Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ ΣΕ ΤΑΞΕΙΣ ΜΕ ΑΛΛΟΓΛΩΣΣΑ ΠΑΙΔΙΑ

Transcript

1 Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ ΣΕ ΤΑΞΕΙΣ ΜΕ ΑΛΛΟΓΛΩΣΣΑ ΠΑΙΔΙΑ Μια εµπειρική εφαρµογή

2 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ; Το λεξιλόγιο είναι το σύνολο των λέξεων µιας γλώσσας ή ενός τοµέα. Τη λεξιλογική µονάδα µπορεί να την αποτελούν και δύο λέξεις («παιδική χαρά», «κρέµα γάλακτος», κλπ) ή και ολόκληρες φράσεις, όπως στους ιδιωµατισµούς «µια χαρά και δυο τροµάρες», «να το πάρει το ποτάµι», «πετώ τη σκούφια µου»...

3 2. ΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΔΙΔΑΞΟΥΜΕ; α. Τη µορφή της λέξης: προφορά και ορθογραφία β. Τη γραµµατική της λέξης γ. Λεξιλογικές συνάψεις δ. Όψεις της σηµασίας της λέξης ε. Τον σχηµατισµό της λέξης [word formation]

4 α. Τη µορφή της λέξης: προφορά και ορθογραφία Ο µαθητής χρειάζεται να µάθει πώς προφέρεται και πώς γράφεται µια καινούρια λέξη. Π.χ. Σµαρώ ( zmaro),σβήνω (zvino), αυτός, παύω (f-v). Σε όποια µορφή κι αν τη συναντήσει, θα πρέπει να φροντίσουµε να µάθει και την άλλη µορφή της (φωνητική ή γραπτή) σωστά.

5 β. Τη γραµµατική της λέξης Εάν η λέξη δεν ανήκει σε κάποιο κλιτικό παράδειγµα στο οποίο να µπορούµε να παραπέµψουµε τον µαθητή αλλά παρουσιάζει κάποιες ανωµαλίες, πρέπει αυτές να επισηµανθούν.

6 β. Τη γραµµατική της λέξης Για παράδειγµα, εάν το ρήµα έχει αοριστικό θέµα το οποίο δεν µπορεί να προβλεφτεί από το ενεστωτικό (όπως π.χ. στα τρώω-έφαγα, βλέπω-είδα), θα πρέπει να δοθούν και οι τύποι που σχηµατίζονται από το αοριστικό θέµα.

7 β. Τη γραµµατική της λέξης Επίσης χρήσιµο είναι να αναφέρουµε εάν το ρήµα είναι µεταβατικό ή αµετάβατο ή πώς συντάσσεται (λέω την αλήθεια, πάω το παιδί βόλτα, πάω βόλτα).

8 β. Τη γραµµατική της λέξης Ρήµατα και επίθετα που συντάσσονται µε προθέσεις καλό είναι να τα διδάσκουµε µαζί (εξαρτώµαι από κάποιον/κάτι, υπεύθυνος για, καλός σε κάτι...).

9 β. Τη γραµµατική της λέξης Εάν η λέξη υπάρχει και στον ενικό και στον πληθυντικό αριθµό, αλλά έχει διαφορετικό νόηµα στον έναν αριθµό (ή συνήθως µπαίνει στον έναν αριθµό), λ.χ. το µαλλί-µαλλιά, µπορεί να έχει νόηµα να το αναφέρουµε.

10 γ. Λεξιλογικές συνάψεις Οι λέξεις, όσο κι αν η γλώσσα χαρακτηρίζεται από δηµιουργικότητα και πρωτοτυπία, στην καθηµερινή χρήση τους τείνουν να εµφανίζονται σε συγκεκριµένα λεξιλογικά περιβάλλοντα ή αλλιώς να συνάπτουν σχέσεις προτίµησης µε κάποιες άλλες. Αυτές είναι χρήσιµο να διδάσκονται.

11 γ. Λεξιλογικές συνάψεις Για παράδειγµα, διδάσκοντας το αγαπώ και το µισώ, µπορούµε να επισηµάνουµε ότι το αγαπώ αλλά όχι το µισώ συνοδεύεται συχνά από το επίρρηµα τρελά. Επίσης να επισηµάνουµε ότι µιλάµε για βαθύ κόκκινο αλλά όχι ρηχό κόκκινο κλπ.

