Π Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης

Transcript

1 Π Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ Λυκείου Τίτλος: «Όλος ο κόσμος μια ξενιτιά» Συγγραφή: ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΚΩΤΣΑΚΗ Εφαρμογή: ΕΛΕΝΗ ΜΑΛΙΓΚΑΝΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Θεσσαλονίκη 2015

2 ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «Δημιουργία πρωτότυπης μεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισμένων σε ΤΠΕ και δημιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα μαθήματα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση» MIS (κωδ ), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι.Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Υπεύθυνος υπο-ομάδας εργασίας λογοτεχνίας: Βασίλης Βασιλειάδης ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: Καραμαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: , Φαξ: , centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 49

3 Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τίτλος Όλος ο κόσμος μια ξενιτιά Εφαρμογή σεναρίου Ελένη Μαλιγκάνη Δημιουργός Καλλιόπη Κωτσάκη Διδακτικό αντικείμενο Νεοελληνική λογοτεχνία Τάξη Γ Λυκείου Σχολική μονάδα Γενικό Λύκειο Αξιού Χρονολογία Από έως Διδακτική/θεματική ενότητα Διαθεματικό Ναι Εμπλεκόμενα γνωστικά αντικείμενα Ι. Φιλολογικής ζώνης ΙΙ. Άλλα γνωστικά αντικείμενα Κοινωνιολογία Γ Λυκείου Χρονική διάρκεια Δώδεκα (12) διδακτικές ώρες Σελίδα 3 από 49

4 Χώρος Ι. Φυσικός χώρος: Εντός σχολείου: αίθουσα διδασκαλίας, εργαστήριο πληροφορικής. ΙΙ. Εικονικός χώρος: ιστοχώρος κοινωνικής δικτύωσης Facebook, σελίδα σε ιστοχώρο Wiki. Προϋποθέσεις υλοποίησης για δάσκαλο και μαθητή Κατά την εφαρμογή του σεναρίου χρησιμοποιήθηκε συνδυασμός διδακτικών μεθόδων με τις οποίες, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, ήταν εξοικειωμένοι οι μαθητές και η διδάσκουσα. Κατά κύριο λόγο εφαρμόστηκε η ομαδοσυνεργατική μέθοδος και οι βασικές αρχές ερευνητικής εργασίας project και διερευνητικής μάθησης, ενώ αξιοποιήθηκαν και παραδοσιακές μέθοδοι, όπως η μετωπική διδασκαλία, η επίδειξη υλικού, ο κατευθυνόμενος διάλογος. Σε ένα πλαίσιο επίσης διεπιστημονικής προσέγγισης (inter-disciplinarity) εξετάστηκε το βασικό θέμα του σεναρίου εκτός από λογοτεχνική καταγραφή και ως κοινωνιολογικό φαινόμενο. Ως προς την αξιοποίηση των ΤΠΕ, οι μαθητές γνώριζαν απλά προγράμματα του Η/Υ: επεξεργασίας κειμένου (Word), παρουσίασης (PowerPoint). Χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία υιοθέτησαν νέες τεχνικές: κατασκευή εννοιολογικού χάρτη (Text2mindmap), δημιουργία συννεφόλεξου (Tagxedo), δημιουργία χρονογραμμής (Dipity), ενώ τη χρήση σελίδας Wiki (Wikispaces) την είχαν γνωρίσει σε εφαρμογή προηγούμενου σεναρίου. Πιο διαδεδομένη, παρ όλα αυτά, παρέμεινε η εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης του Facebook, με την οποία εξασφαλίστηκε κυρίως η ασύγχρονη επικοινωνία της ομάδας. Ως προς την υλικοτεχνική υποδομή, χρησιμοποιήθηκε το εργαστήριο πληροφορικής με πέντε τερματικά (για πέντε ομάδες μαθητών), ο διαδραστικός πίνακας του σχολείου, o βιντεοπροβολέας και ηχεία. Έγινε ρύθμιση του ωρολογίου προγράμματος ώστε να είναι εξασφαλισμένη σταθερά η διαθεσιμότητα του εργαστηρίου πληροφορικής. Εφαρμογή στην τάξη Το συγκεκριμένο σενάριο εφαρμόστηκε στην τάξη. Σελίδα 4 από 49

5 Το σενάριο στηρίζεται Καλλιόπη Κωτσάκη, Όλος ο κόσμος μια ξενιτιά, Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ Λυκείου, Το σενάριο αντλεί Β. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ/ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το σενάριο στη βασική του σύλληψη είχε ως στόχο τη γνωριμία των μαθητών με λογοτεχνικά πεζογραφικά κείμενα τα οποία αποτυπώνουν το φαινόμενο της μετανάστευσης, καθώς και τη μελέτη της ποιητικής/των αφηγηματικών τεχνικών, της γλώσσας και του ύφους αυτών των κειμένων. Στην Α φάση (πριν την ανάγνωση), διάρκειας δύο ωρών, παρουσιάστηκε στην ολομέλεια στο εργαστήριο πληροφορικής οπτικοακουστικό υλικό (ταινίες, τραγούδια) σχετικό με τη μετανάστευση, προκειμένου να γίνει μια πρώτη προσέγγιση του φαινομένου. Επιπλέον, διαβάστηκαν αποσπάσματα από λογοτεχνικά κείμενα σχετικά με τη θεματική αυτή και ακολούθησε συζήτηση και αποτύπωση των συναισθημάτων των μαθητών. Στη Β φάση (κυρίως ανάγνωση), διάρκειας έξι ωρών, οι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες αξιοποίησαν σύγχρονα λογοτεχνικά κείμενα τα οποία φωτίζουν τη μετανάστευση από διαφορετική οπτική γωνία και τα επεξεργάστηκαν: εντόπισαν τον τόπο και τον χρόνο, κατέγραψαν τις προσωπογραφίες των ηρώων, δημιούργησαν εννοιολογικούς χάρτες και χρονογραμμές. Σε ένα δεύτερο, περισσότερο φιλολογικό επίπεδο, μελέτησαν τα χαρακτηριστικά των κειμένων που αποτελούν δείγματα ρεαλιστικής κυρίως γραφής, κατέγραψαν τις αφηγηματικές τεχνικές τους, το λεξιλόγιο και το ύφος τους. Στη Γ φάση, ακολούθησε η παρουσίαση των εργασιών των ομάδων, μια γενικότερη συζήτηση και σχολιασμός. Αυτό το κομμάτι του σεναρίου τροποποιήθηκε αρκετά σε σχέση με το αρχικό, τόσο ως προς τη μεθόδευσή του όσο και ως προς τη διάρκειά του. Η διδάσκουσα, σε συνδιδασκαλία με τη συνάδελφο που διδάσκει το μάθημα της Κοινωνιολογίας, εφάρμοσε την τελευταία φάση σε τέσσερις ώρες Σελίδα 5 από 49

6 (περισσότερες από αυτές που προβλεπόταν στο συνταγμένο σενάριο). Σε αυτή τη φάση, οι ομάδες κοινοποίησαν τη δουλειά τους και δόθηκε η αφορμή για ευρύτερη συζήτηση και πολυπρισματική προσέγγιση του φαινομένου. Γ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύλληψη και θεωρητικό πλαίσιο Η εθνική ταυτότητα είναι μια μακροχρονίως διαμορφούμενη αναπαράσταση μιας ομάδας για τον εαυτό της, καθώς και για τον «εθνικό άλλο», η οποία συγκροτείται ως μια πολυδιάστατη κατασκευή. Η εθνική ταύτιση μπορεί να στηρίζεται στη ιδέα των κοινών προγόνων, στο δέσιμο με τη γη των πατέρων, στην αίσθηση της συνέχειας και της κοινής μνήμης για προγενέστερες περιόδους και ιστορικά γεγονότα. Ο διαχωρισμός ανάμεσα στον «εθνικό εαυτό» και τον «εθνικό άλλο» στον κόσμο των «κρατών-εθνών» υπονοεί την κανονιστική ιδέα ότι όλα τα μέλη του κυρίαρχου έθνους πρέπει να ζουν στο ίδιο έθνος-κράτος, από το οποίο πρέπει να αποκλείονται οι υπόλοιποι. Έτσι διευκολύνεται η περιθωριοποίηση των μεταναστευτικών ομάδων, εφόσον εισροή μεταναστών (όπως και άλλοι λόγοι: πόλεμοι, εκπατρισμοί, υποδουλώσεις, αλλαγή θρησκεύματος) μπορούν να προκαλέσουν αλλαγές στο πολιτισμικό περιεχόμενο της ταυτότητας (Κηπουροπούλου 2010:21-26). Στην πραγματικότητα, όμως, κανένα κράτος ή κοινωνία του «πολιτισμένου κόσμου» δεν υπήρξε ποτέ μονοεθνικό και μονοπολιτισμικό ή μονογλωσσικό. Επομένως, η προσκόλληση σε αντιλήψεις περί εθνικής καθαρότητας και υπεροχής γλώσσας, φυλής και πολιτισμού είναι σκόπιμη ιδεολογική κατασκευή (Χοντολίδου 2003: 19). Όσον αφορά το δικό μας κράτος-έθνος, η Ελλάδα, ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και χώρα προέλευσης και υποδοχής χιλιάδων μεταναστών, νιώθει πια την ανάγκη σήμερα να αφήσει πίσω της την εθνική εσωστρέφεια και να εκσυγχρονίσει τους θεσμούς της. Επιπρόσθετα, η ελληνική εκπαίδευση, ως χώρος πολιτιστικής παραγωγής και αναπαραγωγής, προσπαθεί να συνδυάσει την κυρίαρχη ιδεολογία της συνέχειας της ελληνικότητας με τη σύγχρονη πολυπολιτισμική εκπαιδευτική Σελίδα 6 από 49

7 πραγματικότητα της ετερότητας. Έτσι φαίνεται πιο δεκτική στη διαπραγμάτευση του περιεχομένου της εθνικής ταυτότητας όπου πρεσβεύεται ότι η ελληνικότητα είναι επιλογή του ατόμου (Κηπουροπούλου 2010: 37). Ειδικότερα, το μάθημα της λογοτεχνίας, ως φορέας ορισμών της κουλτούρας, είναι ο κατάλληλος χώρος για μια διαπραγμάτευση της ταυτότητας, εφόσον εδώ το άτομο αναπτύσσεται ηθικά, πολιτικά, κοινωνικά (Χοντολίδου 2003: 26). Ο λόγος της λογοτεχνίας δεν είναι απλώς κουβέντες, ή λέξεις τυπωμένες στο χαρτί. Είναι λέξεις που προκαλούν και θέτουν σε αμφισβήτηση ιδέες και αξίες για την κουλτούρα, την κοινωνική τάξη, το φύλο, την εθνότητα. ο λόγος της, εντέλει, κατασκευάζει ταυτότητες (Ζουργός & Χοντολίδου 2000: 3-4). Εφόσον, λοιπόν, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία είναι υπαρκτά αισθήματα σε όλες τις κοινωνίες, άρα και στην ελληνική, δεν χρειάζεται ένας στείρος στιγματισμός τους, αλλά μια συστηματική πραγμάτευσή τους στο σχολείο στο πλαίσιο των ανθρωπιστικών μαθημάτων, επομένως και κυρίως και στο μάθημα της Λογοτεχνίας. Είναι πολύ σημαντικό να διαβάσουμε σε αυτήν την τόσο ευαίσθητη ηλικία κείμενα που μιλούν για τον ξένο, όπως και να εξετάσουμε τον τρόπο που το πραγματοποιούν, προκειμένου να συμβάλουμε στην κατασκευή νέων ταυτοτήτων (Χοντολίδου 2000:182). Όπως αναφέρει και η συντάκτρια του αρχικού σεναρίου «στο σενάριο με τίτλο Όλος ο κόσμος μια ξενιτιά, ο έφηβος μπορεί να γνωρίσει τη μετανάστευση και τον μετανάστη μέσα από τη λογοτεχνία [ ] μπορεί επίσης να διαμορφώσει άποψη ή να προβληματιστεί για τη στάση του ως άτομο και πολίτης απέναντι σε ένα κατεξοχήν πολιτικό ανθρωπιστικό ζήτημα». Δ. ΣΚΕΠΤΙΚΟ-ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΟΥΣ Γνώσεις για τον κόσμο, αξίες, πεποιθήσεις, πρότυπα, στάσεις ζωής Με την εφαρμογή του σεναρίου επιδιώχθηκε οι μαθητές: να κατανοήσουν ότι ποικίλα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα προκαλούν το φαινόμενο της μετανάστευσης, Σελίδα 7 από 49

8 να γνωρίσουν το αξιακό σύστημα του μετανάστη ως ανθρώπου και πολίτη στη χώρα που μεταναστεύει, αλλά παράλληλα να τον γνωρίσουν και ως πρόσωπο και πολίτη στην πατρίδα του τη στιγμή του γυρισμού, να αντιληφθούν την άρνηση της αποδοχής του μετανάστη ως συνέπεια ξενοφοβικής συμπεριφοράς, να ευαισθητοποιηθούν απέναντι στο ζήτημα του ξένου και του μετανάστη. Γνώσεις για τη λογοτεχνία Με τη διδασκαλία του σεναρίου επιδιώχθηκε οι μαθητές: να γνωρίσουν λογοτεχνικά κείμενα τα οποία αναφέρονται στο φαινόμενο της μετανάστευσης, να εντοπίσουν χαρακτηριστικά της ρεαλιστικής γραφής στα κείμενα που διαβάζονται στο σενάριο, να γνωρίσουν τις αφηγηματικές τεχνικές που αυτοί χρησιμοποιούν για να παρουσιάσουν το θέμα της μετανάστευσης, να γνωρίσουν τα εκφραστικά μέσα, τη γλώσσα και το ύφος που χρησιμοποιούν οι συγγραφείς για να αποδώσουν την εικόνα του μετανάστη. Γραμματισμοί Με το σενάριο επιδιώχθηκε οι μαθητές: να αντιμετωπίζουν τη μετανάστευση ως θέμα και τον μετανάστη ως πρόσωπο της τοπικής και γενικότερα της ελληνικής κοινωνίας, με την οπτική της ευαισθησίας ενός πολίτη ο οποίος στοχάζεται για τα αίτια που οδήγησαν και οδηγούν τους πολίτες στη μετανάστευση, να διαμορφώσουν την προσωπική τους στάση έναντι του σημερινού μετανάστη, γνωρίζοντας πως πολλοί συμπολίτες τους υπήρξαν μετανάστες, να σχολιάζουν το αξιακό σύστημα του μετανάστη, να επικοινωνούν και να συνεργάζονται μεταξύ τους και με την εκπαιδευτικό μέσω διαδικτύου, με τη λογική διαμόρφωσης μιας ψηφιακής τάξης, Σελίδα 8 από 49

