ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΩΝ ΤΟΜΟΣ ΙI ΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΗΣ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ ΚΑΙ Η ΦΡΑΓΚΙΚΗ ΑΝΑΤΟΛΗ

Transcript

1

2 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΚ/ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ Sir STEVEN RUNCIMAN A HISTORY OF THE CRUSADES ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΩΝ ΤΟΜΟΣ ΙI ΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΗΣ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ ΚΑΙ Η ΦΡΑΓΚΙΚΗ ΑΝΑΤΟΛΗ Μετάφραση από τα αγγλικά NIK. Κ. ΠΑΠΑΡΡΟΔΟΣ ΑΘΗΝΑ 1978

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σ' αυτό τον τόμο έχω επιχειρήσει ν' αφηγηθώ την ιστορία των φραγκικών κρατών πέραν των θαλασσών από την ανάρρηση του βασιλέως Baldwin Ι ως την ανακατάληψη της Ιερουσαλήμ από τον Saladin. Είναι μία ιστορία που έχει αφηγηθεί πρωτύτερα από Ευρωπαίους συγγραφείς, χαρακτηριστικά, με γερμανική πληρότητα από τον öhricht R και με γαλλική κομψότητα και επινοητικότητα από τον Grousset, και, πάρα πολύ σύντομα, στα αγγλικά από τον W.B. Stevenson. Έχω καλύψει το ίδιο πεδίο και έχω χρησιμοποιήσει τις ίδιες βασικές πηγές, όπως αυτοί οι συγγραφείς, αλλά διακινδύνευσα να δώσω στη μαρτυρία μια ερμηνεία η οποία μερικές φορές διαφέρει από εκείνη που δίνουν οι προκάτοχοί μου. Η αφήγηση δεν μπορεί να είναι πάντοτε απλή. Ιδιαίτερα, η πολιτική του μωαμεθανικού κόσμου στις αρχές του δωδέκατου αιώνα δεν επιδέχεται μία κατ' ευθείαν ανάλυση αλλά πρέπει να κατανοηθεί, αν θέλομε να εννοήσουμε την ίδρυση των σταυροφορικών κρατών και τις κατοπινές αιτίες που συνετέλεσαν ώστε να συνέλθει το Ισλάμ. Ο δωδέκατος αιώνας δεν δοκίμασε καμία από τις μεγάλες φυλετικές μεταναστεύσεις που χαρακτηρίζουν τον ενδέκατο αιώνα και που επρόκειτο να ξανασυμβούν τον δέκατο τρίτο, για να περιπλέξουν την ιστορία των τελευταίων σταυροφοριών και την παρακμή και την πτώση της Outremer *. Για την ώρα μπορούμε να συγκεντρώσουμε την κυριότερη προσοχή μας στην ίδια την Outremer. Αλλά πρέπει πάντοτε να έχουμε υπ' όψη το ευρύτερο φόντο της πολιτικής στη Δυτική Ευρώπη, τους θρησκευτικούς πολέμους των Ισπανών και Σικελών ηγεμόνων και την απασχόληση του Βυζαντίου και του ανατολικού χαλιφάτου. Το κήρυγμα του Αγίου Bernard, η άφιξη του αγγλικού στόλου στη Λισσαβόνα, οι ανακτορικές μηχανορραφίες στην Κωνσταντινούπολη και στη Βαγδάτη, είναι όλες επεισόδια του δράματος, αν και το κορύφωμά του έφθασε σ' ένα γυμνό λόφο στη Γαλιλαία. Το κύριο θέμα σ' αυτό τον τόμο είναι ο πόλεμος και πραγματευόμενος τις πολλές εκστρατείες και επιδρομές, ακολούθησα το παράδειγμα των παλιών χρονογράφων, που ήξεραν τη δουλειά τους γιατί ο πόλεμος ήταν το φόντο της ζωής στην Outremer, και τα τυχαία γεγονότα του πεδίου της μάχης έκριναν συχνά την τύχη της. Αλλά περιέλαβα σ' αυτόν τον τόμο ένα κεφάλαιο για τη ζωή και την οργάνωση της φραγκικής Ανατολής. Ελπίζω να δώσω μια παρουσίαση των καλλιτεχνικών και οικονομικών της εξελίξεων στον επόμενο τόμο μου. Και οι δύο αυτές απόψεις του σταυροφορικού κινήματος έφθασαν στην πληρέστερη σημασία τους κατά τον δέκατο τρίτο αιώνα. Στον πρόλογο του πρώτου τόμου μου ανέφερα μερικούς από τους μεγάλους συγγραφείς των οποίων τα συγγράμματα με βοήθησαν. Εδώ πρέπει ν' αποτίσω ιδιαίτερο φόρο τιμής στο έργο του John La Monte του οποίου ο πρόωρος θάνατος υπήρξε σκληρό πλήγμα για την ιστοριογραφία των σταυροφοριών: Χρωστάμε σ' αυτόν, περισσότερο από κάθε άλλον, την ειδικοποιημένη γνώση μας του κυβερνητικού συστήματος στην φραγκική Ανατολή. Θέλω επίσης ν' αναγνωρίσω το χρέος μου προς τον καθηγητή Claude Cahen του Στρασβούργου, του οποίου η μεγάλη μονογραφία για τη Βόρεια Συρία και τα διάφορα άρθρα του έχουν υπέρτατη σημασία για το θέμα μας. Χρωστώ ευγνωμοσύνη στους πολλούς φίλους που με βοήθησαν στα ταξίδια μου στην Ανατολή και ιδιαίτερα στις Υπηρεσίες Αρχαιοτήτων της Ιορδανίας και του Λιβάνου και στην Iraq Petrοleum Company. * Η γαλλική λέξη outremer που σημαίνει πέρ' από τις θάλασσες, είχε τότε εκφράσει μονολεκτικά την κατάσταση που δημιουργήθηκε από την ίδρυση των φραγκικών κρατών στην Ανατολή. Επειδή ο συγγραφέας τη χρησιμοποιεί συχνά, προτιμώ να την αφήσω και στην μετάφραση με τον ξενικό της τύπο και με την έννοια τής φραγκικής κυριαρχίας στην Ανατολή (Σημ. του μεταφραστή).

4 Οφείλω επίσης να ευχαριστήσω τους αρμοδίους της Cambridge University Press για την ευγένεια και την υπομονή τους. Λονδίνο 1952 STEVEN RUNCIMAN

5 ΒΙΒΛΙΟ Ι Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι Η OUTREMER ΚΑΙ ΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΤΗΣ «κατέσθουσα ἀνθρώπους εἶ καὶ ἠτεκνωμένη ὑπὸ τοῦ ἔθνους σου ἐγένου» ΙΕΖΕΚΙΗΛ XXXVI, 13 Όταν οι φραγκικοί στρατοί μπήκαν στην Ιερουσαλήμ, η Πρώτη Σταυροφορία πέτυχε το σκοπό της. Αν όμως η Αγία Πόλη έμελλε να παραμείνει σε χριστιανικά χέρια και για να ευκολυνθεί ο δρόμος προς αυτήν για τους προσκυνητές, έπρεπε να εγκατασταθεί εκεί μια σταθερή κυβέρνηση με σταθερή άμυνα και ασφαλείς συγκοινωνίες με την Ευρώπη. Οι σταυροφόροι που σχεδίαζαν να εγκατασταθούν στην Ανατολή ήξεραν πολύ καλά τι ανάγκες είχαν. Η σύντομη βασιλεία του δούκα Godfrey είδε το ξεκίνημα ενός χριστιανικού βασιλείου. Αλλά ο Godfrey, παρ' όλα τ' αξιόλογα προσόντα του, ήταν ένας αδύνατος, ανόητος άνθρωπος. Από ζήλια μάλωνε με τους συναδέλφους του από γνήσια ευλάβεια παραχώρησε υπερβολική εξουσία στα χέρια της Εκκλησίας. Ο θάνατός του και η αντικατάστασή του από τον αδελφό του Baldwin έσωσε το νεαρό βασίλειο. Γιατί ο Baldwin είχε τη φρόνηση, την προβλεπτικότητα και τη σκέψη του πολιτικού. Αλλά το έργο που είχε μπροστά του ήταν τεράστιο και είχε πολύ λίγους βοηθούς στους οποίους μπορούσε να στηριχθεί. Οι μεγάλοι πολεμιστές της Πρώτης Σταυροφορίας είχαν πάει όλοι προς βορρά, είτε είχαν γυρίσει στα σπίτια τους. Από τους πρωταγωνιστές του κινήματος μόνο ο πιο ανίκανος είχε παραμείνει στην Παλαιστίνη, ο Πέτρος ο Ερημίτης, για του οποίου τη σκοτεινή ζωή εκεί δεν ξέρομε τίποτε, και ο οποίος γύρισε στην Ευρώπη το Οι ηγεμόνες είχαν πάρει τους στρατούς τους μαζί τους. Ο ίδιος ο Baldwin, ένας νεώτερος γιος χωρίς κτήματα, δεν είχε φέρει στην Ανατολή δικούς του υποτελείς, αλλά είχε δανειστεί άντρες από τους αδελφούς του. Κρεμόταν τώρα από μια φούχτα ευλαβείς πολεμιστές που είχαν ορκισθεί πριν φύγουν από την Ευρώπη να μείνουν στους Αγίους Τόπους, και από τυχοδιώκτες, πολλούς απ' αυτούς νεώτερους γιους, όπως αυτός ο ίδιος, οι οποίοι ήλπιζαν να βρουν κτήματα εκεί και να πλουτίσουν. Τον καιρό της αναρρήσεως του Baldwin, οι Φράγκοι διατηρούσαν μια ασταθή κατοχή στο μεγαλύτερο μέρος της Παλαιστίνης. Αυτή ήταν πιο ασφαλισμένη κατά μήκος της ορεινής ραχοκοκαλιάς της επαρχίας, από τη Βηθλεέμ και προς βορρά ως την πεδιάδα της Γεζρεέλ. Πολλά από τα χωριά εκεί ήταν ανέκαθεν χριστιανικά και οι περισσότεροι από τους μωαμεθανούς της περιοχής είχαν εγκαταλείψει τα σπίτια τους με την εμφάνιση των φραγκικών στρατευμάτων, εγκαταλείποντας ακόμη και την ευνοούμενή τους πόλη Nablus, που την αποκαλούσαν Μικρή Δαμασκό: Αυτή η περιοχή ήταν εύκολο να υπερασπισθεί. Προς ανατολάς προστατευόταν από την κοιλάδα του Ιορδάνη. Μεταξύ της Ιεριχώ και της Μπαϊσάν δεν υπήρχε πόρος για τη διάβαση του ποταμού και μονάχα ένα μονοπάτι οδηγούσε από την κοιλάδα επάνω στα βουνά. Το ίδιο δύσκολη ήταν η προσπέλασή της κι από δυσμών. Βορειότερα ήταν το πριγκιπάτο της Γαλιλαίας, που ο Tancred είχε κατακτήσει για τη Χριστιανοσύνη. Αυτό περιλάμβανε την πεδιάδα του Εσδραελών και τα υψώματα από την Ναζαρέτ ως τη λίμνη Χουλέ. Τα σύνορά του ήταν περισσότερο τρωτά. Έμπαινε κανείς εύκολα από τη μεσογειακή ακτή δια μέσου της Acre και από το ανατολικό μέρος από δρόμους προς βορρά και προς νότο της λίμνης Γεννησαρέτ. Αλλά και από εκεί επίσης, ο περισσότερος μωαμεθανικός πληθυσμός είχε μεταναστεύσει και παρέμειναν μόνο χριστιανοί, εκτός από μερικές εβραϊκές παροικίες στις πόλεις, ειδικότερα στη Σαφέδ, από πολύ καιρό την κυριότερη έδρα της ταλμουδικής παραδόσεως. Αλλά οι περισσότεροι από τους Εβραίους, μετά τη σφαγή των ομοθρήσκων τους στην Ιερουσαλήμ και στην Τιβεριάδα, και την αντίστασή τους στους χριστιανούς στη Χάιφα, προτίμησαν ν' ακολουθήσουν τους μωαμεθανούς στην εξορία 2. Η κεντρική οροσειρά της Γαλιλαίος ήταν ο πυρήνας του βασιλείου αλλά πλόκαμοι απλώνονταν έξω, τριγύρω στις πιο μωαμεθανικές περιοχές. Το πριγκιπάτο της Γαλιλαίας είχε αποκτήσει τελευταία μια διέξοδο στη

