ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ. Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας. Τμήμα Λογιστικής. Πτυχιακή Εργασία

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας Τμήμα Λογιστικής Πτυχιακή Εργασία Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και η Εφαρμογή τους στον Τουριστικό Τομέα Υποβληθείσα στον Καθηγητή Σκαρβατσόπουλο Κοσμάς από τις σπουδάστριες Σμυδάκη Άννα Στράτη Σταματία Έναρξη: 14/04/2008 Παράδοση: 10/04/2009 ΚΑΒΑΛΑ 2009

2 Περιεχόμενα Περιεχόμενα Πινάκων... 1 Περιεχόμενα διαγραμμάτων...2 Περιεχόμενα Συντμήσεων...3 Περιεχόμενα Συντμήσεων Εισαγωγή... 4 Κεφάλαιο 1ο Τα είδη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Μορφές ΑΠΕ Αιολική ενέργεια Φωτοβολταϊκή Ενέργεια Ηλιοθερμικά συστήματα Βιομάζα Γεωθερμία Μικρά υδροηλεκτρικά Ενέργεια από την θάλασσα Κυψέλες καυσίμου Συμπαραγωγή και συμβατικά συστήματα αποκεντρωμένης παραγωγής Εξοικονόμηση ενέργειας...33 Κεφάλαιο 2ο Οι ΑΠΕ και οι εφαρμογή τους στον τουριστικό τομέα Η συμμετοχή των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στα Ελληνικά Ξενοδοχεία... 37

3 Η Εφαρμογή των ΑΠΕ στις ξενοδοχειακές μονάδες Το σύστημα ενεργειακής διαχείρισης των ξενοδοχείων Η χρήση Α.Π.Ε. στα ξενοδοχεία Ξενοδοχειακός βιοκλιματικός σχεδιασμός Θετικές επιπτώσεις στον τουρισμό Τα οφέλη από τον οικοτουρισμό και την περιβαλλοντική εκπαίδευση Βιοκλιματικός Ενεργειακός Σχεδιασμός Χωροθέτηση κτιρίου - προσανατολισμός Μορφή κτιρίου Κατασκευή κτιρίου - θερμική προστασία των εξωτερικών δομικών στοιχείων του κελύφους Αερισμός κτιρίων Μέτρα που αφορούν στη θερινή περίοδο ι. Παθητικά ηλιακά συστήματα για την εκμετάλλευση των θερμικών ηλιακών κερδών...62 ιι. Θερμοχωρητικότητα δομικών στοιχείων ΐη. Προτάσεις για την εφαρμογή των ΑΠΕ με σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος...64 Κεφάλαιο 3ο Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα Ανάπτυξη και πλεονεκτήματα των ΑΠΕ Μειονεκτήματα των ΑΠΕ...68 Κεφάλαιο 4ο Εισφορά των ΑΠΕ στην οικονομία και η κατάσταση στην Ελλάδα 69

4 4.1. Η κατάσταση στην Ευρώπη Η κατάσταση στην Ελλάδα Η συνεισφορά των ΑΠΕ στο Ενεργειακό Ισοζύγιο - Η κατάσταση των ΑΠΕ στην Ελλάδα Η εφαρμογή των ΑΠΕ στον τουρισμό και στις ξενοδοχειακές μονάδες...86 Κεφάλαιο 5ο ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Κεφάλαιο 6ο ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Κεφάλαιο 7ο ΕΜΠΕΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο Συμπερασματικές Παρατηρήσεις Ελληνική Βιβλιογραφία Πηγές στο διαδίκτυο...115

5 Πρόλογος Τα ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, λιγνίτης) καθορίζουν την ανάπτυξη του σημερινού κόσμου και την ποιότητα της ζωής στον πλανήτη Γη (φαινόμενο του θερμοκηπίου). Η σημερινή κρίση γεννά προβληματισμούς για την ενεργειακή συμπεριφορά του πολίτη και τις ενεργειακές πολιτικές των κυβερνήσεων. Προς την κατεύθυνση αυτή, ο ρόλος των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων καθίσταται κυρίαρχος. Μπορούν να κεντρίσουν το δημόσιο ενδιαφέρον και τον ακτιβισμό, διδάσκοντας ότι η χρήση και η παραγωγή της ενέργειας επηρεάζουν το κοινωνικό και φυσικό μας περιβάλλον. Στο πλαίσιο της συνολικής αντιμετώπισης του προβλήματος, οι επιστήμονες και οι επιχειρηματίες πρέπει να εστιάσουν τις προσπάθειές τους στην εύρεση απλών και οικονομικών τρόπων για την κάλυψη των ενεργειακών μας αναγκών. Σπαταλώντας λιγότερη ενέργεια μπορούμε να εξασφαλίσουμε πόρους για ανάπτυξη, ενώ συγχρόνως προστατεύουμε το περιβάλλον. Ο κατάλληλος σχεδιασμός των κτιρίων (αυστηροί κανονισμοί δόμησης), η μεταστροφή προς τους συμπαγείς λαμπτήρες φθορισμού, η χρήση νέων υλικών, η ενημέρωση για τη σωστή χρήση (και τις εξελίξεις) των οικιακών συσκευών, η αποφυγή των άσκοπων μετακινήσεων, τα μικρότερου κυβισμού αυτοκίνητα... θα περιορίσουν τη σπατάλη ενέργειας και θα συμβάλουν στην εξοικονόμηση πόρων, από την ευεργετική επίδραση του νέου βελτιωμένου περιβάλλοντος, και στην υγεία των ανθρώπων. Πρέπει να σημειωθεί ότι το σύνολο σχεδόν των κτιρίων μας σχεδιάστηκαν με σκοπό να ελαχιστοποιηθεί το κατασκευαστικό κόστος τους, παρά το κόστος του κύκλου ζωής τους (το κόστος συντήρησης και λειτουργίας τους καθόλη τη διάρκεια της ζωής τους), συμπεριλαμβανομένης και της χρήσης ενέργειας (αδιαφορώντας για το αντίτιμο της εξοικονόμησης ενέργειας). Η πατρίδα μας διαθέτει περιορισμένους πόρους όσον αφορά τα ορυκτά καύσιμα και μάλιστα, η απανθρακοποίηση των ενεργειακών σταθμών μας είναι το

6 ζητούμενο, ιδιαίτερα για την ποιότητα ζωής των κατοίκων των περιοχών που τους φιλοξενούν. Πρέπει να τονιστεί ότι οι αναμενόμενες αυξήσεις στις τιμές της ενέργειας και το συνεχώς αυξανόμενο κόστος των μεταφορών, μας οδηγούν στο να επενδύσουμε στις νέες τεχνολογίες και στην τεχνογνωσία για να αντικαταστήσουμε την τωρινή ένταση χρήσης ενέργειας και υλικών. Για την πατρίδα μας οι τεχνολογίες των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας πρέπει να καταστούν πρωταρχικός στόχος. Πλέον των περιβαλλοντικών πλεονεκτημάτων, οι ανανεώσιμες πηγές υπόσχονται να δημιουργήσουν χιλιάδες θέσεις εργασίας, να μειώσουν την εξάρτησή μας από τα ορυκτά καύσιμα άλλων χωρών και να ενεργοποιήσουν τη δημιουργία μιας κουλτούρας καθαρών τεχνολογιών και πολιτικής πολιτισμού. Επιπλέον, οι υψηλές και ευρέως κυμαινόμενες τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου έχουν καταστήσει τις εναλλακτικές λύσεις της ανανεώσιμης ενέργειας πιο ελκυστικές. Έχουμε την ευκαιρία να προαγάγουμε μια εντελώς νέα βιομηχανία, τη βιομηχανία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (οι ηλιακές κυψέλες, οι ανεμογεννήτριες και τα βιοκαύσιμα κερδίζουν γρήγορα έδαφος στις ενεργειακές αγορές). Αλλά μια τέτοια προοπτική απαιτεί επενδύσεις στην έρευνα και ανάπτυξη στους τομείς της ενέργειας και των νέων υλικών. Οι κρατικές χρηματοδοτήσεις είναι απαραίτητες για τη στήριξη μιας τέτοιας προσπάθειας στο πρώτο της στάδιο, αλλά ο ιδιωτικός τομέας αποτελεί το κλειδί για το «λίχνισμα» των καλύτερων ιδεών και την υπερπήδηση των εμποδίων προς την εμπορευματοποίησή τους. Διανύουμε την εποχή της ανανεώσιμης ενέργειας. Για να γίνουμε μέτοχοι αυτής της εποχής θα απαιτηθούν μακροπρόθεσμες επενδύσεις επιστημονικών, οικονομικών και πολιτικών πόρων. Η ίδρυση και λειτουργία του Ενεργειακού Ερευνητικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας αποτελεί στρατηγική επιλογή υψίστης εθνικής σημασίας και πρέπει να ενισχυθεί και να αποτελέσει την αρχή για ανάλογες επενδύσεις.

7 Οι διαμορφωτές της πολιτικής και οι απλοί πολίτες θα πρέπει να απαιτήσουν δράσεις οι μεν από τους δε ή και να συγκρουστούν για να επιταχύνουν την ενσωμάτωση της πατρίδας μας στην εποχή της ανανεώσιμης ενέργειας και μάλιστα με πρωταγωνιστικό ρόλο.

8 Περιεχόμενα Πινάκων Πίνακας 1 - Μερίδια ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές το Πίνακας 2 - Ισχύς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ και επιφάνεια ηλιακών συλλεκτών Πίνακας 3 - Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας (GWh)...81 Πίνακας 4 - Πρωτογενής Παραγωγή από ΑΠΕ (^ ^ )...83 Πίνακας 5 - Συμμετοχή των ΑΠΕ στον Ενεργειακό Ισοζύγιο...84 Πίνακας 6 - Συμμετοχή των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή (GWh)

9 Περιεχόμενα διαγραμμάτων Διάγραμμα 1 - Εξέλιξη εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ χωρίς μεγάλα υδροηλεκτρικά...80 Διάγραμμα 2 - Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας από ΑΠΕ χωρίς μεγάλα υδροηλεκτρικά...82 Διάγραμμα 3 - Πρωτογενής παραγωγή από ΑΠΕ μη συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων Υ/Η της βιομάζας στον οικιακό τομέα

10 Περιεχόμενα Συντμήσεων ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΣΥΤΜΗΣΕΙΣ Α.Π.Ε. Ρ.Α.Ε. Κ.Α.Π.Ε. Ε.Σ.Δ.Κ.Ν.Α. Ο.Ε.Α. Ε.Ε. Δ.Ε.Η. ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΕΝΤΡΟ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΩΝ ΠΗΓΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΕΝΙΑΙΟΣ ΣΥΝΔ. ΔΗΜΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΑΤΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΕΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ PEM PAFC CUTE GEEREF POLYMER ELECTROLYTE MEMBRANE PHOSPHORIC ACID FUEL CELLS CLEAN URBAN TRANSPORT FOR EUROPE GLOBAL ENERGY EFFICIENCY AND RENEWABL ENERGY FUND RDF REFUSE DERIVED FUEL 3

11 Εισαγωγή Η παρούσα πτυχιακή πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος σπουδών του τμήματος της Λογιστικής, της σχολής Διοίκησης και Οικονομίας του Τ.Ε.Ι. Καβάλας. Θέμα της πτυχιακής μας εργασίας είναι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και εφαρμογή τους στον τουριστικό τομέα. Στόχος της εργασίας μας είναι αναλύσει και να παρουσιάσει την κατάσταση των Α.Π.Ε. στην Ελλάδα σήμερα μέσο της έρευνας που πραγματοποιήθηκε να παρουσιάσουμε κάποια χρήσιμα συμπεράσματα τα οποία θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε ποια είναι η παρούσα κατάσταση στον τουριστικό τομέα και ποιες ανάγκες και απαιτήσεις αλλά και προβλήματα έχουν δημιουργηθεί σε σχέση πάντα με την κατανάλωση και την διαχείριση ενέργειας. Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας μας κάνουμε μια εκτενή αναφορά στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αναφέρουμε όλες τις υπάρχουσες μορφές Α.Π.Ε. και εξηγούμε πως κάθε μία από αυτές λειτουργεί, ποια είναι τα πλεονεκτήματα αλλά και τα μειονεκτήματα της. Περνάμε στο δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας μας στο οποίο πλέον αναφερόμαστε ειδικά στην εφαρμογή των Α.Π.Ε. στον τουριστικό τομέα. Παρουσιάζουμε και αναλύουμε την συμμετοχή των Α.Π.Ε. στα ελληνικά ξενοδοχεία. Ο βιοκλιματικός ξενοδοχειακός σχεδιασμός, η χωροθέτηση κτιρίων, ο αερισμός κτιρίων, ο οικοτουρισμός είναι κάποια από τα ενδιαφέροντα θέματα τα οποία αναλύουμε. Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα από την ανάπτυξη των Α.Π.Ε. είναι το θέμα του τρίτου κεφαλαίου. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύουμε την εισφορά και τα κέρδη που μπορούν να δώσουν οι Α.Π.Ε. στην ελληνική οικονομία. Αναλύουμε την προσφορά τους στην Ελλάδα και στην Ευρώπη καθώς και την συνεισφορά τους στο ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας. 4

12 Στο πέμπτο κεφάλαιο της εργασίας βρίσκεται το ερωτηματολόγιο μας το οποίο αποτελείται από 17 ερωτήσεις. Στην συνέχεια στο έβδομο κεφάλαιο γίνεται η εξαγωγή των διαγραμμάτων και η βασική αναφορά των αποτελεσμάτων της έρευνας μας. Η πτυχιακή μας εργασία κλείνει ίσως με το πιο ουσιαστικό κομμάτι αυτής που είναι τα συμπεράσματα που βγάλαμε από τα αποτελέσματα της έρευνας μας. Αναλύουμε τα διαγράμματα, παρουσιάζουμε τα αποτελέσματα της, και κάνουμε τις προτάσεις μας πάνω στο θέμα αλλά και σε κάποια μελλοντική παρόμοια έρευνα. 5

13 Κεφάλαιο 1ο 1. Τα είδη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας 1.1. Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) είναι πηγές τα αποθέματα των οποίων ανανεώνονται φυσικά, και οι οποίες συνεπώς θεωρούνται πρακτικά ανεξάντλητες. Στην κατηγορία αυτή, η σημασία της οποίας για τη βιωσιμότητα του πλανήτη έχει πλέον συνειδητοποιηθεί ευρέως, συγκαταλέγονται ο ήλιος, ο άνεμος, τα ποτάμια, οι οργανικές ύλες όπως το ξύλο και τα απορρίμματα οικιακής και γεωργικής προέλευσης. Πρόκειται για τις πρώτες μορφές ενέργειας που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος. Στις αρχές του 20ου αιώνα, με καταλυτική εξέλιξη την ανακάλυψη των μεγάλων κοιτασμάτων πετρελαίου, ο κόσμος στράφηκε αποφασιστικά στη χρήση μη ανανεώσιμων πηγών, κυρίως άνθρακα και υδρογονανθράκων. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) Δύο ήταν οι κρίσιμοι παράγοντες στην αναβίωση του ενδιαφέροντος για τις ΑΠΕ, ξεκινώντας από τα μέσα της δεκαετίας του Ο πρώτος ήταν το ζήτημα της ενεργειακής ασφάλειας: οι δύο πετρελαϊκές κρίσεις, του 1973 και του , οδήγησαν τις βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες να αναθεωρήσουν την απόλυτη εξάρτηση τους από τα ορυκτά καύσιμα, και ιδιαίτερα το πετρέλαιο. Οι χώρες-προμηθευτές - κατά κύριο λόγο τα κράτη της Αραβικής Χερσονήσου και του Περσικού Κόλπου - δεν ήταν ποτέ απολύτως αξιόπιστοι σύμμαχοι της Δύσης. Η τελευταία τριακονταετία στην περιοχή, με την άνοδο του ισλαμικού φονταμενταλισμού που είναι από τα κύρια χαρακτηριστικά της, έχει εντείνει περαιτέρω την ενεργειακή ανασφάλεια των ανεπτυγμένων χωρών σχετικά με τις μη ανανεώσιμες πηγές. Το δεύτερο στοιχείο που οδήγησε στην ολική επαναφορά των ΑΠΕ είναι, φυσικά, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, το οποίο, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, έχει αναχθεί σε κορυφαία προτεραιότητα της διεθνούς κοινότητας. Ο ενεργειακός 6

14 τομέας είναι ο κύριος υπεύθυνος για τη ρύπανση του περιβάλλοντος, καθώς σχεδόν το 95% της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που οδηγεί στην υπερθέρμανση του πλανήτη οφείλεται στην παραγωγή, το μετασχηματισμό και τη χρήση των συμβατικών καυσίμων. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) Παρακάτω θα αναλυθούν μορφές Ανανεώσιμης ή Πράσινης Ενέργειας καθώς και εξελιγμένων συμβατικών ενεργειακών τεχνολογιών συμπαραγωγής και αποκεντρωμένης παραγωγής ηλεκτρισμού Μορφές ΑΠΕ Αιολική ενέργεια Ούτε τα μεγέθη, ούτε ο κύκλος εργασιών, ούτε οι ρυθμοί ανάπτυξης των αιολικών μπορούν να περάσουν πλέον απαρατήρητα. Πρόκειται άλλωστε για τον ταχύτερα αναπτυσσόμενο ενεργειακό κλάδο, με κύκλο εργασιών που ξεπέρασε τα 5,5 δις $ το 2002 και στοχεύει στα δις $ ως το Η αιολική ενέργεια είναι σήμερα μια τεχνολογικά ώριμη, οικονομικά ανταγωνιστική και φιλική προς το περιβάλλον ενεργειακή επιλογή. (ΠΑΠΟΥΛΙΑ, 2004) Ο άνεμος είναι μία ανεξάντλητη πηγή ενέργειας, η οποία μάλιστα παρέχεται δωρεάν. Η αιολική ενέργεια ενισχύει την ενεργειακή ανεξαρτησία και ασφάλεια. Το αιολικό δυναμικό της χώρας μας είναι γεωγραφικά διεσπαρμένο, οδηγώντας στην αποκέντρωση του ενεργειακού συστήματος, ανακουφίζοντας τα συστήματα υποδομής και μειώνοντας τις απώλειες από τη μεταφορά ενέργειας. Η αιολική ενέργεια προστατεύει τον πλανήτη, καθώς αποφεύγονται οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου που αποσταθεροποιούν το παγκόσμιο κλίμα. Κάθε εγκατεστημένο μεγαβάτ (MW) αιολικής ενέργειας στην χώρα μας αποσοβεί την έκλυση περίπου 3 χιλιάδων τόνων διοξειδίου του άνθρακα ετησίως. Η λειτουργία ενός τυπικού αιολικού πάρκου, ισχύος 10 MW, προσφέρει ετήσια την ηλεκτρική ενέργεια που χρειάζονται νοικοκυριά και εξοικονομεί περίπου τόνους. (ΠΑΠΟΥΛΙΑ, 2004) 7

15 Η αιολική ενέργεια δεν επιβαρύνει το τοπικό περιβάλλον με επικίνδυνους αέριους ρύπους. Κατά την παραγωγή ενέργειας από συμβατικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής εκλύονται τεράστιες ποσότητες ρύπων, μεταξύ των οποίων τα καρκινογόνα μικροσωματίδια, το δηλητηριώδες μονοξείδιο του άνθρακα, το διοξείδιο του θείου και τα οξείδια του αζώτου που προκαλούν το φαινόμενο της όξινης βροχής. Κάθε κιλοβατώρα ηλεκτρισμού που παράγεται από τον άνεμο, σημαίνει μία λιγότερη κιλοβατώρα που θα είχε παραχθεί πιθανά με κάποιον άλλο ρυπογόνο τρόπο. Κατά μέσο όρο, κάθε κιλοβατώρα που παράγεται καίγοντας άνθρακα ή πετρέλαιο, εκλύει στην ατμόσφαιρα ένα περίπου κιλό διοξειδίου του άνθρακα, 4-20 γραμμάρια διοξειδίου του θείου, 1,5-15 γραμμάρια οξειδίων του αζώτου, 0,3-5 γραμμάρια μικροσωματιδίων και πολλούς ακόμη επικίνδυνους αέριους ρύπους. (ΠΑΠΟΥΛΙΑ, 2004) Για κάθε μεγαβάτ εγκατεστημένης ισχύος αιολικής ενέργειας δημιουργούνται 15 με 22 θέσεις εργασίας (στην κατασκευή των ανεμογεννητριών και το σχεδιασμό, υλοποίηση και λειτουργία του αιολικού πάρκου), εκ των οποίων 0,5-1 είναι μόνιμες και αφορούν την λειτουργία και διαχείριση του αιολικού πάρκου. Για σύγκριση αναφέρουμε ότι, για κάθε μεγαβάτ εγκατεστημένης ισχύος σε ένα ανθρακικό σταθμό, δημιουργούνται 0,2 μόνιμες θέσεις εργασίας, δηλαδή έως και 5 φορές λιγότερες των αιολικών (στοιχεία ΔΕΗ, με βάση την εμπειρία της από τους λιγνιτικούς σταθμούς στη βόρεια Ελλάδα). Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση Αιολικής Ενέργειας (EWEA), πάνω από άτομα απασχολούνταν στον κλάδο το 2001, ενώ μόνο στη Γερμανία, η αιολική βιομηχανία απασχολούσε άτομα το (ΠΑΠΟΥΛΙΑ, 2004) Η αιολική ενέργεια συμβάλλει στην τοπική ανάπτυξη. Στην Εύβοια για παράδειγμα, μέχρι τα μέσα του 2001 είχαν εγκατασταθεί 150 MW περίπου αιολικών πάρκων, συνολικού κόστους 170,2 εκατ. ευρώ. Για την κατασκευή κάθε πάρκου της τάξης των 10 MW απασχολήθηκαν εργαζόμενοι για 4-5 μήνες ανά έργο, οι μισοί εκ των οποίων, κατά μέσο όρο, προέρχονταν από το τοπικό ανθρώπινο δυναμικό. Το προσωπικό που 8

16 συμμετείχε στην φάση κατασκευής διανυκτέρευε σε τοπικά καταλύματα. Στην φάση λειτουργίας των αιολικών πάρκων οι μισοί περίπου εργαζόμενοι προέρχονται από το τοπικό ανθρώπινο δυναμικό. Στην Εύβοια, επίσης, δαπανώνται τοπικά ευρώ τον χρόνο ανά εγκατεστημένο MW (μισθοί, εργολαβίες, κλπ.). Τέλος, έχουν ήδη υλοποιηθεί από τους επενδυτές παράπλευρα έργα κοινωνικού οφέλους (σχολεία, πολιτιστικά κέντρα, παιδικοί σταθμοί), καθώς και χορηγίες, της τάξης των ευρώ ανά εγκατεστημένο MW ισοδύναμου πετρελαίου. Στα σημεία υψηλού αιολικού δυναμικού (εκεί δηλαδή όπου κατά προτεραιότητα εγκαθίστανται αιολικά πάρκα), τα οφέλη αυτά μπορεί να είναι αυξημένα κατά 15% περίπου. (ΠΑΠΟΥΛΙΑ, 2004) Σε ότι αφορά στα επενδυτικό κόστος, μία μέση τιμή για την Ελλάδα είναι περί τα ευρώ ανά εγκατεστημένο ένα κόστος που επιτρέπει στον επενδυτή να κάνει απόσβεση σε λογικά χρονικά πλαίσια και να προσδοκά σε κερδοφόρα λειτουργία του αιολικού πάρκου. Με βάση το σημερινό κόστος και το διαθέσιμο αιολικό δυναμικό στις πιο κατάλληλες περιοχές, η αιολική κιλοβατώρα είναι φθηνότερη από την αντίστοιχη που παράγεται από την καύση πετρελαίου ή φυσικού αερίου. Αν μάλιστα ενσωμάτωνε κανείς το λεγόμενο εξωτερικό κόστος στην τιμή της κιλοβατώρας που παράγεται από λιγνίτη, τότε η δύναμη του ανέμου θα έβγαινε με διαφορά ο φθηνότερος τρόπος παραγωγής ηλεκτρισμού Φωτοβολταϊκή Ενέργεια Με πρωτόγνωρους ρυθμούς ανάπτυξης κινείται η διεθνής αγορά φωτοβολταϊκών (Φ/Β) τα τελευταία χρόνια, κυρίως χάρη στα προγράμματα τριών χωρών που αποτελούν το βαρόμετρο για την ανάπτυξη της τεχνολογίας αυτής: της Ιαπωνίας, της Γερμανίας και των ΗΠΑ. Έτσι, πωλήθηκαν 530 μεγαβάτ (MW) φωτοβολταϊκών, ενώ η παραγωγή άγγιξε τα 562 MW. Η διεθνής αγορά φωτοβολταϊκών παρουσίασε το 2002 αύξηση 33,3% έναντι του προηγούμενου έτους, ενώ η αντίστοιχη αύξηση στην ευρωπαϊκή αγορά 9

17 ήταν 37,7%. Οι συνολικές πωλήσεις φωτοβολταϊκών ξεπέρασαν το ψυχολογικό όριο των MW. Εκτιμάται ότι το 2010, η εγκατεστημένη ισχύς των φωτοβολταϊκών θα ξεπεράσει διεθνώς τα MW. Η εκτίμηση αυτή βασίζεται τόσο στους σημερινούς ρυθμούς ανάπτυξης, όσο και στους στόχους που έχουν θέσει κατά καιρούς διάφορες κυβερνήσεις. Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Ένωση, στη Λευκή Βίβλο για τις ΑΠΕ, έχει θέσει ως στόχο τα MW ως το 2010, η Ιαπωνία τα MW, οι ΗΠΑ τα MW, ενώ εκτιμάται ότι οι υπόλοιπες χώρες θα εγκαταστήσουν περί τα MW. Προς το παρόν, οι ρυθμοί της ΕΕ υπολείπονται των στόχων της Λευκής Βίβλου, αν και οι πρόσφατες αποφάσεις διαφόρων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων (με χαρακτηριστικότερο το παράδειγμα της Βρετανίας) να ενισχύσουν την ανάπτυξη των φωτοβολταϊκών, θα βοηθήσουν σε μεγάλο βαθμό την επίτευξη του κοινοτικού στόχου. Ακόμη πάντως κι αν οι στόχοι της ΕΕ επιτευχθούν μερικώς, η συνολική εκτίμηση για MW διεθνώς το 2010 παραμένει ρεαλιστική. Ο κύκλος εργασιών της βιομηχανίας φωτοβολταϊκών αναμένεται να φθάσει τα 27,5 δις $ το (ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ, 1998) Σε ότι αφορά τη μελλοντική ανάπτυξη της βιομηχανίας, εκτιμάται ότι για κάθε νέο MW την περίοδο θα δημιουργηθούν περίπου 50 νέες θέσεις εργασίας [20 στην κατασκευή φωτοβολταϊκών και 30 στην εμπορία, εγκατάσταση και στην παροχή των συναφών υπηρεσιών]. Το παρακάτω διάγραμμα δείχνει τις άμεσες θέσεις εργασίας που δημιουργούνται ετησίως ανά εκατομμύριο επενδυμένων δολαρίων σε διάφορους ενεργειακούς κλάδους. Σε ότι αφορά το κόστος εγκατάστασης ενός φωτοβολταϊκού συστήματος, αυτό ποικίλλει ανάλογα με την εφαρμογή. Τα αυτόνομα συστήματα είναι ακριβότερα από τα διασυνδεδεμένα λόγω κυρίως του επιπλέον κόστους των συσσωρευτών που απαιτούνται στην περίπτωση των πρώτων. Το μέσο κόστος των αυτόνομων συστημάτων στην Ελλάδα είναι περί τα ευρώ/^, ενώ για τα διασυνδεδεμένα συστήματα το μέσο κόστος κυμαίνεται περί τα 9 ευρώ ^. Τα κόστη αυτά είναι σημαντικά υψηλότερα από τις τιμές των πιο ώριμων αγορών 10

18 (π.χ. της Ιαπωνίας και της Γερμανίας) όπου τα διασυνδεδεμένα συστήματα κοστίζουν περί τα 6 ευρώ ^, ενώ σε μεγάλα συστήματα (της τάξης των λίγων MW) τα κόστη αυτά μπορεί να πέσουν και στα 4 ευρώ ^. Το αναγόμενο κόστος της κιλοβατώρας που παράγεται από φωτοβολταϊκά κυμαίνεται διεθνώς από 0,25 έως 1$. Στην Ελλάδα, το μέσο αναγόμενο κόστος της ηλιακής κιλοβατώρας για διασυνδεδεμένα συστήματα είναι περίπου 0,6 ευρώ (υποθέτοντας μέση παραγωγή ΙΜή/ΙΜ, διάρκεια ζωής του συστήματος 20 χρόνια και προεξοφλητικό επιτόκιο 6%). Φυσικά το κόστος αυτό ποικίλλει ανάλογα με τη φύση του συστήματος (αυτόνομο ή διασυνδεδεμένο) και την κλιματική ζώνη που εγκαθίσταται το σύστημα. Η αγορά των φωτοβολταϊκών στην Ελλάδα είναι σήμερα σε εμβρυακή θα λέγαμε κατάσταση. Ελάχιστες αποκεντρωμένες εφαρμογές μετά βίας συντηρούν λίγες εταιρίες που δραστηριοποιούνται στον κλάδο. Κι αυτό παρόλες τις άριστες καιρικές συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη αυτής της τεχνολογίας. Περί τις 40 εταιρίες δραστηριοποιούνται σήμερα στο χώρο (εμπορία φωτοβολταϊκών και συναφών συστημάτων, μελέτες, εγκατάσταση, κ.λπ.). Οι μεγαλύτερες εταιρίες του κλάδου εγκαθιστούν μόλις ΙΜ το χρόνο, ενώ η σημερινή δυναμική της ελληνικής αγοράς απορροφά λίγες εκατοντάδες 1^ ετησίως, ισχύ πολύ μικρή συγκρινόμενη με το δυναμικό της χώρας, αλλά και τις εξελίξεις σε άλλες χώρες. Μέχρι και το 2000, στην ελληνική αγορά κυριαρχούσαν τα αυτόνομα συστήματα. Τα πρώτα διασυνδεδεμένα συστήματα σε κτιριακές εφαρμογές εγκαταστάθηκαν μόλις την τελευταία πενταετία, ενώ το 2001, χάρη στις επιδοτήσεις του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ενέργειας του Υπουργείου Ανάπτυξης, εγκαταστάθηκαν μερικές εκατοντάδες κιλοβάτ διασυνδεδεμένων σε ηλιακές εφαρμογές στην Κρήτη. Τα περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα των φωτοβολταϊκών είναι αδιαμφισβήτητα. Κάθε κιλοβατώρα που παράγεται από φωτοβολταϊκά, και άρα όχι από συμβατικά καύσιμα, συνεπάγεται την αποφυγή έκλυσης 1,1 κιλών διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα (με βάση το σημερινό ενεργειακό 11

19 μείγμα στην Ελλάδα και τις μέσες απώλειες του δικτύου). Επιπλέον, συνεπάγεται λιγότερες εκπομπές άλλων επικίνδυνων ρύπων (όπως τα αιωρούμενα μικροσωματίδια, τα οξείδια του αζώτου, οι ενώσεις του θείου, κ.λπ.). Για τις επιχειρήσεις παραγωγής ηλεκτρισμού, υπάρχουν ευδιάκριτα τεχνικά και εμπορικά πλεονεκτήματα από την εγκατάσταση μικρών συστημάτων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Όσο περισσότερα συστήματα παραγωγής ενέργειας εγκατασταθούν και συνδεθούν με το δίκτυο ηλεκτροδότησης, τόσο περισσότερα είναι τα οφέλη για τις επιχειρήσεις, όπως π.χ. η βελτίωση της ποιότητας της ηλεκτρικής ισχύος, η σταθερότητα της ηλεκτρικής τάσης και η μείωση των επενδύσεων για νέες γραμμές μεταφοράς. Η βαθμιαία αύξηση των μικρών ηλεκτροπαραγωγών μπορεί να καλύψει αποτελεσματικά τη διαρκή αύξηση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία σε διαφορετική περίπτωση θα έπρεπε να καλυφθεί με μεγάλες επενδύσεις για σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής. Η παραγωγή ηλεκτρισμού από μικρούς παραγωγούς μπορεί να περιορίσει επίσης την ανάγκη επενδύσεων σε νέες γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Το κόστος μιας νέας γραμμής μεταφοράς είναι πολύ υψηλό, αν λάβουμε υπόψη μας πέρα από τον τεχνολογικό εξοπλισμό και θέματα που σχετίζονται με την εξάντληση των φυσικών πόρων και τις αλλαγές στις χρήσεις γης. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) Οι διάφοροι μικροί παραγωγοί «πράσινης» ηλεκτρικής ενέργειας αποτελούν ιδανική λύση για τη μελλοντική παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στις περιπτώσεις όπου αμφισβητείται η ασφάλεια της παροχής. Η τοπική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας δεν δοκιμάζεται από δαπανηρές ενεργειακές απώλειες που αντιμετωπίζει το ηλεκτρικό δίκτυο (απώλειες, οι οποίες στην Ελλάδα ανέρχονται σε 12% κατά μέσο όρο). Από την άλλη, η μέγιστη παραγωγή ηλιακού ηλεκτρισμού συμπίπτει χρονικά με τις ημερήσιες αιχμές της ζήτησης (ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες), βοηθώντας έτσι στην εξομάλυνση των αιχμών φορτίου και στη μείωση του συνολικού κόστους της ηλεκτροπαραγωγής, δεδομένου ότι η κάλυψη αυτών των αιχμών είναι ιδιαίτερα δαπανηρή. 12

