ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΑΚΥΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΚΛΟΓΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΚΠΤΩΣΗΣ ΤΟΥ ΒΟΥΛΕΥΤΗ ΑΠΟ ΤΟ ΑΝΩΤΑΤΟ ΕΙ ΙΚΟ ΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΘΕΟ ΩΡΙ ΟΥ ΖΑΧΑΡΟΥΛΑ (Α.Μ: ) ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ..3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ ΚΥΡΟΥΣ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ. 4 Α) Νοµική φύση του ελέγχου των εκλογών Β) Συστήµατα ελέγχου των εκλογών ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Η ΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΡΜΟ ΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΑΝΩΤΑΤΟΥ ΕΙ ΙΚΟΥ ΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ.7 Α) Ιστορική αναδροµή Β) Συγκρότηση και αρµοδιότητες του ΑΕ Γ) Το δικαστικό κεκτηµένο ως προς τις εκλογικές διαφορές ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: Η ΕΚΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΑΞΙΩΜΑ 13 Α) Κωλύµατα εκλογιµότητας α) Έννοια β) Στενή ερµηνεία Β) Ασυµβίβαστα προς το βουλευτικό αξίωµα Γ) ιαφορές κωλύµατος-ασυµβίβαστου ) Η διαδικασία στο ΑΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΑΝΩΤΑΤΟΥ ΕΙ ΙΚΟΥ ΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ 28 Α) Η απόφαση που κηρύσσει την έκπτωση Β) Η απόφαση που ακυρώνει την εκλογή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙ ΙΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι: ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΑΕ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ:ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 2

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύµφωνα µε το άρθρρο 51 παρ. 2 του Συντάγµατος, οι βουλευτές «αντιπροσωπεύουν το Έθνος». Είναι δηλαδή οι αντιπρόσωποι του ελληνικού λαού που θα λάβουν στο όνοµα και για λογαριασµό του τις αποφάσεις διακυβέρνησης της χώρας και θα ασκήσουν πολιτική εξουσία. Ο λαός αναδεικνύει τους βουλευτές µε την ψήφο του σε τακτά χρονικά διαστήµατα. Η αρµοδιότητα αυτή ακριβώς του λαού αποτελεί την πεµπτουσία του αντιπροσωπευτικού συστήµατος και συνιστά την βασικότερη εκδήλωση της λαϊκής κυριαρχίας. Ωστόσο στην πράξη ο βουλευτής αποκτά το αξίωµά του προσωρινά, µε διαλυτική αίρεση, και το οριστικοποιεί εφόσον περάσει η δεκαπενθήµερη προθεσµία της ένστασης για την ακύρωση της εκλογής του, όπως ορίζει το άρθρο 58 του Συντάγµατος. Αλλά και πάλι η διατήρηση της θέσης του βουλευτή δεν είναι µόνιµη. Το Σύνταγµα αναφέρει περιοριστικά τους λόγους απώλειας του βουλευτικού αξιώµατος: α) ο θάνατος του βουλευτή, β) η παραίτηση του βουλευτή η οποία γίνεται µε υποβολή γραπτής δήλωσης στον Πρόεδρο της Βουλής και δεν ανακαλείται ( άρθρο 60 Σ ), γ) η ακύρωση της εκλογής του βουλευτή µε απόφαση του Ανώτατου Ειδικού ικαστηρίου, λόγω έλλειψης των νόµιµων προσόντων εκλογιµότητας ή ύπαρξης κωλύµατος εκλογιµότητας ( άρθρ.55 και 56 Σ), δ) η έκπτωση από το βουλευτικό αξίωµα λόγω ασυµβίβαστου, η οποία διαπιστώνεται από το ΑΕ ( άρθρο 57 Σ ), ε) η έκπτωση από το βουλευτικό αξίωµα λόγω παράβασης του ανώτατου ορίου εκλογικών δαπανών και διατάξεων σχετικών µε την απαγόρευση µορφών προεκλογικής προβολής ( άρθρο 29 παρ.2 Σ ), στ) η διάλυση της Βουλής ( άρθρο 41 Σ ), ζ) η λήξη της βουλευτικής περιόδου ( άρθρ. 53 παρ.1 Σ ). Εδώ θα ασχοληθούµε µε την ακύρωση της εκλογής του βουλευτή καθώς και την έκπτωσή του λόγω ύπαρξης κωλύµατος ή ασυµβίβαστου µε το βουλευτικό αξίωµα, την διαδικασία που ακολουθείται στο Ανώτατο Ειδικό ικαστήριο καθώς και τις συνέπειες αναφορικά µε τις πράξεις του βουλευτή, πάντα αναφορικά µε τη σχετική νοµολογία του ΑΕ. Σε κάθε περίπτωση το επιστηµονικό ενδιαφέρον είναι µεγάλο διότι πρόκειται για πρόσωπα που ο λαός εκούσια επέλεξε για πολιτικούς αντιπροσώπους του και η εκπεφρασµένη βούλησή του πρέπει να είναι σεβαστή και να µην νοθεύεται. Η ερµηνεία που θα δοθεί στις σχετικές διατάξεις από το ανώτατο δικαστήριο της χώρας οφείλει να είναι στενή, όπως θα αναλυθεί και παρακάτω. 3

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο Α. ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ Το ζήτηµα της νοµικής φύσης του ελέγχου των κοινοβουλευτικών εκλογών έχει συζητηθεί ευρέως ιδίως στη Γαλλική και τη Γερµανική επιστήµη σε συνδυασµό προς το συναφές ζήτηµα του καταλληλότερου οργάνου για την ενέργεια αυτή. Έχουν υποστηριχτεί κυρίως δύο θεωρίες. Κατά την πρώτη θεωρία ο έλεγχος των εκλογών αποτελεί πολιτική πράξη. Ωστόσο η εν λόγω θεωρία δε βρήκε µεγάλη απήχηση στη Γαλλική επιστήµη στην οποία επικράτησε ανέκαθεν η δεύτερη θεωρία κατά την οποία ο έλεγχος των εκλογών είναι κατ ουσία δικαστική πράξη ή λειτουργία (acte juridictionnel). Η ελληνική επιστήµη θεωρεί επίσης τον έλεγχο των βουλευτικών εκλογών ως δικαστική πράξη. Ειδικότερα αποτελεί πράξη της συνταγµατικής δικαιοσύνης. Με άλλα λόγια στις χώρες τις οποίες όπως π.χ. στη Γερµανία επικράτησε και καθιερώθηκε νοµοθετικά η διάκριση των διαφορών του ηµοσίου δικαίου σε συνταγµατικές και διοικητικές, οι κοινοβουλευτικές εκλογικές διαφορές πρέπει να καταταχθούν στις συνταγµατικές διαφορές. Ωστόσο στο Ελληνικό δίκαιο όπου είναι ακόµη άγνωστη η διάκριση αυτή του ηµοσίου δικαίου, οι κοινοβουλευτικές εκλογικές διαφορές κατατάσσονται στις διοικητικές διαφορές. Αµφίβολη είναι µόνο η ειδικότερη φύση τους και µάλιστα η κατάταξή τους σε διοικητικές διαφορές ουσίας (υποκειµενικές διαφορές) ή σε διοικητικές διαφορές ακυρώσεως (αντικειµενικές διαφορές). Έχει υποστηριχθεί στην Ελληνική επιστήµη ότι πρόκειται για διοικητικές διαφορές ουσίας µε την αιτιολογία ότι ο εκλογικός ικαστής έχει και εξουσία µεταρρύθµισης της απόφασης που ανακηρύσσει τους εκλεγέντες. Υποστηρίζεται όµως και αντίθετη άποψη υπέρ της οποίας συνηγορούν ιδίως ο προέχοντος αντικειµενικός χαρακτήρας της εκλογικής δίκης και η απόλυτη φύση (erga omnes) του παραγοµένου δεδικασµένου από τον εκλογικό δικαστή. Για το λόγο αυτό κρατούσα είναι η θεωρία ότι οι εκλογικές διαφορές αποτελούν ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα διαφορών ουσίας οι οποίες δεν είναι συγχρόνως και υποκειµενικές. Ενόψει της ιδιοµορφίας αυτής οι εκλογικές διαφορές θα µπορούσαν να χαρακτηριστούν ως διοικητικές διαφορές sui generis. 4

