ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΖΩΣΙΜΑΙΑΣ ΣΧΟΛΗΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Transcript

1 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΖΩΣΙΜΑΙΑΣ ΣΧΟΛΗΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

2 «ÆÙÓÉÌÁÄÅÓ» Ôñéìçíéáßï Ðåñéïäéêü ôïõ Óõëëüãïõ Áðïöïßôùí ôçò Æùóéìáßáò Ó ïëþò Éùáííßíùí ÊÙÄÉÊÏÓ 6977 Ãñáöåßá: ÉÙÁÍÍÉÍÁ: Áíôþíç Ôñßôóç 4-6 ÔÊ ÁÈÇÍÁ: Áóêëçðéïý 141 Ô.Ê Ôçë ÉäéïêôÞôçò: Ï Óýëëïãïò Áðïöïßôùí Æùóéìáßáò Ó ïëþò Éùáííßíùí Åêäüôçò: Γεώργιος Βαγενάς ÄéåõèõíôÞò: Êþóôáò Ðýññïò Õðåýèõíïé Óýíôáîçò: ºíçò ÌåóáñÝ ËÜæáñïò Óáêåëëáñßïõ ÓõíôáêôéêÞ ÏìÜäá: Êùí. Áñãõñüðïõëïò Óôáýñïò ÄåñìáôÜò Âáóßëçò ÌáôáêéÜäçò ºíçò ÌåóáñÝ Êþóôáò Ðýññïò ËÜæáñïò Óáêåëëáñßïõ Ìáßñç Ôóáêåëßäïõ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΒΙΑ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ (ανακυκλώσιμα υποπροϊόντα)... 3 Το 6ο Δ.Σ. του Συλλόγου...4 Επιστολή Συλλόγων Αποφοίτων προς το Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού...6 Η Χρεωκοπία των Αξιών του Κωνσταντίνου Αργυροπούλου...8 Ο δρόμος του Έθνους μας (Ανήφορος ή Κατήφορος) του Αρσένη Γεροντικού...15 Λάμπρος Μάλαμας...24 Τρία «νεοκλασσικά» σπίτια στα Γιάννινα, που δεν υπάρχουν πια. του Βύρωνα Δ. Χρηστίδη...25 Öùôïãñáößåò áðü ôá ìáèçôéêü ñüíéá ôïõ ºíç ÌåóáñÝ...33 Ο βίος και η πολιτεία της Αικατερίνης Πλέσσου Crummer 1810(;) του Παναγιώτη Διαμάντη...34 Περάσαμε όμορφα της Μαίρης Τσακελίδου υπάρχει και μια άλλη Ελλάδα. του Αργύρη Πετρονώτη...46 Επεξεργασμένα τρόφιμα του Γιώργου Βαγενά...52 Νίνα του Λεωνίδα Μιχέλη...56 Καλά κρατούν...61 ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΕΣ - Μετά τις γιορτές του Κώστα Αρ. Πύρρου...62 Η προτομή στο εξώφυλλο είναι του καθηγητού των Γαλλικών Αρσένη Γεροντικού φιλοτεχνημένη από τον απόφοιτο Κυριάκο Ρόκο. Η φωτογραφία του εξώφυλλου είναι του Λάζαρου Σακελλαρίου. Ôï ðåñéïäéêü äý åôáé ãéá äçìïóßåõóç ðñùôü - ôõðåò Þ áðü ìåôüöñáóç åíõðüãñáöåò åñãáóßåò. Ç áðüöáóç ãéá äçìïóßåõóþ ôïõò ðáßñíåôáé áðü ôçí ÓõíôáêôéêÞ ÏìÜäá. ¼ëá ôá åíõðüãñáöá êåßìåíá ðïõ äçìïóé - åýïíôáé óôï ðåñéïäéêü åêöñüæïõí áðïêëåéóôéêü ôéò áðüøåéò ôùí óõããñáöýùí. 2 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

3 ΒΙΑ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ (ανακυκλώσιμα υποπροϊόντα) Οι πρόσφατες εκδηλώσεις βίας ξανατοποθέτησαν στην επικαιρότητα ένα πελώριο θέμα που σοβεί στην ανθρώπινη πραγματικότητα είτε σαν κοινωνικό είτε σαν ατομικό φαινόμενο. Πρόκειται για μία αλληλοτροφοδοτούμενη, κυκλική, φαύλη και μάταια εκδήλωση αναποτελεσματικής αδυναμίας. Θα διακινδυνεύσω τη σκέψη ότι γενεσιουργό και καθοριστικό, όπως πιθανολογώ, αίτιο της βίας είναι ο φόβος που, λιγότερο ή περισσότερο, ενυπάρχει και είναι συμφυής με την ανθρώπινη φύση. Από το βάρος που συνθλίβει το άτομο η διαρκής πίεση του φόβου, προκύπτει η λαθεμένη προσπάθεια βίαιας απαλλαγής του με πράξεις τρομοκράτησης. Το παραπάνω αφορά αρχικά στον οποιοδήποτε πραγματικό ή φανταστικό αντίπαλο και την προσπάθεια πρόληψης και αποφυγής της βλαπτικής συμπεριφοράς που σου επιφυλάσσει αυτός. Επιβαρύνεται το πρόβλημα όταν η τρομοκρατική συμπεριφορά αποκτά στη συνείδηση του τρομοκράτη μανδύα και εξοπλισμό ηθικής τάξεως και ακόμα χειρότερο γίνεται, όταν αυτή εντάσσεται στο οπλοστάσιο της εξουσίας και περιβάλλεται με στοιχεία νομιμότητας. Η χείριστη τέλος παρενέργεια όλων αυτών είναι η παραχώρηση χώρου σε μορφώματα παρακρατικής βίας που τελικά καταφέρουν να αναρριχηθούν στις παρυφές της πολιτείας και αλλοίμονο να επιτύχουν την καθοριστική εκφορά ακόμη και λόγου διδαχής, στον όποιο τείνουν οι εξανδραποδισθέντες πολίτες «ευήκοον ούς». Συνονθήλευμα όλων αυτών αποτελεί η συστημική βία, η οποία πλέον επικαλύπτεται από διάφορα υποκριτικά καρυκεύματα, αποβάλλει σε πολλές περιπτώσεις τον άμεσο πρωτογονισμό, εξουθενώνει τον πολίτη υπήκοο και με διάφορους μηχανισμούς τον οδηγεί στην απόγνωση. Πολλοί με σοβαρές δυνατότητες ανάλυσης αλλά και με εμπειρίες προσωπικές έχουν κάνει εξόφθαλμο ότι η συστημική βία μαθηματικά οδηγεί στο φαινόμενο και το ανακυκλώνει. Ενδιαφέρουσα άποψη παρέθεσε πρόσφατα στην εφημερίδα ΝΕΑ (Τρίτη 5 Φεβρουαρίου) ο σε πολλά καταξιωμένος φίλος «Ζωσιμάς» Χαρ. Μουτσόπουλος. Πολλά μπορούν να λεχθούν και να γραφούν για τις διάφορες μορφές υλικής και ψυχολογικής βίας που ασκείται είτε από το άτομο είτε από την εξουσία. Κατάπληκτος μένει κανείς από το αβυσσαλέο βάθος του ψυχισμού και της σκέψης αυτών των τρυφερών παιδιών που εμπλέκονται σε τέτοια εναγώνια δαντική κόλαση, αψηφώντας πάρα πολλά. Ποιες είναι οι γενεσιουργές αιτίες αυτών των απάνθρωπων καταστάσεων και ποιοι και σε πόσο βαθμό αισθανόμαστε συνυπεύθυνοι για το μαρτύριό τους στην προσπάθεια να υπάρξουν και να ισορροπήσουν κοινωνικά αυτά τα πρόσωπα μέσα στο χώρο του κυρίαρχου συστήματος που τους διαστρεβλώνει την κρίση και τους απωθεί βάναυσα; Και ας μην αποτολμήσει εύκολα κανείς να αντιτάξει ότι πρόκειται για νεανική επιπολαιότητα ή ακόμη περισσότερο για εγκληματικές φύσεις και προσωπικότητες. Τελειώνοντας εκείνο που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί είναι, με απλά λόγια, ότι η βία: α) προξενεί και έχει βέβαιο επακόλουθο τη βία και β) δεν μπορεί να πείσει κανένα ψύχραιμο ορθοφρονούντα ότι μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση της κοινωνίας και μάλιστα έχοντας πρωτεργάτες κοινωνικής ανάνηψης αυτούς που την μετέρχονται. Έστω και τώρα πριν να είναι πολύ αργά «ΣΤΩΜΕΝ ΚΑΛΩΣ». ΚΑΠ ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 3

4 Το 6ο Δ.Σ. του Συλλόγου Αποτελέσματα εκλογών του Συλλόγου Αποφοίτων Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων της 9ης Δεκεμβρίου Με τις εκλογές της 9ης Δεκεμβρίου 2012 εκλέγεται το 6ο Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου που είναι το εξής: ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΑΓΕΝΑΣ, Χημικός (Πρόεδρος του Δ.Σ.) Για το τμήμα Ιωαννίνων: ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΚΟΝΤΟΣΑΚΟΣ, Καθηγητής Μαθηματικός (Πρόεδρος) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΑΓΚΛΗΣ Δικηγόρος (Γραμματέας) ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΑΚΟΛΙΔΗΣ, Διδάκτωρ Ορθοδοντικός (Ταμίας) Μέλη: α) ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΚΑΤΣΙΚΗΣ Καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων β) ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΜΠΕΝΑΤΣΗΣ, Φιλόλογος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων γ) ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΤΖΙΑΛΛΑ Γεωπόνος-Ερευνήτρια Εθ. Ι. Αγ. Ε. δ) ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΣΑΚΚΑΣ Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π. Για το τμήμα Αθηνών: ΜΑΙΡΗ ΤΣΑΚΕΛΙΔΟΥ, Συνταξιούχος (Πρόεδρος) ΣΤΑΥΡΟΣ ΔΕΡΜΑΤΑΣ, Αντιστράτηγος ε.α. (Γραμματέας του Τμήματος Αθηνών και του Συλλόγου) ΣΑΧΙΝ ΣΕΡΓΙΟΣ (ΙΝΗΣ) ΜΕΣΑΡΕ, Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος (Ταμίας του Τμήματος Αθηνών και του Συλλόγου) Μέλη: α) ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ, Ιατρός Παθολόγος Καρδιολόγος β) ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΑΤΑΚΙΑΔΗΣ, Αναλυτής Προγραμματιστής Η/Υ γ) ΛΑΖΑΡΟΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός δ) ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΤΖΟΥΜΑΣ, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός ΕΜΠ Εξελεγκτική Επιτροπή: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ, Υποστράτηγος ε.α. ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΙΤΣΙΟΣ, Υπάλληλος Ο.Α. ΑΛΕΞΙΟΣ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ, Οικονομολόγος Στην απέναντι σελίδα μερικές φωτογραφίες από τις εκλογές του Τμήματος Αθηνών. 4 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

5 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 5

6 6 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

7 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 7

8 Η Χρεωκοπία των Αξιών Δοκίμιον Του Υποστρατήγου ε.α. Κωνσταντίνου Αργυροπούλου απόφοιτου της Ζωσιμαίας Σχολής Αξία είναι κάθε τι, το οποίον οι άνθρωποι θεωρώντας το ποιοτικό, καταξιωμένο, χρήσιμο, επίλεκτο και ηθικώς ανώτερο, επιδιώκουν να το αποκτήσουν. Περιεκτικά, να περιβληθούν μ αυτό και ολόκαρδα να το βιώσουν με την αυτεπίγνωσή τους. Επιχειρώντας μία κατάταξη των Αξιών θα λέγαμε, ότι διακρίνονται σε οικονομικές, κοινωνικές, θρησκευτικές και άλλες ανάλογες με το περιεχόμενό τους, όπως είναι ανάλογες και με τους τομείς των ανθρωπίνων δράσεων, για τις οποίες δράσεις αναφέρονται. Αν τις θεωρήσουμε με όρους φιλοσοφικούς, τότε θα οδηγηθούμε στις Αξίες του «αγαθού», του «ωραίου», του «αληθινού», οι οποίες αξίες είναι αντίστοιχες με τους τρεις βασικούς τομείς της φιλοσοφίας «Ηθική», «Αισθητική» και «Γνωσιολογία». Στους ανωτέρω τομείς, είναι δυνατόν να προστεθεί και ένα επί πλέον πεδίο μελέτης της φιλοσοφίας της θρησκείας, που είναι το «Άγιον». Το αντίθετο της αξίας είναι η απαξία. Οι αντίστοιχες των αξιών απαξίες είναι το «κακό», το «άσχημο», το «ψεύτικο», το «βέβηλο». Σαν άτομα με αξιολογικούς προσανατολισμούς και στην προσπάθειά μας να διαμορφώσουμε μία συμβατή με τις Αξίες θέση, αδιάλειπτα επιδιώκουμε να κοινωνικοποιηθούμε για να εκφράσουμε την εσωτερική πλευρά των σχέσεών μας με την κατακαλυπτική πραγματικότητα. Αυτή η κοινωνικοποίηση είναι μία αναγκαστική των καιρών επιταγή. Άλλως πως υποχρεούμεθα να αποδεχθούμε εαυτόν ως τρίτον και ως αμύητον. Εν πολλοίς, ως κοινωνικά παρείσακτον. Από την παραδοχή αυτή και μετά αρχίζει η σύγχρονη τραγωδία. Αρχίζει ένας συμπιεστικός στοχασμός, ο οποίος διεισδύει στις συνθήκες των σκιών των ιδεών, των πράξεων και των πιστεύω της κοινωνίας, η οποία φαίνεται είτε σαν εικόνα συνιστώντων εμψύχων, είτε σαν μεγάλες ομάδες εμψύχων, είτε σαν μαζική έκφραση του συνόλου των εμψύχων. Τελευταίως ζούμε μία κρίση, της οποίας η πορεία εκτιμάται ζοφερή, το δε μέλλον της μη αναγνώσιμο. Για τους πολλούς η κρίση είναι οικονομική. Για τους λιγότερους η κρίση είναι οικονομικο-πολιτική. Για τους ελάχιστους η κρίση είναι η -υπό γιγάντωση- χρεωκοπία των αξιών. Η κρίση αυτή θα μπορούσε να σχετίζεται με την απρονόητο διαχείριση της οικονομίας, την άφρονα πολιτική, την επιθετική επιστημολογία, την προσβολή των κοινωνικών ευαισθησιών. Θα μπορούσε να συναρτάται με την κρίση της ηθικής, η οποία οσημέραι έχει καταφέρει μία βαθεία και παράτολμο μεταξίωση όλων των γνωστών μας αξιών. Μέσα σε τούτη την αναταραχή, επόμενον είναι, να διαμορφωθεί 8 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

9 ένα κλίμα ανεπίστρεπτα ψυχοφθόρο, κάτω από το οποίο εκκολάπτεται μία πικρή ζωής πείρα και ένας μη δυνάμενος -προς ώρας- να αποτιμηθεί πανικός. Και το να παρατηρούμε τον σημερινό άνθρωπο να είναι αβέβαιος και αμήχανος και να είναι γεμάτος αγωνία, είναι κάτι που υπαγορεύει πράξεις συναγερτικές. Και τι θα συμβεί αν αυτές οι πράξεις είναι τύπου αντιδράσεων, που αναχαιτίζονται εμπρός σε απόρθητα τείχη; Τι κατά την επιμονή της εξουσίας στην αναποτελεσματικότητα; Τι θα συμβεί, όταν ο απεγνωσμένος άνθρωπος απολέσει κάθε έλεγχο σε ό,τι αφορά στο μέτρο του δικαίου κατά την συνάντησή του με την απαξία; Τι θα συμβεί, όταν ο άνθρωπος συνειδητοποιήσει, ότι σταδιακά χάνει την ψυχή του; Ο σημερινός άνθρωπος αυτής της γωνιάς της Ευρώπης αρχίζει (αρχίζει;) και κατανοεί, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αποτελεί εκείνο το αναζωογονητικό στοιχείο των λαών, που προτιμούν να ζουν κάτω από καθεστώς ψευδαισθήσεων. Ήδη αρχίζει και γίνεται κατανοητό, ότι η κακή πολιτική είναι μία έκφραση απαξίας των ονείρων εκείνων, που αδυνατούσαν να πιστέψουν, ότι η Ευρώπη είναι θνητή. Μάλιστα. Η Ευρώπη δεν είναι εκείνη η παλαιά γενέτειρα των μεγάλων προσδοκιών, όπου υπερίσχυε ο εύτακτος νους και συνετελείτο μια διαρκής καλλιέργεια του πνεύματος. Μετά την αρχική οικονομική αισιοδοξία, η οποία εκφράστηκε με το κοινό νόμισμα, διαπιστώθηκε, ότι οι ταχύτητες αναπτύξεως και οι επιμηθευμένες δανειακές πολιτικές, την οδηγούν πλέον σε αναθεωρήσεις όλων αυτών των ετερογενών ιδεωδών και -γιατί όχι- των ετεροιωμένων αξιών. Τώρα πλέον το πολιτισμικό φασματοσκόπιο απλώνει επάνω από την Ευρώπη αταίριαστα χρώματα, τα οποία φωτίζουν με μία ανοίκεια και εναντιοφανή λάμψη μία αγωνία (ίσως επιθανάτια) του διαρκώς ανώριμου Ευρωπαϊκού γίγνεσθαι. Ποιός σήμερα μπορεί να εγγυηθεί στην Ευρώπη και στην Ελλάδα ένα ρυθμικό παλμό πνεύματος; Μία ανησυχία για την συντήρηση των παραπλεύρων της οικονομίας επιπτώσεων επάνω στην ηθική, την αισθητική, την γνωσιολογία; Όταν ο Nietzsche απεφάνθη, ότι «ο Θεός πέθανε!...», τούτο εξελήφθη, ως αντικατάσταση του Θεού από τον Άνθρωπο. Άνθρωπος ο βασιλεύς. Ωστόσο ο Nietzsche υπενόησε, ότι θα βασιλεύσει ο προικισμένος άνθρωπος με τις αξίες του αγαθού, του ωραίου, του αληθινού και του αγίου. Αλλ ο άνθρωπος προτίμησε να χρησιμοποιήσει άλλα μέσα και άλλες μεθόδους και άλλες αρχές για να «υπερισχύσει» και όχι να βασιλεύσει των συνανθρώπων του και του περιβάλλοντος στο οποίο ζει και δραστηριοποιείται. Όταν ο Descartes είπε το περίφημο ergo cogito ergo sum (σκέπτομαι, άρα υπάρχω), εννοούσε, ότι υπάρχω κάτω από την σκέπη ενός Παντοδυνάμου και Παναγάθου Θεού με τα εφόδια απασών των αξιών, που μέχρι τώρα έχουν επινοηθεί και όχι, ότι «υπάρχω» σαν ένα απόλυτο «εγώ», που σκέπτομαι για να εκμεταλλεύομαι εκείνους τους συνανθρώπους, οι οποίοι στην απαιδευσία τους δεν σκέπτονται σε τόση έκταση και σε τόσο ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 9