20 Τα φωτοβολταϊκά, εκτός από καθαρή ενέργεια, παρέχουν ακόμη προσέλκυση πελατών και αξιοπιστία σε ένα απελευθερωμένο περιβάλλον. Σε ένα υψηλά ανταγωνιστικό περιβάλλον, οι επιχειρήσεις παραγωγής ηλεκτρισμού χρειάζονται κίνητρα για να προσελκύσουν και να διατηρήσουν τους πελάτες τους. Σήμερα οι καταναλωτές στις απελευθερωμένες ενεργειακές αγορές δεν αγοράζουν απλά τη φθηνότερη ηλεκτρική ενέργεια, καθώς υπάρχει πλέον θέμα τόσο ποιότητας όσο και υπηρεσιών. Τα προγράμματα καθαρής ενέργειας μπορούν να είναι ελκυστικά σε αρκετά μεγάλο αριθμό καταναλωτών που ενδιαφέρονται γενικά για το περιβάλλον και ειδικότερα για τις κλιματικές αλλαγές Ηλιοθερμικά συστήματα Εδώ και μια εικοσαετία, οι Έλληνες καταναλωτές έχουν εξοικειωθεί με τους ηλιακούς θερμοσίφωνες για την παραγωγή ζεστού νερού. Απόρροια αυτής της εξοικείωσης ήταν η ανάπτυξη μιας υγιούς βιομηχανίας παραγωγής ηλιακών συστημάτων με έντονο μάλιστα τον εξαγωγικό χαρακτήρα τα τελευταία χρόνια. Εκείνο όμως που αγνοεί η πλειοψηφία των καταναλωτών είναι, όχι μόνο οι τεχνολογικές βελτιώσεις των ηλιοθερμικών συστημάτων για ζέσταμα του νερού, αλλά κυρίως οι λοιπές χρήσεις των ηλιοθερμικών τεχνολογιών όπως η θέρμανση χώρων, η τηλεθέρμανση οικισμών, ο ηλιακός κλιματισμός και η ηλιοθερμική παραγωγή ηλεκτρισμού. Οι εφαρμογές αυτές μπορούν όχι μόνο να διατηρήσουν ζωντανή την εγχώρια βιομηχανία (η οποία δείχνει σημάδια κόπωσης και κορεσμού τα τελευταία χρόνια), αλλά και να προσφέρουν πληθώρα νέων επιχειρηματικών ευκαιριών, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην προστασία του περιβάλλοντος. Ηλιοθερμικά συστήματα για θέρμανση νερού Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους και μιλούν δυνατά. Η μέση ετήσια αύξηση της ευρωπαϊκής αγοράς ηλιοθερμικών συστημάτων ήταν 13,6%. Κάθε χρόνο, στις χώρες της ΕΕ εγκαθίστανται πάνω από 1 εκατ. τετραγωνικά μέτρα 13

21 συλλεκτών, ενώ τα συνολικά εγκατεστημένα συστήματα (επίπεδοι συλλέκτες με κάλυμμα) ανέρχονται σε 11 εκατ. τετραγωνικά μέτρα περίπου. Αν μάλιστα προσθέσει κανείς και τα μικρότερα μερίδια των συλλεκτών με σωλήνες κενού και τους συλλέκτες χωρίς κάλυμμα, τότε φτάνει στα 12,8 τετραγωνικά μέτρα ηλιακών συλλεκτών ή αλλιώς σε 34 η 2 ανά ευρωπαίους. Οι αριθμοί όμως δεν λένε πάντα όλη την αλήθεια ή δεν αποκαλύπτουν όλες τις διαστάσεις της. Η εντυπωσιακή κατά τ' άλλα αύξηση των ηλιακών συλλεκτών είναι απόρροια κυρίως της δυναμικής ανάπτυξης που γνώρισαν τρεις χώρες: η Γερμανία, η Αυστρία και η Ελλάδα. Η Γερμανία π.χ. είχε εγκατεστημένα 4,4 εκατ. τετραγωνικά μέτρα συλλεκτών, ενώ η Ελλάδα είχε κάτι λιγότερο από 3 εκατ. τετραγωνικά μέτρα συλλεκτών (με ποσοστό διείσδυσης περί το 30% και τον υψηλότερο δείκτη χρήσης ηλιακών ανά κάτοικο, περίπου 265 γρ2/1.000 κατοίκους), ενώ η Αυστρία με περίπου 2,5 εκατ. τετραγωνικά μέτρα συλλεκτών αποτελεί πια τη δεύτερη αγορά στην ΕΕ με βάση τις ετήσιες εγχώριες πωλήσεις συστημάτων. Η εντυπωσιακή ανάπτυξη στη Γερμανία και την Αυστρία είναι απόρροια κυρίως των ισχυρών κινήτρων που δίνονται από πλευράς κυβερνήσεων (125 ευρώ/η2 στη Γερμανία, ευρώ ανά σύστημα συν ευρώ ανά η 2 στην Άνω Αυστρία). Η πρόσφατη άρση των φοροαπαλλαγών για εγκατάσταση ηλιακών συστημάτων σε κατοικίες, ερμηνεύει σε μεγάλο βαθμό τη σχετική πτώση της ελληνικής αγοράς το Στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, τα εγκατεστημένα συστήματα είναι σχετικά λίγα, κάποιες όμως αρχίζουν σιγάσιγά να ξυπνούν από τον επενδυτικό λήθαργο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ισπανία, όπου το λεγόμενο «μοντέλο της Βαρκελώνης» απογειώνει την αγορά. Στη Βαρκελώνη (και σύντομα και σε άλλες ισπανικές πόλεις), η νομοθεσία επιβάλλει τη χρήση ηλιακών συστημάτων σε νέα κτίρια καθώς και σε μεγάλα κτίρια στη φάση της ανακαίνισης. (ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ, 1998) Η ηλιοθερμική βιομηχανία στην ΕΕ απασχολεί άτομα, εκ των οποίων τα περίπου στην Ελλάδα. Οι αριθμοί αυτοί μπορούν να πολλαπλασιαστούν αν υλοποιηθούν οι στόχοι που έχει θέσει η Λευκή Βίβλος της 14

22 ΕΕ για τις ΑΠΕ, η οποία προβλέπει την εγκατάσταση 100 εκατ. τετραγωνικών μέτρων συλλεκτών ως το Η ESTIF (European Solar Thermal Industry Federation) θεωρεί αυτό το στόχο μη ρεαλιστικό. Με τους σημερινούς ρυθμούς ανάπτυξης, ο στόχος της Λευκής Βίβλου θα επιτευχθεί το 2022, ενώ με βάση ένα ρεαλιστικό σενάριο ανάπτυξης που προτείνει η ESTIF (και το οποίο προϋποθέτει σειρά οικονομικών κινήτρων και θεσμικών ρυθμίσεων), το Σε ότι αφορά τα κεντρικά ηλιακά συστήματα, οι κυριότερες εφαρμογές τους είναι οι εξής: Παραγωγή ζεστού νερού για τη βιομηχανία Κτιριακές εφαρμογές (ξενοδοχεία, νοσοκομεία, σχολεία, αθλητικά κέντρα, συγκροτήματα κατοικιών) Θέρμανση δαπέδου και χώρου θερμοκηπίων Θέρμανση και κλιματισμός χώρων Αφαλάτωση Η περίοδος απόσβεσης ενός τέτοιου συστήματος ποικίλλει από 3,5 έως 8 χρόνια, ενώ μειώνεται και στα 2-4 χρόνια σε περίπτωση που το σύστημα επιδοτηθεί από τα σχετικά προγράμματα του Υπουργείου Ανάπτυξης. ^ Ηλιακά συστήματα για θέρμανση χώρων Τα συστήματα αυτά χρησιμοποιούνται ευρέως στη Βόρεια και Κεντρική Ευρώπη, συνήθως σε συνδυασμό με κάποιο άλλο σύστημα θέρμανσης (π.χ. βιομάζα ή αέριο), γι' αυτό και είναι γνωστά ως combisystems. Σε μεγαλύτερη κλίμακα (πάνω από 500 m2 συλλεκτών) μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την τηλεθέρμανση οικισμών και εμπορικών κτιρίων. Στα τέλη του 2002 υπήρχαν 65 τέτοιες μεγάλες εφαρμογές στην ΕΕ. ^ Ηλιακός κλιματισμός Δροσιά από τον ήλιο;ναι, αρκεί να εφαρμόσει κανείς κάποια από τις κατάλληλες γι' αυτό τεχνολογίες (συνήθως προσρόφησης ή απορρόφησης). Οι πρώτες πιλοτικές εφαρμογές του ηλιακού κλιματισμού έγιναν στην Ελλάδα ήδη 15

23 εδώ και μία εικοσαετία. Μόλις πρόσφατα όμως η πρόοδος της τεχνολογίας επέτρεψε την ανάπτυξη εμπορικών εφαρμογών. Ένα σύστημα ηλιακού κλιματισμού τοποθετήθηκε πρόσφατα στις εγκαταστάσεις εργοστασίου καλλυντικών στα Οινόφυτα Βοιωτίας. Το έργο, που επιδοτήθηκε στα πλαίσια του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ενέργειας, υλοποιήθηκε από την ελληνική εταιρία Sole ΑΒΕΕ με τη συνεργασία του ΚΑΠΕ. Δύο ξενοδοχεία στην Κρήτη (όπου περιλαμβάνεται θέρμανση της πισίνας) ήταν οι εφαρμογές που ακολούθησαν. Ηλιοθερμική παραγωγή ηλεκτρισμού Ήδη από τη δεκαετία του 1980, η Καλιφόρνια πρωτοπορούσε με την εγκατάσταση 354 MW ηλιοθερμικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, οι οποίοι παρέχουν στο δίκτυο 800 εκατ. πράσινες κιλοβατώρες ετησίως. Οι σταθμοί αυτοί βασίζονται στην τεχνολογία των ηλιακών παραβολικών κατόπτρων (μία από τις τρεις που υπάρχουν και συναγωνίζονται μεταξύ τους) και μπορούν να λειτουργήσουν με ή χωρίς αποθήκευση της παραγόμενης ενέργειας ή και σε συνδυασμό με άλλη πηγή ενέργειας (π.χ. βιομάζα, φυσικό αέριο, κ.λπ.). Παρόλο που τα κόστη της ηλιακής κιλοβατώρας που επετεύχθησαν στην Καλιφόρνια δεν είναι απαγορευτικά (0,10-0,12 $/KWh), δεν είναι προς το παρόν ανταγωνιστικά των συμβατικών σταθμών και κυρίως αυτών με φυσικό αέριο. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει όμως σε περιοχές, όπως π.χ. η Κρήτη, όπου η τιμή της συμβατικής κιλοβατώρας που παράγεται από πετρελαϊκούς σταθμούς ξεπερνά τις ώρες αιχμής τα 0,15 $/KWh. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που η Κρήτη είναι μια από τις προτεινόμενες περιοχές για εγκατάσταση ενός ηλιοθερμικού σταθμού ηλεκτροπαραγωγής ισχύος 50 MW. Ένας τέτοιος σταθμός θα μπορούσε να καλύψει πάνω από το 10% των αναγκών του νησιού σε ηλεκτρική ενέργεια με έναν φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο. Βέβαια, ο σημερινός τρόπος τιμολόγησης του ηλεκτρισμού θέτει προς το παρόν σημαντικά εμπόδια στην υλοποίηση μιας τέτοιας επένδυσης. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) 16

24 Βιομάζα Αποτέλεσε το πρώτο καύσιμο στην αυγή της ανθρωπότητας και συνεχίζει να καλύπτει σημαντικό μερίδιο των ενεργειακών αναγκών στις αναπτυσσόμενες κυρίως χώρες. Η βιομάζα, με τη μορφή καυσόξυλων συνήθως, αποτελεί την παλαιότερη και συχνά τη μόνη ενεργειακή επιλογή. Εκτιμάται ότι σήμερα, οι εφαρμογές της βιομάζας καλύπτουν το 14% των παγκόσμιων ενεργειακών αναγκών. Αυτή η μακροημέρευση όμως στα ενεργειακά πράγματα έχει δημιουργήσει και στερεότυπα που καθόλου δεν ανταποκρίνονται στις σύγχρονες εφαρμογές των βιοκαυσίμων. Οι σύγχρονες τεχνολογίες αξιοποίησης της βιομάζας έχουν εξελιχθεί τόσο, που πλέον αποτελούν μια αξιόπιστη και ανταγωνιστική επιλογή, όχι μόνο σε επίπεδο κατοικίας, αλλά και σε ένα ευρύ φάσμα επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Η βιομάζα και τα βιοκαύσιμα βρίσκουν πλέον εφαρμογές σε: ^ Παραγωγή θερμότητας για θέρμανση χώρων και βιομηχανικές χρήσεις ^ Παραγωγή ηλεκτρισμού ^ Συμπαραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού ^ Υποκατάστατο του πετρελαίου στις μεταφορές Παράλληλα, τα σύγχρονα συστήματα βιομάζας χρησιμοποιούνται ολοένα και συχνότερα σε υβριδικές εφαρμογές (π.χ. σε ^ηάΐ$γ$1θη$ από κοινού με ηλιοθερμικά συστήματα), ενώ μπορούν να παράσχουν μία διέξοδο σε πολλούς αγρότες, οι οποίοι είτε μπορούν να στραφούν σε ενεργειακές καλλιέργειες είτε να αξιοποιήσουν τα αγροτικά και κτηνοτροφικά παραπροϊόντα που σήμερα λογίζονται ως απόβλητα και συνεπώς ως κόστος. Οι σύγχρονες εφαρμογές της βιομάζας βρίσκουν πρόσφορο έδαφος κυρίως στις χώρες της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης, όπου η διαθεσιμότητα πρώτων υλών είναι δεδομένη. Η χρήση της βιομάζας γίνεται συνήθως με την 17

25 καύση τεμαχίων ξύλου (wood chips) ή συσσωματωμάτων (wood pellets, μικρά πεπιεσμένα κομμάτια από σκόνη ξύλου) σε σύγχρονους λέβητες υψηλής τεχνολογίας με αυτόματη τροφοδοσία καυσίμου και ηλεκτρονικά ελεγχόμενη παροχή αέρα, οι οποίοι είναι σε θέση να αποδώσουν περισσότερο από το 90% της ενέργειας που περιέχεται στο ξύλο για θέρμανση. Σε σύγκριση με το 10% περίπου της αποδοτικότητας ενός παραδοσιακού τζακιού ή το 50% ενός συμβατικού λέβητα ξύλου, η υπεροχή είναι σαφής. Η εμπειρία των ευρωπαϊκών χωρών από τη χρήση βιομάζας έδειξε ότι, παρόλη την αρχικά υψηλότερη επένδυση, τα μειωμένα λειτουργικά κόστη οδηγούν τελικά σε τιμές της παραγόμενης ενέργειας συγκρίσιμες ή και σημαντικά χαμηλότερες από τις αντίστοιχες που προκύπτουν καίγοντας πετρέλαιο ή φυσικό αέριο. Οι σύγχρονοι λέβητες βιομάζας αποδεικνύονται, για παράδειγμα, έως 20% φθηνότεροι από τους αντίστοιχους λέβητες πετρελαίου στην Αυστρία και έως 55% φθηνότεροι στη Δανία, όπως έδειξαν σχετικές έρευνες. Την τελευταία δεκαετία, δεκάδες μονάδες τηλεθέρμανσης υποκατέστησαν το συμβατικό καύσιμό τους (συνήθως άνθρακα) με βιομάζα, με προφανή περιβαλλοντικά και οικονομικά πλεονεκτήματα. Σε ότι αφορά εμπορικές και βιομηχανικές εφαρμογές, καταγράφουμε ενδεικτικά μερικές που ξεχωρίζουν στη χώρα μας και δείχνουν το εύρος των δυνατοτήτων: ^ Εγκατάσταση συστήματος συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού σε εκκοκκιστήριο στη Βοιωτία με καύση υπολειμμάτων εκκοκκισμού. ^ Θέρμανση θερμοκηπίων με αξιοποίηση στερεών υπολειμμάτων ελαιουργείων στην Κέρκυρα, με τσόφλια αμυγδάλου στο Βελεστίνο και καύση άχυρου σιτηρών στον Αγ. Δημήτριο Σερρών. ^ Υποκατάσταση πετρελαίου σε κιβωτοποιΐα στο Μακροχώρι Ημαθίας. ^ Τηλεθέρμανση της Κοινότητας Νυμφασίας στο Νομό Αρκαδίας με καύση δασικής βιομάζας. ^ Αξιοποίηση πυρηνόξυλου για ζεστό νερό και θέρμανση χώρων σε ξενοδοχείο της Κρήτης. 18

26 Η βιομάζα μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διάφορες μορφές της και με τη χρήση ποικίλλων τεχνολογιών για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικά για συμπαραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού. Συνήθως χρησιμοποιείται με τη μορφή βιοαερίου ή και γεωργικών υπολειμμάτων. Να διευκρινίσουμε εδώ ότι στις εφαρμογές αυτές δεν υπάγεται η θερμική αξιοποίηση των απορριμμάτων (με καύση, αεριοποίηση ή πυρόλυση), αφού για τις τεχνολογίες αυτές έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί ισχυρές ενστάσεις από περιβαλλοντικές οργανώσεις. Επιπλέον, η ενεργειακή αξιοποίηση των απορριμμάτων και πολλών βιομηχανικών αποβλήτων μπορεί να γίνει με πιο δόκιμες και φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες. (ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ, 1998) ^ Η εποχή των βιοκαυσίμων Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί τα βιοκαύσιμα ως ένα από τα γρηγορότερα άλογα στην κούρσα για καθαρότερες πηγές ενέργειας. Με την οδηγία 2003/30 της 8ης Μαΐου 2003 σχετικά με την προώθηση της χρήσης βιοκαυσίμων ή άλλων ανανεώσιμων καυσίμων για τις μεταφορές, καθορίστηκε ελάχιστο ενδεικτικό επίπεδο βιοκαυσίμων ως ποσοστό επί των καυσίμων που θα πωλούνται από το 2005 και μετά, αρχίζοντας από το 2% και καταλήγοντας στο 5,75% των πωλουμένων καυσίμων το Παράλληλα, θα δοθεί στα κράτη μέλη η δυνατότητα εφαρμογής μειωμένου συντελεστή ειδικού φόρου κατανάλωσης σε καθαρά ή αναμεμειγμένα βιοκαύσιμα, όταν χρησιμοποιούνται ως καύσιμα είτε θέρμανσης, είτε κίνησης. Με τον όρο βιοκαύσιμα, νοούνται μία σειρά από διαφορετικά προϊόντα, όπως: 1. Βιοαιθανόλη: αιθανόλη η οποία παράγεται από βιομάζα ή/και από το βιοαποικοδομήσιμο κλάσμα αποβλήτων, για χρήση ως βιοκαύσιμο. 2. Ντίζελ βιολογικής προέλευσης: μεθυλεστέρας ο οποίος παράγεται από φυτικά ή ζωικά έλαια, ποιότητας ντίζελ, για χρήση ως βιοκαύσιμο. 19

27 3. Βιοαέριο: καύσιμο αέριο το οποίο παράγεται από βιομάζα ή/και από το βιοαποικοδομήσιμο κλάσμα αποβλήτων, το οποίο μμπορεί να καθαριστεί φτάνοντας την ποιότητα του φυσικού αερίου, για χρήση ως βιοκαύσιμο ή ξυλαέριο. 4. Βιομεθανόλη: μεθανόλη η οποία παράγεται από βιομάζα, για χρήση ως βιοκαύσιμο. 5. Βιοδιμεθυλαιθέρας: διμεθυλαιθέρας ο οποίος παράγεται από βιομάζα, για χρήση ως βιοκαύσιμο. 6. Βιο-ΕΤΒΕ (αιθυλοτριτοβουτυλαιθέρας): ΕΤΒΕ ο οποίος παράγεται από βιοαιθανόλη. 7. Βιο-ΜΤΒΕ (μεθυλοτριτοβουτυλαιθέρας): καύσιμο το οποίο παράγεται από βιομεθανόλη. 9. Συνθετικά βιοκαύσιμα: συνθετικοί υδρογονάνθρακες ή μείγματα συνθετικών υδρογονανθράκων που έχουν παραχθεί από βιομάζα. 10. Βιοϋδρογόνο: υδρογόνο το οποίο παράγεται από βιομάζα ή/και από βιοαποικοδομήσιμο κλάσμα αποβλήτων για χρήση ως βιοκαύσιμο. 11. Καθαρά φυτικά έλαια: έλαια από ελαιούχα φυτά, παραγόμενα με συμπίεση, έκθλιψη ή ανάλογες μεθόδους, φυσικά ή εξευγενισμένα αλλά μη χημικώς τροποποιημένα, όταν είναι συμβατά με τον τύπο του οικείου κινητήρα και τις αντίστοιχες προϋποθέσεις όσον αφορά τις εκπομπές. Ένα χαρακτηριστικό των βιοκαυσίμων είναι ότι μπορούν να παραχθούν τόσο με βιομηχανική κλίμακα (σε επίπεδο διυλιστηρίων) όσο και σε μικρές παραγωγικές μονάδες (ακόμη και οικιακές) αξιοποιώντας, για παράδειγμα, τα χρησιμοποιημένα έλαια εστιατορίων. Στην Ελλάδα έχει δοκιμαστεί πιλοτικά η χρήση βιοκαυσίμων σε οχήματα σε ένα τυπικό στόλο πετρελαιοκίνητων οχημάτων της περιοχής Αθηνών και στην περιοχή της Θράκης. Παράλληλα, εξετάστηκε η δυνατότητα εγχώριας παραγωγής βιοντίζελ με πιο πολλά υποσχόμενες πρώτες ύλες το βαμβακέλαιο, το τοματέλαιο και τα τηγανισμένα λάδια. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα έχουν γίνει 20

28 πολυετείς έρευνες για πιθανή αξιοποίηση ενεργειακών καλλιεργειών. Τα είδη που εξετάστηκαν περιλαμβάνουν τα καλάμια, τις αγριαγκινάρες, το μίσχανθο, τον ευκάλυπτο και την ψευδακακία. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) Με εξαίρεση την παραγωγή θερμότητας, τα κόστη της αξιοποίησης άλλων εφαρμογών της βιομάζας παραμένουν ακόμη σχετικά υψηλά. Γι' αυτό άλλωστε και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εισηγείται αλλαγές στη φορολόγηση των καυσίμων με στόχο να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα των βιοκαυσίμων. Ο πίνακας που ακολουθεί δίνει ενδεικτικά κόστη για διάφορες εφαρμογές αξιοποίησης της βιομάζας στην ΕΕ (τιμές Ιανουαρίου 2003) Γεωθερμία Η γεωθερμία είναι σαν τον Ιανό. Έχει συχνά δύο πρόσωπα, τόσο στο ενεργειακό, όσο και στο αναπτυξιακό της κομμάτι. Σε ότι αφορά στην ενεργειακή διάσταση, η γεωθερμία, ανάλογα με τη θερμοκρασία των γεωθερμικών ρευστών και την τεχνολογία, μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για την παραγωγή ηλεκτρισμού, όσο και για τη θέρμανση και κλιματισμό χώρων. Σε ότι αφορά στην ανάπτυξη των σχετικών αγορών, οι ρυθμοί ανάπτυξης στην ΕΕ δείχνουν πως θα ξεπεραστούν οι στόχοι που είχαν τεθεί στη Λευκή Βίβλο για τις ΑΠΕ για το Και να σκεφτεί κανείς πως η ΕΕ έρχεται μόλις τρίτη στην κούρσα μετά τις ΗΠΑ και τις ασιατικές χώρες. Η άλλη πλευρά του νομίσματος βέβαια είναι πως σ' αυτή την κούρσα δεν συμμετέχει δυστυχώς η Ελλάδα, τουλάχιστον ως προς το κομμάτι εκείνο που αφορά την γεωθερμική παραγωγή ηλεκτρισμού. Ένα άκαμπτο θεσμικό πλαίσιο, το οποίο αναμορφώθηκε μόλις τον Αύγουστο του 2003 (Ν. 3175/2003), δεν επέτρεψε μέχρι τώρα την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με εκμετάλλευση των πλούσιων γεωθερμικών πεδίων που διαθέτει η χώρα μας. Ακόμη χειρότερα, τραγικά λάθη στην προσπάθεια να εκμεταλλευτεί η ΔΕΗ το γεωθερμικό πεδίο της Μήλου μερικά χρόνια πριν, οδήγησαν στο να δημιουργηθεί ένα εχθρικό κλίμα για τη γεωθερμία στη χώρα μας. 21

29 Η παραγωγή θερμότητας με γεωθερμικές τεχνικές γίνεται με δύο διακριτούς τρόπους. Είτε με την απ' ευθείας εκμετάλλευση του γεωθερμικού ρευστού που βρίσκεται στο υπέδαφος (συνήθως σε θερμοκρασίες βαθμών), είτε με τη χρήση γεωθερμικών αντλιών θερμότητας οι οποίες εκμεταλλεύονται τη διαφορά θερμοκρασίας ανάμεσα στο έδαφος και την επιφάνεια της γης. Η πρώτη μέθοδος συχνά καταγράφεται και ως γεωθερμία μέσης ή χαμηλής ενθαλπίας, ενώ η δεύτερη είναι γνωστή και ως ηλιογεωθερμία ή αβαθής γεωθερμία. Η αρχή του γεωθερμικού κλιματισμού είναι εξαιρετικά απλή. Βασίζεται στο γεγονός ότι λίγα μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης, η θερμοκρασία του εδάφους είναι σταθερή στους βαθμούς Κελσίου. Αν συνεπώς εκμεταλλευτούμε τη διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ υπεδάφους και επιφάνειας, μπορούμε να θερμάνουμε χώρους το χειμώνα και να τους ψύξουμε αντίστοιχα το καλοκαίρι. Αυτό γίνεται με τη χρήση μιας γεωθερμικής αντλίας θερμότητας, η δε θερμότητα μεταδίδεται μέσω ενός δικτύου σωληνώσεων που είτε βρίσκονται σε οριζόντια διάταξη και χαμηλό βάθος, είτε σε κατακόρυφη διάταξη εκμεταλλευόμενοι μία γεώτρηση που γίνεται γι' αυτό το λόγο. Το κύκλωμα μπορεί να είναι αντίστοιχα κλειστό ή ανοιχτό, όπως φαίνεται και στα παρακάτω σχήματα. Μια γεωθερμική αντλία καταναλώνει συνήθως γύρω στο 30% της ενέργειας που αποδίδει, συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στην εξοικονόμηση ενέργειας Μικρά υδροηλεκτρικά Το μέγεθος μετράει. Στην περίπτωση των υδροηλεκτρικών έργων, η διαπίστωση αυτή είναι καθοριστική, καθώς οι μεγάλοι υδροηλεκτρικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής βρίσκονται πλέον στο στόχαστρο περιβαλλοντικών και άλλων οργανώσεων λόγω των δυσμενών επιπτώσεων που μπορεί να έχουν στο 22

30 περιβάλλον. Η κριτική αυτή (δόκιμη και τεκμηριωμένη εν πολλοίς) ενίοτε συμπαρασύρει δυστυχώς και τα μικρότερης κλίμακας έργα που δεν μοιράζονται τις αρνητικές συνέπειες των γιγάντων συγγενών τους. Έτσι, προκειμένου να ξεχωρίσει η ήρα από το στάρι, πολλές χώρες έθεσαν όρια ισχύος για να καθορίσουν τι νοείται ως μικρό υδροηλεκτρικό. Στη χώρα μας (αλλά και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων) η γραμμή χαράκτηκε στα 10 MW. Τα συστήματα κάτω του 1 MW χαρακτηρίζονται ως μίνιυδροηλεκτρικά, κάτω των 100 1^ μίκρο-υδροηλεκτρικά και κάτω του 1 1^ πικουδροηλεκτρικά. (ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ, 1998) Μόνο στις χώρες της ΕΕ υπάρχουν σήμερα περισσότερα από μικρά υδροηλεκτρικά έργα, με εγκατεστημένη ισχύ που πλησιάζει τα MW (ένα τέταρτο περίπου της παγκόσμιας εγκατεστημένης ισχύος). Στην Ελλάδα, η συνολική εγκατεστημένη ισχύς μικρών υδροηλεκτρικών στα τέλη Αυγούστου 2003 ήταν περίπου 45 MW. Τα μικρά υδροηλεκτρικά συμβάλλουν ήδη στη μείωση των εκπομπών ^ 2 κατά 32 εκατ. τόνους ετησίως, ενώ έχουν επίσης βοηθήσει να μειωθούν οι ετήσιες εκπομπές διοξειδίου του θείου κατά τόνους. Ένα τυπικό μικρό υδροηλεκτρικό του 1 MW, παράγει περίπου 6 εκατ. κιλοβατώρες ετησίως και αποσοβεί την έκλυση τόνων διοξειδίου του άνθρακα (η εκτίμηση για τις εκπομπές γίνεται με βάση το μέσο ενεργειακό μείγμα στην Ελλάδα). Η αξιοποίηση του μικροϋδροηλεκτρικού δυναμικού χιλιάδων μικρών ή μεγαλύτερων υδατορευμάτων και πηγών μπορεί να συνοδεύεται από ταυτόχρονη κάλυψη υδρευτικών ή και αρδευτικών αναγκών, καθώς και δραστηριοτήτων αθλητισμού και αναψυχής. Παράλληλα τα μικρά υδροηλεκτρικά παρουσιάζουν κάποια σημαντικά πλεονεκτήματα όπως η δυνατότητα άμεσης σύνδεσηςαπόζευξης στο δίκτυο, η αυτόνομη λειτουργία τους, η αξιοπιστία, η παραγωγή ενέργειας άριστης ποιότητας χωρίς διακυμάνσεις, η άριστη διαχρονικά συμπεριφορά τους, η μεγάλη διάρκεια ζωής και ο μικρός χρόνος απόσβεσης των 23

31 αναγκαίων επενδύσεων που οφείλεται στο πολύ χαμηλό κόστος λειτουργίας και συντήρησης. Σε ότι αφορά τις πιθανές περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την κατασκευή τους, δεν μπορεί να γενικεύσει κανείς εύκολα, και αυτό που απαιτείται είναι η κατά περίπτωση εκπόνηση μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Οι επιπτώσεις διαφέρουν σημαντικά και εξαρτώνται από το αν το υδροηλεκτρικό συνοδεύεται ή όχι από ταμιευτήρα (και πόσο μεγάλο) ή αν είναι ελευθέρας ροής αξιοποιώντας την ορμή κάποιου υδατορεύματος. Εξαρτάται επίσης από το αν γίνεται εκτροπή των νερών του υδατορεύματος, κι αν ναι σε τι ποσοστό, και φυσικά από τα μέτρα που έχουν ληφθεί κατά το σχεδιασμό για την άμβλυνση και αντιμετώπιση των όποιων πιθανών επιπτώσεων Ενέργεια από την θάλασσα Έχει την υψηλότερη ενεργειακή πυκνότητα απ' όλες τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Παρόλα αυτά παραμένει ακόμη στο επενδυτικό περιθώριο και μόλις πρόσφατα έκανε το ντεμπούτο της σε αξιόλογες υπεράκτιες εφαρμογές. Πρόκειται για την κυματική ενέργεια, το δυναμικό της οποίας εκτιμάται σε TWh/έτος ή αλλιώς στο 10% των παγκόσμιων αναγκών σε ηλεκτρισμό. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, εκτιμάται ότι θα απαιτηθούν επενδύσεις ύψους 820 δις ευρώ. Το δυναμικό για την Ευρώπη εκτιμάται σε MW, ενώ για τη Μεσόγειο σε MW. Στην Ελλάδα, οι πιο πολλά υποσχόμενες περιοχές είναι αυτές του νοτιοδυτικού Αιγαίου. Δεδομένου ότι σήμερα η συνολικά εγκατεστημένη ισχύς είναι μόλις 2 MW (κυρίως σε πιλοτικές εφαρμογές ανά τον κόσμο), ο δρόμος για την ανάπτυξη της κυματικής ενέργειας είναι μακρύς. Όχι όμως και αδύνατος, αφού το ανηγμένο κόστος για την παραγόμενη ενέργεια κυμαίνονται ήδη περί τα 0,08 ευρώ/ι^ή (εκτιμήσεις που λαμβάνουν προεξοφλητικό επιτόκιο ίσο με 8%), κόστος όχι απαγορευτικό για μια τεχνολογία που τώρα ανοίγει τα φτερά της. Τα συνήθη μεγέθη των εφαρμογών αφορούν 24