5 Β. ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ Πλήθος θεωριών έχει διατυπωθεί και ως προς το ζήτηµα του σκοπιµοτέρου συστήµατος ελέγχου των εκλογών. Σύµφωνα µε αυτές τρία είναι τα βασικά συστήµατα ελέγχου: α) Ο έλεγχος από την εκτελεστική εξουσία, σύστηµα το οποίο σύντοµα εγκαταλήφθηκε καθώς δε βρήκε θερµούς υποστηρικτές. β) Ο κοινοβουλευτικός έλεγχος. Υπέρ αυτού έχουν προβληθεί τα ακόλουθα πέντε επιχειρήµατα εκ των οποίων τα δύο πρώτα είναι καθαρά θεωρητικής φύσης. - ο έλεγχος από τα δικαστήρια αντίκειται στην αρχή της διάκρισης και ισορροπίας των εξουσιών θέτοντας έτσι τη δικαστική εξουσία πάνω από τη νοµοθετική. - η ανάθεση του ελέγχου των εκλογών στη δικαστική εξουσία δεν συµβιβάζεται µε την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας προσβάλλοντας έτσι το κύρος της αντιπροσωπείας του κυρίαρχου λαού. - το κοινοβούλιο χρειάζεται το δικαίωµα του ελέγχου των εκλογών των µελών του για τη διατήρηση της δυναµικής θέσης του µέσα στο κράτος και την κατοχύρωση της αυτοτέλειας και ανεξαρτησίας του. - το κοινοβούλιο δύναται να επιτελέσει το πρόσθετο αυτό έργο ικανοποιητικώς και αζηµίως προς κάθε κατεύθυνση και - η ανάθεση του ελέγχου των εκλογών στα δικαστήρια και η ανάµειξή τους σε πολιτικές υποθέσεις µπορεί να βλάψει το γόητρο της δικαιοσύνης και να κλονίσει την εµπιστοσύνη των πολιτών σε αυτήν. γ) Ο δικαστικός έλεγχος. Υπέρ του συστήµατος αυτού έχουν εκτεθεί τα εξής επιχειρήµατα: - ο έλεγχος των εκλογών αποτελεί πράξη της δικαιοσύνης για την οποία «φύσει αρµόδια» είναι τα δικαστήρια και όχι τα κοινοβούλια. - τα κοινοβούλια ελέγχουν τις εκλογές µεροληπτώντας και επί τη βάσει αποκλειστικά πολιτικών κριτηρίων. - τα κοινοβούλια σε αντίθεση προς τα δικαστήρια δεν υποχρεούνται να αιτιολογούν τις αποφάσεις τους, πράγµα το οποίο αµβλύνει την αίσθηση της ευθύνης των µελών τους. - ο τύπος και η εν γένει διαδικασία διεξαγωγής των συζητήσεων στο κοινοβούλιο και τις επιτροπές του δεν είναι κατάλληλοι για την απονοµή της δικαιοσύνης. - η ηθική ευθύνη των βουλευτών είναι µικρότερη από εκείνη των ικαστών εξαιτίας της πολυµελούς συγκρότησης του κοινοβουλίου. - πολλά µέλη του κοινοβουλίου στερούνται των ειδικών γνώσεων για τον έλεγχο των δυσχερών νοµικών ζητηµάτων που αναφύονται από την εκλογική διαδικασία. 5

6 - από τις αποφάσεις των δικαστηρίων δηµιουργείται µια σταθερά πρακτική από την οποία δεν παρεκκλίνουν χωρίς σπουδαίο λόγο πράγµα το οποίο δε συµβαίνει µε τις αποφάσεις των κοινοβουλίων. - είναι παράλογο και απαράδεκτο να ανατίθεται ο έλεγχος των εκλογών σε βουλευτές «εικαζόµενους» και «υπόδικους» η εκλογή των οποίων δεν έχει ελεγχθεί ακόµα και - ο δικαστικός έλεγχος των εκλογών συµβάλλει στην πρόληψη των εκλογικών παραβάσεων δεδοµένου ότι η γνώση ότι ένα ανεξάρτητο δικαστήριο και όχι µία φιλική πλειοψηφία θα κρίνει το κύρος των εκλογών δηµιουργεί την πεποίθηση του αλυσιτελούς των παραβάσεων και οδηγεί βαθµιαία στην εξάλειψή τους. Τα επιχειρήµατα υπέρ του δικαστικού ελέγχου των εκλογών είναι αναµφισβήτητα ορθά. Αποφασιστικής σηµασίας είναι κυρίως τα δύο πρώτα επιχειρήµατα: ο έλεγχος των εκλογών αποτελεί κατ ουσίαν δικαστική πράξη και η ανάθεσή του στα δικαστήρια υπαγορεύεται και από άλλους σοβαρούς λόγους που αφορούν στην αντικειµενική και αµερόληπτη διενέργειά του. Τα κοινοβούλια έχουν αποδειχθεί εντελώς ακατάλληλα για την άσκηση του δικαστικού αυτού έργου. Στην πράξη οι εκάστοτε κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες κατά κανόνα επικυρώνουν την εκλογή των οπαδών τους ενώ ακυρώνουν την εκλογή των βουλευτών των µειοψηφιών. Ο έλεγχος των εκλογών από τα κοινοβούλια προσλαµβάνει πάντοτε πολιτικό χαρακτήρα και κρίνεται µε αυτόν η δύναµη των κοµµάτων. Για τους λόγους αυτούς τόσο το αµιγές σύστηµα του κοινοβουλευτικού ελέγχου όσο και οποιοδήποτε µικτό σύστηµα στο οποίο το κοινοβούλιο συµπράττει καθ οιονδήποτε τρόπο και ιδίως µέσω του καθορισµού των προσόντων της εκλογιµότητας των εκλεγέντων ή της συµµετοχής µελών του στο όργανο ελέγχου πρέπει να απορριφθεί. Το ζήτηµα ωστόσο του καταλληλότερου δικαστηρίου για την ενέργεια του ελέγχου δε µπορεί να τύχει µιας ενιαίας λύσης για όλες τις χώρες λαµβανοµένων υπόψη των ιδιαίτερων κοινωνικο-πολιτικών συνθηκών της κάθε µιας. 6

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Α.ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ 1 Το ισχύον σύνταγµα αναθέτει τον έλεγχο του κύρους των βουλευτικών εκλογών καθώς και της κρίσης για την έκπτωση του βουλευτή από το βουλευτικό αξίωµα στο Ανώτατο Ειδικό ικαστήριο. Την αρµοδιότητα αυτή του ικαστηρίου καθιερώνουν σι διατάξεις των άρθρων 58 και 100 παρ.1. Τα προηγούµενα Συντάγµατα που ίσχυσαν από το 1911 έως το 1975 ανέθεταν τον έλεγχο του κύρους των Βουλευτικών Εκλογών σε ένα Ειδικό ικαστήριο που ονοµαζόταν «Εκλογοδικείο». Μέχρι το 1911 εφαρµόστηκε στην Ελλάδα το σύστηµα του κοινοβουλευτικού έλέγχου των εκλογών, κατά το οποίο το κύρος τους κρίνεται από το Κοινοβούλιο. Το σύστηµα αυτό εφαρµόστηκε κατά την επαναστατική περίοδο και καθιερώθηκε από το Συντάγµατα του 1832, του 1844 και του Κατά την Συνταγµατική αναθεώρηση του 1911 καθιερώθηκε το σύστηµα του δικαστικού έλέγχου του κύρους των Βουλευτικών Εκλογών. Ειδικότερα το άρθρο 73 παρ.1 του αναθεωρηµένου Συντάγµατος όριζε τα εξής: «Η εξέλεγξις και εκδίκασις των βουλευτικών εκλογών, κατά του κύρους των οποίων εγείρονται ενστάσεις αναφερόµεναι είτε εις εκλογικάς παραβάσεις περί την ενέργειαν τούτων, είτε εις έλλειψιν προσόντων, ανατίθεται εις ειδικόν δικαστήριον, συγκροτούµενον δια κληρώσεως µεταξύ πάντων των µελών του Αρείου Πάγου και των εφετείων του κράτους. Η κλήρωσις ενεργείται υπό του δικαστηρίου του Αρείου πάγου εν δηµοσία συνεδριάσει, την προεδρείαν δε του ειδικού δικαστηρίου λαµβάνει ο κατά βαθµόν ή αρχαιότητα προηγούµενος. Κατά τα λοιπά τα της λειτουργίας και της όλης διαδικασίας αυτού ορισθήσονται δια νόµου». Το άρθρο αυτό περιλήφθηκε σχεδόν αµετάβλητο στο άρθρο 42 Συντ. του 1925 και 43 Συντ. του Οι διατάξεις αυτές εφαρµόζονταν και για τον έλεγχο του κύρους των Γερουσιαστικών εκλογών. Το άρθρο 73 του Συντ. του 1952 επανέλαβε τη διατύπωση του ίδιου άρθρου του Συντ. του 1911 και µετέβαλλε µόνο τη σύνθεση του Εκλογοδικείου. Συγκεκριµένα το άρθρο αυτό ανέθετε τον έλεγχο του κύρους των βουλευτικών εκλογών σε ένα µικτό Εκλογοδικείο, που αποτελείτο από τον Πρόεδρο του ΣτΕ ή το νόµιµο αναπληρωτή του και από ίσο αριθµό Συµβούλων της Επικρατείας και Αρεοπαγιτών. Του δικαστηρίου προήδρευε ο Πρόεδρος του ΣτΕ και σε περίπτωση κωλύµατος του ο πρόεδρος του Αρείου Πάγου αν µετείχε σε αυτό. 1 Ράικος Αθ., Συνταγµατικό ίκαιο, Τεύχος Α, σελ.375 επ. 7

