Λίμνη Ζηρού. Οι καταδύσεις

Transcript

1 Λίμνη Ζηρού κείμενο: Παναγιώτης Κρητικάκος φωτό: Παναγιώτης Κρητικάκος-Νίκος Γκίκας Η λίμνη Ζηρού αποτελεί ένα φυσικό στολίδι κοντά στη Φιλιππιάδα Πρεβέζης, στο ύψος της Παντάνασσας, δύο χιλιόμετρα δυτικά της εθνικής οδού Ιωαννίνων Φιλιππιάδας και σε υψόμετρο μόλις 56 μέτρα. Η λίμνη Ζηρού αποτελεί ένα φυσικό στολίδι κοντά στη Φιλιππιάδα Πρεβέζης, στο ύψος της Παντάνασσας, δύο χιλιόμετρα δυτικά της εθνικής οδού Ιωαννίνων Φιλιππιάδας και σε υψόμετρο μόλις 56 μέτρα. Το σχήμα της λίμνης είναι ελλειπτικό και οι διαστάσεις της λίμνης είναι περί τα 900 μέτρα μήκος και 500 μέτρα πλάτος. Γεωλόγοι εκτιμούν πως η δημιουργία της λίμνης οφείλεται στην τεκτονοκαρστική δραστηριότητα της περιοχής και πως πριν από χρόνια αποτελούσε λιμναίο σπήλαιο, του οποίου η οροφή κατέρρευσε [1]. Η ίδια έρευνα αναφέρει πως η λίμνη επικοινωνεί με τον ποταμό Λούρο, ο οποίος βρίσκεται μερικά χιλιόμετρα ανατολικότερα, μέσω του κοινού υδροφόρου ορίζοντα. Το βάθος της λίμνης έχει αναφερθεί για άνω των 25 μέτρων [2] και το βαθύτερο σημείο έχει μετρηθεί στα 70 μέτρα [3], βάθος το οποίο ακόμη δεν έχει επιβεβαιωθεί. Οι καταδύσεις Στις 29 Οκτωβρίου 2011, οι Αργύρης Αργυριάδης, Νίκος Γκίκας και Παναγιώτης Κρητικάκος καταδύθηκαν από τη βόρεια πλευρά μέχρι τα 31 μέτρα, ενώ την 1 Σεπτεμβρίου 2012, οι Δημήτρης Χαλιάσος και Παναγιώτης Κρητικάκος καταδύθηκαν μέχρι τα 39μ από τη νότια όχθη και η ίδια ομάδα στις 5 Οκτωβρίου 2012 καταδύθηκε μέχρι τα 49 μέτρα. Η ορατότητα αλλάζει με τις εποχές και κυμαίνεται από τα 5-6 μέτρα μέχρι και μερικά εκατοστά. Βαθύτερα των μέτρων, το νερό καθαρίζει από το πλαγκτόν και τα υπόλοιπα στοιχεία τα οποία βρίσκονται μέσα στο νερό, και ο δύτης μπορεί να αντικρίσει πλέον με διαύγεια το υποβρύχιο τοπίο με τη χρήση υποβρύχιων

2 φωτιστικών. Η θερμοκρασία του νερού διακυμαίνεται από τους 9 μέχρι τους 22 βαθμούς κελσίου [3] ενώ κάτω από τα 10 μέτρα υπάρχει θερμοκλινές με αισθητή πτώση της θερμοκρασίας, κάτι το οποίο καθιστά τη χρήση στεγανής στολής απαραίτητη. Κατά τη διάρκεια των καταδύσεων, η χαμηλότερη θερμοκρασία που συναντήσαμε ήταν 8,8 βαθμοί Κελσίου, βαθύτερα των 12 μέτρων. Μορφολογικά χαρακτηριστικά Μορφολογικά, ο βυθός της λίμνης είναι λασπώδης, με στρώσεις από ίζημα και στη βόρεια πλευρά βρίσκονται σκόρπια πετρώματα ανά διαστήματα. Η ευκολότερη πρόσβαση στη λίμνη γίνεται από τη νότια ακτή, από την οποία και ξεκινά σταδιακά η αύξηση του βάθους της λίμνης με σταθερή κλίση. Η κλίση μειώνεται από τα 25 μέτρα και κάτω συνεχίζοντας όμως την καθοδική πορεία. Η βόρεια πλευρά της λίμνης έχει άμεσο βάθος τα 9-10 μέτρα και τοίχους οι οποίοι κατεβαίνουν μέχρι και τα μέτρα. Λόγω της μορφολογίας, η βόρεια πλευρά έχει και το μεγαλύτερο καταδυτικό ενδιαφέρον, μιας και πέραν των τοίχων και των εντυπωσιακών βράχων μέσα στο νερό, συναντώνται και μικρές αψίδες σε μικρά βάθη. Η μορφολογία αυτή είναι αποτέλεσμα της ύπαρξης του λόφου του Κοκκινοπηλού (με υψόμετρο 250μ) με απότομα βράχια τα οποία καταλήγουν στη λίμνη. Για να προσεγγίσει κάποιος τη βόρεια όχθη, χρειάζεται να κολυμπήσει μια απόσταση 300 μέτρων περίπου, μιας και το κακοτράχιλο, βραχώδες και απότομο έδαφος εμποδίζει τη μεταφορά