10 βάθος, ώστε να είναι σε θέση να αξιολογήσουν εκείνους, που προσβάλλουν τις αξίες. Εκείνοι που σκέπτονται και γνωρίζουν, ότι πρέπει να τοποθετηθούν ανάλογα με την πνευματική τους συγκρότηση, έχουν αντιληφθεί την υφή και τον τρόπο λειτουργίας εκείνων των άλλων ανθρώπων, που χρησιμοποιούν τον εγκέφαλό τους, ως όργανο εκμεταλλεύσεως των συνανθρώπων, αγνοώντας τους κανόνες που στηρίζουν τις γνωστές αξίες. Και σημαίνουν τα σήμαντρα. Πλην όμως τα ώτα των «πεινασμένων» και των δικαιολογημένα αναξιοπαθούντων στρέφουν προς εκείνες τις πολιτικές σειρήνες, που διαθέτουν περισσότερα ντεσιμπέλ από την γλυκεία πλην χαμηλόηχη αρμονία της εκφράσεως της προς τις αξίες κλίσης. Αλλά και το σύνολο των ανυποψιάστων ανθρώπων δεν γνωρίζει πλέον τι να σκεφθεί και με τι να καλυφθεί από τα θαυμαστά μηχανεύματα που τον πολιορκούν και τον αναστατώνουν εσωτερικά, ψυχοσωματικά. Νέες δυναμικές σχέσεων. Νέες απορίες. Ο κόσμος πλέον δεν γνωρίζει προς τα πού βαδίζει. Ο κοινός νους στροβιλίζεται μέσα σε μία άγνωστη σφαίρα, της οποίας σφαίρας την τροχιά ρυθμίζουν οι δαιμονιοδέστεροι. Λίγοι αντιλαμβάνονται, ότι σ εκείνες τις χώρες, που ευδοκιμούν οι ρήτορες, τα πράγματα δεν βαίνουν καλώς. Λίγοι συνειδητοποιούν, ότι η ρητορεία είναι όργανο, που κατευθύνει και αναταράσσει ένα πλήθος και ένα λαό απειθάρχητο. Και, ότι είναι ένα όργανο, που χρησιμοποιείται στα άρρωστα κράτη και εκεί όπου οι κουκουλοφόροι και οι αμαθείς έχουν μία ανεξέλεγκτη δύναμη και όπου τα πολιτικά πράγματα βρίσκονται σε διαρκή αναστάτωση. Λίγοι επισημαίνουν το άτοπον, το ότι δηλαδή εδώ στην Ελλάδα, όποιος πολιτικός εκφράζεται πιο ωραία και πιο υποσχετικά αναλαμβάνει και τις τύχες της χώρας ανεξάρτητα από τις διαπιστωμένες τρωτότητες και το προκύπτον αρνητικό προϊόν, το οποίον είναι τοις πάσι γνωστό εκ των προτέρων. Η Ιστορία το αποδεικνύει με επαναλαμβανόμενη μαθηματική ευλάβεια. Όσοι προσπαθούν να κατανοήσουν το φαινόμενο αυτής της απαραμείωτης προς την κατάρρευση των αξιών πορείας, διερωτώνται: «Πόσο συνεισφέρω στον τρόπο με τον οποίο βιώνω την πραγματικότητα; Ποία τάξη μπορεί να επιβληθεί από τον νου ή έστω τον φυσικό νόμο»; Όσοι δεν προσπαθούν να κατανοήσουν αυτή την πορεία, τότε άλλως τοποθετούνται. Εν πυρί της οργής των λαλούν. Αιωρούνται μέσα σε ένα χάος αναρίθμητων υπερθετικών απεκδύσεων της προσωπικής των ευθύνης. Θεωρούν εαυτόν ενάρετον και δικαιόφρονα. Νομίζουν, ότι γνωρίζουν τις αξίες, πλην είναι ακατανόητοι. Νομίζουν ότι διαθέτουν την μεγαλύτερη σοφία και, ότι είναι οι πιο αγαθοί των αγαθών. Το να θεωρούν εαυτούς -κατά την βαθειά τους άγνοια- ότι δηλαδή είναι ισοδύναμοι του Θεού είναι μία τονωτική της ματαιοδοξίας σκέψη. Το να υποστηρίζουν αυτή τη σκέψη δημόσια είναι μία επικίνδυνη τροπή, η οποία λύει την συνοχή των στερεοτύπων μιας πολιτισμένης ανθρωποομάδας. Και το ερώτημα προβάλλει βασανιστικό. Μήπως θα έπρεπε να 10 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

11 σπουδάσουμε από την αρχή το νόημα των αξιών; Μήπως μας χρειάζεται μία εκπαίδευση επάνω στην θεωρία της αξίας; Μήπως αναγκαιοί να μαθητεύσουμε επάνω στις έννοιες ορθό, λάθος, καλό, κακό, αρετή, επιδίωξη, αξιοπρέπεια; Μήπως πρέπει να κοπιάσουμε για να συνειδητοποιήσουμε το ενεργό μέρος στη ζωή μας της σωματικής και της ψυχικής μας υγείας; Μήπως οφείλουμε να αναγνωρίσουμε την σημασία του κάλλους; Μήπως αρμόζει να επαναλάβουμε το μάθημα περί του ρόλου του χρήματος στη ζωή και τον συσχετισμό του με την ερμηνευτική της ευτυχίας; Πώς άραγε μπορούμε να προφυλάξουμε τον εαυτό μας από τα ανεπίτρεπτα; Τί σημαίνει Θείο; Συνήθως οι άνθρωποι δεν επιζητούν μια πιο εμβριθή γνώση των αξιών ή των εν γένει ανωτέρων πραγμάτων. Αρκούνται στην βέβαιη και προφανή γνώση των χειροπιαστών, των αποδεδειγμένων, των δεδομένων. Και το δεδομένο είναι το χρήμα. Ιδού μία βάση αξιακής προσηλώσεως των σημερινών ανθρώπων. Έ, λοιπόν, αυτό είναι και το σημείο από όπου αρχίζει η καθολική κατάρρευση. Εφ όσον το χρήμα συνιστά χειροπιαστή αξία, επόμενον είναι να παύσουν οι αρχικά διατυπωθείσες αιώνιες αλήθειες και ο ζωτικός τους χώρος θα καταληφθεί από την σφαίρα των αισθήσεων. Και η αίσθηση του χρήματος θα οδηγήσει στην αντικειμενική επιδίωξη, που θα ικανοποιήσει την ατομικότητα. Τελευταίως οι Έλληνες εβίωσαν έντονα την ικανοποίηση αυτής της ατομικότητας. Υπερέβησαν κάθε εσκαμμένο όριο, που σηματοδοτούσε το επιτρεπτό και την ηθική πιθανότητα. Στο κυνήγι της αποκτήσεως των υλικών αγαθών κατήργησαν όλους τους όρους, που συνιστούν μία πραγματικότητα. Απέστρεψαν το βλέμμα από το Υπέρτατον Ον -την προϋπάρχουσα πίστη. Προσέβαλαν την φύση. Δυσερμήνευσαν την ουσία, την αιτιότητα, τον χρόνο, τον χώρο. Αμέλησαν τον ψυχικό τους εαυτό, την πνευματική τους ταυτότητα. Εξεμεταλλεύθησαν κατά τον πλέον αδέξιο τρόπο την πολιτικο-κοινωνική ελευθερία. Στο τέλος βρέθηκαν αντιμέτωποι με την αλήθεια, η οποία αλήθεια παρ όλον, ότι κι αυτή είναι σχετική, εν τούτοις στην αντιπαράθεσή της με τον απρονόητο άνθρωπο συνεκφράζεται με άλλες σχετικότητες, όπως είναι η αναγκαιότητα, ο αριθμός, η πιθανότητα, η λειτουργία, το γεγονός, το νυν γίγνεσθαι και το φοβιστικό άπειρο. Η τεχνολογία είναι αρωγός της προόδου, της επιστημολογίας και των εφαρμοζομένων αναπτυξιακών προγραμμάτων. Ωστόσο χρειάζεται προσοχή. Η τεχνολογία είναι ένα άριστο όπλο εκμαυλισμού της σκέψεως. Η πνευματική πενία αιτιάται τα media, διότι είναι κατευθυντικά του νου. Και μολονότι τα βιβλία -είναι παραδεδεγμένον- δείχνουν τον δρόμο, οι σημερινοί άνθρωποι τα αποφεύγουν όλο και περισσότερο, διότι η έτοιμη τηλεοπτική εικόνα δίδει πολλαπλές επιλογές, το μείζον των οποίων πόρω απέχει από τις λύσεις, που εδράζονται σε αξίες και αρετές. Συνήθως προβάλλεται η μυθοπλασία περί πλούτου και πλουτισμού καθώς και η ευμάρεια των νεοπλούτων, που αναμιγνύεται με τον υπερθεματισμένο εκσυγχρονισμό από τον οποίο βεβαίως και πρωτίστως επωφελείται η πε- ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 11

12 λατεία της πολιτικής εξουσίας. Οι αναλυτές διερωτώνται. Άλλοι ειλικρινά και άλλοι κάτω από κάποιο καθεστώς σκοπιμότητας. Το ερώτημά τους είναι, το πώς θα συμπεριφέρονταν η κοινωνία τη στιγμή, που αφυπνιζόμενη διαπιστώσει, ότι όχι μόνο θα χάσει τον έλεγχο της ανοδικής οικονομικής της πορείας αλλά και όλα τα μέχρι τούδε επιτευχθέντα. Και τα ιδιοκεκτημένα κινητά και ακίνητα. Και την καθ οιανδήποτε έννοια κυριαρχία. Και τις ελπίδες της για την βασική επιβίωση. Οι πολίτες δεν θα γίνονταν άραγε καχύποπτοι προς τους εξουσιαστές; Δεν θα δυσανασχετούσαν; Τι είδους κοινωνικές αναστατώσεις θα προκαλούντο; Τι ταξικές ζυμώσεις θα προκαλούσαν αντιπαραθέσεις; Βεβαίως σήμερα δεν υπάρχουν κοινωνικές τάξεις κατά την ιστορικά διδαγμένη έννοια για να δικαιολογήσουν ταξικές ζυμώσεις. Ωστόσο υπάρχουν δύο ατύπως διακεκριμένες τάξεις. Είναι η μεγάλη τάξη των αφελών και η μικρή τάξη των επιτηδείων. Όσο για τις πολιτισμικές και ιδεολογικές παρεκκλίσεις ή κάποιους πολεμικούς περισπασμούς, επόμενον είναι οι αναλυτές να τα τοποθετούν στο γεγονός της γενικής οικονομικής καταρρεύσεως. Οι κοινωνικοί κατακλυσμοί, η αποχαλίνωση των φανατισμών, οι κάθε είδους προξενούμενες καταστροφές από «αγανακτισμένους» γνωστούς-αγνώστους θα μπορούσαν να αποσοβηθούν από την αποδοχή μιας λιτότητας, η οποία λιτότητα θα βοηθούσε να γίνει ανεκτή, εφ όσον οι άνθρωποι επείθοντο, ότι θα αποτελούσε ένα σημείο αναφοράς για την έναρξη μιας πορείας προόδου, η οποία θα εδράζετο σε μη νοθογενείς και ειλικρινώς αναθεωρημένες αξίες. Η πιστή υπακοή και σεβασμός στις αξίες προϋποθέτουν διατήρηση των ελληνικών παραδόσεων και μη αλλοίωση της Ελληνικής Ιστορίας, όπως προσφάτως έχει επιχειρηθεί από άτομα, τα οποία ενθρονίζονται -τίς οίδε ποίας ομβρέλλας συμφερόντων- σε θέσεις κλειδιά της δημοσίας διοικήσεως. Εμείς οι οποίοι έχουμε παραλάβει την σκυτάλη από τους παλαιοτέρους, στην οποία είναι περιελιγμένο το μήνυμα, που λέει: «Μητρός τε και πατρός και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτερόν εστιν η Πατρὶς και σεμνότερον και αγιώτερον και εν μείζονι μοίρα και παρα θεοίς και παρ ανθρώποις τοις νουν έχουσι», την κρατούμε με βρώμικα χέρια και το μήνυμα κινδυνεύει να λερωθεί, να σβήσει. Η επισυμβαίνουσα αλλοτρίωση των επιλέκτων αθλητών-σκυταλοδρόμων (πολιτικοί, εκπαιδευτικοί, δικαστικοί, κληρικοί, στρατιωτικοί κλπ) οδηγεί με βεβαιότητα σε συνθλιπτική ανασκευή του ίδιου του ελληνικού μας πολιτισμού. Και ο απλός ψηφοφόρος νομίζει, ότι είναι ο κυρίαρχος λαός. Οποία πλάνη! Ο ψηφοφόρος ψηφίζει επί τη βάσει προσωπικών συμφερόντων, χωρίς να προβλέπει, ότι ο πολιτικός, που του προσφέρει οικονομικά και ταξικά όνειρα, χειρίζεται ταυτόχρονα σχέδια και προγράμματα, τα οποία στην πράξη αποδεικνύονται εθνοδιαλυτικά. Ο ψηφοφόρος στην άγνοια ή την αδιαφορία του στις όποιες αξίες διατηρούν την Ελλάδα σαν 12 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

13 έθνος, όλα αυτά τα αντιπαρέρχεται προς ικανοποίηση, κατ ελάχιστον, των εχθρών της Πατρίδας του. Και εχθροί της Ελλάδος -ας μη γελιόμαστεείναι όλοι οι μη Έλληνες. Όσο για τις συμμαχίες, αυτές απλά είναι πρόσκαιρες συγκλίσεις διακρατικών συμφερόντων. Κάπως έτσι εναγκαλιστήκαμε τον ευρωπαϊκό οραματισμό, πιστεύσαντες, ότι από κάποια στιγμή και μετά έχουμε εξασφαλιστεί δια βίου στο «ασφαλές» καταφύγιο της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Και τότε τί πρέπει να ακολουθήσουμε; Τις παραδοσιακές αξίες που εγγυώνται την διαχρονικά σταθερή πορεία προς τα βελτίω ή τις ορθολογιστικές αξίες, που μοιραία -λόγω αδεξιοτήτων- θα οδηγήσουν σε αφανισμό; Μήπως νομίσαμε, ότι εξορθολογίζοντας τις αξίες επιτύχαμε την ολοκλήρωσή μας, όπως ευαγγελίζονται οι αυτοβαπτισθέντες «προοδευτικοί» και «εκσυγχρονιστές»; Τελικά, άλλο πράγμα καταλάβαμε και χάσαμε την ψυχή μας. Την ελληνική μας ψυχή. Πρέπει να πάρουμε πίσω την ψυχή μας. Όλοι έχουμε την δεξιότητα να δραπετεύσουμε από την φυλακή στην οποία εκόντες έχουμε εγκλείσει την ψυχή μας. Μία ενδεδειγμένη απόδραση είναι η αποβολή του αισθήματος του φόβου. Μετά πρέπει να αγνοήσουμε τον πόνο από τα επιχειρούμενα από τους εξουσιαστές οικονομικο-ψυχο-κοινωνικά κτυπήματα, τα οποία στοχεύουν δια της συνταγής «σοκ και δέος» στο ανεπίγνωστο κομμάτι του αισθητηριακού μας κόσμου. Να χλευάσουμε την απόγνωση και την κατάθλιψη αναλογιζόμενοι, ότι για όλα υπάρχει κάπου μία διέξοδος. Να πιστεύουμε στο ergo cogito, και σάν πεπροικισμένοι με βαθύνοια και ευθυκρισία θα ανακαλύψουμε τον δρόμο για την έξοδό μας από το σπήλαιο του Πλάτωνος και όχι με τα δεκανίκια, που πρόθυμα προσφέρονται από εκείνους, οι οποίοι διατείνονται, ότι για να μας απαλλάξουν από την -νομιζόμενη από εμάς- μεταφυσική αδικία, σκέπτονται εκείνοι για εμάς. Aut viam inveniam aut faciam, είπε ο Αννίβας. Δηλαδή: «ή θα βρω τον δρόμο ή θα φτιάξω ένα». Και εφ όσον στον ορίζοντα δεν φαίνεται ένας Κολοκοτρώνης για να βροντοφωνήσει: «φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους», τότε εκείνο, που συνιστάται είναι να κλείσουμε τα αυτιά μας και τα μάτια μας στα ραδιόφωνα, στις τηλεοράσεις και στα κατευθυντικά έντυπα και να αρχίσουμε να μελετούμε την αρχαία ελληνική γραμματεία καθώς και όλα τα ανώτερα πνεύματα, τα οποία στους αιώνες έλαμψαν κατά την ιστορική πορεία του ανθρωπίνου γένους, σε τούτο τον υφήλιο κόσμο. Η γνώση που θα αποκτηθεί θα αποτελέσει την πυξίδα για την επάνοδό μας στον κόσμο των αξιών. ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 13

