Καταγραφή της πολεοδομικής και της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας των

Transcript

1 Καταγραφή της πολεοδομικής και της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας των οικισμών του Νομού Λασιθίου για τη μελλοντική ένταξή τους σε θεσμικό πλαίσιο προστασίας ΟΜΑΔΑ 09: ΜΑΡΩ ΔΑΓΙΑΝΤΗ ΙΩΑΝΝΑ ΣΚΟΥΦΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΓΑΜΒΡΕΛΛΗ ΜΑΡΙΑ ΔΑΒΡΑΔΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΧΑΙΡΕΤΑΚΗ

2 1.ΟΙΚΙΣΜΟΣ - ΤΟΠΟΣ ΤΟΠΙΟ - ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Α. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Κρήτη χαρακτηρίζεται από έδαφος έντονης μορφολογίας ως επί το πλείστο ορεινό, με ελάχιστες εξαιρέσεις κάποιες μεγάλες πεδιάδες και αρκετά σημαντικά οροπέδια. Έτσι και ο νομός Λασιθίου, δεν αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα αυτόν. Το έδαφος είναι σκληρό, τραχύ και απότομο, το κλίμα ήπιο και εξαιρετικά ξηρό. Η βλάστηση είναι χαμηλή με έντονη την παρουσία της πέτρας και του σκληρού βράχου, συναντάμε όμως και δασώδεις περιοχές. Επί του Εθνικού δρόμου Άγ. Νικολάου - Σητείας και μετά τον οικισμό Καβούσι βρίσκεται η πρώτη διακλάδωση που οδηγεί στον οικισμό του Μόχλου. Ο οικισμός βρίσκεται στη βόρεια ακτή του κόλπου του Μιραμπέλλου του Νομού Λασιθίου, είναι παραλιακός και απέχει 27 χλμ. από την πόλη της Σητείας. Απέναντι από τον οικισμό βρίσκεται ένα μικρό νησάκι με την ονομασία Αγ. Νικόλαος. Δυτικά που οικισμού βρίσκεται η νήσος Ψείρα. Και τα δύο νησάκια είναι αρχαιολογικοί χώροι. Β. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ Ο οικισμός αλλά και το νησάκι αναφέρεται στους βενετικούς χάρτες με την ονομασία Scoglio de Muflo ενώ οι ντόπιοι ακόμη και σήμερα το ονομάζουν Άγιο Νικόλαο από τη μικρή εκκλησία που βρίσκεται εκεί. Στη νησίδα αυτή αναπτύχθηκε σημαντικός μινωικός οικισμός με λιμάνι. Στην Εποχή του Χαλκού, όταν η επιφάνεια της θάλασσας ήταν πιο χαμηλά, ήταν μια χερσόνησος που ενωνόταν με την ξηρά με ένα στενό πορθμό, που σε κάθε πλευρά του είχε ένα λιμανάκι για να προφυλάσσονται τα πλοία ανάλογα με τον καιρό που φυσούσε. Στο σημείο αυτό το βάθος δεν ξεπερνά τα 2,5 μέτρα. Ο σημερινός οικισμός αναφέρεται για πρώτη φορά στην απογραφή του 1900 με 8 κατοίκους στο Δήμο Τουρλωτής. Η δημογραφία που πρόκυψε κατά καιρούς στην περιοχή είναι : 1

3 ΕΤΟΣ ΔΗΜΟΣ/ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΑΤΟΙΚΟΙ 1900 Δήμο Τουρλωτής Δήμο Τουρλωτής Δήμο Τουρλωτής Δήμο Τουρλωτής Δήμο Τουρλωτής Δήμο Τουρλωτής Δήμο Τουρλωτής 9 Γ. ΠΛΑΙΣΙΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΩΝ ΕΠΙΡΡΟΩΝ ΚΑΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΜΕ ΤΟ ΤΟΠΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ THΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΕΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΕΙΣ Ο οικισμός είναι παράλιος και συνδέεται με την Εθνική οδό Αγίου Νικολάου Σητείας με ασφαλτοστρωμένο δρόμο. Χρησιμοποιούνται λεωφορεία και ιδιωτικά μέσα μεταφοράς. Δ. ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΔΟΜΗΜΕΝΟΥ ΙΣΤΟΥ Ο Μόχλος είναι το επίνειο της Σφάκας, της Τουρλωτής και της Μυρσίνης. Σημαντικός αρχαιολογικός χώρος πρωτομινωικής, μεσομινωικής και υστερομινωικής εποχής, τόσο στο κατά μήκος του παράλιου τμήματος του οικισμού και της ευρύτερης περιοχής, όσο και στο νησάκι, που κάποτε ήταν ενωμένο με την παραλία. Μέχρι πριν μερικά χρόνια ήταν το φημισμένο ψαροχώρι, όπου τα καλοκαίρια μαζευόταν νέοι με κιθάρες και όνειρα, διακοπές αξέχαστες στο φυσικό περιβάλλον. Ήλιος, θάλασσα, αέρηδες, φουρτούνες, ψάρεμα, τραγούδια, φιλίες παντοτινές. Κτίσματα μικρά, ελάχιστα σε διαστάσεις και ανέσεις, πέτρινα, όπως κάποτε φτιάχτηκαν, ίσα ίσα για να παρέχουν 2

4 προστασία από τον καιρό και τα στοιχειώδη για τη διαβίωση των ψαράδων, και αποθήκες ψηλοτάβανες, μαζεμένα τα περισσότερα κοντά στην παραλία. Οι βάρκες δένονταν «αρόδο» μεταξύ νησιού και στεριάς, καθώς το νησάκι είναι φυσικό εμπόδιο που κόβει την ένταση του βορεινού κύματος. Στον οικισμό υπήρχε τελωνείο τοποθετημένο απέναντι από το νησάκι και ανατολικά μια μικρή προβλήτα για την πρόσδεση καϊκιών που μετάφεραν άλευρα και άλλα προϊόντα που διοχετεύονταν στη Σφάκα και από εκεί σε άλλους προορισμούς (προφανώς πριν τα χωριά συνδεθούν μεταξύ τους και με τα μεγάλα κέντρα οδικώς). Επίσης, τα καΐκια του Μόχλου, μετέφεραν το γύψο σε μορφή όγκων που εξορυσσόταν στο γειτονικό λατομείο στα φορτηγά καράβια που περίμεναν αρόδο, (ακόμα τότε δεν υπήρχε σπαστήρας που τον μετατρέπει σε σκόνη), με προορισμό την Αθήνα. Από άλλη διήγηση προκύπτει ότι καθώς στα Μουλιανά (γειτονικό χωριό), στην αρχή του αιώνα παρήχθη το πρώτο κρασί προς εξαγωγή. Η μεταφορά για την εξαγωγή προφανώς γινόταν μέσω του λιμανιού του Μόχλου. Η προβλήτα σήμερα είναι μισοκατεστραμένη. Ήταν δηλαδή στη σύγχρονη εποχή λιμανάκι με σημαντική εμπορική κίνηση μέσω καϊκιών μέτρων (για την προμήθεια των χωριών με βασικά προϊόντα και ξυλεία από την Αθήνα, τη βόρεια Αφρική και μέση Ανατολή, όπως και στην μινωική εποχή), το μοναδικό προσιτό παράλιο τμήμα της βόρειας ακτής της επαρχίας Σητείας, διότι η υπόλοιπη ακτή μέχρι τη Φανερωμένη είναι ιδιαίτερα απόκρημνη. Άλλωστε δεν υπάρχει άλλος παράλιος οικισμός. Υπήρχε σαπωνοποιείο καθώς και ταρσανάς για επισκευή και κατασκευή μικρών σκαφών. Η συγκοινωνία με Αθήνα ήταν τακτική και τα προϊόντα διανέμονταν σε όλο το νομό μέχρι και το Μακρύ Γιαλό, με γαϊδούρια, μέσω των μονοπατιών στα βουνά. Στην αρχαιότητα, το μινωικό λιμάνι είχε σημαντική εμπορική σχέση με λιμάνια της Μέσης Ανατολής και βόρειας Αφρικής. Στη βόρεια πλευρά της νήσου Ψείρας και σε βάθος 50 μέτρα στη θάλασσα έχει βρεθεί μινωικό ναυάγιο, το μοναδικό μέχρι σήμερα. Σήμερα, είναι ένας οικισμός αρχιτεκτονικά αδιάφορος (αλλά ενδιαφέρων οικονομικά), με τα προσόντα του παράλιου μικρού οικισμού, με όμορφο τοπίο εναλλασσόμενο ανάλογα το φως της ημέρας, τη δύναμη της θάλασσας και τη γαλήνη της, τη δυνατότητα ψαρέματος, τη δυνατότητα εκδρομών και περιηγήσεων και το βασικότερο, τη φιλοξενία και την τρομερή ικανότητα των κατοίκων για επικοινωνία μέσω της ιεροτελεστίας της ρακής. Έτσι, το μέρος έχει προσελκύσει μόνιμους ξένους κατοίκους. Έχει πάντα τη φήμη του ψαροχωριού και είναι πολυσύχναστο μέρος για επίσκεψη και διαμονή τουριστών. Είναι ένας οικισμός που το χειμώνα ερημώνει και έχει άλλη εικόνα από το καλοκαίρι. 3