32 πρωτίστως σε συστήματα των λίγων κιλοβάτ, ενώ η έρευνα εστιάζει πλέον και σε μεγαλύτερα συστήματα των 2-4 MW. Μια λιγότερο γνωστή αλλά εντυπωσιακά απλή και αποδοτική εφαρμογή είναι η χρήση της θερμοκρασιακής διαφοράς μεταξύ θαλασσινού νερού και ατμόσφαιρας για τον κλιματισμό χώρων. Μια τέτοια πρωτοποριακή εφαρμογή είχαμε πρόσφατα στην Ύδρα. Οι κλασικοί αερόψυκτοι ψύκτες που χρησιμοποιούνται για τον κλιματισμό των κτιρίων δίνουν τη θέση τους σε υδρόψυκτους που ψύχονται από κεντρικό δίκτυο διανομής θαλασσινού νερού που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης. Το καινοτόμο έργο, υπό τον τίτλο "Ψύξη με θάλασσα", αναπτύχθηκε σε πιλοτική φάση από την ελληνική εταιρεία ΗΛΙΟΣΤΑΤΗΣ στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος "Κλιματισμός στις πόλεις του αύριο". Το νέο σύστημα θα λειτουργεί και τον χειμώνα για τη θέρμανση των κτιρίων, μέσω αντιστροφής του κύκλου, δηλαδή με την εφαρμογή της αρχής της αντλίας θερμότητας. Η λύση εξασφαλίζει μία σειρά από πλεονεκτήματα, τα οποία βοηθούν στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής, στην εξοικονόμηση ενέργειας και στην προστασία του περιβάλλοντος. Με τη χρήση της θάλασσας, η θερμοκρασία της οποίας το καλοκαίρι δεν ξεπερνά τους 20 βαθμούς Κελσίου, εξασφαλίζεται μείωση της ηλεκτρικής κατανάλωσης κατά 40%. Επιπλέον, καταργείται η απόρριψη θερμού αέρα στην ήδη ζεστή ατμόσφαιρα, επειδή χρησιμοποιούνται υδρόψυκτοι και όχι αερόψυκτοι ψύκτες. Παράλληλα, η απορριπτόμενη μέσω της θάλασσας θερμότητα δημιουργεί φυσικούς μηχανισμούς εξάτμισης και εμπλουτισμό του ξηρού αέρα με υγρασία. Η πρωτοποριακή αυτή τεχνολογία συμβάλλει στη θερμική, ηχητική και αισθητική βελτίωση του περιβάλλοντος χώρου, αφού τα υδρόψυκτα μηχανήματα τοποθετούνται στα υπόγεια και όχι στις εξωτερικές πλευρές των κτιρίων. 25

33 Κυψέλες καυσίμου Το 1839 ήταν μια χρονιά σταθμός για τα ενεργειακά πράγματα. Τελείως συμπτωματικά, εκείνη τη χρονιά, είχαμε δύο σημαντικές ανακαλύψεις που σήμερα υπόσχονται να αλλάξουν το μέλλον του πλανήτη μας. Εκείνη τη χρονιά, ο Becquerel ανακάλυπτε το φωτοβολταϊκά φαινόμενο, ανοίγοντας το δρόμο για το πέρασμα, ενάμιση και πλέον αιώνα μετά, στην ηλιακή εποχή. Την ίδια χρονιά, ένας άλλος επιστήμονας, ο Sir William Grove, κατασκεύαζε την πρώτη κυψέλη καυσίμου, χωρίς να φαντάζεται πως, η ξεχασμένη για δεκαετίες εφεύρεσή του, θα υποσχόταν την οικονομία του υδρογόνου που ευαγγελίζονται σήμερα κυβερνήσεις, περιβαλλοντολόγοι και ενεργειακοί προφήτες. Η κυψέλη καυσίμου είναι ουσιαστικά μια συσκευή μετατροπής ηλεκτροχημικής ενέργειας. Η λειτουργία της είναι αντίστροφη από αυτή μιας ηλεκτρολυτικής μονάδας και προσομοιάζει την λειτουργία μιας μπαταρίας, με την διαφορά ότι δεν έχει τον περιορισμό της εξάντλησης του καυσίμου, μια και το καύσιμο (υδρογόνο) και το οξειδωτικό (αέρας ή οξυγόνο) εισάγονται συνεχώς στην άνοδο και την κάθοδο και τα προϊόντα (ηλεκτρική ενέργεια και νερό) απομακρύνονται. Μπορεί να είναι 2 ή 3 φορές περισσότερο αποδοτική από μία μηχανή εσωτερικής καύσης που μετατρέπει καύσιμο σε ισχύ. Μία κυψέλη καυσίμου παράγει ηλεκτρισμό, νερό και θερμότητα χρησιμοποιώντας χημικό καύσιμο και οξυγόνο του αέρα. Το ιδανικό καύσιμο είναι το υδρογόνο, αν και οι κυψέλες καυσίμου μπορούν να λειτουργήσουν με πληθώρα χημικών καυσίμων όπως φυσικό αέριο, υγραέριο, βενζίνη, νάφθα, πετρέλαιο, βιοαέριο, μεθανόλη, αιθανόλη, ακόμη και με πριονίδια. Στην ουσία, ανεξάρτητα από το αρχικό καύσιμο, μέσω ενός αναμορφωτή που απομονώνει το υδρογόνο, είναι τελικά το τελευταίο που αντιδρά με το οξυγόνο (σε καθαρή μορφή ή και του αέρα) και κάνει λειτουργική την κυψέλη καυσίμου. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) Οι κυψέλες καυσίμου έχουν ένα αριθμό πλεονεκτημάτων όπως: υψηλή αποδοτικότητα, χαμηλές εκπομπές, ευκαμψία τοποθέτησης, αξιοπιστία, χαμηλή 26

34 συντήρηση, εξαιρετική απόδοση φόρτωσης των εξαρτημάτων, εύκολη συναρμολόγηση και αποσυναρμολόγηση. Λόγω των υψηλότερων αποδόσεων και των χαμηλότερων θερμοκρασιών οξείδωσης του καυσίμου, οι κυψέλες καυσίμου εκπέμπουν λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα και οξείδια του αζώτου ανά κιλοβάτ παραγόμενης ισχύος. Και από την στιγμή που οι κυψέλες καυσίμου έχουν λίγα κινούμενα μέρη (αντλίες, ανεμιστήρες, κ.λπ.), ο θόρυβος και οι δονήσεις είναι ανεπαίσθητα. Αυτό τις κάνει πιο προσιτές για τοποθέτηση σε αστικές και περιαστιακές περιοχές. Η έλλειψη κινούμενων μερών συντελεί επίσης σε υψηλή αξιοπιστία. Ένα άλλο πλεονέκτημα των κυψελών καυσίμου, είναι ότι η αποδοτικότητα τους αυξάνεται σε καταστάσεις φόρτωσης των εξαρτημάτων, αντίθετα με τις τουρμπίνες αερίου και ατμού, ανεμιστήρες και συμπιεστές. Σήμερα, παρόλη την έντονη φιλολογία περί κυψελών καυσίμου και της έλευσης της οικονομίας του υδρογόνου, υπάρχουν όλες κι όλες περί τις εφαρμογές της τεχνολογίας αυτής σ' όλο τον κόσμο. Παρόλα αυτά, λίγοι αναλυτές δεν είναι αισιόδοξοι για το μέλλον αυτής της τεχνολογίας. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις, ο κύκλος εργασιών της βιομηχανίας κυψελών καυσίμου αναμένεται να εκτιναχθεί από τα 500 εκατ. δολάρια που ήταν το 2002, στα 12,5 δις δολάρια σε μια δεκαετία. Οι ΗΠΑ κρατούν προς το παρόν τα σκήπτρα στην ανάπτυξη των διαφόρων εφαρμογών κυψελών καυσίμου, με δεύτερη την Ιαπωνία και σχετικά κοντά της την ΕΕ. Ο μεγαλύτερος αριθμός συστημάτων αφορά φορητές συσκευές με κυψέλες καυσίμου και έπονται οι εφαρμογές μικρών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής και τέλος οι μεταφορές. Το φυσικό αέριο, η μεθανόλη και το υδρογόνο είναι τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα καύσιμα, ενώ κυρίαρχη τεχνολογία είναι αυτή της μεμβράνης ανταλλαγής πρωτονίων (ΡΕΜ), με δεύτερη σε αριθμό εφαρμογών την τεχνολογία κυψελών φωσφορικού οξέος (PAFC). 27

35 S Μικρές οικιακές και εμπορικές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής και συμπαραγωγής Πρόκειται για συστήματα που αναμένεται να γνωρίσουν εντυπωσιακή αύξηση τα χρόνια που έρχονται. Στα μέσα του 2003, υπήρχαν εγκατεστημένα περί τα τέτοια συστήματα ισχύος 0,5-10 KW. Χρησιμοποιούνται για ηλεκτροπαραγωγή και θέρμανση χώρων, αλλά και ως συστήματα back-up ή αδιάλειπτης λειτουργίας (UPS). Τα μικρά οικιακά συστήματα εκτιμάται ότι έχουν ένα χρόνο ωφέλιμης λειτουργίας περί τις ώρες (5 χρόνια) πριν χρειαστούν ανταλλακτικά ώστε να μπορούν να συνεχίσουν απρόσκοπτα τη λειτουργία τους. Η κυρίαρχη τεχνολογία είναι προς το παρόν η ΡΕΜ, αν και τα τελευταία δύο χρόνια άρχισε να σηκώνει κεφάλι και η SOFC. Το φυσικό αέριο παραμένει κι εδώ κυρίαρχο καύσιμο, αν και υπάρχουν και αρκετές εφαρμογές με υγραέριο ή μεθανόλη. -Κυψέλες καυσίμου στις μεταφορές Στα τέλη του 2003, εκτιμάται ότι θα κυκλοφορούν διεθνώς περί τα 300 αυτοκίνητα με κυψέλες καυσίμου, κυρίως πρωτότυπα μοντέλα από μια πληθώρα εταιριών που σιγά-σιγά μπαίνουν δυναμικά στο παιχνίδι. Τα μοντέλα περιλαμβάνουν μια ευρεία γκάμα, από ελαφρά φορτηγά και βαν, ως σεντάν, SUV και ειδικά οχήματα για γκολφ και καρτ. Το 2002, η Honda και η Toyota παρέδωσαν τα πρώτα οχήματα σε πελάτες τους στην Καλιφόρνια και την Ιαπωνία, ενώ στο παιχνίδι έχουν μπει η DaimlerChrysler, η Nissan, η Ford και η General Motors. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) Οι κυψέλες καυσίμου τεχνολογίας ΡΕΜ κυριαρχούν στην αγορά, με κυρίαρχο καύσιμο το συμπιεσμένο υδρογόνο και δευτερευόντως τη μεθανόλη και το υγρό υδρογόνο. Οι εκτιμήσεις πολλών αναλυτών συγκλίνουν στο τι τα οχήματα αυτά θα βρουν ευρεία εφαρμογή στην αγορά περί το Σε ότι αφορά στα λεωφορεία με υδρογόνο και κυψέλες καυσίμου, την τελευταία δεκαετία κυκλοφόρησαν μόλις 31 πρωτότυπα, αν και το ενδιαφέρον αναζωπυρώθηκε με ένα σημαντικό ευρωπαϊκό πρόγραμμα (CUTE Clean Urban Transport for Europe), στο πλαίσιο του οποίου, αρχής γενομένης από το 2003, θα 28

36 δοκιμαστούν 27 λεωφορεία σε 9 ευρωπαϊκές πόλεις (Αμβούργο, Άμστερνταμ, Βαρκελώνη, Μαδρίτη, Λονδίνο, Λουξεμβούργο, Πόρτο, Στοκχόλμη και Στουτγάρδη). ^ Καύσιμο υδρογόνο Πολύς κόσμος θεωρεί πως το υδρογόνο είναι ένα νέο, και γι' αυτό όχι εν αφθονία, καύσιμο. Κι όμως, τεράστιες ποσότητες υδρογόνου παράγονται κάθε χρόνο (500 δις κυβικά μέτρα το 2002) κυρίως για βιομηχανική χρήση, ενώ οι ενεργειακές χρήσεις του υδρογόνου αποτελούν προς το παρόν ελάχιστο ποσοστό. Η βιομηχανία αμμωνίας καταναλώνει το 50% του παραγόμενου υδρογόνου και τα διυλιστήρια το 37%. Σημαντικές καταναλώσεις έχει και η βιομηχανία τροφίμων (υδρογόνωση ελαίων). Οι κυριότερες εμπορικές μέθοδοι παραγωγής υδρογόνου είναι (101): η αναμόρφωση υδρογονανθράκων με ατμό, κυρίως φυσικού αερίου (κόστος 5$/6ϋ). η μερική οξείδωση αεριοποίηση βαρέων υδρογονανθράκων ή κάρβουνου (13 $/6ϋ) η ηλεκτρόλυση του νερού (12 $/6ϋ) Το υδρογόνο μπορεί να χρησιμοποιηθεί, εκτός των κυψελών καυσίμου, σαν εναλλακτικό καύσιμο σε πλήθος (κατάλληλα τροποποιημένων) τεχνολογιών καύσης όπως καταλυτικούς καυστήρες, λέβητες αερίου, αεριοστρόβιλους και κινητήρες εσωτερικής καύσης. Η καύση του υδρογόνου παράγει νερό αλλά, λόγω των υψηλών θερμοκρασιών καύσης, παράγονται και οξείδια του αζώτου. Το υδρογόνο που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) θεωρείται ως το ιδανικό καύσιμο αφού αμβλύνεται ουσιαστικά το περιβαλλοντικό κόστος από την παραγωγή και χρήση του υδρογόνου, όταν χρησιμοποιείται αιολική ή ηλιακή ενέργεια. Η μόνη έκλυση ρύπων υπάρχει κατά την κατασκευή, μεταφορά και εγκατάσταση των τεχνολογιών μετατροπής της αιολικής (ανεμογεννήτριες) ή ηλιακής ενέργειας (φωτοβολταϊκά) και ίσως της ενέργειας για 29

37 την μεταφορά του υδρογόνου. Επίσης το υδρογόνο δεν συμβάλλει στις κλιματικές αλλαγές, ενώ τα προϊόντα της καύσης του, δεν περιέχουν σωματίδια και πολλούς από τους επικίνδυνους ρύπους που συνοδεύουν τα ορυκτά καύσιμα. Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που υπάρχουν σήμερα ως προς το υδρογόνο, πέρα από το κόστος παραγωγής του, είναι η έλλειψη υποδομής για την εύκολη παροχή του καυσίμου στους καταναλωτές. Βραχυπρόθεσμα, χρήση υδρογόνου μπορεί να γίνει στη βιομηχανία και τον οικιακό τομέα προκειμένου να γίνεται αποθήκευση ενέργειας. Μεσοπρόθεσμα, οι εφαρμογές μπορούν να επεκταθούν στις μεταφορές. Προκειμένου όμως να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει να υπάρχει εύκολος, ασφαλής και οικονομικός τρόπος πρόσβασης των καταναλωτών στο καύσιμο. Η μετάβαση, από ένα επί σειράς ετών σύστημα ενέργειας που βασίζεται κυρίως στο πετρέλαιο και τα παράγωγά του, σε ένα που θα γίνεται χρήση υδρογόνου, απαιτεί χρόνο και γενναία, δαπανηρά βήματα από κυβερνήσεις, παραγωγούς και καταναλωτές ενέργειας. Οι πιθανές λύσεις για τη διανομή καύσιμου υδρογόνου είναι οι παρακάτω: ι. Διανομή σε τόπους ανεφοδιασμού με χρήση βυτιοφόρων από κεντρική μονάδα παραγωγής. II. Διανομή σε τόπους ανεφοδιασμού με δίκτυο αγωγών από κεντρική μονάδα παραγωγής. III. Διανομή φυσικού αερίου με δίκτυο αγωγών στους τόπους ανεφοδιασμού όπου θα γίνεται τοπικά η αναμόρφωση σε υδρογόνο. IV. Τοπική παραγωγή υδρογόνου με ηλεκτρόλυση χρησιμοποιώντας είτε το ηλεκτρικό δίκτυο είτε ΑΠΕ. Η επιλογή κάποιας από τις παραπάνω μεθόδους εξαρτάται από το είδος της εφαρμογής. Το κυριότερο όμως πρόβλημα προκύπτει στη χρήση υδρογόνου στις μεταφορές, όπου για να είναι εφικτή η διάδοση των οχημάτων που κινούνται με το νέο καύσιμο θα πρέπει να εγκατασταθούν στους δρόμους σταθμοί 30

38 ανεφοδιασμού. Επίσης, η μετάγγιση του υδρογόνου θα πρέπει να γίνεται απουσία αέρα, με χρήση ειδικής βαλβίδας προκειμένου να αποφευχθούν ατυχήματα λόγω της μεγάλης πτητικότητας. Ήδη σε κάποια μέρη του κόσμου (Ισλανδία, Γερμανία, ΗΠΑ) υπάρχουν κάποιοι δοκιμαστικοί σταθμοί ανεφοδιασμού οχημάτων που κινούνται με υδρογόνο Συμπαραγωγή και συμβατικά συστήματα αποκεντρωμένης παραγωγής Νέες τεχνολογικές εξελίξεις στο χώρο των μικροσυστημάτων ισχύος και των συμβατικών ενεργειακών τεχνολογιών με καύσιμα ορυκτές πρώτες ύλες, αλλάζουν το τοπίο σε ότι αφορά στη μικρής κλίμακας αποκεντρωμένη παραγωγή και προσφέρουν νέες ευκαιρίες για επιχειρηματικές πρωτοβουλίες. Οι νέες τεχνολογίες μπορούν να προσφέρουν στις επιχειρήσεις συνεχή παροχή ισχύος (άνω των ωρών ετησίως), δυνατότητες συμπαραγωγής, κάλυψη φορτίων αιχμής (με λειτουργία των συστημάτων ώρες ετησίως για ορθολογικοποίηση της χρήσης φθηνής ενέργειας), εφεδρική παροχή ισχύος σε περίπτωση διακοπών παροχής από το δίκτυο, αλλά και υποστήριξη του υπάρχοντος δικτύου. Τα συστήματα διανεμημένης παραγωγής που επιτελούν το έργο αυτό είναι οι συμβατικές παλινδρομικές μηχανές εσωτερικής καύσης (ισχύος συνήθως KW, με καύσιμο ντίζελ, προπάνιο, φυσικό αέριο ή βιοκαύσιμα), οι μίνι και μικροτουρμπίνες (με καύσιμο συνήθως φυσικό αέριο ή προπάνιο), οι βιομηχανικοί στρόβιλοι (ισχύος συνήθως KW, με καύσιμο αέριο από αεριοποίηση άνθρακα, υδρογονανθράκων ή βιοαέριο) και εξελιγμένες μηχανές Stirling με αποδόσεις που αγγίζουν το 95% (για εφαρμογές συμπαραγωγής). Τα συστήματα συνδυασμένης παραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας (ΣΗΘ -γνωστή και ως συμπαραγωγή) παράγουν ταυτόχρονα ηλεκτρική (ή/και μηχανική) και θερμική ενέργεια σε ένα ενιαίο, ολοκληρωμένο σύστημα. Αυτό 31

39 έρχεται σε αντίθεση με την κοινή πρακτική, όπου η ηλεκτρική ενέργεια παράγεται σε ένα κεντρικό σταθμό, ενώ χρησιμοποιείται επιτόπιος εξοπλισμός θέρμανσης και ψύξης για την κάλυψη των αναγκών σε μη ηλεκτρική ενέργεια. Η θερμική ενέργεια που ανακτάται σε ένα σύστημα ΣΗΘ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη θέρμανση ή ψύξη στη βιομηχανία ή τα κτίρια. Επειδή η ΣΗΘ εκμεταλλεύεται τη θερμότητα που σε άλλη περίπτωση θα χανόταν κατά τη συμβατική διακριτή παραγωγή ηλεκτρικής ή μηχανικής ενέργειας, η συνολική απόδοση αυτών των ολοκληρωμένων συστημάτων είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή των μεμονωμένων συστημάτων. Η ΣΗΘ δεν αποτελεί μια συγκεκριμένη τεχνολογία αλλά περισσότερο μια εφαρμογή τεχνολογιών για την κάλυψη των αναγκών θέρμανσης ή/και ψύξης, καθώς και για μηχανική ή/και ηλεκτρική ενέργεια των τελικών καταναλωτών. Λόγω των πρόσφατων τεχνολογικών εξελίξεων, έχουν αναπτυχθεί νέες διατάξεις των συστημάτων ΣΗΘ που τα καθιστούν οικονομικά συμφέροντα σε ένα ευρύτερο φάσμα εφαρμογών. Οι νέες γενιές των στροβίλων, κυψελών καυσίμου και παλινδρομικών μηχανών συνιστούν το αποτέλεσμα εντατικής και συνδυασμένης έρευνας, ανάπτυξης και επίδειξης, τόσο από ινστιτούτα όσο και από τη βιομηχανία. Τα προηγμένα υλικά έχουν αυξήσει σημαντικά την αποδοτικότητα και την αξιοπιστία του εξοπλισμού, μειώνοντας ταυτόχρονα τα κόστη και τις εκπομπές ρύπων. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) Δεδομένων των ανισορροπιών που παρατηρούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο σε ότι αφορά στην ανάπτυξη της συμπαραγωγής (ποσοστά της τάξης του 50% σε ορισμένες χώρες, π.χ. Δανία, Φινλανδία, Ολλανδία, και μόλις κοντά στο 2% σε άλλες, π.χ. Ελλάδα), αλλά και των σημαντικών περιβαλλοντικών ωφελημάτων, η ΕΕ προσαρμόζει τη σχετική νομοθεσία με στόχο να ενισχύσει τη συμπαραγωγή. Η νέα κοινοτική οδηγία για τη συμπαραγωγή ισχύει από το 2004 και ο πολιτικός στόχος της ΕΕ είναι να επιτευχθεί ελάχιστο ποσοστό συμπαραγωγής 18% ως το Το ενδιαφέρον είναι ότι η συμπαραγωγή μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις κλίμακες (από τις μεγάλες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής ως το επίπεδο της 32

40 επιχείρησης, του κτιρίου ή του νοικοκυριού) και αφορά σε πολλές διαφορετικές μεταξύ τους τεχνολογίες (συμπαραγωγή με υδρογονάνθρακες, βιοκαύσιμα, κ.λπ.). Η θερμότητα που ανακτάται μπορεί να χρησιμοποιηθεί για βιομηχανικές εφαρμογές, αγροτικές χρήσεις, θέρμανση χώρων, κ.α. Σημειωτέον ότι, στην κοινοτική οδηγία 2002/91 σχετικά με τη συνολική ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, προβλέπεται η υποχρέωση των κρατών μελών να διασφαλίζουν ότι πριν από την ανέγερση νέων κτιρίων με εμβαδόν άνω των 1000 η 2 θα μελετάται η τεχνική, οικολογική και οικονομική εφαρμοσιμότητα εναλλακτικών συστημάτων όπως η συνδυασμένη παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού. Στην Ελλάδα, τα κόστη επένδυσης σε μονάδες συμπαραγωγής εκτιμώνται σε ευρώ/ι^β για συστήματα με καύσιμο υδρογονάνθρακες, ενώ αν πρόκειται για συμπαραγωγή με βιομάζα σε ευρώ/ι^β Εξοικονόμηση ενέργειας Αποτελεί αναμφίβολα την εξυπνότερη επιλογή για μια επιχείρηση ανεξάρτητα από το μέγεθός της. Είτε αναφερόμαστε σε μία βιομηχανία είτε σε μια μικρή προσωπική επιχείρηση, τα περιθώρια για ορθολογικότερη χρήση της ενέργειας και εξοικονόμηση είναι μεγάλα, αφού η ελληνική οικονομία παρουσιάζει πολύ υψηλή ενεργειακή ένταση. Σε ότι αφορά τη βιομηχανία, η εξοικονόμηση ενέργειας μπορεί να επιτευχθεί είτε με τη μορφή επεμβάσεων σε συγκεκριμένες βιομηχανικές διεργασίες, είτε υπό μορφή γενικών παρεμβάσεων κοινών για όλους τους κλάδους της βιομηχανίας (π.χ. παρεμβάσεις στο λεβητοστάσιο, τη διανομή ατμού, τους φούρνους, την παραγωγή και διανομή ζεστού νερού, τη χρήση ηλεκτρισμού, τη βιομηχανική ψύξη, το φωτισμό, τη θέρμανση και τον κλιματισμό, το κέλυφος των κτιρίων και τα μεταφορικά μέσα της επιχείρησης κατά περίπτωση). Σε όλες τις περιπτώσεις, η ορθολογική ενεργειακή διαχείριση προϋποθέτει ένα ακριβές πρόγραμμα ενεργειακού ελέγχου. Εκτός από τις τακτές ενεργειακές επιθεωρήσεις, 33

41 απαιτείται η δημιουργία ενός αρχείου ενεργειακών καταναλώσεων και η συνεχής ενημέρωσή του, η σύνταξη τακτών ενεργειακών εκθέσεων προς τη διοίκηση, η ρύθμιση και συντήρηση των μηχανημάτων και εγκαταστάσεων με βάση τις προδιαγραφές και τους στόχους που έχει θέσει η επιχείρηση, και φυσικά η ενημέρωση, εκπαίδευση και συμμετοχή του προσωπικού. Η εξοικονόμηση ενέργειας σε ένα κτίριο μπορεί να επιτευχθεί με: - τον περιορισμό των θερμικών - ψυκτικών φορτίων του κτιρίου, - την εκμετάλλευση παθητικών ηλιακών συστημάτων θέρμανσης και τεχνικών ή και συστημάτων φυσικούυβριδικού δροσισμού και κλιματισμού - ψύξης, - την εκμετάλλευση του φυσικού φωτισμού, και - τη σωστή επιλογή, εγκατάσταση, λειτουργία και συντήρηση των συμβατικών συστημάτων. Η μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας προκύπτει από το σωστό και ορθολογικό σχεδιασμό σε ότι αφορά τη χωροθέτηση και τον προσανατολισμό του κτιρίου, το μέγεθος, τον προσανατολισμό και τη θέση των ανοιγμάτων, καθώς και την προστασία του κελύφους (θερμομόνωση, ανεμοπροστασία και ηλιοπροστασία). Όταν το άμεσο κέρδος (νότια ανοίγματα) είναι μεγάλης επιφάνειας και δεν συνοδεύεται από επαρκή νυχτερινή μόνωση, μπορεί να έχουμε αρνητικά αποτελέσματα κατά τη διάρκεια του χειμώνα λόγω μεγάλων θερμικών απωλειών τη νύχτα. Ο φυσικός δροσισμός με διαμπερή αερισμό και άλλες τεχνικές ενδείκνυται για όλες τις κλιματικές περιοχές της χώρας, συμβάλλοντας σε σημαντικό βαθμό στην εξοικονόμηση ενέργειας για ψύξη (έως και 100% για κτίρια στις βόρειες κλιματικές περιοχές). Απαραίτητη προϋπόθεση για την εφαρμογή τεχνικών φυσικού δροσισμού αποτελεί η ηλιοπροστασία του κτιρίου, ενώ ο νυχτερινός αερισμός προτείνεται τόσο σε κτίρια κατοικίας όσο και για χρήσεις κτιρίων του τριτογενή τομέα. Πέραν των παθητικών συστημάτων που συμβάλλουν στην εξοικονόμηση ενέργειας, πολλά μπορούν να γίνουν και στον εξοπλισμό του κτιρίου (παλαιού ή νέου) προκειμένου να μειωθούν οι ανάγκες του σε ενέργεια και να βελτιωθεί η περιβαλλοντική συμπεριφορά του. Αναφέρουμε επιγραμματικά: 34

42 ^ Τακτική συντήρηση του λέβητα ^ Αντικατάσταση λέβητα πετρελαίου με λέβητα φυσικού αερίου ή βιομάζας ^ Σωστή μόνωση ^ Διπλά υαλοστάσια (κυρίως στις βόρειες περιοχές της χώρας) ή υαλοστάσια χαμηλής εκπεμψιμότητας ( ^ - θ) ^ Εξωτερική σκίαση ^ Αξιοποίηση του φυσικού δροσισμού και του νυχτερινού αερισμού του κτιρίου ^ Τοποθέτηση συστήματος ενεργειακού ελέγχου των κτιρίων ΒΜΞ. Το σύστημα ΒΜΞ είναι ένα σύστημα αυτομάτου έλεγχου που ρυθμίζει τη θέρμανση, τον δροσισμό, τον αερισμό καθώς και τον φωτισμό ενός κτιρίου, ώστε να επιτυγχάνεται πάντοτε η ελάχιστη ενεργειακή κατανάλωση και ταυτόχρονα τα βέλτιστα επίπεδα θερμικής και οπτικής άνεσης. ^ Τοποθέτηση θερμοστατικών διακοπτών για ρύθμιση της θερμοκρασίας κάθε δωματίου ανάλογα με τις ανάγκες ^ Χρήση φωτιστικών μέσων χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης -Επιλογή ηλεκτρικών - ηλεκτρονικών συσκευών χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης - Χρήση ηλιακών συστημάτων για ζεστό νερό χρήσης (ηλιακοί θερμοσίφωνες), θέρμανση και κλιματισμό ή και ηλεκτροπαραγωγή (με φωτοβολταϊκά συστήματα). Τα ενεργειακά θέματα και, κυρίως, η σχέση της παραγωγής και χρήσης ενέργειας με το περιβάλλον, αποτελούν πλέον αντικείμενο συζητήσεων και προβληματισμών, όχι μόνο για το χώρο των επιστημόνων και των πολιτικών, αλλά, και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, και για το χώρο των επιχειρήσεων και κατ' επέκταση για όλη την κοινωνία. Το τοπίο αλλάζει άρδην. Νέα δεδομένα ανατρέπουν συνήθειες και πρακτικές δεκαετιών, το πολιτικό και θεσμικό πλαίσιο αναδομείται εκ νέου λαμβάνοντας υπ' όψιν του τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές «εξωτερικότητες» που σχετίζονται με την παραγωγή της ενέργειας, ενώ νέες, καθαρές και πολλά υποσχόμενες τεχνολογίες κάνουν δυναμικά την εμφάνισή τους, με το φιλόδοξο στόχο να εκτοπίσουν τα παραδοσιακά ρυπογόνα 35

43 καύσιμα και να μας οδηγήσουν στην «εποχή του ήλιου» και στην «οικονομία του υδρογόνου». Σε περιόδους μεγάλων και ριζικών αλλαγών, πολλοί είναι αυτοί που αντιδρούν αμυνόμενοι και θωρακισμένοι απέναντι στο νέο και άγνωστο. Μια τέτοια αντίδραση θα ήταν όμως λαθεμένη, κυρίως για τον επιχειρηματικό κόσμο, ο οποίος στο κύμα αυτό των αλλαγών, θα πρέπει να αναζητήσει νέες προοπτικές, νέες προκλήσεις, αλλά και νέες ευκαιρίες για επενδύσεις σε καινοτόμες τεχνολογίες, προϊόντα και εφαρμογές. Σε τελική ανάλυση, η ενεργειακή διάσταση της οικονομίας αποτελεί μία από τις σημαντικότερες συνιστώσες που θα κρίνουν αν ο πλανήτης μας θα ακολουθήσει τους δρόμους της αειφορίας τα επόμενα χρόνια ή θα υποστεί τις συνέπειες των κλιματικών αλλαγών και της αγκύλωσης στις συνήθειες του παρελθόντος. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) 36

