργεί τα σηµεία πρόσβασης, τα οποία θα επιτρέψουν στους χρήστες να βρουν το τεκµήριο στον κατάλογο. Ο κατάλογος είναι ένα αρχείο πολλαπλής πρόσβασης, προσφέρει δηλαδή πολλούς τρόπους ανάκτησης κάθε εγγραφής. Στους δελτιοκαταλόγους υπήρχαν συνήθως για το ίδιο τεκµήριο πολλά δελτία, καθένα από τα οποία πρόσφερε διαφορετικό σηµείο πρόσβασης. Ακολουθώντας κανόνες, ο καταλογογράφος επιλέγει ονόµατα φυσικών προσώπων και συλλογικών οργάνων καθώς και τίτλους 2 που σχετίζονται µε το έργο που καταλογογραφεί. Παραδοσιακά, ένα σηµείο πρόσβασης επιλέγεται ως το κύριο και ονοµάζεται κύρια αναγραφή ή βασικό σηµείο πρόσβασης. Τα υπόλοιπα σηµεία πρόσβασης ονοµάζονται πρόσθετες αναγραφές. 3 Τα σηµεία πρόσβασης που επιλέγονται παίρνουν τη µορφή καθιερωµένων επικεφαλίδων, για να διευκολυνθεί η πρόσβαση στις εγγραφές και κατ επέκταση στα τεκµήρια, καθώς και η οµαδοποίηση των εγγραφών που αντιπροσωπεύουν σχετικά τεκµήρια Θεµατική ανάλυση Το δεύτερο στάδιο της καταλογογράφησης, η θεµατική ανάλυση αποσκοπεί στον προσδιορισµό του θέµατος ή των θεµάτων του έργου που καταλογογραφείται. Ο καταλογογράφος, αφού αναλύσει εννοιολογικά το τεκµήριο, µετατρέπει το θέµα ή τα θέµατα που αυτό πραγµατεύεται σε µία ή περισσότερες θεµατικές επικεφαλίδες, τις οποίες επιλέγει από έναν κατάλογο θεµατικών επικεφαλίδων ή άλλο ελεγχόµενο λεξιλόγιο. Η συγκεκριµένη διαδικασία ονοµάζεται θεµατική ευρετηρίαση. Η χρήση του ελεγχόµενου λεξιλογίου εξασφαλίζει ότι κάθε έννοια αποδίδεται µε έναν µόνο όρο και κάθε όρος χρησιµοποιείται για να περιγράψει µία µόνο έννοια. Έτσι, µειώνεται η ασάφεια που υπάρχει στη φυσική γλώσσα (όπου για την ίδια έννοια πιθανόν να χρησιµοποιούνται περισσότερες λέξεις) και εξασφαλίζεται συνέπεια. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η θεµατική πρόσβαση στο υλικό της βιβλιοθήκης και, ταυτόχρονα, συγκεντρώνονται στον κατάλογο κάτω από την ίδια θεµατική επικεφαλίδα όλα τα τεκµήρια που έχουν το ίδιο θέµα. Τέλος, µε βάση τη θεµατική ανάλυση του τεκµηρίου, ο καταλογογράφος προχωρά και στην ταξινόµηση, την επιλογή δηλαδή του κατάλληλου ταξινοµικού αριθµού από το ταξινοµικό σύστηµα που χρησιµοποιεί η βιβλιοθήκη. Ο ταξινοµικός αριθµός προστίθεται στη βιβλιογραφική εγγραφή και δείχνει την ακριβή θέση του τεκµηρίου στα ράφια της βιβλιοθήκης. Με την ταξινόµηση, τεκµήρια του ίδιου θέµατος τοποθετούνται µαζί και τεκµήρια συναφών θεµάτων κοντά, σε µια αλληλουχία από το γενικό στο ειδικό. Για παράδειγµα, τα τεκµήρια οργανικής Χηµείας τοποθετούνται µαζί στα ράφια της βιβλιοθήκης, γεγονός που επιτρέπει στον χρήστη να βρει όλα τα τεκµήρια του συγκεκριµένου θέµατος στο ίδιο σηµείο και κοντά σε αυτά τεκµήρια συναφών θεµάτων. 2 Εκτός από τον κύριο τίτλο, που αποτελεί προφανές σηµείο πρόσβασης για κάθε έργο, µπορεί να υπάρχουν και άλλοι τίτλοι σε αυτό (παράλληλοι, εναλλακτικοί κ.λπ.) καθώς και τίτλοι άλλων έργων τα οποία µε κάποιον τρόπο σχετίζονται µε το έργο που καταλογογραφείται. 3 Η έννοια της κύριας αναγραφής έχει τις ρίζες της στους δελτιοκαταλόγους. Ο όρος χρησιµοποιείται, για να δηλώσει τόσο το κύριο σηµείο πρόσβασης που επιλέγεται για κάθε τεκµήριο, όσο και τη βιβλιογραφική εγγραφή (δελτίο) που έχει ως επικεφαλίδα το κύριο σηµείο πρόσβασης και περιέχει όλες τις πληροφορίες που είναι απαραίτητες για την πλήρη ταύτιση του έργου (Wynar, 1985). Η έννοια της κύριας αναγραφής έχει χάσει τη σηµασία της στους online καταλόγους, όπου δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά ανάµεσα στην κύρια και τις πρόσθετες αναγραφές, αφού όλες αποτελούν σηµεία πρόσβασης ίσης αξίας (Shoham & Lazinger, 1991). 18