5 Η πολεοδομική οργάνωση του οικισμού περιορίζεται σε ένα άξονα που διατρέχει τον οικισμό κατά μήκος, εκτός του παραλιακού τμήματος, και τέμνεται από τρεις καθέτους. Αυτοί οι άξονες είναι σοκάκια, το κεντρικό έχει πλάτος 6-7 μ και είναι πρόσφατα πλακοστρωμένο, και τα μικρότερα κάθετα 5-6μ, κατασκευασμένα με τσιμέντο, γίνονται ανηφορικά, καθώς πίσω από το συνεκτικό τμήμα του οικισμού, υπάρχει λόφος. Υπάρχουν και σοκάκια αδιέξοδα, άλλα αδιαμόρφωτα. Από τα παλαιά κτίσματα έχουν απομείνει ελάχιστα σε κατάσταση ερειπίου. Τα παλιά κτίσματα έχουν πέτρινη φέρουσα τοιχοποιία από την πέτρα της περιοχής που είναι σχιστολιθική σε χρωματισμό πρασινωπό-κιτρινωπό-καφέ-μωβ, με συνδετικό υλικό το χώμα. Γωνιόλιθοι από αμμουδερή πέτρα. Λόγω του δυνατού ανέμου και της αλμύρας, οι τοίχοι έχουν υποστεί αμμοβολή και μεγάλη φθορά. Οι στέγες στα απλά, μικρά κτίσματα ήταν δώματα κατασκευασμένα με μεσοδόκια, δοκάρια, και καλάμια αντί για πέτσωμα επί των οποίων ετοποθετείτο το δωμόχωμα. Σε άλλα, πιο ψηλοτάβανα, η στέγη είναι μονόρριχτη με κεραμίδια γαλλικού τύπου και η οποία στηρίζεται σε ξύλινα δοκάρια. Υπάρχουν και διώροφα κτίσματα με εξώστη. Στο ισόγειο η αποθήκη, στον όροφο η κατοικία. Λιτά κτίσματα, τα απαραίτητα στοιχεία. Πόρτα ξύλινη με ανώφλι πέτρινο, αλλά συχνότερα από κορμό δέντρου, άλλοτε καμαρωτή με μικρές στενές πέτρες, (καμιά φορά λίγο πιο παιχνιδιάρα από την κλασσική καρφωτή, με σανίδες τοποθετημένες σε διάταξη 45 μοίρες), παράθυρο καμαρωτό και αυτό όπως η πόρτα. Στα περισσότερα κτίσματα υπάρχει εστία. Στα διώροφα ο εξώστης στηρίζεται σε φουρούσια ξύλινα, που αργότερα αντικαταστάθηκαν με τσιμεντένια, πιο σπάνια τα πέτρινα. Στα μεταγενέστερα σπίτια βλέπουμε και την ύπαρξη αυλής, με βοκαμβίλιες και φυτά. Λίγο πιο νησιώτικα. Επειδή ο οικισμός ήταν σημείο εμπορικής συναλλαγής περισσότερο παρά μέρος κατοικίας, τα κτίσματα είναι τα περισσότερα αποθήκες η βιομηχανικά. Ορισμένα από τα παλιά κτίσματα έχουν αναστηλωθεί και χρησιμοποιούνται είτε ως κατοικίες είτε ως καταστήματα. Αυτά κρατούν τα περιγράμματα και τις αναλογίες στον όγκο, τα ανοίγματα. Άλλα έχουν γκρεμιστεί και ξαναχτιστεί στο παλιό ίχνος με κάποιες τροποποιήσεις και κάποιες μεταβολές στις αναλογίες και στα υλικά. Υπάρχουν πολλά νέα κτίσματα που έχουν ξεφύγει απολύτως από τις αναλογίες, την αισθητική, την τοπική αρχιτεκτονική, παρ όλο που υπάρχει αρχιτεκτονικός έλεγχος. Αυτά γίνονται όλο και περισσότερα και καθώς, ο οικισμός μέσα στα όριά του δημιουργεί σφιχταγκαλιασμένα κτίσματα, η εικόνα που αποδίδεται είναι ένα σύνολο ετερόκλητων στοιχείων χωρίς αρμονία. Έτσι χάνεται η ομορφιά 4

6 και η απλότητα που αρχικά τράβηξε τον κόσμο και έγινε η αιτία της τουριστικής προσέλκυσης. Χάνεται η αναλογία και η τήρηση της κλίμακας, κάτι που έχει επίπτωση στην κοινωνική ζωή. Για αυτό, αναφέραμε και πιο πάνω ότι σήμερα ο οικισμός για κάποιον που τον βλέπει πρώτη φορά, είναι ένας αδιάφορος πλην όμως παραλιακός με ωραίο φυσικό τοπίο. Στο παραλιακό τμήμα φύονται αλμυρίκια ενώ ενδότερα, έχει φοίνικες και καλαμιές. Παρ όλα αυτά, αν σήμερα με ένα διάταγμα περιοριζόταν και ελεγχόταν η δόμηση ως προς τους όγκους, τα υλικά και τις αναλογίες και οι παρεμβάσεις στους κοινόχρηστους χώρους, θα μπορούσε να περισωθεί ή να δημιουργηθεί ξανά ένας χαρακτήρας του οικισμού. Υπάρχουν ζώνες αδόμητες λόγω αρχαιολογικού χώρου, και ζώνες ελεγχόμενες κατά την εκσκαφή. Τελευταία, έχει κατασκευαστεί αλιευτικό καταφύγιο δυτικά του οικισμού στη θέση Λιμενάρια. 4. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ,ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ ΔΙΚΤΥΟΥ 1. Αγγελάκις Ε. (1935), Σητειακά. Ήτοι συμβολή εις την ιστορίαν της Σητείας από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ ημάς, τ.1. Αθήνα. 2. Ανδριώτης Ν. (2006), Πληθυσμός και Οικισμοί της Ανατολικής Κρήτης (16ος 19ος αι.), Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο. 3. Παπαδάκη Ν. Π. (1989), Σητεία. Η πατρίδα του Μύσωνα και του Κορνάρου, Δήμος Σητείας, Σητεία (Χρ. Σοφιανού Αρχαιολόγος) 5