9 να ασκηθούν σε δημοφιλή προγράμματα εφαρμογών γραφείου (επεξεργασίας κειμένου, παρουσίασης), να χρησιμοποιήσουν διαδικτυακές ψηφιακές εφαρμογές (συννεφόλεξο, εννοιολογικό χάρτη, χρονογραμμή, ψηφιακό πίνακα ανακοινώσεων). Διδακτικές πρακτικές Αξιοποιήθηκε συνδυασμός διδακτικών μεθόδων και η όλη εφαρμογή του σεναρίου πραγματοποιήθηκε στο εργαστήριο πληροφορικής. Στην Α φάση εφαρμόστηκε η μετωπική διδασκαλία, η αξιοποίηση οπτικοακουστικού υλικού, ο κατευθυνόμενος διάλογος, καθώς και η εκφραστική ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων για την εισαγωγή των μαθητών στη θεματική του σεναρίου και με σκοπό την αρχική ευαισθητοποίησή τους. Στη Β φάση, της κυρίως ανάγνωσης, το σενάριο στηρίχθηκε στην ομαδοσυνεργατική μέθοδο. Η εκπαιδευτικός είχε όσο γινόταν πιο διακριτικό ρόλο, επεμβαίνοντας όπου υπήρξε ανάγκη και ενισχύοντας τη συνεργασία των ομάδων, προκειμένου να παραγάγουν τη δική τους γνώση μέσα από τη μελέτη των δοσμένων κειμένων τους, ακολουθώντας τις αρχές διερευνητικής μάθησης. Καθοδηγούσε τους μαθητές τεχνικά μόνο ως προς τη χρήση των ψηφιακών εφαρμογών, και τους επέτρεπε να ακολουθήσουν τη δική τους πορεία. Στη Γ φάση έγινε η παρουσίαση των εργασιών τους, άρα αξιοποιήθηκε και μεθοδολογία σχεδίων εργασίας project, και μετά από κάθε παρουσίαση ακολουθούσαν ερωτήσεις και σχολιασμός. Σε αυτό το επίπεδο ήταν πιο έντονη και η συνεργασία με την εκπαιδευτικό η οποία διδάσκει το μάθημα της Κοινωνιολογίας, οπότε η διαδικασία πήρε ένα χαρακτήρα διεπιστημονικής-διαθεματικής προσέγγισης. Ε. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Αφετηρία Και στην παρούσα εφαρμογή του σεναρίου υιοθετήθηκε η συλλογιστική της συντάκτριας του αρχικού σεναρίου, η οποία θεωρούσε πρόκληση ένα διδακτικό Σελίδα 9 από 49

10 σενάριο λογοτεχνίας με θεματικό άξονα τη μετανάστευση και τη γνωριμία με τον μετανάστη, άνθρωπο και πολίτη, με την επιδίωξη να αντιληφθούν οι μαθητές πως οι Έλληνες υπήρξαν μετανάστες και βίωσαν τραγικές στιγμές σε ξένες χώρες, αλλά και η Ελλάδα σήμερα δέχεται μετανάστες, οι οποίοι αντιμετωπίζουν εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Άραγε έχει τη δύναμη ο ρεαλιστικός λόγος της λογοτεχνίας να συγκινήσει τον έφηβο αναγνώστη, καθώς και να συμβάλει στη διαμόρφωση νέων αντιλήψεων για τη ζωή; Σύνδεση με τα ισχύοντα στο σχολείο Δεν υπάρχει άμεση αναφορά σε θέματα μετανάστευσης στα ανθολογημένα κείμενα του σχολικού εγχειριδίου των ΚΝΛ της Γ Λυκείου. Παρ όλα αυτά, με το παρόν σενάριο υπηρετείται ο γενικότερος σκοπός του μαθήματος, που είναι η γνωριμία των μαθητών με σύγχρονα λογοτεχνικά έργα που θίγουν προβλήματα της εποχής μας. Άλλωστε, οι οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος, όπως επισημαίνει και η συντάκτρια του σεναρίου, υποδεικνύουν την ευαισθητοποίηση των παιδιών σε σημαντικά ιστορικά, κοινωνικά, πολιτικά, υπαρξιακά ζητήματα τα οποία αναφέρονται σε λογοτεχνικά έργα, επιθυμούν τον σχολιασμό των απόψεων που εκτίθενται σε αυτά από τους μαθητές και προτείνουν την άσκησή τους στην έκφραση τεκμηριωμένης θέσης. Ένα σενάριο για τη μετανάστευση και τον μετανάστη ευαισθητοποιεί τον έφηβο αναγνώστη και τον καλεί να συνειδητοποιήσει τη στάση του απέναντι στο φαινόμενο αυτό. Αξιοποίηση των ΤΠΕ Οι μαθητές αξιοποίησαν τις νέες τεχνολογίες σε όλη τη διάρκεια της εφαρμογής του σεναρίου. Αρχικά ήρθαν σε επαφή με οπτικοακουστικό υλικό (ποιήματα, τραγούδια, ταινίες) σχετικό με τη θεματική του σεναρίου. Δημιούργησαν «σύννεφα λέξεων» (word clouds) με την εφαρμογή Tagxedo, για να αποδώσουν συναισθήματα, κατασκεύασαν εννοιολογικούς χάρτες με την εφαρμογή Text2mindmap για να παραστήσουν διαπροσωπικές σχέσεις, έφτιαξαν χρονογραμμές με την εφαρμογή Dipity για να αναπαραστήσουν την πορεία των ηρώων στον χρόνο. Σελίδα 10 από 49

11 Επιπλέον, δημιούργησαν πολυτροπικά κείμενα (με γραπτό κείμενο, ήχο, βίντεο), ετοίμασαν προγράμματα παρουσίασης (PowerPoint) με τις προσωπογραφίες των ηρώων. Ανάρτησαν τις εργασίες τους σε σελίδα Wiki και έτσι είχαν όλοι πρόσβαση σε αυτές. Αξιοποίησαν τον διαδραστικό πίνακα του σχολείου για να παρουσιάσουν στην ολομέλεια τα αποτελέσματα των εργασιών τους. Για τη διακίνηση και ανταλλαγή υλικού, τον σχολιασμό των αναρτήσεων, την προσωρινή αποθήκευση των αρχείων, τη γενικότερη επικοινωνία των μαθητών και της διδάσκουσας (συγχρονικής και ασύγχρονης), καθώς και την παρακολούθηση της πορείας του σεναρίου, χρησιμοποιήθηκε η ευρέως διαδεδομένη εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης του Facebook με μια κλειστή ομάδα. Κείμενα Λογοτεχνικά κείμενα σχολικών εγχειριδίων Λογοτεχνικά κείμενα εκτός σχολικών εγχειριδίων Ακρίβος, Κώστας Τα κόκκινα Sebago στο Αλλοδαπή, Αθήνα: Νέα Σύνορα- Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, Βαλτινός, Θανάσης Στοιχεία για τη δεκαετία του 60, Αθήνα: Άγρα, 277. Βαλτινός, Θανάσης Συναξάρι του Αντρέα Κορδοπάτη, Βιβλίο πρώτο: Αμερική, Αθήνα: Άγρα, Καπλάνι, Γκαζμέντ «Ξύνεις μνήμες», «Η γενιά της λάντζας», «Ο αποδιοπομπαίος τράγος των φτωχών», στο Μικρό ημερολόγιο συνόρων Αθήνα: Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη ΑΒΕ, , και Κοντολέων, Μάνος [2004]. Μια ιστορία του Φιοντόρ, Αθήνα: Πατάκης, Λογαράς, Κώστας Ερημιά στο βλέμμα τους. Αθήνα: Μεταίχμιο, και Σουρούνης, Αντώνης «Ξενοφοβία» στο Κυριακάτικες ιστορίες, Αθήνα: Καστανιώτης, Σελίδα 11 από 49

12 Χατζής, Δημήτρης [1976]. Το Διπλό Βιβλίο, Αθήνα: Καστανιώτης, 61-75,87 και Υποστηρικτικό/εκπαιδευτικό υλικό: Βίντεο Η καλύτερη πατρίδα (4 ος διαγωνισμός μαθητικών ταινιών μικρού μήκους, 1 ο Πρότυπο Πειραματικό ΓΕΛ Μανόλης Ανδρόνικος). Νύφες, Παντελής Βούλγαρης, 2004 (τρέιλερ και ταινία). Τραγούδια «Στην Αμερική», στίχοι-μουσική Θανάσης Παπακωνσταντίνου, ερμηνεία Σωκράτης Μάλαμας. «Ξενιτεμένο μου πουλί», από τον δίσκο Μαντζουράνα στο κατώφλι στίχοι Γιώργος Αρμένης, μουσική Χρήστος Λεοντής, ερμηνεία Γιώργος Μπαγιώκης, «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου» από τον δίσκο Ο Στρατής Θαλασσινός ανάμεσα στους αγάπανθους και άλλα τραγούδια, στίχοι Γιώργος Σεφέρης, μουσική Γιάννης Μαρκόπουλος, ερμηνεία Λάκης Χαλκιάς και Ιωάννα Κιουρκτσόγλου, Η φάμπρικα στο δίσκο Μετανάστες, στίχοι Γιώργος Σκούρτης, μουσική Γιάννης Μαρκόπουλος, ερμηνεία Λάκης Χαλκιάς, Διδακτική πορεία/στάδια/φάσεις Α Φάση - Πριν την ανάγνωση 1 η ώρα (ολομέλεια) Η εφαρμογή του σεναρίου ξεκίνησε στις 19 Ιανουαρίου Στο ωρολόγιο πρόγραμμα του σχολείου η λογοτεχνία διδάσκονταν τις δύο πρώτες ώρες της Δευτέρας. Στον χρονικό προγραμματισμό που είχε προηγηθεί, φάνηκε πως τα περιθώρια για την εφαρμογή ήταν περιορισμένα. Αμέσως μετά τις χριστουγεννιάτικες διακοπές, ακολούθησε το διαγώνισμα του Α τετραμήνου και ακολούθως η εφαρμογή του σεναρίου. Με δεδομένες δύο Δευτέρες που χανόταν το μάθημα γιατί το σχολείο δεν θα λειτουργούσε, οι οκτώ ώρες του σεναρίου (= 4 Δευτέρες) οδηγούσαν στις αρχές Μαρτίου, οπότε και ήταν προγραμματισμένη η επταήμερη εκδρομή των Σελίδα 12 από 49

13 μαθητών. Θεωρώντας ότι αυτή η διακοπή θα αποσυντόνιζε τους μαθητές και οι στόχοι του σεναρίου δεν θα μπορούσαν να υπηρετηθούν σωστά, αν η εφαρμογή συνεχιζόταν και μετά, έγινε προσπάθεια να ολοκληρωθεί εξάπαντος πριν από την προγραμματισμένη εκδρομή. Αυτό σήμαινε στην ουσία ότι δεν στάθηκε εφικτό να ενημερώσει η διδάσκουσα τους μαθητές για τα ψηφιακά εργαλεία τα οποία θα χρησιμοποιούσαν πριν την έναρξη του σεναρίου σε εισαγωγική ώρα. Στην αρχή της πρώτης διδακτικής ώρας, ανακοινώθηκε στους μαθητές ότι επρόκειτο να υλοποιηθεί ένα σενάριο σχετικό με ένα κοινωνικό θέμα, χωρίς να αποκαλυφθεί ο τίτλος του. Αναφέρθηκε μόνο η προοπτική συνεργασίας με την εκπαιδευτικό που διδάσκει το μάθημα της Κοινωνιολογίας. Οι μαθητές χωρίστηκαν σε πέντε ομάδες (τέσσερις με τέσσερα άτομα και μία με πέντε, σύνολο μαθητών 21). 1 Ο χωρισμός δεν ήταν πλήρης, γιατί κατά την πρώτη διδακτική ώρα, που ήταν και η πρώτη του ωρολογίου προγράμματος, έλειπαν τέσσερις μαθητές. Δεν ορίστηκαν συντονιστές για τις ομάδες. Στη συνέχεια, το τμήμα πέρασε στο εργαστήριο πληροφορικής, για να προβληθούν στον διαδραστικό πίνακα τα οπτικοακουστικά αρχεία. Πρώτα προβλήθηκε η μαθητική ταινία μικρού μήκους του 1 ου Πρότυπου Πειραματικού ΓΕΛ «Μανόλης Ανδρόνικος», Η καλύτερη πατρίδα. Ακολούθησαν ερωτήσεις, σύμφωνα και με το αρχικό σενάριο, και εύκολα οι μαθητές διαπίστωσαν ότι η ταινία πραγματεύεται το θέμα της μετανάστευσης για αναζήτηση καλύτερων εργασιακών συνθηκών, και επιπλέον ερμήνευσαν σωστά το νόημα του τίτλου: η καλύτερη πατρίδα είναι η καρδιά μας, τα συναισθήματα μας για τους ανθρώπους που είναι γύρω μας. Ακολούθησαν τα τραγούδια «Ξενιτεμένο μου πουλί» (από τον δίσκο Μαντζουράνα στο κατώφλι, στίχοι Γιώργος Αρμένης, μουσική Χρήστος Λεοντής, ερμηνεία Γιώργος Μπαγιώκης, 1980) και «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου» (από τον δίσκο Ο Στρατής Θαλασσινός ανάμεσα στους αγάπανθους και άλλα τραγούδια, στίχοι Γιώργος Σεφέρης, μουσική Γιάννης Μαρκόπουλος, ερμηνεία Λάκης Χαλκιάς και 1 Ο χωρισμός ήταν τυχαίος με βάση στίχους αγαπημένων τους τραγουδιών. Σελίδα 13 από 49