9 1.2.3 Έλεγχος καθιερωµένων όρων Τόσο στην περιγραφή των τεκµηρίων όσο και στην επιλογή των θεµατικών επικεφαλίδων χρησιµοποιείται ο έλεγχος καθιερωµένων όρων. Σκοπός του ελέγχου καθιερωµένων όρων είναι να διατηρηθεί η συνέπεια στη µορφή των επικεφαλίδων, οι οποίες επιλέγονται ως σηµεία πρόσβασης των εγγραφών, και να φανούν οι σχέσεις ανάµεσα στα ονόµατα, τα έργα και τα θέµατα. Αυτό επιτυγχάνεται µε τη χρήση κανόνων (στην περίπτωση των ονοµάτων και των τίτλων), τη χρήση ελεγχόµενου λεξιλογίου και τη δηµιουργία ενός αρχείου καθιερωµένων όρων (authority file). Το αρχείο αυτό περιέχει εγγραφές µε την καθιερωµένη µορφή των ονοµάτων, των τίτλων και των θεµάτων που επιλέγονται για χρήση στον κατάλογο. Κάθε εγγραφή καθιερωµένου τύπου, εκτός από την καθιερωµένη µορφή της επικεφαλίδας, περιέχει και µια λίστα µε εναλλακτικές µορφές ή όρους που µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως παραποµπές. Οι καθιερωµένες επικεφαλίδες χρησιµοποιούνται µε συνέπεια στον κατάλογο και δείχνουν τις σχέσεις ανάµεσα στα έργα που καταλογογραφούνται. Για παράδειγµα ένα όνοµα χρησιµοποιείται µε την ίδια µορφή σε όλες τις εγγραφές που παίρνουν ως επικεφαλίδα το συγκεκριµένο όνοµα κι έτσι οι εγγραφές όλων των έργων που είτε έχουν συγγραφέα το ίδιο πρόσωπο ή µιλούν για αυτό το πρόσωπο εµφανίζονται στον κατάλογο µαζί. Επίσης, ο οµοιόµορφος τίτλος (επικεφαλίδα, η οποία συνήθως αποτελείται από το όνοµα του συγγραφέα ακολουθούµενο από µια πρότυπη µορφή του τίτλου) δίνει τη δυνατότητα να εµφανίζονται µαζί οι βιβλιογραφικές εγγραφές για όλες τις εκδόσεις, τις µεταφράσεις, τις διασκευές ή τις διαφορετικές µορφές (ηχογραφήσεις, βιντεοσκοπήσεις κ.λπ.) ενός έργου. Με την ίδια λογική, όλα τα τεκµήρια που έχουν το ίδιο θέµα θα πάρουν την ίδια θεµατική επικεφαλίδα και θα εµφανίζονται µαζί στον κατάλογο. Επιπλέον, ο έλεγχος καθιερωµένων όρων µε τις παραποµπές «βλέπε» και «βλέπε επίσης» καθοδηγεί τον χρήστη από µη καθιερωµένες σε καθιερωµένες επικεφαλίδες (π.χ. Παιδαγωγική βλέπε Εκπαίδευση) και από καθιερωµένες σε συναφείς, επίσης καθιερωµένες, επικεφαλίδες (π.χ. Εκπαίδευση βλέπε επίσης Διδασκαλία). 1.3 Κανόνες και κώδικες καταλογογράφησης Για πολλά χρόνια κάθε βιβλιοθήκη διαµόρφωνε τον κατάλογό της µε διαφορετικό τρόπο, ανάλογα µε τους στόχους και το κοινό που εξυπηρετούσε, µε αποτέλεσµα η µορφή των βιβλιογραφικών εγγραφών να διαφέρει από βιβλιοθήκη σε βιβλιοθήκη. Σταδιακά, η βιβλιοθηκονοµική κοινότητα άρχισε να συνειδητοποιεί τα πλεονεκτήµατα της προτυποποίησης της διαδικασίας. Η ανάγκη της χρήσης κοινών κανόνων γινόταν όλο και πιο εµφανής, ιδιαίτερα για τη συνεργασία και την ανάπτυξη κεντρικών και συνεργατικών υπηρεσιών καταλογογράφησης καθώς και για την ανάπτυξη συλλογικών καταλόγων. Επιπλέον, έγινε φανερό πως η οµοιοµορφία των βιβλιογραφικών εγγραφών σε καταλόγους διαφορετικών βιβλιοθηκών θα διευκόλυνε τους χρήστες που χρησιµοποιούσαν πολλές βιβλοθήκες Οι κανόνες του Panizzi και του Cutter Από τα µέσα του 19 ου αιώνα αναπτύχθηκαν διάφοροι κανόνες καταλογογράφησης. Κάθε καινούριος κώδικας αποσκοπούσε στη βελτίωση των προηγούµενων. Οι πρώτες προσπάθειες ήταν ατοµικές. Ο Antony Panizzi, βιβλιοφύλακας του Βρετανικού Μουσείου, δηµιούργησε ένα σύνολο κανόνων που δηµοσιεύτηκαν το 1841 (Panizzi, 1841). Χρησιµοποιήθηκαν για τη δηµιουργία των καταλόγων του Βρετανικού Μουσείου, αποτελούν τους πρώτους σύγχρονους κανόνες καταλογογράφησης και άσκησαν σηµαντική επίδραση σε όλους τους κανόνες που αναπτύχθηκαν τα επόµενα χρόνια στον δυτικό κόσµο. Η δεύτερη αξιόλογη προσπάθεια ήταν αυτή του Charles Cutter (Cutter, 1904). Η πρώτη έκδοση έγινε το 1876 και περιελάµβανε 369 κανόνες για την περιγραφική καταλογράφηση, τη θεµατική ευρετηρίαση και την αρχειοθέτηση εγγραφών. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, σκοπός του Cutter ήταν να διατυπώσει τις βασικές αρχές της καταλογογράφησης γι αυτό και οι κανόνες του επηρέασαν τους µετέπειτα κώδικες καταλογογράφησης περισσότερο από οποιουσδήποτε άλλους. Το έργο του αποτέλεσε τη βάση για τη δηµιουργία του λεξικογραφικού καταλόγου, ο οποίος για πολλά χρόνια ήταν η κυρίαρχη µορφή καταλόγου στις δηµόσιες βιβλιοθήκες των Ηνωµένων Πολιτειών Οι Αγγλο-Αµερικανικοί κανόνες του 1908 Από τις αρχές του 20ου αιώνα η ανάπτυξη κανόνων γίνεται από επιτροπές που κατά καιρούς συστάθηκαν για αυτόν το σκοπό. Έγιναν διάφορες προσπάθειες από µεγάλες βιβλιοθήκες, όπως η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου 19