7 θάλασσα, στη Χάιφα. Στο νότιο μέρος, στο Negeb, κυριαρχούσε η φραγκική φρουρά της Hebron. Αλλά το φρούριο του Αγίου Αβραάμ, όπως ονόμαζαν τη Hebron οι Φράγκοι, δεν ήταν παρά ένα νησί μέσα σ' ένα μωαμεθανικό ωκεανό 3. Οι Φράγκοι δεν ασκούσαν κανέναν έλεγχο στις οδεύσεις που οδηγούσαν από την Αραβία γύρω από τη νότια όχθη της Νεκράς Θάλασσας, επάνω στην κατεύθυνση του παλιού Δρόμου των Μπαχαρικών των Βυζαντινών. Από εκεί οι Βεδουίνοι μπορούσαν να εισδύουν μέσα στο Negeb και να συνδέονται με τις αιγυπτιακές φρουρές στη Γάζα και στην Ascalon, επάνω στην ακτή. Η ίδια η Ιερουσαλήμ επικοινωνούσε με τη θάλασσα με ένα διάδρομο που περνούσε από τη Ramla και τη Lydda και κατέληγε στη Jaffa αλλά ο δρόμος δεν ήταν ασφαλής, εκτός για στρατιωτικές συνοδείες. Ομάδες επιδρομέων από τις αιγυπτιακές πόλεις, μωαμεθανοί πρόσφυγες από τα υψώματα και Βεδουίνοι από την έρημο, περιφέρονταν σ' όλη τη χώρα κι έστηναν ενέδρες σ' ανύποπτους ταξιδιώτες. Ο Νορβηγός προσκυνητής, Saewulf, ο οποίος πήγε στην Ιερουσαλήμ το 1102, αφού ο Baldwin είχε ενισχύσει την άμυνα του βασιλείου, είχε φρίξει από τους κινδύνους του ταξιδιού 4. Μεταξύ Jaffa και Χάιφας ήσαν οι μωαμεθανικές πόλεις Arsuf και Καισάρεια, των οποίων οι εμίρηδες είχαν δηλώσει υποτέλεια στον Godfrey, αλλ' όλο τον καιρό διατηρούσαν επαφή από τη θάλασσα με την Αίγυπτο. Βορείως της Χάιφας ολόκληρη η ακτή ήταν σε μωαμεθανικά χέρια, σ' έκταση διακοσίων περίπου μιλίων, ως τα κράσπεδα της Λαοδίκειας όπου η κόμισσα της Toulouse ζούσε με το προσωπικό του σπιτιού του συζύγου της υπό την προστασία του Βυζαντινού κυβερνήτη 5. Η Παλαιστίνη ήταν φτωχή χώρα. Η ευημερία της, τον καιρό των Ρωμαίων, δεν κράτησε μετά τις περσικές εισβολές και συνεχείς πόλεμοι από τότε που ήρθαν οι Τούρκοι είχαν διακόψει την μερική της ανάρρωση υπό τους χαλίφες. Η χώρα ήταν πιο δασωμένη παρ' ό,τι στους νεώτερους χρόνους. Παρά τις ερημώσεις εκ μέρους των Περσών και την αργή καταστροφή από κατσίκες κι ανθρώπους, υπήρχαν ακόμα μεγάλα δάση στη Γαλιλαία και κατά μήκος της οροσειράς του Καρμήλου και γύρω από τη Σαμάρεια, κι ένα δάσος από πεύκα κοντά στην ακτή, νοτίως από την Καισάρεια. Έφερναν υγρασία σε μια περιοχή που από τη φύση είχε λίγα νερά. Χωράφια με σιτηρά ευδοκιμούσαν στην πεδιάδα του Εσδραελών. Η τροπική κοιλάδα του Ιορδάνη είχε παραγωγή από μπανάνες κι άλλα εξωτικά φρούτα. Αν δεν ήταν οι πρόσφατοι πόλεμοι, η παράκτια πεδιάδα, με τις συγκομιδές της και τους κήπους της, όπου καλλιεργούνταν λαχανικά και πικρά πορτοκάλια, θα μπορούσε να ευημερεί και πολλά από τα ορεινά χωριά περιβάλλονταν από ελαιώνες και οπωρόκηπους. Αλλά κατά το μεγαλύτερο μέρος η χώρα ήταν άνυδρη και το έδαφος ρηχό και φτωχό, ιδιαίτερα γύρω από την Ιερουσαλήμ. Σε καμιά από τις πόλεις της δεν υπήρχε μεγάλη βιομηχανία. Και όταν ακόμα το βασίλειο βρισκόταν στο ζενίθ της ακμής του, οι βασιλείς του δεν ήταν ποτέ τόσο πλούσιοι όσο οι 6 κόμητες της Τριπόλεως ή οι πρίγκιπες της Αντιόχειας. Η κυριότερη πηγή πλούτου ήταν οι δασμοί γιατί οι εύφορες χώρες περ' από τον Ιορδάνη, το Μοάβ και η Γιουλάν, εύρισκαν τη φυσική τους διέξοδο στα λιμάνια της παλαιστινιακής ακτής. Εμπορεύματα που ταξίδευαν από τη Συρία στην Αίγυπτο, περνούσαν από παλαιστινιακούς δρόμους και καραβάνια, φορτωμένα με μπαχαρικά από τη νότια Αραβία, ταξίδευαν, επί αιώνες, μέσ' από το Negeb προς τη Μεσόγειο. Αλλά για να εξασφαλισθεί αυτή η πηγή ήταν ανάγκη να φραχτούν όλες οι άλλες διέξοδοι. Όλη η έκταση των συνόρων, από τον κόλπο της Άκαμπα ως το όρος Χερμών, και ακόμη από το Λίβανο ως τον Ευφράτη, έπρεπε να ελέγχεται από τους Φράγκους. Επί πλέον, η Παλαιστίνη ήταν ανθυγιεινός τόπος. Η Ιερουσαλήμ με τον ορεινό της αέρα και τις ρωμαϊκές εγκαταστάσεις υγιεινής, ήταν αρκετά υγιεινή, εκτός μόνον όταν φυσούσε ο Χαμσίν, υγρός και φορτωμένος σκόνη από το νότο. Αλλά οι πιο θερμές πεδιάδες, των οποίων η ευφορία προσήλκυε τους εισβολείς, ήσαν νοσογόνες εστίες, με τα στάσιμα νερά τους, με τα κουνούπια και τις μύγες τους. Η ελονοσία, ο τυφοειδής και η δυσεντερία κυριαρχούσαν εκεί. Επιδημίες σαν τη χολέρα και την πανώλη μεταδίδονταν γρήγορα στα πυκνοκατοικημένα και ανθυγιεινά χωριά. Οι λεπροί αφθονούσαν. Οι δυτικοί ιππότες και στρατιώτες με τ' ακατάλληλα ρούχα τους, τη μεγάλη τους όρεξη και την άγνοιά τους από προσωπική υγιεινή, υπέκυπταν εύκολα σ' αυτές τις αρρώστιες. Ο βαθμός θνησιμότητας ήταν ακόμη μεγαλύτερος μεταξύ των παιδιών που απέκτησαν εκεί, ιδιαίτερα μεταξύ των αγοριών τους. Το σκληρό παιγνίδι της φύσεως που κάνει ώστε τα θηλυκά

8 νήπια να είναι ανθεκτικότερα από τ' αρσενικά έμελλε στις επόμενες γενεές να παρουσιάσει μόνιμο πολιτικό πρόβλημα στο φραγκικό βασίλειο. Αργότερα, όταν οι έποικοι έμαθαν ν' ακολουθούν τις συνήθειες των ντόπιων, οι πιθανότητές τους για μακρύτερη ζωή βελτιώθηκαν αλλ' ο βαθμός θνησιμότητας παρέμεινε τρομερός μεταξύ των παιδιών τους. Πολύ σύντομα έγινε φανερό, ότι ο φραγκικός πληθυσμός της Παλαιστίνης έπρεπε να διατηρηθεί σ' επαρκή δύναμη για να κυριαρχήσει στη χώρα, έπρεπε να υπάρχει συνεχής και σ' ευρεία έκταση εποικισμός από την Ευρώπη. Η πρωταρχική αποστολή του βασιλέως Baldwin έπρεπε να είναι η εξασφάλιση της άμυνας του βασιλείου του. Αυτό θα περιλάμβανε και επιθετική δράση. Η Arsuf και η Καισάρεια έπρεπε να καταληφθούν και τα εδάφη τους ν' απορροφηθούν. Η Ascalon, που είχε χαθεί για τους χριστιανούς το 1099 εξ αιτίας της ζηλοτυπίας του Godfrey προς τον Raymond 7, έπρεπε να προσαρτηθεί και τα αιγυπτιακά σύνορα έπρεπε ν' απωθηθούν προς νότο, προκειμένου να γίνει ασφαλής η επικοινωνία από την Ιερουσαλήμ προς την ακτή. Έπρεπε να εγκατασταθούν προφυλακές στην Υπεριορδανία και νοτίως της Νεκράς Θάλασσας. Έπρεπε να προσπαθήσει να συνδέσει το βασίλειό του με τα χριστιανικά κράτη προς βορρά, ν' ανοίξει το δρόμο για τους προσκυνητές και για περισσότερους αποίκους. Έπρεπε να προχωρήσει ο ίδιος όσο το δυνατόν περισσότερο κατά μήκος της ακτής και να ενθαρρύνει το σχηματισμό και άλλων χριστιανικών κρατών στη Συρία. Έπρεπε επίσης να εξασφαλίσει για το βασίλειό του ένα καλύτερο λιμάνι από τη Jaffa ή τη Χάιφα. Γιατί η Jaffa ήταν ένα ανοιχτό λιμάνι, πολύ ρηχό, ώστε να επιτρέπει στα μεγαλύτερα πλοία να πλησιάζουν στην παραλία. Οι αποβιβάσεις και εκφορτώσεις γίνονταν με μικρά πορθμεία και ήταν εξαιρετικά επικίνδυνα όταν φυσούσε άνεμος. Αν ο άνεμος ήταν δυνατός, κινδύνευαν ακόμη κι αυτά τα πλοία. Την επομένη από την ημέρα που είχε αποβιβασθεί εκεί ο Saewulf το 1102, είδε να ναυαγούν περισσότερ' από είκοσι πλοία από τον στολίσκο με τον οποίο είχε ταξιδέψει και να πνίγονται επάνω από χίλιοι προσκυνητές 8. Το λιμάνι της Χάιφας ήταν βαθύτερο και προστατευόταν από τους νότιους και δυτικούς ανέμους από το προτείχισμα του όρους Καρμήλου, αλλ' ήταν επικίνδυνα εκτεθειμένο στο βορρά. Το μόνο λιμάνι στην παλαιστινιακή ακτή που είχε ασφάλεια μ' όλους τους καιρούς, ήταν η Acre. Για εμπορικούς, όπως και για στρατηγικούς λόγους έπρεπε να επιτευχθεί η κατάκτηση της Acre. Για την εσωτερική του κυβέρνηση, η πιο επιτακτική ανάγκη που είχε ο Baldwin, ήταν για ανθρώπους και για χρήματα. Δεν μπορούσε να ελπίσει ότι θα στερέωνε το βασίλειό του, αν δεν ήταν αρκετά πλούσιος και ισχυρός για να ελέγχει τους υποτελείς του. Ανθρώπινο δυναμικό μπορούσε ν' αποκτηθεί μόνο με καλή υποδοχή αποίκων και με τη συνεργασία των ντόπιων χριστιανών με την κυβέρνηση. Χρήματα μπορούσαν ν' αποκτηθούν με την ενθάρρυνση του εμπορίου με τις γειτονικές χώρες και με την πλήρη εκμετάλλευση των ευλαβών διαθέσεων των πιστών στην Ευρώπη να χρηματοδοτούν και να προικοδοτούν ιδρύματα στους Αγίους Τόπους. Αλλά τέτοιες προικοδοτήσεις θα μπορούσαν να γίνουν υπέρ της Εκκλησίας. Για να εξασφαλίσει ότι θα ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθούν για ολόκληρο το βασίλειο έπρεπε, ο Baldwin, να είναι κύριος της Εκκλησίας. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα των Φράγκων ήταν η διαίρεση του μωαμεθανικού κόσμου. Χάρη στις ζηλοτυπίες των μωαμεθανών ηγετών και την άρνηση να συνεργασθούν, κατόρθωσε η Πρώτη Σταυροφορία να πετύχει το σκοπό της. Οι Σχιίτες μωαμεθανοί, μ' επικεφαλής τον Φατιμίδη χαλίφη της Αιγύπτου, μισούσαν τους Σουνίτες Τούρκους και τον χαλίφη της Βαγδάτης, το ίδιο όπως μισούσαν τους χριστιανούς. Μεταξύ των Τούρκων υπήρχε διαρκής αντιζηλία ανάμεσα στους Σελτζούκους και τους Δανισμένδες, ανάμεσα στους Ορτοκίδες και στον οίκο του Tutush, κι ανάμεσα στους δύο γιους του Tutush. Μεμονωμένοι atabeg 9, όπως ο Kerbogha, πρόσθεταν στη σύγχυση με τις προσωπικές τους φιλοδοξίες, ενώ μικρότερες αραβικές δυναστείες, όπως οι Banu Ammar της Τριπόλεως και οι Μουνκιδίτες της Shaizar επωφελούνταν από την αταξία για να διατηρούν μια ασταθή ανεξαρτησία. Η επιτυχία της Σταυροφορίας πρόσθεσε ακόμη σ' αυτό το απροσδιόριστο χάος. Η αποθάρρυνση και η αμοιβαία αλληλοκατηγορία καθιστούσε ακόμη δυσκολότερο για τους Μωαμεθανούς ηγεμόνες το να συνεργασθούν 10.