14 Ιωάννα Κιουρκτσόγλου, 1973). Το τραγούδι «Η φάμπρικα» (από το δίσκο Μετανάστες, στίχοι Γιώργος Σκούρτης, μουσική Γιάννης Μαρκόπουλος, ερμηνεία Λάκης Χαλκιάς, 1974) θα ακουγόταν αργότερα, στο μάθημα της Κοινωνιολογίας. Ταυτόχρονα με τη μετάδοση των τραγουδιών, προβαλλόταν στον διαδραστικό πίνακα οι στίχοι, σε αρχείο Word. Στη συζήτηση που ακολούθησε, εντοπίστηκαν οι διαφορετικές οπτικές γωνίες των δύο τραγουδιών: στο πρώτο γίνεται αναφορά στις δυσκολίες και τα βάσανα του μετανάστη στη ξένη γη μέσα από ένα υποθετικό διάλογο του ποιητικού υποκειμένου με τον ξενιτεμένο. Στο δεύτερο υπάρχει πραγματικός διάλογος ανάμεσα σε έναν παλιό φίλο και στον ξενιτεμένο που επέστρεψε σε μια αλλαγμένη ωστόσο πατρίδα, σε βαθμό που δεν είναι πια αναγνωρίσιμη η πατρική γη, και η αίσθηση της ξενιτιάς είναι πάλι κυρίαρχη. Μετά από αυτά διατυπώθηκε ξεκάθαρα η θεματική του σεναρίου: η μετανάστευση από την Ελλάδα, η μετανάστευση στην Ελλάδα, το όραμα της επιστροφής του ξενιτεμένου. Η εκπαιδευτικός ανακοίνωσε τον τίτλο: «όλος ο κόσμος μια ξενιτιά». Σε αυτό το σημείο ολοκληρώθηκε η πρώτη διδακτική ώρα (διάρκειας 40 λεπτών) χωρίς να υλοποιηθούν όλα τα προβλεπόμενα του αρχικού σεναρίου. Η ανάγνωση του αποσπάσματος από το Μικρό ημερολόγιο συνόρων του Γκαζμέντ Καπλάνι μετατέθηκε για τη δεύτερη ώρα. Έγινε όμως μια απαραίτητη διευκρίνιση μεταξύ των όρων «μετανάστης» και «πρόσφυγας», την οποία οι μαθητές φάνηκε ότι γνώριζαν πολύ καλά. 2 η ώρα Οι τέσσερις μαθητές που είχαν λείψει την προηγούμενη ώρα προσήλθαν και εντάχθηκαν σε ομάδες. Κάθε ομάδα κάθισε μπροστά από έναν υπολογιστή. Προτιμήθηκε αυτή η διάταξη των μαθητών και όχι σε ζεύγη, όπως προέβλεπε το συνταγμένο σενάριο, γιατί το εργαστήριο πληροφορικής του σχολείου έχει μόνο έξι τερματικά τα οποία λειτουργούν κανονικά, ενώ για την πιστή εφαρμογή του σεναρίου θα χρειαζόταν έντεκα. Άλλωστε, ο λόγος που η διαμόρφωση των ομάδων προηγήθηκε και δεν έγινε στο τέλος της Α φάσης, όπως ήταν προγραμματισμένο, Σελίδα 14 από 49

15 ήταν για να αντιμετωπιστεί αυτή η τεχνική δυσκολία. Πριν ξεκινήσει η διαδικασία του μαθήματος, ζητήθηκε από δύο εθελοντές μαθητές να αναγνώσουν δύο λογοτεχνικά κείμενα. Προθυμοποιήθηκαν δύο κορίτσια. Επειδή, όμως, το δίωρο της λογοτεχνίας ήταν συνεχόμενο και το διάλειμμα ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη ώρα πεντάλεπτο, δεν ήταν δυνατό να προετοιμαστούν οι μαθητές με πρόβα για την εκφραστική ανάγνωση των αποσπασμάτων. Τους δόθηκε χρόνος, όμως, όσο η εκπαιδευτικός θα διάβαζε ένα απόσπασμα του Γκαζμέντ Καπλάνι, να προετοιμάσουν την ανάγνωσή τους, καθώς και οδηγίες για τους τρόπους της εκφραστικής ανάγνωσης. Έτσι ξεκίνησε η δεύτερη ώρα του σεναρίου με την ανάγνωση του αποσπάσματος του Γκαζμέντ Καπλάνι «Ξύνεις μνήμες» από το Μικρό ημερολόγιο συνόρων ( ). Στη συζήτηση που ακολούθησε έγινε αναφορά στην αλβανική καταγωγή του συγγραφέα και στην προσωπική του ιστορία. Εντοπίστηκαν ακόμη ομοιότητες στη συμπεριφορά και την αντιμετώπιση του μετανάστη, είτε είναι Αλβανός στην Ελλάδα είτε Έλληνας στην Αμερική. Με συνδετικούς κρίκους μάλιστα α) την αναφορά του Γκαζμέντ Καπλάνι σε μια φωτογραφία ελληνίδας νύφης κατά παραγγελία στον έλληνα φωτογράφο Leon Pantoti και β) την αναφορά γενικά στο μεταναστευτικό κίνημα Ελλήνων στην Αμερική, έγινε μετάβαση για την προβολή του τρέιλερ της ταινίας του Παντελή Βούλγαρη Νύφες. 2 Ακόμη, οι μαθητές άκουσαν το τραγούδι «Στην Αμερική» του Θανάση Παπακωνσταντίνου, σε εκτέλεση του Σωκράτη Μάλαμα. Ακολούθησε η εκφραστική ανάγνωση των δύο μαθητριών. Η εκπαιδευτικός εξήγησε ότι έπρεπε να καθίσουν σε υπερυψωμένη θέση, πάνω στην έδρα, στη μέση της αίθουσας, να ανακοινώσουν πρώτα το συγγραφέα και τον τίτλο του βιβλίου και μετά να προσπαθήσουν να ερμηνεύσουν και να μεταδώσουν, όσο πιο εκφραστικά μπορούσαν στους συμμαθητές τους, το περιεχόμενο των κειμένων. Τα κείμενα που διαβάστηκαν ήταν ένα απόσπασμα από το Συναξάρι του Αντρέα Κορδοπάτη, Βιβλίο 2 Η ίδια η ταινία προβλήθηκε στη διάρκεια της διδακτικής ώρας της Κοινωνιολογίας που ακολούθησε και πλαισίωνε το σενάριο. Σελίδα 15 από 49

16 πρώτο: Αμερική 3 του Θανάση Βαλτινού (21-24), το οποίο αναφέρεται στη μετανάστευση στην Αμερική, και η «Ξενοφοβία» του Αντώνη Σουρούνη, από τις Κυριακάτικες ιστορίες (43-45), το οποίο αναφέρεται στη μετανάστευση στη Γερμανία. Ακολούθησε συζήτηση γενικά για τα μεταναστευτικά ρεύματα τα οποία γνώρισε η Ελλάδα στη σύγχρονη ιστορία της: το πρώτο, από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τις αρχές του Β Παγκοσμίου πολέμου, ήταν προς υπερπόντιους προορισμούς το δεύτερο, κατά τις δεκαετίες του 50 και του 60 ήταν προς τη δυτική Ευρώπη, την Αμερική και την Αυστραλία, ενώ το τρίτο, που λαμβάνει χώρα στις μέρες μας, είναι κυρίως προς άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτή η τελευταία μορφή δεν αφορά τόσο τους ανειδίκευτους εργάτες, όπως οι προηγούμενες, αλλά καταρτισμένους και εξειδικευμένους εργαζόμενους με υψηλά προσόντα, όπως φάνηκε και στη μαθητική ταινία μικρού μήκους Η καλύτερη πατρίδα. Με αφορμή τη συζήτηση, η διδάσκουσα ρώτησε τους μαθητές αν είχαν συγγενείς μετανάστες. Αρκετοί απάντησαν θετικά: τρεις μαθητές είχαν συγγενείς τους στην Αυστραλία (Μελβούρνη), τρεις στην Αγγλία, μία στη Γαλλία και ένας στην Ελβετία. Το επόμενο βήμα, σύμφωνα με το συνταγμένο σενάριο, ήταν οι μαθητές σε ομάδες να καταγράψουν σε αρχείο Word τα συναισθήματά τους μονολεκτικά, καθώς και να καταγράψουν το συμπέρασμα της συζήτησης τους σε διαφάνεια παρουσίασης (PowerPoint). Τα χρονικά περιθώρια όμως δεν το επέτρεπαν και οι δραστηριότητες αυτές μετατέθηκαν στο επόμενο δίωρο της Λογοτεχνίας. Για αυτό δεν δόθηκε το φύλλο εργασίας της Α φάσης, ούτε όμως και τα κείμενα που θα πραγματεύονταν οι ομάδες. Β φάση. Κατά την ανάγνωση 3 η ώρα Στις 2 Φεβρουαρίου, μετά από μια διακοπή δεκαπέντε ημερών, το σενάριο προχώρησε με το επόμενο συνεχόμενο δίωρο της Λογοτεχνίας. Το τμήμα 3 Το βιβλίο του Θανάση Βαλτινού, Συναξάρι του Αντρέα Κορδοπάτη, Βιβλίο πρώτο: Αμερική, αντικατέστησε το διήγημα του Σωτήρη Δημητρίου «Η κυρία Ουρανία» από το βιβλίο του Το κουμπί και το φόρεμα. Σελίδα 16 από 49

17 συγκεντρώθηκε στο εργαστήριο και τα παιδιά κάθισαν στους υπολογιστές. Ολοκλήρωσαν τις εκκρεμείς δραστηριότητες της Α φάσης. Όμως, επειδή είχε παρέλθει μεγάλο χρονικό διάστημα από την πρώτη επαφή με το θέμα, οι εντυπώσεις τους είχαν ξεθωριάσει. Για τον λόγο αυτό, η διδάσκουσα διάβασε ενισχυτικά μερικά ακόμη σχετικά αποσπάσματα. Συγκεκριμένα, επιλέχθηκαν «Η γενιά της λάντζας» (Καπλάνι, Μικρό ημερολόγιο συνόρων, σ ) και «Ο αποδιοπομπαίος τράγος των φτωχών» (ό.π., ). Επιπλέον, διάβασε και την αίτηση του Ιωσήφ Μπελέκου (Βαλτινός, Στοιχεία για τη δεκαετία του 60, 277). Οι μαθητές έφεραν επίσης στο νου τους και την πλοκή από την ταινία του Π. Βούλγαρη Νύφες με την οποία ασχολήθηκαν παράλληλα στο μάθημα της κοινωνιολογίας. Με βάση, λοιπόν, αυτό το υλικό κατέβασαν το αρχείο με το φύλλο εργασίας της Α φάσης και προχώρησαν στη δημιουργία των δύο αρχείων: α) ένα αρχείο επεξεργασίας κειμένου (Word) όπου κατέγραψαν τα συναισθήματα τους, β) ένα αρχείο παρουσίασης (PowerPoint), όπου συμπληρώσαν σε μία διαφάνεια την πρόταση «Γιατί η ξενιτιά...» με το συμπέρασμά τους από όσα είδαν και άκουσαν. 4 Ακολούθησε η ανάρτηση στην κλειστή ομάδα του Facebook (Γ3σενάριο2). Με βάση την καταγραφή των συναισθημάτων τους η εκπαιδευτικός προχώρησε στη δημιουργία συννεφόλεξου με την εφαρμογή Tagxedo. 5 Όλες οι ομάδες ανέφεραν το φόβο και τη νοσταλγία, ενώ από τρεις αναφορές είχε η απελπισία, η αγωνία και η μοναξιά. Τα αρχεία παρουσίασης των ομάδων με τα συμπεράσματά τους αναρτήθηκαν επίσης στο Facebook και στη σελίδα του Wiki (Γιατί η ξενιτιά.). Όλες οι ομάδες συνδύασαν μικρό κείμενο και φωτογραφία 6 (τυπικό παράδειγμα: Τεκμήρια, xenitia_omada1), ενώ μια ομάδα που ήθελε να προσθέσει και ένα μουσικό κομμάτι αντιμετώπισε τεχνικό πρόβλημα με το κατέβασμα του αρχείου από το YouTube και το ακύρωσε τελικά. 4 Υπενθυμίζουμε ότι αυτή η δράση έγινε από τις πέντε ομάδες, αντί για δυάδες που πρόβλεπε το αρχικό σενάριο, λόγω του μικρού αριθμού διαθέσιμων Η/Υ στο εργαστήριο. 5 Βλ. στον Φάκελο Τεκμηρίων το αρχείο feelings.jpg. 6 Βλ. στον Φάκελο Τεκμηρίων το αρχείο xenitia_omada1.ppt. Σελίδα 17 από 49