10 ή η Βρετανική Βιβλιοθήκη, και βιβλιοθηκονοµικές ενώσεις, όπως η American Library Association (A.L.A.) και η Library Association (L.A.) της Μ. Βρετανίας. Την εποχή αυτή ξεκίνησαν και οι προσπάθειες για την ανάπτυξη ενός Αγγλο-Αµερικάνικου κώδικα καταλογογράφησης. Το 1904, ύστερα από πρόταση του Melvyl Dewey, οι A.L.A. και L.A. αποφασίζουν να συνεργαστούν επίσηµα. Προϊόν αυτής της συνεργασίας ήταν οι πρώτοι διεθνείς κανόνες καταλογογράφησης που εκδόθηκαν το 1908, σε δύο όµως εκδόσεις, µια αµερικάνικη 4 και µια βρετανική 5 (Cataloguing Rules : Author and Title Entries, 1908), αφού δεν επιτεύχθηκε απόλυτη συµφωνία σε όλα τα θέµατα. Και οι δύο εκδόσεις περιείχαν 174 κανόνες, που κάλυπταν την περιγραφή, την επιλογή σηµείων πρόσβασης και τη δηµιουργία επικεφαλίδων συγγραφέων και τίτλων. Στους κανόνες αυτούς ήταν φανερή η επιρροή του Panizzi και του Cutter, ενώ κάθε έκδοση απηχούσε σε µεγάλο βαθµό τον τρόπο µε τον οποίο γινόταν η καταλογογράφηση στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου και στη Βρετανική Βιβλιοθήκη, αντίστοιχα. Βασικός σκοπός τους ήταν να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των µεγάλων ακαδηµαϊκών και ερευνητικών βιβλιοθηκών. Και στις δύο εκδόσεις υπήρχαν είτε σηµειώσεις που εξηγούσαν τις διαφορές ανάµεσα στην αµερικανική και βρετανική πρακτική είτε οι δύο παραλλαγές των κανόνων Οι κανόνες της A.L.A. και της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου (1949) Τη δεκαετία του 1930 επιτροπές των δύο ενώσεων (A.L.A. και L.A.) άρχισαν να συζητούν την αναθεώρηση των κανόνων του 1908, η συνεργασία όµως διακόπηκε το 1939 µε το ξέσπασµα του Β Παγκοσµίου Πολέµου. Το 1941 κυκλοφόρησε από την American Library Association το προσχέδιο της δεύτερης έκδοσης των κανόνων του 1908, το οποίο περιείχε 324 κανόνες, οργανωµένους σε δύο µέρη. 6 Το πρώτο µέρος αφορούσε τα σηµεία πρόσβασης και τις επικεφαλίδες και το δεύτερο την περιγραφή των βιβλίων. Οι κανόνες αυτοί θεωρήθηκαν ιδιαίτερα λεπτοµερείς και περίπλοκοι και γι αυτό το 1949 εκδόθηκαν νέοι κανόνες µόνο για την επιλογή των σηµείων πρόσβασης και την καθιέρωση επικεφαλίδων. 7 Την ίδια χρονιά εκδόθηκαν οι Κανόνες Περιγραφικής Καταλογογράφησης της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου 8, οι οποίοι αφορούσαν µόνον την περιγραφή µονογραφιών, περιοδικών εκδόσεων και µη βιβλιακού υλικού και όχι την επιλογή σηµείων πρόσβασης και τη µορφή των επικεφαλίδων. Οι κανόνες αυτοί χρησιµοποιήθηκαν στις αµερικανικές βιβλιοθήκες σε συνδυασµό µε τους κανόνες της A.L.A. του 1949 µέχρι την εµφάνιση των Αγγλο- Αµερικανικών Κανόνων Καταλογογράφησης το Οι Αγγλο-Αµερικανικοί Κανόνες του 1967 (AACR) Η σφοδρότερη κριτική στους κανόνες της A.L.A. ασκήθηκε από τον Seymour Lubetzky, καταλογογράφο στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, ο οποίος υποστήριξε ότι προκαλούσαν σύγχυση µε τις επαναλήψεις, τις επικαλύψεις και την έλλειψη λογικής οργάνωσης (Lubetzky, 1953). Με βάση την έκθεσή του, η A.L.A. αποφάσισε να αναθεωρήσει τους κανόνες του 1949 και όρισε τον Lubetzky επιµελητή των νέων κανόνων. Το 1960 ο Lubetzky παρουσίασε το προσχέδιο των νέων κανόνων (Lubetzky, 1960), οι οποίοι διέφεραν σηµαντικά από τους προηγούµενους, ήταν λιγότερο πολύπλοκοι και βασίζονταν σε σαφώς καθορισµένες αρχές. Το 1961 έγινε στο Παρίσι το Διεθνές Συνέδριο Αρχών Καταλογογράφησης, στο οποίο συµµετείχαν αντιπροσωπείες από 53 χώρες και 12 διεθνείς οργανώσεις. Το αποτέλεσµα του συνεδρίου ήταν η διατύπωση 12 αρχών για την επιλογή και τη µορφή των επικεφαλίδων στους καταλόγους συγγραφέα/τίτλου, που είναι 4 Catalog Rules, Author and Title Entries. Compiled by committees of the American Library Association and the (British) Library Association. American ed. Chicago : American Library Association, Cataloguing Rules : Author and Title Entries. Compiled by committees of the Library Association and of the American Library Association. English ed. London : Library Association, A.L.A. Catalog Rules, Author and Title Entries. Prepared by the Catalog Code Revision Committee of the American Library Association, with the collaboration of a Committee of the (British) Library Association. Preliminary American 2nd ed. Chicago : American Library Association, A.L.A. Cataloging Rules for Author and Title Entries. Prepared by the Division of Cataloging and Classification of the American Library Association. 2nd ed. (edited by Clara Beetle). Chicago : American Library Association, Rules for Descriptive Cataloging in the Library of Congress. Αdopted by the American Library Association. Washington, D.C. : Library of Congress, Descriptive Cataloging Division,