14

15 Το κείμενο του καθηγητού μας Αρσένη Γεροντικού που ακολουθεί έχει δημοσιευθεί στην «Ηπειρωτική Εστία» το Εν τούτοις παραμένει επίκαιρο σε αρκετά σημεία ακόμη και σήμερα. Ο Αρσένης Γεροντικός ( ) γεννήθηκε στην Κέρκυρα και πέθανε στα Γιάννινα. Σπούδασε ξένες γλώσσες στο εξωτερικό (Γαλλία, Ελβετία), όπου έζησε αρκετά χρόνια. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το πέρασε στα Γιάννινα, όπου δίδαξε τη γαλλική γλώσσα στη Μέση Εκπαίδευση και στην Παιδαγωγική Ακαδημία. Συνεργάτης του περιοδικού Ηπειρωτική Εστία επί πολλά χρόνια, δημοσίευσε μεταφράσεις από τα Γαλλικά (Λα Φονταίν, Ρακίνας, Ρεμπώ, Μπωντλαίρ), από τα Γερμανικά (Γκαίτε, Σίλλερ), από τα Αγγλικά (Μπερνς, Πόου) και από τα Ιταλικά (Δάντης κ. ά.). ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΑΡΣΕΝΗ ΓΕΡΟΝΤΙΚΟΥ Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΜΑΣ (ΑΝΗΦΟΡΟΣ Η ΚΑΤΗΦΟΡΟΣ;) ΕΝΤΡΟΠΗΣ ΕΓΚΩΜΙΟΝ Ο Έρασμος έγραψε το: LAUS STULTITIAE, το μωρίας εγκώμιον. Εμείς πρέπει να γράψουμε το Εγκώμιο της Εντροπής. Και πρέπει να αρχίσουμε με έναν ορισμό: «Η ντροπή είναι ένα συναίσθημα οδυνηρό, που γεννιέται, ή όταν έχουμε κάμει ένα βαρύ σφάλμα ή από τον φόβο της ατίμωσης». Αυτός είναι ένας ορισμός του Λαρούς. Ένας ορισμός που για μας τους Έλληνες πρέπει να γίνει εγκόλπιο, αν θέλουμε να βγούμε από τον λασπόβαλτο, όπου χτυπιόμαστε από τα χρονιά της Ανεξαρτησίας. Και αυτό πρέπει να γίνει μια ώρα αρχύτερα, γιατί οι καιροί δεν είναι μενετοί. Από τη στιγμή που γίναμε τυπικά ελεύθερο κράτος, ως την ώρα τη σημερινή, αντί να κοιτάξουμε να βάλουμε μια τελεία και παύλα στο δράμα του ελληνισμού αυτού του ελληνισμού που, παλιά, με τη δημιουργία νέων ιδεών και νέων μεθόδων σκέψης, στάθηκε το βάθρο του πολιτισμού της νέας Ευρώπης, δηλαδή των λαών που τώρα ουσιαστικά τη νέμονται, στοιχειοθετούμε μια καινούργια πράξη στο προαιώνιο δράμα του. Έφυγαν οι κατακτητές και μπάσαμε άλλους, ξένους και ντόπιους, στη θέση τους. Και τώρα φτάνουμε τάχα στο οριστικό κατέβασμα της αυλαίας; Αυτοί που μπήκαν στη θέση του κατακτητή, ύστερα από την Εθνεγερ- ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 15

16 σία, αφού έφαγαν τον Καποδίστρια, τον μεγάλον εχθρό τους, και κουβάλησαν εδώ τις ξένες δυναστείες, εμπνευσμένοι από ότι γίνονταν στη δυτική Ευρώπη μετά τη μεγάλη Γαλλική Επανάσταση, οργάνωσαν μεθοδικά και σταθερά την τάξη τους, σύμφωνα με τα ξένα πρότυπα, όπως τα έδινε η Ευρώπη του Μέττερνιχ. Ενώ όμως μέσα σε κύματα ανταρσίας κατέρρεε στη Δύση η Ευρώπη της θείω δίκαιω Μοναρχίας και ο Καπιταλισμός, τεράστιος τώρα, όπως ο μυθικός Λεβιάθαν, αφού πέρασε την παιδική του ηλικίαν απαρατήρητος μέσα στην ίδια του την κοιτίδα, την Αγγλία, άρχισε να κυβερνάει τη γη, έγινε κι εδώ σε μας μια αλλαγή, καθαρά όμως τυπική. Στην Ευρώπη, τον πλούτο της γης άρχισε να τον παραμερίζει ο πλούτος των Χρηματιστηρίων και των Τραπεζών και οι μεγαλοαστοί έτρωγαν τα τζάκια, ενώ σ' εμάς, παρά το τυπικό καμουφλάρισμα σε συνταγματική της δικής μας απόλυτης μοναρχίας των Βαυαρών, τα δικά μας τζάκια, με την ευλογία των ξένων, εξακολούθησαν να κυβερνούν τη χώρα ως τις αρχές σχεδόν του αιώνα μας. Εμπνευστές τους βέβαια και ποδηγέτες τους οι ξένοι, που οργάνωναν έτσι μιαν αποτελεσματική μέθοδο για τη σταθερή υποταγή μας στα συμφέροντά τους. Και με τι μέσα υποτάχτηκε ο λαός; Με την κούφια λογοκοπία, με τις προφητείες του Αγαθαγγέλου και με ναρκωτικά τύπου Μεγάλης Ιδέας. Έτσι έμαθε να βλέπει πάντα προς τα έξω και όχι προς τα μέσα και να αποκτάει μια ψυχοσύνθεση αντίθετη από κείνη που τον κίνησε στη μεγάλη Επανάσταση. Σαν τα μεγάλα μάτια των βυζαντινών εικόνων, που κοιτάζουν προς χώρους υπεργήινους, έτσι και τα δικά του στρέφονταν με τις ευχές της Εκκλησίας και της Πολιτείας, πάντα κυριευμένα από κάποια έκσταση, πέρα από σύνορα, προς ένα μέλλον καρυκευμένο με απρόσιτα όνειρα. Και έπρεπε να φτάσουν οι αρχές του αιώνα μας, για να παραμερίσει εδώ πέρα η στυγνή δεοντολογία του άμεσου υλικού συμφέροντος, την νεφελοκοκκυγία των μεγάλων λέξεων και των απρόσιτων ιδανικών. Μα δεν ήταν μόνον αυτά τα φαντάσματα που μας εμίκραιναν τη ζωή. Μόλις τώρα μπορέσαμε, και είναι τιμή για την Κυβέρνηση, που το επέβαλε αυτό, να απαλλαγούμε από τον κατοχυρωμένο από το Σύνταγμά μας ζυγό των ισοκώλων και των ομοιοτελεύτων και να ξορκίσουμε με τον απήγανο την Καθαρεύουσα, που σε τελευταία ανάλυση δεν ήταν παρά ένας ανασχετικός φραγμός στην ανάγκη του λαού να καταλαβαίνει τι του έλεγαν οι άρχοντες του. Αυτή τη συνεννόηση δεν την ήθελαν οι κρατούντες, γιατί «φιλεί το υπήκοον ομοιούσθαι τοις άρχουσι», καθώς έλεγε ο δικός μας ο Ξενοφών. Έτσι, η εν τόπω στάσις έγινε το πολιτικό δόγμα μας. Μέναμε στην ίδια θέση σαν τη γάτα που παίζει με την ουρά της, όταν ολόκληρος ο κόσμος ορμούσε προς τα εμπρός, για να μπορέσει να επιζήσει, αφού τη μαχητική μας δύναμη την σπαταλούσαμε στις μεγάλες ιδέες και το γλωσσικό ζήτημα. Ο Μαβίλης το είχε διατυπώσει αυτό εδώ και ογδόντα χρόνια. Με μετοχές απόλυτες και ισόκωλα αντί να πάμε εμπρός πάμε πισόκωλα. 16 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

17 Και ως τις μέρες μας έμεινε ζωντανή αυτή η θλιβερή διαπίστωση. Το εθνικό μας σύστημα ήταν, παρ' όλη την ηρωική μεγαλοστομία των υπαίθριων αγορητών: να μην προχωρούμε, να μην αλλάζουμε, να μη μαθαίνουμε. Έτσι ήθελαν οι ταγοί μας, ακριβώς όπως και ένας αρχηγός των Ιησουϊτών, όταν του ζήτησαν κάποιες αλλαγές στον Κανονισμό του Τάγματος: «SINT UT SUNT AUT NON SINT» («Ας είναι, όπως είναι, αλλιώς να μην είναι») Μέσα σ' έναν κόσμο που διαρκώς αλλάζει, αυτογνωρίζεται και μαθαίνει, εμείς σαν λαός ακολουθούμε το Ιησουϊτικό δόγμα και θρεφόμαστε με αυτάρκεια, προφητείες και λογοκοπία, ακόμη σε ώρες επικίνδυνες, όταν μας φιδοζώνουν οι κίνδυνοι και οι πλεκτάνες και οι ξένες επεμβάσεις. Σκληρά και αλλεπάλληλα βιώματα δεν μπόρεσαν ακόμη να μας απαλλάξουν από τη νάρκη μας, και μένουμε πάντα παίγνιο των ανομολόγητων συμφερόντων της ντόπιας και της ξένης οικονομικής ολιγαρχίας. Και όμως, ο λαός μας δεν είναι τυχαίος λαός, όσο κι αν τον έφθειρε η ιστορία. Τους κινδύνους που τον απειλούν, μπορεί να τους αντιμετωπίσει με δύναμη ψυχής και με σταθερή καρδιά. Ενδύναμα τα έχει ο λαός και τα δύο, μα τα εμποδίζει να δραστηριοποιηθούν, εδώ μέσα στον τόπο μας, ένα πλέγμα προαιώνιων προλήψεων, που συστηματικά στήνουν γύρω μας και η σκληρότητα και η κακοπιστία εκείνων, όποιοι και να είναι, που δεν μας θέλουν ελεύθερους. Πώς θα μπορέσουμε τώρα να περάσουμε αλώβητοι μέσα από τις συμπληγάδες, πού έστησαν στο διάβα μας, σ' αυτές τις ιστορικές ώρες, φίλοι και εχθροί; Πρώτη ανάγκη είναι να απαλλαχτούμε από είδωλα, να καθαρίσουμε τη φορτισμένη από ειδωλολατρία ύπαρξή μας. Και λιγότερο να σκεφτόμαστε το τι έγινε και περισσότερο το τι πρέπει να γίνει, αν θέλουμε να υπάρχουμε, όπως άλλοι μικροί λαοί της Ευρώπης, χωρίς φοβέρες και κηδεμονίες. Ο Augier, ο Γάλλος θεατρικός συγγραφέας του περασμένου αιώνα, δίνει καθαρά το πρόσωπο μας μέσα στον ευρωπαϊκό χώρο σε μια σκηνή του έργου του: «Ο γαμπρός του κ. Π ο υ α ρ ι έ». Ο Πουαριέ, πλούσιος αστός, που έγινε πλούσιος με σκληρή προσωπική δουλειά, αλλά και με τις γνωστές μεθόδους της πρώτης βιομηχανικής εποχής, έχει τη φιλοδοξία να γίνει Ομότιμος της Γαλλίας και βαρώνος. Και γι' αυτό παντρεύει την κόρη του μ' έναν παλαιό αριστοκράτη, τον Ντε Πρέλ. Και κάποια μέρα εκθέτει ο πεθερός στον γαμπρό του τους πόθους του. Και αυτός τα χάνει, όταν ακούει τις εξωφρενικές, κατά τη γνώμη του, αξιώσεις του πατέρα της γυναίκας του. Ακρι βώς αυτή την ώρα μπαίνει ένας αριστοκράτης, φίλος του γαμπρού. Και ακολουθεί ένας διάλογος, που λέει περίπου τα εξής: «Έλα, λοιπόν, Έκτορα, έλα, λοιπόν. Ξέρεις γιατί ο τάδε Ντε Ποέλ σκοτώθηκε στο Ιβρύ; Γιατί ο τάδε χάθηκε στην πολιορκία της Ροσέλ; Γιατί άλλος ανατινάχτηκε στον αέρα στη ναυμαχία της Ουγκ; Γιατί άλλοι έχασαν τη ζωή τους στη μάχη εδώ κι εκεί; Όλα αυτά έγιναν για να μπορέσει ο πεθερός μου, ο κύριος Πουαριέ, να γίνει ομότιμος της Γαλλίας και βαρώνος». ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 17

18 «Ακούστε με, κύριε Μαρκήσιε, ακούστε, λοιπόν, λέει ο Πουαριέ στον αριστοκράτη φίλο. Ξέρετε γιατί δεν είδα άσπρη μέρα από τον καιρό που γεννήθηκα και δουλεύω σαν το σκυλί, και πνίγομαι, από τον καιρό που ήμουν παιδί, από την αγωνία και τον κόπο; Για να μπορέσει ο γαμπρός μου, ο κ. Γκαστόν ντε Πρελ, που δεν σκοτώθηκε ούτε στο Ιβρύ, ούτε στη Ροσέλ, ούτε στήν Ουγκ, ούτε πουθενά αλλού, να πεθάνει από γεράματα επάνω σ' ένα πουπουλένιο κρεβάτι, αφού περάσει τη ζωή του χωρίς να κάνει απολύτως τίποτε.» Δυστυχώς, αν μια μεθόδευση ζωής, σαν εκείνη του κυρίου ντε Πρέλ, μπορεί να ευδοκιμήσει μεταξύ ιδιωτών, δεν ευδοκιμεί όταν κομπάρσοι είναι ολόκληροι λαοί. Και όσοι λαοί στηρίζουν την ύπαρξη τους στην πατραγαθία, στις Ακροπόλεις και στην προγονική εύκλεια, όταν εξαρτούν δηλαδή τη δική τους ύπαρξη από άλλων κατορθώματα, τραβούν, σαν καληώρα εμείς οι νέοι Έλληνες, των παθών τους τον τάραχο, αντίθετα από άλλους, που εδραιώνουν την ύπαρξή τους με δικούς τους αγώνες. Γιατί, δυστυχώς, στην ιστορία δεν υπάρχουν πεθεροί και γαμπροί. Μέσα στη συντροφιά των λαών της Ευρώπης, η Πορτογαλία και η Ελλάδα είναι τα καλύτερα παραδείγματα χωρών, που γονάτισαν μπροστά σε τέτοιου είδους συμφορά. Γιατί οι κυβερνήσεις τους, παράλληλες, μα όμοιες, τους έμαθαν να ζουν με αυταπάτες και να λατρεύουν είδωλα παλαιών καιρών. 0ι Πορτογάλοι, ύστερα από τις μεγάλες δραματικές ώρες της ιστορίας τους, έζησαν επί αιώνες, με αποκούμπι τις Λουζιάντες του Καμόενς και με την αγγλική λαιμαριά στο λαιμό. Και κατάντησαν υπήκοοι επί μισόν περίπου αιώνα του Σαλαζάρ, ενώ διάβαζαν τα κατορθώματα των μεγάλων τους θαλασσοπόρων, που άδραξαν με δυνατό χέρι τον πλούτο της γης, ενώ αυτοί χόρταιναν τώρα με φασόλια μαυρομάτικα. Μακάρι η τελευταία τους μεγάλη περιπέτεια να τους άνοιξε τα μάτια και να τους έκαμε μισητή την άγονη εν τόπω στάσιν και να τους προσανατόλισε προς τη ζωντανή και καρποφόρα εις τόπον κίνησιν. Αυτή τη ροπή στην ακινησία επισήμανε, από τους παλαιούς ακόμα καιρούς, ο Παύλος, όταν γνώρισε την Αθήνα: «Παρωξύνετο το πνεύμα αυτού εν αυτώ, θεωρούντι κατείδωλον ούσαν την πόλιν». Η δυναμική αυτή δημοκρατία, που ανατάραξε τη Μεσόγειο με μιαν αναίμακτη ροπή προς μια πάντα γόνιμη κίνηση προς τα εμπρός, άρχισε να γίνεται παράλυτη και να δημιουργεί είδωλα, για να καταντήσει, από προπομπός μιας ασύγκριτης κουλτούρας, μια νεκρή πολιτεία και, πιο ύστερα, ένα ασήμαντο χωριό στα χέρια του μουσουλμάνου κατακτητή. Τώρα, για όλα αυτά ποιος φταίει; Τάχα κανένα στόμα δεν θα μπορούσε να το πει αυτό, όπως ήθελε ο Βάρναλης; Φταίει τάχα ο λαός και η ψυχική φθορά πού έχει γνωρίσει μέσα σε χιλιετηρίδες δεινού κατατρεγμού; Έχει ανεπανόρθωτα πέσει η στάθμη του ήθους του; Έχει χαλαρωθεί επικίνδυνα ο δυναμισμός του; Είναι ανίκανος να συμβαδίσει με τους άλλους λαούς της ευρωπαϊκής μας περιοχής στον τραχύ δρόμο της επιβίωσης; Μόνον τυφλοί θα μπορούσαν να ισχυριστούν κάτι τέτοιο. Ο κατατρεγμός στάθηκε συχνά για τους λαούς ένας σοβαρός συντελεστής στην ενίσχυση της δύναμης τους και της αντοχής τους. Παράδειγμα οι Εβραίοι. Οι ατέλειωτοι 18 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