18 Πριν το τέλος της διδακτικής ώρας, η εκπαιδευτικός μοίρασε σε φωτοτυπίες τα αποσπάσματα των λογοτεχνικών κειμένων με τα οποία θα ασχολούνταν οι ομάδες. Κάθε μέλος πήρε ένα αντίγραφο του κειμένου που αντιστοιχούσε στην ομάδα του για περισσότερη αυτονομία στη μελέτη. Παράλληλα, τους ζητήθηκε να κατεβάσουν από το Facebook το φύλλο εργασίας για τη Β φάση, το οποίο αντιστοιχούσε στην ομάδα τους πάνω στην επιφάνεια εργασίας. Δεν μοιράστηκαν όλα τα κείμενα στα μέλη όλων των ομάδων γιατί: α) δεν ήταν εφικτή η διάθεσή τους σε ψηφιακή μορφή (όπως προέβλεπε το αρχικό σενάριο), β) δεν υπήρχε η δυνατότητα για πολυσέλιδες εκτυπώσεις, λόγω τεχνικού προβλήματος του φωτοτυπικού, γ) φάνταζε μάλλον περιττή ενέργεια, εφόσον στη συγκεκριμένη τάξη που εφαρμόστηκε το σενάριο ήταν εμφανής η απροθυμία των μαθητών να ασχοληθούν με επιπλέον εργασία εκτός ωρών διδασκαλίας (όχι τόσο από έλλειψη ενδιαφέροντος, όσο εξαιτίας του βεβαρυμένου προγράμματος προετοιμασίας τους για τις πανελλαδικές εξετάσεις). 4 η ώρα Επειδή η Β φάση ξεκίνησε καθυστερημένα, κρίθηκε σκόπιμο να αλλάξει και σε αυτό το σημείο η ροή του αρχικού σεναρίου και να παρακαμφθεί η εκφραστική ανάγνωση αποσπασμάτων των κειμένων. Εκτός από την πίεση του χρόνου, δεν θα ήταν δυνατό σε ένα συνεχόμενο δίωρο οι πέντε εθελοντές μαθητές (ένας από κάθε ομάδα) να έχει τη δυνατότητα να επιλέξει, να προετοιμάσει και να αναγνώσει αποσπάσματα με τον ιδιαίτερο τρόπο που θα απαιτούσε μια εκφραστική ερμηνεία. Έτσι οι μαθητές αρκέστηκαν στην εμπειρία που απέκτησαν στη διάρκεια της Α φάσης και πέρασαν στο επόμενο βήμα της σιωπηλής ατομικής ανάγνωσης. Προς ευχάριστη έκπληξη της εκπαιδευτικού, στο μεγαλύτερο μέρος της διδακτικής ώρας κατά την οποία διήρκεσε η ανάγνωση, επικρατούσε απόλυτη ησυχία και οι μαθητές έμοιαζαν προσηλωμένοι στο έργο τους. Η εκπαιδευτικός προσέγγισε κάθε ομάδα, έκανε μια σύντομη εισαγωγή για το κείμενο που είχαν αναλάβει και τους εφιστούσε την προσοχή στο ζητούμενο της δραστηριότητας 1. Επίσης, τους ζήτησε να διαβάσουν την εισαγωγή στο φύλλο εργασίας και να φροντίσουν στη διάρκεια της ανάγνωσης να Σελίδα 18 από 49

19 υπογραμμίζουν φράσεις και λέξεις που θα τους βοηθούσαν αργότερα να συνθέσουν τα πορτρέτα των ηρώων. Δόθηκε έμφαση στο σημείο αυτό, γιατί η σύνθεση των προσωπογραφιών θα έπρεπε οπωσδήποτε να υποστηρίζεται από αναφορές στο κείμενο. Επίσης, τους πρότεινε καταμερισμό των εργασιών στα μέλη της ομάδας, όπως άλλωστε προβλεπόταν στο συνταγμένο σενάριο. Έτσι θα μπορούσαν μεμονωμένα ή σε δυάδες να ασχοληθούν με έναν από τους ήρωες και να αναλάβουν τη σκιαγράφηση της προσωπικότητάς του. Όπως όριζε και το συνταγμένο σενάριο, η 1 η ομάδα διάβασε «Τα κόκκινα Sebago» από την Αλλοδαπή του Κώστα Ακρίβου, και όφειλε να ολοκληρώσει τις δραστηριότητες του φύλου εργασίας 1ης ομάδας, η 2 η ομάδα διάβασε τα δύο πρώτα κεφάλαια από το έργο Μια ιστορία του Φιοντόρ του Μάνου Κοντολέων και έπρεπε να ολοκληρώσει τις δραστηριότητες του φύλλου εργασίας 2 ης ομάδας, η 3 η ομάδα διάβασε το κεφάλαιο «Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα» από το Διπλό Βιβλίο του Δημήτρη Χατζή και είχε να ολοκληρώσει τις δραστηριότητες του φύλλου εργασίας 3 ης ομάδας, η 4 η ομάδα διάβασε το κεφάλαιο «Η τελευταία αρκούδα του Πίνδου», επίσης από το Διπλό Βιβλίο του Δημήτρη Χατζή και είχε να ολοκληρώσει τις δραστηριότητες του φύλλου εργασίας 4 ης ομάδας και τέλος, η 5 η ομάδα διάβασε αποσπάσματα από το βιβλίο του Κώστα Λογαρά Ερημιά στο βλέμμα τους και είχε να ολοκληρώσει τις δραστηριότητες του φύλλου εργασίας 5 ης ομάδας. Τα φύλλα εργασίας των ομάδων δόθηκαν ελαφρά τροποποιημένα σε σχέση με αυτά του αρχικού σεναρίου και χωρίς τις ατομικές εργασίες που τις ακολουθούσαν. Εξαίρεση αποτέλεσε μόνο η ατομική εργασία της 3 ης ομάδας, για τη συσχέτιση του πρωταγωνιστή Κώστα με τον Κάσπαρ Χάουζερ, η οποία θεωρήθηκε απαραίτητη για την προσέγγιση του κειμένου και προστέθηκε με παραλλαγές ως προέκταση της δραστηριότητας 2 στο φύλλο εργασίας της ομάδας. Στα φύλλα της 4 ης και 5 ης ομάδας προστέθηκε ως επιπλέον δραστηριότητα η συμπλήρωση πίνακα αφηγηματικών τεχνικών, γλώσσας και ύφους (παρόμοιου με αυτόν που έπρεπε να συμπληρώσουν οι τρεις πρώτες ομάδες). Επίσης, οι δραστηριότητες 1 και 2 των ομάδων αυτών Σελίδα 19 από 49

20 συγχωνεύτηκαν. Οι ομάδες ξεκίνησαν να ασχολούνται με τη δραστηριότητα 1, χωρίς όμως να προλάβουν να την ολοκληρώσουν. 5 η ώρα Στο τρίτο δίωρο η εφαρμογή του σεναρίου προχώρησε και οι μαθητές κλήθηκαν να ολοκληρώσουν τη δραστηριότητα 1. Τα κείμενα ξαναμοιράστηκαν στις ομάδες 7 ανακεφαλαιώθηκαν τα βασικά στοιχεία τους. Πηγαίνοντας σε κάθε ομάδα, η εκπαιδευτικός έδωσε γενικές πληροφορίες για τους συγγραφείς, καθώς και οδηγίες για την εκπόνηση των δραστηριοτήτων. Έπρεπε πρώτα να διασαφηνίσουν το σκηνικό πλαίσιο των κειμένων τους, ορίζοντας τον χρόνο και τον χώρο όπου εκτυλίσσονταν η δράση. Ακόμη, οι μαθητές διερεύνησαν την οπτική γωνία από την οποία καταγράφονταν το φαινόμενο της μετανάστευσης: η 1 η ομάδα στο κείμενο του Κ. Ακρίβου έβλεπε τον τρόπο με τον οποίο μια κλειστή κοινωνία αντιμετώπιζε τον παρείσακτο μετανάστη (περίπτωση Ισμαήλ, σύγχρονου αλβανού μετανάστη στην Ελλάδα), η 2 η ομάδα με το κείμενο του Μ. Κοντολέων φώτιζε τους κύριους λόγους που προκαλούν το φαινόμενο της μετανάστευσης: πρόκειται συνήθως για πολιτικές και οικονομικές αλλαγές. Επίσης, το κείμενο φώτιζε και την πλευρά του μετανάστη που θέλει να αφομοιωθεί, καθώς και εκείνου που αρνείται συνειδητά να ενσωματωθεί, πόσο μάλλον να αφομοιωθεί στο νέο κοινωνικό πλαίσιο που βιώνει (περίπτωση μητέρας και Λιούμπας, σύγχρονων ρωσίδων μεταναστριών στην Ελλάδα). Η 3 η ομάδα, με το κείμενο του Δ. Χατζή «Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα», έβλεπε την οπτική του ανέστιου πια, απάτριδος μετανάστη, ο οποίος αισθάνεται πως δεν ανήκει πουθενά, ούτε εκεί από όπου ξεκίνησε ούτε εκεί όπου πήγε, και βιώνει την αλλοτριωμένη μοναξιά του (περίπτωση Κώστα, έλληνα μετανάστη στη Γερμανία του 60). Η 4 η ομάδα, με την «Τελευταία αρκούδα του Πίνδου» του Δ. Χατζή, έβλεπε τον μετανάστη που ζει με το όνειρο της επιστροφής, 7 Για να μην υπάρχει περίπτωση κάποιοι μαθητές να ξεχάσουν να το φέρουν μαζί τους, δεν δόθηκαν τα κείμενα στους μαθητές για να τα πάρουν στο σπίτι τους, αλλά τα φύλαξε η εκπαιδευτικός σε ειδικό φάκελο στο σχολείο και τους τα διένειμε ξανά. Σελίδα 20 από 49

21 διατηρεί με εμμονή την ιδιαίτερη εθνική ταυτότητά του, εξωραΐζοντας το παρελθόν, αλλά νιώθει ισχυρή ματαίωση, όταν μετά από είκοσι χρόνια αντικρίζει μια αλλαγμένη γενέτειρα (περίπτωση Σκουρογιάννη, έλληνα επίσης μετανάστη στη Γερμανία). Η 5 η ομάδα, τέλος, έβλεπε τις δυσκολίες του μετανάστη που αγωνίζεται να ενταχθεί στη νέα γη, αλλά και τη στάση του απέναντι στον άλλο μετανάστη 8 (περίπτωση Γιαννούλας, ελληνίδας μετανάστριας στην Αμερική). Οι ομάδες χρειαζόταν να αποτυπώσουν σε διαφάνειες ενός αρχείου παρουσίασης (PowerPoint) τα πορτρέτα των βασικών χαρακτήρων. 9 Έπρεπε, ακόμη, να συνοδεύσουν τους χαρακτηρισμούς τους με λέξεις, φράσεις, περιόδους του κειμένου που φώτιζαν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Κάνοντας το κείμενό τους πολυτροπικό μπορούσαν να προσθέσουν σχετικές φωτογραφίες και εικόνες. 6 η ώρα Παρόλο που είχε προβλεφθεί πως μια διδακτική ώρα θα ήταν αρκετή για να ολοκληρωθεί αυτή η δραστηριότητα δημιουργίας του αρχείου παρουσίασης, φάνηκε πως δεν ήταν. Οι μαθητές εξάντλησαν και την επόμενη ώρα, παρά τις συνεχείς προτροπές της εκπαιδευτικού να συντομεύσουν. Έτσι, δεν ξεκίνησε καθόλου η δραστηριότητα 2 για τη δημιουργία εννοιολογικών πινάκων και χρονογραμμών. Γενικώς, οι μαθητές ανταποκρίνονταν αργά στις απαιτήσεις του σεναρίου. Δεν δυσανασχετούσαν με αυτά που τους αναθέτονταν, αλλά εμπλέκονταν χαλαρά, και πάντως χωρίς διάθεση να εμβαθύνουν. Ασχολήθηκαν όλα τα παιδιά, όχι με τον ίδιο βαθμό και στις τρεις από τις πέντε περιπτώσεις η εργασία της ομάδας ήταν αποτέλεσμα της κινητοποίησης συγκεκριμένων μελών. Χρειαζόταν και εδώ η εκπαιδευτικός να παρεμβαίνει και να προκαλεί όσο μπορούσε και την κινητοποίηση των υπολοίπων. Στο τέλος της ώρας οι ομάδες αποθήκευσαν το αρχείο τους και το ανέβασαν στον ιστοχώρο του Facebook. Ένα τυπικό παράδειγμα αυτής της δραστηριότητας 1 8 Π.χ. απέναντι στη Μεξικάνα φίλη και τον Αλβανό Μπεν. 9 Εξαίρεση αποτέλεσε η 3 η ομάδα που, σύμφωνα με το συνταγμένο σενάριο, ως πρώτη δραστηριότητα έπρεπε να καταγράψει το σκηνικό πλαίσιο. Σελίδα 21 από 49