11 γνωστές ως Αρχές του Παρισιού. 9 Στη βάση αυτών των αρχών δηµιουργήθηκαν το 1967 οι Αγγλο- Αµερικανικοί Κανόνες Καταλογογράφησης (Anglo-American Cataloging Rules - AACR), οι οποίοι όµως και πάλι κυκλοφόρησαν σε δύο εκδόσεις, την αµερικανική 10 και τη βρετανική. 11 Για την επιλογή και τη µορφή των επικεφαλίδων υιοθετήθηκαν οι Αρχές του Παρισιού, ενώ για την περιγραφή µονογραφιών, περιοδικών εκδόσεων και µη βιβλιακού υλικού οι κανόνες της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου του Οι Αρχές του Παρισιού ήταν ένα σηµαντικό βήµα για την επίτευξη διεθνούς συµφωνίας σε θέµατα καταλογογράφησης. Μετά τη διατύπωση των Αρχών, οι κώδικες καταλογογράφησης διαφόρων χωρών, όπως της Γερµανίας, της Σουηδίας και της Δανίας, αναθεωρήθηκαν προκειµένου να συµφωνούν µε αυτές Το ISBD Η επόµενη σηµαντική εξέλιξη στον τοµέα της διεθνούς συνεργασίας σηµειώθηκε το 1969 στη Διεθνή Συνάντηση Ειδικών Καταλογογράφησης, που έγινε στην Κοπεγχάγη της Δανίας. Στη συνάντηση αυτή σχηµατίστηκε µια διεθνής οµάδα εργασίας, µε σκοπό να δηµιουργήσει έναν πρότυπο τρόπο περιγραφής των έντυπων µονογραφιών, να καθορίσει δηλαδή τις πληροφορίες που θα περιλαµβάνονται στην περιγραφή και τη σειρά µε την οποία θα εµφανίζονται, προκειµένου: α) οι βιβλιογραφικές εγγραφές που παράγονται σε µια χώρα ή από χρήστες που µιλούν µια γλώσσα να µπορούν εύκολα να γίνουν κατανοητές σε άλλες χώρες και από χρήστες που µιλούν άλλες γλώσσες β) οι εγγραφές που παράγονται σε µία χώρα να µπορούν να ενσωµατωθούν σε αρχεία ή καταλόγους διαφόρων ειδών, οι οποίοι περιέχουν επίσης εγγραφές από άλλες χώρες και γ) εγγραφές σε έντυπη µορφή να µπορούν να µετατραπούν σε µορφή αναγνώσιµη από Η/Υ µε τις λιγότερες δυνατές διορθώσεις. 12 Για να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι, τυποποιήθηκε η σειρά των βιβλιογραφικών πληροφοριών που παρουσιάζονται σε µια εγγραφή και καθορίστηκε η στίξη που χωρίζει αυτές τις πληροφορίες µεταξύ τους (Εικ. 1.5). Έτσι, το 1974 αναπτύχθηκε η Διεθνής Πρότυπη Βιβλιογραφική Περιγραφή (International Standard Bibliographic Description ISBD), αρχικά για µονογραφίες [ISBD(M)] και περιοδικές εκδόσεις [ISBD(S)]. Το 1977 αναπτύχθηκε το ISBD(G): International Standard Bibliographic Description (General) ως γενικό πλαίσιο για επιµέρους ISBD, ενώ ακολούθησαν πρότυπα για διάφορα είδη υλικού, όπως χαρτογραφικό υλικό, µη βιβλιακό υλικό, έντυπη µουσική, παλαίτυπα, συστατικά µέρη και αρχεία Η/Υ. Ακολούθησε η αναθεώρηση των Αγγλο-Αµερικανικών Κανόνων (AACR), για να συµβαδίζουν µε το νέο πρότυπο. Συγκεκριµένα αναθεωρήθηκαν τα κεφάλαια που περιείχαν κανόνες για µονογραφίες, οπτικο-ακουστικό υλικό και ηχογραφήσεις. Το ISBD ορίζει τις εξής περιοχές περιγραφής (description areas) οι οποίες είναι απαραίτητες για την περιγραφική καταλογογράφηση ενός τεκµηρίου: 1. Τίτλου και µνείας ευθύνης (Title and statement of responsibility) 2. Έκδοσης (Edition) 3. Ειδικών λεπτοµερειών υλικού (Material or type of resource specific details) 4. Δηµοσίευσης, διάθεσης κ.λπ. (Publication, production, distribution, etc. details) 5. Φυσικής περιγραφής (Physical description) 6. Σειράς (Series) 7. Σηµειώσεων (Notes) 8. Πρότυπου αριθµού και όρων διάθεσης (Resource identifier and terms of availability) 9 Statement of Principles Adopted at the International Conference on Cataloguing Principles, Paris, October Annotated ed. with commentary and examples. London : IFLA Committee on Cataloguing, Anglo-American Cataloging Rules. Prepared by the American Library Association, the Library of Congress, the Library Association, and the Canadian Library Association. North American text. Chicago : American Library Association, Anglo-American Cataloguing Rules. Prepared by the American Library Association, the Library of Congress, the Library Association and the Canadian Library Association. British text. London : Library Association, ISBD(M): International Standard Bibliographic Description for Monographic Publications. Prepared by the Working Group on the International Standard Bibliographic Description. 1 st standard ed. London: IFLA Committee on Cataloguing,