3 εξοπλισμού μέσω του μονοπατιού που οδηγεί στον λόφο. Λόγω του λασπώδους πυθμένα της λίμνης, η καλή πλευστότητα είναι απαραίτητη μιας και οποιαδήποτε διατάραξη του πυθμένα έχει σαν αποτέλεσμα την ακαριαία θόλωση των υδάτων και επομένως τη μείωση της ορατότητας του δύτη που μπορεί να οδηγήσει σε εύκολο αποπροσανατολισμό, κάτι που καθιστά και απαραίτητη την κατοχή και χρήση πυξίδας. Τροφοδοσία της λίμνης και το υδάτινο σύστημα της περιοχής Η λίμνη δεν τροφοδοτείται από επιφανειακά νερά, ποτάμια ή χείμαρρους, και έτσι ο υδάτινος αυτός παράδεισος διατηρείται χάρη στις υπόγειες πηγές νερού οι οποίες και παρατηρήθηκαν στη βόρεια πλευρά και σε βάθος μέτρων. Επίσης, δεν παρατηρήθηκε η λίμνη να έχει επιφανειακή εκρόη υδάτων. Σε κοντινή απόσταση, μόλις μερικές εκατοντάδες μέτρα από τη λίμνη, βρίσκονται υπόγειες πηγές σε περιφραγμένο χώρο, όπου υπάρχουν κλειδωμένα καπάκια με λουκέτα, οι οποίες τροφοδοτούν ένα μικρό ρέμα το οποίο καταλήγει τον ποταμό Λούρο. Στο κοντινό χωριό του Αγίου Γεωργίου βρίσκονται και οι ομώνυμες πηγές οι οποίες πηγάζουν από τον διπλανό λόφο βόρεια του χωριού. Οι πηγές του Αγίου Γεωργίου διαθέτουν μεγάλα κοιτάσματα νερού το οποίο αναβλίζει μέσα από τον λόφο, με μέσο όρο 3 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο [4]. Λίγο πριν το χωριό υπάρχει και το Ρωμαϊκό υδραγώγειο της Νικόπολης, το οποίο τροδοτούσε την Ρωμαϊκή πόλη 50 χιλιόμετρα νοτιότερα. Στη σημερινή εποχή, οι πηγές Αγίου Γεωργίου τροφοδοτούν την Άρτα, την Πρέβεζα και την Λευκάδα. Η λίμνη πηγών Λούρου, 30χλμ βορειότερα αποτελεί άλλο ένα κομμάτι του υδάτινου αυτού συστήματος της ευρύτερης περιοχής.

4 Χλωρίδα και πανίδα Σχετικά με την ζωή στα νερά της λίμνης, στα πρώτα 10 μέτρα συναντώνται καβούρια, όστρακα, μικρά ψάρια γλυκού νερού και υδροχαρή φυτά. Η λίμνη φιλοξενεί επίσης νερόφιδα, λιμνόφιδα και νεροχελώνες ενώ υπάρχουν αναφορές και για την ύπαρξη βίδρας. Περιμετρικά της λίμνης συναντάμε πλατάνια, νερόφραξο, βελανιδιές και πεύκα. Το ξεχωριστό και ιδιαίτερο περιβάλλον της λίμνης την καθιστά, απο το 1999, υπό το σύστημα προστασίας NATURA2000, κάτι που έβαλε τέλος στη διοργάνωση αγώνων θαλάσσιου σκι στη λίμνη. Την άνοιξη του 2010 το νερό της λίμνης κοκκίνησε, κάτι που οφειλόταν, όπως έδειξε έρευνα του