44 Κεφάλαιο 2ο 2. Οι ΑΠΕ και οι εφαρμογή τους στον τουριστικό τομέα 2.1. Η συμμετοχή των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στα Ελληνικά Ξενοδοχεία. Η συμμετοχή των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στα Ελληνικά Ξενοδοχεία, σύμφωνα με την ΚΑΠΕ είναι μόλις 2%, ενώ στις αντίστοιχες μονάδες των μεσογειακών χωρών φτάνει το 7%. Το 3-4% των ξενοδόχων είναι πληροφορημένοι για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενώ παρατηρείται ότι, στα πολυτελή ξενοδοχεία η ενημέρωση σχετικά με τις νέες τεχνολογίες είναι σε πολύ υψηλότερο ποσοστό σε σχέση με τα ξενοδοχεία των χαμηλότερων κατηγοριών. Αυτό μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι τα ξενοδοχεία αυτά διαθέτουν κατάλληλα εκπαιδευμένο επιστημονικό προσωπικό και μηχανικούς. Ακόμα και το φυσικό αέριο δεν έχει διεισδύσει στα ξενοδοχεία της Ελλάδας, ενώ στις υπόλοιπες μεσογειακές χώρες το ποσοστό είναι της τάξης του 6%. Αξιοσημείωτο είναι ότι ενώ υπάρχει ευρεία πληροφόρηση σχετικά με τα ενεργητικά ηλιακά συστήματα που αγγίζει σχεδόν το 100%, η χρήση τους φθάνει μόνο 40%. Το ίδιο ισχύει και για τα φωτοβολταϊκά συστήματα, όπου η πληροφόρηση είναι περίπου 20%, αλλά η χρήση των συστημάτων αυτών δεν ξεπερνά το 2%, ενώ για τα βιοκλιματικά συστήματα ο βαθμός πληροφόρησης σχετικά με την τεχνολογία αυτή είναι 10%, αλλά μόνο το 2% των ερωτηθέντων χρησιμοποιούν τα συστήματα αυτά. Η καθυστέρηση οφείλεται στην έλλειψη υποδομών στα δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Κρήτη και η Εύβοια όπου υπάρχει υψηλό δυναμικό αιολικής ενέργειας. Η αδειοδοτικές διαδικασίες είναι χρονοβόρες και αποτελούν τροχοπέδη για τον επενδυτή. Οι τοπικές αντιδράσεις συνήθως είναι έντονες λόγω έλλειψης πληροφόρησης αλλά και λόγω έλλειψης ενός οργανωμένου σχεδίου χωροταξικού και περιβαλλοντικού προγραμματισμού. 37

45 Η Εφαρμογή των ΑΠΕ στις ξενοδοχειακές μονάδες. Τα χαρακτηριστικά της τουριστικής βιομηχανίας στην Ελλάδα, καθιστούν επιτακτική την ανάγκη λήψης μέτρων για την εξοικονόμηση ενέργειας σε ξενοδοχεία. Οι σχετικές επεμβάσεις μπορούν να ενταχθούν στα πλαίσια της γενικότερης ανακαίνισης ενός ξενοδοχείου, η οποία είναι αναγκαία ανά τακτά χρονικά διαστήματα, προκειμένου να διατηρούνται υψηλής ποιότητας υπηρεσίες, όπως επιβάλλει ο ανταγωνισμός στο χώρο αυτό. Ακόμα μπορούν να ληφθούν υπόψη κατά τον αρχικό σχεδιασμό του κτιρίου μιας ξενοδοχειακής μονάδας. Η εφαρμογή των ΑΠΕ στις ήδη υπάρχουσες ξενοδοχειακές μονάδες μπορεί να πραγματοποιηθεί με την υλοποίηση πρότυπων και καινοτομικών εγκαταστάσεων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Η επένδυση ενός τέτοιου συστήματος θα επιφέρει γρήγορη απόσβεση με την άμεση εξοικονόμησης της ενέργειας, μέσω ενεργειακής διαχείρισης του μηχανοστασίου, και των δωματίων. Η υποκατάσταση της συμβατικής ενέργειας και η ανάπτυξη ενός συστήματος ενοποίησης, αυτοματισμού και εξοικονόμησης ενέργειας στην ψύξη/θέρμανση, στον εξαερισμός, στην ηλεκτρική ενέργεια για κουζίνες, πλυντήρια και στην διαχείριση της μεγίστης ζήτησης ισχύος, θα μειώσει πολύ το λειτουργικό κόστος της επιχείρησης Το σύστημα ενεργειακής διαχείρισης των ξενοδοχείων. Ένα σύστημα ενεργειακής διαχείρισης ξενοδοχείων, για την επίτευξη μεγάλης κλίμακας εξοικονόμηση ενέργειας, μπορεί να πραγματοποιηθεί με μια σύγχρονη στρατηγική διαχείρισης ελέγχου δωματίου εξαρτώμενη από τις κρατήσεις των πελατών. Ο πελάτης έχει τη δυνατότητα να ρυθμίσει τη θερμοκρασία μέσα σε κάποια όρια, π.χ βαθμούς Κελσίου. Όταν το δωμάτιο δεν είναι νοικιασμένο, η θερμοκρασία μπορεί να είναι 1-2 βαθμούς χαμηλότερα το χειμώνα ή υψηλότερα το καλοκαίρι. Για ένα μικρό χρονικό διάστημα κατά τη 38

46 διάρκεια της νύχτας, η θερμοκρασία μπορεί να μειώνεται το χειμώνα και να αυξάνεται το καλοκαίρι 1-2 βαθμούς Κελσίου. Σημειώνεται ότι για κάθε βαθμό Κελσίου, επιτυγχάνεται 6-10% εξοικονόμηση ενέργειας. Οι κρατήσεις των πελατών άλλωστε θα καθοδηγούν την στρατηγική διαχείρισης ενέργειας των δωματίων. Μια άλλη στρατηγική είναι αυτή του περιορισμού της μεγίστης ζήτησης φορτίου της ηλεκτρικής ενέργειας με την ολοκληρωμένη διαχείρισης του μηχανοστασίου των ξενοδοχείων, συμπεριλαμβανομένων και των κεντρικών κλιματιστικών μονάδων. Τονίζεται ότι ο συνδυασμός της στρατηγικής αιχμής σε συνδυασμό με την στρατηγική των δωματίων μπορεί να επιτύχει εξοικονόμηση ενέργειας, 20-25% στον κλιματισμό. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) Η χρήση Α.Π.Ε. στα ξενοδοχεία. Η χρήση ΑΠΕ μπορεί να γίνει με την βοήθεια της ηλιακής, της αιολικής, της υδροηλεκτρικής και της γεωθερμικής,. Η ηλιακή ακτινοβολία χρησιμοποιείται τόσο για την θέρμανση των κτιρίων με άμεσο ή έμμεσο τρόπο και με τη χρήση ενεργητικών ή και παθητικών συστημάτων. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να γίνει με τη χρησιμοποίηση φωτοβολταϊκών συστημάτων τα οποία μετατρέπουν απευθείας την ηλιακή ενέργειας σε ηλεκτρική και με τα ηλιακά θερμικά συστήματα τα οποία χρησιμοποιούν την ηλιακή ενέργεια για να θερμάνουν υγρό το οποίο παράγει ατμό και τροφοδοτεί μια τουρμπίνα και μια γεννήτρια. Η αιολική ενέργεια παρέχει δυναμικό για μεγάλης κλίμακας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με τη χρήση ανεμογεννητριών. Η κατασκευή πολλών αιολικών πάρκων στην Ελλάδα, βοηθά την χρησιμοποίηση αυτής της μορφής ενέργειας. Στα υδροηλεκτρικά έργα η ενέργεια αποδίδεται από την πτώση του νερού η οποία μετατρέπεται σε ηλεκτρική ενέργεια με την βοήθεια μιας τουρμπίνας. 39

47 Τα γεωθερμικά συστήματα εκμεταλλεύονται τη σταθερή θερμοκρασία της γης για να αντλήσουν ενέργεια από αυτή και να θερμάνουν ή για να αποβάλλουν θερμότητα σε αυτή και να ψύξουν το κτίριο. Οι σωλήνες αυτοί απλώνονται σε χαντάκια όπου υπάρχει διαθέσιμη ελεύθερη έκταση οικοπέδου ή σε πολλαπλές κάθετες γεωτρήσεις όπου υπάρχει περιορισμένη ή βραχώδης έκταση. Η γεωθερμική αντλία χρησιμοποιεί τη θερμοκρασία του νερού και με τη βοήθεια δικτύου την μεταφέρει στο χώρο. Το δίκτυο σωληνώσεων μέσα στο οποίο υπάρχει νερό και ονομάζεται γεωθερμικός εναλλάκτης κλειστού κυκλώματος. Αντί για το δίκτυο σωληνώσεων μπορούν να χρησιμοποιηθούν τυχόν υπόγεια ύδατα, μια μικρή λίμνη ή ακόμα και η θάλασσα. Για μεγάλες εγκαταστάσεις -όπως μία ξενοδοχειακή εγκατάσταση- η απαραίτητη παροχή ενός υδροφόρου ορίζοντα είναι αρκετά μεγάλη, με αποτέλεσμα αρκετά μεγάλος αριθμός υδροφοριών να είναι ανεπαρκής. Αποδεικνύεται όμως ότι, αυτή η παράμετρος δεν αποτελεί κριτήριο φραγμού και αποσιώπησης ενός ανοικτού κυκλώματός όταν η εγκατάσταση αυτή βρίσκεται κοντά στη θάλασσα και όταν τα γεωλογικά και υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά της περιοχής επιτρέπουν την ανάληψη του υπόγειου υφάλμυρου υδροφόρου ορίζοντα. Στην περίπτωση αυτή, ο γεωθερμικός εναλλάκτης ονομάζεται ανοικτού κυκλώματος. Από το δίκτυο του γεωθερμικού εναλλάκτη - σε σταθερή θερμοκρασία- φτάνει στην αντλία θερμότητας το νερό και χρησιμοποιείται είτε για να αυξήσει τη θερμοκρασία του κτιρίου είτε για να τη μειώσει. Ένα ακόμα δίκτυο σωληνώσεων (ενδοδαπέδιο, επιτοίχιο, ή μέσω θερμαντικών σωμάτων), που "τρέχει" μέσα στο δίκτυο, αποδίδει ή παραλαμβάνει θερμότητα. Τα οικονομικά οφέλη προέρχονται τόσο από τη θέρμανση όσο και από τη ψύξη. Ωστόσο, τα μεγαλύτερα οικονομικά οφέλη προέρχονται από τη θέρμανση του κτιρίου. Τα κέρδη από τη λειτουργία της γεωθερμική εγκατάσταση εκτιμώνται μεταξύ 55-67% στη θέρμανση, ενώ όσον αφορά τη περίπτωση της ψύξης από 20 35%. Τέλος, μία γεωθερμική εγκατάσταση αποτελεί μία ακριβότερη επένδυση αλλά 40

48 την οικονομικότερη από όλες στην λειτουργία της. Η χρονική διάρκεια απόσβεσης της αρχικής επένδυσης εξαρτάται από τις συνολικές ώρες χρήσεις και το μέγεθος της εγκατάστασης. Η εφαρμογή των ΑΠΕ στα ξενοδοχεία επιβάλει την χρησιμοποίηση χρηματοοικονομικών μοντέλων για τη βέλτιστη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, μέσω του διαλόγου παραγωγού ενέργειας και ξενοδόχου. Κάτι τέτοιο θα επιφέρει κερδοφόρες συμφωνίες και θα επιτρέπει τον συνεχή έλεγχο της σύγκρισης της ενεργειακής παραγωγής με την οικονομική αποδοτικότητα αυτής. Οι ΑΠΕ είναι ανεξάντλητες πηγές παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με αποτέλεσμα να οδηγούν σε απεξάρτηση των τουριστικών επιχειρήσεων από τις εισαγόμενες και αντιοικονομικές πηγές ενέργειας όπως είναι το πετρέλαιο. Ταυτόχρονα με την χρήση των ΑΠΕ συνεισφέρει η τουριστική βιομηχανία στην προστασία του περιβάλλοντος, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη του τουριστικού προϊόντος και της τοπικής οικονομικής ανάπτυξης. Επίσης συμβάλει στην μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, συνεισφέροντας δυναμικά στον στόχο που έχει θέση η Ε.Ε. στην Ελλάδα, για μείωση των εκπομπών. Ακόμα αυξάνεται η ανταγωνιστικότητα, μετά την πλήρη απελευθέρωση αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας με αποτέλεσμα να αυξάνεται το εισόδημα των αναπτυσσομένων περιφερειών από την εισροή κεφαλαίων επενδυτών και της επιδότησης από Ε.Ε., δημιουργώντας θετικό κλίμα, με ευεργετικά αποτελέσματα για τον τουριστικό κλάδο της Ελλάδας Ξενοδοχειακός βιοκλιματικός σχεδιασμός. Ένα βιοκλιματικό κτίριο ξενοδοχείου μπορεί να καλύψει τις ανάγκες των χρηστών κατά 70%-80%, εάν σχεδιαστεί, προσανατολιστεί σωστά και κατασκευαστεί σύμφωνα με τις αρχές της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και της οικολογικής δόμησης. Ο σχεδιασμό του ξενοδοχείου πρέπει να γίνεται με γνώμονα τον προσανατολισμό του κτιρίου σε σχέση με τον ήλιο (χειμωνιάτικο και καλοκαιρινό) αλλά και με τους επικρατούντες ανέμους. Οι βασικές αρχές του 41

49 σχεδιασμού είναι το κτίριο να λειτουργεί ως φυσικός συλλέκτης το χειμώνα, να αποθηκεύει και να παγιδεύει θερμότητα, και να λειτουργεί ως αποθήκη ψύξης το καλοκαίρι. Η χωροθέτηση του κτιρίου στο οικόπεδο και κυρίως ο προσανατολισμός του πρέπει να είναι νότιος, για να εξασφαλίζει επαρκή ηλιασμό τις ώρες που υπάρχει ηλιοφάνεια. Το σχήμα του κτιρίου επηρεάζει τις ανάγκες σε θέρμανση, ψύξη. Ένα επίμηκες κτίριο κατά τον άξονα ανατολή-δύση προσφέρει μεγαλύτερη ηλιακή θερμότητα το χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι οι δυσμενείς προσανατολισμοί ανατολής και δύσης έχουν περιορισμένη επιφάνεια. Τα μεγάλα ανοίγματα προς το νότο, με μονό ή διπλό υαλοστάσιο, λειτουργούν ως ηλιακή συλλέκτες, ενώ μέτρια ανοίγματα στην ανατολική και δυτική πλευρά και σχετικά μικρά στη βόρεια πλευρά του κτιρίου με διπλό τζάμι, μικραίνουν τις θερμικές απώλειες από τα υαλοστάσια, οι οποίες είναι πολλαπλάσιες σε σύγκριση με τις καλά θερμονωμένες τοιχοποιίες. Η διάθρωση των εσωτερικών χώρων πρέπει να είναι προς το νότο προσανατολισμένοι οι κοινοί χώροι του ξενοδοχείου, στην βορινή πλευρά οι χώροι με τις πρόσκαιρες δραστηριότητες, οι σκάλες, οι αποθήκες το γκαράζ, τα WC κτλ., ενώ τα δωμάτια φιλοξενίας του ξενοδοχείου πρέπει να είναι προσανατολισμένα προς την ανατολή και προς τον νότο. Ένας κλειστός χώρος που θερμαίνεται ακτινοβολεί θερμότητα στο ψυχρότερο περιβάλλον που είναι γύρω του. Ταυτόχρονα η θερμότητα διαφεύγει από τις ατέλειες του περιβλήματος. Οι απώλειες αυτές πρέπει να αντιμετωπίζονται με τους διάφορους τρόπους μόνωσης, χωρίς όμως να εμποδίζεται η διείσδυση του αέρα και ο απαραίτητος αερισμός και η σωστή εξυγίανση των χώρων. Η σωστή θερμομόνωση σε συνδυασμό με ένα ικανοποιητικό σύστημα κλιματισμού, εξασφαλίζει την άνετη διαμονή μέσα στο ξενοδοχείο. Εξασφαλίζει επίσης οικονομία στην αρχική δαπάνη εγκατάστασης και στις δαπάνες λειτουργίας της θέρμανσης, μειώνοντας τις ανταλλαγές θερμοκρασία με το εξωτερικό περιβάλλον ή με χώρους που έχουν διαφορετικές 42

50 θερμοκρασίες. Εξοικονομεί χρήματα από τα έξοδα συντήρησης και αυξάνει το χρόνο ζωής του ξενοδοχείου, συμβάλλοντας στην προστασία τους από φθορές και βλάβες. H Ελλάδα δυστυχώς κατέχει την πρωτιά μεταξύ των χωρών της Ευρώπης στη συνολική ενεργειακή ένταση (ενεργειακή ένταση = ποσότητα ενέργειας που καταναλώνεται/ παραγωγή μίας αξίας προϊόντων ή υπηρεσιών), και ειδικά στον τριτογενή τομέα υπάρχει μια ανοδική πορεία που πρέπει να ανακοπεί. Οι υπεύθυνοι φορείς πρέπει να προωθήσουν και να απεγκλωβίσουν τις ΑΠΕ από τα γραφειοκρατικά συστήματα, επεμβαίνοντας δραστικά και λύνοντας τα προβλήματα που δημιουργούνται από την εφαρμογή και λειτουργία των ΑΠΕ. Η συμβολή της Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (Ρ.Α.Ε) είναι να απελευθέρωση την αγορά ενέργειας με προτάσεις και νομοθετικές ρυθμίσεις ευέλικτες. Ακόμα η σύνταξη και η καταγραφή συγκεκριμένων προδιαγραφών σύνδεσης, λειτουργίας και συντήρησης των ΑΠΕ, θα βοηθήσει στην ευκολότερη προσαρμογή στις ανανεώσιμες πηγές. Επίσης η στήριξη κατά την πορεία υλοποίησης των έργων ΑΠΕ, αλλά και αυστηρή παρέμβαση του φορέα, σε περίπτωση διαπίστωσης καθυστερήσεων και παραλείψεων θα συνδράμει ουσιαστικά. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) Το κέντρο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (Κ.Α.Π.Ε.), πρέπει να εφαρμόσει ένα ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο. Να συντονίσει τους εμπλεκόμενους φορείς με τους επενδυτές, καλλιεργώντας κλίμα εμπιστοσύνης. Να προωθήσει επιχειρησιακά προγράμματα και να δώσει οικονομικά κίνητρα μέσω επενδυτικών προγραμμάτων στις επιχειρήσεις ώστε να βοηθήσει την ελληνική ενεργειακή αγορά να προσαρμοστεί στα δεδομένα της παγκόσμιας αγοράς. Σημαντικό ρόλο καλούνται να παίξουν οι Πολυτεχνικές σχολές, διοργανώνοντας ερευνητικά προγράμματα και Εθνικά και Διεθνή συνέδρια, με σκοπό την καταγραφή και την αντιμετώπιση των προβλημάτων εφαρμογής και λειτουργίας των ΑΠΕ μέσω διεπιστημονικών προσεγγίσεων. Μεγάλη συμβολή πρέπει να έχουν οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, στην προώθηση των ΑΠΕ, με τις δυναμικές παρεμβάσεις τους. Η δραστηριότητά τους τοπικά και εθνικά πρέπει να 43

51 συμβάλει στην μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση του καταναλωτικού και επιχειρηματικού κοινού Θετικές επιπτώσεις στον τουρισμό Η Ελλάδα από πολύ παλιά υπήρξε τόπος περιηγητών εξαιτίας του μεγάλου πολιτιστικού, ιστορικού και φυσικού πλούτου της. Η τουριστική ανάπτυξη της χώρας ξεκίνησε τη δεκαετία του '50, για να εξελιχθεί σε μια από τις σημαντικότερες πηγές εσόδων, τόσο σε εθνικό επίπεδο, όσο και τοπικό, αφού πολλές περιοχές της έχουν ως κύρια πηγή εσόδων τον τουρισμό. Η χώρα, παρόλη την τεράστια τουριστική κίνηση και το μεγάλο οικονομικό όφελος από αυτή, δεν έχει πετύχει την επιθυμητή άνοδο του επιπέδου των προσφερόμενων υπηρεσιών και γενικά το επίπεδο των υποδομών δεν είναι το άριστο. Πολλές από τις ξενοδοχειακές μονάδες που κατασκευάστηκαν τις δεκαετίες του '60 και '70 δεν έχουν εκσυγχρονιστεί. Τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται μια κόπωση των τουριστών από την κλασσική μορφή τουρισμού. Κατ' αρχήν ο επισκέπτης γίνεται πιο απαιτητικός ως προς το επίπεδο των υπηρεσιών. Ενδέχεται, λοιπόν, οι περιοχές προσκολλημένες στο τουριστικό μοντέλο «Θάλασσα - Ήλιος - Αμμουδιά», χωρίς υψηλά επίπεδα υποδομών και παρεχόμενων υπηρεσιών να παρουσιάσουν πτώση της ζήτησης. Οι απαιτήσεις όμως των τουριστών για νέες μορφές αναψυχής με περισσότερες και πιο αυθεντικές εμπειρίες, μακριά από εμπορευματοποιημένες περιοχές, με ένα πιο εκλεπτυσμένο τρόπο, συνεπικουρούν για την αυξανόμενη ευαισθητοποίηση σε θέματα περιβάλλοντος, ενώ παράλληλα παρουσιάζεται μετάβαση από το μοντέλο παθητικού τουρισμού σε ένα πιο ενεργητικό. Οι σχέσεις του τουρισμού με την τοπική οικονομία είναι πολύ σημαντική παράμετρος. Ο τουρισμός λειτουργεί σε πολλές περιοχές ως η κύρια πηγή εισοδήματος και ενίσχυσης της οικονομίας μέσα από το δίκτυο αλληλεπιδράσεων με άλλους οικονομικούς κλάδους (π.χ. κλάδος κατασκευών, μεταφορών). 44

52 Σημαντική αλληλεξάρτηση υπάρχει μεταξύ πολιτιστικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών του τόπου προορισμού των επισκεπτών. Περιοχές με έντονα πολιτιστικά στοιχεία αποτελούν πόλους τουριστικής ανάπτυξης. Παράλληλα, οι επισκέπτες φέρουν μαζί τους τη δική τους κουλτούρα και ιδεολογία, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει τα τοπικά πολιτισμικά στοιχεία. Ο τουρισμός έχει και τις επιπτώσεις του στο φυσικό περιβάλλον που παρουσιάζονται μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Επιφέρει αλλαγές και υποβάθμιση σε χερσαία και υδάτινα οικοσυστήματα, εξαντλεί τους φυσικούς πόρους κλπ. Οι παράκτιες περιοχές, αποτελούν βασικούς τουριστικούς προορισμούς και κύριο μοχλό τουριστικής ανάπτυξης σε πολλές μεσογειακές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Σε αυτές τις περιοχές υπάρχουν πολλές αλληλεπιδράσεις μεταξύ περιβαλλοντικών, κοινωνικών, πολιτισμικών και οικονομικών παραμέτρων, όπου μια αλλαγή σε κάποιο σημείο είναι ικανή να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις και να διαταράξει την ισορροπία του συστήματος. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) Οι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στις νησιωτικές περιοχές χαρακτηρίζονται από μεγάλη ένταση λόγω του μικρού τους μεγέθους. Η απομόνωσή τους από τον ηπειρωτικό χώρο, είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία οικοσυστημάτων με ιδιαιτερότητες, μεγάλη ποικιλότητα και ενδημισμούς. Έτσι, το φυσικό περιβάλλον των νησιών παρουσιάζει αυξημένη ευαισθησία στις διαταραχές. Στα νησιά, τα προβλήματα σχεδιασμού και διαχείρισης των πόρων είναι πιο έντονα απ' ότι στη χέρσο. Το μικρό μέγεθος και η απομόνωση αποτελούν περιοριστικό παράγοντα στη διαδικασία ανάπτυξης. Έτσι, σε πολλά νησιά τα τελευταία χρόνια παρουσιάζονται έντονα προβλήματα λειψυδρίας, έλλειψης χώρου διάθεσης στερεών αποβλήτων κλπ. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) Οι ορεινές περιοχές είναι απομονωμένες και ο τουρισμός αποτελεί μέσο οικονομικής ανάπτυξης και εξόδου από την απομόνωση. Οι δραστηριότητες σε 45

53 αυτές τις περιοχές μπορεί να είναι εποχιακές (χειμερινός τουρισμός), καθόλη τη διάρκεια του έτους ή ακόμα με τη μορφή εκδρομών και επισκέψεων (τουρισμός του σαββατοκύριακου). Η απόρριψη υγρών αποβλήτων των παράκτιων κοινοτήτων και τουριστικών επιχειρήσεων στη θάλασσα (πολλές φορές χωρίς την προηγούμενη επεξεργασία τους από συστήματα καθαρισμού) επηρεάζει την ποιότητα του θαλασσινού νερού, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση του υδάτινου περιβάλλοντος. Ο μεγάλος όγκος αστικών υγρών αποβλήτων στη θάλασσα μπορεί να προκαλέσει προβλήματα ευτροφισμού, να επηρεάσει τις βιοκοινότητες. Οι αμμοθίνες είναι πολύ ευαίσθητα οικοσυστήματα και εύκολα μπορούν να αποσταθεροποιηθούν. Οι αμμοθίνες αποθηκεύουν άμμο την οποία «δίνουν» σε συνθήκες κακοκαιρίας στη θάλασσα, ώστε να αποφευχθούν φαινόμενα διάβρωσης και εισόδου της θάλασσας στα χερσαία οικοσυστήματα. Οι αμμοθίνες έχουν υψηλή οικολογική αξία, γιατί χαρακτηρίζονται από συγκεκριμένο τύπο αζωνικής βλάστησης, την αμμόφιλη, ενώ αποτελούν βιότοπο για πολλά είδη ορνιθοπανίδας και μικροπανίδας. Η υπερσυγκέντρωση και ο συνωστισμός των τουριστών πολλές φορές ξεπερνά τα όρια ανοχής των υποδομών και προκαλούνται προβλήματα ηχορύπανσης, συγκέντρωσης μεγάλου όγκου στερεών αποβλήτων κλπ. Ειδικότερα, το πρόβλημα των απορριμμάτων είναι εντονότερο στην αμμουδιά, όπου είναι ο χώρος αναψυχής των τουριστών. Μια από τις κυριότερες επιπτώσεις του τουρισμού στα χερσαία οικοσυστήματα προέρχεται από το πάτημα των φυτών και τη συμπίεση του εδάφους εξαιτίας της πεζοπορίας, την οδήγηση τροχοφόρων έξω από το δρόμο κλπ. Προκαλούνται βλάβες στα υπέργεια και υπόγεια τμήματα των φυτών, ενώ το έδαφος συμπιέζεται με αποτέλεσμα τη μείωση της υδατοϊκανότητας, του μεγέθους των πόρων κλπ. Πολλοί επισκέπτες κόβουν άνθη και κλαδιά, γεγονός που εγκυμονεί κινδύνους για πολλές φυτοκοινότητες. Το πρόβλημα εντείνεται περισσότερο εάν 46

54 πρόκειται για σπάνια και ενδημικά φυτά. Η πρακτική αυτή οφείλεται σε έλλειψη συνείδησης και ενημέρωσης πάνω σε θέματα λειτουργίας των οικοσυστημάτων και προστασίας του περιβάλλοντος. Η διάνοιξη δρόμων και μονοπατιών έχει ως αποτέλεσμα την απομόνωση και τον κατακερματισμό της πανίδας (ιδιαίτερα της μικροπανίδας), ενώ ευαίσθητες οικολογικά περιοχές γίνονται προσιτές στους επισκέπτες, καταστρέφοντας ήσυχα τοπία αναψυχής και σπάνιους βιότοπους. Η επίσκεψη μέσα σε αυτές τις περιοχές ενοχλεί και επηρεάζει την άγρια πανίδα. Έτσι, για παράδειγμα, η προσέγγιση σε τόπους όπου φωλιάζουν πουλιά μπορεί να προξενήσει προβλήματα την περίοδο της αναπαραγωγής και επώασης και να απειλήσει ολόκληρους πληθυσμούς. Οι αλυκές αποδεικνύονται σημαντικοί πόλοι έλξης τουριστών και στον ευρύτερο χώρο τους αναπτύσσονται διάφορες δραστηριότητες. Οι περιοχές αυτές, όμως, αποτελούν σημαντικούς βιότοπους για πολλά είδη φυτών, πτηνών και άλλων ειδών της πανίδας. Έτσι, αν οι δραστηριότητες αυτές διεξάγονται ακανόνιστα υπάρχει κίνδυνος αποσταθεροποίησης του οικοσυστήματος. Σημαντικά είναι επίσης τα προβλήματα από τα απορρίμματα και τη διάθεση υγρών αποβλήτων από διάφορες τουριστικές εγκαταστάσεις. Στο ανθρωπογενές (δομημένο) περιβάλλον παρουσιάζεται ταυτόχρονη δράση πολλών παραγόντων (πολιτισμός, οικονομία, κοινωνικοί θεσμοί, νομικό καθεστώς κλπ.). Η τουριστική ανάπτυξη επηρεάζει κάθε ένα από αυτούς τους παράγοντες ξεχωριστά, αλλά και το σύνολο του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Εκεί όμως που ο τουρισμός έχει κατηγορηθεί σφοδρά, είναι στην ανέγερση μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων που συνοδεύονται με χρήση υλικών και αρχιτεκτονικών τεχνοτροπιών ξένων προς την παραδοσιακή φυσιογνωμία. Ιδιαίτερα, η αυθαίρετη δόμηση και ανέγερση καταλυμάτων αποτελεί ένα από τα βασικότερα προβλήματα στην Ελλάδα. Στα ιστορικά μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους, εξαιτίας του όγκου των επισκεπτών που δέχονται, εμφανίζονται προβλήματα ηχορύπανσης, 47

55 συνωστισμού και ρύπανσης από απορρίμματα. Επίσης, παρουσιάζονται πολλές φορές φθορές και καταστροφές στα μνημεία από τους τουρίστες. Έχει παρατηρηθεί ότι σε περιοχές (ειδικότερα αγροτικές) που αναπτύχθηκε τουρισμός, τα αγροτικά επαγγέλματα εγκαταλείπονται -ή μετατρέπονται σε δεύτερες ασχολίες- και μεγάλο μέρος του πληθυσμού απασχολείται σε καθαρά τουριστικά επαγγέλματα ή γενικότερα στον τομέα των υπηρεσιών, όπως για παράδειγμα στις μεταφορές. Η τουριστική ανάπτυξη μπορεί να υποβαθμίσει τόσο το φυσικό, όσο και το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον ενός τουριστικού προορισμού. Έχει αποδειχθεί ότι η αλλοίωση των φυσικών πόρων, που αποτέλεσαν σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο το βασικό πόλο έλξης τουριστών, οδήγησε σε μείωση των επισκεπτών ή σε αλλαγή του τύπου επισκεπτών σε περισσότερο ανεπιθύμητες μορφές. Η τουριστική ανάπτυξη μιας περιοχής παρουσιάζει διάφορα στάδια, σχετιζόμενα με την ποιότητα του περιβάλλοντος. Στα πρώτα στάδια η υψηλή οικολογική και αισθητική ποιότητα μιας περιοχής προσελκύει πολλούς επισκέπτες και η περιοχή αναπτύσσεται. Ακολουθούν φάσεις εντατικοποίησης της τουριστικής ανάπτυξης που εξαντλούν και αλλοιώνουν σταδιακά τους φυσικούς πόρους, για να καταλήξει η περιοχή στην κόπωση και την παρακμή, με χαμηλά επίπεδα ανάπτυξης, πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα και μικρό οικονομικό όφελος. Εάν ένας τουριστικός προορισμός φτάσει στην φάση της παρακμής, τότε έχει κλείσει τον κύκλο του ως τουριστικό προϊόν και φυσικά έχει υποβαθμιστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό το φυσικό του περιβάλλον. Η αλληλεξάρτηση της ποιότητας περιβάλλοντος και τουρισμού έχει αρχίσει να συνειδητοποιείται από όσους συμμετέχουν στην τουριστική διαδικασία. Οι ίδιοι οι τουρίστες επιδιώκουν διακοπές σε ένα περιβάλλον που δεν είναι υποβαθμισμένο, ενώ ενδιαφέρονται για την πολιτιστική αυθεντικότητα του τόπου προορισμού. Από την άλλη, οι παράγοντες της τοπικής κοινότητας επιδιώκουν την ανάδειξη και διατήρηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της περιοχής τους, 48

56 με τη στήριξη των επαγγελματικών του χώρου, οι οποίοι με τη σειρά τους προωθούν τα φυσικά χαρακτηριστικά για την προσέλκυση πελατών. Η αλλαγή της στάσης των τουριστών, των κατοίκων του τόπου προορισμού και των επαγγελματικών αντανακλά τη γενικότερη στροφή προς την προστασία του περιβάλλοντος και την στάση ως προς την έννοια της ανάπτυξης, η οποία σήμερα έχει ξεφύγει από την κλασσική «οικονομίστικη» αντίληψη. Όπως ήδη ελεγχτεί έχει παρατηρηθεί μία κόπωση των τουριστών από τον κλασσικό τύπο τουρισμού με παράλληλη στροφή προς την αυθεντική επαφή με το φυσικό περιβάλλον και τους κατοίκους του τόπου προορισμού. Παράλληλα οι τοπικοί παράγοντες και οι επαγγελματίες του τουρισμού, συνειδητοποιούν αυτή τη νέα πραγματικότητα και προωθούν νέους τύπους αναψυχής, στηριγμένες στην ανάδειξη και τη διατήρηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του φυσικού περιβάλλοντος μιας περιοχής. Στο πλαίσιο του προβληματισμού για την αειφόρο ανάπτυξη παρατηρείται στροφή από τις εντατικές μορφές τουρισμού (μαζικός τουρισμός, όπως αναφέρεται), σε πιο ήπιες μορφές τουρισμού. Αυτή η αειφόρος ανάπτυξη ονομάζεται βιώσιμος τουρισμός, αγροτουρισμός, οικοαγροτουρισμός, πράσινος τουρισμός, πολιτιστικός τουρισμός ή καλύτερα οικοτουρισμός. Σε γενικές γραμμές ο οικοτουρισμός βασίζεται στο φυσικό περιβάλλον, είναι οικονομικά αποτελεσματικός, προωθεί την περιβαλλοντική εκπαίδευση και διαχειρίζεται το φυσικό περιβάλλον με βιώσιμο τρόπο. Ο οικοτουρισμός συμβάλλει στην ολοκληρωμένη περιβαλλοντική διαχείριση μιας περιοχής παρεμβαίνοντας και διαμορφώνοντας τις τάσεις και τα χαρακτηριστικά των τοπικών φορέων, των επιχειρηματιών και των επισκεπτών. Έτσι λοιπόν, η ορθή οικοτουριστική ανάπτυξη: 1. προετοιμάζει τους επισκέπτες, πριν την αναχώρησή τους, ώστε να ελαχιστοποιήσουν ή ακόμα και να αποφύγουν την πρόκληση αρνητικών επιπτώσεων σε ευαίσθητες περιοχές, μέσω της ενημέρωσής τους σχετικά 49