12 δ. Όψεις της σηµασίας της λέξης (1) Δήλωση, συνυποδήλωση, καταλληλότητα [denotation, connotation, appropriateness] Η σηµασία της λέξης προκύπτει κυρίως από το αντικείµενο αναφοράς της, την καταδήλωση. Αυτή είναι που δίνεται στον ορισµό της λέξης στο λεξικό. Για παράδειγµα, η λέξη σκύλος αναφέρεται σε ένα συγκεκριµένο τετράποδο θηλαστικό.

13 δ. Όψεις της σηµασίας της λέξης Υπάρχουν όµως και οι συνυποδηλώσεις της λέξης, τα αισθήµατα που προκαλεί η χρήση της, λ.χ. η λέξη σκύλος στα ελληνικά, κυρίως όταν χρησιµοποιείται για ανθρώπους, έχει συνυποδηλώσεις ταλαιπωρίας και µιζέριας (δουλεύει σα σκυλί, πέθανε σαν το σκυλί στ αµπέλι, σκυλίσια ζωή) ή χρησιµοποιείται ακόµη και ως βρισιά (Σκύλε! Σκύλα!).

14 δ. Όψεις της σηµασίας της λέξης Ακόµη πιο χρήσιµο είναι να ξέρει κάποιος σε ποιο επίπεδο χρήσης ανήκει µια λέξη, αν δηλαδή είναι κάτι που θα µπορούσε να πει κάποιος σε µια καθηµερινή συναναστροφή µε οικείους του ή αν είναι τύπος ποιητικός, σπάνιος, απαρχαιωµένος, κατάλληλος για επίσηµο ύφος λόγου, βρισιά, κλπ.

15 δ. Όψεις της σηµασίας της λέξης (2) Σηµασιολογικές σχέσεις (meaning relationships) Είναι επίσης σηµαντικό να διδαχτούν οι µαθητές µας ότι το νόηµα µιας λέξης συνδέεται µε τα νοήµατα άλλων.

16 δ. Όψεις της σηµασίας της λέξης Τέτοιες σηµασιολογικές σχέσεις είναι οι ακόλουθες: 1. Συνωνυµία: όµορφος, ωραίος, εµφανίσιµος, ελκυστικός 2. Αντωνυµία: φτωχός # πλούσιος, αργά # γρήγορα, ρωτώ # απαντώ 3. Υπωνυµία: ζώο > σκύλος, καγκουρό, σαύρα χρώµα > καφέ, γαλάζιο, κίτρινο 4. Υπερωνυµία: Το αντίθετο της υπωνυµίας: πανωφόρι θα µπορούσε να είναι ο υπερώνυµος όρος για τα: παλτό, τζάκετ, µπουφάν, σακάκι, άνορακ κλπ.

17 δ. Όψεις της σηµασίας της λέξης Εκτός από αυτές τις σχέσεις, οι λέξεις συνδέονται µεταξύ τους και µε άλλους, πιο χαλαρούς τρόπους. Για παράδειγµα, υπάρχει η σχέση µέρους και όλου (σώµα και πόδι, πρόσωπο και φρύδια) όπως και οι σχέσεις που συνάπτονται βάσει της πραγµατικότητας λ.χ. η σπορά, το τρακτέρ, ο αγρότης είναι λέξεις που συνδέονται µε τη λέξη γεωργία.

18 ε. Τον σχηµατισµό της λέξης [word formation] Εάν οι λέξεις αποτελούνται από προθήµατα, επιθήµατα κλπ είναι χρήσιµο, ιδιαίτερα για τους µαθητές κάποιας ηλικίας ή επιπέδου γλωσσοµάθειας, να τους διδάξουµε τη σηµασία κάποιων παραγωγικών καταλήξεων ή επιθηµάτων (π.χ. υπερ-, αντι-, είο, -τήρας, έας κλπ) ώστε να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν καινούριες λέξεις, όταν τις συναντούν. Σε κάθε περίπτωση, δεν ενδείκνυται να διδάσκονται όλες οι πιθανές σηµασίες ταυτόχρονα.

19 3. ΠΩΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΥΜΕ ΤΟ ΚΑΙΝΟΥΡΙΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Προτείνουµε ως τεχνικές για την παρουσίαση καινούριων λέξεων: τη χρήση του ορισµού του λεξιλογίου, µια λεπτοµερή περιγραφή των ιδιοτήτων της λέξης, την εικονογράφηση, την παντοµίµα, την παροχή υπερωνύµων και υπωνύµων, συνωνύµων και αντωνύµων, πάντα µε έµφαση στα συµφραζόµενα και αναφορά σχετικών λέξεων.