7 1. ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΟΠΟΣ ΤΟΠΙΟ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ 2. ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ 1. ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΟΠΟΣ ΤΟΠΙΟ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Όνομα οικισμού: Οικισμός ΜΟΧΛΟΣ. (Ετυμολογία της λέξης): Στους βενετικούς χάρτες αναφέρεται ως «Scoglio di Muflo» Α) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Οικισμός : Ορεινός Ημιορεινός Πεδινός Παράλιος x Φυσικό περιβάλλον ιδιαιτερότητες: Υπάρχουν στην περιοχή ιδιαίτερα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος που αξίζει να αναδειχθούν ; Αναφέρατε : Στην περιοχή δεν υπάρχουν ιδιαίτερα στοιχεία φυσικού περιβάλλοντος που αξίζει να αναδειχθούν. Υπάρχουν μόνο τα νησάκια Μόχλος και Ψείρα είναι αρχαιολογικοί τόποι που προστατεύονται. Βόρεια της νήσου ψείρας έχει βρεθεί Μινωικό ναυάγιο σε βάθος 50 μ. επίσης υπάρχει ο ενετικός πύργος ανατολικά του Μόχλου και άλλα ενετικά η βυζαντινά ερείπια, που σχετίζονται με το σύνολο των οικισμών Σφάκα, Τουρλωτή, Μυρσίνη, και τα ανάλογα ερείπια σ αυτούς τους οικισμούς. Υπάρχει κάποιο πλαίσιο προστασίας για την περιοχή? Αν όχι θεωρείται ότι χρειάζεται να προταθεί κάτι τέτοιο; Αναφέρατε : Υπάρχει πλαίσιο προστασίας για την εκτεταμένη περιοχή αρχαιολογικών χώρων. ΦΕΚ 1163/Β/ Η περιοχή συνδέεται με κάποιο ιστορικό γεγονός ; Αναφέρατε : Δεν υπάρχουν σχετικές πληροφορίες παρόλο υπάρχουν ίχνη ενετικών κτισμάτων. Επίσης υπάρχει αναφορά για καταστροφή της εκκλησίας Αγ. Βασιλείου και «παλιού χωριού» Σφάκας από τους άραβες. Αυτό σημαίνει ότι το χωριό ήταν κοντά στα παράλια. Αναφέρεται κάποιο από τα στοιχεία του τόπου που θεωρείται ιδιαίτερο χαρακτηριστικό για τη φυσιογνωμία του. 1) Μεμονωμένο κτίσμα ή μνημείο: -υπάρχει περιφραγμένο τμήμα αρχαιολογικού χώρου με μικρή ανασκαφή. 2) Παραγόμενο προϊόν: Σήμερα τα αλιεύματα τα οποία δεν επαρκούν για τις ανάγκες της τοπικής αγοράς 1

8 3) Παραγωγική δραστηριότητα : αλιεία, τουρισμός, γεωργία. 4) Έθιμο: - 5) Τοπική γιορτή ή πανηγύρι : παλαιότερα γινόταν πανηγύρι στην Εορτή του Αγ. Τίτου 6) Το καλοκαίρι διοργανώνονται μουσικές εκδηλώσεις Υπάρχει κάποια ιστορική περίοδος με την οποία ο οικισμός συνδέεται περισσότερο Αναφέρατε : Αναφέρεται (αν γνωρίζετε ) κάποιο έργο της πεζογραφίας ή της ιστορίας που αναφέρεται στον οικισμό. Αναφέρατε : Δημογραφική εξέλιξη (αναφορά στις 5 τελευταίες απογραφές). Αναφέρατε : Το 1960 είχε 30 κάτοικους Το 2010 έχει 100 κάτοικους Μπορεί ο οικισμός να θεωρηθεί ότι ανήκει σε ένα ευρύτερο σύνολο με κοινά χαρακτηριστικά στην εξέλιξη του Αναφέρατε :Ο Μόχλος είναι το επίνειο της Σφάκας της Τουρλωτής και της Μυρσίνης. οι τρεις οικισμοί είναι συνδεδεμένοι οικονομικά, κοινωνικά. Γ ) ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΜΕ ΤΟ ΤΟΠΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ - ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΕΙΣ Ποιά είναι η σχέση του οικισμού με : To τοπικό κέντρο της περιοχής : Το τοπικό κέντρο της περιοχής ( διοικητικό και οικονομικό) είναι η Σητεία που συνδέεται μέσω της Εθνικής οδού Αγ. Νικολάου Σητείας με τον οικισμό. Υπάρχει ένα μικρό λεωφορείο που μεταφέρει 3 φορές την ημέρα τους κατοίκους του Μόχλου, ως τη Σφάκα. Από εκεί περνά το λεωφορείο της γραμμής. Τους γειτονικούς οικισμούς: Ο οικισμός συνδέεται με τους γύρω οικισμούς μέσω της Εθνικής οδού Αγ. Νικολάου Σητείας, αγροτικών οδών και παλαιών μονοπατιών. Οι μετακινήσεις των κατοίκων από και προς αυτούς γίνεται για επαγγελματικούς, κοινωνικούς οικογενειακούς και ιατρικούς λόγους. Ύπαρξη στον οικισμό διαφόρων εξυπηρετήσεων ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ : υπάρχει στον οικισμό Νηπιαγωγείο Δημοτικό Γυμνάσιο Λύκειο Σημείωση: Τα παιδιά πάνε στο Δημοτικό Σχολείο Σφάκας και στο Γυμνάσιο & Λύκειο Τουρλωτής και μεταφέρονται με ένα μικρό λεωφορείο. 2

9 ΥΓΕΙΑ : Υπάρχει στον οικισμό Κέντρο Υγείας Φαρμακείο Σημείωση: Στον οικισμό λειτουργεί Αγροτικό Ιατρείο 1 φορά τη βδομάδα, στην Σφάκα άλλη 2 φορές και στην Τουρλωτή λειτουργεί 2 φορές τη βδομάδα. Στην Τουρλωτή επίσης υπάρχει φαρμακείο. Υπάρχουν στον οικισμό άλλες εξυπηρετήσεις : όχι Θεωρείται ότι η περιοχή χρειάζεται καλύτερη οδική σύνδεση με το τοπικό κέντρο; ΝΑΙ χ ΟΧΙ Θεωρούμε ότι το δίκτυο των δευτερευόντων δρόμων πρέπει να γίνει ασφαλέστερο. Υπάρχει συγκοινωνία με άλλες περιοχές ; ΝΑΙ ΟΧΙ x Υπάρχει συγκοινωνία με άλλο τοπικό κέντρο ; ΝΑΙ ΟΧΙ x Μόνο μέσω οικισμών Σφάκας, Τουρλωτής, Μυρσίνης που βρίσκονται επί του Εθνικού δικτύου. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΟΔΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ α) Προς το τοπικό κέντρο ΚΑΛΗ ΜΕΤΡΙΑ ΚΑΚΗ x β) Προς άλλες οικιστικές περιοχές ΚΑΛΗ ΜΕΤΡΙΑ ΚΑΚΗ x Δ) ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΔΟΜΗΜΕΝΟΥ ΙΣΤΟΥ Χτίζονται καινούργια κτίρια ; ΝΑΙ x ΟΧΙ Χτίζονται τουριστικές μονάδες ; ΝΑΙ x ΟΧΙ 2. ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ Α) Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1. Σε ποιο τομέα στηρίζεται η οικονομία της περιοχής ; ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ( γεωργία κτηνοτροφία αλιεία ) ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ( βιομηχανία - βιοτεχνία) x χ 3

10 ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ( υπηρεσίες και τουρισμός ) x Έχει αλλάξει κάτι, στην πάροδο των χρόνων, σε σχέση με τους παραπάνω τομείς ; ΝΑΙ x ΟΧΙ Με την πάροδο του χρόνου μειώθηκαν οι οικονομικές συναλλαγές, μεταφορές μέσω θαλάσσης, η εξόρυξη του γύψου, οι εισαγωγές από θάλασσα και οι εξαγωγές διότι κατασκευάστηκε οδικό δίκτυο, μειώθηκε ο αριθμός των αλιέων. Οι ντόπιοι έστρεψαν τις ασχολίες τους στις τουριστικές επιχειρήσεις. 2. Υπάρχουν παραδοσιακές δραστηριότητες ; ΝΑΙ x ΟΧΙ Η αλιεία, η γεωργία και η εξόρυξη γύψου. 3. Υπάρχει κάποιο επάγγελμα στην περιοχή που έχει σήμερα εκλείψει ; ΝΑΙ x ΟΧΙ Παραδοσιακές ασχολίες της περιοχής ήταν: κατασκευή επισκευή καϊκιών και εμπόριο προϊόντων μέσω καϊκιών που προορίζονταν και φυλάσσονταν σε αποθήκες στο κάτω χωριό της Σφάκας. Ακόμη υπήρχε ελαιουργείο, ιχθυοδεξαμενές, σαπωνοποιείο. 4. Νέες απασχολήσεις στην περιοχή ; ΝΑΙ x ΟΧΙ Τουρισμός, Υπηρεσίες 5. Πιστεύετε ότι υπάρχουν προοπτικές εξέλιξης σ αυτές τις απασχολήσεις; ΝΑΙ x ΟΧΙ Τουρισμός, Υπηρεσίες 6. Γνωρίζετε αν έχουν δοθεί επιχορηγήσεις ή κάποια οικονομική ενίσχυση για την παραγωγή τοπικών προϊόντων ή για την ενίσχυση τοπικών «παραδοσιακών» δραστηριοτήτων ; ΝΑΙ ΟΧΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ 7. Υπάρχουν προβλήματα σήμερα στην κυκλοφορία των οχημάτων και των πεζών στην περιοχή σας. ΝΑΙ x ΟΧΙ Αν ναι, ποιά ; Είναι πολλά τα αυτοκίνητα το καλοκαίρι 8. Για ποιους λόγους γίνονται οι μετακινήσεις σας καθημερινά ; Συναλλαγή με δημόσιες υπηρεσίες Υπηρεσίες Πρωτογενή τομέα (αγροτικά, κτηνοτροφικά) Υπηρεσίες Δευτερογενή τομέα (μεταποίηση, κατασκευές) Υπηρεσίες Τριτογενή τομέα (τουρισμός) x x x x 4