19 κίνδυνοι της διασποράς, η ανάγκη να αντιμετωπίσουν γυμνοί από πολεμικές πανοπλίες τη βία, την αδικία και την καταπίεση, τους ανάγκασαν να δημιουργήσουν αμυντικές διαδικασίες νέες, για να μπορέσουν να επιζήσουν και να στήσουν ορθό, μέσα στον αγώνα για την επιβίωση, έναν καινούργιο τρόπο άμυνας, με όπλα την ευφυία, την υπομονή και την ψυχική αντοχή. Και μέσα στον αγώνα αυτόν τους ετόνωνε η σκέψη ότι το λίκνο της φυλής είχε υλικά εξουθενωθεί και ότι μαζί του τους ένωσαν όχι υπουργοί και πρεσβευτές και πρόεδροι, αλλά μονάχα η έφεση της καρδιάς και η ακατάλυτη νοσταλγία. Γι' αυτό έγιναν αυτό που είναι. Και ίσως αν είχαν, από την ώρα που σκόρπισαν στη γη, κάποιο δικό τους αποκούμπι με βασιλιάδες, προέδρους και πρωθυπουργούς και διπλωμάτες, για ν' ακουμπήσουν το κεφάλι τους, να μην παρουσίαζαν σήμερα έναν τόσο καταπληκτικό δυναμισμό. Με τους Έλληνες συμβαίνει σχεδόν το ίδιο. Ούτε η στάθμη του ήθους τους έπεσε πολύ και, το σπουδαιότερο, ούτε ο δυναμισμός τους έχει ναρκωθεί σε σημείο που να έγιναν ανίκανοι να συμβαδίσουν, μαζί με τους άλλους λαούς της Ευρώπης μας, στον τραχύ δρόμο της επιβίωσης. Για τον άνθρωπο Έλληνα, το Κράτος στέκει συχνά εμπόδιο στο να αξιοποιήσει τις ικανότητες, που απλόχερα του χαρίζει η φύση: Το Κράτος, που μεθοδεύει την πρόοδο, με όπλα τη σύννομη αδικία και το ρουσφέτι. Αυτό αποδεικνύεται από το ότι, όταν ο Έλληνας διαβεί τα σύνορα του, ρίχνοντας πέτρα πίσω του, όχι για να ταξιδέψει ή να σπουδάσει για να γυρίσει εδώ, αλλά για να ζήσει αλλού, γίνεται άλλος άνθρωπος. Εδώ τον τρώει, φαίνεται, ο τόπος, αφού, όταν λυθεί από τα ντόπια μάγια, γίνεται, στις περισσότερες περιπτώσεις, καλός πολίτης. Πολίτης ικανός να αξιοποιεί, σε ξένα χώματα, την πνευματική του δύναμη και την ικανότητα του, να λύνει ικανοποιητικά τα ατομικά του προβλήματα και να οργανώνει πολιτισμένα τη ζωή του. Οι επιχωριάζοντες, λοιπόν, τρόποι ζωής τον εμποδίζουν να δείξει τι πραγματικά μπορεί. Χιλιάδες δουλεύουν στους ωκεανούς. Έλληνες επιχειρηματίες έστησαν το τεράστιο συγκρότημα της εμπορικής μας ναυτιλίας, που μας φέρνει δεύτερους ή τρίτους σ' ολόκληρο τον κόσμιο σχετικά με τον εμπορικό στόλο. Εκατοντάδες σημαντικών Ελλήνων επιστημόνων δίδαξαν ή διδάσκουν ακόμη σε ξένα επιστημονικά ιδρύματα υψηλού επιπέδου και μερικοί απ' αυτούς, όπως ο Παπανικολάου και ο Κοτζιάς, απόχτησαν παγκόσμιο κύρος. Στις καλές τέχνες, μια πλειάδα Ελλήνων ετίμησε και τιμάει τον τόπο μας: σπουδαίοι ηθοποιοί του κινηματογράφου, η ασύγκριτη Μαρία Κάλας, ο Ξενάκης, ο Μητρόπουλος, ο Μωρεάς, ο Σεφέρης, ο Ρίτσος, ο Καβάφης και πολλοί άλλοι. Και όλοι σχεδόν έξω από τον τόπο. Γιατί εδώ μέσα τα πιο ψηλά στάχυα τα βλέπουμε με το μάτι του Ταρκύνιου. Απόδειξη η αυτοκτονία του Συκουτρή και η οδυνηρή ζωή του Σκαλκώτα, που μόλις τώρα, αφού πέθανε, παίρνει τη θέση που του πρέπει μέσα στο χώρο της τέχνης της Ευρώπης. Μα τι είναι εκείνο που απωθεί πέρα από τα σύνορα μας τις σπουδαιότερες, στο χώρο της τέχνης και της επιστήμης, μονάδες μας; Μήπως βλέπουν παραχαραγμένο στον τόπο μας το αίσθημα του Δικαίου; Και ποιος φταίει γι' αυτό: οι κυβερνήτες ή ο λαός; Φταίνε ασφαλώς και τα δύο. Υπάρχει, όμως, μια ειδική διαδικασία, που τηρείται, για να φθάσουμε στο θαυμαστό επίτευγμα: τη ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 19

20 διαφθορά του ελληνισμού. Το Κράτος και η ολιγαρχία, που στέκει γύρω τους ο λαός και τα στηρίζει, έχουν, δυστυχώς, ανάγκη από πολίτες δευτέρας τάξεως, που μορφώνονται όπως αυτό θέλει και δρουν κοινωνικά όπως αυτό θέλει. Αυτή η διαδικασία ερήχηνε ή αχρήστευσε τη συνείδηση μας και μας όπλισε ή με ειρωνεία και θράσος ή μ' έναν μακάριο νυσταγμό, που μας αναγκάζει, εμάς τον μικρό λαό, να βλέπουμε θολά τα πράγματα και να γινόμαστε σκάρτοι πολίτες. «Η Δημοκρατία, θεωρητικά τουλάχιστον, θέλει τους ανθρώπους ελεύθερους και η Διοίκηση τους μεταβάλλει σε δούλους», είπε εδώ και εκατόν πενήντα χρόνια ο Σατωμπριάν. Αυτό που εδώ και τόσον καιρό ίσχυε για τους Γάλλους, ισχύει τώρα για μας. Η ελευθερία έχασε την αξία της, αφού έγινε προνόμιο, και αφού ο δικός μας νυσταγμένος ηθικός ορίζοντας επιτρέπει μια ρηχοποίηση της συνείδησης μας. Και, δυστυχώς, μέσα στη σάρκα του ελληνισμού έχει διαμορφωθεί και ένας τύπος Έλληνα, που δεν δέχεται μαθήματα, που ειρωνεύεται την κάθε αξία με στόμφο ευθέως ανάλογο με τη δική του κατάπτωση και που περιμένει την ώρα του για να αναρριχηθεί, για να επιπλεύσει, για να εκμεταλλευθεί τον συντοπίτη του, ακόμη και όταν τα πρώτα του χρόνια τα πέρασε καταπιεσμένος και αυτός, μαζί με τον συντοπίτη του αυτόν, παλεύοντας για την επιβίωση. Πως μπορεί αλλιώς, για όνομα του θεού, να εξηγηθεί η ύπαρξη αυτού του αισχρού συρφετού των κερδοσκόπων, που εκμεταλλεύονται, ληστεύουν, κλέβουν, δηλητηριάζουν ασύστολα τον συνάνθρωπο, αυτόν πού παλαιότερα μαζί του διάβαζαν στο αλφαβητάρι ή έπαιζαν στις γειτονιές; Αυτών των κερδοσκόπων που μας τους παρουσιάζουν κάθε μέρα οι στήλες των εφημερίδων ή οι αίθουσες των Δικαστηρίων, να πουλούν μολυσμένα νερά και δηλητηριασμένα παγωτά και σάπια κρέατα και σπίτια που καταρρέουν, και αχαμνές γνώσεις; Αυτή η αφάνταστη ηθική φθορά του λαού, μαζί με την κολοβή συνείδηση ενός εσμού επιβητόρων της εξουσίας μειοψηφίας βέβαια μέσα στο πολιτικό σώμα, δυναμικής όμως και αδίστακτη, που βλέπουν τον τόπο σαν κάτι που γεννιέται με τη γέννηση τους και πεθαίνει με τον θάνατό τους, έχουν δημιουργήσει ένα ατσαλένιο κύκλωμα, που είναι σχεδόν αδύνατο να το σπάσει κανείς. Υπάρχει μια τεράστια μάζα λάου που αγωνιά εκεί μέσα. Υπάρχει και ένας αριθμός ηγητόρων, που αγωνίστηκαν και αγωνίζονται με πράγματι αγαθή προαίρεση, για να το σπάσουν. Μάταια όμως γιατί είναι πολλοί εκείνοι που ξέρουν πόσο αποτελεσματικό όπλο είναι το ρουσφέτι, στη μάχη για την καθυπόταξη των συνειδήσεων, και που είναι πρόθυμοι να το χρησιμοποιήσουν για τα συμφέροντα τους και την προσωπική τους προβολή. Η συνήθεια να βλέπουν το λαό, όχι σαν ένα σύνολο, αλλά σαν ένα συνονθύλευμα από φατρίες, κοινωνικές τάξεις και ιδιωτικά συμφέροντα, μέσα σ' έναν ηθικό χώρο, όπου ο καθένας περιμένει, όχι τη σειρά του, αλλά την ώρα της ευκαιρίας του, τους έκαμε να μην μπορούν να ιδούν τον κόσμο σωστά και δίκαια. Και να μην μπορούν να ντραπούν. Αυτού έχουμε καταντήσει. Και υπεύθυνοι για την κατάσταση είμαστε όλοι μαζί, ακόμη και εκείνη η σημαντική μειοψηφία των ακέραιων και έντιμων ανθρώπων, που βλέπουν πιο καθαρά τα πράγματα και τους κινδύνους πού εγκυμονούν, που δεν έχουν όμως το ηθικό σθένος που χρειάζεται για να αντιδρά- 20 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

21 σουν δυναμικά στη διαδικασία της κατάρρευσης που μας απειλεί. Το είχαν οσμιστεί αυτό και στη μεγάλη γαλλική Επανάσταση, όταν η Συντακτική Συνέλευση εκτόξευε το δόγμα: «Προδότης είναι όχι μόνον εκείνος που ενεργεί εναντίον της πατρίδος, αλλά και εκείνος που δεν κάνει τίποτα γι' αυτήν». Τι μπορεί να γίνει, όμως, όταν οι κατά τεκμήριον, μαχητόν βέβαια, εκλεκτοί του λαού, που προορισμός τους πρέπει να είναι το να υψώσουν την ηθική, την πνευματική και την υλική του στάθμη, μπαίνοντας στα γρανάζια της Πολιτείας, από πολύν καιρό αλάδωτα, διαλέγουν κατά μεγάλο ποσοστό και τις μεθόδους της, τις μεθόδους δηλαδή όσων επί γενεές ολόκληρες αίρουν την κιβωτόν της δικής μας Διαθήκης; Αυτής, που οι ίδιες πλάτες την αίρουν από γενεάς είς γενεάν μαζί με τις πλάτες όσων επιδέξια αλιεύονται από τη λαϊκή μάζα κατά το πέρασμα των εποχών, σαν κατάλληλοι για την όμορφη αυτή επιχείρηση; Όλοι αυτοί «οι εις την ύλην αγρεύοντες», αγωνίζονται για τον σκοπό τους, για την ατομική τους δηλαδή προβολή, με ατέλειωτη μεγαλορημοσύνη, σερβίροντας ελπίδες και παρηγοριά στους ανόητους. Αλλά, «άπας ο λόγος αν απή τα πράγματα μάταιον τι και κενόν φαίνεται», είπε κάποιος αρχαίος και σοφός κάτοικος της δικής μας γης. Και, δυστυχώς, όλοι οι κατά καιρούς εμπλαστροπώλες, που μας σερβίρει υπνωτικά η εύτροχή τους γλώσσα, πετυχαίνουν βέβαια τους σκοπούς τους, που δεν είναι όμως ασφαλώς και δικοί μας σκοποί. Έχουν διαμορφώσει πλήθος ανθρώπων χωρίς ηθικά κριτήρια, χωρίς φιλότιμο, χωρίς ντροπή, χωρίς ενδοιασμούς. Ανθρώπους που θα τους υπηρετήσουν πιστά, ενώ συγχρόνως θα διδάσκονται όλα τα κόλπα που χρειάζονται για να πλουτίσεις, να ευδοκιμήσεις, να προβληθείς. Και θα καταλαβαίνουν, πως σιγά- σιγά διαμορφώνεται κατά γενεές στον τόπο η νέα του αριστοκρατία, με τα λεπτά της, την κενότητα της, την ασυνειδησία της, που ξέρει ότι τόσο ευκολότερα δαμάζεται η λαϊκή μάζα, όσο απομονώνεται από την ηθική τάξη. Και τώρα: Το χάος θρονιάζει διαιτητής, και η κρίση του δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να δηλητηριάσει την αμάχη, που του εξασφαλίζει την εξουσία. Κάτου από αυτό, υπέρτατος κριτής είναι η τύχη. (Μίλτων. Ο Χαμένος Παράδεισος) Αυτό το τραγικό κύκλωμα έχει κρεμαστεί σαν λαιμαριά στον τράχηλο του Έθνους μας. Αυτό μας καταντάει ανεύθυνους και υποτελείς και όταν σπάσει, και σπάζει μόνον, όπως είπαμε, όταν οι άνθρωποι μας φεύγουν οριστικά από τον τόπο τους, ο Έλληνας γεννιέται άλλος άνθρωπος, γιατί εκεί αντιμετωπίζει άλλης λογής εξουσίες και διαφορετική κοινωνική συγκρότηση, και νόμους, που δεν έχει τη δύναμη να τους τσαλαπατήσει ή να τους αγνοήσει η εξουσία, και πολίτες, πού, και αν είχε η εξουσία την πρόθεση να το κάμει αυτό, δεν θα της το επέτρεπαν. Γιατί, ενώ εμείς εδώ τρεφόμαστε με όνειρα και με πίστη τυφλή στους «αίροντας την κιβωτόν της Διαθήκης», αυτοί πασκίζουν με τη δράση να δαμάσουν το ολικά υπαρκτό. «Εν αρχή ην η πράξις», παραφράζει ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 21

22 ο Γκαίτε το «εν αρχή ην ο λόγος», στον πρώτο Φάουστ. Και ας μου επιτραπεί μια παρένθεση: Είμαι σχεδόν βέβαιος, ότι η Βουλγαρία και η Ρουμανία, οι βαλκανικοί μας σύντροφοι, που από τα μέσα του αιώνα μας ζουν σ' ένα κλίμα εντατικής υλικής προόδου, ξεφεύγοντας από τη βαλκανική παράδοση, δεν το οφείλουν αυτό κυρίως στην αλλαγή του κοινωνικού τους καθεστώτος, αλλά στο ότι η αλλαγή αυτή τους απάλλαξε οριστικά από την περίπτυξη των παλαιών τους ολιγαρχιών και τούς επέτρεψε να στρέψουν τα μάτια προς τη βορειότερη Ευρώπη και να τη μιμηθούν σε ότι τουλάχιστο έχει σχέση με την υλική τους πρόοδο. Και αν υπάρχουν αντιρρήσεις, παραπέμπουμε τους αντιρρησίες στο γεγονός ότι εμείς, οι απόγονοι, καθώς διαλαλούμε, του Αρχιμήδη, του Ευκλείδη, του Δημόκριτου, του Διοφάντη και του Αριστοτέλη, στέλνουμε κατά εκατοντάδες τα παιδιά του τόπου μας να σπουδάσουν, στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, εφαρμοσμένες επιστήμες. Και αυτό χωρίς ίχνος ντροπής. Ω, υπέροχη νεφελοκοκκυγία, ουδείς λόγος εξαρκέσει προς ύμνον των θαυμάτων σου! Εσύ κάνεις να μας αδικεί το χώμα μας, βυθίζοντάς μας σε μια έκσταση υπνωτική, μεθώντας μας με λήρους κενούς, ενώ γύρω μας μαίνεται ο διανοητικός γιγαντισμός. Μα γιατί είμαστε έτσι; Γιατί έτσι συνειδητά μας έπλασαν οι ταγοί μας. Κάρφωσαν στο ελληνικό στερέωμα αμετακίνητη την εικόνα του παλαιού μεγαλείου και μας κάνουν να γυρίζουμε μέσα σ' έναν φαύλο κύκλο. Ακόμη και στην παιδεία, που μόνον με τη ριζική της μεταρρύθμιση θα ανοιχτούν κάποια παράθυρα προς τον έξω κόσμο, ιδιαίτερα αυτόν τον κόσμο που πρέπει να τον μιμηθούμε, αν θέλουμε να επιζήσουμε, ακόμη, λοιπόν, και στην παιδεία προχωρούμε διστακτικά και πασπατευτά, όχι μεθοδικά και γενναία. Έγινε, βέβαια, ένα μεγάλο βήμα στο γλωσσικό θέμα, και αυτό τιμάει ιδιαίτερα, καθώς έχουμε πει, τον Υπουργό, καθώς και το επιτελείο του, που απάλλαξαν επιτέλους το σχολείο από τη διγλωσσία που του μάραινε τη δύναμη. Η γλωσσική όμως μεταρρύθμιση μόνη δεν αρκεί. Και, δυστυχώς, εκεί σταματήσαμε. Τα μαθήματα έμειναν τα ίδια και διατηρούν επίπονα τη θέση τους στην Ιεραρχία. Ζητήσαμε μήπως να ιδούμε, μέσα στα σχολικά προγράμματα των ευρωπαϊκών λαών, αν υπάρχει κάποια λογική αντιστοιχία με κείνο που γίνεται στις δικές μας αίθουσες διδασκαλίας; Και θα έπρεπε από καιρό να το είχαμε ζητήσει αυτό, αφού βλέπουμε ότι εμείς επιδιώκουμε να ζήσουμε τη ζωή τους, ενώ αυτοί κάθε άλλο επιδιώκουν από το να ζήσουν τη δική μας ζωή. Ζητήσαμε ποτέ να μάθουμε, όχι βέβαια από θεωρητική περιέργεια, μα για σκοπούς τελείως πρακτικούς, ποια μαθήματα διδάσκονται στα σχολεία τους, πόσες εβδομαδιαίες ώρες το καθένα, επί πόσες μέρες το χρόνο και τι βάρος έχει το καθένα τους στην προσπάθεια για τη μόρφωση του νέου ανθρώπου; Επίσης, ζητήσαμε ποτέ να μάθουμε πόσες μέρες και πόσες ώρες το χρόνο διδάσκονται γράμματα τα παιδιά του τόπου μας μέσα στη Μέση Εκπαίδευση σε σύγκριση με ότι γίνεται στις χώρες που σύντομα, καθώς φαίνεται, θα μπούμε, με την Κοινή Αγορά, στο χορό τους; Σε παλαιότερα χρόνια, μια πρόχειρη βέβαια, in medias res όμως έρευνα επί του θέματος, μου έδωσε το αποτέλεσμα, που το παρουσίασα το 1964 σ' ένα μόνο δοκίμιο, με τον τίτλο: «Η Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση: Εκατόν πενήντα επτά μέρες εργασίας το χρόνο, απέναντι διακοσίων ημερών νεκρών». Διακοπές, γιορτές, υποδοχές μεγάλων ανδρών, προ- 22 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