9 Οι χριστιανοί είχαν επωφεληθεί από τη σύγχυση που επικρατούσε στο Ισλάμ. Στο βορρά, το Βυζάντιο, διευθυνόμενο από το ευέλικτο πνεύμα του αυτοκράτορα Αλεξίου, είχε χρησιμοποιήσει τη Σταυροφορία για ν' ανακτήσει τον έλεγχο στη δυτική Μικρά Ασία και ο βυζαντινός στόλος είχε τελευταία επαναφέρει ολόκληρη τη γραμμή των ακτών τής χερσονήσου υπό την εξουσία του αυτοκράτορα. Ακόμη και το συριακό λιμάνι της Λαοδίκειας, χάρη στη βοήθεια του Raymond of Toulouse, ήταν και πάλι αυτοκρατορική κτήση 11. Οι αρμενικές ηγεμονίες του Ταύρου και του Αντιταύρου, οι οποίες είχαν απειληθεί μ' εξαφάνιση από τους Τούρκους, μπορούσαν τώρα να νοιώθουν την ελπίδα ότι θα επιζούσαν. Και η Σταυροφορία είχε δημιουργήσει δύο φραγκικές ηγεμονίες, οι οποίες ωθούσαν μια σφήνα μέσα στον μωαμεθανικό κόσμο. Απ' αυτές η πλουσιότερη και πιο ασφαλής ήταν το πριγκιπάτο της Αντιόχειας που είχε ιδρυθεί από τον Νορμανδό Bohemund, παρά την αντίδραση του κορυφαίου σταυροφόρου ηγέτη, Raymond of Toulouse, και παρά τις δικές του υποχρεώσεις, που είχε αναλάβει με όρκο έναντι του αυτοκράτορα Αλεξίου. Δεν κάλυπτε μεγάλη περιοχή την αποτελούσε η κάτω κοιλάδα του Ορόντη, η πεδιάδα της Αντιόχειας και η οροσειρά του Αμανού, με τους δύο λιμένες, της Αλεξανδρέττας και του Αγίου Συμεών. Αλλ' η ίδια η Αντιόχεια, παρά τις τελευταίες περιπέτειές της, ήταν πολύ πλούσια πόλη. Τα εργοστάσιά της παρήγαγαν μεταξωτά υφάσματα και τάπητες, γυαλικά και κεραμικά και σαπούνι. Καραβάνια από το Χαλέπι και τη Μεσοποταμία αγνοούσαν τους πολέμους μεταξύ μωαμεθανών και χριστιανών για να περνούν μέσ' από τις πύλες της κατευθυνόμενα προς τη θάλασσα. Ο πληθυσμός του πριγκιπάτου ήταν σχεδόν εξ ολοκλήρου χριστιανικός Έλληνες κι ορθόδοξοι Σύριοι, Ιακωβίτες Σύριοι και λίγοι Νεστοριανοί και Αρμένιοι, όλοι τους τόσο ζηλόφθονοι οι μεν προς τους δε, ώστε ήταν εύκολο για τους Νορμανδούς να τους έχουν υπό τον έλεγχό τους 12. Ο κύριος εξωτερικός κίνδυνος προερχόταν λιγότερο από τους μωαμεθανούς παρά από το Βυζάντιο. Ο αυτοκράτωρ θεωρούσε ότι είχε εξαπατηθεί σχετικά με την κατοχή της Αντιόχειας και τώρα, με τους λιμένες της Κιλικίας και τη Λαοδίκεια υπό τον έλεγχό του με βάση του ναυτικού του την Κύπρο, περίμενε μια ευκαιρία για να διεκδικήσει τα δικαιώματά του. Οι ορθόδοξοι μέσα στο πριγκιπάτο ανυπομονούσαν να δουν την αποκατάσταση της βυζαντινής κυριαρχίας αλλά οι Νορμανδοί κατόρθωναν να στρέφουν εναντίον τους τους Αρμενίους και τους Ιακωβίτες. Η Αντιόχεια είχε υποστεί ένα ισχυρό πλήγμα το καλοκαίρι του 1100, όταν ο Bohemund έκαμε την εκστρατεία του στον Άνω Ευφράτη, και ο στρατός του καταστράφηκε από τον Δανισμένδη εμίρη και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος. Αλλ' εκτός από την απώλεια ανθρώπινου δυναμικού, η συμφορά δεν προξένησε μεγάλης διάρκειας ζημιά στο πριγκιπάτο. Η γρήγορη ενέργεια του βασιλέως Baldwin, ο οποίος ήταν τότε ακόμη κόμης της Έδεσσας, είχε εμποδίσει τους Τούρκους να εκμεταλλευθούν τη νίκη τους. Λίγους μήνες αργότερα ήρθε ο Tancred από την Παλαιστίνη ν' αναλάβει την αντιβασιλεία όσο θα διαρκούσε η αιχμαλωσία του θείου του. Στον Tancred οι Νορμανδοί βρήκαν έναν ηγέτη το ίδιο ενεργητικό και αδίστακτο, όπως ήταν ο Bohemund 13. Το δεύτερο φραγκικό κράτος, η κομητεία της Έδεσσας, χρησίμευε ως προπέτασμα για να προστατεύει την Αντιόχεια από τους μωαμεθανούς. Η κομητεία, που τώρα την κυβερνούσε ο εξάδελφος και συνώνυμος του Baldwin, Baldwin de Le Bourg, ήταν μεγαλύτερη από το πριγκιπάτο. Απλωνόταν εκατέρωθεν του Ευφράτη, από το Ravendel και το Aintab προς μια ακαθόριστη μεθόριο στη Jezireh, ανατολικά από την πόλη της Έδεσσας. Της έλλειπαν φυσικά σύνορα και ομογενής πληθυσμός γιατί ενώ κυρίως την κατοικούσαν χριστιανοί, Σύριοι, Ιακωβίτες και Αρμένιοι, περιλάμβανε μωαμεθανικές πόλεις, όπως την Saruj. Οι Φράγκοι δεν μπορούσαν να ελπίζουν ότι θα εγκαθιστούσαν μια κεντρική κυβέρνηση. Αντ' αυτού κυβερνούσαν με την εγκατάσταση φρουρών σε μερικά ισχυρά φρούρια απ' όπου μπορούσαν να εισπράττουν φόρους από τα γύρω χωριά και μπορούσαν να εξορμούν για επωφελείς επιδρομές πέρ' από τα σύνορα. Ολόκληρη η περιοχή είχε ανέκαθεν υπάρξει παραμεθόρια χώρα, υποκείμενη σ' αδιάκοπο πόλεμο, αλλά περιλάμβανε εύφορο έδαφος και πολλές ευημερούσες πόλεις. Από τους φόρους του κι από τις επιδρομές του ο κόμης της Έδεσσας μπορούσε ν' απολαμβάνει αρκετό εισόδημα. Ο Baldwin ο 1ος ήταν σχετικά πολύ πλουσιότερος ως κόμης της Έδεσσας παρά ως βασιλεύς της Ιερουσαλήμ 14.

10 Η βασικότερη ανάγκη των δύο κρατών ήταν το ανθρώπινο δυναμικό και όμως αυτή η ανάγκη τους εδώ ήταν μικρότερη παρ' ό,τι ήταν στην Ιερουσαλήμ. Στην Παλαιστίνη είχε απαγορευθεί στον χριστιανικό πληθυσμό να φέρει όπλα από τότε που οι μωαμεθανοί είχαν εισβάλει για πρώτη φορά στη χώρα. Δεν υπήρχαν ντόπιοι στρατιώτες στους οποίους μπορούσαν οι νέοι κυβερνήτες να υπολογίζουν. Αλλ' η Αντιόχεια και η Έδεσσα ήσαν μέσα στα παλιά σύνορα του Βυζαντίου. Υπήρχαν εκεί χριστιανοί με μακρά παράδοση πολεμικών κατορθωμάτων, ειδικότερα οι Αρμένιοι. Αν θα συνεργάζονταν οι Αρμένιοι με τον Φράγκο πρίγκιπα, αυτός θα είχε έτοιμο στρατό. Ο Bohemund και ο Tancred στην Αντιόχεια και ο Baldwin Ι και Baldwin II στην Έδεσσα επιχείρησαν στην αρχή να πάρουν με το μέρος τους τους Αρμενίους. Αλλ' αυτοί αποδείχτηκαν αναξιόπιστοι και δόλιοι. Δεν μπορούσε κανείς να τους δώσει εμπιστευτικές θέσεις. Οι κυβερνήτες της Αντιόχειας και της Έδεσσας χρειάζονταν ιππότες δυτικής καταγωγής για να διοικήσουν τα συντάγματά τους και να κυβερνήσουν τα φρούριά τους, και κληρικούς δυτικής καταγωγής για να διευθύνουν την κυβέρνησή τους. Αλλ' ενώ η Αντιόχεια παρείχε στους αποίκους μια προοπτική αρκετά ασφαλισμένης υπάρξεως, η Έδεσσα μπορούσε να προσελκύσει μόνο τυχοδιώκτες διατεθειμένους να κάνουν τη ζωή ένας λήσταρχου. Η Ιερουσαλήμ ήταν χωρισμένη από τα δύο αυτά βόρεια φραγκικά κράτη με μια μακριά εδαφική ζώνη, όπου κυβερνούσαν πολλοί αντίζηλοι μωαμεθανοί ηγεμόνες. Η ακτή αμέσως βορείως του βασιλείου κατεχόταν από τέσσερις πλούσιους λιμένες, την Acre, την Τύρο, τη Σιδώνα και τη Βηρυτό, που ο καθένας τους χρωστούσε υποτέλεια στην Αίγυπτο, η οποία αυξομειωνόταν ανάλογα με την εγγύτητα του αιγυπτιακού στόλου 15. Βορείως της Βηρυτού ήταν το εμιράτο των Banu Ammar, με την πρωτεύουσά τους στην Τρίπολη. Ο εμίρης της Τριπόλεως είχε πρόσφατα επωφεληθεί από την αναχώρηση των σταυροφόρων προς νότο για να επεκτείνει τις κτήσεις του ως την Tortosa 16. Η Jabala, μεταξύ της Tortosa και της Λαοδίκειας, ήταν στα χέρια ενός τοπικού μεγιστάνα, του Καδί Ibn Σουλάιχα, ο οποίος το καλοκαίρι του 1101 την παρέδωσε στον Toghtegin, τον atabeg του Duqaq της Δαμασκού, από τον οποίον πέρασε στους Banu Ammar 17. Στα όρη Nosairi, πίσω από την Tortosa και τη Jabala, ήταν τα μικρά εμιράτα των Μπανού Μουχρίς του Marqab και Καντμούς και των Μπανού Αμρούν του Καχφ 18. Η κοιλάδα του Άνω Ορόντη ήταν μοιρασμένη μεταξύ του τυχοδιώκτη Χαλάφ Ibn Μουλαΐμπ της Απάμειας, ενός Σχιίτη, που γι' αυτό αναγνώριζε την επικυριαρχία των Φατιμίδων, των Μουνκιδιτών της Shaizar, της πιο σημαντικής απ' αυτές τις μικρο-δυναστείες και του Janah ad-dawla του Homs, ενός πρώην atabeg του Ridwan του Χαλεπίου, ο οποίος είχε φιλονικήσει με τον κύριό του και απολάμβανε πραγματική ανεξαρτησία 19. Το Χαλέπι εξακολουθούσε να είναι στα χέρια του Ridwan ο οποίος, σαν μέλος της σελτζουκικής βασιλεύουσας οικογένειας, έφερε τον τίτλο του Malik ή βασιλέως. Την Ζελερέ, προς ανατολάς, κατείχαν κυρίως μέλη της ορτοκίδικης δυναστείας, που είχαν αποσυρθεί εκεί μετά την ανάκτηση της Ιερουσαλήμ από τους Φατιμίδες το 1097, και που τους θεωρούσαν ως υποτελείς του Duqaq της Δαμασκού. Ο Duqaq, Malik (βασιλεύς) κι αυτός όπως ο αδελφός του Ridwan, κυβερνούσε τη Δαμασκό 20. Αυτές οι πολιτικές κατατμήσεις είχαν καταστεί πιο ασταθείς από τ' αποκλίνοντα στοιχεία μέσα στον πληθυσμό της Συρίας. Οι Τούρκοι αποτελούσαν μια διάσπαρτη φεουδαλική αριστοκρατία αλλά οι μικρότεροι εμίρηδες ήταν σχεδόν όλοι Άραβες. Στη βόρεια Συρία και στην περιοχή της Δαμασκού, ο αστικός πληθυσμός ήταν κατά μεγάλο μέρος χριστιανικός, Σύριοι της Ιακωβίτικης Εκκλησίας, με Νεστοριανούς στις ανατολικές περιοχές και Αρμενίους που εισέδυαν από το βορρά. Στα εδάφη των Banu Ammar κατοικούσαν κατά μεγάλο μέρος Μαρωνίτες που ανήκαν στην αίρεση των Μονοθελητών. Στα βουνά Nosairi ήταν η φυλή των Nosairi, σχιίτες, από τους οποίους ο Χαλάφ Ibn Μουλαΐμπ αντλούσε τη δύναμή του. Στις πλαγιές του νοτίου Λιβάνου ήσαν οι Δρούζοι, σχιίτες που παραδέχονταν τη θεότητα του χαλίφη Χακίμ και που μισούσαν όλους τους μωαμεθανούς γείτονές τους, αλλά πιο πολύ τους χριστιανούς. Η κατάσταση περιπλεκόταν ακόμα πιο πολύ από την συνεχή είσοδο και εγκατάσταση στους καλλιεργημένους τόπους Αράβων από την έρημο και Κούρδων από τα βορινά βουνά κι από την παρουσία ομάδων από Τουρκομάνους, έτοιμους να νοικιάσουν τους