11 ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΜΟΧΛΟΣ Ο Μόχλος έχει μια σαφή πολεοδομική οργάνωση, γραμμικού τύπου. Τα κτίσματα είναι αυτόνομα στον χώρο ή οργανωμένα σε μικρές ομάδες. Τα περισσότερα από αυτά χωροθετούνται σε σχέση με τη θάλασσα, εφόσον οι βασικές ασχολίες αναπτύσσονται γύρω από το στοιχείο του νερού, κατά μήκος δύο κύριων δρόμων του οικισμού. Οι κλίσεις στον οικισμό είναι ήπιες καθώς είναι παραλιακός και μόνο τα δευτερεύοντα, κάθετα στους κύριους δρόμους, δρομάκια που οδηγούν στις εισόδους κάποιων πιο απομακρυσμένων κατοικιών έχουν πιο έντονη κλίση και έχουν διαμορφωθεί ελεύθερα. Οι κατοικίες στο Μόχλο είναι οι περισσότερες διώροφες. Σκαρίφημα πολεοδομικής οργάνωσης οικισμού «Μόχλος»

12 - ΓΕΝΙΚΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑΣ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΩΣ ΣΥΝΟΛΟ ΚΑΙ ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΑ I. ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ, ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ, ΟΡΟΛΟΓΙΑ, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Η μορφολογία του σπιτιού υπακούει στις γενικές αρχές που διέπουν την αρχιτεκτονική των ορεινών περιοχών του Λασιθίου και της Σητείας: Το σπίτι είναι μικρό σε μέγεθος, ένας απλός πέτρινος όγκος με καθαρές απλές γραμμές, κλειστός από παντού και στραμμένος εξ ολοκλήρου προς τα μέσα. Τα ανοίγματα του είναι τα ελάχιστα δυνατά. Το χαμηλό, σκοτεινό εσωτερικό του σπιτιού, το διακρίνει απόλυτη κατασκευαστική και λειτουργική λιτότητα. Οι μορφές εκφράζουν τη δύσκολη ζωή και την ανέχεια των κατοίκων, ενώ τα υλικά δείχνουν ακριβώς αυτό που είναι, με μια τραχιά ειλικρίνεια. Η κάτοψη του σπιτιού αρθρώνεται χωρίς περίπλοκες και πρωτότυπες λύσεις, με κυριότερο στόχο να καλύψει τις λειτουργικές ανάγκες που δημιουργούσαν οι ασχολίες των κατοίκων. Ο πρωτεύων ρόλος της κτηνοτροφίας και της γεωργίας εκφράζεται με την άμεση σχέση - επικοινωνία των χώρων διαμονής των ζώων με εκείνους των ανθρώπων και με τη μεγάλη έκταση των αποθηκευτικών χώρων, συχνά μεγαλύτερη από εκείνη του σπιτιού. Στον οικισμό βρίσκουμε δύο διαφορετικούς βασικούς τύπους: το μονόχωρο ( μονόσπιτο) και το καμαρόσπιτο ( = διπλό μονόχωρο) που εξελίσσεται και σε περισσότερα δωμάτια. Η ενδιάμεση στήριξη του δώματος γίνεται με λίθινο τόξο ή με τοίχο. Το φέρον τόξο, που εδώ ονομάζεται αποκλειστικά καμάρα, τοποθετημένο κατά το δυνατόν συμμετρικά στο εσωτερικό του σπιτιού, χωρίζει την κάτοψη σε δύο περίπου ισομεγέθεις χώρους. Ο πλησιέστερος προς την είσοδο λέγεται πόρτεγο και ο εσωτερικός κάμερα. Το πόρτεγο λειτουργεί ως χώρος διημέρευσης και κουζίνας, η κάμερα ως υπνοδωμάτιο και αποθήκη. Οι τέσσερις ορθογωνικές κόγχες που σχηματίζονται σε κάτοψη ανάμεσα στα σκέλη της κάμαρας και τους μακρούς τοίχους λέγονται κουλτούκια. Συνήθως το ένα από τα κουλτούκια του πόρτεγου καταλαμβάνεται από το τζάκι. Στον απέναντι από την εστία κουλτούκι, αποθηκευτικό χώρο τροφίμων, βρίσκουμε πιθάρια με λάδι. Το καμαρόσπιτο είναι γενικά σκοτεινό, με μικρά ανοίγματα. Ο σταμνοστάτης βρίσκεται δεξιά ή αριστερά της εισόδου ή κοντά στην εστία. Σε αρκετά σημεία των λίθινων των τοίχων ανοίγονται κοιλότητες για την φύλαξη αντικειμένων. Στην κάμερα ο χώρος του ύπνου διαμορφώνεται με τάβλες στηριγμένες σε ξύλινα ποδάρια ( ο οντάς 1 ) με χώρο αποθήκευσης από κάτω. Ο ρουχισμός φυλάσσεται στην κασέλα. Η επίπλωση του σπιτιού περιορίζεται στα στοιχειώδη και καμιά φορά υπάρχει και ο αργαλειός. Σε ξύλο που στηρίζεται από τοίχο σε τοίχο κρέμονται τα ρούχα. Το φαγητό φυλάσσεται στο φανάρι, ( μεταλλικό κουτί με σίτες στις παρειές για αερισμό), που κρέμεται από το δοκάρι. Το καμαρόσπιτο δεν διαθέτει καμία από τις ανέσεις της σύγχρονης ζωής. Αποχωρητήριο δεν υπάρχει, το νίψιμο προσώπου και χεριών γίνεται στην αυλή και η ατομική καθαριότητα είναι ανύπαρκτη. Το αχίρι 2 ( στάβλος) βρίσκεται δίπλα στο σπίτι. Η προσπέλαση σ αυτό γίνεται με ανεξάρτητη είσοδο από την αυλή. 1. ΑΠΟ ΤΟ ΤΟΥΡΚ. ODA = ΑΝΩΓΕΙΟ ΠΑΠΑΓΡΗΓΟΡΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΤΟΥΡΚ. ΑHIR = ΣΤΑΒΛΟΣ, Λ. Η ΟΠΟΙΑ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΠΑΓΡΗΓΟΡΑΚΗ, 78, ΠΡΟΗΛΘΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ «ΑΧΥΡΩΝ» Στους τοίχους του αχιριού, (όπου σταβλίζονται τα ζώα), οποίου διαμορφώνονται φάτνες, οι ματζαδούρες 3. Τέλος το αχίρι έχει και χρήση αποχωρητηρίου. Παλαιότερα αν δεν υπήρχε αχίρι, τα ζώα της οικογένειας στεγάζονταν αναγκαστικά στο πόρτεγο. Ο φούρνος βρίσκεται συνήθως στην αυλή δίπλα στο σπίτι ή ανεξάρτητος και αποτελεί κοινωνικό γεγονός, μια συλλογική οικονομία. Οι χώροι που περιγράφονται παραπάνω εκτείνονται ισόγεια είτε σε ένα επίπεδο είτε κλιμακούμενοι σύμφωνα με την κλίση του εδάφους. Όροφος, παρουσιάζεται σε ελάχιστες περιπτώσεις και καταλαμβάνει το μισό από το δώμα του καμαρόσπιτου, με τον έναν από τους μακρούς τοίχους στηριγμένο στην καμάρα