23 εόρτια, προετοιμασίες, κουβέντες, παρελάσεις συρρίκνωναν κατά τρόπο απαράδεκτο τον χρόνο της μόρφωσης. Ρωτήσαμε πόσες μέρες τον χρόνο δουλεύει πραγματικά στο σχολείο του, το παιδί του Ελβετού, του Ολλανδού, του Άγγλου; Αυτό το παιδί, που θα βρεθεί αντιμέτωπο του δικού μας στο πεδίο του διεθνούς ανταγωνισμού; Χαρακτηριστικό της αβελτηρίας που καταδυναστεύει την παιδεία μας, είναι ο τρόπος που μ' αυτόν αντιμετωπίζει την ξένη γλώσσα. Ενώ είναι γνωστό και στα μικρά παιδιά, ότι η γνώση των ξένων γλωσσών είναι παράγοντας εκπολιτιστικός, μα και οικονομικός, πρώτης γραμμής, αφού και την επαφή ανθρώπου με άνθρωπο διευκολύνει και την κουλτούρα γενικά προάγει με τη διάχυση των νέων ιδεών ενώ είναι εξίσου γνωστό, ότι λαοί, που οι γλώσσες τους μιλιούνται από εκατοντάδες εκατομμυρίων ανθρώπους, μαθαίνουν με πείσμα και μέθοδο ξένες γλώσσες στα παιδιά τους, εμείς, που η γλώσσα μας μιλιέται μόνον στο γενέθλιο καβούκι της ή στη διασπορά από τους απογόνους των αρχαίων Ελλήνων, που είτε υπηρετούν, σαν προσωρινά εκπατρισμένοι εργάτες, ξένα συμφέροντα, είτε βγάζουν κάρβουνα από ξένα ανθρακωρυχεία, είτε οδοκαθαρίζουν ξένες πόλεις, είτε- ρίχνουν πέτρα πίσω τους και αλλάζουν εθνικότητα και πατρίδα, εμείς, σαν Πολιτεία, παρέχουμε τις ξένες γλώσσες στα σχολεία, όπως έκανε ο μακαρίτης δέκατος ένατος αιώνας, γιατί, σχετικά με αυτό, τα σχολικά μας προγράμματα δεν παραλλάζουν καθόλου από τα δικά του. Η ξένη γλώσσα διδάσκεται επί δυο ώρες την εβδομάδα, δηλαδή επί εκατόν είκοσι λεπτά, εκατόν πενήντα περίπου μέρες τον χρόνο, και είναι μάθημα δευτερεύον, δηλαδή, ότι του λείπει από τον μέσον όρο καλύπτεται από το πλεόνασμα της Ιστορίας, των θρησκευτικών ή της Γεωγραφίας. Και διδάσκεται συγχρόνως σε σαράντα, πενήντα και εξήντα παιδιά ή δεν διδάσκεται καθόλου όταν δεν -υπάρχει καθηγητής. Παρέχεται, δηλαδή, στο μαθητή με τέτοιες νόρμες και τέτοιες δόσεις, ώστε και με τον καλό ακόμη καθηγητή, ο μαθητής δεν κερδίζει σχεδόν τίποτε. Αλλά γιατί να μάθει; Με την ξένη γλώσσα ανοίγονται στον άνθρωπο παράθυρα προς τον έξω κόσμο και ριζώνουν μέσα του προβληματισμοί, που είναι επικίνδυνοι για την μακάρια πνευματική νάρκη. "QUI PLURA NOVIT EUM MAJORA SEQUUNTUR DUBIA". («Εκείνον που μαθαίνει περισσότερα τον βασανίζουν και περισσότερες αμφιβολίες») έλεγε στην καθολική του ποίμνη ο μακαρίτης Πάπας Ουρδανός ο Β'. Είναι αλήθεια, ότι αυτό το έλεγε τον Μέσον Αιώνα. Το ΔΣ της Πανηπειρωτικής Συνομοσπονδίας Ελλάδος στην συνεδρίασή του στις 14 Ιανουαρίου 2013, ομόφωνα αποφάσισε τιμητική διάκριση, στον απόφοιτο της Ζωσιμαίας Σχολής και πρώην μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου μας Ναπολέοντα Ροντογιάννη για την προσφορά του στον Πολιτισμό. Η διάκριση αυτή ανακοινώθηκε και επίσημα στην «Πίτα του Ηπειρώτη» στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας στις 27 Ιανουαρίου ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 23

24 ΛΑΜΠΡΟΣ ΜΑΛΑΜΑΣ «Ελεύθερο Πνεύμα» Ο Ηπειρώτης Λάμπρος Μάλαμας έφυγε από τη ζωή κι άφησε πίσω του ένα ογκώδες και αξιόλογο έργο στους βασικότερους τομείς της λογοτεχνίας. Είχε πηγαίο ταλέντο, υπήρξε αυτοδίδακτος και κάτω από αντίξοες συνθήκες ανέδειξε μία αξιοθαύμαστη καλλιτεχνική προσωπικότητα με δύναμη, αγωνιστική διάθεση και χωρίς συμβιβασμούς. Πολυγραφότατος, είχε τη φιλία και την εκτίμηση πολλών σπουδαίων ανθρώπων των γραμμάτων και κοινωνικών μαχητών. Για σαράντα περίπου χρόνια κυκλοφορούσε με προσωπική του σοβαρή ευθύνη, προσπάθεια, εργασία και με τη συμπαράσταση της συντρόφισσάς του, την περιοδική επιθεώρηση «ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΠΝΕΥΜΑ», θίγοντας με ευσυνειδησία, δυναμική, προοδευτικότητα και ειλικρίνεια όλα τα καυτά θέματα της ζωής. Θα τον θυμόμαστε. 24 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

25 Τρία «νεοκλασσικά» σπίτια στα Γιάννινα, που δεν υπάρχουν πια. Βύρων Δ. Χρηστίδης Δρ. Αρχιτέκτων Μηχ/κός ΕΜΠ τ. Αναπληρωτής καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ Με αφορμή το άρθρο του συναδέλφου Αρχιτέκτονα και καθηγητή της Ιστορίας της αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων κ. Γεωργίου Σμύρη «Κλασσικισμός και Παράδοση στα Ιωάννινα του 1913» (1) θα ήθελα να παρουσιάσω τρία τέτοια σπίτια που έχουν χαθεί. Του πρώτου σώζονται τα αρχικά σχέδια, του δεύτερου τα σχέδια των κατόψεων και της τομής και κάποιες φωτογραφίες και του τρίτου μόνο δύο εξωτερικές φωτογραφίες και το περίγραμμα της κάτοψής του από χάρτη της πόλης. Κτήριο πρώτο. Τα στοιχεία που έχω είναι φωτογραφίες δύο φύλλων σχεδίου, χειρόγραφος προϋπολογισμός και αντίγραφό του από τον ιδιοκτήτη, χωρίς τις τιμές. Τα πρωτότυπα βρίσκονται στο «Αρχείο» του γιού τού ιδιοκτήτη, Αριστοτέλη Πουλή. Το κτήριο βρισκόταν στην οδό Κοραή, απέναντι από νεοκλασσικό αρχοντικό που στέγαζε τη Γεν. Διοίκηση Ηπείρου.Ιδιοκτησία Δημητρίου Ι. Πουλή, έμπορου, , πατέρα της μητέρας μου. Νοικιάστηκε σε Δημόσιο Ταμείο και μετά στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Αλλά το σπίτι που χτίστηκε είχε ριζικές αλλαγές ως προς τα αρχικά τούτα σχέδια της 15ης Ιουνίου 1910: ηταν πολύ απλούστερης μορφής, τυπικά νεοκλασσικό, με την κύρια είσοδο αξονικά της πρόσοψης και χτισμένο σε πολύ μεγαλύτερο οικόπεδο προς τα δυτικά του. Η μεγάλη αυτή αλλαγή ίσως σχετίζεται με την απελευθέρωση της πόλης, (21/2/1913), την προσπάθεια μείωσης του κόστους και την επιθυμία του ιδιοκτήτη να μοιάζει με άλλο συγκεκριμένο κτήριο, όπως συμβαίνει και σήμερα συχνά. Η κατασκευή ίσως στο διάστημα Ο χειρόγραφος, μάλλον από τον μηχανικό, προϋπολογισμός, αχρονολόγητος και ανυπόγραφος, δίνει πολύτιμες πληροφορίες για τις τιμές, την κατασκευή κ.λ.π. Το χειρόγραφο αντίγραφο- χωρίς τις τιμές- του ιδιοκτήτη, καλλιγραφημένο, με ημ/νία 7/1/1915, αναφέρεται προφανώς στα ίδια σχέδια, ως ακριβές αντίγραφο του πρώτου, και ίσως έγινε για να πάρει και άλλη προσφορά. Γενική παρατήρηση και στα δύο σχέδια: αν και συντάχθηκαν για να οδηγήσουν την κατασκευή, (υπάρχουν διαστάσεις κ.α., όπως θα δούμε), υπάρχει συγχρόνως και σαφής προσπάθεια εξωραϊσμού τους, (χρώματα, δέντρα, ουρανός, κλπ.), για την τέρψη του πελάτη αλλά και ίσως κυρίως, γιατί έτσι συνηθιζόταν τότε. (2) (1). «Ζωσιμάδες», τ. 26, Οκτ.-Νοε.-Δεκ σ (2). Βλ. Γ. Σμύρης, ο.π., σχέδια. ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 25

26 Τα σχέδια συντάχθηκαν στα Ιωάννινα στις 15 Ιουνίου 1910, τρία χρόνια πρίν την απελευθέρωσή τους. Ωστόσο υπήρχε και τότε επαφή με την Ευρώπη και την ελεύθερη Ελλάδα, κύρια μέσω του εμπορίου αλλά και λόγω της επιθυμίας της Οθωμανικής Διοίκησης για εκσυγχρονιστικές μεταρρυθμίσεις. (3) Γιαυτό τότε επικρατούσε το κλασσικίζον ύφος στις νεώτερες οικοδομές. Το πρώτο φύλλο σχεδίου περιέχει γενικά τρείς κατόψεις, πρόσοψη, όλα σε κλίμακα 1:100, και δύο καταλόγους «Ενδείξεις μερών» επεξηγηματικούς των αντίστοιχα αριθμημένων χώρων των κατόψεων. Ο συντάκτης των σχεδίων Γ. Ιωαννίδης αναγράφεται ως «μηχανικός» και το όνομά του εμφανίζεται μόνο στην υπογραφή του. Στο σχέδιο που παρουσιάζει ο Γ. Σμύρης, (4) ο συντάκτης του Β. Σούλης υπογράφει ως «Αρχιτέκτων» στις 25/10/1913. (5) Και εκεί, τόσο το όνομα όσο και η ειδικότητα του συντάκτη του σχεδίου εμφανίζονται μόνο στην υπογραφή. Το χαρτί των σχεδίων, όπως το είχα ιδεί, (ακουαρέλλας με μουσαμά από πίσω), ταχυδρομήθηκε σεκείνον προσωπικά από το Παρίσι. Ηταν άραγε αυτός ο μοναδικός τρόπος προμήθειας αυτού του ειδικού χαρτιού, ή μήπως σημαίνει κάποια άλλη σχέση με την πόλη, όπως σπουδές, κ.α.; Διακρίνεται και ο τρόπος σχεδίασης: πρώτα πολύ «αχνό» μολύβι. Διακρίνονται και τρυπήματα καρφίτσας σε καίρια σημεία, σίγουρα για την αντιγραφή του σχεδίου από το πρόχειρο, που όμως συχνά δεν συμπίπτουν με τα του τελικού σχεδίου. Παρά το ότι τα σχέδια είναι κατασκευαστικά, δεν δίνουν όλες τις απαιτούμενες για την κατασκευή διαστάσεις. Προφανώς θα συμπληρωνόταν κατά την κατασκευή από τον επιβλέποντα μηχανικό ή εργολάβο ή έμπειρο τεχνίτη. Υπάρχουν όμως και μερικές παρατηρήσεις βοηθητικές της κατασκευής. Το ισόγειο ονομάζεται στο σχέδιο «Α πάτωμα» και ο όροφος «Β πάτωμα,». Πράγμα που δεν συμβαίνει στα σχέδια που παρουσιάζει ο Γ. Σμύρης.(4) H χάραξη της κύριας σκάλας είναι χωρίς διαπλατύνσεις των λοξών βαθμίδων στην περιοχή του φαναριού, πράγμα που αποκαλύπτει την έλλειψη σχετικής εκπαίδευσης, η οποία δίνεται στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΕΜΠ τουλάχιστον από το (6) Τα γράμματα σε όλα τα σχέδια μιμούνται με επιτυχία τυπογραφικά στοιχία. Η πρόσοψη διαμορφώνεται συμμετρικά ως προς το μέσον της, με εξαίρεση την πλαϊνή «πτέρυγα» του κλιμακοστασίου. Η συμμετρία, βασική αρχή του νεοκλασσικού ύφους, τονίζεται με την σχεδόν αξονική τοποθέτηση του μπαλκονιού, όπου ομως εντυπωσιάζει η ασύμμετρη θέση των φουρουσιών του και του μήκους του ως προς την στο κέντρο της πρόσοψης μπαλκονόθυρα. Επίσης εντυ (3). Ο.π. σ. 25. (4). Ο.π. σ. 27, σχέδιο ισογείου. (5). Η Ανωτάτη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Ε.Μ.Π. ιδρύθηκε στα Βλ. «Ε.Μ.Π.,Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Οδηγός Σπουδών , σ. 5, κ.α. (6). Θ.Κ. Παπαθεοδώρου, «Οικοδομική», Αθήναι, 1938, σ ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

27 πωσιάζει η παραβίαση της προοπτικής στη σχεδίαση της πλάγιας προς το κλιμακοστάσιο όψης, ειδικά στην επίστεψη του όγκου του κλιμακοστάσιου. Αυτός ο τρόπος σχεδίασης είναι λανθασμένος και αταίριαστος σε αρχιτέκτονα. Τα πολύπλοκα πλαίσια των παραθύρων, που συμπληρώνονται με διάκοσμο στις ποδιές και στα υπέρθυρά τους, δείχνουν επιρροές μπαρόκ. Περίεργο και το υπέρθυρο του παραθύρου του κλιμακοστασίου. Στο δεύτερο φύλλο σχεδίου: «Τομή κατά την γραμμήν Α-Β «δεν διακρίνεται στη φωτογραφία του που έχω η κλίμακα και η υπογραφή του μηχανικού. Όπως προκύπτει από το μέτρο στο κάτω μέρος της, είναι και εδώ 1:100. Υπάρχουν πολλά υψόμετρα με αφετηρία το του πεζοδρομίου, το οποίο ονομάζεται περιέργως «100,00», καθώς και διαστάσεις στα πάχη τοίχων, πατωμάτων, κλπ. Η γραμμή τομής Α-Β σημειώνεται μόνο στην κάτοψη του ορόφου. Ο Α οροφος έχει το μεγαλύτερο καθαρό ύψος, (4.00 μ), και σημαίνει σε συνδυασμό και με τον εμφανιζόμενο διάκοσμο των τοίχων- ότι περιέχει τους χώρους υποδοχής, όπως και στο δεύτερο σπίτι που παρουσιάζω. Τα χρώματα των τοίχων στο σχέδιο δείχνουν τον τρόπο και τους τόνους χρωματισμού τους. Αλλά η σχεδίαση λεπτομερειών έγινε με ελεύθερο χέρι, πράγμα που δείχνει προχειρότητα, οι δε προβολές και τομές των κλιμάκων είναι σχεδόν συμβολικές, αφού σημειώνεται μόνον η τομή των βαθμίδων με μία γραμμή. Η τομή και η πρόσοψη αποκαλύπτουν, ότι οι όγκοι των μαγειρείων και του κεντρικού κλιμακοστασίου στεγάζονται με δώμα και όχι με ξύλινη στέγη, όπως το κυρίως σπίτι, τα δε μαγειρεία είναι ένα σκαλοπάτι 17 εκ χαμηλότερα από το υπόλοιπο σπίτι, αλλά με καθαρά εσωτερικά ύψη ίδια με τα του κυρίως σπιτιού. ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 27