8 Όσον αφορά τη κρίση για την έκπτωση των βουλευτών στην περίπτωση εγέρσεων σχετικών αµφισβητήσεων όλα τα προισχήσαντα Συντάγµατα καθιέρωναν αρµοδιότητα της Βουλής. Η αρµοδιότητα αυτή της Βουλής διατηρήθηκε και κατά την Συνταγµατική αναθεώρηση του 1911 µε την αιτιολογία ότι το Εκλογοδικείο δεν ήταν διαρκές ικαστήριο. Έτσι, τα Συντάγµατά µας καθιέρωναν τη διάκριση µεταξύ του κύρους των εκλογών που ελεγχόταν από το Εκλογοδικείο και της έκπτωσης των βουλευτών από το βουλευτικό αξίωµα η οποία κρινόταν από τη Βουλή. Η διάκριση αυτή σωστά επικρίθηκε ως αδικαιολόγητη και αντιφατική. Πρόκειται πασίδηλα για δύο όµοια θέµατα, την απόκτηση και την απώλεια του βουλευτικού αξιώµατος, η κρίση των οποίων πρέπει να ανατίθεται στο ίδιο όργανο. Το ζήτηµα δεν τίθεται πια υπό το ισχύον Σύνταγµα που αναθέτει στο ίδιο όργανο, το Ανώτατο Ειδικό ικαστήριο, τόσο την κρίση του κύρους των εκλογών, όσο και της έκπτωσης των βουλευτών. Το κριτήριο της διάκρισης είναι καθαρά χρονικό: κατά τη διαδικασία του ελέγχου του κύρους των εκλογών κρίνεται η συνδροµή των προσόντων της εκλογιµότητας µέχρι την ηµέρα της εκλογής που απαιτείται για το κύρος της κτήσης του βουλευτικού αξιώµατος, ενώ µε τη διαδικασία της έκπτωσης των Βουλευτών κρίνεται η στέρηση ίδιων προσόντων µετά την ηµέρα της εκλογής που επιφέρει την έκπτωση από το βουλευτικό αξίωµα. Πρακτική σηµασία η διάκριση αυτή έχει µόνο ως προς την ακολουθούµενη σε κάθε περίπτωση διαδικασία. Β. ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΡΜΟ ΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΑΝΩΤΑΤΟΥ ΕΙ ΙΚΟΥ ΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ Η συγκρότηση και οι αρµοδιότητες του ΑΕ καθορίζονται από το άρθρο 100 Σ. Σύµφωνα µε το άρθρο αυτό οι αρµοδιότητες του είναι συνοπτικά οι ακόλουθες: α) Η εκδίκαση ενστάσεων κατά το άρθρο 58 β) Η κρίση για τα ασυµβίβαστα ή την έκπτωση βουλευτή, κατά τα άρθρα 55 παρ. 2 και 57 γ) Ο έλεγχος του κύρους και των αποτελεσµάτων δηµοψηφίσµατος που ενεργείται κατά το άρθρο 44 παρ.2 δ) Η άρση των συγκρούσεων µεταξύ των δικαστηρίων και των διοικητικών αρχών ή µεταξύ του Συµβουλίου της Επικρατείας και των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων αφενός και των αστικών και ποινικών 8

9 δικαστηρίων αφετέρου ή, τέλος, µεταξύ του Ελεγκτικού Συνεδρίου και των λοιπών δικαστηρίων ε) Η άρση της αµφισβήτησης για την ουσιαστική αντισυνταγµατικότητα ή την έννοια διατάξεων τυπικού νόµου, αν εκδόθηκαν γι αυτές αντίθετες αποφάσεις του Συµβουλίου της Επικρατείας, του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου στ) Η άρση της αµφισβήτησης για το χαρακτηρισµό κανόνων του διεθνούς δικαίου ως γενικά παραδεδεγµένων κατά την παρ.1 του άρθρου 28. Το δικαστήριο είναι διαρκές και µόνιµο και δεν συγκροτείται κάθε φορά για την εκδίκαση µιας συγκεκριµένης διαφοράς. Είναι ανώτερο από όλα τα άλλα δικαστήρια. Η ιεραρχική αυτή θέση του δικαστηρίου συνάγεται τόσο από το αµετάκλητο των αποφάσεών του όσο και από την αρµοδιότητά του να αίρει συγκρούσεις µεταξύ των άλλων ανώτατων δικαστηρίων της χώρας. Πάντως η ιεραρχική του θέση δεν έχει καµία πρακτική σηµασία γιατί η δικαιοδοσία του καθορίζεται περιοριστικά από το Σύνταγµα. H παρ. 4 επιφυλάσσει σε ειδικό νόµο τη ρύθµιση της οργάνωσης και λειτουργίας του δικαστηρίου, του ορισµού, της αναπλήρωσης και της επικουρίας των µελών του καθώς και της διαδικασίας που ακολουθείται σε αυτό. Ο νόµος αυτός εκδόθηκε µέσα στη συνταγµατική προθεσµία και κύρωσε τον Κώδικα για το Ανώτατο Ειδικό ικαστήριο (ν. 345/1976). Ο κώδικας αυτός σε συνδυασµό µε τα άρθρα 87 2, 93 4 και 100, αποτελούν το ισχύον συνταγµατικό δικονοµικό δίκαιο. Αναλυτικότερα, 2 σύµφωνα µε το άρθρ.100 παρ.2 Συντ. το ικαστήριο συγκροτείται από τους Προέδρους του Συµβουλίου της Επικρατείας, του Αρείου Πάγου και του Ελεγκτικού Συνεδρίου, από τέσσερις Συµβούλους της Επικρατείας και τέσσερις Αρεοπαγίτες, που ορίζονται ως µέλη µε κλήρωση κάθε δύο χρόνια. Κατά την άρση των συγκρούσεων και της αµφισβήτησης για την ουσιαστική συνταγµατικότητα ή την έννοια διατάξεων τυπικού νόµου µετέχουν στη σύνθεση του ικαστηρίου και δύο τακτικοί καθηγητές νοµικών µαθηµάτων των Νοµικών Σχολών των Πανεπιστηµίων της Χώρας. Στο ικαστήριο προεδρεύει ο αρχαιότερος από τους Προέδρους του Συµβουλίου της Επικρατείας ή του Αρείου Πάγου. Έτσι, το ικαστήριο αποτελείται κατά την εκδίκαση των προαναφεροµένων δυο κατηγοριών διαφορών από δεκατρία µέλη και κατά την εκδίκαση όλων των άλλων διαφορών από έντεκα µέλη. Κατά τα λοιπά η ρύθµιση της συγκρότησης και ιδίως του τρόπου της κλήρωσης, του ορισµού, της αναπλήρωσης και της επικουρίας των µελών του ικαστηρίου και της γραµµατείας του καταλείπεται στον κοινό νοµοθέτη (άρθρ. 100 παρ.3 Συντ.). Τα θέµατα 2 Βλ. Παράρτηµα ΙΙ, Ν.345/1976, «Κώδικας περί του Ανώτατου Ειδικού ικαστηρίου» 9

10 αυτά ρυθµίζονται από τις διατάξεις των άρθρ. 1-4 του Κώδικα για το ικαστήριο. Εκτός από τους Προέδρους των τριών Ανώτατων ικαστηρίων, οι οποίοι είναι µόνιµα µέλη του ικαστηρίου, όλα τα άλλα µέλη του ορίζονται µε ισάριθµα αναπληρωµατικά κάθε δύο χρόνια µε κλήρωση (άρθρ. 1 παρ.1 εδ.α Κ.Α.Ε..). Η κλήρωση των µελών του ικαστηρίου ρυθµίζεται από το άρθρ. 2 του Κώδικα. Ο Υπουργός ικαιοσύνης στέλνει κατά το πρώτο δεκαήµερο του µηνός εκεµβρίου κάθε δεύτερου έτους στον Πρόεδρο του Συµβουλίου της Επικρατείας καταλόγους των εν ενεργεία Συµβούλων της Επικρατείας, των Αρεοπαγιτών και των τακτικών καθηγητών νοµικών µαθηµάτων των Νοµικών Σχολών των Πανεπιστηµίων της Χώρας. Οι Καθηγητές, οι οποίοι έχουν και την ιδιότητα του µέλους του Συµβουλίου της Επικρατείας ή του Αρείου Πάγου, δεν περιλαµβάνονται στους καταλόγους των Καθηγητών. Κατά το δεύτερο δεκαήµερο του µηνός εκεµβρίου κάθε δεύτερου έτους γίνεται κλήρωση ενώπιον της Ολοµέλειας του Συµβουλίου της Επικρατείας, σε δηµόσια συνεδρίαση, µε βάση τους καταλόγους αυτούς. Ο Πρόεδρος του Συµβουλίου της Επικρατείας θέτει σε χωριστές κληρωτίδες τα ονόµατα των Συµβούλων της Επικρατείας, των Αρεοπαγιτών και των Καθηγητών των Πανεπιστηµίων. Στη συνέχεια εξάγει από τις κληρωτίδες οκτώ κλήρους από καθεµιά. Οι αναγραφόµενοι στους τέσσερις πρώτους κλήρους, οι οποίοι εξάγονται από κάθε κληρωτίδα, είναι τα τακτικά µέλη και οι επόµενοι τέσσερις, µε τη σειρά της εξαγωγής, είναι τα αναπληρωµατικά µέλη του ικαστηρίου. Κατόπιν ο Πρόεδρος του Συµβουλίου της Επικρατείας εξάγει από την κληρωτίδα, η οποία περιλαµβάνει τα ονόµατα των Καθηγητών των Πανεπιστηµίων, τέσσερις κλήρους. Οι αναγραφόµενοι στους δύο πρώτους από τους κλήρους αυτούς είναι τα τακτικά µέλη και οι αναγραφόµενοι στους επόµενους δύο κλήρους είναι τα αναπληρωµατικά µέλη µε τη σειρά της εξαγωγής. Για τη συγκρότηση του ικαστηρίου για κάθε διετία εκδίδεται απόφαση του Υπουργού ικαιοσύνης, η οποία περιλαµβάνει τα ονόµατα των κληρωθέντων τακτικών και αναπληρωµατικών µελών δηµοσιεύεται στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως και ανακοινώνεται στους κληρωθέντες, τους Προέδρους των τριών Ανώτατων ικαστηρίων και στους Κοσµήτορες των Νοµικών Σχολών, στις οποίες ανήκουν οι κληρωθέντες Καθηγητές. Σε περίπτωση έλλειψης, απουσίας, κωλύµατος ή εξαίρεσης οι Πρόεδροι του Συµβουλίου της Επικρατείας, του Αρείου Πάγου και του Ελεγκτικού Συνεδρίου ως µέλη του ικαστηρίου αναπληρώνονται αντίστοιχα από τους Αντιπροέδρους των ικαστηρίων αυτών µε τη σειρά αρχαιότητας και τα τακτικά µέλη του αναπληρώνονται από τα αναπληρωµατικά µε την τάξη της κλήρωσής τους. Στην περίπτωση αποχώρησης ή θανάτου τακτικού ή αναπληρωµατικού µέλους γίνεται νέα 10