13 του ισογείου. Η προσπέλαση στον όροφο σε μια περίπτωση γίνεται εσωτερικά ενώ στις υπόλοιπες εξωτερικά με σκάλα, με τη βοήθεια των κλίσεων του εδάφους. Σε νεότερες δομές, συναντούμε αυλή στεγασμένη με κρεβατίνα πάνω σε μεταλλικό σκελετό. II. ΥΛΙΚΑ ΔΟΜΗΣ Το βασικό οικοδομικό υλικό του οικισμού αλλά και αυτό που συναντάται σε όλους τους τυπικούς οικισμούς της Κρήτης είναι η πέτρα, ο σκληρός ασβεστόλιθος, που κοματιάζεται με κόπο και δίδει ένα πλήθος ακανόνιστων αργών λίθων. Η επικάλυψη των σπιτιών γίνεται κατά κανόνα με χωμάτινο δώμα. Υπάρχουν πρίνοι, κυπαρίσσια και δρύες και με αυτά κατασκευάζεται ο φέρον σκελετός των δωμάτων. Η ξυλεία χρησιμοποιείται ακατέργαστη, συχνά χωρίς καν αποφλοίωση. Κατεργασμένη ξυλεία χρησιμοποιείται μόνο στην κατασκευή κουφωμάτων. Το δωματόχωμα για την επικάλυψη του δώματος είναι ένας ειδικής σύνθεσης λιπαρός γκριζοκίτρινος άργιλος με αυξημένη στεγανότητα και θερμομονωτική ικανότητα. Ως συνδετικά κονιάματα στις λιθοδομές χρησιμοποιούνται ο πηλός και το ασβεστόχωμα. Τα επιχρίσματα, από τα ίδια υλικά, είναι σπάνια. Χρήση χρώματος δεν παρατηρείται. III. ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ 1) Τοιχοποιίες Οι τοιχοποιίες είναι κατά κανόνα αργολιθοδομές με πηλό ή πηλάσβεστο και αποτελούσαν τα φέροντα στοιχεία. Κατά την κατασκευή της ανωδομής τοποθετούνται μεγάλα αγκωνάρια, ενώ στο υπόλοιπο των όψεων η λιθοδομή έχει την τραχιά υφή, της σχεδόν ακατέργαστης πέτρας. Οι δυσκολίες στο κτίσιμο ενός υλικού με τόσο ακανόνιστα σχήματα αντιμετωπίζονταν με το χαλικολόημα 4, την έντεχνη δηλαδή, παρεμβολή μικρών χαλικιών ανάμεσα στις πέτρες, ώστε να καλυφθούν τα κενά. Τα πάχη των τοίχων κυμαίνονται στα εκ. Ο τρόπος επικάλυψης είναι το χωμάτινο δώμα στηριγμένο σε υπόστρωμα από ξύλινα δοκάρια. 3. ΙΤΑΛ. MANGIATOIA = ΦΑΤΝΗ ΠΑΧΝΙ. ΠΑΠΑΓΡΗΓΟΡΑΚΗΣ, 42 MANGIARE = ΤΡΟΦΗ 4. ΠΡΒ. ΛΑΣΙΘΙΩΤΑΚΗ, 22. ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ, ΚΡΗΤ. ΣΠΙΤΙ ) Δώμα Η μορφή του ξύλινου σκελετού εξαρτάται από το σχήμα και το μέγεθος της κάτοψης. Οι διαστάσεις του κυμαίνονται μεταξύ των 2,60-2,80 μ. Τα δοκάρια στηρίζονται στους τοίχους και για ανοίγματα άνω των 3,00μ. παρεμβάλλεται λίθινο τόξο. Η διαδικασία κατασκευής του δώματος λέγεται στέγη και έχει ως εξής: τα μεγαλύτερα φέροντα δοκάρια, τα μεσοδόκια, από ξεκλαδισμένους ακατέργαστους κορμούς τοποθετούνται κατά τη μικρότερη διάσταση του χώρου ανά 0,60-1,00 μ., απόσταση, που αυξομειώνεται ανάλογα με τις διατομές των ξύλων και το άνοιγμα ανάμεσα στα σημεία έδρασης τους. Επάνω στα μεσοδόκια στηρίζονται κατά την κάθετη έννοια τα δοκάρια, χονδρά κλαδιά ακατέργαστα επίσης, κατά το δυνατόν σ επαφή μεταξύ τους. Το σκελετό συμπληρώνουν τα φιαλώματα 5 που μπορεί να είναι σχίζες και λεπτά κλαδιά, καλάμια ή στρώμα από αστοιβίδες, οι οποίες αφθονούν στην ύπαιθρο. Κατόπιν τοποθετείται η πρώτη στρώση χώματος, το ροδώμα 6 που κοπανίζεται και βρέχεται και έπειτα το δωματόχωμα. Το συνολικό πάχος του χώματος φθάνει επομένως τα εκ. Η επιφάνεια του έχει μικρή κλίση για την απορροή των ομβρίων. Το δώμα χρειάζεται τακτική συντήρηση για να διατηρηθεί στεγανό. Από σε καιρό σε καιρό ( συνήθως κάθε