11 εαυτούς των σε οποιονδήποτε φύλαρχο που έκανε πόλεμο και θα τους πλήρωνε 21. Από τους μωαμεθανούς γείτονες της Συρίας οι πιο ισχυροί ήσαν οι Φατιμίδες ηγεμόνες της Αιγύπτου. Η κοιλάδα του Νείλου και το Δέλτα αποτελούσαν την πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή του μεσαιωνικού κόσμου. Το Κάιρο και η Αλεξάνδρεια ήσαν μεγάλες βιομηχανικές πόλεις, των οποίων τα εργοστάσια παρήγαγαν γυαλί, κεραμικά και μετάλλινα είδη, όπως και λινά και κεντήματα. Οι καλλιεργούμενες περιοχές έδιναν μεγάλες ποσότητες από σιτάρι και στο Δέλτα ήσαν μεγάλες φυτείες από ζαχαροκάλαμο. Η Αίγυπτος είχε υπό τον έλεγχό της το εμπόριο του Σουδάν, με το χρυσάφι του και την αραβική του γόμα, τα φτερά στρουθοκαμήλου και το ελεφαντόδοντο. Το εμπόριο με την Άπω Ανατολή μεταφερόταν τώρα με πλοία που χρησιμοποιούσαν τον δρόμο της Ερυθράς Θάλασσας και γι' αυτό έφθαναν στη Μεσόγειο από αιγυπτιακούς λιμένες. Η αιγυπτιακή κυβέρνηση μπορούσε να παρατάξει τεράστιους στρατούς και παρ' όλο ότι οι ίδιοι οι Αιγύπτιοι δεν είχαν σπουδαία φήμη ως στρατιώτες, μπορούσε να προσλαμβάνει όσους μισθοφόρους ήθελε. Επί πλέον, μόνη αυτή από τις μωαμεθανικές δυνάμεις, είχε σημαντικό στόλο. Ο Φατιμίδης χαλίφης, σχιίτης ο ίδιος, ήταν ο φυσικός προστάτης των σχιιτών της Συρίας. Αλλ' ήταν εκ παραδόσεως ανεκτικός και πολλοί από τους σουνίτες Άραβες που φοβούνταν την Τουρκική κυριαρχία ήταν διατεθειμένοι ν' αναγνωρίσουν την επικυριαρχία του. Οι Τουρκικές εισβολές είχαν κολοβώσει την αυτοκρατορία των Φατιμίδων στη Συρία και η άλωση της Ιερουσαλήμ από τους Φράγκους και η νίκη των τελευταίων εναντίον της δυνάμεως βοηθείας στην Ascalon είχε μειώσει το γόητρό τους. Αλλ' η Αίγυπτος μπορούσε να χάσει ένα στρατό χωρίς να της κοστίσει. Ήταν φανερό ότι ο βεζίρης al- Afdal, που κυβερνούσε την Αίγυπτο στο όνομα του μικρού χαλίφη al-amir και ήταν ο ίδιος Αρμένιος γεννημένος στην Acre, θα επιζητούσε όσο το δυνατό γρηγορότερα να εκδικηθεί την ήττα και ν' ανακτήσει την Παλαιστίνη. Στο μεταξύ ο αιγυπτιακός στόλος βρισκόταν σ' επαφή με τις 22 μωαμεθανικές πόλεις της ακτής. Ο αντίζηλος χαλίφης, ο Αββασίδης al-μουσταζήρ ήταν ένας σκιώδης νεαρός, που βασίλευε στην Βαγδάτη κατά παραχώρηση του Σελτζούκου σουλτάνου. Αλλά ο ίδιος ο σουλτάνος, Μπαρκιγιαρόκ, ο μεγαλύτερος γιος του μεγάλου Malik Shah, δεν είχε τη δύναμη και την ικανότητα του πατέρα του. Οι αδελφοί του επαναστατούσαν διαρκώς εναντίον του. Βρέθηκε στην ανάγκη να δώσει ως φέουδο στο νεώτερο, τον Σανζάρ, το Χορασάν, και από το 1099 κι έπειτα, βρισκόταν σε πόλεμο μ' έναν άλλον αδελφό του, τον Μωάμεθ, που τελικά εξασφάλισε την επαρχία του Ιράκ. Αυτές οι απασχολήσεις τον είχαν κάνει ανώφελο σύμμαχο στην πάλη εναντίον των χριστιανών. Ο αρχηγός του νεώτερου κλάδου της Σελτζουκικής δυναστείας, ο Malik Kilidj Arslan από τη Μικρά Ασία, αυτο-αποκαλούμενος σουλτάνος, βρισκόταν για την ώρα όχι πολύ καλύτερα τοποθετημένος από τον εξάδελφό του. Η Πρώτη Σταυροφορία τον είχε αποστερήσει από την πρωτεύουσά του, τη Νίκαια, και από το μεγαλύτερο μέρος του θησαυρού του, που χάθηκε στο πεδίο της μάχης του Δορυλαίου. Μεγάλο μέρος από τα εδάφη που είχε υπό τον έλεγχό του, είχε ξαναπεράσει πάλι σε βυζαντινά χέρια. Βρισκόταν σε κακές σχέσεις με τους Σελτζούκους της Ανατολής, των οποίων την υπεροχή αρνιόταν να παραδεχτεί. Αλλά Τουρκομάνοι άποικοι στη Μικρά Ασία του έδωσαν τα μέσα για ν' ανασυγκροτήσει το στρατό του κι έναν πληθυσμό που μπορούσε να ξεπεράσει σε αριθμό τους χριστιανούς 23. Πιο αποτελεσματικό υπήρξε το εμιράτο των Δανισμένδων, σταθερά εγκαταστημένο στη Σεβάστεια και έχοντας υπό την κυριαρχία του το βορειο-ανατολικό κομμάτι της χερσονήσου. Ο εμίρης, Γκιουμουστεκίν είχε τελευταία αποκτήσει φήμη με την αιχμαλωσία του Bohemund. Ήταν ο πρώτος μωαμεθανός αρχηγός που κέρδισε νίκη εναντίον ενός στρατού από Φράγκους ιππότες. Κι αυτός 24 επίσης ενισχυόταν διαρκώς από τον εποικισμό των Τουρκομάνων. Μεταξύ των Τούρκων της Μικράς Ασίας και των φραγκικών κρατών της βόρειας Συρίας, υπήρχε μια ομάδα από αρμενικές ηγεμονίες. Ήταν ο Οσίν, που είχε υπό τον έλεγχό του τα όρη του κεντρικού

12 Ταύρου, και ανατολικά απ' αυτόν οι ηγεμόνες του οίκου του Ρουπέν. Ήταν ο Κογκ Βασίλ στον Αντίταυρο, ο Τατούλ στη Marash και ο Γαβριήλ στη Μελιτηνή. Ο Τατούλ και ο Γαβριήλ ανήκαν στην Ορθόδοξη Εκκλησία και γι' αυτό έκλιναν προς τη συνεργασία με το Βυζάντιο. Αυτοί και ο Οσίν στήριζαν τη νομική τους θέση σε τίτλους που τους είχαν απονεμηθεί από τον αυτοκράτορα. Αλλ' οι Ρουπένιοι, που μόνοι απ' αυτούς τους Αρμενίους είχαν κατορθώσει να ιδρύσουν ένα διαρκές κράτος, ήταν εκ παραδόσεως εχθρικοί προς το Βυζάντιο και προς την Ορθόδοξη Εκκλησία 25. Η εξωτερική χριστιανική δύναμη που ενδιαφερόταν περισσότερο για τα συριακά ζητήματα ήταν το Βυζάντιο. Εκεί, ο αυτοκράτωρ Αλέξιος ήταν στο θρόνο επί είκοσι σχεδόν χρόνια. Είχε βρει την αυτοκρατορία στο ναδίρ της αλλά με τη διπλωματία του και με την οικονομία του, με την σώφρονα μεταχείριση των υπηκόων του και των αντιπάλων του, μέσα στη χώρα και στο εξωτερικό, την είχε ξανατοποθετήσει επάνω σε στερεά βάθρα. Είχε χρησιμοποιήσει το σταυροφορικό κίνημα για ν' ανακτήσει τη δυτική Μικρά Ασία από τους Τούρκους και ο αναδιοργανωμένος στόλος του εξασφάλισε τον έλεγχο των ακτών. Ακόμη και στο χαμηλότερο σημείο του ξεπεσμού του, το Βυζάντιο ασκούσε μεγάλο παραδοσιακό γόητρο σ' όλη την Ανατολή. Ήταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία με χίλια χρόνια ιστορία πίσω της και ο αυτοκράτωρ της ήταν ο αναγνωρισμένος αρχηγός της Χριστιανοσύνης, όσο κι αν οι ομόθρησκοί του χριστιανοί μπορεί ν' αντιπαθούσαν την πολιτική του ή ακόμα την πλεονεξία του. Η Κωνσταντινούπολη με τους αναρίθμητους, πολυάσχολους κατοίκους της, τον απέραντο πλούτο της και τα τρομερά τείχη της ήταν η πιο εντυπωσιακή πόλη στον κόσμο. Οι ένοπλες δυνάμεις της αυτοκρατορίας ήσαν οι καλύτερα εξοπλισμένες της εποχής τους. Το αυτοκρατορικό νόμισμα ήταν από πολύ καιρό το μόνο σίγουρο νόμισμα. Οι διεθνείς ανταλλαγές υπολογίζονταν με βάση το υπέρπυρο, που συχνά το έλεγαν besant (βυζαντινό), ο χρυσός solidus που η αξία του είχε καθορισθεί από τον Μέγα Κωνσταντίνο. Το Βυζάντιο επρόκειτο να παίξει κυρίαρχο ρόλο στην ανατολική πολιτική επί ένα σχεδόν αιώνα ακόμα αλλά στην πραγματικότητα οι επιτυχίες του οφείλονταν πιο πολύ στην ικανότητα των πολιτικών του ανδρών και στο γόητρο του ρωμαϊκού του ονόματος παρά στην πραγματική του ισχύ. Οι τουρκικές εισβολές είχαν καταστρέψει την κοινωνική και οικονομική οργάνωση της Μικράς Ασίας, απ' όπου η παλιά αυτοκρατορία αντλούσε το μεγαλύτερο μέρος των στρατιωτών της και των τροφίμων της και παρ' όλο ότι μπορεί ν' ανακτήθηκαν εδάφη, ήταν σχεδόν αδύνατο ν' αποκατασταθεί η προηγούμενη οργάνωση. Ο στρατός ήταν τώρα σχεδόν εξ ολοκλήρου μισθοφορικός και γι' αυτό το λόγο πολυδάπανος και αφερέγγυος. Οι Τούρκοι μισθοφόροι, όπως οι Πετσενέγοι, μπορούσαν με ασφάλεια να χρησιμοποιηθούν εναντίον των Φράγκων ή των Σλάβων, αλλά το κράτος δεν μπορούσε να τους εμπιστευθεί εναντίον των Τούρκων στην Ασία. Φράγκοι μισθοφόροι δεν θα πολεμούσαν ευχαρίστως εναντίον ομοφύλων τους Φράγκων. Στις αρχές της βασιλείας του ο Αλέξιος είχε αναγκασθεί ν' αγοράσει τη βοήθεια των Ενετών εις βάρος των δικών του υπηκόων τα προνόμια των Ενετών είχαν ως συνέχεια παραχωρήσεις προς τις άλλες ναυτικές πόλεις Γένουα και Πίζα. Το εμπόριο της αυτοκρατορίας άρχισε έτσι να περνά σε ξενικά χέρια. Λίγο αργότερα, στην ανάγκη του για ρευστό χρήμα, ο Αλέξιος αλλοίωσε το νόμισμα κόβοντας χρυσά νομίσματα που τους έλλειπε η κανονική αναλογία σε χρυσό. Η εμπιστοσύνη στο υπέρπυρο άρχισε να μειώνεται σε λίγο οι πελάτες της αυτοκρατορίας επέμειναν να πληρώνονται σε "Μιχαήλ", νομίσματα που είχαν κοπεί επί αυτοκράτορα Μιχαήλ VII, τα τελευταία που ήσαν γνωστά ως αξιόπιστα. Η κυριότερη φροντίδα του αυτοκράτορα ήταν η ευημερία της αυτοκρατορίας του. Είχε υποδεχτεί καλά την Πρώτη Σταυροφορία και ήταν διατεθειμένος να συνεργασθεί με τους αρχηγούς της αλλ' η φιλοδοξία και η απιστία του Bohemund στην Αντιόχεια τον είχε σκανδαλίσει και εξοργίσει. Η πρωταρχική του επιθυμία ήταν ν' ανακτήσει την Αντιόχεια και να ελέγξει τους δρόμους που πήγαιναν εκεί δια μέσου της Μικράς Ασίας. Όταν οι σταυροφόροι κινήθηκαν προς νότο μέσα στην Παλαιστίνη, η ενεργός συνεργασία του σταμάτησε. Η παραδοσιακή βυζαντινή πολιτική υπήρξε κατά τον περασμένο αιώνα μια συμμαχία με τους Φατιμίδες της Αιγύπτου εναντίον των σουνιτών Αββασιδών και των Τούρκων. Εκτός της περιόδου που διετέλεσαν υπό τον τρελό χαλίφη Χακίμ οι Φατιμίδες είχαν μεταχειρισθεί τους χριστιανούς της Ανατολής με καλοσύνη και ανεκτικότητα και ο Αλέξιος δεν είχε κανένα λόγο να υποθέσει ότι η φραγκική διοίκηση θα ήταν πιο ευχάριστη γι'