12 Εικόνα 1.5 Δοµή βιβλιογραφικής εγγραφής σύµφωνα µε το ISBD Αγγλο-Αµερικανικοί Κανόνες Καταλογογράφησης, Δεύτερη Έκδοση (AACR2 1978) Ήδη από το 1973 υπήρχε στη βιβλιοθηκονοµική κοινότητα η αίσθηση ότι έπρεπε να γίνουν αλλαγές στους Αγγλο-Αµερικανικούς Κανόνες του Συγκεκριµένες εξελίξεις που είχαν λάβει χώρα µετά την έκδοσή τους υποδείκνυαν την ανάγκη αναθεώρησης. Καταρχάς, η ανάπτυξη της Διεθνούς Πρότυπης Βιβλιογραφικής Περιγραφής (ISBD) για τις µονογραφίες, τις περιοδικές εκδόσεις και άλλες µορφές υλικού απαιτούσε την αναδιατύπωση των κανόνων, προκειµένου αυτοί να διευκολύνουν την προώθηση της διεθνούς συνεργασίας και της ανταλλαγής βιβλιογραφικών δεδοµένων ανάµεσα σε διαφορετικές χώρες. Δεύτερον, καθώς το µη βιβλιακό υλικό αυξανόταν συνεχώς στις βιβλιοθήκες, οι κανόνες για την περιγραφή του θεωρούνταν ανεπαρκείς και µόνο µια πλήρης αναµόρφωσή τους θα παρείχε την προτυποποίηση που ήταν απαραίτητη. Τρίτον, σταδιακά υπήρξε συµβιβασµός ως προς τα σηµεία απόκλισης ανάµεσα στο αµερικανικό και το βρετανικό κείµενο των κανόνων, γεγονός που έκανε περισσότερο πιθανή την ανάπτυξη ενός ενιαίου κώδικα. Επιπλέον, υπήρχε ανάγκη εναρµόνισης των κανόνων µε τις δυνατότητες των υπολογιστών, οι οποίοι είχαν ήδη κάνει την εµφάνισή τους στις βιβλιοθήκες. Έτσι, το 1974 σχηµατίστηκε η Κοινή Συντονιστική Επιτροπή για την Αναθεώρηση των AACR (Joint Steering Committee for the Revision of AACR JSC), στην οποία συµµετείχαν εκπρόσωποι των εξής φορέων: American Library Association, Βρετανική Βιβλιοθήκη (British Library), Canadian Library Association, Library Association, και Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου (Library of Congress). Η Επιτροπή επιφορτίστηκε µε το έργο να ενσωµατώσει το βρετανικό και το αµερικάνικο κείµενο σε µία ενιαία έκδοση και όρισε για την επιµέλεια του νέου κώδικα δύο επιµελητές, τον Michael Gorman από τη Βρετανική Βιβλιοθήκη και τον Paul W. Winkler από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου. Η δεύτερη έκδοση των Αγγλο-Αµερικανικών Κανόνων Καταλογογράφησης13 (Anglo-American Cataloguing Rules, Second edition AACR2) εκδόθηκε το 1978 και προέκυψε από την ενοποίηση της αµερικανικής και της βρετανικής εκδοχής, µε αµοιβαίες υποχωρήσεις και από τις δυο πλευρές. Παρόλο που και αυτή η έκδοση, όπως και η προηγούµενη, ακολουθούσε τις Αρχές του Παρισιού, ενσωµάτωσε σηµαντικές αλλαγές στη φιλοσοφία των κανόνων. Η κυριότερη σχετίζεται µε την υιοθέτηση και ενσωµάτωση του ISBD, επιλογή που αντικατοπτρίζει την πρόθεση των δηµιουργών των Κανόνων για την προτυποποίηση των βιβλιογραφικών περιγραφών ανεξάρτητα από το υλικό µέσο αποθήκευσης. Η δεύτερη έκδοση των Αγγλο-Αµερικανικών Κανόνων Καταλογογράφησης χωρίστηκε σε δυο µέρη: Μέρος Ι, Περιγραφή: Οι κανόνες για την περιγραφή βασίστηκαν στο ISBD(G). Το πρώτο µέρος αποτελείται από 10 κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο περιέχει γενικούς κανόνες που αφορούν τις οκτώ περιοχές περιγραφής του ISBD και έχουν εφαρµογή σε όλα τα είδη υλικού. Τα υπόλοιπα κεφάλαια περιέχουν κανόνες για διαφορετικά είδη υλικού: 1. βιβλία, φυλλάδια και έντυπο υλικό (books, pamphlets and printed sheets), 2. χάρτες (cartographic material), 13 Anglo-American Cataloguing Rules. Prepared by the American Library Association, the British Library, the Canadian Committee on Cataloguing, the Library Association, the Library of Congress. 2nd ed. (edited by Michael Gorman and Paul W. Winkler). Chicago : American Library Association. 22

13 3. χειρόγραφα (manuscripts), 4. µουσική (music), 5. ηχογραφήσεις (sound recordings), 6. κινηµατογραφικές ταινίες και βιντεοεγγραφές (motion pictures and video recordings), 7. γραφικές αναπαραστάσεις (graphic material), 8. τρισδιάστατα τεχνουργήµατα και ρεάλια (three dimensional artifacts and realia), 9. µικροφόρµες (microforms), 10. περιοδικές εκδόσεις (continuing resources). Αργότερα, προστέθηκαν και κανόνες για ηλεκτρονικές πηγές (electronic resources). Οι κανόνες για το µη βιβλιακό υλικό βασίστηκαν σε εναλλακτικούς κώδικες, που είχαν εκδοθεί τη δεκαετία του Μέρος ΙΙ, Σηµεία Πρόσβασης: Εδώ υπάρχουν κεφάλαια µε κανόνες για την επιλογή των σηµείων πρόσβασης, τη µορφή των καθιερωµένων επικεφαλίδων και τη