5 Τμήματος Χημείας του Πανεπιστήμιου Ιωαννίνων, στην εμφανίση του τοξικού κυανοβακτηριδίου Planktothrix Rubescens. Λόγω αυτού συνεστήθηκε η απαγόρευση αλιείας και καλύμβησης μέχρι εξαλείψεως του φαινομένου [5]. Το βακτήριο αυτό, που συναντάται κατά κύριο λόγο στη Βόρεια Ευρώπη, προκάλεσε εντύπωση για την έντονη παρουσία και γρήγορη ανάπτυξη του στη λίμνη Ζηρού, ενώ έχει παρατηρηθεί σε μικρότερο βαθμό σε λίμνες της Αιτωλοακαρανίας. Στον αντίλογο βρέθηκε ο ιδιοκτήτης της τοπικής καφετέρειας, ο οποίος σε συνέντευξη ανέφερε ότι το φαινόμενο του κοκκινίσματος των υδάτων παρουσιάζεται κάθε χρόνο μετά από έντονες βροχοπτώσεις και οφείλεται, κατά την άποψη του, σε υλικά ερυθράς γης προερχόμενα από τον λόφο του Κοκκινοπηλού [6]. Πρέπει να σημειώσουμε πως το βακτήριο αυτό είναι ιδιαίτερα τοξικό λόγο της παραχθείσας τοξίνης (ηπατοτοξίνη), η οποία μπορεί να οδηγήσει σε καρκινογένηση του ήπατος ή ακόμη και νέκρωση του ύπατος. Να επισημάνουμε όμως ότι δεν έχει αναφαιρθεί η επανεμφάνιση του φαινομένου στη λίμνη μετά το Κατά τη διάρκεια των καταδύσεων παρατηρήθηκε κάτω από το βάθος των 36 μέτρων η παρουσία υδρόθειου, η οποία πιθανότητα να οφείλεται σε αποσυνθεμένη οργανική ύλη, κατά κύριο λόγο φύλλων τα οποία συσσωρεύονται στον πυθμένα της λίμνης. Αναφορικά με την ποιότητα των υδάτων, εκτός του παρατηρηθέντος υδροθείου, αξιοσημείωτη είναι η απουσία ψαριών, γεγονός το οποίο μπορεί να οφείλεται είτε στην έλλειψη οξυγόνου (υποξικά ύδατα) είτε στην παρουσία υδρόθειου είτε στο προαναφερθέν κυανοβατηρίδιο. Αστικοί μύθοι Όπως οι περισσότερες λίμνες στην Ελλάδα, έτσι και η λίμνη Ζηρού συνοδεύεται από τη λαϊκή υπερβολή των άπατων λιμνών με ρουφήχτρες και ούτω κάθε εξής. Σίγουρα το ακριβές της βάθος δεν έχει επιβεβαιωθεί ακόμη, ούτε το αν κρύβει σπήλαια και βάραθρα/καταβόθρες. Οι ιστορίες γύρω από τη λίμνη και η ελλιπής πληροφόρηση έκανε τόσο τους ντόπιους όσο και τους περαστικούς να αντιμετωπίζουν με περιέργεια και ανησυχία την προετοιμασία και πραγματοποίηση των καταδύσεων στη λίμνη. Η αντιμετώπιση και η αντίληψη αυτή για τη λίμνη οφείλεται στον πνιγμό άπυρων κολυμβητών, οι οποίοι ξεγελάστηκαν από την περιορισμένη πλευστότητα του γλυκού νερού. Επομένως, προς αποφυγή ανακριβειών, τονίζουμε πως κατά τις καταδύσεις που πραγματοποιήθηκαν δεν παρατηρήθηκε ουδεμία περίεργη συμπεριφορά του νερού ή κάτι άλλο που να εγκυμονεί κάποιον ιδιαίτερο κίνδυνο.