20 Από τις διάφορες λύσεις, θεωρούµε ως πιο δηµοφιλή ανάµεσα στους δασκάλους την παροχή του ορισµού, την περιγραφή και την παροχή συνωνύµων. Είναι οι πιο προφανείς και συµβατικές λύσεις. Οι άλλες τεχνικές απαιτούν ένα βαθµό εγρήγορσης και εφευρετικότητας όµως µακροπρόθεσµα έχουν περισσότερα οφέλη.

21 Φυσικά, η ίδια η λέξη αλλά και η ηλικία και το επίπεδο των µαθητών καθορίζει σε µεγάλο βαθµό το πώς θα εξηγηθεί. Οι αφηρηµένες έννοιες δεν είναι εύκολα κατανοητές από µικρότερα παιδιά ή µαθητές σε αρχικά στάδια γλωσσοµάθειας ενώ δύσκολα µπορεί κανείς να τις αποδώσει µε παντοµίµα και ζωγραφική.

22 4. ΠΩΣ ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ ΤΙΣ ΚΑΙΝΟΥΡΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΠΟΥ ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ Οι έρευνες έχουν δείξει ότι έχουµε καλύτερα αποτελέσµατα κατά τη διδασκαλία εάν: 1. Το νόηµα των καινούριων λέξεων δίνεται µε τρόπο σαφή και κατανοητό 2. Οι καινούριες λέξεις µπορούν να συνδεθούν µεταξύ τους ή µε άλλες, ήδη γνωστές, µέσω νοηµατικής ή φωνητικής συσχέτισης

23 3. Διδάσκουµε τις καινούριες λέξεις κατά διαστήµατα παρά όλες µαζί. Συγκεκριµένα, οι καινούριες λέξεις της ενότητας θα µαθευτούν καλύτερα εάν παρουσιαστούν σύντοµα στην αρχή του µαθήµατος, επαναληφθούν κάποια στιγµή αργότερα κατά τη διάρκεια του µαθήµατος και ξανά στο επόµενο µάθηµα από ό,τι εάν ξοδέψουµε χρόνο για να τις διδάξουµε µια κι έξω.

24 Γενικά οι άνθρωποι τείνουν να θυµούνται καλύτερα: 1. Λέξεις που έχουν κάποια συναισθηµατική βαρύτητα ( µητέρα, πεθαίνω, πατρίδα...) 2. Λέξεις που βρίσκονται στην αρχή µιας λίστας, εάν σε όλα τα άλλα (π.χ. µέγεθος, νόηµα) δε διαφέρουν από τις υπόλοιπες. Αν λάβουµε αυτό υπόψη µας, θα διδάξουµε πρώτα ή στην αρχή του µαθήµατος τις πιο σηµαντικές λέξεις της καινούριας ενότητας. Οι µαθητές χρησιµοποιούν ποικίλες στρατηγικές για να συσχετίζουν καινούριες λέξεις και να τις θυµούνται.

25 5. ΙΔΕΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΩΣ ΝΑ ΔΟΥΛΕΨΟΥΜΕ ΤΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ παρουσιάζουµε δραστηριότητες που αφορούν τη διδασκαλία συνόλων λέξεων, λέξεων µε πολιτισµικό περιεχόµενο και λέξεις που συνάδουν µε το φυσικό περιβάλλον. Οι δραστηριότητες αυτές στοχεύουν στην εµπέδωση των ήδη διδαγµένων λέξεων και στην πιο αποτελεσµατική διδασκαλία των καινούριων.

26 ΛΕΞΕΙΣ ΜΕ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΛΕΞΕΙΣ ΠΟΥ ΣΥΝΑΔΟΥΝ ΜΕ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Κέφι Γλέντι Φιλότιµο Μεράκι Μερακλής Μπέσα Θάλασσα Θαλασσοπούλι Θαλασσοδέρνοµαι Θαλασσοπνίγοµαι Θαλασσοδάνειο Θαλασσόλυκος

27 Τα παρακάτω είναι δύο παραδείγµατα µόνο ανάµεσα σε πολλά είδη δραστηριοτήτων που µπορούν να χρησιµοποιηθούν (α) Ιδεοθύελλα γύρω από µια λέξη: Γράφουµε µια λέξη στον πίνακα και ζητούµε από τους µαθητές να προσθέσουν όποια λέξη νοµίζουν ότι σχετίζεται µε την αρχική. Τις γράφουµε γύρω από την αρχική (βλ. Για παράδειγµα το τι µπορεί να δώσει η λέξη δέντρο ).