δηµιουργία διασυνδετικών παραποµπών. Οι κανόνες συνοδεύονται από ένα ευρετήριο, παραρτήµατα και ένα γλωσσάρι όρων. Οι AACR2 υιοθετήθηκαν από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, τη Βρετανική Βιβλιοθήκη, την Εθνική Βιβλιοθήκη του Καναδά και την Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστραλίας τον Ιανουάριο του 1981 και στη συνέχεια από έναν µεγάλο αριθµό βιβλιοθηκών σε ολόκληρο τον κόσµο. Τα επόµενα χρόνια έγιναν διάφορες αλλαγές και αναθεωρήσεις, µε σηµαντικότερες αυτές του 1988, του 1998 και του Όλες ακολουθούσαν την ίδια δοµή µε την έκδοση του 1978 και περιείχαν τροποποιήσεις που αντανακλούσαν τις σταδιακές αλλαγές οι οποίες ήταν αναγκαίες στην πάροδο του χρόνου, όπως και µια νέα προσέγγιση στην καταλογογράφηση των ηλεκτρονικών πηγών ή των περιοδικών εκδόσεων. Οι AACR2 κυκλοφόρησαν σε µια µεταβατική για τις βιβλιοθήκες εποχή, κύριο χαρακτηριστικό της οποίας ήταν η εισαγωγή των ηλεκτρονικών υπολογιστών στις βιβλιοθήκες και η χρήση τους για την αυτοµατοποίηση των λειτουργιών τους. Παρόλο που ο δελτιοκατάλογος βρισκόταν ακόµα σε ευρεία χρήση, σύντοµα θα άνοιγε ο δρόµος για τη δηµιουργία του Online Δηµόσιου Καταλόγου (Online Public Access Catalogue OPAC). Επιπλέον, η ανάπτυξη του MARC ήταν ένα ακόµα βήµα προς την αυτοµατοποίηση των βιβλιοθηκών. Σε αυτό το πλαίσιο, οι AACR2 λειτούργησαν ως γέφυρα που ένωσε το παλιό µε το καινούριο, δηλαδή συγκέρασαν την παραδοσιακή µορφή του καταλόγου µε τις νέες µορφές υλικού που έκαναν την εµφάνισή τους στις συλλογές των βιβλιοθηκών. Τα επόµενα χρόνια της κυκλοφορίας τους οι AACR2 έγιναν διεθνώς αποδεκτοί, µεταφράστηκαν σε 25 γλώσσες και χρησιµοποιήθηκαν από όλες τις µεγάλες βιβλιοθήκες του κόσµου (Βότσης, 2014) Το MARC Το MARC αποτελεί ακρώνυµο των λέξεων Machine Readable Cataloging και είναι ένα πρότυπο κωδικοποίησης των βιβλιογραφικών πληροφοριών που υπάρχουν στους καταλόγους των βιβλιοθηκών για την αποθήκευση και επεξεργασία τους από Η/Υ. Αναπτύχθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου κατά τη δεκαετία του 1960, στα πλαίσια της προσπάθειας να χρησιµοποιηθούν οι Η/Υ για τη δηµιουργία και ανταλλαγή βιβλιογραφικών εγγραφών. Ανάλογη πρωτοβουλία έλαβε χώρα και στο Ηνωµένο Βασίλειο υπό την αιγίδα της Βρετανικής Εθνικής Βιβλιογραφίας (British National Bibliography). Η επιτυχία του εγχειρήµατος ήταν µεγάλη και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, γεγονός που οδήγησε στη συνεργασία των δύο χωρών και στην ανάπτυξη του µορφότυπου MARC II, που ήταν µια προσπάθεια να δηµιουργηθεί ένα Αγγλο-Αµερικανικό πρότυπο. Η προσπάθεια αυτή είχε µερική επιτυχία και τα επόµενα 25 χρόνια αναπτύχθηκαν περισσότερα από 50 διαφορετικά µορφότυπα MARC σε διάφορες χώρες, µεταξύ των οποίων και τα USMARC (Ηνωµένες Πολιτείες) και UKMARC (Ηνωµένο Βασίλειο). Τελικά, το 2001, η Βρετανική Βιβλιοθήκη σταµάτησε τη χρήση και ανάπτυξη του UKMARC και υιοθέτησε το MARC21, που προήλθε από την εναρµόνιση του USMARC και του καναδικού MARC. Το MARC21, που είναι το ευρύτερα χρησιµοποιούµενο MARC στην Ευρώπη, περιλαµβάνει πέντε µορφότυπα για διαφορετικά είδη εγγραφών: MARC21 για βιβλιογραφικά δεδοµένα (Προσφέρει κωδικοποίηση δεδοµένων σε εγγραφές που περιγράφουν τις βιβλιογραφικές πηγές. Προσφέρει τη δοµή για τη δηµιουργία και ανταλλαγή βιβλιογραφικών εγγραφών. Με τη χρήση του MARC21 για βιβλιογραφικά δεδοµένα, εγγραφές ενός 23

14 αυτοµατοποιηµένου καταλόγου µπορούν να χρησιµοποιηθούν από άλλους αυτοµατοποιηµένους καταλόγους) MARC21 για δεδοµένα καθιερωµένου τύπου (Προσφέρει κωδικοποίηση δεδοµένων σε εγγραφές που περιέχουν πληροφορίες για ονόµατα, θέµατα και οµοιόµορφους τίτλους. Μια εγγραφή καθιερωµένου τύπου καθιερώνει µια µορφή για κάθε επικεφαλίδα, ενώ περιέχει και παραποµπές από άλλες µορφές της επικεφαλίδας προς την καθιερωµένη) MARC21 για δεδοµένα ταξινόµησης (Προσφέρει κωδικοποίηση δεδοµένων που σχετίζονται µε ταξινοµικούς αριθµούς. Για παράδειγµα, η Ταξινόµηση της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου έχει κωδικοποιηθεί µε τη χρήση του συγκεκριµένου MARC21) MARC21 για δεδοµένα αντιτύπων (Προσφέρει κωδικοποίηση εγγραφών που περιέχουν πληροφορίες για τα αντίτυπα που διαθέτει η βιβλιοθήκη, π.