14 φθινόπωρο) πρέπει να μεταφέρεται μικρή ποσότητα χώματος και να στρώνεται στην επιφάνεια του. Έτσι το πάχος του αυξάνει σταδιακά και συνεπώς και το βάρος του, με αποτέλεσμα ο ξύλινος σκελετός να αρχίζει να παρουσιάζει «κοιλιά» ή και να υποχωρεί. 3) Καμάρα Το λίθινο φέρον τόξο, η καμάρα, είναι το πιο ενδιαφέρον στοιχείο των κατοικιών. Επειδή φέρει το μισό βάρος του δώματος, η κατασκευή της είναι πάντα ιδιαίτερα επιμελημένη ακόμη κι αν το υπόλοιπο σπίτι είναι πιο πρόχειρης κατασκευής. Το πάχος της είναι μεταξύ των εκ.. Για την κατασκευή της σχεδιάζεται αρχικά το αχνάρι δηλαδή το ίχνος της καμπύλης, επάνω στο οποίο σημαδεύονται τα πελέκια. Κατόπιν τα πελέκια γωνιάζονται και λαξεύονται με επιμέλεια σε όλες τις όψεις εκτός από εκείνη που αντιστοιχεί στο εξωράχιο του τόξου. Η καμάρα κτίζεται προσεκτικά με λεπτούς αρμούς, ταυτόχρονα με τους τοίχους του σπιτιού. Όταν φτάσουν στη γένεση της καμπύλης, κατασκευάζουν ξυλότυπο που αφαιρείται αφού τοποθετηθεί το κορυφαίο πελέκι και χτυπηθεί καλά, ώστε να σφίξει με τα υπόλοιπα. Το κεντρικό πελέκι λέγεται κλειδί 7, εξαιτίας του γνωστού ρόλου του στο «κλείδωμα» και στερέωση της όλης κατασκευής. Κατά την τοποθέτησή του έχει προνοηθεί συνήθως να σφηνώσει δίπλα του ένα σιδερένιο κερκέλι για το κρέμασμα αντικειμένων. Η καμάρα έχει απεριόριστη διάρκεια ζωής, στα ερειπωμένα σπίτια είναι συνήθως το μόνο στοιχείο που διατηρείται ακέραιο και το τελευταίο που καταρρέει. Οι καμάρες συνήθως αρχίζουν σε ύψος 0,25 0,30 μ. από το δάπεδο. 4) Ανοίγματα Τα ανοίγματα του σπιτιού ακολουθούν τη τυπολογία που χαρακτηρίζει τους περισσότερους οικισμούς της Κρήτης. Κλιματολογικοί κυρίως παράγοντες αλλά και λόγοι ασφάλειας θέλουν το σπίτι κλειστό από παντού σαν οχυρό. Είναι χαρακτηριστικές οι στενές φωτιστικές θυρίδες. Το κυριότερο και συχνά το μοναδικό άνοιγμα του σπιτιού είναι η θύρα. Το κατώφλιο είναι το λίθινο μονοκόμματο ή από δύο μικρότερες συναρμοσμένες πέτρες. Το ανώφλιο είναι οριζόντιο ολόσωμο πελέκι ή χονδρό κομμάτι ξύλου. Τα πορτομάγουλα σχηματίζονται από τα πελέκια της τοιχοποιίας ή αποτελούνται από 2-3 επιμήκη λαξευμένα τμήματα. 5. ΦΛΙΑΛΩΜΑΤΑ: ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΕΚΦΟΡΑ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ 6. ΡΟΔΩΜΑ: ΠΗΛΟΡΟΔΩΜΑ, ΛΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Λ. ΛΑΣΙΘΙΩΤΑΚΗΣ,22 Το χονδροκομμένο, αυστηρό κούφωμα από ξύλο αποτελείται από 4-5 φαρδιές σανίδες, που ενώνονται στην εσωτερική όψη με 2-3 καρφωτές τραβέρσες. Το κούφωμα στηρίζεται κατ ευθείαν στον τοίχο χωρίς κάσα με 2-3 χονδρά σιδερένια μάσκουλα που εισέρχονται και στρέφονται σε κατάλληλες κριτοειδείς υποδοχές από το ίδιο υλικό. Το θυρόφυλλο όσο και το πανωπόρτι διαθέτει ξύλινο μάνταλο και κλειδωνιά που λειτουργεί με μεγάλο βαρύ, σιδερένιο κλειδί. Αν το σπίτι διαθέτει άλλα ανοίγματα συνήθως πρόκειται για θυρίδες (σμαγδάλια), διαστάσεων Χ εκ. τοποθετημένες στο ύψος των ματιών όρθιου ανθρώπου. Τα ανοίγματα δεν έχουν κουφώματα και οι παρειές τους διευρύνονται λοξά προς τα μέσα. Τα παράθυρα είναι λίγα και έχουν χρονολογικές ενδείξεις πολλές φορές έχουν εξωτερικά λίθινα πλαίσια, ορθογωνικά και σιδεριές με περαστά συμπαγή σίδερα. Τα παράθυρα σε λίγο μεταγενέστερα σπίτια είναι επιμήκη. 5) Τζάκι Στο καμαρόσπιτο κυριαρχεί ο τύπος του χωνευτού τζακιού, που καταλαμβάνει ένα ολόκληρο κουλτούκι του πόρτεγου και είναι κατασκευασμένο από πέτρα. Το άνοιγμά του είναι 1,00-1,20μ. Οι πλάγιες παρειές του σχηματίζονται από δύο πελεκητούς ορθοστάτες, που μπορεί να εξέχουν ή όχι από την τοιχοποιία. Το τζάκι γίνεται ένας λειτουργικός οργανισμός, που επιτρέπει στη νοικοκυρά τα αναγκαία για το μαγείρεμα αλλά και μια ζεστή φιλική γωνιά, που θερμαίνει και φωτίζει. Η καπνοδόχος (ανηφοράς), καταλήγει σε μία τρύπα στο δώμα. Η τρύπα αυτή καλύπτεται είτε από το σπαζοπίθαρο, δηλαδή ένα σπασμένο πιθάρι παραχωμένο στο δώμα, το οποίο αποτελεί με τον τρόπο αυτό

15 το εξωτερικό κάλυμμα της καπνοδόχου, είτε από απλές πέτρινες κατασκευές, αποτελούμενες από επίπεδες πλάκες τοποθετημένες σε σχήμα Π. 6) Κοιλότητες (θυρίδες) στους τοίχους. Οι κοιλότητες, διαφόρων διαστάσεων, που βρίσκονται στην εσωτερική πλευρά των τοίχων, χρησιμεύουν για τη φύλαξη αντικειμένων και μένουν ανοιχτές ή για την φύλαξη τροφίμων και «κλείνονται» πρόχειρα με ένα ύφασμα. 7) Φούρνος Ο φούρνος συνήθως βρίσκεται έξω από το σπίτι στην αυλή, ανεξάρτητος και συνήθως χωρίς στέγαση και πιο σπάνια βρίσκεται μέσα σε ένα κτίσμα το φουρνόσπιτο. Το δάπεδο που εδράζεται ο φούρνος είναι υπερυψωμένο από το έδαφος κατά εκ. και είναι συμπαγές. Ο θόλος του φούρνου κτίζεται με το κατά το δυνατόν ομοιόμορφες πλακοειδείς πέτρες σφηνοειδούς σχήματος σε περιμετρικές στρώσεις με εναλλάξ αντίθετη κλίση, που δίδουν στην τοιχοποιία ψαθωτή εμφάνιση. Ιδιαίτερη σημασία δίδεται στις αναλογίες του θόλου. Για να λειτουργεί σωστά πρέπει το ύψος του να είναι το ½ της διαμέτρου, ( να είναι δηλ. Κανονικό ημισφαίριο. Όταν το κτίσιμο φθάσει στην «αρμονία» του θόλου, που λέγεται κλειδί, αυτή σχηματίζεται είτε από μια είτε από τέσσερις πέτρες. Ο θόλος δεν αφήνεται ποτέ εμφανής, για λόγους θερμομονώσεως. Όταν η κλίση του εδάφους δε βοηθά για να είναι θαμμένος στη γη, υψώνονται περιμετρικά οι τοίχοι και το ενδιάμεσο διάστημα γεμίζεται με χώμα. Το μέγεθος του φούρνου εκφράζεται με το βάρος του ψωμιού που μπορεί να ψήσει σε μια φουρνιά. 8) Ματζαδούρες Τα παχνιά για το τάϊσμα των ζώων, οι ματζαδούρες, κατασκευάζονται μέσα στα αχίρια και παρουσιάζουν ενδιαφέρουσες μορφολογικές παραλλαγές. Είναι συνήθως επιτοίχιες είτε γωνιακές, είτε χωνευτές σε κάποια σημεία των πλευρικών τοίχων. Η γωνιακή ματζαδούρα σχηματίζεται από μια ευμεγέθη σχιστόπλακα πακτωμένη στην τοιχοποιία στο σημείο συμβολής δύο τοίχων, έτσι ώστε το μεγαλύτερο μέρος της να εξέχει μέσα στο χώρο. Το ύψος της πλάκας από το δάπεδο ποικίλει ανάλογα με την κατηγορία των ζώων για τα οποία προορίζεται. Η χωνευτή ματζαδούρα είναι κόγχη μέσα στο πάχος του τοίχου, με στόμιο σχήματος ισοσκελούς τριγώνου. Όταν η χωνευτή ματζαδούρα βρίσκεται στη γωνιά του αχιριού, η κόγχη σχηματίζεται μέσα στο πάχος του ενός από τους τοίχους, ενώ ο άλλος αφήνεται ανέπαφος. Η υποτείνουσα του τριγώνου μπορεί να είναι ευθύγραμμη ή λαξευμένη σε σχήμα τοξωτό, με μικρό βέλος για να διευρυνθεί κάπως το στενό στην περίπτωση αυτή, στόμιο της ματζαδούρας. Η επιτοίχια ματζαδούρα επικρατεί.