11 κλήρωση για την αντικατάστασή του σύµφωνα µε όσα εκτέθηκαν. Μέχρι την ανάδειξη των νέων µελών το ικαστήριο συγκροτείται νόµιµα από τα λοιπά µέλη του. Κατά τη διάταξη του άρθρ. 100 παρ.2 εδ. β του Συντάγµατος Πρόεδρος του ικαστηρίου είναι ο αρχαιότερος από τους Προέδρους του Συµβουλίου της Επικρατείας ή του Αρείου Πάγου. Είναι αυτονόητο ότι η διάταξη αυτή του Συντάγµατος ως αρχαιότερο εννοεί τον αρχαιότερο στο βαθµό του Προέδρου. Σε περίπτωση απουσίας ή κωλύµατος του αρχαιότερου Προέδρου, προεδρεύει ο άλλος Πρόεδρος. Το άρθρ. 3 του Κώδικα ρυθµίζει τα σχετικά µε την επικουρία των µελών του ικαστηρίου. Ο Πρόεδρος του ικαστηρίου προτείνει στην αρχή κάθε διετίας στον Υπουργό ικαιοσύνης τον αριθµό των απαραίτητων δικαστικών λειτουργών και υφηγητών νοµικών µαθηµάτων της Νοµικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών για την επικουρία των µελών του. Οι εν λόγω δικαστικοί λειτουργοί και υφηγητές ορίζονται µε απόφαση του Υπουργού ικαιοσύνης, η οποία δηµοσιεύεται στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως, µετά από απόφαση του οικείου Ανώτατου ικαστικού Συµβουλίου προκειµένου για τους δικαστικούς λειτουργούς και µετά από Πρόταση της Νοµικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Τα επικουρικά µέλη του ικαστηρίου βοηθούν τους δικαστές στην εν γένει προπαρασκευή των υποθέσεων, σύµφωνα µε όσα ορίζονται ειδικότερα µε τον Κανονισµό του, και ασκούν το έργο αυτό παράλληλα µε τα κύρια καθήκοντά τους. Γ. ΤΟ ΙΚΑΣΤΙΚΟ ΚΕΚΤΗΜΕΝΟ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΕΚΛΟΓΙΚΕΣ ΙΑΦΟΡΕΣ ικαστικό κεκτηµένο 3 σηµαίνει ότι η ανάθεση της κρίσης του κύρους των αµφισβητούµενων εκλογών από κάθε άποψη ανήκει αποκλειστικά στο Ανώτατο Ειδικό ικαστήριο, όπως ορίζεται στο άρθρο 58 Συντ. Με άλλα λόγια το δικαστήριο είναι αρµόδιο για την εκδίκαση των ενστάσεων κατά του κύρους των εκλογών οι οποίες αναφέρονται τόσο σε εκλογικές παραβάσεις όσο και στην έλλειψη των προσόντων της εκλογιµότητας. Το ισχύον Σύνταγµα αναθέτει επίσης στο δικαστήριο και την κρίση της έκπτωσης των βουλευτών όπως ορίζεται στο άρθρο Ο όρος ανήκει στον Κ.Μποτόπουλο, «Τα κωλύµατα εκλογιµότητας των βουλευτών υπό το φως της Νοµολογίας του ΑΕ», 1999, Εκδ.Αντ.Ν.Σάκκουλα 11

12 Συντ. Έτσι το ΑΕ είναι αποκλειστικά αρµόδιο για την κρίση οποιουδήποτε ζητήµατος που αφορά τη σύνθεση της Βουλής, δηλαδή τόσο την απόκτηση όσο και την απώλεια του βουλευτικού αξιώµατος. Ερµηνευτικές δυσχέρειες δηµιούργησε µόνο η φράση του άρθρου 58 Συντ. «..εκλογικές παραβάσεις σχετικές µε την ενέργεια των εκλογών». Ειδικότερα αµφισβητήθηκε το αν η αρµοδιότητα του δικαστηρίου περιορίζεται µόνο στην κρίση των εκλογικών παραβάσεων που συντελούνται κατά τη µέρα της ψηφοφορίας ή εκτείνεται και στην κρίση των εκλογικών παραβάσεων πριν και µετά τη µέρα της ψηφοφορίας. Τελικά επικράτησε τόσο στη νοµολογία του ΑΕ, όσο και στην επιστήµη, η ευρεία ερµηνεία της διάταξης κατά την οποία στο δικαστήριο υπάγεται η οριστική και αµετάκλητη κρίση κάθε παράβασης του εκλογικού δικαίου που συντελείται οποτεδήποτε. Τέτοιου είδους κρίσεις αφορούν τόσο τις προπαρασκευαστικές πράξεις της διοίκησης σχετικά µε τη διενέργεια των εκλογών, όσο και τις δικαστικές αποφάσεις για την ανακήρυξη των υποψηφίων, τη νοµιµότητα της κατανοµής εδρών κατά το ισχύον κάθε φορά εκλογικό σύστηµα και τις παραβάσεις που συντελούνται µετά την ανακήρυξη των εκλεγέντων και αναφέρονται στη πλήρωση κενής έδρας. Ωστόσο πρέπει να παρατηρήσουµε ότι το Σύνταγµα αναθέτει στο δικαστήριο τον έλεγχο του κύρους µόνο των αµφισβητούµενων βουλευτικών εκλογών, δηλαδή εκείνων κατά των οποίων ασκούνται ενστάσεις. Συνεπώς ο κοινός νοµοθέτης δε µπορεί να αναθέσει στο δικαστήριο τον έλεγχο του κύρους των εκλογών που δεν προσβάλλονται εµπρόθεσµα µε ένσταση και οι οποίες έτσι καθίστανται οριστικές. Η ρύθµιση αυτή του Συντάγµατός µας δεν είναι de lege ferenda ενόψει του προέχοντος αντικειµενικού χαρακτήρα του ελέγχου των εκλογών ο οποίος επιβάλλει τον αυτεπάγγελτο έλεγχο όλων των εκλογών. 12

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο Α. ΚΩΛΥΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΙΜΟΤΗΤΑΣ α) Έννοια Κωλύµατα εκλογιµότητας περιέχονται συνήθως στους ίδιους τους συνταγµατικούς Χάρτες αλλά και σε νόµους στους οποίους παραπέµπουν, υπό την έννοια ότι η έγκυρη ανακήρυξη και εκλογή στο αξίωµα του αντιπροσώπου του έθνους προϋποθέτει ότι δεν συντρέχουν στο πρόσωπο του ενδιαφεροµένου ορισµένες ιδιότητες σχετικές µε την άσκηση δηµόσιας εξουσίας ικανές να επηρεάσουν αθέµιτα το φρόνηµα του εκλογέα. Στο πλαίσιο αυτό, τα κωλύµατα εκλογιµότητας αποβλέπουν, στην αποτροπή της προπαρασκευής της πολιτικής σταδιοδροµίας των προσώπων που απαριθµούνται στο άρθρο 56 παρ. 1 και 3 µέσω της εκµετάλλευσης της θέσης την οποία κατέχουν. Η εφαρµογή των διατάξεων αυτών από το Ανώτατο Ειδικό ικαστήριο, όπως και η ασκηθείσα από τη θεωρία κριτική κατέστησαν προφανή την ανάγκη εκσυγχρονισµού των αντίστοιχων ρυθµίσεων κατά την αναθεώρηση του Σύµφωνα µε το αναθεωρηθέν κείµενο του Συντάγµατος, η ύπαρξη των ιδιοτήτων αυτών στο πρόσωπο του ενδιαφεροµένου να καταστεί αντιπρόσωπος του έθνους είτε αποκλείει, για ορισµένο χρονικό διάστηµα, την ανακήρυξη και εκλογή του (απόλυτο κώλυµα), είτε απαιτεί την, πριν από την ανακήρυξή του ως υποψηφίου, παραίτησή του από την αντίστοιχη θέση, λειτούργηµα ή αξίωµα (σχετικό κώλυµα), είτε δεν επιτρέπει την ανακήρυξή του στην εκλογική περιφέρεια στην οποία υπηρέτησε υπό ορισµένη ιδιότητα ή σε οποιαδήποτε περιφέρεια στην οποία εκτεινόταν η τοπική αρµοδιότητά του µέσα στους τελευταίους δεκαοκτώ µήνες της τετραετούς βουλευτικής περιόδου (τοπικό κώλυµα). Αναλυτικότερα: i. Απόλυτο κώλυµα Στην κατηγορία αυτή υπάγει το Σύνταγµα (άρθρο 56 παρ. 4) τους πολιτικούς υπαλλήλους και στρατιωτικούς γενικά, που έχουν κατά τον νόµο αναλάβει υποχρέωση να παραµείνουν στην υπηρεσία για ορισµένο χρόνο, και οι οποίοι δεν µπορούν να ανακηρυχθούν υποψήφιοι ούτε να εκλεγούν βουλευτές για όσο χρόνο διαρκεί η υποχρέωσή τους. Στο ίδιο κώλυµα υπάγονται, µετά την αναθεώρηση του 2001 (άρθρο 56 παρ. 1 εδ. γ), και τα ανώτερα µονοπρόσωπα αιρετά όργανα των οργανισµών τοπικής αυτοδιοίκησης δεύτερου βαθµού (δηλαδή οι 13