28

29 Αυτή η δραστηριότητα χρησιµεύει κυρίως στο να γίνει επανάληψη των ήδη διδαγµένων λέξεων. Ωστόσο, από αυτήν µπορεί να προκύψουν και καινούριες λέξεις είτε µε πρωτοβουλία των µαθητών είτε του δασκάλου. Παρόλο που δεν υπάρχουν ούτε προτάσεις, ούτε παράγραφοι, ο κύκλος των σχετικών λέξεων αποτελεί από µόνος του ένα περιβάλλον µε νόηµα που συµβάλλει στην κατανόηση του καινούριου λεξιλογίου.

30 Η εστίαση εδώ είναι στη σηµασία µεµονωµένων λέξεων. Επίσης η συσχέτιση µπορεί να γίνει βάσει κάποιου δοµικού χαρακτηριστικού, για παράδειγµα, λέξεις που έχουν ως πρώτο συνθετικό το φιλο- ή το κατά- ή τελειώνουν σε τήριο...

31 (β) Εντοπισµός των γνωστών λέξεων: Αυτή η άσκηση µπορεί να γίνει πριν από τη διδασκαλία ενός καινούριου κεφαλαίου. Δίνεται στους µαθητές το κείµενο και καλούνται να υπογραµµίσουν ή να χρωµατίσουν τις γνωστές τους λέξεις.

32 Στη συνέχεια συγκρίνουν τις λέξεις που έχουν σηµειώσει εκείνοι µε αυτές που έχει σηµειώσει ένας συµµαθητής τους ή άλλα µέλη της οµάδας τους. Κατά τη συζήτηση των γνωστών και άγνωστων λέξεων, διδάσκουν ο ένας τον άλλο και προσπαθούν να µαντέψουν το νόηµα των λέξεων που αποµένουν. Στο τέλος, όλη η τάξη µαζί ασχολείται µε γνωστές και άγνωστες λέξεις του κειµένου.

33 Αυτή η δραστηριότητα είναι εξαιρετική για να τονωθεί το ηθικό των µαθητών, επειδή δίνει έµφαση στο τι γνωρίζουν περισσότερο και λιγότερο στο τι δε γνωρίζουν. Ενθαρρύνει τη συνεργασία µεταξύ µαθητών και περιλαµβάνει εκτεταµένη έκθεση στο καινούριο λεξιλόγιο µέσα από την επαναλαµβανόµενη ενασχόληση µε το κείµενο.

34 6. ΠΩΣ ΕΞΕΤΑΖΟΥΜΕ ΤΗ ΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ Παρουσιάζουµε µια διάφορους τύπους ασκήσεων µε τις οποίες µπορούµε να ελέγξουµε εάν ο µαθητής έχει κατακτήσει το λεξιλόγιο που µας ενδιαφέρει.

35 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1 Άσκηση πολλαπλής επιλογής Βρείτε ποια λέξη από τις παρακάτω είναι πιο κοντά στο νόηµα της υπογραµµισµένης λέξης Δεν είχε τη δυνατότητα να διαµαρτυρηθεί. [α] τη θέληση [β] τη δύναµη [γ] την επιθυµία [δ] την ευκαιρία

36 Στις ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής το µόνο που χρειάζεται να ξέρει κανείς είναι η δηλωτική σηµασία. Δε χρειάζεται να ξέρει ούτε την προφορά της λέξης, ούτε τις συνυποδηλώσεις της, ούτε το πλαίσιο χρήσης της. Επίσης, έχει ένα 25% πιθανότητες να πετύχει το σωστό, ακόµη κι αν δεν ξέρει το νόηµα των λέξεων.

37 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2 Συσχέτιση Ενώστε µε γραµµές τα αντώνυµα από τη στήλη Α και Β. Α γενναίος φτηνός υγρός κοντινός ευχάριστος Β στεγνός αποµακρυσµένος δυσάρεστος δειλός ακριβός

38 Και εδώ το µόνο που εξετάζεται είναι η δηλωτική σηµασία των λέξεων. Σε µια τέτοια άσκηση µπορεί να αναρωτηθεί κανείς εάν η γνώση των αντωνύµων δείχνει πράγµατι ότι ο εξεταζόµενος κατέχει το νόηµα της λέξης. Για παράδειγµα, ένας έξυπνος µαθητής µπορεί να µαντέψει ότι οι λέξεις ευχάριστος και δυσάρεστος είναι αντώνυµα, ακόµη κι αν δεν γνωρίζει τι σηµαίνουν.

39 θα πρέπει η στήλη Β να περιέχει περισσότερα στοιχεία από τη στήλη Α, ώστε να µην προκύπτει αυτόµατα η σύνδεση των δύο τελευταίων στοιχείων.