χ. ταξινοµικό νούµερο, συλλογή στην οποία ανήκει το αντίτυπο κ.λπ.) MARC21 για πληροφορίες κοινότητας (Προσφέρει κωδικοποίηση εγγραφών που περιέχουν πληροφορίες για εκδηλώσεις, προγράµµατα, υπηρεσίες κ.λπ., ώστε αυτές οι εγγραφές να µπορούν να ενοποιηθούν µε βιβλιογραφικές εγγραφές). Στη συνέχεια θα αναφερθούµε στο MARC21 για βιβλιογραφικά δεδοµένα. Η διαφορά ανάµεσα στο MARC και τους κώδικες καταλογογράφησης είναι ότι το πρώτο αποτελεί ένα µορφότυπο κωδικοποίησης δεδοµένων, προσφέρει δηλαδή τη δοµή, ενώ οι κώδικες καταλογογράφησης προσφέρουν τους κανόνες. Το περιεχόµενο των δεδοµένων που εµπεριέχονται σε µια εγγραφή MARC προσδιορίζεται από κώδικες και κανόνες που δεν έχουν σχέση µε το µορφότυπο, όπως το ISBD, οι Αγγλο-Αµερικανικοί Κανόνες Καταλογογράφησης, ο Κατάλογος Θεµατικών Επικεφαλίδων της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου ή άλλοι κανόνες καταλογογράφησης, θησαυροί θεµατικών όρων και ταξινοµικά συστήµατα, που χρησιµοποιεί η εκάστοτε βιβλιοθήκη που δηµιουργεί τις εγγραφές MARC. Η βιβλιογραφική εγγραφή MARC χωρίζεται σε πεδία. Στα πεδία αυτά εισάγονται οι βιβλιογραφικές πληροφορίες, δηλαδή η περιγραφική καταλογογράφηση και τα σηµεία πρόσβασης. Για παράδειγµα υπάρχει ένα πεδίο για τον συγγραφέα, ένα για τις πληροφορίες τις σχετικές µε τον τίτλο κ.ο.κ. Κάθε πεδίο συµβολίζεται µε έναν τριψήφιο κωδικό (tag). Κάθε πεδίο, επίσης, χρησιµοποιεί δείκτες (indicators) και υποπεδία (subfields). Οι δείκτες είναι δύο επιπλέον ψηφία που χρησιµοποιούνται, για να δώσουν περισσότερες πληροφορίες για το πεδίο ή να το προσδιορίσουν µε κάποιον τρόπο. Σε ορισµένα πεδία χρησιµοποιούνται και οι δύο δείκτες, σε άλλα µόνο ο ένας από τους δύο, ενώ σε κάποια άλλα και οι δύο δείκτες παραµένουν κενοί. Για παράδειγµα στο πεδίο 100 ο πρώτος δείκτης δηλώνει πώς εισάγεται το όνοµα του φυσικού προσώπου (0 αν εισάγεται µε µικρό όνοµα, 1 αν εισάγεται µε επώνυµο και 2 αν εισάγεται µε όνοµα οικογένειας) και ο δεύτερος δείκτης παραµένει κενός. Κάθε πεδίο υποδιαιρείται σε ένα ή περισσότερα υποπεδία. Κάθε υποπεδίο ξεκινάει µε τον κωδικό υποπεδίου (subfield code), που συνήθως είναι ένα πεζό γράµµα του λατινικού αλφαβήτου και δηλώνει το είδος των δεδοµένων που εισάγονται στο υποπεδίο. Πριν από τον κωδικό υποπεδίου τοποθετείται ο οριοθέτης (delimiter), ένας χαρακτήρας που χρησιµοποιείται για τον διαχωρισµό των υποπεδίων $, _, ). Για παράδειγµα, το πεδίο της φυσικής περιγραφής, µε κωδικό 300, περιέχει ένα υποπεδίο για την έκταση (αριθµό σελίδων), ένα για τις φυσικές λεπτοµέρειες (εικονογράφηση) και ένα για τις διαστάσεις (ύψος σε εκατοστά) του τεκµηρίου, τα οποία συµβολίζονται µε τους κωδικούς a, b και c αντίστοιχα (Εικ. 1.6). Εικόνα 1.6 Το πεδίο της φυσικής περιγραφής Στην αρχή της εγγραφής MARC και πριν το κύριο µέρος της, που περιέχει τις βιβλιογραφικές πληροφορίες, υπάρχουν κάποιες πληροφορίες σε κωδικοποιηµένη µορφή. Αυτές περιέχονται: στην ετικέτα (leader), στον οδηγό (directory), στα πεδία ελέγχου (control fields) 24

15 Η ετικέτα της εγγραφής περιέχει δεδοµένα (αριθµούς ή κωδικοποιηµένες τιµές) που περιέχουν πληροφορίες για την επεξεργασία της εγγραφής. Ο οδηγός περιέχει τον κωδικό, το µήκος και το σηµείο εκκίνησης κάθε πεδίου µεταβαλλόµενου µήκους µέσα στην εγγραφή. Η ετικέτα της εγγραφής και ο οδηγός σχετίζονται µε λειτουργίες κωδικοποίησης δεδοµένων, την οποία τα περισσότερα αυτοµατοποιηµένα συστήµατα βιβλιοθηκών εκτελούν αυτόµατα. Τα πεδία ελέγχου αποτελούνται από αλφαριθµητικά δεδοµένα. Οι κωδικοί των πεδίων ελέγχου ξεκινούν πάντα µε δυο µηδενικά (00Χ). Τα περισσότερα είναι σταθερού µήκους, πρέπει δηλαδή να περιέχουν συγκεκριµένο αριθµό χαρακτήρων. Συνηθισµένα πεδία ελέγχου είναι τα ακόλουθα: 001 Αριθµός ελέγχου 005 Ηµεροµηνία και ώρα τελευταίας συναλλαγής 006 Στοιχεία δεδοµένων σταθερού µήκους (Περιέχει πληροφορίες για ειδικά χαρακτηριστικά του τεκµηρίου που καταλογογραφείται, οι οποίες δεν µπορούν να κωδικοποιηθούν στο πεδίο 008). 007 Σταθερό πεδίο φυσικής περιγραφής τα φυσικά χαρακτηριστικά του τεκµηρίου (Συνήθως αντλούνται από πληροφορίες που περιέχονται σε άλλα πεδία της εγγραφής και εκφράζονται εδώ σε κωδικοποιηµένη µορφή). 