14 νοµάρχες) 4 που δεν µπορούν να ανακηρυχθούν υποψήφιοι ούτε να εκλεγούν βουλευτές κατά τη διάρκεια της θητείας για την οποία εξελέγησαν, ακόµη και αν παραιτηθούν. ii. Σχετικό κώλυµα Σε σχετικό κώλυµα (άρθρο 56 παρ. 1) υπάγονται τα ακόλουθα πρόσωπα: α. οι έµµισθοι δηµόσιοι λειτουργοί και υπάλληλοι, β. άλλοι υπάλληλοι του ηµοσίου, γ. οι υπηρετούντες στις ένοπλες δυνάµεις και στα σώµατα ασφαλείας, δ. οι υπάλληλοι οργανισµών τοπικής αυτοδιοίκησης ή άλλων νοµικών προσώπων δηµοσίου δικαίου, ε. τα αιρετά µονοπρόσωπα όργανα των οργανισµών τοπικής αυτοδιοίκησης, πλην εκείνων που υπάγονται, όπως αναφέρθηκε, σε απόλυτο κώλυµα, στ. οι διοικητές, υποδιοικητές ή πρόεδροι διοικητικών συµβουλίων ή διευθύνοντες ή εντεταλµένοι σύµβουλοι νοµικών προσώπων δηµοσίου δικαίου ή κρατικών νοµικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου ή δηµόσιων επιχειρήσεων ή επιχειρήσεων τη διοίκηση των οποίων ορίζει άµεσα ή έµµεσα το ηµόσιο µε διοικητική πράξη ή ως µέτοχος ή επιχειρήσεων των οργανισµών τοπικής αυτοδιοίκησης. Τα πρόσωπα που έχουν µια από τις ανωτέρω ιδιότητες δεν µπορούν να ανακηρυχθούν υποψήφιοι ούτε να εκλεγούν βουλευτές αν δεν παραιτηθούν από τη θέση που κατέχουν πριν από την ανακήρυξή τους ως υποψηφίων, η δε παραίτηση, η οποία πρέπει να είναι γραπτή, ισχύει αµέσως µόλις υποβληθεί, χωρίς να απαιτείται αποδοχή της. Εξαίρεση θεσπίζει το Σύνταγµα, ως προς τους δηµόσιους λειτουργούς (άρθρο 56 παρ. 2), υπέρ των καθηγητών των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων, των οποίων αναστέλλεται ή άσκηση των καθηγητικών τους καθηκόντων για το χρονικό διάστηµα της βουλευτικής τους θητείας. Εξ άλλου, απαγορεύεται η επάνοδος στην ενεργό υπηρεσία των στρατιωτικών που παραιτούνται προκειµένου να ανακηρυχθούν υποψήφιοι για την κατάληψη βουλευτικής έδρας. 4 Το αντίθετο πριν της Αναθεώρησης, βλ. Παράρτηµα Ι, ΑΕ 8/

15 Με την ανωτέρω ρύθµιση, της οποίας στόχος είναι η αποτροπή εικονικών η άσκοπων υποψηφιοτήτων, επισηµαίνεται στους ενδιαφεροµένους ότι, λόγω των σοβαρών συνεπειών για την επαγγελµατική τους θέση, η απόφασή τους να διεκδικήσουν την εκλογή στο βουλευτικό αξίωµα πρέπει να είναι ειλικρινής και να στηρίζεται σε, κατά το δυνατόν, ακριβή εκτίµηση της πραγµατικότητας. iii. Τοπικό κώλυµα εν µπορούν να ανακηρυχθούν υποψήφιοι (άρθρο 56 παρ.3) ούτε να εκλεγούν βουλευτές σε οποιαδήποτε εκλογική περιφέρεια στην οποία υπηρέτησαν ή σε οποιαδήποτε εκλογική περιφέρεια στην οποία εκτεινόταν η τοπική αρµοδιότητά τους µέσα στους τελευταίους δεκαοκτώ µήνες της τετραετούς βουλευτικής περιόδου τα εξής πρόσωπα: α. οι διοικητές, υποδιοικητές, πρόεδροι διοικητικών συµβουλίων, διευθύνοντες και εντεταλµένοι σύµβουλοι των νοµικών προσώπων δηµοσίου δικαίου, πλην των σωµατειακών, των κρατικών νοµικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου και των δηµόσιων επιχειρήσεων ή άλλων επιχειρήσεων τη διοίκηση των οποίων ορίζει άµεσα ή έµµεσα το ηµόσιο µε διοικητική πράξη ή ως µέτοχος, β. τα µέλη των ανεξάρτητων αρχών που συγκροτούνται και λειτουργούν κατά το άρθρο 101 του Συντάγµατος, καθώς και των αρχών που χαρακτηρίζονται µε νόµο ως ανεξάρτητες ή ρυθµιστικές, γ. οι ανώτεροι και ανώτατοι αξιωµατικοί των ενόπλων δυνάµεων και των σωµάτων ασφαλείας, δ. οι έµµισθοι υπάλληλοι του ηµοσίου 5, των οργανισµών τοπικής αυτοδιοίκησης και των επιχειρήσεών τους, καθώς και των νοµικών προσώπων και των δηµόσιων επιχειρήσεων ή άλλων επιχειρήσεων τη διοίκηση των οποίων ορίζει άµεσα ή έµµεσα το ηµόσιο µε διοικητική πράξη ή ως µέτοχος, οι οποίοι κατείχαν θέση προϊσταµένου οργανικής µονάδας επιπέδου διεύθυνσης ή άλλη αντίστοιχη, όπως ειδικότερα νόµος ορίζει. Ορίζεται, εξ άλλου, στο αναθεωρηθέν κείµενο, ότι οι εν λόγω υπάλληλοι υπάγονται στους περιορισµούς της παρ. 3 του άρθρου 56 και ως προς εκλογικές περιφέρειες άλλες από αυτή της έδρας τους µόνο εφόσον κατείχαν θέση προϊσταµένου οργανικής µονάδας επιπέδου γενικής διεύθυνσης ή άλλη αντίστοιχη, όπως ειδικότερα νόµος ορίζει, ε. οι γενικοί ή ειδικοί γραµµατείς υπουργείων ή αυτοτελών γενικών γραµµατειών ή περιφερειών και όσοι ο νόµος εξοµοιώνει µε αυτούς. 5 Βλ. Παράρτηµα Ι, ΑΕ 9/

16 εν υπάγονται στους περιορισµούς αυτούς οι υποψήφιοι βουλευτές Επικρατείας. Το κώλυµα υφίσταται για τα πρόσωπα της παρ. 3 του άρθρου 56, έστω και αν ο χρόνος υπηρεσίας τους ή χρόνος κατοχής από µέρους τους αρµοδιότητας που εκτεινόταν και σε άλλη ή άλλες περιφέρειες, έχει διαρκέσει έστω και µια ηµέρα. εν υφίσταται το κώλυµα για τους ανήκοντες στις κατηγορίες αυτές προσώπων, ως προς τις εκλογικές περιφέρειες στις οποίες έχουν υπηρετήσει ή στις οποίες εκτεινόταν η τοπική αρµοδιότητά τους κατά το διάστηµα πριν από τους τελευταίους δεκαοκτώ µήνες της τετραετούς βουλευτικής περιόδου. εν υφίσταται, επίσης, το κώλυµα αυτό για τα ως άνω πρόσωπα, αν η Βουλή δεν ολοκληρώσει την τετραετή θητεία της, αλλά διαλυθεί σε προγενέστερο χρόνο. Ιδιαίτερη σηµασία έχει, εξ άλλου, η νέα συνταγµατική ρύθµιση, η οποία, υιοθετώντας τη σχετική νοµολογία του ΑΕ, ορίζει ρητά, ότι το τοπικό κώλυµα έχει εφαρµογή τόσο όσον αφορά την εκλογική περιφέρεια την οποίαν υπηρέτησαν τα αναφερόµενα στην παρ. 3 του άρθρου 56 του Συντάγµατος πρόσωπα όσο και την εκλογική περιφέρεια ή τις εκλογικές περιφέρειες στις οποίες εκτεινόταν η τοπική αρµοδιότητά τους µέσα στους τελευταίους δεκαοκτώ µήνες της τετραετούς βουλευτικής περιόδου. Η ρύθµιση αυτή αναθέτει στο Ανώτατο Ειδικό ικαστήριο τον έλεγχο, ως προς όλες τις κατηγορίες των προσώπων αυτών, κατά τη σχετική δίκη, όχι µόνο του πού αυτοί υπηρέτησαν αλλά και του αν η αρµοδιότητά τους εκτεινόταν στην εκλογική περιφέρεια όπου εξελέγησαν βουλευτές. Ειδικότερα, για τους γενικούς γραµµατείς υπουργείων αλλά και τους ειδικούς γραµµατείς υπουργείων ή τους γραµµατείς αυτοτελών γενικών γραµµατειών και όσους ο νόµος εξοµοιώνει µε αυτούς, που αποτελούν για πρώτη φορά σε συνταγµατική ρύθµιση κωλυόµενα πρόσωπα, το κώλυµα αφορά, κατ αρχήν, το σύνολο της επικράτειας. Ερωτάται, ωστόσο, αν το κώλυµα ισχύει για το σύνολο της επικράτειας σε περίπτωση που το υπουργείο έχει αρµοδιότητα εκτεινόµενη µόνο σε τµήµα της, ή υπηρεσίες µε έδρα σε ορισµένες µόνο περιφέρειες της επικράτειας. Επί παραδείγµατι, όσον αφορά τους γενικούς γραµµατείς των υπουργείων Μακεδονίας - Θράκης, Αιγαίου, αλλά και του Υπουργείου Εξωτερικών. Πριν από την τελευταία αναθεώρηση του Συντάγµατος, µπορούσαν εξίσου να υποστηριχθούν δύο αντίθετες απόψεις: κατά τη µία 16