13 αυτούς. Γι' αυτό το λόγο αποτραβήχτηκε από τη φραγκική πορεία προς την Ιερουσαλήμ. Αλλά συγχρόνως, ως προστάτης των ορθοδόξων, δεν μπορούσε να μείνει αδιάφορος για την τύχη της Ιερουσαλήμ. Αν το φραγκικό βασίλειο έδειχνε πως θα διαρκούσε, θα έπρεπε να λάβει μέτρα για ν' αναγνωρισθούν τα δικαιώματά του. Ήταν διατεθειμένος να δώσει δείγματα καλής θελήσεως στους Φράγκους στην Παλαιστίνη αλλ' η ενεργός βοήθειά του θα περιοριζόταν στο άνοιγμα των δρόμων μέσ' από τη Μικρά Ασία. Για τους Νορμανδούς στην Αντιόχεια δεν αισθανόταν παρά εχθρότητα και επρόκειτο ν' αποδειχθεί επικίνδυνος εχθρός. Δεν φαίνεται να έτρεφε φιλοδοξίες για την ανάκτηση της Έδεσσας. Είναι πιθανόν ν' αναγνώριζε την αξία τής φραγκικής χώρας εκεί σαν μιας προφυλακής έναντι του μωαμεθανικού κόσμου 26. Ένας νέος παράγων είχε πρόσφατα εισαχθεί στην ανατολική πολιτική με την παρέμβαση των ιταλικών πόλεων. Στην αρχή είχαν δείξει δυσπιστία να μετάσχουν στη Σταυροφορία ώσπου είδαν ότι έδινε υποσχέσεις για επιτυχία. Τότε η Πίζα, η Βενετία και η Γένουα έστειλαν όλες στόλους στην Ανατολή, υποσχόμενες βοήθεια με αντάλλαγμα την εγκατάστασή τους σε κάθε πόλη που θα βοηθούσαν να καταληφθεί. Οι σταυροφόροι τις δέχτηκαν πρόθυμα γιατί παρείχαν τη θαλάσσια δύναμη χωρίς την οποία θα ήταν αδύνατη η κατάληψη των μωαμεθανικών παραλιακών πόλεων και τα πλοία τους πρόσφεραν μια γρηγορότερη και ασφαλέστερη οδό επικοινωνίας με την δυτική Ευρώπη από το μακρύ ταξίδι δια ξηράς. Αλλά οι παραχωρήσεις που ζήτησαν και πέτυχαν, σήμαιναν 27 ότι οι φραγκικές κυβερνήσεις στην Ανατολή έχασαν πολύ από τα πιθανά έσοδά τους. Οι περιπλοκές της διεθνούς καταστάσεως γύρω από τον βασιλέα Baldwin δεν του παρείχαν λόγους να είναι πολύ αισιόδοξος. Οι σύμμαχοί του ήταν είτε διστακτικοί είτε αρπακτικοί, και απασχολημένοι με τα ιδιοτελή τους συμφέροντα. Η έλλειψη συνοχής στους εχθρούς του υπήρξε βοηθητική αλλ' αν υπήρχε στον μωαμεθανικό κόσμο η δυνατότητα να βρει έναν αρχηγό που θα τον κρατούσε ενωμένο, τότε ελάχιστη πιθανότητα υπήρχε ότι τα φραγκικά κράτη στην Ανατολή θα επιζούσαν. Στο μεταξύ είχε τοποθετηθεί με ελάχιστους υποστηρικτές σε μια χώρα με ολέθριο κλίμα, η οποία υπήρξε στην πορεία των αιώνων το πεδίο της μάχης των εθνών. Με πολλή ευχάριστη αναμονή έμαθε για νέες σταυροφορικές εκστρατείες που επρόκειτο να ξεκινήσουν από τη Δύση.

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ II ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ ΤΟΥ 1101 "καὶ εἶπαν οὐκ ἀκουσόμεθα." ΙΕΡΕΜΙΑΣ VI, 17 Η είδηση ότι οι χριστιανοί είχαν ανακτήσει την Ιερουσαλήμ, έφθασε στη δυτική Ευρώπη κατά τα τέλη του καλοκαιριού του Έγινε δεκτή με ενθουσιασμό και χαρά. Παντού οι χρονογράφοι διέκοψαν την ιστορία τους για τα τοπικά συμβάντα για να καταγράψουν το μεγάλο δείγμα της ευδοκίας του Θεού. Ο πάπας Urban είχε πεθάνει, πριν μπορέσει να πληροφορηθεί το γεγονός αλλά οι φίλοι και βοηθοί του στην Εκκλησία δόξασαν τον Θεό για την επιτυχία της πολιτικής του. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα που ακολούθησε, πολλοί από τους σταυροφόρους αρχηγούς γύρισαν στην πατρίδα τους με τους άνδρες τους. Όπως είναι η συνήθεια των στρατιωτών που γυρίζουν από εκστρατεία, οι σταυροφόροι, χωρίς αμφιβολία, παρέστησαν υπερβολικά και τις κακουχίες που πέρασαν και τα θαυμάσια της χώρας στην οποία είχαν εισχωρήσει και πολλά είπαν για τα θαύματα με τα οποία τους είχε ενθαρρύνει ο Ουρανός. Αλλά, όλοι διακήρυξαν ότι χρειάζονταν πολεμιστές και άποικοι στην Ανατολή για να συνεχίσουν το έργο του Θεού και ότι πλούτος και μεγάλα κτήματα περίμεναν εκεί για να τ' αποκτήσουν οι τολμηροί. Παρακινούσαν να γίνει μια νέα Σταυροφορία στην οποία οι ιεροκήρυκες της Εκκλησίας έδιναν την ευλογία τους 28. Μόνο στις αρχές του φθινοπώρου του 1100 μπόρεσε να ξεκινήσει η νέα εκστρατεία. Οι χειμερινοί μήνες ήσαν ακατάλληλοι για ταξίδι κι έπειτα έπρεπε να συγκεντρωθεί η συγκομιδή. Αλλά το Σεπτέμβριο του 1100 μια Σταυροφορία από Λομβαρδούς, εγκατέλειψε την Ιταλία για την Ανατολή. Επικεφαλής της ήταν η μεγαλύτερη προσωπικότητα της Λομβαρδίας, ο αρχιεπίσκοπος του Μιλάνου, Anselm de Buis. Μαζί του πήγαν ο Albert κόμης de Biandrate, ο κόμης Guibert της Πάρμας και ο Hugh de Montebello. Οι Λομβαρδοί είχαν παίξει ασήμαντο ρόλο στην Πρώτη Σταυροφορία. Πολλοί απ' αυτούς είχαν ταξιδέψει στην Ανατολή κατά τους πρώτους μήνες της και είχαν ενωθεί με τον Πέτρο τον Ερημίτη και με τις ραδιουργίες τους με τους Γερμανούς οπαδούς του εναντίον των Γάλλων, είχαν συντελέσει στην αποτυχία της εκστρατείας του. Όσοι είχαν επιζήσει τότε είχαν αναλάβει υπηρεσία με τον Bohemund. Κατά συνέπεια, από τους αρχηγούς των σταυροφόρων, ο Bohemund ήταν εκείνος που είχε το μεγαλύτερο γόητρο στη Λομβαρδία. Η παρούσα εκστρατεία ήταν λίγο καλύτερα οργανωμένη. Περιλάμβανε πολύ λίγους γυμνασμένους στρατιώτες και ήταν κυρίως συγκροτημένη από έναν όχλο που προέρχονταν από τις τρώγλες των λομβαρδικών πόλεων, άνθρωποι των οποίων η ζωή είχε αποδιοργανωθεί από τον αυξανόμενο εκβιομηχανισμό της επαρχίας. Μαζί με αυτούς ήταν πολυάριθμοι κληρικοί, γυναίκες και παιδιά. Ήταν μεγάλη ομάδα. Ο Albert d' Aix τους υπολόγισε σε διακόσιες χιλιάδες ψυχές. Αυτός ο αριθμός πρέπει να διαιρεθεί τουλάχιστο δια του δέκα. Ούτε ο αρχιεπίσκοπος ούτε ο κόμης de Biandrate, που εθεωρείτο ως ο 29 στρατιωτικός αρχηγός της, μπορούσαν να την τηρήσουν υπό κάποιον έλεγχο. Κατά την διάρκεια του φθινοπώρου του 1100, οι Λομβαρδοί πέρασαν με την ησυχία τους από την Καρνιόλα και κατέβηκαν από την κοιλάδα του Σαύου, μέσ' από τα εδάφη του βασιλέως της Ουγγαρίας, κι έφθασαν στο Βελιγράδι, όπου πέρασαν στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ο Αλέξιος ήταν πρόθυμος να τους παρασταθεί. Οι στρατιώτες του τους συνόδευσαν μέσ' από τη Βαλκανική Χερσόνησο. Κατόπιν, επειδή ήταν πάρα πολλοί για να εφοδιάζονται και να επιτηρούνται σ' ένα στρατόπεδο, μοιράστηκαν σε τρεις ομάδες. Η μία θα περνούσε τον χειμώνα σ' ένα στρατόπεδο έξω από την Φιλιππούπολη, η άλλη έξω από την Αδριανούπολη και η τρίτη έξω από τη Ραιδεστό. Αλλά κι έτσι ακόμα ήταν πολύ ατίθασοι για να κρατηθούν υπό έλεγχο. Η κάθε ομάδα άρχισε να κάνει επιδρομές στην περιοχή έξω από το στρατόπεδό της, λεηλατώντας τα χωριά, παραβιάζοντας αποθήκες, ακόμα κλέβοντας και τις εκκλησίες. Τέλος, τον Μάρτιο, ο αυτοκράτωρ τους έφερε όλους σ' ένα στρατόπεδο έξω από τα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως, με σκοπό να τους περάσει όσο το