22 υπάρχει στο φάκελο των Τεκμηρίων. 10 Επίσης, οι συντονιστές των ομάδων ανάρτησαν τα αρχεία τους και στο Wiki του σεναρίου «Γιατί η ξενιτιά». 7 η ώρα Ως αφόρμηση και σύνδεση με τα προηγούμενα, η εκπαιδευτικός σε αυτή τη συνάντηση χρησιμοποίησε μια είδηση της προηγούμενης μέρας, την οποία διέδωσαν τα δελτία ειδήσεων και αφορούσε την αυτοκτονία νεαρού πακιστανού μετανάστη σε κέντρο κράτησης. 11 Ο άτυχος νεαρός είχε περάσει παράνομα τα σύνορα τέσσερις φορές, όσες και ο Ανδρέας Κορδοπάτης πηγαίνοντας στην Αμερική στο Συναξάρι του Θ. Βαλτινού, το οποίο είχαμε διαβάσει στην Α φάση. Αναφορά έγινε και στον Γκαζμέντ Καπλάνι που πέρασε δεκαοκτώ φορές τα σύνορα, ξοδεύοντας δύο χρόνια της ζωής του σε αυτό το ατέλειωτο πηγαινέλα. Στη συνέχεια, ζητήθηκε από τις τρεις πρώτες ομάδες αρχικά να συμπληρώσουν τον πίνακα αφηγηματικών τεχνικών, γλώσσας και ύφους της δραστηριότητας 3 12 του φύλλου εργασίας τους. Η λογική ήταν ότι μετά θα μπορούσαν απερίσπαστοι να ασχοληθούν με τη ψηφιακή εφαρμογή της δραστηριότητας 2 (την κατασκευή εννοιολογικού χάρτη ή χρονογραμμής). Όμως, εφόσον οι δύο τελευταίες ομάδες δεν είχαν στο φύλλο εργασίας του αρχικού σεναρίου παρόμοια δραστηριότητα, τους ζητήθηκε να τη συμπληρώσουν επιπλέον σε ένα αρχείο επεξεργασίας κειμένου. Έτσι θα υπήρχαν παρόμοιοι άξονες για την τελική παρουσίαση των εργασιών των ομάδων, ώστε να διευκολυνθεί η αξιολόγησή τους. Η πρώτη ώρα, που ήταν και η πρώτη του ημερησίου προγράμματος, άρα και μικρότερης διάρκειας, αναλώθηκε στη συμπλήρωση του πίνακα. Δεν θυμόντουσαν σε λεπτομέρειες τα παιδιά τα κείμενά τους και κατέγραψαν στοιχεία στον πίνακά τους μάλλον πρόχειρα. Όλες οι ομάδες, βέβαια, συζητούσαν για την τελική επιλογή των σχολίων τους, ιδιαίτερα για τη 10 Βλ. στον Φάκελο Τεκμηρίων το αρχείο portreta_omada5.ppt. 11 Πρόκειται για 28χρονο Πακιστανό που απαγχονίστηκε στο κέντρο κράτησης της Αμυγδαλέζας. Είχε μεταφερθεί εκεί μετά τη σύλληψή του για παράνομη είσοδο στη χώρα στην Κρήτη. Η τραγική του ιστορία θύμιζε πολύ την άλλη του Ισμαήλ από τα «Κόκκινα Sebago». 12 Ανατρέποντας τη σειρά παράθεσης των δραστηριοτήτων. Σελίδα 22 από 49

23 γλώσσα και το ύφος του κειμένου τους, ενώ κάποιοι απεύθυναν την ερώτηση για τα είδη των αφηγηματικών τρόπων στην εκπαιδευτικό. Σε αυτή τη δραστηριότητα μαθήτριες της θεωρητικής κατεύθυνσης είχαν τον πρώτο λόγο. Ολοκλήρωσαν και αποθήκευσαν στο φάκελο τους στην επιφάνεια εργασίας. 13 Παράλληλα, όσο εργάζονταν οι ομάδες, η εκπαιδευτικός, περνώντας από την καθεμία, άφησε και το βιβλίο από το οποίο προερχόταν το απόσπασμά τους για να δουν και την τυπωμένη εκδοχή του. 8 η ώρα Οι ομάδες με τα κείμενα του Κ. Ακρίβου και του Μ. Κοντολέων (1 η & 2 η ) επισκέφθηκαν την ιστοσελίδα Text2mindmap και κατασκεύασαν εννοιολογικούς χάρτες για τη δραστηριότητα 2, χρησιμοποιώντας ως κόμβους τους χαρακτήρες του κειμένου και ως συνδέσεις τις σχέσεις μεταξύ τους. 14 Μάλιστα, η 2 η ομάδα χρησιμοποίησε και ως ξεχωριστούς κόμβους τα δύο χωροχρονικά πλαίσια ζωής των βασικών ηρωίδων (ΕΣΣΔ, Ελλάδα). Η 3 η ομάδα συνέχισε με την προσωπογραφία του Κώστα, όπως όριζε το συνταγμένο σενάριο. Η 4 η και η 5 η, μέσω του λογαριασμού που άνοιξε η διδάσκουσα στη ψηφιακή εφαρμογή Dipity, δημιούργησαν θέματα (topics) που αντιστοιχούσαν στα κείμενά τους («Η τελευταία αρκούδα του Πίνδου» και το απόσπασμα από το Ερημιά στο βλέμμα τους). Μέσα σε αυτά κατασκεύασαν χρονογραμμές, προσθέτοντας σε κάθε γεγονός τίτλο, περιγραφή, εικόνα και βίντεο ή τραγούδι από το YouTube. 15 Τέλος, οι ομάδες αποθήκευσαν τις εργασίες τους στον φάκελό τους. Κατά την ώρα αυτή, οι μαθητές ήταν πιο δραστήριοι και πολύ γρήγορα εξοικειώθηκαν με τη λογική της εφαρμογής, παρ όλο που δεν είχε προηγηθεί επίδειξή της από τη διδάσκουσα. Δεν είχαν απορίες και τελείωσαν τη δραστηριότητά τους εντός του προβλεπόμενου χρόνου. Μάλιστα, ήταν σχεδόν όλοι έτοιμοι πριν τη λήξη της ώρας, αλλά εφόσον δεν θα μπορούσε να ξεκινήσει η παρουσίαση των 13 Βλ. στον Φάκελο Τεκμηρίων το αρχείο drasi3_omada3.doc. 14 Βλ. στον Φάκελο Τεκμηρίων το αρχείο mindmap_omada1.jpg. 15 Βλ. στον Φάκελο Τεκμηρίων το αρχείο screenshot_timeline.doc. Σελίδα 23 από 49

24 εργασιών των ομάδων, που αφορούσε τη Γ φάση, κρίθηκε καλύτερο να την αφήσουμε για το επόμενο και τελευταίο δίωρο. Γ φάση-μετά την ανάγνωση 9 η και 10 η ώρα Συνεχίστηκε η εφαρμογή του σεναρίου με την παρουσίαση των εργασιών 16 των ομάδων στις ώρες της Κοινωνιολογίας. Σε αυτή τη φάση επεκτάθηκε η συνεργασία με τη συνάδελφο που διδάσκει το μάθημα. Παρακολουθώντας από κοινού τις δραστηριότητες των μαθητών, ενημερώθηκε εύκολα για τα θέματα που απασχόλησαν τις ομάδες και τον τρόπο με τον οποίο τα διαχειρίστηκαν τα κείμενά τους. Μπορούσε έτσι να παρεμβαίνει και να προσθέτει μαζί με τη φιλόλογο το θεωρητικό πλαίσιο του κοινωνικού φαινομένου της μετανάστευσης. Με τη διεπιστημονική-διαθεματική αυτή προσέγγιση, θεωρούμε ότι εξυπηρετήθηκε ευρύτερα η στοχοθεσία του σεναρίου που αφορούσε τις γνώσεις για τον κόσμο, τις αξίες, τις πεποιθήσεις και τις στάσεις ζωής. Έτσι, λοιπόν, οι δύο εκπαιδευτικοί, στο πλαίσιο της συνδιδασκαλίας, παρακολούθησαν τις παρουσιάσεις των ομάδων. Να επισημανθεί πως είχε προηγηθεί μια σχετική συζήτηση με την καθηγήτρια της Κοινωνιολογίας ήδη σε προγενέστερη διδακτική ώρα. Η διαδικασία ορίστηκε ως εξής: πρώτα μοιράστηκαν τα φύλλα αξιολόγησης 17 και ζητήθηκε από κάθε ομάδα να ξεκινά την παρουσίασή της με μια σύντομη απόδοση του περιεχομένου του κειμένου που μελέτησε, να προχωρά στην προβολή και σχολιασμό των αποτελεσμάτων των δραστηριοτήτων της (1 η, 2 η και 3 η δραστηριότητα) και να κλείνει με ανάγνωση μικρού αποσπάσματος δικής τους επιλογής από το κείμενό τους. Σε όλη τη διάρκεια θα έπρεπε να είναι σε θέση να απαντούν σε ερωτήσεις των εκπαιδευτικών και των συμμαθητών τους. Οι άλλες ομάδες συμπλήρωναν το φύλλο αξιολόγησης. 16 Η παρουσίαση των εργασιών στο συνταγμένο σενάριο ανήκε στη Β φάση. Στην παρούσα εφαρμογή μεταφέρθηκε στη Γ φάση. 17 Τα φύλλα αξιολόγησης τροποποιήθηκαν για να εξυπηρετούν καλύτερα τις ανάγκες της συγκεκριμένης εφαρμογής. Σελίδα 24 από 49

25 Η πρώτη παρατήρηση είναι ότι η παρουσίαση ξεπέρασε κατά πολύ τα προβλεπόμενα χρονικά όρια των έξι λεπτών, όμως προτιμήθηκε αυτή η τακτική γιατί κέρδισε το ενδιαφέρον των μαθητών και τους κινητοποίησε. Η αντίδραση των παιδιών που έκαναν την παρουσίαση ήταν πιο ζωηρή, η ομάδα βρήκε τη συλλογικότητά της και ο ένας συμπλήρωνε τον άλλον, αλλά και η διάδραση με τους συμμαθητές των άλλων ομάδων ήταν εντονότερη, καθώς συχνά οι τελευταίοι παρενέβαιναν για να ρωτήσουν και να σχολιάσουν. Η συμμετοχή των εκπαιδευτικών βοήθησε στη θεωρητικοποίηση των γνώσεων των μαθητών, τόσο στον τομέα της κοινωνικής επιστήμης όσο και στον τομέα της λογοτεχνίας. Σε κάθε περίπτωση, ζητούνταν από τις ομάδες να δηλώσουν από ποια σκοπιά και με ποιες αφηγηματικές τεχνικές το κείμενό τους πραγματευόταν το φαινόμενο της μετανάστευσης. Με την τεχνική της εσωτερικής εστίασης και πρωτοπρόσωπη αφήγηση, «Τα κόκκινα Sebago» απέδωσαν τον τρόπο με τον οποίο μια κλειστή κοινωνία αντιμετωπίζει τον παρείσακτο μετανάστη, καθώς και τον ασφυκτικό ψυχολογικό κλοιό στον οποίο βρίσκεται ο τελευταίος. Η ομάδα παρουσίασε τα πορτρέτα των ηρώων, τον εννοιολογικό χάρτη και τον πίνακα των τεχνικών. Διάβασε το απόσπασμα όπου ο αφηγητής βρίσκει τον Ισμαήλ στο πηγάδι. Η πορεία της Λιούμπα στο κείμενο Μια ιστορία του Φιοντόρ δόθηκε σε τριτοπρόσωπη αφήγηση, η οποία ξεφεύγει από τα στενά όρια της ρεαλιστικής μόνο διήγησης, και έδωσε το στίγμα του μετανάστη που επιδιώκει την αφομοίωση (μητέρα) και του μετανάστη που την αρνείται (Λιούμπα). Ο σχολιασμός της αλλαγής στη σχέση μητέρας-κόρης, μετά τη μακροχρόνια απόστασή τους, παρακίνησε μάλιστα μία μαθήτρια του τμήματος με ξενική καταγωγή να εκμυστηρευτεί παρόμοια εμπειρία της. 18 Η δεύτερη ομάδα έδειξε τα πορτρέτα, τον εννοιολογικό χάρτη και τον πίνακα τεχνικών. Τέλος, επέλεξε για ανάγνωση το απόσπασμα με το πέρασμα της Λιούμπα από την πλατεία και την αντίδραση των κατοίκων. Συμμετείχαν όλα τα 18 Να επισημανθεί στο σημείο αυτό ότι με κανέναν τρόπο δεν ζητήθηκε από τη μαθήτρια να παρουσιάσει την προσωπική της ιστορία, μολονότι ήταν γνωστή η καταγωγή της, αλλά αφέθηκε ελεύθερη να αποφασίσει αν η ίδια επιθυμούσε να μιλήσει για αυτήν ή όχι. Σελίδα 25 από 49

26 μέλη. Στην ολομέλεια συζητήθηκε η εξωραϊσμένη εικόνα που είχε το κορίτσι για τη μακρινή της πατρίδα, η οποία αποδίδεται με ποιητική γλώσσα, καθώς και η οδυνηρή εντύπωση που της προκάλεσε η σύγχρονή της πραγματικότητα, η οποία αποδίδεται με ρεαλισμό. επίσης, έγινε συσχετισμός με το γάμο συμφέροντος της Ελένης και του κυρ-θανάση και τους γάμους κατά παραγγελία που διέπραξαν οι «Νύφες» στην ταινία του Π. Βούλγαρη. Η τρίτη ομάδα ακολούθησε με το κεφάλαιο «Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα». Η αφήγηση εδώ είναι πρωτοπρόσωπη, δίνει όμως και την αίσθηση του διαλόγου με τον συγγραφέα, ο οποίος καταγράφει μέσα από τη συζήτησή τους ρεαλιστικά τα χαρακτηριστικά της ζωής του μετανάστη. Είναι ένα βιβλίο που μιλά για ένα βιβλίο που θα γραφτεί (διπλό βιβλίο). Η ομάδα παρουσίασε τον τόπο και χρόνο του αφηγήματος, το πορτρέτο του Κώστα, τον πίνακα τεχνικών και την ιστορία του Κάσπαρ Χάουζερ, προκειμένου να αιτιολογήσει τον τίτλο. Με αφορμή το κείμενό τους, έγινε συζήτηση για τον μετανάστη που αισθάνεται άπατρις και δεν νοσταλγεί, αφομοιωμένος από μια αλλοτριωμένη ζωή σύγχρονης μεγαλούπολης, ένας γκασταρμπάιτερ. Ένας μαθητής από το ακροατήριο αντέδρασε έντονα στην ιδέα ότι κάποιος μπορεί να απαρνηθεί την πατρίδα του και προκάλεσε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση πάνω στο θέμα. Επίσης, έγινε σύγκριση ανάμεσα στη στάση της έφηβης Λιούμπα που νοσταλγεί την πατρίδα της, και του Κώστα με τη δύσκολη παιδική ηλικία στο φτωχό χωριό του Βόλου, ο οποίος δε νιώθει καμία νοσταλγία. Τα παιδιά στο τέλος ανέγνωσαν το απόσπασμα στο οποίο ο Κώστας πληρώνει το νοίκι στη Φράου Μπάουμ. 11 η & 12 η ώρα Στις 2 Μαρτίου συνεχίστηκε και ολοκληρώθηκε το σενάριο με την παρουσίαση των εργασιών των δύο τελευταίων ομάδων στο δίωρο της Λογοτεχνίας. Στο δεύτερο κείμενο του Χατζή «Η τελευταία αρκούδα του Πίνδου», είχαμε την περίπτωση του μετανάστη ο οποίος αντλεί δύναμη από τη νοσταλγία του και ζει με το όνειρο της επιστροφής. Η πατρίδα εξιδανικεύεται, όπως και στην περίπτωση της Λιούμπα, μόνο Σελίδα 26 από 49