17 άποψη, ότι, σύµφωνα µε τη λογική του τοπικού κωλύµατος, η απάντηση πρέπει να αναζητείται στον νόµο οποίος ορίζει τις αρµοδιότητες κάθε υπουργείου. Ώστε να συνάγεται σαφώς, ποιος είναι ο τόπος άσκησης των αρµοδιοτήτων των γενικών γραµµατέων τους. Υπ αυτή δε την έννοια, το κώλυµα της συγκεκριµένης περίπτωσης έπρεπε να νοείται ως τοπικής εµβέλειας. Κατά την αντίθετη άποψη, ότι, επειδή η Κυβέρνηση ασκεί την αρµοδιότητά της στο σύνολο της επικράτειας, καθορίζοντας και κατευθύνοντας τη γενική πολιτική της Χώρας, και επειδή κάθε Υπουργός µετέχει στην άσκηση αυτής της αρµοδιότητας, αδιάφορο αν η διοικητική µονάδα Υπουργείο είναι γενικής ή τοπικής εµβέλειας ή διαθέτει υπηρεσίες τοπικής εµβέλειας, ο περιορισµός αφορούσε αδιακρίτως την άσκηση του λειτουργήµατος του γενικού γραµµατέα και ήταν, εποµένως, ανεξάρτητος από τον τόπο εντός των ορίων του οποίου ασκήθηκαν κυβερνητικές αρµοδιότητες. Κατά συνέπεια, και ο γενικός γραµµατέας Υπουργείου µε τοπική αρµοδιότητα είχε κώλυµα ως προς όλη την επικράτεια. Ήδη, η αναθεώρηση του Συντάγµατος φαίνεται να κατέστησε ισχυρή την πρώτη ερµηνευτική εκδοχή, εφόσον από τη διατύπωση της νέας ρύθµισης του Συντάγµατος προκύπτει ότι διερευνάται από το Ανώτατο Ειδικό ικαστήριο, σε ποιες περιφέρεις εκτεινόταν η τοπική αρµοδιότητα των κωλυοµένων όλων των κατηγοριών. Υπ αυτή δε την έννοια, γενικός ή ειδικός γραµµατέας υπουργείου ή αυτοτελούς γραµµατείας, του οποίου η αρµοδιότητα εκτείνεται σε ορισµένες µόνο εκλογικές περιφέρειες, έχει κώλυµα µόνο ως προς την εκλογική περιφέρεια στην οποία υπηρετεί και την εκλογική περιφέρεια ή τις εκλογικές περιφέρειες στις οποίες εκτείνεται η αρµοδιότητά του. β) Στενή ερµηνεία Τα κωλύµατα εκλογιµότητας έχουν προκαλέσέι άφθονη νοµολογία του Ανώτατου Ειδικού ικαστηρίου που, µε σηµαντικό αριθµό αποφάσεων, έχει ερµηνεύσει περίπου εξαντλητικά το άρθρο 56 του Συντάγµατος. Κατά βασική συνταγµατική αρχή, τα κωλύµατα εκλογής, ως περιορισµοί συνταγµατικού δικαιώµατος πρέπει να ερµηνεύονται στενά, προκειµένου να αποφεύγεται η διεύρυνση του πεδίου εφαρµογής τους και η προσθήκη νέων περιπτώσεων κωλυοµένων προσώπων. Τόσο δε περισσότερο όσο η ένταξη από τον συντακτικό νοµοθέτη ορισµένων κατηγοριών κωλυοµένων στο ρυθµιστικό πεδίο του άρθρου 56 συντηρεί µεν την παράδοση, δεν ανταποκρίνεται όµως στη σύγχρονη πραγµατικότητα. Την αρχή της στενής ερµηνείας των περιορισµών των συνταγµατικών δικαιωµάτων επισηµαίνει ως εφαρµοστέα και η 17

18 νοµολογία του ΑΕ, την οποία, σε γενικές γραµµές, ακολουθεί όχι, όµως, πάντα. Έτσι, σε ορισµένες περιπτώσεις, η νοµολογία του δικαστηρίου δέχθηκε κριτική γιατί διεύρυνε την έννοια του δηµόσιου υπαλλήλου περιλαµβάνοντος κατηγορίες προσώπων που, λόγω της ιδιότητάς τους δεν θα έπρεπε να θεωρούνται κωλυόµενοι, όπως, για παράδειγµα, οι Υποδιοικητές του ΙΚΑ, τους οποίους ο νόµος δεν θεωρεί προσωπικό του ιδρύµατος αυτού, εντάσσει δε ρητά στη διοίκησή του µαζί µε τον ιοικητή. Η κριτική που ασκήθηκε από τη θεωρία στη νοµολογία αυτή δεν βρήκε, όµως, ανταπόκριση στον αναθεωρητικό νοµοθέτη, ο οποίος δικαίωσε την ερµηνεία του ΑΕ. Όπως επίσης ασκήθηκε κριτική στη νοµολογία του ΑΕ η οποία διεύρυνε το τοπικό κώλυµα κρίνοντας ότι ο ενδιαφερόµενος είχε ασκήσει καθήκοντα κατά τρόπο που να αφορώνται περισσότερες εκλογικές περιφέρειες, µέχρι του σηµείου να θεωρεί ως κωλυόµενους σε όλη την επικράτεια όσους κατείχαν θέση γενικής αρµοδιότητας. Ερµηνεία του δικαστηρίου που, όµως, επίσης επικύρωσε ο αναθεωρητικός νοµοθέτης, και αυτό παρά τις από δεκαετιών επισηµάνσεις εκπροσώπων της θεωρίας, ότι οι έχοντες αρµοδιότητα εκτεινόµενη στο σύνολο της επικράτειας πρέπει να θεωρούνται εκλόγιµοι για τον προφανή λόγο, ότι δεν είναι κατ ουσίαν δυνατή η προπαρασκευή της πολιτικής σταδιοδροµίας δηµόσιου υπαλλήλου στο σύνολο της επικράτειας. Αλλά, η νοµολογία του ΑΕ επιδεικνύει, σε πολλές περιπτώσεις, και αξιοσηµείωτη προσήλωση στην εφαρµογή της αρχής της στενής ερµηνείας των περιορισµών του δικαιώµατος του εκλέγεσθαι, όπως όταν δεν εντάσσει αδιακρίτως στην έννοια του όρου ιοικητής πρόσωπα που κατέχουν θέση επικεφαλής συλλογικών οργάνων χωρίς να ασκούν και αντίστοιχα καθήκοντα. Αποφάσεις του ΑΕ ως εκλογοδικείου ήχθησαν ενώπιον του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (Στρασβούργο), από το οποίο, όµως, δεν έγιναν δεκτές σι αιτιάσεις των προσφευγόντων για παραβάσεις της Ευρωπαϊκής Σύµβασης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (ΕΣ Α), καθώς το ικαστήριο έκρινε ότι το ΑΕ αποφαίνεται κυριαρχικά ως προς την ερµηνεία των περιπτώσεων που συνιστούν κωλύµατα εκλογιµότητας κατά το άρθρο 56 του Συντάγµατος. Γεγονός είναι, πάντως, ότι µεγάλος αριθµός από τις προσφυγές ενώπιον του ΑΕ ως εκλογοδικείου είχε ως αιτία, πριν από την αναθεώρηση, ορισµένες παρωχηµένες και τελούσες σε αναντιστοιχία προς την πραγµατικότητα ρυθµίσεις του άρθρου 56 του Συντάγµατος, καθώς, κατηγορίες κωλυόµενων προσώπων, πολύ µικρή έως ασήµαντη δυνατότητα είχαν να προετοιµάσουν την πολιτική τους σταδιοδροµία µέσω πράξεων εύνοιας προς µέλη του εκλογικού σώµατος, και ότι, 18