15 δυνατόν γρηγορότερα στην Ασία. Αυτοί όμως είχαν τώρα ακούσει ότι και άλλοι σταυροφόροι είχαν ξεκινήσει για να ενωθούν μαζί τους. Αρνήθηκαν να περάσουν το Βόσπορο ώσπου να φθάσουν οι ενισχύσεις τους. Για να τους αναγκάσουν να κινηθούν, οι αυτοκρατορικές αρχές τους έκοψαν τα εφόδια τότε αυτοί έκαναν αμέσως επίθεση στα τείχη της πόλεως, άνοιξαν πέρασμα μέσ' απ' αυτά και έφθασαν στην αυλή του αυτοκρατορικού ανακτόρου στις Βλαχέρνες. Εκεί, σκότωσαν ένα από τα ημερωμένα λιοντάρια του αυτοκράτορα και προσπάθησαν ν' ανοίξουν τις πύλες του ανακτόρου. Ο αρχιεπίσκοπος του Μιλάνου και ο κόμης de Biandrate κατατρόμαξαν. Έσπευσαν μέσα στο πλήθος των στασιαστών και με τα πολλά κατόρθωσαν να τους πείσουν να ξαναγυρίσουν στο στρατόπεδο. Κατόπιν είχαν να καταπραΰνουν την οργή του αυτοκράτορα 30. Ειρήνευσε τα πράγματα ο κόμης Raymond of Toulouse. Ο Raymond περνούσε το χειμώνα ως φιλοξενούμενος του Αλεξίου, του οποίου είχε τώρα την πλήρη εμπιστοσύνη. Ως ο αρχαιότερος και ανώτερος απ' όλους τους σταυροφόρους ηγεμόνες, φίλος του πάπα Urbanκαι του επισκόπου Adhemar, εξακολουθούσε να έχει μεγάλη υπόληψη. Οι Λομβαρδοί τον άκουσαν και κατά συμβουλή του δέχτηκαν να περάσουν στην Ασία. Περί τα τέλη Απριλίου είχαν εγκατασταθεί σ' ένα στρατόπεδο 31 κοντά στην Νικομήδεια όπου περίμεναν τους νέους που θα έρχονταν από τη Δύση. Ο Στέφανος κόμης de Blois, δεν είχε βρει ησυχία από τότε που γύρισε στην Ευρώπη. Δεν τον άφηναν ποτέ να λησμονήσει τη φυγή του από την Αντιόχεια. Δεν είχε εκπληρώσει τους σταυροφορικούς του όρκους και είχε δείξει δειλία μπροστά στον εχθρό. Η γυναίκα του, κόμισσα Adela, κόρη του William του Κατακτητή, ντρεπόταν πολύ γι' αυτόν. Ακόμα και στο κρεβάτι τον γκρίνιαζε να κάνει ό,τι έπρεπε για ν' αποκαταστήσει την υπόληψή του. Δεν μπορούσε να ισχυρισθεί ότι χρειαζόταν στην πατρίδα του γιατί η γυναίκα του υπήρξε πάντοτε ο πραγματικός κυβερνήτης της κομητείας. Έτσι, με βαριεστιμάρα και με κακά προαισθήματα, ξεκίνησε πάλι για τους Αγίους Τόπους την άνοιξη του Στην είδηση της εκστρατείας του πολλοί άλλοι Γάλλοι ιππότες ετοιμάστηκαν να πάνε μαζί του, υπό την ηγεσία του Στεφάνου, κόμη της Βουργουνδίας, του Hugh de Broyés, του Baldwin de Grandpré και του επισκόπου της Soissons, Hugh de Pierrefonds. Ταξίδεψαν δια μέσου της Ιταλίας, πέρασαν την Αδριατική και έφθασαν στην Κωνσταντινούπολη κατά τις αρχές του Μαΐου. Σε κάποιο σημείο της διαδρομής τους, τους έφθασε μια μικρή γερμανική ομάδα υπό τον Conrad, κοντόσταυλο του 33 αυτοκράτορα Heinrich IV. Οι Γάλλοι σταυροφόροι ευχαριστήθηκαν εξαιρετικά που βρήκαν τον Raymond στην Κωνσταντινούπολη, και έμειναν πολύ ικανοποιημένοι από την υποδοχή που τους έκανε ο αυτοκράτωρ. Πιθανόν, ύστερ' από την υπόδειξη του Αλεξίου, αποφάσισαν να διοικήσει ο Raymond ολόκληρο το εκστρατευτικό σώμα οι Λομβαρδοί συμφώνησαν. Κατά τις τελευταίες ημέρες του Μαΐου, ολόκληρος ο στρατός, Γάλλοι, Γερμανοί, Λομβαρδοί, μερικοί Βυζαντινοί υπό τον στρατηγό Τσίτα, με τον οποίον ήσαν πεντακόσιοι περίπου μισθοφόροι τουρκικής καταγωγής, προφανώς Πετσενέγοι, ξεκίνησε από τη Νικομήδεια παίρνοντας τον δρόμο προς το Δορύλαιο. Ο σκοπός της Σταυροφορίας ήταν να φθάσει στους Αγίους Τόπους και στο πέρασμά της να ξανανοίξει το δρόμο μέσ' από τη Μικρά Ασία, ένας δευτερεύων σκοπός για τον οποίο είχαν την πλήρη υποστήριξη του αυτοκράτορα. Γι' αυτό το λόγο, ο Stephen of Blois συνέστησε ν' ακολουθήσει ο στρατός το δρόμο που είχε πάρει η πρώτη Σταυροφορία, δια Δορυλαίου και Ικονίου. Ο Raymond, ακολουθώντας τις οδηγίες που είχε πάρει από τον Αλέξιο, συμφώνησε μαζί του. Αλλά οι Λομβαρδοί, που αποτελούσαν τη μεγαλύτερη πλειονότητα του στρατού, είχαν άλλες βλέψεις. Ο Bohemund ήταν ο ήρωάς τους, ο μοναδικός πολεμιστής στον οποίο είχαν εμπιστοσύνη ότι θα τους οδηγούσε στη νίκη. Και ο Bohemund βρισκόταν αιχμάλωτος στο φρούριο Νικσάρ του Δανισμένδη εμίρη, πολύ μακριά, στα βορειο-ανατολικά της Μικράς Ασίας. Επέμειναν ότι η πρώτη αποστολή τους έπρεπε να είναι η απελευθέρωση του Bohemund. Ο Raymond και ο Stephen διαμαρτυρήθηκαν εις μάτην. Η

16 ζηλοτυπία του Raymond για τον Bohemund ήταν πολύ γνωστή και, παρ' όλες του τις αρετές, δεν είχε ποτέ δείξει ότι ήταν ισχυρός ηγέτης. Από το άλλο μέρος η επιρροή του Στεφάνου έχανε από τις αναμνήσεις της παλιάς του δειλίας. Ο κόμης de Biandrate και ο αρχιεπίσκοπος του Μιλάνου υποστήριξαν τους Λομβαρδούς, οι οποίοι πέτυχαν την επιδίωξή τους 34. Αφήνοντας τη Νικομήδεια, ο στρατός έστρεψε προς ανατολάς και πήρε τον δρόμο προς την Άγκυρα. Η χώρα κατεχόταν κατά μεγάλο μέρος από τους βυζαντινούς και οι σταυροφόροι μπορούσαν να βρίσκουν τρόφιμα καθώς προχωρούσαν. Η ίδια η Άγκυρα ανήκε τώρα στον Kilidj Arslan, τον Σελτζούκο σουλτάνο, αλλ' όταν έφθασαν εκεί, στις 23 Ιουνίου, τη βρήκαν με ανεπαρκή άμυνα και την κυρίευσαν εξ εφόδου. Πολύ τυπικά, την παρέδωσαν στους αντιπροσώπους του αυτοκράτορα. Μετά την αναχώρησή τους από την Άγκυρα, οι σταυροφόροι πήραν ένα μονοπάτι που οδηγούσε προς ανατολάς, στην Gangra, στη νότια Παφλαγονία, για να πιάσουν τον κύριο δρόμο προς την Αμάσεια και τη Νικσάρ. Κατά την πορεία προς την Gangra άρχισαν οι δυσχέρειες. Ο Kilidj Arslan υποχωρούσε προ αυτών ερημώνοντας τη χώρα στο πέρασμά του, ώστε να μη μπορούν να βρίσκουν τρόφιμα. Στο μεταξύ, ο Δανισμένδης Malik Γαζή είχε ανησυχήσει τρομερά. Έσπευσε ν' ανανεώσει τη συμμαχία του με τον Kilidj Arslan και έπεισε τον Ridwan του Χαλεπίου να στείλει ενισχύσεις προς αυτούς από το Νότο. Στις αρχές Ιουλίου, οι σταυροφόροι έφθασαν στην Gangra αλλά οι Σελτζούκοι ήταν εκεί με πολλές δυνάμεις. Το φρούριο αποδείχτηκε άπαρτο. Αφού λεηλάτησαν την περιοχή και πήραν ό,τι τρόφιμα μπόρεσαν να βρουν, οι σταυροφόροι αναγκάστηκαν να συνεχίσουν την πορεία τους. Ήταν κουρασμένοι και πεινασμένοι. Και στο υψίπεδο της Ανατολίας η ζέστη του Ιουλίου ήταν αβάσταχτη. Απάνω στην απογοήτευσή τους άκουσαν τον κόμη Raymond, που τους συνέστησε να βαδίσουν προς βορράν, στην Κασταμονή κι από εκεί προς κάποια βυζαντινή πόλη στον Εύξεινο Πόντο. Μια τέτοια λύση θα έσωζε το στρατό από σίγουρη καταστροφή και, χωρίς αμφιβολία, ο Raymond σκέφτηκε ότι ο αυτοκράτωρ θα του συγχωρούσε την ανυπακοή του, αν επέστρεφε έχοντας κυριεύσει για την αυτοκρατορία δύο μεγάλα φρούρια, την Άγκυρα και την Κασταμονή (η τελευταία, με τα Κάστρα των Κομνηνών, ήταν η γενέτειρα της αυτοκρατορικής δυναστείας). Η κίνηση προς την Κασταμονή υπήρξε βραδεία και κουραστική. Το νερό ήταν λίγο και οι Τούρκοι είχαν καταστρέψει τη συγκομιδή. Οι ίδιοι οι Τούρκοι ακολουθούσαν παράλληλα μονοπάτια, κινούμενοι γρήγορα, παρενοχλώντας τους σταυροφόρους πότε στην εμπροσθοφυλακή και πότε στην οπισθοφυλακή. Δεν είχαν προχωρήσει πολύ οπότε η εμπροσθοφυλακή, που την αποτελούσαν εφτακόσιοι Λομβαρδοί, δέχτηκε αιφνιδιαστική επίθεση. Οι Λομβαρδοί ιππότες έφυγαν πανικόβλητοι και εγκατέλειψαν το πεζικό να σφαγιασθεί. Με μεγάλη δυσκολία ο Stephen της Βουργουνδίας ανασυνέταξε την εμπροσθοφυλακή και απώθησε τον εχθρό. Κατά τις επόμενες ημέρες ο Raymond, διοικών την οπισθοφυλακή, είχε εμπλακεί σε αδιάκοπο αγώνα με τους Τούρκους. Πολύ σύντομα ο στρατός βρέθηκε στην ανάγκη να κινείται σε συμπαγή όγκο, από τον οποίο ήταν αδύνατο να εκπέμψει ομάδες για συλλογή εφοδίων ή ανιχνευτές. Τον καιρό που έφθασε κοντά στην Κασταμονή είχε γίνει φανερό στους αρχηγούς ότι η μοναδική πιθανότητα σωτηρίας βρισκόταν στη δυνατότητα να κόψουν κατ' ευθείαν για την ακτή. Αλλά και πάλι οι Λομβαρδοί αρνήθηκαν ν' ακούσουν τη λογική. Ίσως κατηγορούσαν την εκλογή του Raymond του δρόμου προς την Κασταμονή, ως την αιτία για τις παρούσες δυσκολίες τους ίσως να σκέφτηκαν ότι, όταν θα περνούσαν έξω από τα σελτζουκικά εδάφη, στα εδάφη των Δανισμένδων, όλα θα ήσαν ευκολότερα. Στην πεισματάρικη ανοησία τους, επέμειναν να ξαναγυρίσουν πάλι προς ανατολάς. Οι πρίγκιπες αναγκάστηκαν ν' αποδεχτούν αυτή την απόφαση γιατί οι λίγοι δικοί τους άνδρες δεν είχαν ελπίδα να επιζήσουν, αν θα εγκατέλειπαν τον κύριο όγκο του στρατού. Η Σταυροφορία πέρασε τον ποταμό Άλυ και μπήκε στη χώρα του Δανισμένδη εμίρη. Αφού λεηλάτησε, άδικα και αδικαιολόγητα, ένα χριστιανικό χωριό, κατά την πορεία της, έφθασε στην πόλη Μερσιβάν, στα μισά του δρόμου μεταξύ του ποταμού και της Αμάσειας. Εκεί ο κοντόσταυλος Conrad παρασύρθηκε σε μια ενέδρα και έχασε αρκετές εκατοντάδες από τους Γερμανούς στρατιώτες του. Ήταν τώρα φανερό ότι οι Δανισμένδες και οι σύμμαχοί τους συγκεντρώνονταν για σοβαρή επίθεση και ο Raymond παρέταξε το στρατό έτοιμος για μάχη 35.