57 με τη στάση τους απέναντι στη χλωρίδα και πανίδα του τόπου προορισμού, 2. ελαχιστοποιεί τις επιπτώσεις από την παρουσία επισκεπτών, 3. επεμβαίνει διορθωτικά, εάν υπάρξει πρόβλημα, 4. οι επισκέψεις των τουριστών πραγματοποιούνται σε μικρές ομάδες για να αποφευχθούν προβλήματα υπερσυγκέντρωσης, 5. ενημερώνει, πληροφορεί και εκπαιδεύει τους επιχειρηματίες και το προσωπικό (τους επαγγελματίες του κλάδου δηλαδή) σχετικά με τις απαραίτητες ενέργειες, που πρέπει να ληφθούν με σκοπό τη διατήρηση υψηλής οικολογικής ποιότητας, 6. πολλές φορές αποτελεί μέρος προγραμμάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης, 7. οι εγκαταστάσεις είναι από υλικά φιλικά προς το περιβάλλον και η αρχιτεκτονική τους σύμφωνη με την τοπική τεχνοτροπία, 8. αποτελεί πηγή χρηματοδότησης προγραμμάτων προστασίας της φύσης, 9. πολλές φορές οι επισκέπτες συμμετέχουν στην προστασία του περιβάλλοντος. Είναι δυνατό με την κατάλληλη διαχείριση το οικοτουριστικό προϊόν να διατηρήσει μια σταθερή πορεία με παγιωμένα χαρακτηριστικά, που θα διασφαλίζουν την προστασία του περιβάλλοντος και την οικονομική βιωσιμότητα. Η θέση ότι ο οικοτουρισμός είναι δραστηριότητα φιλική προς το περιβάλλον, βασίζεται στο γεγονός ότι οι οικοτουρίστες επισκέπτονται μια περιοχή σε μικρές ομάδες, οργανωμένα και επιπλέον είναι άτομα ευαισθητοποιημένα ως προς το περιβάλλον. Από την άλλη όμως, έστω και αυτή η πολύ μικρή πίεση που ασκείται στο φυσικό περιβάλλον ενδέχεται να έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις. Ο οικοτουρισμός εάν σχεδιαστεί με πολύ προσεκτικό τρόπο και υπάρξει έντονος παρεμβατισμός με κατάλληλη γνώση από τους τοπικούς φορείς διαχείρισης, μπορεί να συμβάλλει στην ανάδειξη και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. 50

58 Η οικοτουριστική ανάπτυξη της περιοχής μπορεί να συνδεθεί με την οργάνωση δραστηριοτήτων αναψυχής για τους επισκέπτες. Το σύνολο των παρεμβάσεων πρέπει να είναι φιλικές προς το περιβάλλον, με ελάχιστες έως καθόλου επιπτώσεις. Η ορθώς σχεδιασμένη οργάνωση της αναψυχής θα συμβάλλει σημαντικά στην αύξηση των εσόδων και κερδών, που θα τροφοδοτήσει οικονομικά την όλη διαδικασία. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) Τα οφέλη από τον οικοτουρισμό και την περιβαλλοντική εκπαίδευση Στις περιοχές όπου ο οικοτουρισμός έχει αναπτυχθεί σημαντικά, αποτελεί ένα πολύ σπουδαίο οικονομικό πόρο για τις τοπικές κοινωνίες. Η ενότητα των βιοτόπων στην ευρύτερη περιοχή μελέτης έχει να επιδείξει πάρα πολύ αξιόλογα ενδιαφέροντα, τόσο γενικότερα οικολογικά (επιμέρους βιότοποι και φυσικές-γεωλογικές διαπλάσεις, χλωρίδα, πανίδα), όσο και ειδικότερα ενδιαφέροντα που αναφέρονται σε παραδοσιακές ασχολίες (γεωργία, κτηνοτροφία κ.ά.), αλλά και στις ιστορικές και πολιτιστικές ιδιαιτερότητές της. Πέραν των άμεσων και έμμεσων οικονομικών οφελών που προκύπτουν από την οικοτουριστική δραστηριότητα, υπάρχουν ειδικότερα και γενικότερα οφέλη που προκύπτουν από τη διάσταση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Με τη συστηματική λειτουργία ενός προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, επέρχεται κατ' αρχή σε τοπικό επίπεδο σημαντική βελτίωση του επίπεδου γνώσης και ευαισθητοποίησης των κατοίκων ως προς το περιβάλλον και δημιουργούνται θετικότερες προϋποθέσεις για ορθολογικότερη διαχείρισή του και για επιτυχέστερη εκμετάλλευσή του με μακροπρόθεσμη προοπτική. Κάτι τέτοιο αποτελεί ιδιαίτερα θετική συνθήκη για σταθερή και ισόρροπη ανάπτυξη σε περιοχές που περιλαμβάνουν φυσικούς πόρους αξιόλογης παραγωγικότητας και ταυτόχρονα σημαντικής ευαισθησίας. 51

59 Οι σπάνιοι βιότοποι, καθώς και είδη φυτών και ζώων που δεν είναι τόσο κοινά στην υπόλοιπη Ευρώπη, είναι τα κύρια αντικείμενα ενδιαφέροντος για τον οικοτουρίστα. Εάν αυτά υπάρχουν με κάποιο αξιόλογο συνδυασμό σε κάποια περιοχή, στην οποία μπορεί κάποιος ενδιαφερόμενος να τα δει, τότε υπάρχει ένα δυνατό κίνητρο γι' αυτόν να αφιερώσει χρόνο και χρήματα για να έλθει, σε πολλές περιπτώσεις από πολύ μακριά, να επισκεφθεί την περιοχή. Όσο καλύτερα διατηρούνται τα περιβαλλοντικά στοιχεία της περιοχής, τόσο μεγαλύτερο είναι το κίνητρο για κάποιον να επισκεφθεί τη συγκεκριμένη περιοχή. Αντίθετα, όσο υποβαθμίζονται αυτά τα ενδιαφέροντα (δυσμενείς επεμβάσεις στον βιότοπο, εντατική λαθροϋλοτομία ή λαθροθηρία κλπ.), τόσο μειώνεται το κίνητρο για κάποιον να επισκεφθεί ως οικοτουρίστας την περιοχή. (ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ, 1998) Με βάση αυτό το σκεπτικό, θα πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα πως αν δεν υπάρχουν και δεν λειτουργούν ειδικές προδιαγραφές που να διασφαλίζουν την ακεραιότητα των αντικειμένων ενδιαφέροντος από τις επισκέψεις, μπορεί και η ίδια η οικοτουριστική δραστηριότητα να έχει ορισμένες δυσμενείς επιπτώσεις στα προηγούμενα περιβαλλοντικά στοιχεία. Μπορεί π.χ. κάποιοι ανεξέλεγκτοι επισκέπτες να παρενοχλήσουν κάποια πουλιά στο χώρο του φωλιάσματός τους ή στον κύριο χώρο διατροφής τους. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) Τα τελευταία χρόνια ενισχύεται η τάση για ηπιότερες μορφές τουρισμού, ως αποτέλεσμα της αυξημένης περιβαλλοντικής συνειδητοποίησης και ευαισθητοποίησης, αφού είναι γνωστές οι αρνητικές συνέπειες της τουριστικής ανάπτυξης στο φυσικό περιβάλλον και οι πολιτισμικές αλλοιώσεις που επιφέρει στις τοπικές κοινωνίες. Ο οικοτουρισμός μπορεί να συνδυαστεί με το πολιτιστικό περιβάλλον, την ανάδειξη των ιστορικών μνημείων και αρχαιολογικών χώρων, την οργάνωση προγραμμάτων διαδρομών και επισκέψεων τουριστών και σχολείων, συντελώντας και κατ' αυτόν τον τρόπο στην αξιοποίηση και προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου. 52

60 2.3. Βιοκλιματικός Ενεργειακός Σχεδιασμός Ο ενεργειακός σχεδιασμός κτιρίων ή ο βιοκλιματικός σχεδιασμός ή η ορθολογική χρήση της ενέργειας, έννοιες σχεδόν ταυτόσημες, έχουν ένα και μοναδικό στόχο. Να διασφαλίσουν αποδεκτές εσωκλιματικές συνθήκες με τη σωστή θερμική συμπεριφορά του κτιρίου χειμώνα καλοκαίρι, και συνεπώς να περιορίσουν την κατανάλωση ενέργειας με όλα τα οφέλη που αυτό συνεπάγεται οικονομικά, περιβαλλοντικά, με τη μείωση των εκπομπών ^ 2, ποιότητα ζωής κτλ. (ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ, 1998) Ο παραπάνω στόχος στην περίπτωση της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής επιτυγχάνεται με καθαρά σχεδιαστικούς χειρισμούς ή με διάφορες τεχνικές στην κατασκευή του κτιρίου, περιορίζοντας με αυτόν τον τρόπο την εξάρτηση από το μηχανολογικό εξοπλισμό για τη θέρμανση ή ψύξη των κτιρίων. Για να επιτύχει κανείς τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας τη χειμερινή περίοδο είναι αυτονόητο ότι θα πρέπει από τη μία πλευρά να περιορίσει τις θερμικές απώλειες του κτιρίου (απώλειες με αγωγιμότητα και απώλειες αερισμού) και από την άλλη πλευρά να μεγιστοποιήσει κυρίως τα θερμικά ηλιακά κέρδη. Τη θερινή φυσικά περίοδο θα πρέπει να επιδιώκεται ο φυσικός δροσισμός του κτιρίου με την ελαχιστοποίηση των θερμικών κερδών και τη θερμική αποφόρτιση του κτιρίου μέσω του αερισμού και άλλων σχετικών μέτρων. Οι παραπάνω δύο ομάδες θερμικών ροών από και προς το κτίριο (θερμικές απώλειες θερμικά κέρδη) συνθέτουν στην πραγματικότητα και το θερμικό τους ισοζύγιο. Στην περίπτωση που οι θερμικές πρόσοδοι τη χειμερινή περίοδο δεν επαρκούν για να καλύψουν τις θερμικές απώλειες και αυτό συμβαίνει σε πολύ μεγάλο βαθμό στα μη θερμομονωμένα συμβατικά κυρίως κτίρια, προσάγεται στους εσωτερικούς χώρους θερμότητα μέσω της εγκατάστασης θέρμανσης, έτσι ώστε να καλυφθεί η διαφορά στο ισοζύγιο. Συνεπώς το ζητούμενο σε αυτή την περίπτωση είναι να σχεδιαστεί και να κατασκευαστεί ένα κτίριο στο οποίο η παραπάνω διαφορά να είναι κατά το δυνατό μικρότερη. 53

61 Χωροθέτηση κτιρίου - προσανατολισμός Το μεγαλύτερο ίσως πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο μελετητής, αφορά στα μεγάλα αστικά κέντρα, ή γενικότερα σε πυκνοδομημένες περιοχές, σε σχέση με τη χωροθέτηση των κτιρίων στο οικόπεδο, τον προσανατολισμό και τον σκιασμό τους από τα απέναντι κτίρια. Η χάραξη των μεγάλων δρόμων κυκλοφορίας κατά τον άξονα ανατολής-δύσης, ή βορρά-νότου,, προδιαγράφει και τον κύριο προσανατολισμό των όψεων και το κυριότερο περιορίζει το πλεονέκτημα του νότιου προσανατολισμού, στην καλύτερη των περιπτώσεων, στο 25% των κτιρίων. Το τελευταίο έχει ως συνέπεια, τη δυσκολία εκμετάλλευσης των θερμικών ηλιακών κερδών στην πλειοψηφία των κτιρίων, την υπερθέρμανση των εσωτερικών χώρων, κυρίως στα δυτικά, αλλά και ανατολικά προσανατολισμένων κτιρίων στην θερινή περίοδο, αλλά βέβαια και την αναγκαστική απομόνωση των βόρεια προσανατολισμένων κτιρίων από τον ήλιο. Σε όλες τις περιπτώσεις που δεν διασφαλίζεται ο νότιος προσανατολισμός με αποδεκτή μέγιστη απόκλιση ανατολικά ή δυτικά, ο μελετητής θα μπορούσε να προτείνει τα παρακάτω : (ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ, 1998) ι. Την χωροθέτηση του κτιρίου στην πίσω βορινή πλευρά του οικοπέδου, ώστε να αυξηθεί η απόσταση από τα απέναντι κτίρια και να αποφευχθεί κατά το δυνατόν περισσότερο το ρίσκο του σκιασμού, το οποίο και καταργεί τα ηλιακά οφέλη. II. Αν το οικόπεδο είναι νότιο και επιπλέον ελεγχθεί ότι δεν υπάρχει πρόβλημα σκιασμού από διπλανά κτίρια, τότε κρίνεται σκόπιμο να αναπτυχθεί το κτίριο κατά τον άξονα ανατολή-δύση ώστε να μεγιστοποιηθεί κατά το δυνατόν η νότια όψη του. III. Η αποφυγή των δυτικών ή ανατολικών κτιρίων στις δύο απέναντι πλευρές του δρόμου, με τον σχηματισμό σκακιέρας '' και την τοποθέτηση των κτιρίων προς νότο. 54

62 ιν. Η στροφή του άξονα του κτιρίου προς νότο, ή και μόνο της κύριας όψης του ή των ανοιγμάτων του. Εικόνα 1 - Στροφή των ανοιγμάτων του κτιρίου, έτσι ώστε να αποκτήσουν νότιο προσανατολισμό. Η απέναντι επιφάνεια από το άνοιγμα προβλέπεται συνήθως ανακλαστική, για να κατευθυνθούν οι ηλιακές ακτίνες προς τον εσωτερικό χώρο Μορφή κτιρίου Από άποψη ενεργειακή η μορφή του κτιρίου παίζει αποδεδειγμένα καθοριστικό ρόλο στη θερμική του συμπεριφορά, καθώς προδιαγράφει μέσω του κελύφους που λειτουργεί ως φίλτρο, την ανταλλαγή θερμότητας με το περιβάλλον. Μια απόφαση του μελετητή για την δημιουργία ανοικτής ή κλειστής μορφής κτιρίου, επιθετικής ή αμυντικής, με την έννοια του ανοικτού με μεγάλα ανοίγματα κτιρίου ή αντίστοιχα κλειστού με μικρά ανοίγματα, θα ήταν ενεργειακά σκόπιμο να παρθεί κάτω από ορισμένα κριτήρια, όπως ο προσανατολισμός των όψεων, οι κλιματικές συνθήκες της περιοχής, η χρήση του κτιρίου και άλλα κριτήρια σχεδιασμού, όπως θέα, θόρυβος, κόστος κατασκευής κ.τ.λ. Ενεργειακά και οι δύο γενικές μορφές θα μπορούσαν να οδηγήσουν στα ίδια αποτελέσματα, κάτω φυσικά από ορισμένες προϋποθέσεις. Συγκεκριμένα, μια ανοικτή μορφή θα μπορούσε να επιλεγεί μόνο στις περιπτώσεις που είναι διασφαλισμένος ο νότος προσανατολισμός και επιπλέον δεν παρουσιάζεται σκίαση των όψεων από παρακείμενα κτίρια. Στην περίπτωση αυτή, αυξάνει το 55

63 όφελος από την θερμική ηλιακή ενέργεια, είτε μέσω των ανοιγμάτων (άμεσο ηλιακό κέρδος), είτε μέσω της εφαρμογής ειδικών τεχνικών (παθητικά ηλιακά συστήματα). Σε όλες τις περιπτώσεις προσανατολισμού, σκόπιμη θεωρείται η επιλογή κλειστής μορφής κτιρίου με μικρά ανοίγματα, σωστή ηλιοπροστασία και αυξημένη μόνωση των δομικών στοιχείων για την περιστολή των θερμικών απωλειών. (ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ, 1998) Εκτός από την παραπάνω επιλογή, στην γενικότερη έννοια της μορφής θα μπορούσε κανείς να εντάξει και την σύνθεση των όγκων ενός κτιρίου. Γενικά είναι γνωστό, ότι για ένα δεδομένο όγκο κτιρίου και επιφάνεια σε κάτοψη, μπορεί να προταθούν μια σειρά εναλλακτικών λύσεων, οι οποίες εξαρτώνται από τους μελετητές. Ενεργειακά., θα μπορούσε όμως να ισχυριστεί κανείς με βεβαιότητα, ότι κάθε συνθετική λύση παρουσιάζει και διαφορετική θερμική συμπεριφορά για τον απλό λόγο ότι διαφοροποιούνται οι εξωτερικές επιφάνειες με σταθερή επιφάνεια σε κάτοψη και θερμαινόμενο όγκο. Ένα πολύ απλό παράδειγμα των παραπάνω φαίνεται στα σχήματα. Πρόκειται για σύνθεση διαμερισμάτων των 108 m2, σε μονώροφες και τριώροφες διατάξεις. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) Με βάση τα αποτελέσματα του σχήματος διαπιστώνει κανείς ότι ενώ η κατανάλωση ενέργειας σε ένα μονώροφο διαμέρισμα με πυλωτή σκαρφαλώνει στις 486 KWh/m2 ετησίως, το αντίστοιχο ποσό σε τρεις τριώροφες πολυκατοικίες στη σειρά μειώνεται δραστικά στις 238 KWh/m2 ετησίως. Σημειώνεται ότι σε όλες τις περιπτώσεις των τύπων κτιρίων, θεωρήθηκε ότι το κέλυφος είναι χωρίς μονώσεις και βέβαια ότι επιτυγχάνεται μια θερμοκρασία άνεσης στους εσωτερικούς χώρους της τάξης των 21οΟ Κατασκευή κτιρίου - θερμική προστασία των εξωτερικών δομικών στοιχείων του κελύφους Η ισχυροποίηση της θερμικής προστασίας των συμπαγών δομικών στοιχείων του κελύφους πέραν της συμβατικής, αποτελεί ένα από τα πλέον 56

64 σημαντικά μέτρα για τον περιορισμό των θερμικών απωλειών τη χειμερινή περίοδο και τη διατήρηση των πιθανών θερμικών ηλιακών κερδών για μεγάλο διάστημα στους εσωτερικούς χώρους. Γενικά, ως κανόνας θα μπορούσε να αναφερθεί ότι, όσο πιο ελεύθερη είναι η αρχιτεκτονική μορφή του κτιρίου από άποψη σχήματος ή σύνθεσης όγκων, τόσο πιο ισχυρές θα έπρεπε να είναι και οι μονώσεις του περιβλήματός του, έτσι ώστε να αντισταθμιστούν και οι αυξημένες θερμικές απώλειες συγκριτικά με άλλα κτίρια συμπαγούς μορφής, και να επιτευχθεί ένα άνετο εσώκλιμα με περιορισμένες καταναλώσεις. (ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ, 1998) Σε ότι αφορά στα ανοίγματα, συνιστάται η ελαχιστοποίησή τους στις ανατολικές και δυτικές όψεις για την αποφυγή υπερθερμάνσεων τη θερινή περίοδο, όπως επίσης και στη βορινή για τον έλεγχο των θερμικών απωλειών. Στις τελευταίες περιπτώσεις, οι διαστάσεις των ανοιγμάτων θα πρέπει να καλύπτουν τις απαιτήσεις των χώρων σε φυσικό φωτισμό και αερισμό. Σημειώνεται ιδιαίτερα ότι τα βορινά ανοίγματα βοηθούν σε μία καλή ποιότητα φωτισμού των χώρων, διότι δέχονται διάχυτο φως και όχι άμεσο, και συνιστώνται για χώρους που χρησιμοποιούνται κυρίως τη θερινή περίοδο (ξενοδοχεία, παραθεριστικές κατοικίες), ενώ μία υπερδιαστασιολόγησή τους σε κτίρια και χώρους που λειτουργούν και τη χειμερινή περίοδο θα είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του θερμικού τους φορτίου. Στις νότιες όψεις μία κάλυψη της επιφάνειας με 60% ανοίγματα αποτελεί μία ενεργειακά αποτελεσματική πρόταση για τη θέρμανση των χώρων με φυσικό τρόπο από την ηλιακή ακτινοβολία. Σε κάθε περίπτωση όμως η χρήση θερμομονωτικών υαλοπινάκων με μικρό συντελεστή θερμοπερατότητας ''κ'', ή ακόμη καλύτερα η χρήση υαλοπινάκων προηγμένης τεχνολογίας (χαμηλής εκπομπής "Low E") θεωρείται ένα από τα πλέον αποδοτικά μέτρα. Βασικό κριτήριο για την επιλογή του κατάλληλου ποιοτικά ανοίγματος αποτελεί, εκτός από το συντελεστή θερμοπερατότητας ''κ'', και ο συντελεστής μετάδοσης της θερμικής ηλιακής ενέργειας "g". Άστοχη επιλογή της ποιότητας των υαλοπινάκων, σε σχέση με τον 57

65 προσανατολισμό και τις απαιτήσεις των χώρων, ενδέχεται να οδηγήσει σε αρνητικά αποτελέσματα (μπλοκάρισμα εισόδου της ηλιακής ακτινοβολίας στους εσωτερικούς χώρους τη χειμερινή περίοδο, αύξηση απωλειών, μείωση φυσικού φωτισμού, οπτικής άνεσης, κτλ.). Είναι προφανές ότι όσο πιο μικρός είναι ο συντελεστής θερμοπερατότητας ''κ'' και όσο πιο μεγάλος ο συντελεστής διείσδυσης της συνολικής θερμικής ενέργειας '^", τόσο πιο αποτελεσματικό αποδεικνύεται το άνοιγμα σε νότιο προσανατολισμό. Σε ανατολικά και δυτικά ανοίγματα θα ενδιέφερε φυσικά μικρή τιμή και του συντελεστή ''κ'' αλλά και του "9".(ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ, 1998) Ο βαθμός επίδρασης της συνολικής μόνωσης του κελύφους στην τελική κατανάλωση ενέργειας διακρίνεται πολύ απλά στο παράδειγμα του σχήματος 4. Πρόκειται για 8 κτίρια κατοικιών σε κλιματικές συνθήκες της περιοχής Θεσσαλονίκης. Η πρώτη στήλη σε κάθε κτίριο αναφέρεται σε θερμικά απροστάτευτο κέλυφος, ενώ η δεύτερη στο ίδιο κτίριο με τη διαφορά ότι το κέλυφός του είναι θερμομονωμένο σύμφωνα με τις απαιτήσεις του ισχύοντα κανονισμού θερμομόνωσης. Τα αποτελέσματα αποδεικνύουν σαφώς την αποτελεσματικότητα του μέτρου, καθώς παρατηρείται σε κάθε περίπτωση μία περιστολή της κατανάλωσης ενέργειας πλέον του 60%. Περαιτέρω βελτίωση της ενεργειακής συμπεριφοράς των κτιρίων θα μπορούσε να επιτευχθεί αν εφαρμόζονταν πιο ισχυρές μονώσεις στα εξωτερικά δομικά στοιχεία, ή αν επιπλέον γινόταν προσπάθεια εκμετάλλευσης των θερμικών ηλιακών κερδών με εφαρμογή παθητικών τεχνικών Αερισμός κτιρίων Σε συμβατικά κτίρια, αλλά ακόμη περισσότερο σε βιοκλιματικά σχεδιασμένα κτίρια, όλες οι εφαρμοζόμενες στρατηγικές για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και την αναβάθμιση της ποιότητας αέρα του εσωτερικού 58

66 περιβάλλοντος, μπορεί να αναιρεθούν στην περίπτωση αυξημένων θερμικών απωλειών, λόγω εκτεταμένου αερισμού (ventilation) ή διαφυγών αέρα από τους αρμούς των ανοιγμάτων (infiltration). Έτσι θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα αεροστεγανό περίβλημα και γενικότερα να περιοριστεί και να ελεγχθεί ο αερισμός των χώρων, ανάλογα με τη χρήση των κτιρίων, χωρίς να γίνεται υπέρβαση των ορίων εναλλαγών αέρα ανά ώρα, όπως αυτές καθορίζονται από διάφορους διεθνείς κανονισμούς που παίρνουν υπόψη τους την υγεία και την ευεξία. Ανεξέλεγκτος ή εκτεταμένος χωρίς λόγο αερισμός λόγω άστοχης ενεργειακής συμπεριφοράς των ενοίκων, επιδρά αρνητικά στο θερμικό ισοζύγιο του κτιρίου σε βαθμό που μπορεί να υπερβεί ακόμη και το 100% της ενεργειακής κατανάλωσης. Τα αποτελέσματα διαφόρων ερευνών έχουν δείξει σαφώς ότι το ποσοστό αυτό ενδέχεται να επιδεινωθεί αν συνδυαστεί και με αυξημένες εσωτερικές θερμοκρασίες χώρων πέραν των αποδεκτών για λόγους θερμικής άνεσης ή ακόμη αν συνδυαστεί με χαμηλό βαθμό απόδοσης της εγκατάστασης θέρμανσης ως αποτέλεσμα ελλιπούς συντήρησής της. (ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ, 1998) Μέτρα που αφορούν στη θερινή περίοδο Για την αποφυγή των υπερθερμάνσεων την περίοδο του καλοκαιριού, από τα πλέον αποτελεσματικά μέτρα που θα μπορούσε να προβλέψει κανείς ή και να ενισχύσει κατά το δυνατό περισσότερο, αφορούν(βαρβαρεσοσ, 1998): 1. στη βελτίωση των μικροκλιματικών συνθηκών με την κατάλληλη φύτευση για σκίαση και εξατμιστικό δροσισμό, στην επιλογή επιστρώσεων με υλικά μεγάλης ανακλαστικότητας, καθώς και στην πρόβλεψη υδάτινων επιφανειών για ενίσχυση και πάλι του εξατμιστικού δροσισμού. 2. στην επιλογή των κατάλληλων ηλιοπροστατευτικών διατάξεων ανάλογα με τον προσανατολισμό των όψεων (οριζόντιες διατάξεις στο νότο, κατακόρυφες στην ανατολή και δύση με σωστή κλίση σε σχέση με την πορεία των ηλιακών ακτινών), έτσι ώστε να απομακρυνθεί η ηλιακή 59

67 ακτινοβολία από το περίβλημα του κτιρίου. Για τον ίδιο σκοπό θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ειδικοί κρύσταλλοι στα παράθυρα και τις πόρτες, οι οποίοι και μειώνουν κυρίως τη διαπερατότητα της ηλιακής ακτινοβολίας μέσω των ευαίσθητων διαφανών στοιχείων (ανακλαστικοί, απορροφητικοί, ή χαμηλής εκπομπής υαλοπίνακες). 3. στην επιδίωξη διαμπερούς αερισμού των χώρων και κυρίως στην πρόβλεψη ή ενίσχυση του νυχτερινού αερισμού τους για την αποφόρτιση των δομικών στοιχείων από τη θερμότητα που συσσωρεύεται κατά τις ώρες αιχμής. Ιδίως για μεσογειακά κλίματα, όπου παρατηρούνται μεγάλες θερμοκρασιακές διαφορές μεταξύ ημέρας και νύχτας, το τελευταίο θεωρείται αναγκαίο για το φυσικό δροσισμό των κτιρίων. Αν το μέτρο αυτό δε μπορεί να ικανοποιηθεί από τα υπάρχοντα ανοίγματα στις όψεις του κτιρίου, τότε ή η χρήση ανοιγμάτων στην οροφή του κτιρίου ή η κατασκευή ηλιακής καμινάδας για την επιτάχυνση απαγωγής του θερμού αέρα από το κτίριο, ή ανεμόπυργου για την εξαναγκασμένη κίνηση του αέρα, θα αποτελούσαν μερικές από τις δοκιμασμένες στην πράξη αποτελεσματικές τεχνικές. 4. στη χρήση υλικών με μεγάλη θερμοχωρητικότητα. Το μέτρο αυτό συνεπάγεται τη χρονική καθυστέρηση μετάδοσης της θερμότητας στους εσωτερικούς χώρους σε ώρες που μπορεί να υπολογιστούν, έτσι ώστε να συμπίπτουν με τη μείωση των εξωτερικών θερμοκρασιών τις βραδινές ώρες. Αν το παραπάνω συνδυαστεί και με το νυχτερινό αερισμό των χώρων, τότε πράγματι επιτυγχάνεται και ο δροσισμός των χώρων με φυσικό τρόπο. 5. στην κατασκευή ανοιχτόχρωμων επιχρισμάτων για την ελαχιστοποίηση της ηλιακής ακτινοβολίας που απορροφάται και τη μεγιστοποίηση της ανακλώμενης. 6. στην ενίσχυση του φυσικού φωτισμού των χώρων, ώστε να περιοριστεί η χρήση του τεχνητού φωτισμού και συνεπώς να περιοριστούν τα 6 0

68 εσωτερικά θερμικά φορτία. Στην ίδια κατεύθυνση συμβάλλει και η χρήση ηλεκτρικών και φωτιστικών στοιχείων υψηλής απόδοσης. Σε ποιον τομέα θα αποφασίσει ο μελετητής να δώσει μεγαλύτερο βάρος, σε μέτρα για τη χειμερινή ή καλοκαιρινή περίοδο, εξαρτάται προφανώς από τα κλιματικά χαρακτηριστικά της περιοχής και φυσικά από τη χρήση του κτιρίου (ξενοδοχείο ή κατοικία θερινών διακοπών, μόνιμη κατοικία, κτίριο γραφείων κτλ.). Γενικά όμως θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι ένα βιοκλιματικό κτίριο οφείλει να συμπεριφέρεται ορθά και τις δύο περιόδους. (ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ, 1998) Βέβαια μεγάλη παράλειψη θα ήταν αν δεν αναφερόταν κανείς και στα μέτρα που θα έπρεπε να παρθούν για τη βελτίωση του φυσικού φωτισμού των εσωτερικών χώρων και συνεπώς για την περιστολή των καταναλώσεων και στον τομέα του τεχνητού φωτισμού. Γενικά, επισημαίνεται ότι σε έναν ολοκληρωμένο βιοκλιματικό σχεδιασμό κανείς θα έπρεπε να ασχοληθεί σοβαρά και με τα τρία θέματα, δηλαδή την παθητική θέρμανση, το φυσικό δροσισμό και φωτισμό των κτιρίων, έτσι ώστε και η κατανάλωση ενέργειας να περιοριστεί και η ποιότητα ζωής στους εσωτερικούς χώρους να βελτιωθεί μέσα από ένα περιβάλλον που θα θερμαίνεται, θα ψύχεται και θα φωτίζεται με φυσικό κατά το δυνατό τρόπο. Και για τους τρεις βασικούς τομείς που εξετάζονται στα πλαίσια της βιοκλιματικής αντιμετώπισης των κτιρίων, ο μελετητής θα όφειλε να ελέγξει τις προτάσεις του και υπολογιστικά, έτσι ώστε να αποφευχθούν λάθη ή παραλείψεις που θα απομάκρυναν το κτίριο από το βασικό του στόχο, δηλαδή της ένταξής του στην κατηγορία των κτιρίων «χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας». Το υπολογιστικό αυτό στάδιο, μέσω αξιόπιστων προσομοιωτικών μεθόδων, θεωρείται απαραίτητο ήδη από το στάδιο του σχεδιασμού, διότι οποιεσδήποτε βελτιωτικές παρεμβάσεις μετά την ολοκλήρωση του έργου αποδεικνύονται και οικονομικά ασύμφορες και δημιουργούν όχληση στην ομαλή λειτουργία του κτιρίου. 6 1