19 ακριβώς αυτές οι ρυθµίσεις επέβαλαν την ευρεία αναθεώρηση του άρθρου 56 του Συντάγµατος. Β. ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΑΞΙΩΜΑ Το ασυµβίβαστο του βουλευτικού αξιώµατος προς ορισµένα έργα ή ιδιότητες, προκειµένου να αποτρέπεται η δυνατότητα αλλά και η δηµιουργία της εντύπωσης ότι µπορεί να χρησιµοποιηθεί η βουλευτική ιδιότητα προς εξυπηρέτηση ιδιωτικών συµφερόντων, ανακόπτει, κατ αντίθεση προς το προσόντα και τα κωλύµατα εκλογιµότητας, την πορεία του βουλευτή στο βουλευτικό αξίωµα. Υπ αυτή την έννοια, το ασυµβίβαστο µπορεί να υπάρχει κατά τον χρόνο της ανάδειξης του βουλευτή στο αξίωµά του ή να δηµιουργείται και µεταγενέστερα. Ασυµβίβαστα προς τα καθήκοντα του βουλευτή είναι, κατά το άρθρο 57 παρ. 1 του Συντάγµατος, όπως αναθεωρήθηκε, τα έργα ή η ιδιότητα του ιδιοκτήτη ή εταίρου ή µετόχου ή διοικητή ή διαχειριστή ή µέλους του διοικητικού συµβουλίου ή γενικού διευθυντή ή των αναπληρωτών τους επιχείρησης η οποία: α. αναλαµβάνει έργα ή µελέτες ή προµήθειες 6 του ηµοσίου ή παροχή υπηρεσιών προς το ηµόσιο ή συνάπτει µε το ηµόσιο συναφείς συµβάσεις αναπτυξιακού ή επενδυτικού χαρακτήρα, β. απολαµβάνει ειδικών προνοµίων, γ. κατέχει ή διαχειρίζεται ραδιοφωνικό ή τηλεοπτικό σταθµό ή εκδίδει εφηµερίδα πανελλήνιας κυκλοφορίας, δ. ασκεί, κατά παραχώρηση, δηµόσια υπηρεσία ή δηµόσια επιχείρηση κοινής ωφέλειας, ε. µισθώνει, για εµπορικούς λόγους, ακίνητα του ηµοσίου. Το Σύνταγµα ορίζει, επίσης, ότι µε το ηµόσιο εξοµοιώνονται οι οργανισµοί τοπικής αυτοδιοίκησης, τα άλλα νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου, τα κρατικά νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, οι δηµόσιες επιχειρήσεις, οι επιχειρήσεις των οργανισµών τοπικής αυτοδιοίκησης και οι άλλες επιχειρήσεις των οποίων τη διοίκηση ορίζει άµεσα ή έµµεσα το ηµόσιο µε διοικητική πράξη ή ως µέτοχος. Ως µέτοχος επιχείρησης που εµπίπτει στους περιορισµούς αυτούς νοείται όποιος κατέχει ποσοστό του εταιρικού κεφαλαίου µεγαλύτερο του ένα τοις εκατό. 6 Βλ. Παράρτηµα Ι, ΑΕ 1/

20 Σηµαντικότατη καινοτοµία συνιστά η καθιέρωση, για πρώτη φορά στην ελληνική συνταγµατική ιστορία, γενικού επαγγελµατικού ασυµβιβάστου για τους βουλευτές. 7 Ζήτηµα που προκάλεσε ευρεία συζήτηση στην Ζ Αναθεωρητική Βουλή, µε σηµείο αιχµής τον προβληµατισµό ως προς την επίδραση την οποία εικάζεται ότι θα ασκήσει η νέα ρύθµιση στην εφεξής διαµόρφωση της σύνθεσης της Βουλής κατ αναφορά προς την επαγγελµατική ενασχόληση των µελών της και, κατά συνέπεια, την αντιπροσωπευτικότητά της. Η απάντηση στο ερώτηµα, αν το γενικό ασυµβίβαστο ήταν αναγκαία επιλογή, προκειµένου να λειτουργεί ικανοποιητικότερα η Βουλή, εφόσον, όπως υποστηρίχθηκε, οι βουλευτές θα µπορούν, απερίσπαστοι, να επιδίδονται στην εκτέλεση των καθηκόντων τους, δεν είναι ευχερής. Συνειρµικά, οδηγείται κανείς στη σύγκριση µε τους λόγους ασυµβιβάστου που ισχύουν για τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας, τα µέλη της Κυβέρνησης και τους Υφυπουργούς, τον Πρόεδρο της Βουλής. Η εστίαση, ωστόσο, της επιχειρηµατολογίας υπέρ του γενικού επαγγελµατικού ασυµβιβάστου στο ότι, µε τη νέα ρύθµιση, θα αυξηθεί ο χρόνος ενασχόλησης του αντιπροσώπου του Έθνους και, εποµένως, θα διευκολυνθεί η επιτέλεση του έργου της Βουλής, καταδεικνύει τη διαφορετική φύση του γενικού επαγγελµατικού ασυµβιβάστου του βουλευτή έναντι του βουλευτικού ασυµβιβάστου ως προς ορισµένα έργα, ιδιότητες και θέσεις όσο και έναντι των ασυµβιβάστων που ισχύουν για άλλα πολιτειακά αξιώµατα. Πράγµατι, 8 ως όργανο του Κράτους, η Βουλή αποτελεί την κατ εξοχήν έκφανση της βούλησης του εκλογικού σώµατος ως φορέα της λαϊκής κυριαρχίας, απεικονίζει δε, στη σύνθεσή της, µε όσης έκτασης αντιπροσωπευτικότητα επιτρέπει το εκλογικό σύστηµα, τις επιλογές του Έθνους. Υπ αυτή την έννοια, ευνόητο είναι ότι ο αντιπρόσωπος του Έθνους πρέπει να µπορεί να προέρχεται από οποιοδήποτε επάγγελµα. Αρκεί να τον κρίνουν οι εκλογείς του ικανό να αντιπροσωπεύσει, γενικά, το Έθνος και, ειδικότερα, τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα της περιφέρειάς τους. Πράγµα που σηµαίνει ότι, οποιοσδήποτε, πρέπει να µπορεί να τους εκπροσωπήσει. Προσφυγή στη µέχρι τώρα εµπειρία της Ελλάδας, όπως και άλλων χωρών της αντιπροσωπευτικής δηµοκρατίας, καταδεικνύει ότι, στην πράξη, είτε τα ασυµβίβαστα είναι πολλά είτε είναι λίγα είτε δεν προβλέπονται καν, µικρή δυνατότητα, για αντικειµενικούς λόγους, έχουν 7 Βλ.Παράρτηµα Ι,ΑΕ 11/ Μαυριάς Κ., «Συνταγµατικό ίκαιο», Τρίτη έκδοση κατά το Αναθεωρηµένο Σύνταγνα,

21 οι βουλευτές να ασκούν το επάγγελµά τους. Αλλά και ότι η δυνατότητα ενάσκησης του επαγγέλµατος ενισχύει το συναίσθηµα προσωπικής τους ανεξαρτησίας. Η Ζ Αναθεωρητική Βουλή έκρινε, προφανώς, ότι. µε την καθιέρωση γενικού επαγγελµατικού ασυµβιβάστου, δεν επηρεάζεται η ευρύτητα της κοινωνικής αντιπροσώπευσης στη Βουλή και ότι, σε κάθε περίπτωση, η διάθεση περισσότερου χρόνου στο βουλευτικό έργο και, εποµένως, η αποτελεσµατικότερη άσκηση των καθηκόντων τους από τους Βουλευτές, θα αποτελέσουν αναγκαία συνέπεια της θέσπισής του. Σύµφωνα µε την απόφαση 11/2003 του Ανώτατου Ειδικού ικαστηρίου ότι, από τον συνδυασµό της παρ. 1 του άρθρου 57 και της παρ. 7 του άρθρου 115, προκύπτει, αφενός, ότι ο κανόνας του ασυµβιβάστου της βουλευτικής ιδιότητας µε την άσκηση οποιουδήποτε επαγγέλµατος αρχίζει να ισχύει το αργότερο την , είτε έχει δηµοσιευθεί είτε όχι, ο εκτελεστικός νόµος για τις επιτρεπόµενες επαγγελµατικές δραστηριότητες των βουλευτών, αφετέρου, ότι µόνη συνέπεια της µη δηµοσίευσης νόµου ο οποίος θα προβλέπει επαγγελµατικές δραστηριότητες συµβατές µε το βουλευτικό αξίωµα, είναι ότι, από , εφαρµόζεται χωρίς εξαιρέσεις ο απαγορευτικός κανόνας της άσκησης οποιουδήποτε επαγγέλµατος από τους βουλευτές. εν είναι σαφές πώς εννοεί, στην εν λόγω απόφασή του, το Ανώτατο Ειδικό ικαστήριο, το ότι συναρτά την εφαρµογή του απαγορευτικού κανόνα µε τη δήλωση των Βουλευτών που ασκούν επάγγελµα ρυθµιζόµενο από τον νόµο, προς τον οικείο επαγγελµατικό σύλλογο, ότι αναστέλλουν, από , την άσκηση του επαγγέλµατός τους. Η δήλωση δεν απαιτείται, εν προκειµένω, από το Σύνταγµα και δεν συνιστά λόγω έκπτωσης η µη υποβολή της. Ορθό είναι ότι, ανεξάρτητα από την υποβολή δήλωσης περί αναστολής άσκησης του επαγγέλµατός τους από τους βουλευτές, η παράβαση της συνταγµατικής απαγόρευσης πρέπει να κρίνεται από το πραγµατικό γεγονός της άσκησης δραστηριότητας που αποτελεί αντικείµενο του επαγγέλµατός τους. Και αυτό, γιατί, είτε υποβληθεί τέτοια δήλωση είτε όχι, η άσκηση απαγορευµένης επαγγελµατικής δραστηριότητας είναι, εν προκειµένω, ο µόνος λόγος έκπτωσης από το βουλευτικό αξίωµα. Ειδικότερα, οι βουλευτές που υπάγονται στις περιπτώσεις ασυµβιβάστου του πρώτου εδαφίου της παρ. 1 του άρθρου 57 οφείλουν, µέσα σε οκτώ µέρες αφότου η εκλογή τους καταστεί οριστική, να επιλέξουν µε δήλωσή τους, µεταξύ του βουλευτικού αξιώµατος και των έργων αυτών. Παράλειψη υποβολής αυτής της δήλωσης επιφέρει αυτοδίκαιη έκπτωση από το βουλευτικό αξίωµα. Το Σύνταγµα δεν ορίζει πού υποβάλλεται η εν λόγω δήλωση, αλλά πρέπει να γίνει δεκτό ότι, 21