40 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 3 Συσχέτιση Πώς συνδυάζονται τα προθήµατα της στήλης Α µε τις λέξεις στη στήλη Β; Γράψε ολόκληρες τις λέξεις. Α Υπέρ Υπό Περί Ενδο Δις Β χώρα εκατοµµυριούχος άνθρωπος βλήµα κείµενο

41 Εδώ αυτό που στην πραγµατικότητα ελέγχεται είναι το κατά πόσο ο εξεταζόµενος γνωρίζει την ύπαρξη της σύνθετης λέξης και όχι το ακριβές νόηµα της.

42 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 4 Διαλογή Υπογράµµισε τη λέξη που δεν ταιριάζει µε τις άλλες. [α] αγελάδα, παράθυρο, πίθηκος, κόρακας, χελιδόνι [β] χαρούµενος, ανακουφισµένος, πρόθυµος, έξαλλος

43 εδώ εξετάζεται µόνο το νόηµα και δεν υπάρχει τρόπος να διαπιστωθεί εάν ο εξεταζόµενος γνωρίζει το νόηµα όλων των λέξεων. Είναι µια σχετικά ευχάριστη άσκηση.

44 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 5 Συγγραφή προτάσεων Για κάθε µια από τις παρακάτω λέξεις γράψε µια πρόταση από την οποία να γίνεται φανερό το νόηµά της. 1. πλούτος 2. αγώνας 3. βελτιώνω 4. αυθαίρετος

45 Εδώ οι µόνες όψεις της λεξιλογικής γνώσης που δεν εξετάζονται είναι η ορθογραφία και η προφορά της λέξης. Όλες οι άλλες ελέγχονται, αφού προκύπτουν από το πλαίσιο στο οποίο θα τοποθετήσει ο εξεταζόµενος τη λέξη. Μια τέτοια άσκηση έχει το µειονέκτηµα να είναι δύσκολη στη βαθµολόγηση και κάπως βαρετή για τους µαθητές, αλλά δίνει µια πληρέστερη εικόνα για το αν έχουν κατακτήσει συγκεκριµένες λεξιλογικές µονάδες.

46 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 6 Καθ υπαγόρευσιν ορθογραφία Ο δάσκαλος υπαγορεύει κάποιες λέξεις και οι µαθητές τις γράφουν. Τα τεστ αυτά ελέγχουν την ικανότητα ακουστικής κατανόησης και γνώση της ορθογραφίας µιας λέξης. Ωστόσο, εάν οι µαθητές αναγνωρίζουν ηχητικά µια λέξη και ξέρουν να τη γράφουν σωστά, µάλλον θα γνωρίζουν και το νόηµα της.

47 Ορθογραφία λέξεων -ω ( εγώ, εδώ, µιλώ, Λητώ) -ει ( έχει, εκεί, εµείς ) φιλο- ( φιλόζωος, φιλοπόλεµος) ηµι- ( ηµισφαίριο, ηµίχρονο) -είο ( σχολείο, καφενείο, κουρείο) -τέος ( πληρωτέος ) άνθρωπος/ φιλάνθρ-πος,ανθρπολόγος)

48 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 7 Συµπλήρωση κενών Συµπλήρωσε τα κενά µε την κατάλληλη λέξη. Τον 17ο...ισπανικά πλοία ταξίδευαν...προς την Κεντρική και τη...αµερική για να κουβαλήσουν χρυσάφι για την ισπανική...τα πλοία δέχονταν συχνά επιθέσεις από...

49 Τέτοιες ασκήσεις ελέγχουν νόηµα, ορθογραφία και σε κάποιο βαθµό τη γραµµατική και τις λεξιλογικές συνάψεις των λέξεων. Ωστόσο, µπορεί οι εξεταζόµενοι να συµπληρώσουν τα κενά µε λογικές λύσεις που δεν είναι όµως αυτές που είχε υπόψη του ο συντάκτης του τεστ. Το ερώτηµα είναι, θα τις δεχτεί ως ορθές;

50 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 8 Συµπλήρωση κενών µε προ-επιλεγµένες απαντήσεις Συµπληρώστε τα κενά µε την κατάλληλη λέξη από το πλαίσιο. πειρατές, συχνά, κυβέρνηση, αιώνα, Νότιο Τον 17ο...ισπανικά πλοία ταξίδευαν... προς την Κεντρική και τη...αµερική για να κουβαλήσουν χρυσάφι για την ισπανική... Τα πλοία δέχονταν συχνά επιθέσεις από...

51 Χατζηπαναγιωτίδη Άννα

52 - ει/έχει,εκεί,αυτολεξεί, εμείς

53 ημι- ημισφαίριο τηλε είο - ίσιμος - τέος