27 που εδώ βλέπουμε και τη ματαίωση του ονείρου. Ο ήρωας επιστρέφει σε μια πατρίδα που άλλαξε και για αυτό νιώθει διπλά μόνος. Εύκολα η ομάδα αναγνώρισε τη μοναξιά του ήρωα και την ταύτισή του με τη μοναχική αρκούδα. Αφηγηματικά, ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής Κώστας διηγείται και την ιστορία του άλλου γκασταρμπάιτερ Σκουρογιάννη, ανεπαίσθητα όμως μετατρέπεται σε τριτοπρόσωπο αφηγητή που παρακολουθεί ως παντογνώστης τις πράξεις και τις σκέψεις του ήρωα. Στη συζήτηση που ακολούθησε, τα παιδιά παρατήρησαν πως ούτε η μοίρα του Κώστα ο οποίος δεν ήθελε πατρίδα ούτε του Σκουρογιάννη ο οποίος ζούσε με το όραμα της επιστροφής έγινε καλύτερη με τη μετανάστευση. Αναφέρθηκαν, με αφορμή το κείμενο, σε περιπτώσεις γνωστών τους που επέστρεψαν στην Ελλάδα μετά από διαμονή στο εξωτερικό. Η ομάδα παρουσίασε το πορτρέτο, τη χρονογραμμή της και τον πίνακα με τις αφηγηματικές τεχνικές και διάβασε απόσπασμα με τις πρώτες στιγμές του ήρωα στο Ντομπρίνοβο μετά την επιστροφή του. Ακολούθησε η πέμπτη ομάδα και παρουσίασε με την ίδια σειρά τις δικές της εργασίες για το απόσπασμα από το Ερημιά στο βλέμμα τους του Κ. Λογαρά. Στο δικό της κείμενο είχαμε την ξεκάθαρη περίπτωση ενός τριτοπρόσωπου παντογνώστη αφηγητή ο οποίος εστίαζε στη Γιαννούλα και περιέγραφε με ρεαλιστικό τρόπο τη ζωή της. Σε αυτό το κείμενο είδαμε την Ελλάδα ως χώρα αποστολής αλλά και ως χώρα υποδοχής μεταναστών. Φάνηκε από τα πορτρέτα της Γιαννούλας και του Μπεν η ομοιότητα στα συναισθήματα που βιώνουν οι μετανάστες, καθώς και στις συνθήκες ζωής τους. Το πρωτότυπο που είχε η εργασία αυτής της ομάδας ήταν ότι στη χρονογραμμή τους πρόσθεσαν βίντεο και τραγούδι, ενώ η προηγούμενη ομάδα είχε αρκεστεί σε κείμενο και εικόνες. Διάβασαν απόσπασμα με τη διαμονή του Μπεν στο παλιό λεωφορείο. Ακολούθησε η συλλογή των φύλλων αξιολόγησης των ομάδων. Την καλύτερη βαθμολογία συγκέντρωσε η πρώτη ομάδα και πολύ κοντά ακολουθούσε η τρίτη και Σελίδα 27 από 49

28 μετά η δεύτερη. Χαμηλότερο σκορ είχε η τέταρτη και ακόμη χαμηλότερο η πέμπτη ομάδα. 19 Διανεμήθηκαν και φύλλα αξιολόγησης του σεναρίου. Συλλέχθηκαν συμπληρωμένα 15 φύλλα. Στην πρώτη ερώτηση η πλειοψηφία των απαντήσεων έδειξε ότι πολύ θεώρησαν οι μαθητές ότι βελτιώθηκε η γνώση τους για το φαινόμενο της μετανάστευσης (9 στα 15), ενώ 6 μαθητές θεώρησαν ότι βελτιώθηκε αρκετά. Στη δεύτερη ερώτηση για τις γνώσεις για τη λογοτεχνία, η πλειοψηφία αποφάνθηκε ότι βελτιώθηκε αρκετά (9 στα 15), πέντε μαθητές πολύ και ένας μόνο μέτρια. Ως θετικό στοιχείο του σεναρίου χαρακτήρισαν τις γνώσεις που απέκτησαν για το φαινόμενο της μετανάστευσης, καθώς και τις παρουσιάσεις των ομάδων με το PowerPoint. Αδύναμο στοιχείο εντόπισε μόνο ένας μαθητής αναφορικά με τη δραστηριότητα 3. Η δημιουργία διαδραστικής αφίσας, την οποία προέβλεπε το συνταγμένο σενάριο με τη χρήση του Glogster παρακάμφθηκε, γιατί πρώτον το σενάριο είχε ήδη υπερβεί τα χρονικά του όρια κατά πολύ, και δεύτερον οι μαθητές με τη λεπτομερή παρουσίαση των ομάδων είχαν ήδη σχηματίσει μια πολύ καλή εικόνα του βασικού θέματος. 19 Οι αριθμοί 3, 2, 1 αντιστοιχούσαν στις τιμές πολύ, αρκετά και μέτρια και η βαθμολογία είχε ως εξής: ομάδα 1= 43, ομάδα 2=40, ομάδα 3=42, ομάδα 4=38, ομάδα 5=28. Σελίδα 28 από 49

29 ΣΤ. ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Φύλλο εργασίας Α Φάσης Ακούσατε αποσπάσματα από το μυθιστόρημα Μικρό ημερολόγιο συνόρων του Γκαζμέντ Καπλάνι, το μυθιστόρημα Συναξάρι Αντρέα Κορδοπάτη του Θανάση Βαλτινού και το διήγημα του Αντώνη Σουρούνη, «Ξενοφοβία». Η ανάγνωση των κειμένων, η ταινία μικρού μήκους Η καλύτερη πατρίδα που παρακολουθήσατε, το τρέιλερ της ταινίας Νύφες, τα τρία τραγούδια που ακούσατε («Ξενιτεμένο μου πουλί», «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου» και «Στην Αμερική»), όπως και η συζήτηση που ακολούθησε, ανέδειξαν το κοινωνικό φαινόμενο της μετανάστευσης και τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία μας βίωσε το φαινόμενο αυτό άλλοτε, και το βιώνει και σήμερα. Ανά ομάδες αποτυπώστε α) τα συναισθήματα σας σε ένα αρχείο επεξεργασίας κειμένου (Word) και β) τις συμπερασματικές σας σκέψεις με τη χρήση του προγράμματος παρουσίασης (PowerPoint). Δημιουργήστε μία-δύο διαφάνειες όπου, εκτός του λεκτικού κειμένου, μπορείτε να ενσωματώσετε εικόνες ή φωτογραφίες από το διαδίκτυο και ήχο (προαιρετικά). Τίτλος της παρουσίασης : ΟΜΑΔΑ.. «γιατί η ξενιτιά» Σελίδα 29 από 49

30 Β Φάση κυρίως ανάγνωση Α ομάδα Κώστας Ακρίβος Τα κόκκινα sebago Εισαγωγικά: Αφού: Α) διαβάσετε το οπισθόφυλλο της συλλογής: «Μαύρη κλωστή που συνδέει τις έντεκα ιστορίες αυτού του βιβλίου είναι η άρνηση των "Ξένων". Σε ορισμένες αφηγήσεις ο άτεγκτος ρατσισμός καθορίζει ανενόχλητος τη μοίρα των προσφύγων, ενώ σε άλλες υποφώσκει και επωάζει το δύσκολο μέλλον των "ηρώων" του. Όταν δεν παρουσιάζεται με γυμνό το πρόσωπο, ελίσσεται στις ύπουλες παραλλαγές του ή μεταμορφώνεται σε λόγο παραμυθιού. Σε κάθε περίπτωση, όμως, είναι σαν την Εθνική Οδό που κόβει κάθετα και καταργεί τους χωματόδρομους των χωραφιών που διασχίζει. Σε άλλες εποχές όλοι εμείς -αυτόχθονες και μετανάστες- αυτή την Εθνική Οδό θα τη λέγαμε Πατρίδα. Σήμερα, δυστυχώς και συχνά, Αλλοδαπή.» Β) Διαβάστε με ατομική ανάγνωση ολόκληρο το διήγημα και συμπληρώστε τις παρακάτω δραστηριότητες Δραστηριότητα 1 Με τη χρήση του προγράμματος παρουσίασης (PowerPoint) δημιουργήστε τις προσωπογραφίες των ηρώων της ιστορίας, του Ισμαήλ, του Νίκου και του αφηγητή. Σε κάθε διαφάνεια σημειώστε λέξεις και εκφράσεις του κειμένου, που αναφέρονται στους ήρωες και τεκμηριώνουν το πορτρέτο τους, όπως το αποδίδετε. Σε κάθε διαφάνεια μπορείτε να ενσωματώσετε και εικόνες, αν κρίνετε πως βοηθούν στην καλύτερη απόδοση του πορτρέτου (προαιρετικά). Σε ξεχωριστή διαφάνεια σχηματίστε το πορτρέτο των προσώπων που περιβάλλουν τους ήρωες. Θυμόσαστε πως ο κοινωνικός περίγυρος, ως χορός τραγωδίας, πλαισιώνει τους ήρωες και συμβάλλει στην ανάδειξη του ήθους τους. Σελίδα 30 από 49

31 Δραστηριότητα 2 Αφού φτιάξατε τα πορτρέτα των ηρώων, αποτυπώστε τις μεταξύ τους σχέσεις. Χρησιμοποιήστε τη διαδικτυακή εφαρμογή Text2mindmap και στους κόμβους τοποθετείστε τα πρόσωπα ενώ οι σύνδεσμοι προσδιορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των προσώπων. Δραστηριότητα 3 Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα με την επιδίωξη να γίνει κατανοητό πως η ποιητική του διηγήματος στηρίζεται στη ρεαλιστική γραφή του δημιουργού, η οποία με τον τρόπο της συμβάλλει στην ανάδειξη της τραγικότητας της ιστορίας. Κώστας Ακρίβος: Τα κόκκινα Sebago Αφηγητής Αφηγηματικοί τρόποι Εκφραστικά μέσα (εικόνες, μεταφορές, παρομοιώσεις κλπ) και σχήματα λόγου Γλώσσα Ύφος Οι απαντήσεις στις δραστηριότητες: αποθηκεύονται στον φάκελο του σεναρίου και αναρτώνται στο Wiki του μαθήματος από τον υπεύθυνο της ομάδας, μετά τις διορθώσεις από τη διδάσκουσα. Σελίδα 31 από 49

32 Β Φάση κυρίως ανάγνωση Β ΟΜΑΔΑ Μάνος Κοντολέων, Μια ιστορία του Φιοντόρ (απόσπασμα) Εισαγωγικά: ο Μάνος Κοντολέων στο μυθιστόρημά του Μια ιστορία του Φιοντόρ δημιούργησε τη μυθιστορηματική του παρέα για να απαντήσει σε ερωτήματα όπως: Πώς νιώθει ο μετανάστης; Τι κρατάει και τι αφήνει από την προσωπική του ιστορία; Παρουσιάζει όλες τις δυσκολίες της ένταξης και της προσαρμογής των μεταναστών και την αγωνιώδη προσπάθειά τους να βρουν μια νέα ισορροπία. H ιστορία της Λιούμπα και της μητέρας της, μετανάστριες από ανάγκη, είναι η ιστορία και πολλών άλλων ανθρώπων. Η μάνα με ρεαλισμό αναφέρεται στα γεγονότα που την έσπρωξαν να πάρει τον δρόμο της μετανάστευσης και η έφηβη κόρη με νοσταλγία για ό,τι άφησε πίσω προσπαθεί να κρατήσει την ταυτότητα της. «Η ηρωίδα του βιβλίου σας, η 16χρονη μετανάστρια από τη Ρωσία, επιμένει στη διατήρηση της γλώσσας και σε όσα συνιστούν την ταυτότητα της, αρνούμενη πεισματικά να ενσωματωθεί. Στους σημερινούς καιρούς, τι μπορεί να είναι πατρίδα και ποιο το τραύμα της μετανάστευσης; Πατρίδα δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο παρά ο τόπος όπου γεννηθήκαμε, ο τόπος των γονιών και των παππούδων μας. Αν τύχει στη ζωή μας να μεταναστεύσουμε, θα ήταν ευχής έργο η χώρα που μας υποδέχεται να μας αφήνει να εκφράζουμε την προσωπική μας ταυτότητα. Αλλά ακόμα και τότε το τραύμα υπάρχει, υπάρχει η αίσθηση της αποκοπής. Όλα αυτά πάντα ίσχυαν, ισχύουν πιστεύω και τώρα, άσχετα αν τώρα πια οι μετακινήσεις είναι πιο συχνές, πολλές φορές γίνονται κατόπιν ελεύθερης απόφασης. Η νέα κοινωνία έχει μια πολυπολιτισμική μορφή. Πρέπει να τη διατηρεί, διαφορετικά θα επανέλθουμε σε μια κοινωνία Σελίδα 32 από 49