69 i. Παθητικά ηλιακά συστήματα για την εκμετάλλευση των θερμικών ηλιακών κερδών Με την προϋπόθεση ότι έχουν διασφαλιστεί όλα τα μέτρα για την περιστολή των θερμικών απωλειών στα κτίρια που αναφέρθηκαν παραπάνω και κυρίως ο νότιος προσανατολισμός και οι ισχυρές μονώσεις στο κέλυφος του κτιρίου, ο μελετητής θα μπορούσε να προχωρήσει και να προτείνει την κατασκευή ειδικών συστημάτων για την εκμετάλλευση των ηλιακών κερδών. Τα συστήματα που εύκολα, με συμβατικά υλικά και χωρίς υψηλό κόστος, μπορούν να εφαρμοστούν στην πράξη είναι τα πλέον γνωστά, όπως(βαρβαρεσοσ, 1998): 1. το άμεσο ηλιακό κέρδος από νότια προσανατολισμένα ανοίγματα 2. το προσαρτημένο θερμοκήπιο 3. ο τοίχος μάζας ή θερμικής αποθήκευσης 4. ο αεριζόμενος τοίχος Trombe 5. το ηλιακό αίθριο 6. το θερμοσιφωνικό πανέλο Συνθετότερα συστήματα, όπως οι αεροσυλλέκτες και απαιτούν δίκτυο σωληνώσεων ειδικά μελετημένων και διαστασιολογημένων, που ενσωματώνονται στα δάπεδα ή τις οροφές για τη μεταφορά της συλλεχθείσης θερμότητας σε απομακρυσμένους χώρους, οι οροφές θερμικής αποθήκευσης ή ακόμη ο συνδυασμός συστημάτων (παθητικά συστήματα, φωτοβολταϊκά και ζεστού νερού χρήσης) κ.ά., αποτελούν αναμφισβήτητα δοκιμασμένες και αποτελεσματικές εναλλακτικές λύσεις, η εφαρμογή των οποίων απαιτεί ειδικές γνώσεις, σωστή εκτίμηση των απαιτούμενων φορτίων και βέβαια προσεγμένη κατασκευή. ii. Θερμοχωρητικότητα δομικών στοιχείων Για την αποθήκευση της θερμικής ενέργειας που συλλέγεται από τα παθητικά ηλιακά συστήματα, θα πρέπει να επιλεγούν δομικά στοιχεία με μεγάλη 6 2

70 θερμοχωρητικότητα. Το μέτρο αυτό παίζει σημαντικό ρόλο κυρίως σε βιοκλιματικά κτίρια και χώρους συνεχούς χρήσης, καθώς και σε περιοχές με υψηλές θερμοκρασίες τη θερινή περίοδο. Η αποθηκευμένη θερμότητα μεταδίδεται στον εσωτερικό χώρο με χρονική καθυστέρηση, η οποία μπορεί να υπολογιστεί έτσι ώστε να συμπέσει με τις βραδινές ώρες, κατά τις οποίες παρουσιάζονται και οι μεγαλύτερες ανάγκες σε θέρμανση των χώρων. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) Σε πολλά παραδείγματα βιοκλιματικών κτιρίων, τα παθητικά συστήματα συνδυάζονται συνήθως με ειδικά σχεδιασμένες αποθήκες θερμότητας, το ρόλο των οποίων παίζουν, εκτός από τα ίδια τα δομικά στοιχεία του κελύφους (δάπεδα και τοιχοποιίες), ειδικά διαμορφωμένοι χώροι γεμάτοι με υλικά που έχουν την ικανότητα να αποθηκεύουν μεγάλα ποσά θερμότητας (λίθοι, δοχεία νερού κ.ά.), τα οποία και αποδίδουν στο χώρο τη θερμότητα είτε εξαναγκασμένα (με χρήση ανεμιστήρων), όποτε αυτό κριθεί αναγκαίο, είτε με φυσικό τρόπο. Η ύπαρξη, το είδος και η έκταση της θερμικής αποθήκης εξαρτάται κυρίως από τα αναμενόμενα θερμικά οφέλη, από τα παθητικά συστήματα, από τη χρήση των χώρων ή του κτιρίου γενικότερα (συνεχόμενη ή διακοπτόμενη λειτουργία) και βέβαια από την ένταση των καιρικών φαινομένων τη θερινή περίοδο (ακτινοβολία, θερμοκρασίες). Τελειώνοντας μπορούμε να πούμε ότι για να γενικευτεί η βιοκλιματική αρχιτεκτονική προϋποθέτει ορισμένες συνθήκες, όρους αναγκαίους : η οικιστική πυκνότητα, η επιθυμία της άνεσης με την αυτοματοποίηση, η στερεοτυπία της αρχιτεκτονικής έκφρασης, η επικράτηση των τεχνολογικών επινοήσεων, η πολιτική στον τομέα των κατασκευών, αποτελούν παράγοντες που δεν ενθαρρύνουν την ιδέα του βιοκλιματισμού, μια πρακτική διαφορετική για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) Ακόμη, η βιομηχανία δεν πριμοδοτεί τα φτηνά σε ενέργεια υλικά, ούτε βέβαια εκείνα που ελάχιστα βιομηχανοποιούνται. Η αρχιτεκτονική παραμένει εξαρτημένη από τη λογική του κέρδους, από τεχνικές και υλικά που παράγει η 6 3

71 δομική βιομηχανία, πράγμα που συχνά φέρνει σε αντίθεση το άμεσο εμπορικό κόστος/κέρδος με το μακροπρόθεσμο οικολογικό κόστος/όφελος. Παρόλα αυτά η βιοκλιματική αρχιτεκτονική υπάρχει. Έχει προσδιορίσει τις αρχές της και έχει θέσει τις γνώσεις μιας πολεοδομίας θεμελιωμένης σε ένα άλλο μοντέλο σχέσεων με το οικοσύστημα. Προϋπόθεση ικανή και αναγκαία αποτελεί η κοινωνική αποδοχή του βιοκλιματικού σχεδιασμού και η ενεργός συμμετοχή των κατοίκων των πόλεων στη διαμόρφωση του χτισμένου περιβάλλοντος, μέσα από μια διαδικασία πληροφόρησης και συνειδητοποίησης του σύνθετου προβλήματος «εξοικονόμηση ενέργειας», σε μια προοπτική συνετής διαχείρισης των φυσικών πηγών και ισορροπίας με τα οικοσυστήματα. Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κατασκευαστεί πολλά κτίρια με βιοκλιματική αρχιτεκτονική σήμερα όπως μέρος του φωτοβολταϊκού πάρκου στο Ηράκλειο Κρήτης, εργαστήρια στα ΤΕΙ Πατρών, σταθμοί του Αττικό Μετρό και πολλές κατοικίες. iii. Προτάσεις για την εφαρμογή των ΑΠΕ με σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος. Το RDF (δεμάτια πεπιεσμένου χαρτιού, πλαστικού κ.λπ.) παράγεται σήμερα σε μεγάλες ποσότητες στα Άνω Λιόσια. Μέχρι τώρα ο Ενιαίος Σύνδεσμος Δήμων και Κοινοτήτων Αττικής (ΕΣΔΚΝΑ) δεν έχει βρει ουσιαστικά άλλον τρόπο διάθεσής του. Η ΑΓΕΤ αναζητεί τρόπους να μειώσει το ενεργειακό κόστος, τόσο το άμεσο (αγορά καυσίμου) όσο και εκείνο που σχετίζεται με τα δικαιώματα ρύπων που προβλέπονται από το πρωτόκολλο του Κιότο. Φιλοδοξεί να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Υπάρχει όμως ο κίνδυνος να εμφανισθούν νέοι ρύποι, και μάλιστα πολύ πιο επικίνδυνοι. «Η καύση του RDF θα προσθέσει στο ήδη πολύ ανθυγιεινό μείγμα ρύπων της περιοχής διοξίνες και φουράνια, ουσίες που έχουν άμεσες, αρνητικές συνέπειες στην υγεία των κατοίκων, προκαλώντας καρκίνους και νευρολογικά προβλήματα», τονίζει στην «Κ» ο ιατρός - πνευμονολόγος κ. Βασίλης Ντόβολος. 6 4

72 Αρνητική τοποθέτηση για την καύση RDF στην ΑΓΕΤ έλαβε και ο Ιατρικός Σύλλογος Ευβοίας. Μήπως όμως υπερβάλλουν; Μήπως απλά υπάρχει ο φόβος απέναντι στο άγνωστο και η γνωστή λογική «όχι τα σκουπίδια στη δική μου αυλή;». Δυστυχώς, τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Πρόκειται για την πρώτη απόπειρα να καεί RDF στην Ελλάδα, εμπειρία τοπική δεν υπάρχει και συχνά οι επιστημονικές τοποθετήσεις (και σε διεθνές επίπεδο) είναι αλληλοσυγκρουόμενες. Πέρα από την επιστημονική αβεβαιότητα και το ιδιαίτερο κάθε φορά των συνθηκών, υπάρχει δυστυχώς και η παρέμβαση των μεγάλων συμφερόντων, που δεν αφήνουν ανεπηρέαστη την επιστημονική έρευνα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι από την καύση αποβλήτων παράγονται διοξίνες και φουράνια, ουσίες πολύ επικίνδυνες, για τις οποίες δεν προβλέπεται κανένα όριο ασφαλείας. Βασικός ενοχοποιητικός παράγοντας είναι η παρουσία χλωρίου. Σε αρκετές χώρες της Ευρώπης καίγεται RDF σε τσιμεντοβιομηχανίες. Αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις λαμβάνονται μέτρα, στηριγμένα στην ανοικτή ενημέρωση των κατοίκων και των εργαζομένων (από την αρχή) και στον διαρκή δημόσιο έλεγχο. Και οι δύο αυτές προϋποθέσεις παραβιάζονται στη συγκεκριμένη περίπτωση. Κατ' αρχήν, η αρμόδια διεύθυνση του ΥΠΕΧΩΔΕ ενέκρινε στο άψε σβήσε τη δοκιμαστική καύση τριών τόνων RDF την ώρα (στην κανονική περίοδο θα γίνουν 10 τόνοι την ώρα), σημειώνοντας «ότι δεν θα επιβαρύνει το περιβάλλον με επιπλέον ρύπους»! Για όλα αυτά η τοπική κοινωνία ούτε είχε ενημερωθεί ούτε ζητήθηκε η γνώμη της. Τα πράγματα προχωρούσαν εν κρυπτό. Μάλιστα, το μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ ΑΓΕΤ και ΕΣΔΚΝΑ καλύπτεται από ρήτρα εμπιστευτικότητας. Κάποιοι θα ρωτήσουν: «Και τι θα κάνουμε το RDF;» Αλλά πριν από αυτό υπάρχει το ερώτημα: Γιατί παράγουμε τόσο RDF; Τι είναι όμως το RDF; Το παραγόμενο από την ειδική μονάδα απορριμμάτων (ΕΜΑΚ) στα Λιόσια 6 5

73 αποτελείται κατά 37% (του βάρους) από έντυπο υλικό, 23% από πλαστικά συσκευασίας, 18% από χαρτί συσκευασίας, 11% από ύφασμα, 7% λοιπά χαρτιά, 2% λοιπά πλαστικά, οργανικά 1,3% και ξύλο 0,4%. Το μεγαλύτερο μέρος της σύνθεσης του RDF θα έπρεπε να είναι αντικείμενο ανακύκλωσης και νέας χρήσης και όχι καύσης. «Είναι στην πραγματικότητα το αντίθετο της ανακύκλωσης, όσο και αν εμφανίζεται ως ανάκτηση», σχολιάζει ο διευθυντής της Greenpeace στην Ελλάδα, κ. Νίκος Χαραλαμπίδης. (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007) Σήμερα η ΕΜΑΚ βγάζει περίπου τόνους RDF τον χρόνο, το 25-40% της ποσότητας απορριμμάτων που επεξεργάζεται. Πού πηγαίνει το RDF; Και πάλι στον... ΧΥΤΑ, αυτή τη φορά όμως συσκευασμένο και σαν υλικό σταθεροποίησης. Καταβλήθηκαν μάλιστα αποζημιώσεις από την Ελληνική Εταιρεία Ανακύκλωσης, αφού δήθεν ανακτήθηκαν... Δηλαδή, χρησιμοποιήσαμε ένα πανάκριβο εργοστάσιο για να θάψουμε, με άλλον τρόπο, το RDF στα σκουπίδια. Προέχει η ανακύκλωση Κατηγορηματικά αντίθετη με αυτή την πρακτική είναι η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης (ΟΕΑ). Μεταθέτοντας το πρόβλημα σε μια μονάδα που κάνει διαλογή των σκουπιδιών, που μαζεύονται όλα μαζί στις μαύρες σακούλες, χωρίς διαλογή από τους ίδιους τους πολίτες, διαιωνίζουμε το πρόβλημα με άλλη μορφή. Τι θα γίνει με το RDF που θα απομείνει; Ως εναλλακτικό καύσιμο μπορεί ενδεχομένως να αυξήσει τις εκπεμπόμενες διοξίνες, αφού το RDF μπορεί να περιέχει πλαστικό PVC ή άλλες ουσίες που περιέχουν χλώριο (π.χ. χρώματα κ.ά.). Χωρίς να αποκλείει η διάθεσή του σε τσιμεντάδικο, πρέπει «πριν από οποιαδήποτε τελική διάθεση του RDF σε τσιμεντάδικο, πρέπει να προηγηθεί δημόσιος διάλογος και η συγκεκριμένη βιομηχανία να αποδείξει ότι διαθέτει κατάλληλα συστήματα αντιρύπανσης, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι αέριες εκπομπές του (και ιδιαίτερα ο υδράργυρος και οι διοξίνες). 6 6

74 Κεφάλαιο 3ο 3. Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα 3.1. Ανάπτυξη και πλεονεκτήματα των ΑΠΕ Τα κύρια πλεονεκτήματα των ΑΠΕ είναι τα εξής(βαρβαρεσοσ, 1998): 1. Είναι πρακτικά ανεξάντλητες πηγές ενέργειας και συμβάλλουν στη μείωση της εξάρτησης από τους εξαντλήσιμους συμβατικούς ενεργειακούς πόρους. 2. Είναι εγχώριες πηγές ενέργειας και συνεισφέρουν στην ενίσχυση της ενεργειακής ανεξαρτησίας και της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού σε εθνικό επίπεδο. 3. Είναι γεωγραφικά διεσπαρμένες και οδηγούν στην αποκέντρωση του ενεργειακού συστήματος, δίνοντας τη δυνατότητα να καλύπτονται οι ενεργειακές ανάγκες σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, ανακουφίζοντας τα συστήματα υποδομής και μειώνοντας τις απώλειες μεταφοράς ενέργειας. 4. Δίνουν τη δυνατότητα επιλογής της κατάλληλης μορφής ενέργειας που είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες του χρήστη (π.χ. ηλιακή ενέργεια για θερμότητα χαμηλών θερμοκρασιών έως αιολική ενέργεια για ηλεκτροπαραγωγή), επιτυγχάνοντας ορθολογικότερη χρησιμοποίηση των ενεργειακών πόρων. 5. Έχουν συνήθως χαμηλό λειτουργικό κόστος, το οποίο επιπλέον δεν επηρεάζεται από τις διακυμάνσεις της διεθνούς οικονομίας και ειδικότερα των τιμών των συμβατικών καυσίμων. 6. Οι εγκαταστάσεις εκμετάλλευσης των ΑΠ Ε διατίθενται σε μικρά μεγέθη και έχουν μικρή διάρκεια κατασκευής, επιτρέποντας έτσι τη γρήγορη ανταπόκριση της προσφοράς προς τη ζήτηση ενέργειας, με επαναλαμβανόμενα συστήματα σε πολλές περιπτώσεις. 7. Οι επενδύσεις των ΑΠΕ είναι εντάσεως εργασίας, δημιουργώντας πολλές θέσεις εργασίας ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο. 6 7

75 8. Μπορούν να αποτελέσουν σε πολλές περιπτώσεις πυρήνα για την αναζωογόνηση οικονομικά και κοινωνικά υποβαθμισμένων περιοχών και πόλο για την τοπική ανάπτυξη, με την προώθηση επενδύσεων που στηρίζονται στη συμβολή των ΑΠΕ (π,χ. θερμοκηπιακές καλλιέργειες με γεωθερμική ενέργεια). 9. Είναι φιλικές προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο και η αξιοποίησή τους είναι γενικά αποδεκτή από το κοινό Μειονεκτήματα των ΑΠΕ Εκτός από τα παραπάνω πλεονεκτήματα οι ΑΠΕ παρουσιάζουν και ορισμένα χαρακτηριστικά που δυσχεραίνουν την αξιοποίηση και ταχεία ανάπτυξή τους(βαρβαρεσοσ, 1998): 1. Το διεσπαρμένο δυναμικό τους είναι δύσκολο να συγκεντρωθεί σε μεγάλα μεγέθη ισχύος, να μεταφερθεί και να αποθηκευθεί. 2. Έχουν χαμηλή πυκνότητα ισχύος και ενέργειας και συνεπώς για μεγάλες ισχύεις απαιτούνται συχνά εκτεταμένες εγκαταστάσεις. 3. Παρουσιάζουν συχνά διακυμάνσεις στη διαθεσιμότητά τους που μπορεί να είναι μεγάλης διάρκειας απαιτώντας την εφεδρεία άλλων ενεργειακών πηγών ή γενικά δαπανηρές μεθόδους αποθήκευσης. 4. Η χαμηλή διαθεσιμότητά τους συνήθως οδηγεί σε χαμηλό συντελεστή χρησιμοποίησης των εγκαταστάσεων εκμετάλλευσής τους, 5. Το κόστος επένδυσης ανά μονάδα εγκατεστημένης ισχύος σε σύγκριση με τις σημερινές τιμές των συμβατικών καυσίμων είναι ακόμη υψηλό. 6 8

76 Κεφάλαιο 4ο 4. Εισφορά των ΑΠΕ στην οικονομία και η κατάσταση στην Ελλάδα 4.1. Η κατάσταση στην Ευρώπη Μέχρι το τέλος του 20ού αιώνα, τα ευρωπαϊκά και τα άλλα βιομηχανικά κράτη απολάμβαναν φθηνό και άφθονο ενεργειακό εφοδιασμό. Οι εύκολα διαθέσιμοι ενεργειακοί πόροι, η ανυπαρξία περιορισμών για το διοξείδιο του άνθρακα (^ 2 ) και οι πιέσεις των δυνάμεων της αγοράς κατέστησαν τα βιομηχανικά κράτη εξαρτημένα από τα ορυκτά καύσιμα και υποβάθμισαν το ενδιαφέρον για καινοτομία και επενδύσεις σε νέες ενεργειακές τεχνολογίες. Μόλις πρόσφατα αναγνωρίστηκε η ανάγκη προώθησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, δεδομένου ότι η εκμετάλλευσή τους συμβάλλει στον μετριασμό της αλλαγής του κλίματος μέσω της μείωσης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, στη βιώσιμη ανάπτυξη, στην ασφάλεια του εφοδιασμού και στην ανάπτυξη μιας βιομηχανίας βασιζόμενης στη γνώση η οποία δημιουργεί θέσεις απασχόλησης, οικονομική μεγέθυνση, ανταγωνιστικότητα και περιφερειακή και αγροτική ανάπτυξη. Το 1997, η Ευρωπαϊκή Ένωση έθεσε τον στόχο να ανέλθει σε 12% το μερίδιο που καταλαμβάνουν οι ανανεώσιμες πηγές στην ακαθάριστη εσωτερική κατανάλωση ενέργειας μέχρι το 2010, δηλαδή να διπλασιάσει το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε σύγκριση με το Έκτοτε, το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έχει αυξηθεί κατά 55% σε απόλυτα ενεργειακά μεγέθη. Παρά την πρόοδο αυτή, από τις πρόσφατες προγνώσεις προκύπτει ότι δεν θα επιτευχθεί ο στόχος του 12%. Επιπλέον η πρόοδος είναι αποτέλεσμα των προσπαθειών μερικών μόνον κρατών μελών. Προς το παρόν υπάρχουν δύο οδηγίες στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας. Η οδηγία 2001/77 για την προαγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές στην εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας καθορίζει στο 21% το ενδεικτικό μερίδιο της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται 6 9

77 από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στη συνολική κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας της Κοινότητας έως το Θέτει ενδεικτικούς εθνικούς στόχους για κάθε κράτος μέλος, ενθαρρύνει τη χρήση εθνικών καθεστώτων στήριξης, την εξάλειψη των διοικητικών φραγμών και την ολοκλήρωση του διασυνδεδεμένου δικτύου, και επιβάλλει την υποχρέωση χορήγησης στους παραγωγούς ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές εγγύησης προέλευσης, κατόπιν σχετικού αιτήματος. Με βάση τις υφιστάμενες πολιτικές και τις προσπάθειες που καταβάλλονται αναμένεται ότι θα επιτευχθεί μερίδιο ύψους 19% έως το 2010, αντί του επιδιωκόμενου στόχου του 21%. Η οδηγία 2003/30 για την προώθηση της χρήσης βιοκαυσίμων ή άλλων ανανεώσιμων καυσίμων για τις μεταφορές θέτει ως στόχο να αποτελούν τα βιοκαύσιμα ποσοστό 5,75% της συνολικής ποσότητας βενζίνης και πετρελαίου ντίζελ για σκοπούς μεταφορών που διατίθεται στην αγορά, έως τις 31 Δεκεμβρίου 2010, αλλά είναι απίθανο να επιτευχθεί ο στόχος για το 2010, οπότε το προσδοκώμενο μερίδιο αναμένεται να είναι περίπου 4,2%. Επομένως, η ΕΕ φαίνεται απίθανο να φθάσει σε μια συμβολή από τις ανανεωμένες πηγές ενέργειας που να υπερβαίνει το 10% μέχρι το Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για αυτό, και ιδιαίτερα: το γεγονός ότι το εξωτερικό κόστος δεν συμπεριλαμβάνεται συστηματικά στις τιμές της αγοράς προσδίδει οικονομικά αδικαιολόγητο πλεονέκτημα στα ορυκτά καύσιμα σε σύγκριση προς τις ανανεώσιμες πηγές η απουσία δεσμευτικών νομικά στόχων για τις ανανεώσιμες ενέργειες στο επίπεδο ΕΕ το σχετικά αδύνατο ρυθμιστικό πλαίσιο της ΕΕ για τη χρήση των ανανεώσιμων ενεργειών στον τομέα των μεταφορών και η πλήρης απουσία ενός νομικού πλαισίου στον τομέα της θέρμανσης και ψύξης. Όμως οι τιμές του πετρελαίου και του αερίου αυξήθηκαν δραματικά από την αρχή του Επιπλέον, σύμφωνα με την Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC), οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου έχουν ήδη ανεβάσει τη θερμοκρασία κατά 0,6 βαθμούς παγκοσμίως. Εάν δεν ληφθούν μέτρα, θα σημειωθεί αύξηση κατά 1,4 έως 5,8 βαθμούς έως τα τέλη του αιώνα. Όλες οι 7 0

78 περιοχές του κόσμου - συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ - θα αντιμετωπίσουν σοβαρές συνέπειες, τόσο για τις οικονομίες τους όσο και για τα οικοσυστήματά τους. Οι Ευρωπαίοι πολίτες επηρεάζονται από τις υψηλότερες τιμές, τις απειλές στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού και την αλλαγή του κλίματος της Ευρώπης. Τα ευρωπαϊκά κράτη πρέπει να αντιμετωπίσουν σημαντικά ζητήματα σχετικά με την ενέργεια όπως μια αυξανόμενη εξάρτηση στις εισαγωγές ενέργειας, τις υψηλές τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου που έχουν επιπτώσεις στις τιμές πολλών καταναλωτικών αγαθών, την αλλαγή του κλίματος, τις δασικές πυρκαγιές, τους κατακλυσμούς και την ερήμωση πολλών περιοχών. Στα πλαίσια μιας νέας ενεργειακής πολιτικής, ο τομέας της ανανεώσιμης ενέργειας διακρίνεται για τη δυνατότητά του να μειώσει τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και τη ρύπανση, να εκμεταλλευτεί τις τοπικές και αποκεντρωμένες πηγές ενέργειας, και να παρακινήσει τις βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας. Οι νέες και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ηλιακή, αιολική, υδροηλεκτρική, γεωθερμική, ενέργεια από βιομάζα) δημιουργούν οικονομική δραστηριότητα, προστιθέμενη αξία και απασχόληση στην Ευρώπη, βελτιώνουν την ποιότητα του περιβάλλοντος και το επίπεδο ζωής και είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές της Ένωσης, οι οποίες διαθέτουν πολλούς ανανεώσιμους ενεργειακούς πόρους. Ο Χάρτης Πορείας για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας της Επιτροπής κατέδειξε ότι ο στόχος του 20% για το συνολικό μερίδιο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ο στόχος του 10% για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στις μεταφορές είναι κατάλληλοι και εφικτοί στόχοι, και ότι το πλαίσιο το οποίο περιλαμβάνει υποχρεωτικούς στόχους αναμένεται να προσφέρει στην επιχειρηματική κοινότητα τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα που χρειάζεται ώστε να λαμβάνει ορθολογικές επενδυτικές αποφάσεις στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των Βρυξελλών του Μαρτίου 2007 επικύρωσε αυτούς τους στόχους. 7 1

79 Βασιζόμενη σε αυτή την πολιτική δέσμευση, η Επιτροπή υπέβαλε, τον Ιανουάριο 2008, μια πρόταση οδηγίας σχετικά με την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Η οδηγία αποσκοπεί στη θέσπιση ενός συνολικού δεσμευτικού στόχου 20% ως μεριδίου συμμετοχής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην κατανάλωση ενέργειας και ενός δεσμευτικού ελάχιστου στόχου 10% για τα βιοκαύσιμα στις μεταφορές, οι οποίοι πρέπει να επιτευχθούν από κάθε κράτος μέλος, καθώς και δεσμευτικών εθνικών στόχων έως το 2020, οι οποίοι θα ευθυγραμμίζονται με το συνολικό στόχο του 20% για την ΕΕ. Κάθε κράτος μέλος οφείλει να μεριμνά ώστε το μερίδιο της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στην τελική κατανάλωση ενέργειας το 2020 να αντιστοιχεί τουλάχιστον στον συνολικό στόχο του όσον αφορά το μερίδιο της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, όπως προβλέπεται στον πίνακα Ι που αναπαράγεται παρακάτω. Η πρόταση οδηγίας θεσπίζει ένα κοινό πλαίσιο για την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Θεσπίζει κανόνες σχετικά με τις εγγυήσεις προέλευσης, τις διοικητικές διαδικασίες και τις συνδέσεις με το διασυνδεδεμένο σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας όσον αφορά την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές. Καθιερώνει κριτήρια βιωσιμότητας του περιβάλλοντος για τα βιοκαύσιμα και τα άλλα βιορευστά. Ενώ μόνο ο στόχος του 2020 είναι δεσμευτικός νομικά, η Επιτροπή έχει δηλώσει ότι θα μπορούσε να ακολουθήσει προηγούμενη νομική δράση σε περίπτωση όπου η πρόοδος ενός κράτους μέλους θα είναι τόσο περιορισμένη ώστε θα είναι σαφές ότι ο τελικός στόχος δεν θα μπορεί να επιτευχθεί. Οι οδηγίες 2001/77 και το 2003/30 θα τροποποιηθούν σύμφωνα με τη νέα οδηγία, από την 1η Απριλίου 2010, και θα καταργηθούν από την 1η Ιανουαρίου

80 Πίνακας 1 - Μ ερίδια ενέργεια ς από α να νεώ σ ιμες π η γές το 2005 Κράτος μέλος Μ ερίδιο ενέργειας από Στόχος για το ανανεώ σιμες π ηγές το Α υ στρ ία 23.3% 34% Βέλγιο 2.2% 13% Βουλγαρία 9.4% 16% Κύπρος 2.9% 13% Τσεχική Δ η μ ο κρ α τία 6.1% 13% Δ ανία 17% 30% Εσθονία 18% 25% Φ ινλανδία 28.5% 38% Γαλλία 10.3% 23% Γερμανία 5.8% 18% Ελλάδα 6.9% 18% Ο υγγαρία 4.3% 13% Ιρ λα νδία 3.1% 16% Ιτα λία 5.2% 17% Λ ετονία 34.9% 42 % Λ ιθ ο υα νία 15% 23% Λ ο υξεμ β ο ύρ γο 0.9% 11% Μ άλτα 0% 10% Κάτω Χώ ρες 2.4% 14% Πολω νία 7.2% 15% Π ορτογαλία 20.5% 31% Ρουμανία 17.8% 24% Σλοβακική Δημοκρ α τία 6.7% 14% Σλο βενία 16% 25% Ισ π α νία 8.7% 20% Σο υηδία 39.8% 49 % Η νω μένο Βασίλειο 1.3% 15% ΠΗΓΗ: ΚΑΠΕ - ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ2006 Οι χώρες της ΕΕ θα είναι ελεύθερες να αποφασίσουν το «προτιμημένο μίγμα» ανανεώσιμων ενεργειών τους προκειμένου να ληφθούν υπόψη οι διαφορετικές δυνατότητές τους, αλλά πρέπει να παρουσιάσουν τα εθνικά σχέδια δράσης (NAP) περιγράφοντας τις στρατηγικές τους στην Επιτροπή μέχρι τις 31 Μαρτίου Η πρόταση της Επιτροπής επιτρέπει το εικονικό εμπόριο σε ανανεώσιμες ενέργειες που περιλαμβάνουν τις εγγυήσεις προέλευσης. Στο πλαίσιο του συστήματος, τα κράτη μέλη μπορούν να επενδύσουν στην παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας σε ένα άλλο κράτος μέλος σε αντάλλαγμα εγγυήσεων προέλευσης, το οποίο μπορεί να προσμετρηθεί στο στόχο ανανεώσιμων ενεργειών. Αλλά η Επιτροπή έχει συνδέσει τον όρο ότι ένα κράτος μέλος πρέπει να έχει φθάσει ήδη στον προσωρινό στόχο του πρίν του δοθεί η άδεια να δεχθεί επενδύσεις και να μεταφέρει εγγυήσεις προέλευσης σε ένα άλλο κράτος μέλος. 7 3

81 Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αφορούν τρεις τομείς: ηλεκτρική ενέργεια, θέρμανση και ψύξη, μεταφορές. Η συνολική προσέγγιση προβλέπει ότι τα κράτη μέλη έχουν τη διακριτική ευχέρεια να συνδυάσουν τους εν λόγω τομείς για την επίτευξη του εθνικού τους στόχου. Ωστόσο, προτείνεται κάθε κράτος μέλος να επιτύχει τουλάχιστον μερίδιο 10% ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (πρωτίστως βιοκαύσιμα) στον τομέα των μεταφορών έως το Αυτό γίνεται για τους ακόλουθους λόγους: (1) ο τομέας των μεταφορών είναι αυτός που παρουσιάζει την ταχύτερη αύξηση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου σε σύγκριση με όλους τους άλλους τομείς της οικονομίας (2) τα βιοκαύσιμα αποτελούν απάντηση στο πρόβλημα της εξάρτησης από το πετρέλαιο στον τομέα των μεταφορών, που συνιστά ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ΕΕ όσον αφορά την έλλειψη ασφάλειας του ενεργειακού της εφοδιασμού (3) η παραγωγή βιοκαυσίμων είναι αυτή τη στιγμή ακριβότερη από την παραγωγή άλλων μορφών ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, πράγμα που ίσως σημαίνει ότι δύσκολα θα μπορούσαν να αναπτυχθούν χωρίς ειδική απαίτηση. Ειδικά για τα βιοκαύσιμα και τα άλλα βιορευστά, η οδηγία θεσπίζει ένα σύστημα για την εγγύηση της περιβαλλοντικής αειφορίας της πολιτικής, διασφαλίζοντας μεταξύ άλλων ότι τα βιοκαύσιμα που συνυπολογίζονται για την επίτευξη των στόχων επιτυγχάνουν ένα ελάχιστο επίπεδο μείωσης των αερίων θερμοκηπίου. Τα βιοκαύσιμα είναι το μόνο κατάλληλο διαθέσιμο υποκατάστατο της βενζίνης και diesel στις μεταφορές. Λαμβάνοντας υπόψη την αβέβαιη ασφάλεια ανεφοδιασμού για το πετρέλαιο (και επομένως για τον τομέα των μεταφορών), η ΕΕ εξέδωσε, το 2003, την οδηγία 2003/30, με στόχο την ώθηση της παραγωγής και της κατανάλωσης βιοκαυσίμων στην ΕΕ. Από την άποψη της γεωργίας, η μεταρρύθμιση της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ) εισήγαγε μια πρόσθετη ενίσχυση για τις ενεργειακές παραγωγές, αλλά οι στατιστικές για τη δασονομία δείχνουν ότι περίπου 35% της ετήσιας αύξησης των δασών της ΕΕ παραμένει 7 4