16 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΕΕ/ΤΑΚ & ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΉΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΓΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΝΟΜΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ Ομάδα εργασίας: 09 ΔΕΛΤΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥ ΚΤΙΣΜΑΤΟΣ, ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ, ΤΟΠΙΟΥ ή ΣΥΝΟΛΟΥ [που μπορεί να ενταχθεί σε καθεστώς προστασίας] Αριθμός δελτίου: ημερομηνία: νομός: ΛΑΣΙΘΙΟΥ δήμος: ΣΗΤΕΙΑΣ οικισμός: ΜΟΧΛΟΣ διεύθυνση: Παραλία επωνυμία ακινήτου : Συνοικία ή θέση ιδιοκτησία /όροφο: ΟΙΚΙΣΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ - ΣΥΣΤΑΔΑ σημερινή χρήση /όροφο: ισογ:, ΚΑΤΟΙΚΙΑ Η ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ οροφ: ΚΑΤΟΙΚΙΑ Η ΤΟΥΡΙΣΤ. ΧΡΗΣΗ αρχική χρήση /όροφο: ισογ:, ΑΠΟΘΗΚΗ οροφ: ΚΑΤΟΙΚΙΑ κατάσταση κτιρίου: καλή / μέτρια / κακή ΜΕΤΡΙΑ κωδικός ος 21 ος αιώνας ιστορική περίοδος φωτογραφία κυρίας όψης απόσπασμα χάρτη Εικόνα 2: Θέση συνόλου Εικόνα 1: Όψη τμημ. συνόλου παλιά και τώρα αριθμός δελτίου /4

17 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΕΕ/ΤΑΚ & ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΉΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΓΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΝΟΜΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ Ομάδα εργασίας: 09 περιγραφή: - Νέα διώροφα κτίσματα, στη βάση των παλιών, με δίρριχτη στέγη, μπαλκόνι με φουρούσια. - Ερείπια σύστημα δόμησης αριθμός οροφών Συνεχές 1-2 υπόγειο άλλο κτίριο/οικόπεδο προσθήκες-αλλοιώσεις ναι όχι Χ ναι όχι Χ κτίσμα στέγη βιτρίνα ισογείου εξώστης όγκος στέγη ανοίγματα Χ κηρυγμένο ΥΠΕΚΑ ΥΠΠΟΤ ΦΕΚ: μνημείο υπό κήρυξη νέο προτεινόμενο προτεινόμενη προστασία: χαρακτηρισμός κτιρίου κύριων όψεων Χ τμήματος συνοδεία κελύφους Χ ειδική ρύθμιση Χ αριθμός δελτίου /4

18 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΕΕ/ΤΑΚ & ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΉΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΓΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΝΟΜΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ Ομάδα εργασίας: 09 φωτογραφία λεπτομέρειας φωτογραφία λεπτομέρειας Εικόνα 3: Όψη τμημ. συνόλου Ερείπια Εικόνα 5: Ανώφλι Εικόνα 4: Πόρτα Εικόνα 6: Μπαλκόνι με φουρούσια 1 αριθμός δελτίου /4

19 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΕΕ/ΤΑΚ & ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΉΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΓΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΝΟΜΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ Ομάδα εργασίας: 09 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ διατήρησης 1. ΦΕΡΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Νέα - μπετόν Ερείπια - λιθοδομή καλή μέτρια κακή Χ κατάσταση Χ 2. ΦΕΡΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Νέα - μπετόν Ερείπια ξύλινα δοκάρια Χ Χ 3. ΣΤΕΓΑΣΗ - ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ Νέα - Κεραμοσκεπή ξύλινη Νέα μπετόν Ερείπια Κεραμοσκεπή ξύλινη Χ Χ Χ 4. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΛΗΡΩΣΗΣ Νέα - τούβλα Χ 5. ΔΑΠΕΔΑ ΟΡΟΦΕΣ ΚΛΙΜΑΚΟΣΤΑΣΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΡΟΕΞΟΧΗ ΕΞΩΣΤΗΣ Από μπετόν με φουρούσια Χ 9. ΚΙΓΚΛΙΔΩΜΑΤΑ - ΣΤΗΘΑΙΑ Νέα - Ξύλινα Χ αριθμός δελτίου /4

20 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΕΕ/ΤΑΚ & ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΉΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΓΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΝΟΜΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ Ομάδα εργασίας: ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ - ΣΚΟΥΡΑ Νέα - Ξύλινα Χ 11. ΧΡΩΜΑΤΙΣΜΟΙ - τοίχοι: ισογ:, οροφ: Χ - κουφωμ:, σκούρα: Χ - κιγκλιδ: Χ 12. ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Φουρούσια Χ παρατηρήσεις: ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΙΔΙΟΚΤΗΤΩΝ ονομ/νυμο: διευθ.: τηλ.: ονομ/νυμο: διευθ.: τηλ.: ονομ/νυμο: διευθ.: τηλ.: ονομ/νυμο: διευθ.: τηλ.: ονομ/νυμο: διευθ.: τηλ.: ονομ/νυμο: διευθ.: τηλ.: ονομ/νυμο: διευθ.: τηλ.: ΥΠΟΜΝΗΜΑ αριθμός δελτίου /4

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33 4.01 ΣΥΣΤΑΔΑ ΠΑΡΑΛΙΑΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ 4.02 ΛΙΘΟΔΟΜΗ 4.03 ΛΙΘΟΔΟΜΗ 4.04 ΛΙΘΟΔΟΜΗ

34 4.05 ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΣΠΙΤΙΟΥ(ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟ) ΑΝΑΛΟΓΙΑ 4.06 ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ 4.07 ΑΠΟΘΗΚΕΣ- ΔΩΜΑ 4.08 ΑΝΩΦΛΙ ΠΟΡΤΑΣ ΜΕ ΕΛΑΦΡΙΑ ΚΑΜΑΡΑ

35 4.09 ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ 4.10 ΛΙΘΟΔΟΜΗ - ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ 4.11 ΞΥΛΙΝΟ ΠΑΡΑΘΥΡΟ 4.12 ΞΥΛΙΝΟ ΥΠΕΡΘΥΡΟ

36 4.13 ΥΠΕΡΘΥΡΟ ΜΕ ΛΙΘΟΔΟΜΗ 4.14 ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΕ ΠΛΗΡΗ ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΚΑ 4.15 ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΕ ΠΛΗΡΗ ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ

37

38

39

40

41 Μόχλος Είναι το επίνειο των οικισμών Σφάκας, Λάστρου, Τουρλωτής και της Μυρσίνης. Σημαντικός αρχαιολογικός χώρος πρωτομινωϊκής, μεσομινωϊκής και υστερομινωϊκής εποχής, τόσο στο κατά μήκος του παράλιου τμήματος του οικισμού και της ευρύτερης περιοχής, όσο και στο νησάκι, που κάποτε ήταν ενωμένο με την παραλία. Ευρήματα σημαντικά βυζαντινής περιόδου και ενετικής έχουν βρεθεί στην ευρύτερη περιοχή. Μέχρι πριν μερικά χρόνια ήταν το φημισμένο ψαροχώρι, όπου τα καλοκαίρια μαζευόταν νέοι με κιθάρες και όνειρα, διακοπές αξέχαστες στο φυσικό περιβάλλον, ήλιος, θάλασσα, αέρηδες, φουρτούνες, ψάρεμα, τραγούδια, φιλίες παντοτινές. Κτίσματα μικρά, ελάχιστα σε διαστάσεις και ανέσεις, πέτρινα, όπως κάποτε φτιάχτηκαν, ίσα ίσα για να παρέχουν προστασία από τον καιρό και τα στοιχειώδη για τη διαβίωση των ψαράδων, και αποθήκες ψηλοτάβανες, μαζεμένα τα περισσότερα κοντά στην παραλία. Οι βάρκες δένονταν «αρόδο» μεταξύ νησιού και στεριάς, καθώς το νησάκι είναι φυσικό εμπόδιο που κόβει την ένταση του βορεινού κύματος, από αυτό υποφέρει ο οικισμός. Στον οικισμό υπήρχε τελωνείο τοποθετημένο απέναντι από το νησάκι, και ανατολικά μια μικρή προβλήτα για την πρόσδεση καϊκιών που μετάφεραν άλευρα και άλλα προϊόντα που διοχετεύονταν στη Σφάκα και από εκεί σε άλλους προορισμούς, (προφανώς πριν τα χωριά συνδεθούν μεταξύ τους και με τα μεγάλα κέντρα οδικώς.) Η προβλήτα σήμερα είναι μισοκατεστραμένη. Ηταν δηλαδή στη σύγχρονη εποχή λιμανάκι με σημαντική εμπορική κίνηση μέσω μεγάλων καϊκιών, (για την προμήθεια των χωριών με βασικά προϊόντα και ξυλεία από την Αθήνα, τη βόρεια Αφρική και μέση ανατολή, όπως και στην μινωϊκή εποχή), το μοναδικό προσιτό παράλιο τμήμα της βόρειας ακτής της επαρχίας Σητείας, διότι η υπόλοιπη ακτή μέχρι τη Φανερωμένη είναι ιδιαίτερα απόκρημνη. Άλλωστε δεν υπάρχει άλλος παράλιος οικισμός. Η συγκοινωνία με Αθήνα ήταν τακτική και τα προϊόντα διανέμονταν σε όλο το νομό μέχρι και το Μακρύ Γιαλό, με γαϊδούρια, μέσω των μονοπατιών στα βουνά. Στην αρχαιότητα, το μινωίκό λιμάνι είχε σημαντική εμπορική σχέση με λιμάνια της Μέσης Ανατολής και βόρειας Αφρικής. Στη βόρεια πλευρά της νήσου Ψείρας και σε βάθος 50 μέτρα στη θάλασσα έχει βρεθεί μινωϊκό ναυάγιο, το μοναδικό μέχρι σήμερα. Σήμερα είναι ένας οικισμός αρχιτεκτονικά αδιάφορος (αλλά ενδιαφέρων οικονομικά), με τα προσόντα του παράλιου μικρού οικισμού, με όμορφο τοπίο εναλλασσόμενο ανάλογα το φως της ημέρας, τη δύναμη της θάλασσας και τη γαλήνη της, τη δυνατότητα ψαρέματος, τη δυνατότητα εκδρομών και περιηγήσεων και το βασικότερο, τη φιλοξενία και την τρομερή ικανότητα των κατοίκων για επικοινωνία μέσω της ιεροτελεστίας της ρακής. Έτσι το μέρος έχει προσελκύσει μόνιμους ξένους κατοίκους. Έχει πάντα τη φήμη του ψαροχωριού και είναι πολυσύχναστο μέρος για επίσκεψη και διαμονή τουριστών. Από τα παλαιά κτίσματα έχουν απομείνει ελάχιστα σε κατάσταση ερειπίου. Τα παλιά κτίσματα έχουν πέτρινη φέρουσα τοιχοποιϊα από την πέτρα της περιοχής που είναι σχιστολιθική σε χρωματισμό πρασινωπό-κιτρινωπό-καφέ-μωβ, με συνδετικό υλικό το χώμα. Γωνιόλιθοι από αμμουδερή πέτρα. Λόγω του δυνατού ανέμου και της αλμύρας, οι τοίχοι έχουν υποστεί αμμοβολή και μεγάλη φθορά.