008 Στοιχεία δεδοµένων σταθερού µήκους. (Σαράντα θέσεις χαρακτήρων, 00-39, που παρέχουν κωδικοποιηµένες πληροφορίες για το περιεχόµενο της εγγραφής ή για ειδικά βιβλιογραφικά χαρακτηριστικά του τεκµηρίου που καταλογογραφείται. Τα κωδικοποιηµένα δεδοµένα του πεδίου χρησιµοποιούνται για την ανάκτηση και διαχείριση των εγγραφών). Κάποια από τα πεδία που χρησιµοποιούνται συχνότερα στις βιβλιογραφικές εγγραφές είναι τα ακόλουθα: ΑΡΙΘΜΟΙ ΚΑΙ ΚΩΔΙΚΟΙ (01Χ-04Χ) 010 Αριθμός Ελέγχου Βιβλιοθήκης Κογκρέσου (LCCN) 020 Διεθνής Πρότυπος Αριθμός Βιβλίου (ISBN) 022 Διεθνής Πρότυπος Αριθμός Περιοδικής Έκδοσης (ISSN) 040 Πηγή Καταλογογράφησης ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΟΙ/ΤΑΞΙΘΕΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ (05Χ-09Χ) 050 Ταξινομικός αριθμός Βιβλιοθήκης Κογκρέσου (LC) 082 Ταξινομικός αριθμός Δεκαδικής Ταξινόμησης Dewey (DDC) ΠΕΔΙΑ ΚΥΡΙΑΣ ΑΝΑΓΡΑΦΗΣ (1ΧΧ) 100 Όνομα προσώπου Κύρια υπευθυνότητα 110 Όνομα συλλογικού οργάνου - Κύρια υπευθυνότητα 111 Όνομα συνάντησης - Κύρια υπευθυνότητα ΤΙΤΛΟΣ ΚΑΙ ΠΕΔΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΤΙΤΛΟ (20Χ-24Χ) 245 Τίτλος και μνεία ευθύνης (κύριος τίτλος, γενικός προσδιορισμός υλικού, άλλες πληροφορίες σχετικά με τον τίτλο, μνεία ευθύνης) 246 Άλλη μορφή του τίτλου ΕΚΔΟΣΗ, ΤΟΠΟΣ - ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ κ.λπ. (25Χ-28Χ) 250 Μνεία έκδοσης 260 Δημοσίευση, διάθεση κ.λπ. (τόπος δημοσίευσης, εκδότης, χρονολογία δημοσίευσης κ.λπ.) ΦΥΣΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ κ.λπ. (3ΧΧ) 300 Φυσική περιγραφή (έκταση τεκμηρίου, άλλες φυσικές λεπτομέρειες, μέγεθος, συνοδευτικό υλικό) 310 Τρέχουσα συχνότητα περιοδικής έκδοσης ΜΝΕΙΑ ΣΕΙΡΑΣ (4ΧΧ) 440 Μνεία σειράς / πρόσθετη αναγραφή 25

16 ΠΕΔΙΑ ΣΗΜΕΙΩΣΕΩΝ (5ΧΧ) 500 Γενικές σημειώσεις 504 Σημείωση εσωτερικών βιβλιογραφιών και ευρετηρίων 505 Τυποποιημένη σημείωση περιεχομένων ΠΕΔΙΑ ΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΟΡΩΝ (6ΧΧ) 600 Πρόσθετη αναγραφή θέματος - Όνομα προσώπου 610 Πρόσθετη αναγραφή θέματος - Όνομα συλλογικού οργάνου 611 Πρόσθετη αναγραφή θέματος - Όνομα συνάντησης 650 Πρόσθετη αναγραφή θέματος - Θέμα ΠΕΔΙΑ ΠΡΟΣΘΕΤΩΝ ΑΝΑΓΡΑΦΩΝ (70Χ-75Χ) 700 Πρόσθετη αναγραφή Όνομα προσώπου, εναλλακτική ή/και δευτερεύουσα υπευθυνότητα 710 Πρόσθετη αναγραφή Όνομα συλλογικού οργάνου 711 Πρόσθετη αναγραφή - Όνομα συνάντησης ΠΕΔΙΑ ΑΝΤΙΤΥΠΩΝ, ΤΟΠΟΘΕΣΙΑΣ κ.λπ. 856 Ηλεκτρονική τοποθεσία και πρόσβαση Μερικά από τα πιο συνηθισµένα υποπεδία είναι τα εξής: 050 Ταξινομικός αριθμός LC $a ταξινομικός αριθμός $b αριθμός τεκμηρίου και χρονολογία 082 Ταξινομικός αριθμός DDC $a ταξινομικός αριθμός $b αριθμός τεκμηρίου $2 αναγνωριστικό έκδοσης DDC Χ00 Όνομα φυσικού προσώπου (το Χ00 σημαίνει ότι τα συγκεκριμένα υποπεδία χρησιμοποιούνται στα πεδία 100, 600, 700 και 800) $a όνομα φυσικού προσώπου $q πληρέστερη μορφή ονόματος (π.χ.) $d χρονολογίες Χ10 Χ11 Όνομα συλλογικού οργάνου $a όνομα συλλογικού οργάνου ή δικαιοδοσίας $b υποδιαίρεση (όνομα εξαρτημένου συλλογικού οργάνου, όνομα τμήματος πόλης ή όνομα συνάντησης, που αναγράφονται κάτω το όνομα του συλλογικού οργάνου ή της δικαιοδοσίας) $e ιδιότητα (σχέση του συλλογικού οργάνου με το έργο) Όνομα συνάντησης $a όνομα συνάντησης $c τοποθεσία συνάντησης $d ημερομηνία συνάντησης $n αριθμός μέρους/τμήματος/συνάντησης 245 Τίτλος και μνεία ευθύνης $a κύριος τίτλος $b υπόλοιπο μέρος του τίτλου $c μνεία ευθύνης κ.λπ. 260 Δημοσίευση, διάθεση κ.λπ. $a τόπος δημοσίευσης, διάθεσης κ.λπ. 26

17 $b όνομα εκδότη, διαθέτη κ.λπ. $c ημερομηνία δημοσίευσης, διάθεσης κ.λπ. 300 Φυσική περιγραφή $a έκταση τεκμηρίου $b άλλες φυσικές λεπτομέρειες $c διαστάσεις $e συνοδευτικό υλικό 4ΧΧ και 8ΧΧ Σειρά $a τίτλος σειράς $v αρίθμηση μέσα στη σειρά 6ΧΧ Θεματικοί όροι $a κύριο θέμα (όνομα, θεματικός όρος κ.λπ.) $x θεματική υποδιαίρεση $y χρονολογική υποδιαίρεση $z γεωγραφική υποδιαίρεση $v υποδιαίρεση μορφής 856 Ηλεκτρονική τοποθεσία και πρόσβαση $a host name $b access number $d path $h processor of request $u Uniform Resource Identifier (URL) Αναλυτική παρουσίαση του MARC21 υπάρχει στη διεύθυνση Ελληνική µετάφραση και προσαρµογή του MARC21 για βιβλιογραφικά δεδοµένα είναι διαθέσιµη στη διεύθυνση: Στις Εικόνες υπάρχουν παραδείγµατα εγγραφών για διάφορα είδη υλικού. 27