82 αχρησιμοποίητο. Για να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα, η Επιτροπή προτείνει ένα σχέδιο δράσης για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από το ξύλο. Τα απόβλητα είναι επίσης μια υποαπασχολούμενη πηγή ενέργειας. Γι αυτόν τον λόγο η Επιτροπή προβλέπει μια θεματική στρατηγική για την ανακύκλωση των αποβλήτων, και ετοιμάζει μια πρόταση σχετικά με την αναθεώρηση της νομοθεσίας πλαισίου των αποβλήτων. Από την άποψη της εξισορρόπησης των ενεργειακών αναγκών και των περιβαλλοντικών περιορισμών, η προσέγγιση της Επιτροπής είναι ότι μόνο τα βιολογικά καύσιμα η καλλιέργεια των οποίων συμμορφώνεται με τους ελάχιστους όρους βιωσιμότητας μετρούν για την επίτευξη των στόχων της οδηγίας. Η ΕΕ θα υποστηρίζει τις αναπτυσσόμενες χώρες που επιθυμούν να παράγουν βιολογικά καύσιμα και να αναπτύξουν τις εγχώριες αγορές τους. Τα εσωτερικά παραχθέντα και εισαγόμενα βιολογικά καύσιμα θα μπορούσαν να συμβάλουν σε 14% της αγοράς της ΕΕ για τα καύσιμα μεταφορών. Η αύξηση θα προερχόταν τόσο από τη βιοαιθανόλη (που στη Σουηδία έχει επιτύχει ήδη ένα μερίδιο 4% της αγοράς βενζίνης και από το biodiesel, το οποίο στη Γερμανία, παγκόσμιο ηγέτη, έχει επιτύχει ήδη ένα μερίδιο 6% της αγοράς diesel. Τα εσωτερικά παραγόμενα δημητριακά και η τροπική ζαχαροκάλαμος θα ήταν τα κύρια στοιχεία της πετροχημικής βιομηχανίας αιθανόλης, που θα συμπληρώνονται αργότερα από την κυτταρινική αιθανόλη από το άχυρο και τα απόβλητα. Η ασφάλεια του εφοδιασμού, η βιωσιμότητα και η ανταγωνιστικότητα της ενέργειας της Ευρώπης εξαρτάται κατά πολύ από την ανάπτυξη των ενεργειακών τεχνολογιών. Οι τεχνολογίες που θα συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων μέχρι το 2020 είναι ήδη διαθέσιμες ή βρίσκονται στα τελικά στάδια ανάπτυξης. Ο ιδιωτικός τομέας είναι στην πρώτη γραμμή αυτών των προσπαθειών. Όμως, οι τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα παραμένουν εν γένει ακριβές και αντιμετωπίζουν εμπόδια διείσδυσης στην αγορά. Γι' αυτό, κατά την Επιτροπή, απαιτείται διττή προσέγγιση: αφενός, ενίσχυση της καινοτομίας για τη μείωση του κόστους και την αύξηση της απόδοσης και, αφετέρου, δραστικά μέτρα 7 5

83 ενίσχυσης για τη δημιουργία επιχειρηματικών ευκαιριών, την τόνωση της ανάπτυξης της αγοράς και την αντιμετώπιση των μη τεχνολογικών φραγμών που αποθαρρύνουν την καινοτομία και την εξάπλωση αποτελεσματικών τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στην αγορά. Το έβδομο πρόγραμμαπλαίσιο της ΕΕ για την έρευνα επιδιώκει, μεταξύ άλλων, την ανάπτυξη νέων και βιώσιμων πηγών ενέργειας. Επιπλέον, η Επιτροπή υποστηρίζει ένα «ευρωπαϊκό στρατηγικό σχέδιο τεχνολογίας» για να δημιουργήσει μια νέα ευρωπαϊκή πολιτική για τις ενεργειακές τεχνολογίες. (ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ, 1998) Επιπλέον, το πρόγραμμα «Ευφυής ενέργεια για την Ευρώπη» (ALTENER ΙΙΙ), που είναι μέρος του προγράμματος πλαισίου ανταγωνιστικότητας και καινοτομίας, ενισχύει τις προσπάθειες επίτευξης των στόχων στον τομέα της βιώσιμης ενέργειας. Υποστηρίζει τις βελτιώσεις στη ενεργειακή αποδοτικότητα, την υιοθέτηση νέων και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τη μεγαλύτερη διείσδυση στην αγορά για αυτές τις πηγές ενέργειας, τη διαφοροποίηση της ενέργειας και των καυσίμων, την αύξηση του μεριδίου της ανανεώσιμης ενέργειας και τη μείωση της τελικής κατανάλωσης ενέργειας. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται σε αυτό το πλαίσιο στον τομέα των μεταφορών. Το Παγκόσμιο Ταμείο Ενεργειακής Απόδοσης και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (GEEREF) που προτείνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να κινητοποιήσει τις ιδιωτικές επενδύσεις στα προγράμματα ενεργειακής αποδοτικότητας και ανανεώσιμης ενέργειας. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ΕΕ πρέπει να εκμεταλλευτεί τη θέση της ως η δεύτερη μεγαλύτερη αγορά ενέργειας και ως παγκόσμιος ηγέτης όσον αφορά τη ζήτηση, τη διαχείριση και την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η ΕΕ πρέπει να εντείνει τις σχέσεις της με τους ενεργειακούς εταίρους της, με σκοπό την προώθηση και τη διαφοροποίηση των πηγών και των διαδρομών, την ενίσχυση της εταιρικής σχέσης και της συνεργασίας με εστίαση στη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, την αύξηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της ενεργειακής αποδοτικότητας. 7 6

84 4.2. Η κατάσταση στην Ελλάδα Η ανάπτυξη των ΑΠΕ, αποτελεί προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής καθώς συμβάλλει σημαντικά στη μείωση των εκπομπών ^ 2 και την ασφάλεια εφοδιασμού. Σύμφωνα με την πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την κλιματική αλλαγή, έχει συμφωνηθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Υπουργών το 1998, οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου της Ελλάδας για το διάστημα να αυξηθούν το μέγιστο κατά 25%, σε σχέση με τα επίπεδα του Ο συνολικός στόχος για την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μείωση κατά 8% για την αντίστοιχη περίοδο. Ως εκ τούτου, το κύριο σημείο της πολιτικής της χώρας για τη μείωση των εκπομπών είναι η διαφοροποίηση του σημερινού ενεργειακού μείγματος με την εισαγωγή καυσίμων χαμηλότερων εκπομπών (φυσικό αέριο) και η μεγαλύτερη διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, σε συνδυασμό με την εξοικονόμηση ενέργειας. Ειδικά για τον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής, προβλέπονται η βελτίωση της απόδοσης των υπαρχόντων λιγνιτικών σταθμών και η διείσδυση του φυσικού αερίου και των ΑΠΕ. Στο τομέα της κατανάλωσης ενέργειας προβλέπονται παρεμβάσεις στους τομείς των κτιρίων (κανονισμοί, χρήση παθητικών και ενεργητικών συστημάτων, πιστοποίηση συσκευών και εισαγωγή φυσικού αερίου και μικρής συμπαραγωγής), της βιομηχανίας (χρήση φυσικού αερίων του θερμοκηπίου στην Ελλάδα είναι μικρότερες από τη μέση τιμή της ΕΕ, οι εκπομπές ανά μονάδα ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης ενέργειας είναι από τις υψηλότερες στην ΕΕ. 1 Ο λόγος είναι η κυρίαρχη θέση του λιγνίτη και του πετρελαίου στο ενεργειακό μείγμα της χώρας. Οι μισές περίπου από τις εκπομπές ^ 2 στην Ελλάδα, προέρχονται από την καύση του λιγνίτη για παραγωγή ηλεκτριαερίου και 1http:// 7 7

85 συμπαραγωγής) και των μεταφορών (βελτίωση των υποδομών για τις δημόσιες μεταφορές και χρήση βιοκαυσίμων). Ένας άλλος σημαντικός στόχος της Ελληνικής ενεργειακής πολιτικής τα τελευταία χρόνια είναι η προώθηση μέτρων και προγραμμάτων ΕΞΕ και ΟΧΕ. Με την υιοθέτηση των Ευρωπαϊκών Οδηγιών τέθηκε το νομικό πλαίσιο για την έκδοση υπουργικών αποφάσεων για την ενεργειακή σήμανση στην Ελλάδα. Η μεγάλη πρόκληση για τις ΑΠΕ στην Ελλάδα σήμερα είναι η εκπλήρωση του στόχου της Κοινοτικής Οδηγίας για την παραγωγή ηλεκτρισμού από ΑΠΕ. Σύμφωνα με αυτήν, η Ελλάδα καλείται να αυξήσει το ποσοστό των ΑΠΕ στην ακαθάριστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας στο επίπεδο του 20,1% μέχρι το 2010 (συμπεριλαμβανομένης της συμμετοχής των μεγάλων υδροηλεκτρικών). Ο στόχος αυτός, αν και υψηλός, δεν είναι ανέφικτος. Εξάλλου, έχει υιοθετηθεί πλήθος μέτρων για τις μεταφορές, με τη θέσπιση του Ν.3423/05 για τα βιοκαύσιμα, την ανανέωση των παλαιών ιδιωτικής χρήσεως αυτοκινήτων, και τη βελτίωση των προδιαγραφών των οδικών δικτύων και των μέσων μαζικής μεταφοράς Η συνεισφορά των ΑΠΕ στο Ενεργειακό Ισοζύγιο - Η κατάσταση των ΑΠΕ στην Ελλάδα Η συνεισφορά των ΑΠΕ στο ενεργειακό ισοζύγιο είναι της τάξης του 5%, σε επίπεδο συνολικής διάθεσης πρωτογενούς ενέργειας στη χώρα και της τάξης του 13-14%, σε επίπεδο εγχώριας παραγωγής πρωτογενούς ενέργειας. Η ηλεκτροπαραγωγή από ΑΠΕ στην Ελλάδα αυξάνεται σημαντικά τα τελευταία χρόνια και είναι της τάξης του 2-2,5% της ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας. Αφορά κυρίως σε αιολικά και μικρά υδροηλεκτρικά και σε ένα μικρό βαθμό τη βιομάζα. Λαμβάνοντας υπόψη τα μεγάλα υδροηλεκτρικά (εξαιρώντας την παραγωγή από άντληση), η ηλεκτροπαραγωγή από ΑΠΕ είναι στα επίπεδα του 7 8

86 10%. Η παραγωγή θερμικής ενέργειας από ΑΠΕ προέρχεται κυρίως από ενεργητικά ηλιακά, θερμικές χρήσεις της βιομάζας και γεωθερμικές αντλίες θερμότητας. Η μεγάλη ανάπτυξη της βιομηχανίας ηλιακών συλλεκτών κατά τις τελευταίες δεκαετίες έχει οδηγήσει την Ελλάδα στη δεύτερη θέση σε εγκατεστημένη επιφάνεια συλλεκτών σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ωστόσο, η κύρια παραγωγή θερμότητας από βιομάζα προέρχεται είτε από καύση βιομάζας στον οικιακό τομέα, είτε από υπολείμματα βιομάζας σε βιομηχανικές μονάδες κατεργασίας ξύλου, τροφίμων, βάμβακος, κ.λπ., όπου και χρησιμοποιείται για ίδιες ανάγκες. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η Ελληνική αγορά θερμότητας από ΑΠΕ είναι σε στάδιο εκκίνησης. Η χρήση των βιοκαυσίμων στην Ελλάδα είναι επίσης σε φάση εκκίνησης και για το 2006 είχε εγκριθεί η κατανομή της διάθεσης και παραγωγής βιοντίζελ σε 14 επιχειρήσεις στην Ελληνική αγορά, συνολικής ετήσιας κατανεμημένης ποσότητας της τάξης των χιλιόλιτρων. (ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ, 1998) Η εγκατεστημένη ισχύς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ ήταν MW στο τέλος του 2005 όταν η συνολική εγκατεστημένη ισχύς του Ελληνικού Συστήματος Ηλεκτροπαραγωγής ήταν περίπου MW. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 22 και στο Διάγραμμα 1, η συνέπεια των μέτρων οικονομικής υποστήριξης και στην ουσία του Β' και Γ' ΚΠΣ και των Αναπτυξιακών Νόμων είναι η σταθερά αυξανόμενη εξέλιξη που είχαν τα Αιολικά, τα Μικρά Υδροηλεκτρικά και το Βιοαέριο. Ειδικότερα, τα 28 MW των Αιολικών Πάρκων το 1997, έφθασαν σε 491 MW ιδιωτικών επενδύσεων με άδεια λειτουργίας στο τέλος του

87 Πίνακας 2 - Ισχύς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ και επιφάνεια ηλιακών συλλεκτών Ισχύς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ και επιφάνεια ηλιακών συλλεκτών Τεχνολογία ΑΠΕ Σύνολο Υδροηλεκτρική Ενέργεια εκ των οποίων αντλητικά συστήματα Υ/Η-1 ΙνΜ* Υ/Η1-10 ν^ Υ/Η10+Μ^* Γεωθερμία Φωτοβολταϊκά ,4 Αιολική Ενέργεια Βιοαέριο Επιφάνεια Ηλιακών Συλλεκτών (1000η2) ΠΗΓΗ: ΚΑΠΕ - ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ2006 Τα Μικρά Υδροηλεκτρικά έφθασαν τα 89 MW στο τέλος του 2005 από τα 43 MW το Τέλος οι εγκαταστάσεις ηλεκτροπαραγωγής και συμπαραγωγής Διάγραμμα 1 - Εξέλιξη εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ χωρίς μεγάλα υδροηλεκτρικά 8 0

88 από βιοαέριο (κυρίως στα Λιόσια και την Ψυτάλλεια) έχουν ηλεκτρική ισχύ 25 MW. Η εγκατεστημένη ισχύς των ΑΠΕ αναμένεται ότι θα ξεπεράσει τα 2 GW το 2010 χάρη στις ευνοϊκές ρυθμίσεις του νέου νόμου 3468/06. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ το 2005 έφθασε τις 6,99 TWh περίπου και προήλθε κατά 78,3% από υδροηλεκτρικούς σταθμούς (5610 GWh), κατά 19,8% από αιολικά πάρκα (1266 GWh), 122 GWh (1,9%) παρήχθησαν από βιοαέριο, ενώ υπήρχε και μία πολύ μικρή, αλλά σταθερά αυξανόμενη παραγωγή από φωτοβολταϊκούς σταθμούς. Η ακαθάριστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας την ίδια χρονιά ήταν 64 TWh. Η εξέλιξη της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ φαίνεται στο Διάγραμμα 3.3 Για το 2005 η συνολική πρωτογενής παραγωγή θερμότητας ήταν Τ προερχόμενη κατά 86% από βιομάζα στον οικιακό τομέα κατά 10% από ηλιακή ενέργεια και κατά 3 % από βιοαέριο. Η παραγωγή πρωτογενούς ενέργειας από ΑΠΕ το 2005 ήταν 1,7 Μ ^, ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 90 ήταν 1,12 Mtoe. Εξ' αυτών 702 ktoe οφείλονται Πίνακας 3 - Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας (6ΜΙ"ΐ) Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας (6ΜΙ"ΐ) Τεχνολογία ΑΠΕ Σύνολο Υδ ρ ο η λεκτρ ική Ενέργεια εκ τω ν οπ οίω ν αντλητικά συστήματα Υ/Η -1 Μ Μ * Υ/Η 1-10 Μ Μ * Υ/Η 10+Μ Μ * Α ιο λική Ενέργεια Βιοαέριο Φ ω τοβολταϊκά 0,1 0,0 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 0,2 0,2 0,2 0,5 0,6 1,4 1,5 *δεν συμπεριλαμβάνεται ηπαραγωγή των αντλητικών ΠΗΓΗ: ΚΑΠΕ - ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ2006 στην χρήση μη εμπορικής βιομάζας στα νοικοκυριά 255 ktoe στην χρήση βιομάζας στη βιομηχανία για ίδιες ανάγκες (συνολικό ποσοστό της βιομάζας 58%), 483 ktoe (27 %) από την παραγωγή των υδροηλεκτρικών, 109 ktoe (7%) από την 3http://www. cres.gr/kape/pubiications/ 8 1

89 παραγωγή των αιολικών, 110 ktoe (7%) από την παραγωγή των θερμικών ηλιακών συστημάτων και 33 ktoe (2%) από το βιοαέριο, κυρίως για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η εξέλιξη της παραγωγής πρωτογενούς ενέργειας από ΑΠΕ φαίνεται στο Διάγραμμα 2. ΠΗΓΗ: ΚΑΠΕ - ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ2006 Διάγραμμα 2 - Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας από ΑΠΕ χωρίς μεγάλα υδροηλεκτρικά 8 2

90 Πίνακας 4 - Π ρω τογενής Π αραγω γή από ΑΠΕ (<ίοβ) Πρωτογενής Παραγωγή από ΑΠΕ (<ΐοβ) Έτος Υδροηλεκτρική Ενέργεια εκ των οποίων αντλητικά συστήματα Υ/Η-1 Ι\^* Υ/Η1-10 Ι\^* Υ/Η10+MW* Βιομάζα στον Οικιακό τομέα στη Βιομηχανία κτλ Αιολική Ενέργεια Φωτοβολταϊκά Ηλιακή Ενέργεια Βιοαέριο Γεωθερμία Σύνολο Σύνολο χωρίς ανλητικά Σύνολο χωρίς μεγάλα Υ/Η αντλητικά, και Βιομάζα στον Οικιακό τομέα *δεν συμπεριλαμβάνεται ηπαραγωγή των αντλητικών ΠΗΓΗ: ΚΑΠΕ - ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ

91 Η συνεισφορά των ΑΠΕ στην ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση ενέργειας είναι σταθερή και κυμαίνεται γύρω από ένα ποσοστό της τάξεως του 5-5,5%. Πίνακας 5 - Συμμετοχή των ΑΠΕ στον Ενεργειακό Ισοζύγιο Συμμετοχή των ΑΠΕστον 1νεργειακό Ισοζύγιο Έτος Πρωτογενής παραγωγή από ΑΠΕ (^Οθ) Παραγωγή από ΑΠΕ χωρίς μεγάλα Υ/Η, αντλητικά, και βιομάζα στον οικιακό τομέα (^Οθ) Ακαθάριστη Εγχώρια Κατανάλωση (Ι^οε) Συμμετοχή των ΑΠΕ στην ακαθάριστη εγχώρια 5,1% 5,5% 5,2% 5,3% 5,2% 5,6% 5,7% 5,4% 5,1% 5,4% 5,2% 4,8% 5,0% 5,3% 5,2% 5,4% κατανάλωση (Ι^οε) Σύνολο ΑΠΕ εκτός μεγάλων Υ/Η, αντλητικών και 1,2% 1,2% 1,2% 1,3% 1,2% 1,2% 1,3% 1,3% 1,2% 1,3% 1,4% 1,6% 1,6% 1,52%1,57%1,72% Βιομάζας στον Οικιακό τομέα ΠΗΓΗ: ΚΑΠΕ - ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ2006 Ο λόγος είναι ότι η παραγωγή πρωτογενούς ενέργειας από ΑΠΕ οφείλεται κατά 70% στη μη εμπορική βιομάζα και στα μεγάλα υδροηλεκτρικά, που παραμένουν σε σταθερά ποσοστά και που δεν επηρεάζονται από τα χρηματοδοτικά εργαλεία πολιτικής. Πρωτογενής Παραγωγή από ΑΠΕ Βιόμαζα στον Οικιακό τομέα I Παραγωγή από άντληση Βιοαέριο Υ/Η10+Μνν Υ/Η-1Μνν Γ εωθερμία Ηλιακή Ενέργεια Υ/Η 1-10Μνν I Φωτοβολτάκά I Βιόμαζα στη Βιομηχανία κ.λπ. Η Αιολική Ενέργεια ΠΗΓΗ: ΚΑΠΕ - ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ2006 Διάγραμμα 3 - Πρωτογενής παραγωγή από ΑΠΕ μη συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων Υ/Η της βιομάζας στον οικιακό τομέα

92 Όπως φαίνεται στο διάγραμμα, η συνολική συνεισφορά των ΑΠΕ, αν αφαιρέσει κανείς τη βιομάζα στον οικιακό τομέα και τα μεγάλα υδροηλεκτρικά, παρουσιάζει μια σταθερά ανοδική πορεία λόγω των μέτρων οικονομικής υποστήριξης. Δεδομένης πάντως της αύξησης της ζήτησης ενέργειας και της συνεπαγόμενης αύξησης της ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης, το ποσοστό αυτό δεν φαίνεται να μεταβάλλεται. Πίνακας 6 - Συμμετοχή των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή (GWh) Συμμετοχή των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή (GWh) Έτος Σύνολο ΑΠΕ Σύνολο χωρίς αντλητικά Ακαθάριστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας Συμμετοχή ΑΠΕ στην ακαθάριστη κατανάλωση 5,6% 8,7% 6,3% 6,6% 7,0% 9,0% 10,0% 9,0% 8,2% 10,0% 8,5% 6,3% 7,4% 10,7%10,4%11,0% ηλεκτρικής ενέργειας Συμμετοχή ΑΠΕ εξαιρουμένων των αντλητικών Υ/Η στην στην ακαθάριστη 5,0% 8,5% 5,8% 5,9% 6,4% 8,4% 10,0% 8,6% 7,9% 9,5% 7,7% 5,2% 6,2% 9,7% 9,5% 10,0% κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας Συμμετοχή ΑΠΕ εξαιρουμένων των αντλητικών και των μεγάλων Υ/Ηστην στην ακαθάριστη 0,2% 0,2% 0,1% 0,3% 0,3% 0,3% 0,4% 0,4% 0,4% 0,7% 1,1% 1,7% 1,6% 2,3% 2,5% 2,7% κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας ΠΗΓΗ: ΚΑΠΕ - ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ2006 Τα στατιστικά στοιχεία των τελευταίων ετών παρουσιάζουν επίσης έντονη διακύμανση του ποσοστού συμμετοχής των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή 5-10%. Παρά το γεγονός ότι οι αριθμοί αυτοί επηρεάζονται πολύ από τον τρόπο λειτουργίας των μεγάλων υδροηλεκτρικών από τη ΔΕΗ το ποσοστό της ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ φαίνεται να σταθεροποιείται στο 10%. [85]

93 4.3. Η εφαρμογή των ΑΠΕ στον τουρισμό και στις ξενοδοχειακές μονάδες Η χρήση της ηλιακής ενέργειας των υδάτινων πόρων με την εφαρμογή νέων τεχνολογιών, αλλά και ο ίδιος ο σχεδιασμός των κτιρίων που φιλοξενούν την τουριστική βιομηχανία εκμεταλλευόμενος της ΑΠΕ, οδηγούν στην μείωση του λειτουργικού κόστους, βελτιώνουν την εμπορική εικόνα της τουριστικής επιχείρησης, συνεισφέρουν στην προστασία του περιβάλλοντος και γίνονται παράδειγμα για τις τοπικές κοινωνίες. Η πετρελαϊκή κρίση και η αύξηση της τιμής των πρώτων υλών επηρέασαν με την σειρά τους κατεύθυναν του κρατικούς οργανισμούς και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις στο να ανακαλύψουν τεχνολογίες φιλικότερες προς το περιβάλλον με άμεσες και όλο και πιο συμφέρουσες δυνατότητες πρακτικής εφαρμογής. Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας αποτελούν μια από τις αναγκαίες απαντήσεις στο μεγάλο περιβαλλοντικό πρόβλημα της αλλαγής των κλιματικών συνθηκών και της υπερθέρμανσης του πλανήτη. (ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ. ΤΟΜΟΣ Β', ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ) Ο ξενοδοχειακός τομέας παρουσιάζει πολύ υψηλά επίπεδα κατανάλωσης ενέργειας. Οι ενεργειακές απαιτήσεις ενός ξενοδοχείου εμφανίζουν εποχιακή διακύμανση με μέγιστη ζήτηση κατά τις περιόδους αιχμής, όταν δηλαδή το κόστος της ενέργειας είναι πολύ υψηλό. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, λόγω της θέσης τους (συνήθως μακριά από αστικά κέντρα), τα ξενοδοχεία αντιμετωπίζουν συχνά και το πρόβλημα της μειωμένης διαθεσιμότητας ενέργειας, με αποτέλεσμα να έχουν υψηλό λειτουργικό κόστος. Ιδιαίτερα στα νησιά όπου το ενεργειακό σύστημα είναι πλήρως απομονωμένο από το αντίστοιχο σύστημα της ηπειρωτικής Ελλάδας και η λειτουργία του εξαρτάται απόλυτα από τις εισαγωγές του πετρελαίου, το φαινόμενο του υψηλού κόστους λόγω της αυξημένης ζήτησης για ενέργεια, εντείνεται. Το γεγονός είναι αντιφατικό αν λάβει κανείς υπόψη ότι τα Ελληνικά [86]

94 νησιά κατέχουν υψηλούς δείκτες ηλιοφάνειας και αιολικού δυναμικού σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. [87]

95 Κεφάλαιο 5ο 5. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Σκοπός της πτυχιακής εργασίας είναι να εξεταστεί το θέμα της επέκτασης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και την εφαρμογή τους στον τουριστικό τομέα. Ειδικότερα, οι κύριοι στόχοι της έρευνας είναι να διερευνηθεί το ζήτημα κατα πόσο οι ξενοδοχιακές μονάδες στην Ελλάδα χρησιμοποιούν τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας για να καλύψουν τις ενεργειακές τους ανάγκες. Επιπρόσθετα πρέπει να εξεταστούν και οι λόγοι για τους οποίους οι ελληνικές ξενοδοχειακές μονάδες αποστασιοποιούνται από τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Τέλος η ανάπτυξη γενικών συμπερασμάτων για το μέλλον που αφορούν τις ξενοδοχειακές μονάδες αλλά και τους Έλληνες καταναλωτές και τη στάση τους απέναντι στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας αποτελεί έναν από τους κύριους στόχους της συγκεκριμένης εργασίας. Η έρευνα μας πραγματοποιήθηκε το διάστημα έως μέσω διαδικτύου σε ξενοδοχειακές μονάδες σε όλη την Αθήνα. Για την συλλογή των στοιχείων ακολουθήθηκε η μέθοδος του ερωτηματολογίου. Στην έρευνα έλαβαν μέρος υπεύθυνοι, ιδιοκτήτες και manager των ξενοδοχείων άνδρες και γυναίκες. [88]

96 Κεφάλαιο 6ο 6. ΕΜΠΕΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΘΕΣΗ ΣΑΣ ΣΤΗΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΗ ΜΟΝΑΔΑ; 11% ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ 56% 11% 22% Β ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ - ΜΑΝΑΤΖΕΡ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ ϋ ΆΛΛΟ ΓΡΑΦΗΜΑ 1 Παρατηρώντας το διάγραμμα βλέπουμε ότι το 11% των απαντήσεων δόθηκαν από τους ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων, το 22% από τους διευθυντές αυτών, και ένα 11% από τους υπεύθυνους των ξενοδοχείων. Οι υπόλοιπες απαντήσεις δόθηκαν από ανθρώπους της επιχείρησης που διατηρούν κάποιο άλλο πόστο σε αυτήν, αρκετά υπεύθυνο όμως και ενεργό ώστε να εξασφαλίζεται η εγκυρότητα των απαντήσεων. ΠΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΑΣ; 0% ϋ ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ο ΑΝΩΤΕΡΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - ΜΕΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ϋ ΒΑΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΡΑΦΗΜΑ 2 Από το παραπάνω διάγραμμα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι ερωτηθέντες ανεξαρτήτως θέσης και πόστου διαθέτουν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Αξειοσημείωτο είναι ότι ούτε ένας από αυτούς δεν είναι της βασικής εκπαίδευσης, ενώ ένα ποσοστό πολύ μεγάλο της τάξης του 45% έχει ανώτατη εκπαίδευση. [89]

97 ΠΟΣΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ; 0% ϋ 0-3 ϋ ϋ ϋ 15 ΚΑΙ ΑΝΩ ΓΡΑΦΗΜΑ 3 Από το παραπάνω διάγραμμα βγάζουμε το συμπέρασμα ότι σχεδόν όλες οι επιχειρήσεις έχουν αρκετά χρόνια στον χώρο, και την απαραίτητη εμπειρία αφού ένα ποσοστό της τάξης τους 78% διατηρεί την επιχείρηση του για πάνω από 5 με 10 χρόνια. Μόλις το 22% είναι σχετικά καινούριο στον χώρο διατηρώντας την επιχειρήση του εδώ και 5 χρόνια το πολύ. ΤΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ; 11% 11% ϋ ΠΑΝΩ ΑΠΌ ϋ 3 ο ΚΑΤΩ ΑΠΌ 3 ΓΡΑΦΗΜΑ 4 Από τις παραπάνω απαντήσεις συμπεραίνουμε ότι οι επιχειρήσεις στις οποίες απευθυνθήκαμε καλύπτουν όλο το φάσμα των επιπέδων μεγέθους & ποιότητας παροχών. Στοιχείο θεωρούμε σημαντικό για την αξιοπιστία της έρευνας μας, γιατί σίγουρα άλλες ενεργειακές ανάγκες έχει ένα ξενοδοχείο 3 αστέρων και άλλες ένα 5 αστέρων. [90]

98 ΠΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ ΣΑΣ; υ 150 ΑΤΟΜΑ ΚΑΙ ΑΝΩ υ ΑΤΟΜΑ υ ΑΤΟΜΑ ϋ ΑΤΟΜΑ ϋ 50 ΑΤΟΜΑ ΚΑΙ ΚΑΤΩ ΓΡΑΦΗΜΑ 5 Όμοια με το παραπάνω γράφημα (4) παρατηρούμε και εδώ ότι το δείγμα των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων στο οποίο απευθυνθήκαμε παρουσιάζει μια ποικιλία στο επίπεδο πληρότητας, καλύπτωντας μια γκάμα ξενοδοχείων από κάτω των 50 εώς και άνω 150 ατόμων. ΤΙ ΜΟΡΦΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΕΙΤΑΙ; 0% 0% ϋ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΒΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ υ ΑΙΟΛΙΚΗ ΓΡΑΦΗΜΑ 6 Το 89% (!) χρησιμοποιεί αποκλειστικά ηλεκτρική ενέργεια και το 11% φυσικό αέριο. Καμία από τις επιχειρήσεις δεν κάνει χρήση καμίας άλλης μορφής ενέργειας, κάνοντας μας άμεσα αντιληπτό το πόσο υστερούν οι ελληνικές ξενοδοχειακές επιχειρήσεις σε αυτόν τον τομέα. [91]

99 ΑΝ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΗ ΜΟΝΑΔΑ ΣΑΣ ΕΙΝΑΙ; ϋ ΠΟΛΥ ΥΨΗΛΟ Β ΥΨΥΛΟ ΜΕΤΡΙΟ ϋ ΧΑΜΗΛΟ ΓΡΑΦΗΜΑ 7 Σε συνέχεια του προηγούμενου γραφήματος έρχεται το παραπάνω στο οποίο βλέπουμε ότι το 75% θεωρεί ότι το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας είναι πολύ υψηλό, και το 25% υψηλό. Παρόλα αυτά όμως δεν φαίνεται να αποτελεί ικανό λόγο για στρέψει τις επιχειρήσεις αυτές σε κάποιες άλλες μορφές ενέργειας ίσως πιο οικονομικές. ΓΙΑ ΠΟΙΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΑΠΕ ΕΙΣΤΕ ΕΝΗΜΕΡΟΙ; (ΕΠΙΛΕΞΤΕ ΟΣΕΣ ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ) 3% 8% 19% 11% 13% 19% 11% 16% I ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ Η ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ϋ ΑΙΟΛΙΚΗ Β ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ϋ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΙΚΗ π ΗΛΙΟΘΕΡΜΙΚΗ σ ΒΙΟΜΑΖΑ ο ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΠΌ ΤΗΝ ΘΑΛΑΣΣΑ ΚΥΨΕΛΕΣ ΚΑΥΣΙΜΟΥ ΓΡΑΦΗΜΑ 8 Από τις απαντήσεις που λάβαμε στην παραπάνω ερώτηση σχηματίστηκε το γράφημα που βλέπουμε. Το συμπέρασμα που βγαίνει από αυτό είναι ότι σχεδόν όλες οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι γνωστές στους επιχειρηματίες ξενοδόχους με εξαίρεση τις κυψέλες καυσίμου και την βιομάζα. [92]

100 ΕΙΣΤΕ ΕΝΗΜΕΡΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΧΑΜΗΛΟ ΚΟΣΤΟΣ ΠΟΥ ΣΑΣ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΟΙ ΑΠΕ; ϋ ΝΑΙ ο ΌΧΙ ΓΡΑΦΗΜΑ 9 Αρνητική εντύπωση μας δημιουργεί το γεγονός ότι ένα ποσοστό της τάξης του 44% δηλώει ότι δεν είναι ενήμερο για το χαμηλό κόστος των Α.Π.Ε. ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΟΤΙ ΟΙ ΑΠΕ ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ; 0% υ ΝΑΙ υ ΌΧΙ ΓΡΑΦΗΜΑ 10 Από την άλλη πλευρά όμως βλέπουμε ότι όλοι οι ερωτηθέντες γνωρίζουν ότι οι ΑΠΕ είναι φιλικές προς το περιβάλλον. [93]