42 Οι στέγες στα απλά, μικρά κτίσματα ήταν δώματα κατασκευασμένα με μεσοδόκια, δοκάρια, και καλάμια αντί για πέτσωμα επι των οποίων τοποθετείτο το δωμόχωμα. Σε άλλα, πιο ψηλοτάβανα, η στέγη είναι μονόρριχτη η δίρριχτη, με κεραμίδια γαλλικού τύπου και η οποία στηρίζεται σε ξύλινα δοκάρια. Υπάρχουν και δυώροφα κτίσματα με εξώστη. Στο ισόγειο η αποθήκη, στον όροφο η κατοικία. Λιτά κτίσματα, τα απαραίτητα στοιχεία. Αυτά τα κτίσματα στοιχειοθετούν την πρώτη γραμμή, την παλαιότερη χρήση. Κουφώματα με ανώφλι πέτρινο, αλλά συχνότερα από κορμό δέντρου, άλλοτε ελαφριά καμαρωτά όπου αυτά κατασκευάζονται από μικρές στενές πέτρες σε κατακόρυφη τοποθέτηση, η πόρτα ξύλινη καμιά φορά λίγο πιο παιχνιδιάρα από την κλασσική καρφωτή,ταμπλαδωτή, με σανίδες στον ταμπλά τοποθετημένες σε διάταξη 45 μοίρών, παράθυρο καμαρωτό και αυτό όπως η πόρτα. Στα περισσότερα κτίσματα υπάρχει εστία. Στα διώροφα ο εξώστης στηρίζεται σε φουρούσια ξύλινα, που αργότερα αντικαταστάθηκαν με τσιμεντένια, πιο σπάνια τα πέτρινα. Στα μεταγενέστερα σπίτια, που βρίσκονται πιο πίσω από το λιμάνι, συναντάμε και την ύπαρξη αυλής. Λίγο πιο νησιώτικη εικόνα. Επειδή ο οικισμός ήταν σημείο εμπορικής συναλλαγής περισσότερο παρά μέρος κατοικίας, τα κτίσματα είναι τα περισσότερα αποθήκες η βιομηχανικά. Υπήρχε και σαπωνοποιείο στο Μόχλο, σύμφωνα με διηγήσεις. Ορισμένα από τα παλιά κτίσματα έχουν αναστηλωθεί και χρησιμοποιούνται είτε ως κατοικίες η ως καταστήματα. Αυτά κρατούν σχετικά τα περιγράμματα και τις αναλογίες στον όγκο, και τα ανοίγματα. Άλλα έχουν γκρεμιστεί και ξαναχτιστεί στο παλιό ίχνος με κάποιες τροποποιήσεις και κάποιες μεταβολές στις αναλογίες και στα υλικά. Υπάρχουν πολλά νέα κτίσματα που έχουν ξεφύγει απολύτως από τις αναλογίες, την αισθητική, το χρόνο,την τοπική αρχιτεκτονική. Αυτά γίνονται όλο και περισσότερα και καθώς ο οικισμός μέσα στα όριά του δημιουργεί σφιχταγκαλιασμένα κτίσματα, η εικόνα που αποδίδεται είναι ένα σύνολο ετερόκλητων στοιχείων χωρίς αρμονία. Έτσι χάνεται η ομορφιά και η απλότητα που αρχικά τράβηξε τον κόσμο και έγινε η αιτία της τουριστικής προσέλκυσης. Χάνεται η αναλογία και η τήρηση της κλίμακας, κάτι που έχει επίπτωση στην κοινωνική ζωή. Για αυτό αναφέραμε και πιο πάνω ότι σήμερα ο οικισμός για κάποιον που τον βλέπει πρώτη φορά, είναι ένας αδιάφορος πλην όμως παραλιακός με ωραίο φυσικό τοπίο. Χάνει δηλ. τον χαρακτήρα του. Υπάρχουν ζώνες αδόμητες λόγω αρχαιολογικού χώρου, και ζώνες ελεγχόμενες κατά την εκσκαφή. Τελευταία έχει κατασκευαστεί αλιευτικό καταφύγιο δυτικά του οικισμού στη θέση Λιμενάρια. Η πρόταση για το μέλλον του Μόχλου οικονομικά αλλά και κοινωνικά, είναι η θέσπιση και έλεγχος για την τήρηση κάποιων κανόνων αναλογίας, και τρόπου χρήσης των υλικών.

43 Προτείνουμε τη διατήρηση του συνόλου των κτισμάτων στο παραλιακό μέτωπο ως όγκο και μορφολογία, προτείνουμε ότι κάποιες διορθώσεις στη μορφολογία των νέων κτισμάτων (στο παραλιακό σύνολο) πρέπει να γίνουν, και προτείνουμε την θέσπιση συγκεκριμένων μορφολογικών στοιχείων για τις νέες κατασκευές και χρώματα εντός του οικισμού και περιορισμό των στοιχείων που εξέχουν ογκοδώς (σκάλες, μεγάλα μπαλκόνια κλπ)., την τήρηση αναλογίας π.χ. για τους εξώστες (το μήκος του εξώστη να είναι το 1/3 του μήκους της όψης), τα κουφώματα στενόμακρα από ξύλο και όχι αλουμίνιο. Επίσης την εξαφάνιση από όψεις των μονάδων κλιματισμού και τα ντεπόζιτα και κεραίες από τις ταράτσες. Ορισμένα από τα στοιχεία προς διατήρηση είναι το σχήμα του ανοιχτού τόξου των κουφωμάτων, η κατασκευή της ταμπλαδωτής ξύλινης πόρτας με τις σανίδες υπό γωνία στη θέση του ταμπλά. Αντικείμενο άλλης μελέτης είναι η ανάλυση αυτών των προτάσεων και πιο συγκεκριμένα η ανάλυση των στοιχείων των κτηρίων στο Μόχλο, ώστε η πρόταση να είναι συγκεκριμένη, ρεαλιστική και αποδεκτή από το κοινωνικό σύνολο, προς όφελος του χωριού.