33 αποικιοκρατικών απόψεων.» 20 απαντά ο Μ. Κοντολέων στο ερώτημα της δημοσιογράφου και μέσα από το μυθιστόρημά του αναδεικνύει τη σύνδεση του κοινωνικού φαινομένου της μετανάστευσης με οικονομικές και πολιτικές αλλαγές. Δραστηριότητα 1 Αφού διαβάσετε τα δύο πρώτα κεφάλαια του μυθιστορήματος, εντοπίστε τις δύο ηρωίδες, τη 16χρονη Λιούμπα και τη μητέρα της, Ελόνα, στα δυο χρονικά επίπεδα, τα οποία ορίζονται με την αναγκαστική τους μετανάστευση. Με τη χρήση του προγράμματος παρουσίασης (PowerPoint) δημιουργήστε το πορτρέτο των δύο ηρωίδων, όπως θα ήταν τότε στον γενέθλιο τόπο τους και τώρα στη ξένη χώρα. Στις διαφάνειες να εντάξετε λεκτικό κείμενο, εικόνες και ήχο (προαιρετικά). Η προσωπογραφία κάθε ηρωίδας οφείλει να γίνει με γνώμονα την ανάδειξη των αξιών που πρεσβεύει η καθεμιά τους. Δραστηριότητα 2 Εντοπίστε τα πρόσωπα που πλαισιώνουν τις ηρωίδες (παρελθόν και παρόν) και αναδείξτε τις σχέσεις των προσώπων. Χρησιμοποιείστε τη διαδικτυακή εφαρμογή Text2mindmap και τοποθετήστε τα πρόσωπα στους κόμβους, ενώ με τους συνδέσμους προσδιορίστε τις μεταξύ τους σχέσεις. Λάβετε υπόψη για τον προσδιορισμό των σχέσεων πως η ανάγνωση των αποσπασμάτων γίνεται με σκοπό τη διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο ο μετανάστης βιώνει τη μετανάστευση, καθώς και της στάσης ή των στάσεων των ντόπιων έναντι των μεταναστών. Δραστηριότητα 3 «Είναι από τις σπάνιες φορές που η τεχνική της αληθοφάνειας και της αυθεντικοποίησης εφαρμόζεται με τέτοια επιτυχία.» 21. Συμπληρώστε τον 20 Από συνέντευξη του Μάνου Κοντολέων στην Αγγελική Μπομπούλα στην εφ. Βραδυνή. Η συνέντευξη και Σελίδα 33 από 49

34 παρακάτω πίνακα με την επιδίωξη να γνωρίσετε την ποιητική ενός ρεαλιστικού κειμένου με νοηματικό άξονα τη μετανάστευση. Μάνος Κοντολέων, Μια ιστορία του Φιοντόρ (απόσπασμα) Αφηγητής Αφηγηματικοί τρόποι Εκφραστικά μέσα (εικόνες, μεταφορές, παρομοιώσεις κ. ά.) και σχήματα λόγου Γλώσσα Ύφος Οι απαντήσεις στις δραστηριότητες να αποθηκευτούν στον φάκελο του σεναρίου και να αναρτηθούν στο Wiki του μαθήματος από τον υπεύθυνο της ομάδας, μετά τις διορθώσεις από τη διδάσκουσα. 21 Από την εισήγηση του μέλους της Επιτροπής Κρατικών Βραβείων Παιδικής Λογοτεχνίας 2004, Ανδρέα Καρακίτσιου, καθηγητή Π. Λ. στο Α.Π.Θ. Η εισήγηση στην Σελίδα 34 από 49

35 Β Φάση κυρίως ανάγνωση Γ ΟΜΑΔΑ Δημήτρης Χατζής, «Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα» (απόσπασμα από το Διπλό βιβλίο) Εισαγωγικά: Στο μυθιστόρημα Το Διπλό Βιβλίο ο Δημήτρης Χατζής αναφέρεται και στη μετανάστευση των Ελλήνων τη μεταπολεμική περίοδο προς αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής. Με αφήγηση μη γραμμική, με τα κεφάλαια να παρουσιάζουν αυτονομία, έτσι που να μπορούν να διαβαστούν ως διηγήματα, ο Δ. Χατζής με ρεαλιστική γραφή προβάλλει στα πρόσωπα των ηρώων ανάγλυφα στιγμές της ζωής των Ελλήνων μεταναστών στη Γερμανία. Αν και ρεαλιστική η γραφή του καταφέρνει να μεταφέρει στον αναγνώστη τη συγκίνηση, καθώς το κείμενο κινείται μεταξύ του κοινωνικού αδιέξοδου της πραγματικότητας και της ελπίδας για ένα καλύτερο αύριο. Το τρίτο κεφάλαιο με τον τίτλο «Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα» δίνει την εικόνα του μετανάστη εργάτη στη Γερμανία. Ο Κώστας, κεντρικός ήρωας, κινείται μεταξύ του δωματίου που μένει, του εργοστασίου, που δουλεύει και του ελληνικού καφενείου, όπου συναντά τους συμπατριώτες του. Πηγαίνει με τα πόδια στο εργοστάσιο και η διαδρομή είναι καθημερινά η ίδια. Στο ελληνικό καφενείο συναντά τους άλλους Έλληνες, μετανάστες ή φοιτητές, που ζουν στην ίδια πόλη. Δραστηριότητα 1 Παρουσιάστε το σκηνικό πλαίσιο όπου εντάσσεται ο ήρωας. Γνωρίστε τον τόπο όπου ζει και εργάζεται και εντοπίστε το χρονικό διάστημα που βρίσκεται εκεί. Για να κατανοήσετε το περιβάλλον του ήρωα, πλοηγηθείτε στο αφιέρωμα της εφημερίδας Καθημερινής Η μετανάστευση στη Γερμανία. Στη συνέχεια χρησιμοποιείστε το πρόγραμμα παρουσίασης (PowerPoint) και αποτυπώστε το σκηνικό πλαίσιο, όπου Σελίδα 35 από 49

36 εντάσσεται ο ήρωας. Ταιριάξτε στις διαφάνειες λεκτικό κείμενο, εικόνα, ήχο. (2-3 διαφάνειες). Δραστηριότητα 2 α) Με τη χρήση του προγράμματος παρουσίασης (PowerPoint) δημιουργήστε την προσωπογραφία του ήρωα, του Κώστα. Σε κάθε διαφάνεια σημειώστε λέξεις, εκφράσεις- κλειδιά του κειμένου, που αποκαλύπτουν και τεκμηριώνουν το πορτρέτο του, όπως το αποδίδετε. Ενσωματώστε, επίσης, εικόνες και ήχο (προαιρετικά). β) Ο Κώστας αναφέρει για τον εαυτό του «Το δικό μου το εντστασιόν είναι τούτη η Στουτγκάρτη στη Γερμανία. Δεν τη διάλεξα μου λαχε». 22 Παρακάτω επίσης αναφέρει πως ο συγγραφέας του είχε μιλήσει για τον Κάσπαρ Χάουζερ «Και μου εξηγάει και μένα για τον Κάσπαρ Χάουζερ αυτόν, πως είταν ένα παιδί που βρέθηκε, λέει, στη Γερμανία, μέσα στο δάσος. Βρέθηκε- δεν ήρθε». 23 Να βρείτε πληροφορίες για την περίπτωση του Κασπάρ Χάουζερ και να εντοπίσετε τον άξονα που τον συνδέει με τον ήρωα/πρωταγωνιστή του κειμένου. Δραστηριότητα 3 Ο Δημήτρης Χατζής είναι ρεαλιστής. Οι ρεαλιστές πεζογράφοι «όσο κι αν αποφεύγουν τις συναισθηματικές εξάρσεις, τις κρίσεις και τις προσωπικές ερμηνείες, τα όσα γράφουν επηρεάζονται έστω και έμμεσα από τις πεποιθήσεις τους». 24 Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα. Δημήτρης Χατζής, «Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα» Αφηγητής 22 Δ. Χατζής, Το διπλό βιβλίο, Αθήνα 1977[1976] Καστανιώτης, σελ Δ. Χατζής, Το διπλό βιβλίο, Αθήνα 1977[1976] Καστανιώτης, σελ Λεξικό λογοτεχνικών όρων, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2000, σελ Σελίδα 36 από 49

37 Αφηγηματικοί τρόποι Γλώσσα Οι απαντήσεις στις δραστηριότητες να αποθηκευτούν στον φάκελο του σεναρίου και να αναρτηθούν στο Wiki του μαθήματος από τον υπεύθυνο της ομάδας, μετά τις διορθώσεις από τη διδάσκουσα. Σελίδα 37 από 49

38 Β Φάση κυρίως ανάγνωση Δ ΟΜΑΔΑ Δημήτρης Χατζής, «Η τελευταία αρκούδα του Πίνδου» (απόσπασμα από το Διπλό βιβλίο) Εισαγωγικά: Ο Κώστας και ο Σκουρογιάννης είναι οι δυο Έλληνες μετανάστες που εργάζονται σκληρά σε εργοστάσιο της γερμανικής μεγαλούπολης και συναντιούνται στο ελληνικό καφενείο της. Ο Κώστας ομολογεί «είμαι ένας άνθρωπος χωρίς πατρίδα». Ο Σκουρογιάννης, αν και έχει είκοσι χρόνια στη Γερμανία, «όλα του μείνανε ξένα, πεντάξενα, μακριά από αυτόν, αδιάφορα, ανύπαρκτα-μια μάντρα κλεισμένη γύρω του [ ] Αυτή ήταν η Γερμανία του Σκουρογιάννη» 25 Δραστηριότητα 1 α) Με τη χρήση του προγράμματος παρουσίασης (PowerPoint) δημιουργήστε την προσωπογραφία του Σκουρογιάννη. Η προσωπογραφία του να δίνει απαντήσεις στα ερωτήματα που προκύπτουν από την ανάγνωση του κειμένου: τι φανερώνει για την προσωπικότητα του Σκουρογιάννη η επιμονή στη χρήση της ηπειρώτικης ντοπιολαλιάς; Με ποιον τρόπο επιβεβαιώνει σχεδόν καθημερινά στη ξένη χώρα την ταυτότητά του; Με ποιον τρόπο διατηρεί τη σχέση του με τον γενέθλιο τόπο; Τι νοηματοδοτεί την ύπαρξή του όσον καιρό βρίσκεται στην ξενιτιά; Σε κάθε διαφάνεια σημειώστε λέξεις και φράσεις-κλειδιά του κειμένου, που αποκαλύπτουν και τεκμηριώνουν το πορτρέτο του, όπως το αποδίδετε. Ενσωματώστε επίσης εικόνες και ήχο (προαιρετικά). «Ο Σκουρογιάννης μας χαιρέτησε, μας αποχαιρέτησε προχτές. Γύρισε στην πατρίδα. Πήρε, λοιπόν, τη μικρή του τη σύνταξη για τα είκοσι χρόνια του, είχε 25 Δ. Χατζής, Το Διπλό Βιβλίο, Αθήνα 1977[1976] Καστανιώτης, σελ. 125 Σελίδα 38 από 49

39 βέβαια και κάτι λεφτά μαζεμένα με την τόση στέρηση και ξεκίνησε αμέσως για την Ελλάδα πίσω για το Ντομπρίνοβο Ηλιοχώριον, επαρχία Δωδώνης Πέρα, μπροστά του, ο Γυφτόκαμπος. Αντίκρυ του εκείνη η πλαγιά με τα πεύκα, τα ελάτια να κατρακυλούν αραδιαστά, πυκνά, στητά, φουντωτά. Ξωπίσω της, πέρα τα βουνά τα μεγάλα όπως τα ξερε. Ο τόπος του» (απόσπασμα από το έκτο κεφάλαιο «Η τελευταία αρκούδα του Πίνδου»). Η εικόνα του γενέθλιου τόπου όταν γυρίζει ο Σκουρογιάννης είναι αληθινή; Έμεινε ο τόπος του αναλλοίωτος για είκοσι χρόνια; Τον δικαίωσε ο νόστος του για το Ντομπρίνοβο; Με την επιστροφή του έγινε ένας από τους Ντομπρινοβίτες; Ο νόστος του Σκουρογιάννη αποκατέστησε τη συνέχεια παρόντος και παρελθόντος; Πώς εισπράττει ο ήρωας την αλλαγή του τόπου και των συμπολιτών του; β) Με τη χρήση του προγράμματος παρουσίασης (PowerPoint) δημιουργήστε την προσωπογραφία του Σκουρογιάννη όταν επιστρέφει στον τόπο του. Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα συνθέτουν το πορτρέτο του Σκουρογιάννη στο Ντομπρίνοβο της επιστροφής. Σε κάθε διαφάνεια σημειώστε λέξεις και φράσειςκλειδιά του κειμένου, που αποκαλύπτουν και τεκμηριώνουν το πορτρέτο του, όπως το αποδίδετε. Ενσωματώστε επίσης εικόνες και ήχο (προαιρετικά). Δραστηριότητα 2 Η χρονογραμμή ως τρόπος οπτικής αναπαράστασης της σχέσης του χρόνου με την ανθρώπινη δραστηριότητα προσφέρεται για την παρουσίαση της πορείας του Σκουρογιάννη. Η ζωή του Σκουρογιάννη ορίζεται από δύο τόπους, τη Στουτγκάρτη και το Ντομπρίνοβο. Χρησιμοποιείστε τη χρονογραμμή Dipity και διατάξτε α) τα πορτρέτα του Σκουρογιάννη, β) εικόνες και αρχεία ήχου που παρουσιάζουν τη ζωή των Ελλήνων μεταναστών στη Γερμανία αρχικά και τη ζωή του έλληνα μετανάστη που επιστρέφει στην πατρίδα μετά είκοσι χρόνια. Αφού φτιάξετε τη χρονογραμμή, απαντήστε στα ερωτήματα: Σε ποια συμπεράσματα καταλήγετε με αφορμή το πρόσωπο του Σελίδα 39 από 49