28 Κτήριο δεύτερο Το δεύτερο σπίτι, στην οδό Αραβαντινού αρ. 2-4, (1) ιδιοκτησίας Χριστόδουλου Ι. Χρηστίδη, παραγγελειοδόχου, (εμπορικού αντιπρόσωπου), χτίστηκε στα Το γραφείο του στο ισόγειο κατάστημα ανατολικά του σπιτιού. (Στο σχέδιο αριθ. 9. Στο ίδιο οικόπεδο, δυτικά του σπιτιού άλλο κατάστημα). Ηταν διώροφο με υπόγειο. Στο ισόγειο σχετικά μνημειακή εσωτερικά κύρια είσοδος (αριθ. Χώρου 1 στο σχέδιο), πλατύς διάδρομος (αρ.2) με φαρδυά ξύλινη σκάλα προσπέλασης του ορόφου και έξοδο προς τον κήπο. Η αρχική χρήση των νότιων και δυτικών χώρων άγνωστη. Στη Β-Α γωνία μικρός χειμωνιάτικος χώρος σαν το «ματζάτο» (αρ.5) π.χ. της ζαγορίσιας αρχιτεκτονικής (2), με το μοναδικό στο ισόγειο και όροφο τζάκι, αλλά με δύο μεγάλα παράθυρα. Μέσα απ αυτό μικρή πρόχειρη κουζίνα με νεροχύτη (αρ.6). Βασικό στοιχείο της κάτοψης ο δευτερεύων διάδρομος, (αρ.3), με άμεση προσπέλαση από τον κύριο, όπου και η σημαντική βοηθητική ανατολική είσοδος και οι ξύλινες σκάλες προς όροφο και μοναδική εσωτερική προς το υπόγειο. Η αυλή της εισόδου αυτής (αρ.8), με το πηγάδι (αρ 7), όπου η προμήθεια πόσιμου νερού, προσπελάσιμη στα φορτηγά ζώα κύρια για την προμήθεια καυσοξύλων, τα οποία κοβόταν επιτόπου και αποθηκευόταν στο παρακείμενο υπόγειο. Στον όροφο οι χώροι υποδοχής: μεγαλύτερο καθαρό ύψος, δυνατότητα ενοποίησης των δύο δυτικών χώρων μέσω ενδιάμεσης τρίφυλλης πόρτας, ζωγραφιστές οροφές στους τρείς μεγαλύτερους χώρους. Απο τον δευτερεύοντα διάδρομο προσπέλαση και στη στέγη, η οποία ήταν ενιαίος χώρος με πάτωμα στο κέντρο του, απ όπου η πρόσβαση της εξωτερικής της επιφάνειας μέσω δύο μικρών καθέτων παραθύρων. Στο υπόγειο, η οροφή του οποίου ηταν υπερυψωμένη από το γύρω έδαφος περίπου 1.00 μ για φωτισμό και αερισμό του, βρισκόταν η κεντρική κουζίνα (1). Ηταν το πατρικό μου. Η χρονιά χτισίματος από μαρτυρία του πατέρα μου Δημητρίου Χριστόδουλου Χρηστίδη.Υπήρχε στο ξύλινο στέγαστρο του πηγαδιού με μαύρη μπογιά η χρονιά: «1910». Τα σχέδια του σπιτιού συνέταξα με βάση τον 1:500 χάρτη, (βλ. σπίτι Νο 3), παλιές φωτογραφίες και από μνήμης. Μετά το 1945 στέγαζε και την οικογένεια του Γεωργίου Χρ. Χρηστίδη. Κατεδαφίστηκε γύρω στα (2). Βλ. «Η Αρχιτεκτονική του Κεντρικού Ζαγορίου» του Βύρ. Χρηστίδη, Εκδ. Ριζαρείου Ιδρύματος, Αθήνα ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

29 (αρ.6), πιθανά βοηθητικός της χώρος (αρ.12), και αποθηκευτικοί χώροι (αρ. 10). Ο κεντρικός διάδρομος (αρ. 2) είχε έξοδο στον κήπο, όπου και τα δύο αποχωρητήρια στο βάθος του, κατά συνήθη πρακτική της εποχής. Η διάταξη των λειτουργιών του σπιτιού υποτάσσεται σε μεγάλο βαθμό στις απαιτήσεις της, κύρια εξωτερικής, διαμόρφωσής του, κατά τη «μόδα» του «νεοκλασσικού» ύφους της εποχής και συγχρόνως στην επίδειξη κάποιου βαθμού ευμάρειας. Ωστόσο η πίεση ικανοποίησης λειτουργικών αναγκών οδηγεί π.χ. σε αναίρεση της συμμετρίας της κάτοψης στην ΒΑ γωνιά, στην τοποθέτηση δεύτερου μπαλκονιού μόνο στην ανατολική όψη, στην κατασκευή μόνον ενός «πεταχτού» παραθύρου στην ίδια όψη, για έλεγχο της δευτερεύουσας εισόδου, κλπ. Η βασική κατασκευή είναι λιθοδομή με ισχυρό ασβεστοκονίαμα και πατώματα και στέγη ξύλινα. Εξαίρεση η οροφή του μαγειρείου του υπογείου (αρ.6) : σιδηροδοκοί (διπλό ταύ) ανα περ. 60 εκ με κυλινδρικής διατομής τούβλινους θολίσκους ενδιάμεσα, προφανώς για να φέρει το πλακόστρωτο της κουζινούλας του ισογείου (αρ.6) και τον παρακείμενο φέροντα και διαχωριστικό διώροφο τοίχο. Οι λεπτοί διαχωριστικοί ισογείου και ορόφου είναι όλοι φέροντες: αποτελούνταν από κατακόρυφους ξύλινους στύλους διατομής περ. 10Χ10 εκ ανά περ εκ καλυμμένους με μπαγδατόπηχεις και σοβά. Τα δάπεδα από τάβλες πεύκου ή έλατου, πλάτους εκ, καρφωτές. Οι οροφές με μπαγδατόπηχεις σοβατισμένες με ενίσχυση με «τρίχες αιγός». Τα πατώματα πρέπει να είχαν στο εσωτερικό τους χώμα ή πριονίδι ή άλλο, για την απορρόφηση των νερών του σφουγγαρίσματος. Σιδηροδοκάρια πρέπει να χρησιμοποιήθηκαν και ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 29

30 στα υπέρθυρα.το έδαφος θεμελείωσης: χονδρόκοκκη καθαρή και σταθερή κίτρινη άμμος. Στους σεισμούς το σπίτι ειχε αντιδράσει πολύ καλά. Οπτοπλινθοδομές χρησιμοποιήθηκαν σποραδικά: ποδιές παραθύρων, καμινάδες. Γαλβανισμένη λαμαρίνα στο δάπεδο δευτερεύοντος μπαλκονιού, στη «στέγη» των «πεταχτών» παραθύρων, στα στέγαστρα του πηγαδιού, των καμινάδων και των καταστημάτων. Τα κεραμίδια του σπιτιού «γαλλικά», κατασκευασμένα στη Θεσσαλονίκη, αν θυμάμαι καλά, των μαγαζιών «βυζαντινά». Οι αυλές πλακοστρωμένες με ορθογωνισμένες μαύρες πλάκες, όπως και τα σκαλοπάτια των εξωτερικών κλιμάκων. Η μορφή, όπως εκφράζεται με τη διαμόρφωση των όψεων και τη γενική δομή των κατόψεων,είναι απλή. Η απλότητα ενισχύεται από την απουσία σχεδόν επιμέρους διάκοσμου. Η εφαρμογή της συμμετρίας, τυπικού στοιχείου και του νεοκλασσικού ύφους, είναι εκτεταμένη, αλλά αίρεται στην ανατολική όψη: εξώστης, βοηθητική είσοδος, «πεταχτό» παράθυρο, σκάλα εξωτερική. Οι όψεις δεν αντιφάσκουν με την διάρθρωση των χώρων, με εξαίρεση τη ΒΑ γωνία, και στους δύο ορόφους, ενώ οι είσοδοι και οι διάδρομοι τονίζονται με τα μπαλκόνια, τα οποία συμβάλλουν και στην ιεράρχηση των οψεων: στην πρόσοψη αντιστοιχεί βαρύτερο, σημαντικώτερο μπαλκόνι. Τα εξωτερικά πλαίσια των ανοιγμάτων από σοβά, τυπικής στα νεοκλασσικά αλλά απλής διαμόρφωσης, παραλείπονται στις δύο όψεις προς τον κήπο, ενώ το γείσο της στέγης και η διακοσμητική λωρίδα στο ύψος του πατώματος του ορόφου τρέχουν σε ολες τις όψεις. Η πρόσοψη τονίζεται και με λίθινη προεξοχή στο ύψος του πατώματος του ισογείου, καθώς και από εκεί μέχρι το πεζοδρόμιο με ζώνη από λιθοδομή με εξαγωνικούς ισομεγέθεις και ορθογωνικούς γωνιόλιθους. Τα πέτρινα φουρούσια του κύριου μπαλκονιού είναι στοιχειωδώς διαμορφωμένα, ενώ τα κιγκλιδώματα και στα δύο μπαλκόνια είναι παρόμοια και τυπικά του ύφους του σπιτιού. Το δευτερεύον μπαλκόνι φέρεται από πέντε σιδηροδοκούς-προβόλους, είχε ξύλινο δάπεδο κάτω από τη γαλβανισμένη λαμαρίνα και δύο ξύλινους στύλους στα άκρα του, περισσότερο για ικανοποίηση του ματιού παρά για στατικούς λόγους, οι οποίοι αφαιρέθηκαν λόγο φθοράς σε μερικά χρόνια. Τα ύψη των ορόφων πρέπει να προέκυψαν από τα πρότυπα της εποχής, ώστε το σπίτι να φαίνεται μεγάλο, εντυπωσιακό. 30 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

31 Κτήριο τρίτο Το τρίτο σπίτι βρισκόταν στην οδό Καπλάνη αρ. 8, έναντι της ανατολικής πτέρυγας της «Καπλανείου και Ελισαβετείου Σχολής» και ανήκε στους κληρονόμους Αλεξίου Μέξη, κατά ιδιόγραφη σημείωση του πατέρα μου στις δύο φωτογραφίες που έβγαλε ο ίδιος στα Κατά την ίδια σημείωση, κατεδαφίστηκε στα 1976 ή 1977, για να χτιστεί στη θέση του πολυκατοικία. Τα σχόλια που ακολουθούν βασίζονται μόνο στις δύο αυτές φωτογραφίες και στον 1:500 χάρτη της πόλης. Το περίγραμμα του σπιτιού ήταν ορθογώνιο, διαστάσεων περ μ (πρόσοψη) και μ βάθος. Είχε και πλαϊνό (βορεινό) συνεχόμενο όγκο, με πρόσοψη περ μ και βάθους περ μ. Το ύψος του σπιτιού δύο ορόφων με υπόγειο. Το δάπεδο του ισογείου υπερυψωμένο περ μ από το έδαφος της πρασιάς. Υπήρχε πρασιά, διότι το σπίτι ήταν τοποθετημένο περ μ πιο μέσα από την παλιά οικοδομική γραμμή και γύρω του υπήρχε κήπος-ακάλυπτος χώρος ποικίλου πλάτους. Ο πλαϊνός όγκος στον όροφο ήταν σε εσοχή, σχηματίζοντας μικρό δώμα προς τον δρόμο. Στον άξονα της πρόσοψης του κύριου όγκου, εσοχή διώροφη του όγκου αυτού, βάθους περ μ και πλάτους περ μ, όπου και μαρμάρινη σκάλα της κυρίας εισόδου, με πλάτος περ μ στον άξονα πάλι της πρόσοψης. Στη νότια πλευρά του κύριου όγκου σιδερένια σκάλα προσπέλασης του ορόφου μέσω μπαλκονιού, αξονικά στην όψη τοποθετημένου. Η πρόσοψη και η πλάγια νότια όψη είχαν από τρία ανοίγματα στο ισόγειο και στον όροφο. Στην πρόσοψη, στον όροφο, τα ανοίγματα αυτά ηταν μπαλκονόθυρες. Η μεσαία έβγαζε στον εξώστη σαν μικρό ταρατσάκι πάνω από την κύρια είσοδο, του οποίου η ελεύθερη άκρη ήταν σε μικρή εξοχή από την πρόσοψη. Οι άλλες δύο μπαλκονόθυρες έβγαζαν σε πολύ μικρά μπαλκονάκια, με πλάτος ελάχιστα μεγαλύτερο από το άνοιγμά τους, και ελάχιστη εξοχή από την πρόσοψη: περ. 20 εκ., με κιγκλίδωμα αρκετά τυπικό, ενώ το του κεντρικού εξώστη, του πλάγιου μικρού βορεινού δώματος και της σιδερένιας σκάλας ήταν πολύ απλούστερα. Η εκτίμησή μου για τα καθαρά ύψη των ορόφων είναι: του ισογείου περ μ και του ορόφου περ μ. Για το είδος και τη διάταξη των χώρων, δεν διαθέτω πληροφορίες. Διακινδυνεύω μία πρόταση, οδηγούμενος από τις όψεις. Στον άξονα συμμετρίας της πρόσοψης πρέπει να υπήρχε διάδρομος κάθετος στην πρόσοψη, πλάτους ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 31

32 όσο η εσοχή της, με τουλάχιστον δύο χώρους εκατέρωθεν και με την κύρια σκάλα για τον όροφο στο βάθος. Πιθανά θα υπήρχε και μικρότερος κάθετος σε αυτόν στενότερος διάδρομος για την προσπέλαση του βορεινού όγκου και του υπογείου με στενή σκάλα. Η εξωτερική σιδερένια σκάλα της νότιας πλάγιας όψης, (μήπως μεταγενέστερη κατασκευή;), θα οδηγούσε, μέσω μικρού διαδρόμου ή προθαλάμου, σε κάποιο χώρο, που απαιτούσε ανεξάρτητη προσπέλαση από το υπόλοιπο σπίτι. Η μορφή του σπιτιού διαφοροποιείται από τα τυπικά «νεοκλασσικού» ύφους πρότυπα (1), κύρια χάρη στην εσοχή της πρόσοψης και δευτερευόντως στην άρση της συμμετρίας της πρόσοψης του κύριου όγκου με την προσθήκη του βορεινού όγκου, ο οποίος μάλιστα επιμερίζεται στον μεγαλύτερο του ισογείου και τον μικρότερο του ορόφου. Άλλο στοιχείο ασυμμετρίας είναι η ευθύγραμμη σιδερένια σκάλα της νότιας όψης, αν και όχι εύκολα ορατή από τον δρόμο λόγω του κήπου. Άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όχι όμως σπάνια σε νεοκλασσικά κτήρια, μπορούν να θεωρηθούν η έντονη χρωματική διαφοροποίηση της εσοχής της πρόσοψης, ο έντονος τονισμός των γωνιών του κτηρίου με ψευδογωνιόλιθους από σοβά, που οφείλεται στο μέγεθός τους, τη διαφοροποίηση των μηκών τους και το σκουρότερο χρώμα των γειτονικών τοίχων. Το τελευταίο, σχετικά σπάνιο χαρακτηριστικό στα νεοκλασσικά, (βλ.1α), μάχεται την ηρεμία της διακριτικής συμμετρίας των προτύπων. Οι οριζόντιες εσοχές-αρμοί του ισογείου, η απουσία εξωτερικού πλαισίου από σοβά στα παράθυρα του ισογείου και η απλοποίηση κιγκλιδωμάτων είναι χαρακτηριστικά όχι πολύ σπάνια στα πρότυπα. Το όριο της ιδιοκτησίας με τον δρόμο ήταν πιο κοντά στο τυπικό νεοκλασσικό ύφος: χαμηλός λιθόκτιστος τοίχος με ισόδομους λαξευμένους λευκούς λίθους, στέψη του από μαυρόπλακα, (ασυνήθιστο, τοπικό χαρακτηριστικό), σιδερένιο κιγκλίδωμα υψηλό, διαμόρφωσης απόλυτα συμβατής με το νεοκλασσικό ύφος, αξονικά τοποθετημένη δίφυλλη σιδερένια εξώθυρα, χωρίς «ταμπλάδες», με το ίδιο κιγκλίδωμα. Οι κολώνες που την κρατούν από λαξευμένους λευκούς ισοϋψείς μαρμαρόλιθους, με τονισμένους μόνο τους οριζόντιους αρμούς τους (1). Σαν «νεοκλασσικά» πρότυπα θεωρούμε αυτά που παρουσιάζονται και στις παρακάτω εκδόσεις: α. Στέλιου Σκοπελίτη, «Νεοκλασσικά σπίτια της Αθήνας και του Πειραιά», έκδοση «Δωδώνη», Αθήνα, (Συλλογή φωτογραφιών), και: β. Ε.Μ.Π., Σχολή Αρχιτεκτόνων, Αρχείο Σπουδαστηρίου Αρχιτεκτονικής Μορφολογίας, «Νεοκλασσικά σπίτια της Αττικής», με κείμενα της Καιτης Δημητσάντου-Κρεμέζη. Συλλογή σχεδίων, τυπολογική κατάταξη, κλπ. Εκδ. ΕΜΠ. 32 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

33 Öùôïãñáößåò áðü ôá ìáèçôéêü ñüíéá ôïõ ºíç ÌåóáñÝ. Óôéò öùôïãñáößåò Íï 1 êáé 2 ï ºíçò. Óôçí Íï 3 ìå ôïí ãíùóôü ìïõóéêïóõíèýôç óôé ïõñãü ÔÜêç Ìïõóáößñç, óôçí Íï 4 ìå ôïí Áñéóôåßäç Âáóéëåßïõ êáé óôçí Íï 5 ìå ôïí ÐÜñç ÌéìéãéÜííç.¼ëïé áðüöïéôïé ôçò ôüîçò ðïõ áðïöïßôçóå ôï