6 Μυθολογία - Λαογραφία Δεν θα μπορούσαν βέβαια να απουσιάζουν και οι διάφοροι λαϊκοί μύθοι γύρω από τη λίμνη. Σύμφωνα με τον πρώτο μύθο υπήρχαν δυο αδελφές σε αντιδικία, μια πλούσια και μια φτωχή. Ο λόγος της αντιδικίας ήταν τα παιδιά της φτωχής αδελφής τα οποία σιτίζονταν με τα αποφάγια της πλούσιας. Ύστερα από τη ρήξη των δυο αδελφών, η φτωχή τράβηξε το δρόμο προς το βουνό. Στον δρόμο της παρουσιάστηκε ένας άγγελος ο οποίος της είπε να μην γυρίσει να κοιτάξει πίσω στην καταστροφή που θα ακολουθούσε, διαφορετικά θα μετατρεπόταν σε στήλη άλατος. Μετά από λίγο, ένας δυνατός σεισμός έκανε την περιοχή, και μαζί το σπίτι της πλούσιας αδελφής, να καταρρεύσει κι έτσι ξεκίνησε η λεκάνη της δημιουργίας της λίμνης. Η αδελφή αγνόησε τη συμβουλή του αγγέλου, γύρισε και μετατράπηκε σε στήλη άλατος. Ένας μεγάλος βράχος στην ανατολική πλευρά της λίμνης φέρεται, σύμφωνα με την παράδοση, να είναι η παγωμένη αδελφή. Ένας ακόμη λαϊκός μύθος είναι αυτός της ύπαρξης ενός ολόκληρου χωριού στη θέση της λίμνης. Στο χωριό αυτό ζούσε μια πλούσια κι άπληστη γυναίκα η οποία έκανε τη δουλειά της παραδουλεύτρας της αφόρητη. Μια μέρα λοιπόν, την έστειλε στο κοντινό χωριό του Λούρου να αγοράσει ψώνια για το σπίτι. Η νεαρή παραδουλεύτρα περνούσε τόσο αφόρητα ώστε προσευχόταν κάθε μέρα στην Παναγία να την απαλλάξει από την κυρία της. Στο δρόμο για το χωριό εμφανίσθηκε η Παναγία μπροστά της όπου την ενημέρωσε ότι οι προσευχές της έπιασαν τόπο. Έτσι λοιπόν, ενώ η κοπέλα γυρνούσε στο χωριό, αντί να αντικρύσει τα σπίτια του χωριού, αντίκρισε τη λίμνη. Το μόνο που φαινόταν ήταν το σιγά βυθιζόμενο καμπαναριό της εκκλησίας. Βλέπουμε πως και στους δύο μύθους υπάρχει το στοιχείο της κατάρρευσης και του καταποντισμού, κάτι το οποίο συμφωνεί με την υπόθεση των γεωλόγων περί κατάρρευσης οροφής σπηλαίου. Η τελευταία και πιο πρόσφατη ιστορία χρονολογείται πίσω στα χρόνια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι Γερμανοί θέλησαν να δουν τι κρύβει η λίμνη κάτω από τα νερά της και να μετρήσουν το βάθος της. Οι Γερμανοί έδεσαν λοιπόν έναν δύτη με τριχιά ο οποίος και έπεσε μέσα στη λίμνη. Μετά από λίγο, ο δύτης τραβούσε έντονα το σχοινί, κάνοντας τους άλλους στρατιώτες να τον τραβήξουν στην επιφάνεια. Με το που έφτασε στην επιφάνεια ο δύτης έχασε τις αισθήσεις του και ξεψύχησε. Δε βρέθηκε τότε κανένας άλλος Γερμανός να βουτήξει στη λίμνη και να αποκαλύψει τα μυστικά της. Οι εικασίες για τον θάνατο του δύτη ήταν είτε ότι έπαθε καρδιακή ανακοπή από τα παγωμένα νερά της λίμνης, είτε ότι πνίγηκε, είτε ότι τρόμαξε κι έπαθε ανακοπή από αυτά που αντίκρισε στον βυθό. Η λίμνη Ζηρού έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον μιας και αποτελεί ακόμη ένα ανεξερεύνητο, στο μεγαλύτερο μέρος της, κομμάτι του υδάτινου πλούτου της χώρας και μια από τις βαθύτερες φυσικές λίμνες του ελλαδικού χώρου.

7 Βιβλιογραφία: [1] Πάσχος Παναγιώτης: "Γεωδυναμική εξέλιξη της ευρύτερης περιοχής του Αμβρακικού Κόλπου από το Μειόκαινο μέχρι σήμερα" Διδακτορική Διατριβή, ΕΜΠ, Τμήμα ΜΜΜ, Αθήνα 2002 [2] Γκούβας Χαράλαμπος: Η λίμνη του Ζηρού, [3] Γκούβας Χαράλαμπος: "Λίμνη Ζηρού. Διάπλευση, μετρήσεις και φωτογράφιση", Εφημερίδα Τοπική Φωνή Πρέβεζας, 1997 [4] Ελληνικό Πανόραμα, τεύχος 45, Μάιος- Ιούνιος 2005 [5] Εφημερίδα "Τοπική Φωνή Πρέβεζας": "Το νερό της Λίμνης Ζηρού έγινε κόκκινο", [6] Παππάς Λάμπρος: "Συνέντευξη στόν Χαράλαμπο Γκούβα", Ιούλιος 2010