40 Σκουρογιάννη για την εικόνα της Ελλάδας; Με ποια εικόνα της Ελλάδας έζησε ο Σκουρογιάννης και ποια εικόνα βιώνει με τον γυρισμό; Δραστηριότητα 3 Η γραφή του Δημήτρη Χατζή είναι ρεαλιστική. Παρατηρείστε τις αφηγηματικές τεχνικές και το γλωσσικές επιλογές του συγγραφέα και συμπληρώστε τον πίνακα. Χατζής, Η τελευταία αρκούδα του Πίνδου Αφηγητής Αφηγηματικοί τρόποι Εκφραστικά μέσα (εικόνες, μεταφορές, παρομοιώσεις κ. ά.) και σχήματα λόγου Γλώσσα Ύφος Οι απαντήσεις στις δραστηριότητες να αποθηκευτούν στον φάκελο του σεναρίου και να αναρτηθούν στο Wiki του μαθήματος από τον υπεύθυνο της ομάδας, μετά τις διορθώσεις από τη διδάσκουσα. Σελίδα 40 από 49

41 Β Φάση κυρίως ανάγνωση Ε ΟΜΑΔΑ Κώστας Λογαράς, «Ερημιά στο βλέμμα τους» (απόσπασμα) Εισαγωγικά: Ο Κώστας Λογαράς, στο μυθιστόρημα Ερημιά στο βλέμμα τους, με πρωταγωνίστρια μια γερόντισσα μετανάστρια στην Αμερική, παρουσιάζει στιγμές των τελευταίων πενήντα χρόνων της ιστορίας της χώρας μας, όσον αφορά τη μετανάστευση. Ερωτώμενος ο συγγραφέας αν το μυθιστόρημά του Ερημιά στο βλέμμα τους είναι οδοιπορικό στον χρόνο ή στις ανθρώπινες ψυχές απάντησε «Είναι μια καταβύθιση στην ανθρώπινη ψυχή. Στον άνθρωπο όποιας εθνικότητα, χρόνου, χώρου ή καταγωγής. Πραγματεύεται το θέμα της μετανάστευσης αλλά και επιδιώκει να δείξει ότι οι άνθρωποι είμαστε περισσότερο από οτιδήποτε μετανάστες μέσα μας. Αποξενωμένοι από τον εαυτό μας. Υπ αυτή την έννοια, όλος ο κόσμος είναι μία εν δυνάμει ξενιτιά. Υπάρχει άραγε στέρεος τόπος, πουθενά; «Υπάρχει» λέει η ηρωίδα μου. Είναι το αναπαλλοτρίωτο μέσα μας. «Όλος ο κόσμος θα πει η ηρωίδα είναι μία ξενιτιά. Και μόνο η ψυχή του ανθρώπου μένει ίδια. Άμα το θέλει ναι, μένει η ίδια» 26. Δραστηριότητα 1 α) Με τη χρήση του προγράμματος παρουσίασης (PowerPoint) δημιουργήστε την προσωπογραφία της Γιαννούλας, επιδιώκοντας να αναδείξετε το αξιακό της σύστημα. Το πορτρέτο της Γιαννούλας για να είναι πλήρες πρέπει να αναφέρεται στη 26 Η συνέντευξη με τον Κώστα Λογαρά από τον Γιάννη Πλιώτα στο: kostas_logaras_interview_by_giannis_pliotas/ Σελίδα 41 από 49

42 Γιαννούλα του 1964 στο Σικάγο και στη Γιαννούλα του 2004 στη Σπαρτιά της ορεινής Πελοποννήσου. Σε κάθε διαφάνεια σημειώστε λέξεις, εκφράσεις- κλειδιά του κειμένου, που αποκαλύπτουν και τεκμηριώνουν το πορτρέτο της, όπως το αποδίδετε. Ενσωματώστε επίσης εικόνες ή φωτογραφίες από το διαδίκτυο. β) Με τη χρήση του προγράμματος παρουσίασης (PowerPoint) δημιουργήστε την προσωπογραφία του Μπεν, επιδιώκοντας να αναδείξετε το ήθος του μέσα από τη συνομιλία του με τη γερόντισσα Γιαννούλα, όταν εκείνη γυρίζει στο γενέθλιο τόπο της μετά από σαράντα χρόνια. Σε κάθε διαφάνεια σημειώστε λέξεις, εκφράσειςκλειδιά του κειμένου, που αποκαλύπτουν και τεκμηριώνουν το πορτρέτο του, όπως το αποδίδετε. Ενσωματώστε επίσης εικόνες ή φωτογραφίες από το διαδίκτυο. Δραστηριότητα 2 Η χρονογραμμή ως τρόπος οπτικής αναπαράστασης της σχέσης του χρόνου με την ανθρώπινη δραστηριότητα προσφέρεται για την παρουσίαση της πορείας της Γιαννούλας και του Μπεν. Η ζωή της Γιαννούλας ορίζεται από δύο τόπους, το Σικάγο της Αμερικής και τη Σπαρτιά της ορεινής Πελοποννήσου, ενώ του Μπεν ορίζεται από το Φίερι της Αλβανίας και τη Σπαρτιά της ορεινής Πελοποννήσου. Χρησιμοποιείστε τη χρονογραμμή Dipity και διατάξτε α) τα πορτρέτα της Γιαννούλα και του Μπεν, β) εικόνες και αρχεία ήχου που παρουσιάζουν α) τη ζωή των Ελλήνων μεταναστών στην Αμερική, β) τη μετανάστευση Αλβανών στην Ελλάδα το 1989 και γ) τη ζωή Ελλήνων και μεταναστών παραμονές των Ολυμπιακών Αγώνων το Αφού φτιάξετε τη χρονογραμμή, στοχαστείτε και το λόγο της Γιαννούλας: «Όλος ο κόσμος είναι μία ξενιτιά. Και μόνο η ψυχή του ανθρώπου μένει ίδια. Άμα το θέλει ναι, μένει η ίδια». Δραστηριότητα 3 Παρατηρείστε τις αφηγηματικές τεχνικές και το γλωσσικές επιλογές του συγγραφέα και συμπληρώστε τον πίνακα. Σελίδα 42 από 49

43 Λογαράς, Ερημιά στο βλέμμα τους Αφηγητής Αφηγηματικοί τρόποι Εκφραστικά μέσα (εικόνες, μεταφορές, παρομοιώσεις κ. ά.) και σχήματα λόγου Γλώσσα Ύφος Οι απαντήσεις στις δραστηριότητες να αποθηκευτούν στον φάκελο του σεναρίου και να αναρτηθούν στο Wiki του μαθήματος από τον υπεύθυνο της ομάδας, μετά τις διορθώσεις από τη διδάσκουσα. Σελίδα 43 από 49

44 Ζ. ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ Η. ΚΡΙΤΙΚΗ Πρόκειται για ένα καλοδουλεμένο θεματικό σενάριο, το οποίο εξετάζει το επίκαιρο πρόβλημα της μετανάστευσης, όπως αυτό παρουσιάζεται σε πρόσφατα κείμενα νεοελληνικής πεζογραφίας. Θετική παράμετρος του είναι η παρουσίαση πολλών οπτικών γωνιών: ο ξένος μετανάστης στην Ελλάδα (Αλβανός, Ρώσος), ο έλληνας μετανάστης της δεκαετίας του 50 και του 60 σε Γερμανία και Αμερική, ο σύγχρονος έλληνας μετανάστης. Αυτή τη διάσταση έγινε προσπάθεια να υπηρετήσει και η παρούσα εφαρμογή του σεναρίου. Προστέθηκαν κείμενα, τραγούδι και ταινία, στοιχεία τα οποία συμπλήρωσαν το παζλ με το ελληνικό μεταναστευτικό ρεύμα σε υπερπόντιους προορισμούς στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Ένα ζήτημα που προέκυψε στην εφαρμογή του σεναρίου είναι η υπέρβαση των χρονικών ορίων του κατά 4 ώρες (8 στο συνταγμένο και 12 στην εφαρμογή). Η ανταπόκριση των μαθητών ήταν βέβαια αργή και χαλαρή, εκτός όμως από αυτό, το ενδιαφέρον τους δεν είχε εξαντληθεί στον προβλεπόμενο χρόνο απεναντίας, θα μπορούσε να ειπωθεί πως η προσοχή τους εντάθηκε στη φάση της παρουσίασης των εργασιών. Η συνεργασία μάλιστα με τη συνάδελφο εκπαιδευτικό και το μάθημα της Κοινωνιολογίας λειτούργησε πολύ θετικά, γοήτευσε τους μαθητές και τους ενεργοποίησε. Έτσι η κατασπατάληση των χρονικών περιθωρίων δεν θεωρήθηκε τελικά μειονέκτημα, αν και χρησιμοποιήθηκαν και ώρες της Κοινωνιολογίας, διότι έτσι υπηρετούνταν η πολύπλευρη προσέγγιση του φαινομένου. Άλλωστε, ο κύριος σκοπός του συνταγμένου σεναρίου, που ήταν η διαμόρφωση ενός κριτηρίου «για να γνωρίσει ο έφηβος τη δύναμη ή την αδυναμία του να αποδεχτεί διαφορετικές ή ευάλωτες κοινωνικές ομάδες», σε αυτό το σημείο επιτεύχθηκε. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί πως η συμμετοχή των παιδιών εξαντλούνταν στις εργασίες που έκαναν εντός του σχολείου και του εργαστηρίου πληροφορικής. Ήταν Σελίδα 44 από 49

45 παντελώς αρνητικοί σε οποιαδήποτε επιβάρυνσή τους εκτός διδακτικών ωρών. Αυτός ήταν και ο λόγος που απορρίφθηκαν εκ προοιμίου οι ατομικές εργασίες για το σπίτι. Από την αξιολόγηση του σεναρίου, τέλος, την οποία έκαναν οι ίδιοι οι μαθητές, προέκυψε πως αποτίμησαν θετικά αυτή τους την εμπειρία και αισθάνονται ικανοποιημένοι περισσότερο από τη πραγμάτευση του θέματος (γνώσεις για τον κόσμο, αξίες, στάσεις ζωής) και δευτερευόντως από την εμβάθυνσή τους σε λογοτεχνικές τεχνικές (γνώσεις για τη λογοτεχνία). Η χρήση του εργαστηρίου πληροφορικής για όλες τις διδακτικές ώρες είχε εξασφαλιστεί, γιατί από την αρχή της σχολικής χρονιάς είχε τεθεί ως προϋπόθεση στον προγραμματιστή. Η εξοικείωση των μαθητών με συγκεκριμένα προγράμματα του Η/Υ. δεν είχε προηγηθεί, αλλά δεν προέκυψαν προβλήματα. Θ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ζουργός, Ι. & Χοντολίδου Ε Διδάσκοντας τον «ξένο» μέσα από τη λογοτεχνία, στο Δημοτικό Σχολείο. Στο: Τρέσσου Ευαγγελία & Σούλα Μητακίδου (επιμ). Η διδασκαλία της γλώσσας και των μαθηματικών: εκπαίδευση γλωσσικών μειονοτήτων. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, Κηπουροπούλου, Ευ Μελέτη της εθνικής ταυτότητας και ετερότητας μέσω της παραγωγής λόγου μαθητών και μαθητριών με πολιτισμική ετερότητα: πολυπολιτισμικότητα και πολλαπλές ταυτότητες, διδακτορική διατριβή, Θεσσαλονίκη, Α.Π.Θ. Χοντολίδου, Ε Ταυτότητες και ετερότητες: ταυτότητες και λογοτεχνία στο σχολείο. Στο: Ανδρούσου Α. (υπεύθυνη σειράς) Εκπαίδευση Μουσουλμανοπαίδων. Κλειδιά και Αντικλείδια. Αθήνα: ΥΠΕΠΘ & Πανεπιστήμιο Αθηνών. Χοντολίδου, Ε Ο ξένος: εικόνες για τον άλλο. Στο: Ομάδα Έρευνας για τη Διδασκαλία της Λογοτεχνίας. Στο: Β. Αποστολίδου, Β. Καπλάνη και Ε. Χοντολίδου Σελίδα 45 από 49

46 (επιμ). Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο: μια νέα πρόταση διδασκαλίας/ Αθήνα: Τυπωθήτω Γιώργος Δαρδανός, Σελίδα 46 από 49

47 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Αξιολόγηση ομάδων Αξιολόγηση Α Β Γ Δ Ε ομάδων Ομάδα Ομάδα Ομάδα Ομάδα Ομάδα Κείμενα Κώστ Μάν Δημήτρ Δημήτρ Κώστ Ανάγνωσης ας Ακρίβος ος ης Χατζής ης Χατζής ας Λογαράς Τα κόκκινα Sebago Κοντολέων Μια ιστορία του Φιοντόρ βιβλίο Το διπλό (απόσ) Το διπλό βιβλίο (απόσπ.) Ερημιά βλέμμα (απόσπ) στο τους (απόσπ.) Δραστηριότητα 1 η power point(1 η, 2, 4 η, 5 η : πορτρέτα- 3 η : χώρος- χρόνος) Πολύ Αρκετά Μέτρια Δραστηριότητα 2 η Εννοιολογικός χάρτης (1 η και 2 η ) Παρουσίαση πορτρέτο (3 η ) Χρονογραμμη (4 η και 5 η ) Σελίδα 47 από 49

48 Πολύ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Α Β Γ Δ Ε ΣΕΝΑΡΙΟΥ Ομάδα Ομάδα Ομάδα Ομάδα Ομάδα Αρκετά Μέτρια Δραστηριότητα 3 η Πίνακας αφηγημ. τεχνικών Πολύ Αρκετά Μέτρια Σελίδα 48 από 49

49 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι βελτιώθηκε η γνώση σας για το φαινόμενο της μετανάστευσης; (γνώσεις για τον κόσμο.) Πολύ Αρκετά Μέτρια Σε ποιο βαθμό βελτιώθηκαν οι γνώσεις για τη λογοτεχνία (γνώσεις για τη λογοτεχνία ) Πολύ Αρκετά Μέτρια Ποιο σημείο του σεναρίου κρίνετε ως το πλέον επιτυχημένο και ποιο θεωρείτε πως παρουσιάζει αδυναμίες; στοιχείο Θετικό στοιχείο Αδύναμο Αξιολόγηση σεναρίου Σελίδα 49 από 49