34 Μία πρωτοπόρος Ηπειρώτισσα: Ο βίος και η πολιτεία της Αικατερίνης Πλέσσου Crummer 1810(;) Δρ Παναγιώτης Διαμάντης Ο Παναγιώτης Διαμάντης γεννήθηκε στο Sydney με καταγωγή από το Ελληνικό Ιωαννίνων και το Αγρίνιο Αιτολοακαρνανίας. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Sydney, απ όπου απεφοίτησε το 2006 με Διδακτορικό. Είναι συγγραφέας δημοσιευμένων ερευνών σε Αυστραλιανά και διεθνή περιοδικά με θεματολογία η Ελληνο-Αυστραλιανή ιστορία και οι Γενοκτονίες των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Ασσυρίων της Εγγύς Ανατολής. Φτάνοντας στο Sydney με τον σύζυγό της και τα παιδιά στις 28 Σεπτεμβρίου 1835, η Αικατερίνη Crummer (το γένος Πλέσσου) έγινε η πρώτη Ελληνίδα έποικος στους Αντίποδες. Λίγα είναι τα αδιαμφισβήτητα στοιχεία της ζωή της πριν από το γάμο της με τον καπετάνιο Henry James Crummer το Κατ αρχήν, υπάρχει κάποια σύγχυση για το επίθετό της. Σε πολλά σύγχρονα ελληνόγλωσσα κείμενα, η Αικατερίνη καταγράφεται ως Πλέσ- σα ή Πλέσσας. Η κύρια σύγχρονη πηγή για τα πρώτα χρόνια της Αικατερίνης είναι ο Αθανάσιος Ψαλίδας. i Υπάρχει επίσης η σχεδόν άγνωστη συλλογή εγγράφων i. Ο Αθανάσιος Ψαλίδας ( ) υπήρξε ηγετική φυσιογνωμία της Νεοελληνικής Αναγέννησης. Γεννήθηκε στα Ιωάννινα, ολοκλήρωσε νωρίς τις σπουδές του εκεί πριν από τη μετάβασή του στην τριτοβάθμια μελέτη στη Ρωσία (όπου τα αδέρφια του είχαν ήδη εγκατασταθεί) και στη Βιέννη. Επέστρεψε στα Ιωάννινα το 1796, όπου και δίδασκε μέχρι την πτώση του Αλή Πασά το Στα 25 χρόνια παραμονής του στη γενέτειρά του, ο Ψαλίδας υπηρέτησε σαν ηγέτης της κοινότητας και ήταν ακόμη επιφορτισμένες με τις διπλωματικές αποστολές στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες από τον Αλή Πασά. Χειρόγραφα του ανθρώπους και τα γεγονότα από τη στιγμή που παρέχουν μεγάλο μέρος των πληροφοριών μας σχετικά με την προσωπική ζωή της Βασιλικής και Αικατερίνης Plessou. «Ζωσιμάδες» τεύχος 11, Ιαν.-Φεβ.-Μάρτιος /data/magazine/zosimades_11.pdf. Accessed 24 December ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

35 της οικογένειας Crummer. Στην επιτύμβια επιγραφή της, καταγράφετε στα ελληνικά μάλιστα - Πλέσσος. Στο Πιστοποιητικό Γάμου, καταγράφετε σαν Πλαισιου. Σε μια προσωπική του επιστολή, γραμμένη το 1829, ο μικρός της αδελφός Αναστάσιος υπογράφει με το επίθετο Πλέσσος. Με το ίδιο οικογενειακό όνομα υπέγραψε κι ο ετεροθαλής μικρότερος αδελφός της Κωνσταντίνος σε επιστολή του το Λαμβάνοντας υπόψη τα διαθέσιμα στοιχεία, πρέπει να γίνει δεκτό ότι Πλαίσου ή Πλέσσου ήταν το όνομα της οικογένειας. Από αυτές τις πηγές προσπαθούμε να ανασυνθέσουμε τη ζωή της Αικατερίνης Πλέσσου Crummer. Πρώτα Χρόνια Η Αικατερίνη γεννήθηκε στην κωμόπολη Πλαίσιον στην περιοχή των Φιλιατών Θεσπρωτίας το 1809 ή Η επιστολή του αδελφού της Αναστάσιου (1834) επιβεβαιώνει την «Πλεσιβίτζαν» ως η πατρογονική εστία της οικογένειας Πλέσσου. Η μητέρα της ονόματι Βασιλική - ήταν μόλις δεκατέσσερα ή δεκαπέντε ετών όταν παντρεύτηκε τον Γεώργιο Πλέσσο του Κωνσταντίνου, ένας έμπορος ο οποίος είχε έδρα τις Σέρρες. Είναι πιθανό - αν και ανεπιβεβαίωτο - ότι ο Γεώργιος Πλέσσος ήταν κι αυτός από το Πλαίσον και είχε μεταναστεύσει στο μεγάλο εμπορικό κέντρο των Σερρών αναζητώντας την τύχη του. Για περισσότερες πληροφορίες για τα παιδικά χρόνια της Αικατερίνης, διαβάστε το κείμενο του Κων. Αθ. Διαμάντη «Η Βασιλική Πλέσσου, Σύζυγος του Μουχτάρ Πασά (κατά χειρόγραφον Αθ. Ψαλλίδα)» Ζωσιμάδες Τεύχος 11, Ιαν.- Φεβ.- Μάρτιος 2005, σελίδες ii Σύμφωνα με την παράδοση, όταν η Αικατερίνη έφτασε την έφηβη ηλικία, άρχιζε να προσελκύει την προσοχή του Μουχτάρ. Σε προσπάθεια να αποφύγει η κόρη της την τύχη τη δική της, η βασιλική Πλέσσου αρραβώνιασε την Αικατερίνη με τον Δρ Ιωάννη Κωλέττη, προσωπικός ιατρός του Αλή και του Μουχτάρ. Άλλος ιστορικός του 19ου αιώνα, ο Αντώνης Γούδας, ισχυρίστηκε ότι ο Αλής έκανε τον αρραβώνα για να κρατήσει τον Κωλέττη στα Ιωάννινα. Την εποχή εκείνη, τα σύννεφα πύκνωναν πάνω από την αυλή του Αλή Πασά. Με στόχο την επανίδρυση της εξουσίας του, ο Σουλτάνος Μαχμούντ ο Β κήρυξε τον πόλεμο στον «υποτελή» Αλή Πασά το Έστειλε στρατό να καταδιώξει τον κυβερνήτη του, τον οποίο είχε κηρύξει «επαναστάτη». Καταλαβαίνοντας τον κίνδυνο, ο Αλής διέταξε την εκκένωση των αμάχων της αυλής του στην πρώτη έδρα του, το Τεπελένη, 100 χιλιόμετρα βορείως των Ιωαννίνων, τον Ιούλιο του Μεταξύ αυτών που μεταφέρθηκαν στο Τεπελένη ήταν η Βασιλική και ii. Κων. Αθ. Διαμάντη «Η Βασιλική Πλέσσου, Σύζυγος του Μουχτάρ Πασά (κατά χειρόγραφον Αθ. Ψαλλίδα)» Ζωσιμάδες Σεύχος 11, Ιαν.-Φεβ.- Μάρτιος 2005 σελίδες Accessed 24 December ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 35

36 η Αικατερίνη. Οι δύο υιοί της στάλθηκαν μακριά να μείνουν με θείο τους. Ο Γεώργιος Πλέσσος ζήτησε και πήρε την άδεια να ταξιδέψει στο Τεπελένι, όπου κι έφτασε τον Φεβρουάριο του Σκοπός του Γεωργίου Πλέσσου ήταν να πάρει μαζί του την σύζυγό του και την κόρη του. Η Βασιλική αρνήθηκε να τον δει, αλλά επέτρεψε να φύγει μαζί του η κόρη τους, η Αικατερίνη. iii Αν και δεν έχουμε στοιχεία, υποθέτουμε ότι πατέρας και κόρη ταξίδευσαν μαζί στις Σέρρες. Εν τω μεταξύ, ο Αλής είχε κλειστεί στο εξοχικό του εντός της Ιεράς Μονής του Αγίου Παντελεήμονα στο Νησί της Λίμνης Παμβώτιδας. Στις 25 Ιανουαρίου 1822, οι δυνάμεις του Σουλτάνου πήραν και το τελευταίο καταφύγιο του Αλή Πασά, εκτελώντας τον δια αποκεφαλισμού στις σκάλες του σπιτιού. iv Κάποια στιγμή, η Αικατερίνη έφθασε στο λιμάνι της δυτικής Ελλάδος. Πώς και πότε έφτασε στην πόλη της λιμνοθάλασσας δεν καταγράφεται. Φαίνεται ότι αφού πέρασε κάποιο διάστημα με τον πατέρα της στις Σέρρες (περίπου Μάρτιο 1821 με Απρίλιο 1923), η «Ρουσσιώ» τον άφησε και πήγε στο Μεσολόγγι για να ζήσει με έναν «θείο της». Αυτό μάλλον ήταν την άνοιξη ή το καλοκαίρι του 1823, αφού τα χιόνια του χειμώνα στην οροσειρά της Πίνδου είχαν λιώσει και δεν είχε ακόμη ξεκινήσει η δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου τον Οκτώβριο του Σύμφωνα με διάφορες ιστορίες - συμπεριλαμβανομένων και θρύλους της οικογένειας Crummer η Αικατερίνη διαμένει με κάποιον «θείο της», ονόματι Γεώργιος Κίτσος. Αυτός γεννήθηκε στο ίδιο χωριό της Θεσπρωτίας με την μητέρα της, αλλά ο Κίτσος ήταν αδελφός της διάσημης Κυρά Βασιλικής του Αλή Πασά. v Λαμβάνοντας υπόψη ότι η Αικατερίνη, η μητέρα της Βασιλική και ο Κίτσος ήταν όλοι στην αυλή του Αλή Πασά την ίδια εποχή, ο ένας θα γνώριζε τον άλλον. Επίσης, ο Κίτσος και η Βασιλική θα γνώριζαν κι έναν νεαρό Βρετανό iii. «Ζωσιμάδες» τεύχος 11, Ιαν.-Φεβ.-Μάρτιος 2005 iv. Efthymios Tsiliopoulos The death of Ali Pasha Athens News Accessed: 20 December v. Ο Κίτσος ήταν άρχοντας στο Πλαίσιον κι αυτή η θέση, σε συνδυασμό με τις μαχητικές του ικανότητες και η σχέση του με τον Κυρά Βασιλική, του έδωσε αξίωμα στην αυλή του Αλή Πασά. Υπάρχουν ιστορίες ότι ο Αλής ζήλευε τον Κίτσο, σε σημείο που έκανε μια σειρά από απόπειρες κατά της ζωής του Έλληνα άρχοντα, συμπεριλαμβανομένου του «ατυχήματος», (στο κυνήγι και με δηλητήριο), αλλά ο Κίτσος επέζησε. Η δηλητηρίασή του ξεπεράστηκε με τη βοήθεια του Κωλέττη, κάτι που είναι απίθανο να είχε συμβεί χωρίς την άδεια του Αλή, δημιουργώντας έτσι αμφιβολίες για τις ιστορίες που ήθελαν τον Αλή να επιθυμεί τον Κίτσο νεκρό. Εν πάση περιπτώσει, όταν ξεκίνησε η Επανάσταση, ο Κίτσος ένωσε τις δυνάμεις του με τους επαναστάτες στο Μεσολόγγι. Μάλιστα έγινε διοικητής των αγωνιζομένων Ηπειρωτών κατά τη διάρκεια των πολιορκιών του λιμανιού. 36 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

37 επισκέπτη στα Ιωάννινα ονόματι Λόρδος Βύρων. Ο Άγγλος ευγενής πραγματοποίησε «Μεγάλη Περιοδεία» (Grand Tour) της Ευρώπης, και πέρασε από τα Ιωάννινα το Ένα αποτέλεσμα της παραμονής του στην Ηπειρώτικη πόλη ήταν το επικό ποίημά του, Childe Harolde. Ένας εξέχων ποιητής και φιλέλληνας, ο Βύρων είχε δώσει μια ολόκληρη περιουσία για τον εξοπλισμό του εκκολαπτόμενου Ελληνικού πολεμικού στόλου. Έφθασε στο Μεσολόγγι στις 29 Δεκεμβρίου 1823 κι έμεινε στην κατοικία του Κίτσου μέχρι το θάνατό του από πυρετό στις 19 Απριλίου Είναι λογικό, επομένως, ότι η Αικατερίνη θα έβρισκε στέγη στο Μεσολόγγι με ανθρώπους με τους οποίους ήταν γνώριμη. Αυτή η υπόθεση θα υποστηρίξει επίσης τον ισχυρισμό ότι η Αικατερίνη ήταν μάλλον το τελευταίο εν ζωή άτομο που είχε συναντήσει τον Λόρδο Βύρωνα. Σε κάποια στιγμή μεταξύ της δεύτερης και τρίτης Πολιορκίας του Μεσολογγίου από τις Οθωμανικές δυνάμεις (30 Νοεμβρίου Απριλίου 1825), η Αικατερίνη πήρε τον δρόμο που την οδήγησε στο νησί Κάλαμος στο Ιόνιο Πέλαγος, που απέχει περίπου 100 χιλιόμετρα από το Μεσολόγγι. Αυτοί οι άνθρωποι, οι ημερομηνίες και οι τόποι μας παρέχουν ένα πλαίσιο γύρω από το οποίο να ανακατασκευάσουμε την προσωπική οδύσσεια της Αικατερίνη Πλέσσου, ένα άτομο που πέρασε μια απίστευτα περιπετειώδη ζωή χωρίς να το ζητά. Νήσος Κάλαμος Σε απόσταση μόλις 1000 μέτρα από τον Μύτικα, το πλησιέστερο λιμάνι της ηπειρωτικής Ελλάδος, η Κάλαμος ήταν από το 1815 μέρος του βρετανικού προτεκτοράτου γνωστό ως «Ηνωμένες Πολιτείες των Ιονίων Νήσων». Διοικητής του νησιού ήταν ένας παλαίμαχος της Μάχη του Βατερλώ, Captain James Henry Crummer. Η Επανάσταση και η αιματηρή απάντηση του Σουλτάνου έφερε δεκάδες χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες στην σχετική ασφάλεια των νησιών του Ιονίου Πελάγους, μεταξύ τους και η Αικατερίνη Πλέσσου. Στα αρχεία της οικογένειας Crummer φυλάγετε επίσημη κατάσταση των προσφύγων που βρισκόταν στις 14 Απριλίου 1827, καθώς και τα χρήματα που δαπανήθηκαν για την φροντίδα τους. Γραμμένο στην Ιταλική γλώσσα, μετρά άντρες, γυναίκες και παιδιά που είχαν βρει καταφύγιο από τις επιδρομές των Τουρκοαλβανών. Γνωστή ως «Ρουσιώ», η κοκκινομάλλα Αικατερίνη θα έπρεπε να ήταν πράγματι μία εντυπωσιακή νεαρή όταν συνάντησε τον 30-χρονο «Διοικητή του νησιού και προστάτη των Ελλήνων προσφύγων», όπως φέρετε να ήταν οι τίτλοι του Λοχαγού Crummer. Η Ληξιαρχική Πράξη Γάμου, vi το πρωτότυπο του οποίου υπάρχει στο οικογενειακό αρχείο, σημειώνει ενδιαφέροντα στοιχεία vi. Σύμφωνα με την οικογενειακή παράδοση, ο γάμος ετελέσθει στις 17 Φεβρουαρίου. Ίσως και να έγιναν δύο τελετές η μία Ορθόδοξη και η μία Αγγλικανική. ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 37

38 και παρουσιάζει εξ ίσου ενδιαφέροντα ερωτήματα. Ημες οι υποφαινομενοι Ιερομόναχοι We the recognised Clergymen του Κατόλικου δόγματος πιστοκονούμεν of the Catholic religion bear faithful witness ότι συνεζευξαμεν ης γάμου κοινωνίαν that we have joined in the sacrament of marriage τελετή εκκλησιαστική according to the ecclesiastical celebration τον βρετανόν τόν της νήσου Καλάμου the Englishman in the island of Calamos διοικητήν Ιάκωβων Ένρικον Κρουμμερ Governor James Henry Crummer τη Ελληνίδι Κατερίνη Γεωργία Πλαισιού ενδεχομένοι αυτών the Hellene Catherine Georgia Plessos anticipating to them ερανικήν και αμίαντην ζωήν. a loving and pure life. ένεκα δε υποφαινόμεδα δικαστικ.. with a view to setting forth our lawful ή ασφαλήας υπονόιας η εν τον and correct meaning and of the δυοίν εγγράφοις μετά των εντίμων two signatures of the honourable παρατυχόντων. persons present. α ω κ ζ ελαφηβολιωνος March 5th day Καλαμος Calamos vii Αποτελεί ένα πραγματικά σημαντικό έγγραφο. Πρώτον, είναι δίγλωσσο με μια γραμμή στην Ελληνική να ακολουθείται από την ίδια φράση μεταφρασμένη στα Αγγλικά. Αυτό, σε συνδυασμό με το υψηλό επίπεδο της Ελληνικής και το σχετικά χαμηλό επίπεδο των Αγγλικών, αφήνει υπαινιγμούς ότι ο συγγραφέας ήταν Έλληνας. Η μετάφραση είναι πολύ κυριολεκτική και φαίνεται να έχει γίνει από άτομο που ομιλούσε την αγγλική σαν πρώτη γλώσσα. Δεύτερο σημείο ενδιαφέροντος είναι η αναφορά σε «δόγματος Κατόλικου». Ο Crummer ήταν πιστός της Αγγλικανικής Εκκλησίας, και μπορεί να υποθέσει κανείς ότι ο γάμος του έγινε σύμφωνα με τις ιεροτελεστίες αυτού του κλάδου των Διαμαρτυρομένων. Ο όρος «Δόγματος Κατόλικου» δείχνει πως για τους Ορθοδόξους πιστούς, όλοι οι δυτικοί κλάδοι της χριστιανικής πίστης ήταν «Καθολικοί». Τρίτο σημείο είναι η χρήση του «ελαφηβολιωνος», το όνομα του ένατου vii. Certificate of Marriage. 38 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