17 Όταν άρχισε η μάχη, οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν τη συνηθισμένη τακτική τους. Οι τοξότες τους έπεσαν επάνω και έριξαν τα βέλη τους, κατόπιν υποχώρησαν γρήγορα και εμφανίσθηκαν άλλοι από διαφορετική κατεύθυνση. Δεν έδωσαν ποτέ την ευκαιρία στους σταυροφόρους να πολεμήσουν σώμα προς σώμα, όπου η ανώτερη φυσική τους δύναμη και ο καλύτερος οπλισμός τους θ' αποτελούσαν πλεονέκτημα. Πριν περάσει πολλή ώρα, τα νεύρα των Λομβαρδών έσπασαν. Με τον αρχηγό τους, τον κόμη de Biandrate, επικεφαλής, έφυγαν πανικόβλητοι αφήνοντας τις γυναίκες τους και τους ιερείς τους πίσω τους. Σε λίγο τους ακολούθησαν και οι Πετσενέγοι μισθοφόροι, μη βλέποντας κανένα λόγο να περιμένουν βέβαιο θάνατο. Ο Raymond, που πολεμούσε μαζί τους, βρέθηκε εγκαταλειμμένος. Κατόρθωσε να συμπτυχθεί με τη σωματοφυλακή του σ' ένα μικρό βραχώδη λόφο, όπου κράτησε ώσπου ο Stephen of Blois και ο Stephen της Βουργουνδίας μπόρεσαν να τον γλιτώσουν. Ολόκληρο το απόγευμα οι Γάλλοι ιππότες και ο Γερμανός Conrad πολέμησαν γενναία, υποχωρώντας προς το στρατόπεδο αλλά όταν νύχτωσε ο Raymond έχασε την υπομονή του. Υπό την κάλυψη του σκότους έφυγε με τους Προβηγκιανούς σωματοφύλακές του και τους Βυζαντινούς συνοδούς του προς την ακτή. Όταν οι συνάδελφοί του έμαθαν για τη φυγή του εγκατέλειψαν τον αγώνα. Πριν ξημερώσει, τα υπολείμματα του στρατού είχαν τραπεί σε φυγή, εγκαταλείποντας το στρατόπεδο και τους αμάχους στα χέρια των Τούρκων. Οι Τούρκοι σταμάτησαν για να σφάξουν τους άνδρες και τις ηλικιωμένες γυναίκες στο στρατόπεδο, κατόπιν ακολούθησαν αλαλάζοντας τους φυγάδες. Μόνο οι έφιπποι ιππότες μπόρεσαν να διαφύγουν. Το πεζικό έπεσε στα χέρια των διωκτών του και οι άνδρες του σφαγιάστηκαν σχεδόν ως τον τελευταίο. Οι Λομβαρδοί των οποίων η ισχυρογνωμοσύνη προκάλεσε τη συμφορά, εξοντώθηκαν εκτός από τους αρχηγούς τους. Οι απώλειες υπολογίστηκαν στα τέσσερα πέμπτα του συνόλου του στρατού. Μεγάλη ποσότητα θησαυρού και όπλων έπεσε στα χέρια των Τούρκων και τα χαρέμια και τα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής γέμισαν από τις νέες γυναίκες και τα παιδιά που αιχμαλωτίσθηκαν εκείνη την ημέρα 36. Ο Raymond και η συνοδεία του κατόρθωσαν να φθάσουν στον μικρό βυζαντινό λιμένα της Μπάφρας στις εκβολές του ποταμού Άλυος. Εκεί βρήκαν ένα πλοίο να τους πάει στην Κωνσταντινούπολη. Οι άλλοι ιππότες, άνοιξαν δρόμο πολεμώντας αφού πέρασαν τον ποταμό και έφθασαν στην παραλία, στη Σινώπη. Από εκεί ταξίδεψαν αργά ακολουθώντας τον παράκτιο δρόμο, μέσ' από βυζαντινό έδαφος, ως τον Βόσπορο. Ξανασυγκεντρώθηκαν στην Κωνσταντινούπολη στις 37 αρχές του φθινοπώρου. Η κοινή γνώμη μεταξύ των σταυροφόρων, αναζητώντας να βρει έναν αποδιοπομπαίο τράγο, έριξε το άδικο για τη συμφορά στους Βυζαντινούς. Είπαν ότι ο κόμης Raymond, ακολουθούσε τις οδηγίες του αυτοκράτορα όταν οδηγούσε τον στρατό έξω από την πορεία του για να καταστραφεί σε μια προσυμφωνημένη τουρκική ενέδρα. Αλλά στην πραγματικότητα ο Αλέξιος ήταν έξω φρενών εναντίον του Raymond και των συναδέλφων του. Τους δέχτηκε με ευγένεια μεν αλλά με άκρα ψυχρότητα και δεν έκρυψε τη δυσαρέσκειά του 38. Αν οι σταυροφόροι είχαν καταλάβει γι' αυτόν την Κασταμονή και το εσωτερικό της Παφλαγονίας, θα μπορούσε να τους συγχωρήσει. Αλλ' αυτός ενδιαφερόταν πολύ περισσότερο να εξασφαλίσει τον κατ' ευθείαν δρόμο για τη Συρία, για να προστατεύσει τις ανακτήσεις του στα νοτιοδυτικά της Μικράς Ασίας και να του επιτρέψει να επεμβαίνει στις συριακές υποθέσεις. Επί πλέον δεν ήθελε να εμπλακεί σε πόλεμο με τον Δανισμένδη εμίρη, με τον οποίο είχε αρχίσει διαπραγματεύσεις για την εξαγορά του Bohemund. Η ανοησία των Λομβαρδών είχε καταστρέψει το σχέδιό του. Αλλ' η συμφορά είχε πολύ σοβαρότερα επακόλουθα. Οι χριστιανικές νίκες κατά την Πρώτη Σταυροφορία είχαν βλάψει και τη φήμη και την αυτοπεποίθηση των Τούρκων. Τώρα και οι δύο είχαν ένδοξα ανακτηθεί. Ο Σελτζούκος σουλτάνος μπόρεσε ν' αποκαταστήσει την κυριαρχία του στην κεντρική Μικρά Ασία και σε λίγο επρόκειτο να εγκαταστήσει την πρωτεύουσά του στο Ικόνιο, επάνω στην κυρία οδό από την Κωνσταντινούπολη στη Συρία, ενώ ο Δανισμένδης Malik Γαζή συνέχισε την κατάκτηση της κοιλάδας του Ευφράτη ως τα σύνορα της κομητείας της Έδεσσας 39. Η χερσαία όδευση από την Ευρώπη στη Συρία είχε φραχθεί και πάλι για τους σταυροφόρους και για τους Βυζαντινούς. Επί πλέον οι σχέσεις μεταξύ των

18 σταυροφόρων και των Βυζαντινών χειροτέρεψαν. Οι σταυροφόροι επέμεναν να θεωρούν τον αυτοκράτορα ως τον αίτιο των δεινών τους, ενώ οι Βυζαντινοί είχαν σκανδαλισθεί και αγανακτήσει από την ηλιθιότητα, την αχαριστία και την ατιμία των σταυροφόρων. Δεν άργησαν να φανούν τ' αποτελέσματα της καταστροφής. Λίγες ημέρες μετά την αναχώρηση των Λομβαρδών από τη Νικομήδεια, έφθασε στην Κωνσταντινούπολη ένας γαλλικός στρατός με αρχηγό τον William II, κόμη του Νεβέρ. Ο κόμης είχε ξεκινήσει από την πατρίδα του τον Φεβρουάριο και ταξιδεύοντας δια μέσου της Ιταλίας, είχε περάσει την Αδριατική από το Μπρίντιζι στην Αυλώνα. Ο στρατός του έκανε εξαίρετη εντύπωση κατά την πορεία του δια μέσου της Μακεδονίας, χάρη στην αυστηρότητα της πειθαρχίας του. Ο κόμης έγινε δεκτός με εγκαρδιότητα από τον Αλέξιο αλλ' αποφάσισε να μη χρονοτριβήσει στην Κωνσταντινούπολη. Είχε ίσως ελπίσει ότι θα συναντούσε εκεί τον δούκα της Βουργουνδίας, με τον οποίον ήταν γείτονες στην πατρίδα τους, κι έσπευσε όσο γρηγορότερα μπορούσε με την ελπίδα να τον προφτάσει. Όταν έφθασε στη Νικομήδεια έμαθε ότι η Σταυροφορία είχε κατευθυνθεί προς την Άγκυρα, όπου έφθασε κατά τα τέλη του Ιουλίου. Αλλά στην Άγκυρα κανένας δεν ήξερε που είχε πάει ο φραγκο-λομβαρδικός στρατός. Γι' αυτόν το λόγο, ο William γύρισε πίσω για να πάρει το δρόμο προς το Ικόνιο. Παρά τις δυσκολίες του ταξιδιού μέσ' από μια χώρα που δεν είχε ακόμη αναλάβει από τις ερημώσεις που είχε υποστεί τον καιρό της Πρώτης Σταυροφορίας, ο στρατός του προχώρησε με πλήρη τάξη. Το Ικόνιο κατείχε τώρα μια ισχυρή σελτζουκική φρουρά και η απόπειρα του William να καταλάβει την πόλη εξ εφόδου, απέτυχε. Κατάλαβε ότι θα ήταν ασύνετο να χρονοτριβήσει εκεί και συνέχισε την προέλασή του. Αλλά στο μεταξύ ο Kilidj Arslan και ο Malik Γαζή έμαθαν για την εμφάνιση αυτού του νέου εχθρού. Ζεστοί ακόμη από τον θρίαμβό τους επί των Λομβαρδών, έσπευσαν προς νότον, πιθανώς δια Καισαρείας- Μαζάτσα και Νίγδης κι έφθασαν στην Ηράκλεια πριν απ' αυτόν. Τα φραγκικά στρατεύματα βάδιζαν αργά προς ανατολάς από το Ικόνιο. Τα τρόφιμα σπάνιζαν τα πηγάδια πλάι στο δρόμο είχαν φραχθεί από τους Τούρκους. Καθώς πλησίαζαν στην Ηράκλεια, κουρασμένοι και εξασθενημένοι, έπεσαν σε ενέδρα και περικυκλώθηκαν από ολόκληρο τον τουρκικό στρατό, που ήταν κατά πολύ πιο πολυάριθμος. Ύστερ' από μια σύντομη μάχη, η αντίστασή τους έσπασε. Ολόκληρος ο γαλλικός στρατός έπεσε στο πεδίο της μάχης εκτός από τον κόμη William και λίγους έφιππους ιππότες, που διέσπασαν τις τουρκικές γραμμές και αφού περιπλανήθηκαν αρκετές ημέρες στα βουνά του Ταύρου, έφθασαν στο βυζαντινό φρούριο της Γερμανικοπόλεως, βορειο-δυτικά της ισαυρικής Σελεύκειας. Εκεί φαίνεται ότι ο Βυζαντινός διοικητής τους έδωσε μια συνοδεία από δώδεκα Πετσενέγους μισθοφόρους να τους οδηγήσουν στα συριακά σύνορα. Λίγες εβδομάδες αργότερα, ο κόμης William και οι σύντροφοί του μπήκαν στην Αντιόχεια μισόγυμνοι και άοπλοι. Είπαν ότι οι Πετσενέγοι τους γύμνωσαν και τους εγκατέλειψαν στην έρημο μέσ' από την οποία περνούσαν αλλά το τι πραγματικά συνέβη είναι άγνωστο 40. Ο κόμης του Νεβέρ μόλις είχε περάσει το Βόσπορο, όταν ένας άλλος, μεγαλύτερος στρατός, αποτελούμενος από Γάλλους και Γερμανούς, έφθανε στην Κωνσταντινούπολη. Το γαλλικό τμήμα είχε αρχηγό τον William IX, δούκα της Aquitaine, ο οποίος ήταν ο πιο διάσημος Τροβαδούρος της εποχής του και από πολιτική άποψη, ο πιο άσπονδος αντίζηλος του Raymond of Toulouse γιατί η γυναίκα του, η δούκισσα Φίλιππα, ήταν κόρη του μεγαλύτερου αδελφού του Raymond κι έπρεπε αυτή να είχε κληρονομήσει την κομητεία του. Μαζί του ερχόταν ο Hugh de Vermandois, που είχε εγκαταλείψει την Πρώτη Σταυροφορία μετά την άλωση της Αντιόχειας και ήθελε να εκπληρώσει τον όρκο του να πάει στην Ιερουσαλήμ. Ο στρατός της Aquitaine ξεκίνησε από τη Γαλλία τον Μάρτιο και ταξίδεψε δια ξηράς δια μέσου της νότιας Γερμανίας και της Ουγγαρίας. Στο δρόμο συναντήθηκε με τον δούκα Welf της Βαυαρίας, ο οποίος ύστερ' από μια μακρά κι ένδοξη σταδιοδρομία στη Γερμανία σχεδίαζε να περάσει τα τελευταία του χρόνια πολεμώντας για το Σταυρό στην Παλαιστίνη. Έφερνε μαζί του έναν καλά εξοπλισμένο στρατό από Γερμανούς ιππότες και πεζούς τον συνόδευε ο Thiemo, αρχιεπίσκοπος του Σαλτσβούργου και η μαργκαβίνα Ίντα της Αυστρίας, μια από τις μεγάλες καλλονές της εποχής της, που, τώρα που είχε περάσει η νιότη της, αναζητούσε την ευλαβή έξαψη της Σταυροφορίας. Οι ενωμένοι στρατοί τους βάδισαν μαζί, ακολουθώντας τον Δούναβη ως το Βελιγράδι και από εκεί το μεγάλο δρόμο δια μέσου της Βαλκανικής. Ήταν ένα ασύντακτο πλήθος