101 ΘΕΩΡΕΙΤΕ ΟΤΙ Η ΧΡΗΣΗ ΑΠΕ ΣΕ ΜΙΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΗ ΜΟΝΑΔΑ ΠΡΟΣΔΙΔΕΙ ΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ; 11% 89% ϋ ΝΑΙ υ'οχι ΓΡΑΦΗΜΑ 11 Από το παραπάνω γράφημα παρατηρούμε ότι το 89% θεωρεί ότι η χρήση ΑΠΕ σε μια ξενοδοχειακή μονάδα προσδίδει μια πιο κοινωνική εικόνα και μόλις το 11% διαφωνεί προσθέτοντας ίσως ακόμα έναν λόγο για τον οποίο θα πρέπει να στραφούν προς αυτές οι ξενοδοχειακές επιχειρήσεις. ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΟΤΙ ΟΙ ΠΕΛΑΤΕΣ ΣΑΣ ΘΑ ΕΔΙΝΑΝ ΣΗΜΑΣΙΑ ΑΝ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙΤΑΙ ΜΙΑ ΚΟΙΩΝΙΚΟΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ ΣΑΣ; ΝΑΙ ϋ ΌΧΙ ΓΡΑΦΗΜΑ 12 Σε άμεση συνάρτηση με το παραπάνω γράφημα είναι και το συγκεκριμένο (12) το οποίο έρχεται να απαντήσει στην υπόθεση που κάναμε προηγουμένως. Το 56% απαντάει πως οι πελάτες τους θα έδιναν σημασία σε ένα κοινωνικό-περιβαλλοντικό προφίλ μιας ξενοδοχειακής επιχείρησης. [94]

102 ΚΑΙ ΑΝ ΝΑΙ ΣΕ ΤΙ ΒΑΘΜΟ; 0% ϋ ΜΕΓΑΛΟ Β ΜΕΤΡΙΟ ΜΙΚΡΟ ϋ ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΟ ΓΡΑΦΗΜΑ 13 Σε συνέχεια της προηγούμενης ερώτησης βλέπουμε στο γράφημα 13 τον βαθμό που πιστεύουν οι επιχειρηματίες ότι δίνουν σημασία οι πελάτες τους σε ένα κοινωνικό - περιβαλλοντικό προφίλ. Το 57% θεωρεί ότι τους επηρεάζει σε μέτριο βαθμό το 29% σε πολύ μικρό και το 14% σε μικρό. Η ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΖΩΤΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΩΣΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΜΑΣ. ΕΣΕΙΣ ΩΣ ΜΟΝΑΔΑ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ ΤΟ ΜΕΤΡΟ ΑΥΤΟ; 22% 78% ϋ ΝΑΙ Β'ΟΧΙ ΓΡΑΦΗΜΑ 14 Το 78% των επιχειρήσεων που ρωτήσαμε δεν εφαρμόζει κάποια μέτρα για την εξοικονόμηση ενέργειας. Μόλις το 22% έχει δραστηριοποιηθεί σε αυτόν τον τομέα ποσοστό πραγματικά χαμηλό. [95]

103 ΚΑΙ ΑΝ ΝΑΙ ΣΕ ΤΙ ΒΑΘΜΟ; ϋ ΠΟΛΥ Β ΕΠΑΡΚΗ ΜΗ ΕΠΑΡΚΗ ΓΡΑΦΗΜΑ 15 Και ενώ όπως προαναφέραμε στα σχόλια του γραφήματος (14) ότι μόλις το 22% παίρνει κάποια μέτρα εξοικόνομησης ενέργειας, το 75% αυτού του ποσοστού τα θεωρεί ως μη επαρκή και μόλις το 25% επαρκή ΘΕΩΡΕΙΤΕ ΠΩΣ Η ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΕ ΩΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΤΕΡΕΣ ΚΑΙ ΦΙΛΙΚΟΤΕΡΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, ΣΩΣΤΩΣ ΔΙΕΝΕΡΓΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΟΔΗΓΙΕΣ ΤΗΣ Ε.Ε.; 0% ϋ ΝΑΙ ϋ ΌΧΙ ΓΡΑΦΗΜΑ 16 Όλοι οι ερωτώμενοι συμφώνησαν στο ότι η προώθηση των Α.Π.Ε. πρέπει να γίνετε υπό τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. [96]

104 ΘΕΩΡΕΙΤΕ ΟΤΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΑ ΘΑ ΑΝΑΓΚΑΣΤΟΥΝ ΝΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΟΥΝ ΤΙΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΑΥΤΕΣ; ϋ ΝΑΙ ϋ ΌΧΙ ΓΡΑΦΗΜΑ 17 Το 78% εκτιμά ότι οι ελληνικές ξενοδοχειακές μονάδες θα αναγκαστούν να ακολουθούσουν της οδηγίες και ότι η στροφή στις Α.Π.Ε. αποτελεί μονόδρομο. [97]

105 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο 7. Συμπερασματικές Παρατηρήσεις Οι περισσότεροι γνωρίζουν πως οι ΑΠΕ έχουν ιδιαίτερη σημασία για την βιωσιμότητα του πλανήτη με την συμμετοχή φυσικά των διαφόρων μορφών ενέργειας που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος, ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγεται ο ήλιος, ο άνεμος, τα ποτάμια και οι διάφορες οργανικές ύλες. Πριν από περίπου 30 χρόνια ξεκίνησαν οι αναζητήσεις για διάφορες μεθόδους ανάπτυξης των ΑΠΕ εξαιτίας των 2 πετρελαϊκών κρίσεων αλλά και για το γνωστό σε όλους φαινόμενο του θερμοκηπίου. Οι ΑΠΕ διαθέτουν διάφορες μορφές ενέργειας όπως η αιολική ενέργεια που είναι ανεξάντλητη πηγή ενέργειας και δεν έχει κανένα κόστος. Η φωτοβολταϊκή ενέργεια που έγινε γνωστή τα τελευταία χρόνια, βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο και η τιμή ποικίλλει ανάλογα με την εφαρμογή. Διαθέτουν τα αυτόνομα συστήματα και τα διασυνδεμένα που είναι φθηνότερα από τα πρώτα. Στην Ελλάδα το κόστος είναι υψηλότερο από εκείνα της Ιαπωνίας και της Γερμανίας που παίζουν βασικό ρόλο στην ανάπτυξη της φωτοβολταϊκής ενέργειας. Επιπλέον έχουμε τα ηλιακά συστήματα που είναι ευρέως διαδεδομένα στη χώρα μας και μπορούν να διατηρήσουν ενεργή την εγχώρια βιομηχανία και παράλληλα συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος. Η βιομάζα είναι μια από τις πρώτες μορφές που έγινε γνωστή και συνήθως είναι με την μορφή καυσόξυλων. Εξελίσσονται προοδευτικά και εφαρμόζεται σε διάφορες δραστηριότητες όπως είναι η παραγωγή ηλεκτρισμού. Επίσης είναι η γεωθερμία που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για παραγωγή ηλεκτρισμού αλλά και για την θέρμανση των χωρών η οποία διαθέτει δύο τρόπους την άμεση εκμετάλλευση του γεωθερμικού ρευστού είτε με την χρήση γεωθερμικών αντλιών θερμότητας. Παράλληλα με όλα αυτά υπάρχουν ακόμα τα μικρά υδροηλεκτρικά που συμβάλλουν στη μείωση του διοξειδίου του άνθρακα και διαθέτουν χαμηλό κόστος λειτουργίας και συντήρησης. Είναι η ενέργεια από την θάλασσα που διαθέτει την μεγαλύτερη [98]

106 ενεργειακή πυκνότητα σε σύγκριση με τις υπόλοιπες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και το κόστος της είναι σκεφτικά ικανοποιητικό αν σκεφτούμε ότι αποτελεί καινούργια τεχνολογία. Επιπλέον οι κυψέλες καυσίμου που αν και είχε ανακαλυφθεί από παλαιότερα, άρχισε να γίνεται γνωστή πολύ αργότερα αν και οι περισσότεροι αγνοούν την ύπαρξη αυτής της μορφής ενέργειας. Τέλος είναι οι μικρές οικιακές και εμπορικές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής και συμπαραγωγής αλλά και το καύσιμο υδρογόνο. Όλες οι παραπάνω μορφές ΑΠΕ είναι φιλικές ως προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο, γεγονός που τις καθιστά αποδεκτές από το κοινό. Επίσης, η χρησιμοποίηση τους από τις επιχειρήσεις έχει πληθώρα πλεονεκτημάτων σε οικονομικό, πολιτικό, περιβαλλοντικό και κοινωνικό επίπεδο. Σε περιβαλλοντικό επίπεδο οι ΑΠΕ αποτελούν ανεξάντλητες πηγές ενέργειας και συμβάλλουν στη μείωση της εξάρτησης από τους εξαντλήσιμους συμβατικούς ενεργειακούς πόρους. Επίσης δίνουν την δυνατότητα επιλογής της κατάλληλης μορφής ενέργειας που είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες του χρήστη επιτυγχάνοντας ορθολογικότερη χρησιμοποίηση των ενεργειακών πόρων. Σε πολιτικό επίπεδο οι ΑΠΕ μας εξασφαλίζουν ενεργειακή ανεξαρτησία και ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού σε εθνικό επίπεδο. Επιπλέον είναι γεωγραφικά διεσπαρμένες και οδηγούν στην αποκέντρωση του ενεργειακού συστήματος και μειώνουν τις απώλειες μεταφοράς ενέργειας. Σε οικονομικό επίπεδο οι ΑΠΕ επίσης έχουν συνήθως χαμηλό λειτουργικό κόστος, το οποίο επιπλέον δεν επηρεάζεται από τις διακυμάνσεις της διεθνούς οικονομίας και ειδικότερα των τιμών των συμβατικών καυσίμων. Επιπροσθέτως οι εγκαταστάσεις εκμετάλλευσης των ΑΠΕ διατίθενται σε μικρά μεγέθη και έχουν μικρή διάρκεια κατασκευής, επιτρέποντας έτσι τη γρήγορη ανταπόκριση της προσφοράς προς τη ζήτηση ενέργειας. Σε κοινωνικό επίπεδο οι επενδύσεις των ΑΠΕ είναι εντάσεως εργασίας, δημιουργώντας πολλές θέσεις εργασίας ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο γι' αυτό το λόγο μπορούν να αποτελέσουν σε πολλές περιπτώσεις πυρήνα για την αναζωογόνηση οικονομικά υποβαθμισμένων περιοχών και πόλο [99]

107 για την τοπική ανάπτυξη, με την προώθηση επενδύσεων που στηρίζονται στη συμβολή των ΑΠΕ. Και τέλος είναι φιλικές προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο και η αξιοποίηση τους είναι γενικά αποδεκτή από το κοινό. Από την άλλη πλευρά, οι ΑΠΕ παρουσιάζουν και ορισμένα μειονεκτήματα. Οι ΑΠΕ έχουν συχνές διακυμάνσεις στην διαθεσιμότητα τους και απαιτούν δαπανηρές μεθόδους αποθήκευσης. Η χαμηλή διαθεσιμότητα τους συνήθως οδηγεί σε χαμηλό συντελεστή χρησιμοποίησης των εγκαταστάσεων εκμετάλλευσης τους. Έχουν χαμηλή πυκνότητα ισχύος και ενέργειας, για μεγάλες ισχύεις απαιτούνται συχνά εκτεταμένες εγκαταστάσεις. Τέλος το κόστος επένδυσης ανά μονάδα εγκατεστημένης ισχύος σε σύγκριση με τις σημερινές τιμές των συμβατικών καυσίμων είναι ακόμη υψηλό. Στην Ευρώπη η προώθηση των ΑΠΕ και η εκμετάλλευση τους έχει αρχίσει μια δεκαετία. Από το 1997 η Ευρωπαϊκή Ένωση έθεσε στόχο να ανέλθει σε 12% το μερίδιο που καταλαμβάνουν οι ανανεώσιμες πηγές στην ακαθάριστη εσωτερική κατανάλωση ενέργειας μέχρι το 2010, δηλαδή να διπλασιάσει το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε σύγκριση με το Έκτοτε, το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έχει αυξηθεί κατά 55% σε απόλυτα ενεργειακά μεγέθη. Παρά την πρόοδο αυτή, από τις πρόσφατες προγνώσεις προκύπτει ότι δεν θα επιτευχθεί ο στόχος του 12%. Επίσης το 2001 η ΕΕ δημοσίευσε οδηγία για την προαγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές στην εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Καθορίζει στο 21% το ενδεικτικό μερίδιο της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στη συνολική κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας της κοινότητας έως το Θέτει ενδεικτικούς εθνικούς στόχους για κάθε κράτος μέλος. Με βάση τις υφιστάμενες πολιτικές και τις προσπάθειες που καταβάλλονται αναμένεται ότι θα επιτευχθεί μερίδιο ύψους 19% έως το 2010, αντί του επιδιωκόμενου στόχου του 21%. Το 2003 δημοσιεύει εκ νέου οδηγία για την προώθηση της χρήσης βιοκαυσίμων ή άλλων ανανεώσιμων καυσίμων για τις μεταφορές. Θέτουν ως στόχο να αποτελούν τα βιοκαύσιμα [100]

108 ποσοστό 5,75% της συνολικής ποσότητας βενζίνης και πετρελαίου ντίζελ για σκοπούς μεταφορών που διατίθεται στην αγορά, έως τις 31 Δεκεμβρίου 2010, αλλά είναι απίθανο να επιτευχθεί ο στόχος για το 2010, οπότε το προσδοκώμενο μερίδιο αναμένεται να είναι περίπου 4,2%. Το 2008 η Διακυβερνητική Επιτροπή για την αλλαγή του κλίματος (IPCC), έκδωσε οδηγία που αποσκοπεί στη θέσπιση ενός συνολικού δεσμευτικού στόχου 20% ως μεριδίου συμμετοχής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ενός δεσμευτικού ελάχιστου στόχου 10% για τα βιοκαύσιμα στις μεταφορές, οι οποίοι πρέπει να επιτευχθούν από κάθε κράτος μέλος, καθώς και δεσμευτικών εθνικών στόχων έως το 2020, οι οποίοι θα ευθυγραμμίζονται με το συνολικό στόχο του 20% για την ΕΕ. Οι οδηγίες 2001/77 και το 2003/30 θα τροποποιηθούν σύμφωνα με την νέα οδηγία, από την 1η Απριλίου 2010, και θα καταργηθούν από την 1η Ιανουαρίου Για παράδειγμα, η Σουηδία παράγει βιοκαύσιμα για χρήση στις μεταφορές. Η παραγωγή βιοαιθανόλης έχει επιτύχει ήδη ένα μερίδιο 4% της αγοράς βενζίνης. Επίσης, στην Γερμανία η παραγωγή biodiesel έχει επιτύχει ήδη ένα μερίδιο 6% της αγοράς diesel. Γενικά, η ΕΕ και η Επιτροπή έχουν προσανατολιστεί στην έκδοση προγραμμάτων και πλαισίων για την προώθηση των ΑΠΕ. Επιπροσθέτως και στην χώρα μας η χρήση και η προώθηση των ΑΠΕ μέσω των οδηγιών της ΕΕ, έχουν ενσωματωθεί στο νομικό πλαίσιο με την έκδοση υπουργικών αποφάσεων για την ενεργειακή σήμανση στην Ελλάδα. Η μεγαλύτερη πρόκληση για τις ΑΠΕ στην Ελλάδα σήμερα είναι η εκπλήρωση του στόχου της Κοινοτικής Οδηγίας για την παραγωγή ηλεκτρισμού από ΑΠΕ. Σύμφωνα με αυτήν, η Ελλάδα καλείται να αυξήσει το ποσοστό των ΑΠΕ στην ακαθάριστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας στο επίπεδο του 20,1% μέχρι το Ο στόχος αυτός, αν και υψηλός δεν είναι ανέφικτος. Επίσης έχει υιοθετηθεί πλήθος μέτρων για τις μεταφορές, με τη θέσπιση του Ν.3423/05 για τα βιοκαύσιμα, την ανανέωση των παλαιών ιδιωτικής χρήσεως αυτοκινήτων, και την βελτίωση των προδιαγραφών των οδικών δικτύων και των [101]

109 μέσων μαζικής μεταφοράς. Η ηλεκτροπαραγωγή από ΑΠΕ είναι στα επίπεδα του 10%. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η Ελληνική αγορά θερμότητας από ΑΠΕ είναι σε στάδιο εκκίνησης. Η χρήση των βιοκαυσίμων στην Ελλάδα είναι επίσης σε φάση εκκίνησης και για το 2006 είχε εγκριθεί η κατανομή της διάθεσης και παραγωγής βιοντίζελ σε 14 επιχειρήσεις στην Ελληνική αγορά. Η συνεισφορά των ΑΠΕ στην ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση ενέργειας είναι σταθερή και κυμαίνεται γύρω από ένα ποσοστό της τάξεως 5-5,5%. Στο τουριστικό τομέα η εκμετάλλευση ΑΠΕ οδηγούν στη μείωση του λειτουργικού κόστους, βελτιώνουν την εμπορική εικόνα της τουριστικής επιχείρησης, συνεισφέρουν στην προστασία του περιβάλλοντος και γίνονται παράδειγμα για τις τοπικές κοινωνίες. Η πετρελαϊκή κρίση και η αύξηση της τιμής των πρώτων υλών επηρέασαν με τη σειρά τους, κατεύθυναν τους κρατικούς οργανισμούς και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις στο να ανακαλύψουν τεχνολογίες φιλικότερες προς το περιβάλλον με άμεσες και όλο και πιο συμφέρουσες δυνατότητες πρακτικής εφαρμογής. Οι ΑΠΕ αποτελούν μια από τις αναγκαίες απαντήσεις στο μεγάλο περιβαλλοντικό πρόβλημα της αλλαγής των κλιματικών συνθηκών και της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Ο ξενοδοχειακός τομέας παρουσιάζει πολύ υψηλά επίπεδα κατανάλωσης ενέργειας. Τα ξενοδοχεία αντιμετωπίζουν συχνά και το πρόβλημα της μειωμένης διαθεσιμότητας ενέργειας, με αποτέλεσμα να έχουν υψηλό λειτουργικό κόστος. Η λειτουργία του εξαρτάται απόλυτα από τις εισαγωγές του πετρελαίου, το φαινόμενο του υψηλού κόστους λόγω της αυξημένης ζήτησης για ενέργεια. Το γεγονός είναι αντιφατικό αν λάβει κανείς υπόψη ότι τα ελληνικά νησιά κατέχουν υψηλούς δείκτες ηλιοφάνειας και αιολικού δυναμικού σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Η συμμετοχή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στα ελληνικά ξενοδοχεία σύμφωνα με την ΚΑΠΕ είναι μόλις 2%. Ακόμα και το φυσικό αέριο δεν έχει διεισδύσει στα ξενοδοχεία της Ελλάδας ενώ στις υπόλοιπες μεσογειακές χώρες το ποσοστό είναι της τάξης του 6%. Αξιοσημείωτο είναι ότι ενώ υπάρχει ευρεία πληροφόρηση σχετικά με τα ενεργητικά ηλιακά συστήματα που αγγίζει σχεδόν το [102]

110 100%, η χρήση τους φτάνει μονό 40%. Το ίδιο ισχύει και για τα φωτοβολταϊκά συστήματα, όπου η πληροφόρηση είναι περίπου 20% αλλά η χρήση των συστημάτων αυτών δεν ξεπερνά το 2% ενώ για τα βιοκλιματικά συστήματα ο βαθμός πληροφόρησης σχετικά με την τεχνολογία αυτή είναι 10%, αλλά μονό το 2% των ερωτηθέντων χρησιμοποιούν τα συστήματα αυτά. Η καθυστέρηση οφείλεται στην έλλειψη υποδομών στα δίκτυα μεταφοράς καθώς υπάρχει υψηλό δυναμικό αιολικής ενέργειας. Οι αδειοδοτικές διαδικασίες είναι χρονοβόρες και αποτελούν τροχοπέδη για τον επενδυτή. Οι τοπικές αντιδράσεις συνήθως είναι έντονες λόγω έλλειψης πληροφόρησης αλλά και λόγω έλλειψης ενός οργανωμένου σχεδίου χωροταξικού και περιβαλλοντικού προγραμματισμού. Παρόλα αυτά τα χαρακτηριστικά της τουριστικής βιομηχανίας στην Ελλάδα, καθιστούν επιτακτική την ανάγκη λήψης μέτρων για την εξοικονόμηση ενέργειας σε ξενοδοχεία. Η εφαρμογή των ΑΠΕ στις ήδη υπάρχουσες ξενοδοχειακές μονάδες μπορεί να πραγματοποιηθεί με την υλοποίηση πρότυπων και καινοτομικών εγκαταστάσεων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Η επένδυση ενός τέτοιου συστήματος θα επιφέρει γρήγορη απόσβεση με την άμεση εξοικονόμησης ενέργειας, μέσω ενεργειακής διαχείρισης του μηχανοστασίου και των δωματίων. Η χρήση των ΑΠΕ μπορεί να γίνει με την βοήθεια της ηλιακής, της αιολικής, της υδροηλεκτρικής και της γεωθερμικής. Η ηλιακή ακτινοβολία χρησιμοποιείται τόσο για την θέρμανση των κτιρίων. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να γίνει με την χρησιμοποίηση φωτοβολταϊκών συστημάτων τα οποία μετατρέπουν απευθείας την ηλιακή ενέργεια σε ηλεκτρική. Η αιολική ενέργεια παρέχει δυναμικό για μεγάλης κλίμακας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με την χρήση ανεμογεννητριών. Τα οικονομικά οφέλη προέρχονται τόσο από την θέρμανση όσο και από την ψύξη. Τα κέρδη από την λειτουργία της γεωθερμικής εγκατάστασης εκτιμώνται μεταξύ 55-67% στη θέρμανση, ενώ όσον αφορά τη περίπτωση της ψύξης από 20-35%. Οι ΑΠΕ είναι ανεξάντλητες πηγές παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με αποτέλεσμα να οδηγούν σε απεξάρτηση των τουριστικών επιχειρήσεων από τις [103]

111 εισαγόμενες και αντιοικονομικές πηγές ενέργειας όπως είναι το πετρέλαιο. Ταυτόχρονα με την χρήση των ΑΠΕ συνεισφέρει η τουριστική βιομηχανία στην προστασία του περιβάλλοντος, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη του τουριστικού προϊόντος και της τοπικής οικονομικής ανάπτυξης. Αυξάνεται η ανταγωνιστικότητα, μετά την πλήρη απελευθέρωση αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας με αποτέλεσμα να αυξάνεται το εισόδημα των αναπτυσσόμενων περιφερειών από την εισροή κεφαλαίων επενδυτών και της επιδότησης από Ε.Ε., δημιουργώντας θετικό κλίμα, με ευεργετικά αποτελέσματα για τον τουριστικό τομέα της Ελλάδας. Η Ελλάδα δυστυχώς κατέχει την πρωτιά μεταξύ των χωρών της Ευρώπης στη συνολική ενεργειακή ένταση και ειδικά στον τριτογενή τομέα υπάρχει μια ανοδική πορεία που πρέπει να ανακοπεί. Οι υπεύθυνοι φορείς πρέπει να προωθήσουν και να απεγκλωβίσουν τις ΑΠΕ από τα γραφειοκρατικά συστήματα, επεμβαίνοντας δραστικά και λύνοντας τα προβλήματα που δημιουργούνται από τη εφαρμογή και λειτουργία των ΑΠΕ. Το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, πρέπει να εφαρμόσει ένα ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο. Να συντονίσει τους εμπλεκομένους φορείς με τους επενδυτές, καλλιεργώντας κλίμα εμπιστοσύνης. Η χρήση των ΑΠΕ στον τουριστικό τομέα είναι πρώτιστης σημασίας για τα ελληνικά δρώμενα, αφού τα πλεονεκτήματα από τη χρήση τους είναι πολλά επειδή ο τουριστικός τομέας αποτελεί κύρια πηγή εσόδων για τη χώρα μας. Ο τουρισμός λειτουργεί σε πολλές περιοχές ως κύρια πηγή εισοδήματος και ενίσχυσης της οικονομίας μέσα από το δίκτυο αλληλεπιδράσεων με άλλους οικονομικούς κλάδους. Ο τουρισμός έχει και τις επιπτώσεις του στο φυσικό περιβάλλον που παρουσιάζονται μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Επιφέρει αλλαγές και υποβάθμιση σε χερσαία κα ι υδάτινα οικοσυστήματα, εξαντλεί τους φυσικούς πόρους κλπ. Στο πλαίσιο του προβληματισμού για την αειφόρο ανάπτυξη παρατηρείται στροφή από τις εντατικές μορφές του τουρισμού σε πιο ήπιες. Αυτή η ανάπτυξη καλείται ως βιώσιμος τουρισμός, αγροτουρισμός, οικοαγροτουρισμος, πράσινος τουρισμός, πολιτιστικός τουρισμός ή οικοτουρισμός. [104]

112 Σε περιοχές όπου ο οικοτουρισμός έχει αναπτυχτεί σημαντικά, αποτελεί ένα πολύ σπουδαίο οικονομικό πόρο για τις τοπικές κοινωνίες. Επιπλέον ενισχύει την περιβαλλοντική συνείδηση με αποτέλεσμα την ορθολογική διαχείριση των ενεργειακών φυσικών πόρων της χωράς. Ένας τρόπος να περιοριστεί η κατανάλωση ενέργειας είναι ο ενεργειακός σχεδιασμός κτιρίων ή ο βιολογικός σχεδιασμός ο οποίος διασφαλίζει αποδεκτές εσωκλιματικες συνθήκες με τη σωστή θερμική συμπεριφορά του κτιρίου χειμώνα - καλοκαίρι. Για να επιτύχει κανείς τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας τη χειμερινή περίοδο είναι αυτονόητο ότι θα πρέπει από τη μια πλευρά να περιορίσει τις θερμικές απώλειες του κτιρίου και από την άλλη να μεγιστοποιήσει τα θερμικά ηλιακά κέρδη. Τη θερινή φυσικά περίοδο θα πρέπει να επιδιώκεται ο φυσικός δροσισμός του κτιρίου με την ελαχιστοποίηση των θερμικών κερδών και τη θερμική αποφόρτιση του κτιρίου μέσω του αερισμού και άλλων σχετικών μέτρων. Συμπερασματικά η χωροθέτηση και ο προσανατολισμός του κτιρίου αν γίνει σωστά εξασφαλίζει εκμετάλλευση των θερμικών ηλιακών κερδών και της σκίασης ανάλογα με την εποχή. Από άποψη ενεργειακή η μορφή του κτιρίου παίζει αποδεδειγμένα καθοριστικό ρόλο στη θερμική συμπεριφορά, καθώς προδιαγράφει μέσω του κελύφους που λειτουργεί ως φίλτρο, την ανταλλαγή θερμότητας με το περιβάλλον. Όμως η βιοκλιματική αρχιτεκτονική προϋποθέτει ορισμένες συνθήκες, όρους αναγκαίους: η οικιστική πυκνότητα, η επιθυμία της άνεσης με την αυτοματοποίηση, η στερεοτυπία της αρχιτεκτονικής έκφρασης, η επικράτηση των τεχνολογικών επινοήσεων, η πολιτική στον τομέα των κατασκευών αποτελούν παράγοντες που δεν ενθαρρύνουν την ιδέα του βιοκλιματισμού, μια πρακτική διαφορετική για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Παρόλα αυτά η βιοκλιματική αρχιτεκτονική υπάρχει και επιφέρει θετικά αποτελέσματα στην εξοικονόμηση ενέργειας. Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κατασκευαστεί πολλά κτίρια με βιοκλιματική αρχιτεκτονική σήμερα όπως μέρος του φωτοβολταϊκού πάρκου στο Ηράκλειο Κρήτης, εργαστήρια στα ΤΕΙ Πατρών, σταθμοί του Αττικό Μετρό και πολλές κατοικίες. [105]

113 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Κεφάλαιο 6ο 8. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Σας αποστέλλουμε το πιο κάτω ερωτηματολόγιο, το οποίο σας παρακαλούμε να το συμπληρώσετε, ως απόσπασμα της πτυχιακής μας εργασίας την οποία εκπονούμε στα πλαίσια φοίτησης μας στο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Καβάλας με θέμα «Η Ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και η εφαρμογή τους στον τουριστικό τομέα». Η απάντηση σας θα μας δώσει πολύτιμη βοήθεια για την πληρότητα της εργασίας μας, αφού οι απαντήσεις παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την προβολή της υπάρχουσας κατάστασης στις σημερινές ξενοδοχειακές μονάδες. Ευχαριστούμε πολύ Σμυδάκη Άννα Στράτη Σταματία [106]

114 [107]

115 1. ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΘΕΣΗ ΣΑΣ ΣΤΗΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΗ ΜΟΝΑΔΑ; ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ - ΜΑΝΑΤΑΖΕΡ Ο ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ Ο ΑΛΛΟ Ο 2. ΠΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΑΣ; ΒΑΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Ο ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Ο 3. ΠΟΣΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ; ΚΑΙ ΑΝΩ [108]

116 4. ΤΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ; 5 ΑΣΤΕΡΩΝ ΚΑΙ ΑΝΩ ΤΕΣΣΑΡΩΝ ΑΣΤΕΡΩΝ ΤΡΙΩΝ ΑΣΤΕΡΩΝ ΚΑΤΩ ΤΩΝ 3 ΑΣΤΕΡΩΝ 15 ΚΑΙ ΑΝΩ 5. ΠΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ ΣΑΣ; 50 ΑΤΟΜΑ ΚΑΙ ΚΑΤΩ ΑΤΟΜΑ ΑΤΟΜΑ ΑΤΟΜΑ 150 ΑΤΟΜΑ ΚΑΙ ΑΝΩ 6. ΤΙ ΜΟΡΦΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΕΙΤΑΙ; ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΑΙΟΛΙΚΗ [109]

117 7. ΑΝ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΗ ΜΟΝΑΔΑ ΣΑΣ ΕΙΝΑΙ; ΠΟΛΥ ΥΨΥΛΟ ΥΨΗΛΟ Ο ΜΕΤΡΙΟ Ο ΧΑΜΗΛΟ 8. ΓΙΑ ΠΟΙΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΑΠΕ ΕΙΣΤΕ ΕΝΗΜΕΡΟΙ; (ΕΠΙΛΕΞΤΕ ΟΣΕΣ ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ) ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΑΙΟΛΙΚΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΙΚΗ ΗΛΙΟΘΕΡΜΙΚΗ ΒΙΟΜΑΖΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΘΑΛΑΣΣΑ ΚΥΨΕΛΕΣ ΚΑΥΣΙΜΟΥ [110]

118 9. ΕΙΣΤΕ ΕΝΗΜΕΡΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΧΑΜΗΛΟ ΚΟΣΤΟΣ ΠΟΥ ΣΑΣ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΟΙ ΑΠΕ; ΝΑΙ ΟΧΙ 10. ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΟΤΙ ΟΙ ΑΠΕ ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ; ΝΑΙ ΟΧΙ 11. ΘΕΩΡΕΙΤΕ ΟΤΙ Η ΧΡΗΣΗ ΑΠΕ ΣΕ ΜΙΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΗ ΜΟΝΑΔΑ ΠΡΟΣΔΙΔΕΙ ΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ; ΝΑΙ ΟΧΙ 12. ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΟΤΙ ΟΙ ΠΕΛΑΤΕΣ ΣΑΣ ΘΑ ΕΔΙΝΑΝ ΣΗΜΑΣΙΑ ΑΝ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙΤΑΙ ΜΙΑ ΚΟΙΩΝΙΚΟΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ ΣΑΣ; ΝΑΙ ΟΧΙ [111]

119 13. ΚΑΙ ΑΝ ΝΑΙ ΣΕ ΤΙ ΒΑΘΜΟ; ΜΕΓΑΛΟ ΜΕΤΡΙΟ ΜΙΚΡΟ ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΟ 14. Η ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΖΩΤΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΩΣΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΜΑΣ. ΕΣΕΙΣ ΩΣ ΜΟΝΑΔΑ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ ΤΟ ΜΕΤΡΟ ΑΥΤΟ; ΝΑΙ ΟΧΙ 15. ΚΑΙ ΑΝ ΝΑΙ ΣΕ ΤΙ ΒΑΘΜΟ; ΠΟΛΥ ΕΠΑΡΚΗ ΜΗ ΕΠΑΡΚΗ [112]

120 16. ΘΕΩΡΕΙΤΕ ΠΩΣ Η ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΕ ΩΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΤΕΡΕΣ ΚΑΙ ΦΙΛΙΚΟΤΕΡΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, ΣΩΣΤΩΣ ΔΙΕΝΕΡΓΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΟΔΗΓΙΕΣ ΤΗΣ Ε.Ε.; ΝΑΙ ΟΧΙ 17. ΘΕΩΡΕΙΤΕ ΟΤΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΑ ΘΑ ΑΝΑΓΚΑΣΤΟΥΝ ΝΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΟΥΝ ΤΙΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΑΥΤΕΣ; ΝΑΙ ΟΧΙ [113]