39 μήνα του αρχαίου Ελληνικού ημερολογίου. Αντιστοιχεί με τον σημερινό Μάρτιο-Απρίλιο. Γιατί καταγράφετε η ημερομηνία του Μυστηρίου με αυτόν τον τρόπο; Ο γάμος της Πλέσσου με τον Crummer επίσης παρουσιάζει μια σειρά από ενδιαφέρουσες ερωτήσεις. Λαμβάνοντας υπόψη ότι υπήρχαν κυριολεκτικά χιλιάδες πρόσφυγες από την ηπειρωτική χώρα στην Κάλαμο, πώς συναντήθηκαν; Αφού υπήρχαν Ορθόδοξες εκκλησίες και ιερείς στην Κάλαμο, γιατί πραγματοποιήθηκε ο γάμος σύμφωνα με τις Αγγλικανικές τελετές; Έφερε η Αικατερίνη μαζί της την παραδοσιακή προίκα; Πώς ανταποκρίθηκε η οικογένεια του Crummer στον γάμο του με μία μη-βρετανή πρόσφυγα; Όπως φαίνεται και από τις δύο επιστολές των αδελφών της Αικατερίνης προς αυτήν, η οικογένεια Πλέσσου γνώριζε ότι η Αικατερίνη βρισκόταν στην Κάλαμο αλλά δεν γνώριζε για τον γάμο της. Γιατί όχι; Πολλά ερωτήματα χωρίς τεκμηριωμένες απαντήσεις. Η οικογένεια Πλέσσου μετά το 1822 Δύο προσωπικές επιστολές μας παρέχουν κάποιες πληροφορίες για τον προσωπικό κόσμο της Αικατερίνης: μία από τον αδελφό της Αναστάσιο και μία από τον ετεροθαλή αδελφό της Κωνσταντίνο. Και οι δύο είναι χειρόγραφες, σε μεγάλο βαθμό ευανάγνωστες, σαφώς και γράφτηκαν από μορφωμένα άτομα. Στις 15 Απριλίου 1829, ο ετεροθαλής αδελφός της Κωνσταντίνος, έγραψε επιστολή στην Αικατερίνη στην Κάλαμο. Στο κάτω μέρος της ίδιας επιστολής, κάποιος Σταύρος Ν. Κορζός γράφει κι αυτός κάποιες λέξεις στην Αικατερίνη. Και οι δύο κάνουν το ίδιο παράπονο. Ο Κωνσταντίνος Πλέσσος της γράφει «... πως έχω σχεδόν μήνες 6 και... χωρίς κανένα γράμμα σας! Το ήλπιζα ακριβή μη να ήσαι τόσον σκληρή μ όλον... εγώ, αλλά σας έγραψα μία ή δύο φοραίς μάλιστα... κι απόκρισιν σας δεν έχω να μάθω αν τα ελάβασαν ή όχι...» Με ύφος καθαρά κατωτέρου προς ανωτέρου, ο Κορζός σημειώνει «κηρηα εκατερηνη χερε... μονον απο την ευγενηα σας δεν εχομε καμηαν ηδησην και τουτο μας ληπη καθημερηνος καημενε.» Στην επιστολή του με ημερομηνία 9 Οκτωβρίου 1834, ο Αναστάσιος έγραψε από το Ναύπλιο: «Εγώ την έφερα από την Θεσσαλονίκη, μαζί με τον θείο Γεώργιο Πλέσσο, εδώ είναι επίσης ο Σπύρος Πλέσσος και η οικογένειά του από την Πλαισίβιτσα». Στην συνέχεια έγραψε ότι έλαβε προμήθεια στον Βασιλικό Στρατό του Όθωνα και θα μετακόμιζε στην Αθήνα με τη μητέρα τους. Πώς και γιατί η Βασιλική έφτασε στη Θεσσαλονίκη, περίπου 433 χιλιόμετρα από το Τεπελένι, όπου την είχε στείλει ο Αλή Πασάς; Ένα από πολλά ζητήματα που τους λείπουν απαντήσεις στο ιστορικό της οικογένειας. Η Βασιλική Πλέσσου απεβίωσε στην Αθήνα το 1833, σε ηλικία περίπου 39 ετών. Οι τύχες των αδελφών της επίσης είναι ζητήματα που αναμένουν να ερευνηθούν. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι επιστολές έφτασαν στον προορισμό τους δια μέσου των Βρετανικών αρχών. Επομένως, τα αδέλφια Πλέσσου γνώριζαν ότι η αδελφή τους βρισκόταν στα Ιόνια Νησιά, τότε υπό Βρετανική κατοχή. Η επιστολή του Κωνσταντίνου Πλέσσου του 1829 στάλθηκε στην Κάλαμο την εποχή ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 39

40 που η Αικατερίνη είχε φύγει από την νήσο αυτή από αρκετό καιρό. Δηλαδή τα αδέλφια Πλέσσου δεν γνώριζαν για τις κινήσεις της Αικατερίνης. Τα δύο αυτά αντικείμενα προσωπικής αλληλογραφίας μας αφήνουν να καταλάβουμε ότι οι σχέσεις της Αικατερίνης με την οικογένειά της δεν ήταν καλές. Το ερώτημα «που οφείλεται αυτό;» μάλλον θα παραμείνει αναπάντητο. Παρ όλο αυτό, αυτές οι επιστολές αφήνουν κάποια πράγματα να εννοηθούν. Η οικογένεια Crummer Εντός έτους από τον γάμο τους, οι νεόπαντροι εγκατέλειψαν την Κάλαμο για την Κέρκυρα, όπου απέκτησαν το πρώτο τους παιδί, την Amelia Helena (γεννηθείς 26 Μαρτίου 1828). Η περίπτωσή της είναι μάλλον το πρώτο παιδί που γεννήθηκε από Βρετανό πατέρα και Ελληνίδα μητέρα στον Ελλαδικό χώρο. Σε πολύ σύντομο διάστημα, η οικογένεια μετακόμισε στην Ιρλανδία, ιδιαίτερη πατρίδα των Crummer. Στην κωμόπολη Parsonstown, viii γεννήθηκαν τα δίδυμα Vasiliko (Βασιλικός) και Jean (Ιωάννα) στις 29 Σεπτεμβρίου 1829, τα οποία απεβίωσαν σε βρεφική ηλικία. Στην πρωτεύουσα του νησιού Δουβλίνο γεννήθηκε το τέταρτο παιδί τους, η Eliza Bettina στις 13 Οκτωβρίου Επόμενος σταθμός της οικογένειας η πόλη Chester της Αγγλίας, ix όπου και γεννήθηκε το πέμπτο παιδί τους, τον Robert Shearer, στις 4 Απριλίου Στις 28 Σεπτεμβρίου 1835, η οικογένεια Crummer έφτασε στο Sydney μαζί με το 28ο Σύνταγμα Πεζικού. Έτσι η Αικατερίνη και η πρωτότοκη κόρη της Amelia Helena έμειναν στην ιστορία σαν οι πρώτοι δύο ελεύθεροι μετανάστες Ελληνικής καταγωγής στην Αυστραλία. Ο Λοχαγός Crummer διορίστηκε Αστυνομικός Δικαστής (Police Magistrate) στην κωμόπολη Newcastle (159 χιλιόμετρα βορείως του Σίδνεϋ). Οι σωματικές του αναπηρίες (αποτελέσματα των τραυμάτων του στις μάχες στις οποίες έλαβε μέρος) καθώς και οικονομικά προβλήματα που προέκυψαν από τον χαμό οικογενειακού αγροκτήματος στην Ουαλία, τον έπεισαν να εγκατασταθεί στην Νέα Νότια Ουαλία. Τον Μάρτιο του 1839, έγινε Συνταγματάρχης (Μajor) κι επίσημα συνταξιοδοτήθηκε τον Ιανουάριο του (Το δεύτερο μέρος θα δημοσιευθεί στο επόμενο τεύχος) viii. Η κωμόπολη σήμερα ονομάζετε Birr στον Νομό (County) Offaly, 148 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Δουβλίνου, στην Δημοκρατία της Ιρλανδίας. ix. Η πόλη Chester βρίσκεται στον Νομό Cheshire της δυτικής Αγγλίας, κοντά στα σύνορα με την Ουαλία. 40 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

41 Περάσαμε όμορφα Νοέμβρη με χειμωνιάτικο καιρό μαζευτήκαμε οι Ζωσιμάδες. Θα μπορούσε να είναι μια ημερήσια εκδρομή ή ένας Σαββατιάτικος περίπατος. Μα ήταν κάτι πιο πολύ. Ήταν η ανάγκη μας να βρεθούμε πάλι κοντά. Να τα πούμε μια ολόκληρη μέρα και βέβαια να γελάσουμε και να θυμηθούμε όπως γίνεται πάντα. Και έτσι ξεκινήσαμε τον περίπατο στα περίχωρα και ιστορικά μέρη της Αθήνας. ΜΑΡΑΘΩΝΑΣ Ένας από τους σημαντικότερους Δήμους της αρχαίας Αττικής με συνεχή ίχνη κατοίκησης από την Νεολιθική εποχή. Στην πεδιάδα του Μαραθώνα έγινε το 490 π.χ. η περίφημη μάχη μεταξύ των Αθηναίων υπό τον Μιλτιάδη και των Περσών με επί κεφαλής τον Δάτι και τον Αρταφέρνη, που έληξε με νίκη των Ελλήνων. Στο σημείο της ιστορικής μάχης μας έκαναν μια εξαιρετική ανάλυση της στρατιωτικής και στρατηγικής σημασίας οι συμμαθητές Σταύρος Δερματάς και Κωνσταντίνος Αργυρόπουλος σαν γνώστες περισσότερο. Αλλά και αναφέροντας γεγονότα ιστορικά που μας ήταν άγνωστα. Απαραίτητη στάση για καφέ ώστε να τονιστεί ότι υπάρχει πρόγραμμα. Ακολουθήσαμε την παραλιακή διαδρομή απολαμβάνοντας σιωπηλοί την εκπληκτική αφήγηση του Σάκη Δάλλα σχετικά με την λειτουργία του Ναού της Αρτέμιδας και φθάσαμε στην ΒΡΑΥΡΩΝΑ. Ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης στο έργο του «Ιφιγένεια εν Ταύροις» στα τέλη του 5ου π.χ. αιώνα αναφέρει ότι ο Ορέστης έκλεψε το διιπετές ξόανο της θεάς Αρτέμιδος από τον ναό της στην Ταυρική χώρα και αποβιβάσθηκε στην Αττική μαζί με την αδελφή του Ιφιγένεια. Ο περιηγητής Παυσανίας (2ος αιώνας μ.χ.) αναφέρει ότι η Ιφιγένεια αποβιβάσθηκε στο ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος φέρνοντας μαζί της το ξόανο της θεάς. Θεά Άρτεμης, θυγατέρα του Δία και της Λητώς, δίδυμη αδελφή του Απόλλωνα. Έχει κάτω από την προστασία της όλη την άγρια φύση, τα ποτάμια, τις λίμνες, τα λιβάδια και τα χωράφια. Θεωρείται προστάτρια ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 41

42 της γονιμότητας και επομένως προστάτιδα των τοκετών, των βρεφών και των μελλονύμφων. Σ αυτήν αφιερώνουν οι νέοι τα μαλλιά τους όταν ανδρωθούν, σ αυτήν οι νέες τα παιχνίδια τους πριν από τον γάμο τους. Κοντά σ αυτά είναι η θεά του ξαφνικού θανάτου κατά τον τοκετό. Στην Βραυρώνα της Αττική, που ήταν ένα από τα κέντρα λατρείας της, αφιέρωναν στη θεά τα ρούχα των γυναικών που είχαν πεθάνει στη λοχία. Είδαμε και μάθαμε πιο πολλά ακόμα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας.

43 Δυσκολευτήκαμε να συγκεντρωθούμε πάλι για να καταλήξουμε στο Πόρτο Ράφτη σε ταβέρνα δίπλα στη θάλασσα σε ένα πρωτόγονο τοπίο. Ήταν μια όμορφη μέρα με τους συμμαθητές του σχολείου. Η Ζωσιμαία μας συγκινεί ακόμη. Μαίρη Φωτογραφίες Λάζαρου Σακελλαρίου

44

45

46 ...υπάρχει και μια άλλη Ελλάδα. Από αφορμή την πρόσφατη προσφορά ενός Τεγεάτη Όπως υπάρχει και μια άλλη Αρκαδία. Η Αρκαδία υπάρχει ως κοινός γεωγραφικός χώρος, γενέτειρα των Αρκάδων. Των μεν τυπικά πολιτογραφημένων Αρκάδων, των δε άλλων Αρκάδων, που είναι μνήμονες μιας Αρκαδίας κοιτίδας συμβόλων και ιδεών. Τι Αρκάδες είναι εκείνοι που αγνοούν την πραγματική ιστορία και διαχρονική σημασία του Πάνος, της φύσης και των δασών της. Τι Αρκάδες είναι όταν αδιαφορούν για την καταστροφή κτηρίων παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στα χωριά ή κτισμάτων μιας ιδιαίτερης νεοκλασσικής αρκαδικής αρχιτεκτονικής στις πόλεις. Τι Αρκάδες είναι όταν δεν αντιστέκονται στην ιδιοτελή σύληση του πρασίνου. (Ταράχτηκα όταν πρόσφατα είδα την καταστροφή του αλσυλλίου στη βίλλα Τουρκοβασίλη στην Τριπολιτσά). Υπάρχει πάντως και μια άλλη Αρκαδία με τους άλλους Αρκάδες της. Αφορμή και ξεκίνημα του ανά χείρας άρθρου υπήρξε μια ατομική περίπτωση. Το άρθρο εντέλει απρόσμενα εμπλουτίστηκε χάρη στη συμβολή και άλλων Ελλήνων, εμπνευσμένων κατ' ευθείαν από την χειρονομία του πατριώτη μας: Αφετηρία λοιπόν ο έπαινος στον άλλον Αρκάδα. Μικρό Τεγιατόπουλο, μαθητής έπαιρνε τα βιβλία του και τα τετράδια του και οδηγούσε τα βήματα του να πάει να μελετήσει εκεί στα λείψανα του παλαιότατου ναού. Καθόταν και άπλωνε τα χαρτιά του πάνω στις αρχαίες πέτρες. Τώρα ονειροπολώντας θυμάται με δημιουργική νοσταλγία τον τότε χρόνο και αυτόν τον αιώνιο χώρο. Τώρα έχοντας ευχέρεια και αφαιρώντας από άλλο προορισμό διαθέτει σημαντικό ποσό για μερική έστω μικρή αναστήλωση, για ανάδειξη εκείνου του αρχαίου ναού. Πρόκειται για τον υστεροκλασσικό (του π.χ.) δωρικό ναό της Αλέας Αθηνάς (εικ. 1). Ναός, καύχημα των Τεγεατών, έργο του ξακουστού Παριανού αρχιτέκτονα ίσως και γλύπτη Σκόπα. Καύχημα και εκείνου του Τεγιατόπουλου, του φίλου μας χορηγού ως άλλου Αρκάδα Αχιλλέα Σβώλου. Την Πέμπτη το μεσημέρι, 1η Μαρτίου 2Ο12 (ω ) δέχτηκα τηλεφώνημα στη Θεσσαλονίκη από τον παλαιό πατριώτη γνώριμο μου Αχιλλέα Σβώλο. Γνωρίζοντας με ως αρχι - τέκτονα, που είχα εργαστεί μεγάλο χρονικό διάστημα [ ] στο αναστηλωτικό πρόγραμμα του ναού του Επικουρίου Απόλλωνος στις Βάσσες Αρκαδίας, μου ζήτησε σχετική συνεργασία. Δηλαδή μου πρότεινε να αναλάβω μελέτη ανάδειξης του αρχαίου ναού της Αλέας Αθηνάς στην Τεγέα και αναστήλωσης τμήματος του όσο το επιτρέπει το ύψος του χορη - γούμενου ποσού. Δέχτηκα να συνεργαστώ με πολλαπλά συναισθήματα και ιδιαίτερο ενθουσιασμό τόσο ως ερευνητής αρχιτέκτων, όσο και εξαιτίας της ιδιαιτερότητας του ελκυστικού θέματος: Συνεργασία που σημαίνει συνάφεια με το λαμπρό, παράλληλα προβληματικό ναϊκό αρχιτεκτόνημα της αρχαίας Αρκαδίας, και παράλληλα επιστροφή και επαφή με τη διαχρονική και σημερινή Αρκαδία, τη φύση της και τους φίλους 46 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

47 Εικ. 1. Ο δωρικός ναός της Αλέας Αθηνάς (περίπου π.χ.) στην Τεγέα έργο του Παριανού αρχιτέκτονα, ίσως και γλύπτη Σκόπα. Αναπαράσταση: Πάνω νότιας όψης (dugas/ Clemensen). Κάτω κάτοψης (Gruben). ανθρώπους της. Όμως γνώριζα ότι, για την υπεύθυνη και λεπτομερή αυτή μελέτη και πρόταση, δεν επαρκούσαν οι γνώσεις και οι δυνατότητες μου ως ενός μόνον ατόμου, και ότι το όλο βαρύ έργο ήταν αδύνατον να σηκώσουν οι ώμοι μου. Αμέσως άμα έκλεισε το τηλέφωνο κατέστησα κοινωνό την σύνεδρο σε επιστημονικά αρκαδικά συνέδρια και συνεργάτισσα σε άλλα έργα (Αγία Μονή, Κρήνες Αρκαδίας), γέννημα και λάτρισσα επίσης κι αυτή της Τεγέας και της αρχιτεκτονικής της, την αρχιτέκτονα Κωνσταντίνα Σιούντρη, υποψηφία δρ. μηχανικό. Ευχαριστημένη δέχτηκε την πρόταση και συνέστησε να έλθω σε άμεση επαφή με τον λίαν υπεύθυνο παράγοντα, Βασίλη Χάνδακα, δρ. Πολιτικό-Μηχανικό, τέως Γενικό Διευθυντή Αναστηλώσεων και νυν καθ' ύλην αρμόδιον ως Πρόεδρον της Επιτροπής Αρκαδίας για έργα προστασίας Μονής Λουκούς και ναού Αλέας Αθηνάς. Η Κωνσταντίνα Σιούντρη πρότεινε να συνεργαστούμε απαραίτητα και με την Τριπολίτισσα αρχαιολόγο Ευγενία Ζούζουλα, δρ. φ., πρόταση που δέχτηκα ως απρόσμενη ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 47