19 και όταν έφθασαν στην Αδριανούπολη η συμπεριφορά τους ήταν τόσο κακή, ώστε οι βυζαντινές αρχές έστειλαν στρατό από Πετσενέγους και Πολοβιτσίους για να τους φράξουν το δρόμο. Άρχισε κανονική μάχη και μόνο όταν ο δούκας William και ο Welf παρενέβησαν αυτοπροσώπως και εγγυήθηκαν για τη μελλοντική καλή διαγωγή τους, τους επέτρεψαν να προχωρήσουν. Μια ισχυρή συνοδεία τους έφερε ως την Κωνσταντινούπολη. Εκεί ο William, ο Weif και η μαργκραβίνα έγιναν εγκάρδια δεκτοί από τον Αλέξιο, ο οποίος διέθεσε πλοία για να περάσουν τους άνδρες τους όσο το δυνατόν γρηγορότερα πέρ' από το Βόσπορο. Μερικοί από τους άμαχους προσκυνητές μεταξύ των οποίων ήταν και ο ιστορικός Ekkehard Von Aura, μπήκαν σε πλοία και πήγαν κατ' ευθείαν στην Παλαιστίνη, όπου έφθασαν ύστερ' από ταξίδι έξι εβδομάδων. Θα ήταν δυνατό για τους δύο δούκες να είχαν προφθάσει τον κόμη του Νεβέρ και να είχαν ενισχύσει το στρατό τους με την προσθήκη του δικού του. Αλλά ο κόμης του Νεβέρ ήθελε να ενωθεί με τον κόμη της Βουργουνδίας, και ο δούκας William δεν ήταν δυνατό να συνενωθεί μ' ένα στρατό που διοικούσε ο παλιός εχθρός του, ο κόμης of Toulouse, ενώ ο Weif της Βαυαρίας, παλιός εχθρός του αυτοκράτορα Heinrich IV, προφανώς δεν συμπαθούσε και πολύ τον κοντόσταυλο του Heinrich, Conrad. Ο κόμης του Νεβέρ έσπευσε να πάει στην Άγκυρα, ενώ ο ακουϊτανο-βαυαρικός στρατός περίμενε επί πέντε εβδομάδες στο Βόσπορο, κατόπιν προχώρησε αργά κατά μήκος του κυρίου δρόμου προς Δορύλαιο και Ικόνιο. Όταν έφθασε στο Δορύλαιο, ο στρατός του Νεβέρ είχε ήδη περάσει από την πόλη κατά την πορεία της επιστροφής του και είχε προχωρήσει αρκετά προς το Ικόνιο. Το πέρασμα ενός άλλου στρατού από τον ίδιο δρόμο λίγες ημέρες πρωτύτερα δεν έκανε τα πράγματα ευκολότερα για τους Ακουιτανούς και τους Βυζαντινούς. Τα λίγα αποθέματα τροφίμων είχαν ήδη παρθεί, πράγμα για το οποίο, χαρακτηριστικά οι σταυροφόροι κατηγόρησαν τους Βυζαντινούς. Όπως και οι προηγούμενοι, βρήκαν τα πηγάδια φραγμένα ή στεγνά. Το Φιλομήλιον είχε εγκαταλειφθεί κι αυτοί το λεηλάτησαν. Η τουρκική φρουρά του Ικονίου, η οποία είχε αντισταθεί στους προηγούμενους, εγκατέλειψε την πόλη προ αυτού του μεγαλύτερου στρατού αλλά πριν φύγουν, συγκέντρωσαν και πήραν μαζί τους όλα τα τρόφιμα κι ερήμωσαν τους λαχανόκηπους και τους δενδρόκηπους των προαστίων. Οι σταυροφόροι δεν βρήκαν πολλά πράγματα για να τους ανακουφίσουν. Ήταν περίπου η στιγμή που εκατό μίλια πιο πέρα, ο Kilidj Arslan και ο Malik Γαζή κατάσφαξαν τους άνδρες του Νεβέρ. Οι σταυροφόροι προχώρησαν με κόπο από το Ικόνιο, πεινασμένοι και διψασμένοι, μέσ' από την έρημο προς την Ηράκλεια. Τούρκοι ιππείς εμφανίσθηκαν τώρα στο πλευρό τους, τοξεύοντας βέλη ανάμεσά τους και εξοντώνοντας ομάδες που έβγαιναν για τρόφιμα ή βραδυπορούντες. Στις αρχές Σεπτεμβρίου μπήκαν στην Ηράκλεια την οποία βρήκαν άδεια όπως και το Ικόνιο. Λίγο πιο έξω από την πόλη περνούσε το ποτάμι, ένα από τα λίγα μικρασιατικά ποτάμια που έχουν άφθονο νερό όλο το καλοκαίρι. Οι χριστιανοί πολεμιστές μισότρελοι από τη δίψα, διέσπασαν τις γραμμές τους και ρίχτηκαν στο νερό. Αλλά οι τουρκικός στρατός περίμενε κρυμμένος στα δάση, γύρω από τις όχθες. Καθώς οι σταυροφόροι ξεχύθηκαν σε αταξία, οι Τούρκοι εξόρμησαν από τις κρυψώνες τους και τους περικύκλωσαν. Δεν υπήρχε χρόνος για ανασύνταξη. Ο πανικός μεταδόθηκε σ' ολόκληρο το χριστιανικό στράτευμα. Ιππείς και πεζοί βρέθηκαν ανακατωμένοι σ' ένα απερίγραπτο πατείς με - πατώ σε κι ενώ προσπαθούσαν αλλόφρονες να ξεφύγουν, οι Τούρκοι τους έσφαξαν. Ο δούκας της Aquitaine, ακολουθούμενος από έναν υπηρέτη του, άνοιξε δρόμο και κατέφυγε στα βουνά. Ύστερ' από περιπλάνηση πολλών ημερών μέσα στα ρουμάνια, βρήκε το δρόμο του για την Ταρσό. Ο Hugh de Vermandois ήταν βαριά πληγωμένος στη μάχη, αλλά μερικοί από τους άνδρες του τον έσωσαν κι αυτός επίσης έφθασε στην Ταρσό, αλλά ήταν ετοιμοθάνατος. Πέθανε στις 18 Οκτωβρίου και τον έθαψαν εκεί στη μητρόπολη του Αγίου Παύλου. Δεν πραγματοποίησε ποτέ το τάμα του να πάει στην Ιερουσαλήμ. Ο Welf της Βαυαρίας ξέφυγε πετώντας την πανοπλία του. Ύστερ' από πολλές εβδομάδες έφθασε με δύο ή τρεις ακολούθους του στην Αντιόχεια. Ο αρχιεπίσκοπος Thiermo πιάστηκε αιχμάλωτος και μαρτύρησε για την πίστη του. Η τύχη της μαργκραβίνας της Αυστρίας είναι άγνωστη. Μεταγενέστεροι θρύλοι είπαν ότι τελείωσε τις ημέρες της σ' ένα μακρινό χαρέμι όπου γέννησε τον μισοπεθαμένο ήρωα Zengi. Το πιθανότερο είναι ότι επάνω στον πανικό έπεσε από το φορείο της και την καταπάτησαν οι φυγάδες 41.

20 Οι τρεις Σταυροφορίες του έτους 1101 είχαν καταλήξει η κάθε μία τους σε οικτρό τέλος και οι συμφορές τους επηρέασαν την όλη ιστορία του σταυροφορικού κινήματος. Οι Τούρκοι είχαν εκδικηθεί την ήττα τους στο Δορύλαιο. Δεν επρόκειτο, στο κάτω-κάτω να διωχτούν από τη Μικρά Ασία. Ο δρόμος δια μέσου της χερσονήσου παρέμεινε ανασφαλής για τους χριστιανικούς στρατούς, φραγκικούς ή μη. Όταν οι Βυζαντινοί θέλησαν αργότερα να επέμβουν στη Συρία, αναγκάστηκαν να κάνουν τις επιχειρήσεις τους στο τέλος μιας γραμμής συγκοινωνιών η οποία ήταν μακρά και πολύ ευπρόσβλητη. Οι Φράγκοι άποικοι από τη Δύση δεν τολμούσαν να ταξιδέψουν δια ξηράς δια μέσου Κωνσταντινουπόλεως παρά μόνο με μεγάλους στρατούς. Μπορούσαν να έρχονται μόνο από τη θάλασσα και πολύ λίγοι απ' αυτούς είχαν να πληρώσουν τα ναύλα. Και αντί από τις χιλιάδες, τους χρήσιμους αποίκους, που αυτός ο χρόνος έπρεπε να είχε φέρει στη Συρία και στην Παλαιστίνη, μόνο ένας μικρός αριθμός από εριστικούς αρχηγούς που είχαν χάσει τους στρατούς των και την υπόληψή τους στο δρόμο, πέρασαν μέσ' από τα φραγκικά κράτη, όπου υπήρχε ήδη υπερεπάρκεια από εριστικούς αρχηγούς. Ωστόσο, όλοι οι χριστιανοί δεν είχαν λόγους να λυπηθούν για τις συμφορές του έτους Για τις ιταλικές ναυτικές πόλεις η αποτυχία της εξασφαλίσεως της χερσαίας οδού δια μέσου της Μικράς Ασίας σήμαινε αύξηση της επιρροής και του πλούτου τους. Γιατί αυτές είχαν τα πλοία και παρείχαν ένα ανταλλακτικό μέσο συγκοινωνίας με τα φραγκικά κράτη της Ανατολής. Η συνεργασία τους ήταν ακόμη αναγκαία, και επέμεναν να πληρώνονται με εμπορικές παραχωρήσεις. Οι Αρμένιοι στα βουνά του Ταύρου, ιδιαίτερα οι Ρουπένιοι ηγεμόνες, δέχτηκαν με ευχαρίστηση περιστάσεις που θα καθιστούσαν δύσκολο στο Βυζάντιο να επιβάλει και πάλι την αυτοκρατορία του στις περιοχές όπου αυτοί ζούσαν. Οι Αρμένιοι όμως που ζούσαν πιο ανατολικά δεν είχαν λόγους να χαρούν. Ο κυριότερος εχθρός τους ήταν ο Δανισμένδης εμίρης, του οποίου ο θρίαμβος δεν άργησε να τον ενθαρρύνει να επιτεθεί εναντίον τους. Και οι Νορμανδοί στην Αντιόχεια, οι οποίοι σαν τους Ρουπενίους, φοβούνταν πιο πολύ τους Βυζαντινούς παρά τους Τούρκους, ένοιωσαν μια ανακούφιση από την οποία και επωφελήθηκαν. Ο Bohemund βρισκόταν ακόμη στην αιχμαλωσία, αλλ' ο αντιβασιλιάς του Tancred, επωφελήθηκε πλήρως από την κατάσταση για να σταθεροποιήσει το πριγκιπάτο εις βάρος του αυτοκράτορα. Σε λίγο η μοίρα τού έβαλε ένα ατού στο χέρι. Ο Δούκας της Aquitaine, ο κόμης της Βαυαρίας και ο κόμης του Νεβέρ είχαν ήδη φθάσει στην Αντιόχεια με τους λίγους επιζήσαντες συντρόφους τους, το φθινόπωρο του 1101 αλλά οι αρχηγοί της φραγκο-λομβαρδικής Σταυροφορίας ήταν ακόμη στην Κωνσταντινούπολη. Ο Αλέξιος με πολλή δυσκολία δέχτηκε να τους συγχωρήσει τις ανοησίες τους. Ακόμη και ο Raymond στον οποίο είχε στηρίξει μεγάλες ελπίδες, τον απογοήτευσε. Στο τέλος του έτους, οι δυτικοί πρίγκιπες αποφάσισαν να συνεχίσουν το προσκύνημά τους, και ο Raymond ζήτησε την άδεια να πάει να συναντήσει τη γυναίκα του και τον στρατό του στη Λαοδίκεια. Ο αυτοκράτωρ τους διέθεσε ευχαρίστως πλοία για να τους μεταφέρουν στη Συρία. Περίπου κατά την πρωτοχρονιά, ο Stephen of Blois, ο Stephen της Βουργουνδίας, ο κοντόσταυλος Conrad και ο Αλβέρτος de Biandrate, αποβιβάστηκαν στον Άγιο Συμεών κι έσπευσαν στην Αντιόχεια όπου ο Tancred τους υποδέχτηκε με εγκαρδιότητα. Αλλά το πλοίο του κόμη Raymond αποχωρίστηκε από τ' άλλα και αγκυροβόλησε στο λιμένα της Ταρσού. Μόλις βγήκε στην ξηρά, ένας ιππότης, ονομαζόμενος Bernard ο Ξένος, τον συνέλαβε γιατί είχε προδώσει την Χριστιανοσύνη με τη φυγή του από το πεδίο της μάχης της Μερσεβάν. Η μικρή σωματοφυλακή του Raymond ήταν ανίσχυρη να τον απελευθερώσει. Τον μετέφεραν υπό συνοδεία και τον παρέδωσαν στον Tancred 42.