22 όπως η δήλωση παραίτησης υποβάλλεται, κατά το άρθρο 60 παρ. 2 του Συντάγµατος, στον Πρόεδρο της Βουλής το αυτό ισχύει και στην προκείµενη περίπτωση. Ασυµβίβαστα που ανακύπτουν µετά την εκλογή του βουλευτή στο αξίωµά του είναι αυτά που ορίζονται στην παρ. 3 του άρθρου 57 του Συντάγµατος σύµφωνα µε την οποία, έκπτωση από το βουλευτικό αξίωµα επιφέρει, όπως νόµος ορίζει, η αποδοχή ιδιοτήτων ή έργων τόσο του άρθρου 57 (που αποτελούν ασυµβίβαστα προς τη βουλευτική ιδιότητα) όσο και του προηγούµενου άρθρου 56 (που αποτελούν κωλύµατα υποβολής υποψηφιότητας για το βουλευτικό αξίωµα). Λόγο έκπτωσης από το βουλευτικό αξίωµα που ανακύπτει µετά την εκλογή αποτελεί, τέλος, η απώλεια είτε της ελληνικής ιθαγένειας είτε της νόµιµης ικανότητας του εκλέγειν, σύµφωνα µε την παρ. 2 του άρθρου 55 του Συντάγµατος, η οποία, συλλήβδην παραπέµπει στα προσόντα του εκλογέα όπως ορίζονται στην παρ. 1 του ίδιου άρθρου. Γ. ΙΑΦΟΡΕΣ ΚΩΛΥΜΑΤΟΣ-ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΟΥ Τα κωλύµατα αποκλείουν την ανακήρυξη κάποιου ως υποψηφίου και την εκλογή του ως βουλευτή, ενώ τα ασυµβίβαστα δεν αποκλείουν την ανακήρυξη και την εκλογή αλλά είναι αντίθετα προς την κατοχή της βουλευτικής ιδιότητας. Εποµένως τα κωλύµατα επηρεάζουν το δικαίωµα του «εκλέγεσθαι» ενώ τα δεύτερα τη σύνθεση της Βουλής. Η θέσπιση των κωλυµάτων εκλογιµότητας αποσκοπεί στην ανόθευτη εκδήλωση της λαϊκής θέλησης και στη διασφάλιση όρων ίσου ανταγωνισµού µεταξύ των κοµµάτων και των υποψηφίων χωρίς τις επιρροές που µπορεί άµεσα ή έµµεσα να ασκήσει ο κάτοχος µιας από τις ιδιότητες των παρ.1, 3 και 4 του άρθρου 56 του Συντ. Ενώ η θέσπιση κοινοβουλευτικών ασυµβίβαστων αποσκοπεί στην προστασία της βουλευτικής ιδιότητας, δηλαδή να µην δηµιουργηθεί οικονοµική εξάρτηση µεταξύ βουλευτή, ως µέλους της Βουλής, από οικονοµικούς φορείς που παρέχουν υπηρεσίες ή έργα στο κράτος. Κατά συνέπεια για τη θέσπιση των πρώτων ισχύει η αρχή ότι δεν πρέπει να παρεµποδίζουν αδικαιολόγητα και υπέρµετρα τη δυνατότητα συµµετοχής στην πολιτική ζωή της χώρας, ενώ για τα δεύτερα η αρχή της διαφάνειας. 22

23 . Η ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΕΚΠΤΩΣΗΣ ΣΤΟ ΑΕ Η δίκη για την κρίση της έκπτωσης του βουλευτή γεννιέται, σύµφωνα µε τη διάταξη του άρθρ. 39 παρ.1 του Κώδικα για το Ανώτατο Ειδικό ικαστήριο, µε την άσκηση σχετικής αίτησης από τα πρόσωπα, που καθορίζονται από τη διάταξη αυτή. Ειδικότερα, η διάταξη ορίζει ότι «Το Ειδικόν ικαστήριον αποφαίνεται επί αµφισβητήσεων, αναφεροµένων εις την έκπτωσιν των βουλευτών, εις τας υπό των άρθρων 55 παρ. 2 και 57 του Συντάγµατος προβλεποµένας περιπτώσεις, κατ αίτησιν...». Έτσι, ο Κώδικας αποκλείει την αυτεπάγγελτη κρίση της έκπτωσης των βουλευτών από το ικαστήριο. Η αίτηση ασκείται παραδεκτά, εφόσον πληρούνται οι ακόλουθες τρεις προϋποθέσεις: α) η εγκυρότητα του δικογράφου της αίτησης. Η αίτηση ασκείται µε δικόγραφο, που απευθύνεται στο Ανώτατο Ειδικό ικαστήριο. Το δικόγραφο αυτό πρέπει να περιλαµβάνει τα στοιχεία της ταυτότητας του αιτούντος και των λοιπών γνωστών σ αυτόν διαδίκων, ακριβή περιγραφή της υπόθεσης και σαφή έκθεση των γεγονότων που θεµελιώνουν κατά το δίκαιο τη σχέση και δικαιολογούν τη νοµιµοποίηση ου αιτούντος, την υπογραφή του αιτούντος ή του πληρεξουσίου δικηγόρου του, σαφή έκθεση της αµφισβήτησης που δηµιουργήθηκε σχετικά µε την έκπτωση του βουλευτή και ιδίως του σχετικού λόγου της και ένα ορισµένο αίτηµα για τη διαπίστωση της έκπτωσης ή της µη έκπτωσης του βουλευτή (άρθρ. 9 παρ.1 Κ.Α.Ε..). εν απαιτείται η συνυποβολή του πληρεξουσίου στην περίπτωση που η αίτηση υπογράφεται από δικηγόρο. Γιατί σύµφωνα µε τη διάταξη του άρθρ. 15 παρ. του Κώδικα «δια πράξεις της προδικασίας και µέχρι της επ ακροατηρίου συζητήσεως θεωρείται υπάρχουσα πληρεξουσιότης». β) Η νοµιµοποίηση του αιτούντος. Τα πρόσωπα, που δικαιούνται ν ασκήσουν αίτηση, καθορίζονται από τη διάταξη του άρθρ. 39 παρ.1 του Κώδικα. Τα πρόσωπα αυτά είναι κάθε βουλευτής, συµπεριλαµβανοµένου και εκείνου για τον οποίο δηµιουργήθηκε η αµφισβήτηση, εκείνος που δικαιούται να καταλάβει τη βουλευτική έδρα που κενώνεται λόγω της έκπτωσης του βουλευτή, καθώς και κάθε εκλογέας που είναι γραµµένος στους εκλογικούς καταλόγους της εκλογικής περιφέρειας στην οποία εκλέχθηκε ο βουλευτής τον οποίο αφορά η αµφισβήτηση 9. Η διάταξη αυτή, καθόσον επιτρέπει την άσκηση της αίτησης µόνο από τον εκλογέα της οικείας εκλογικής περιφέρειας, είναι πρόδηλα αντίθετη µε τη διάταξη του άρθρ. 51 παρ. 2 του Συντάγµατος, που ορίζει ότι οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν το Έθνος. Από τη συνταγµατική αυτή διάταξη προκύπτει σαφώς ότι η αίτηση 9 Βλ. Παράρτηµα Ι, ΑΕ 12/

24 µπορεί ν ασκείται από κάθε εκλογέα για τη διαπίστωση της έκπτωσης του βουλευτή οποιασδήποτε εκλογικής περιφέρειας ( actio popularis ). Ο ίδιος αντισυνταγµατικός περιορισµός καθιερώνεται από το άρθρο 116 του Εκλογικού Κώδικα και για την υποβολή της αίτησης κατά του κύρους της εκλογής. Ο εν λόγω περιορισµός της νοµιµοποίησης αφορά την αίτηση για τη διαπίστωση της έκπτωσης των βουλευτών των εκλογικών περιφερειών και όχι και των βουλευτών της Επικρατείας. Οι αιτήσεις, οι οποίες κρίθηκαν ως τώρα από το ικαστήριο, υποβλήθηκαν από εκλογείς, από τον πρώτο αναπληρωµατικό βουλευτή και εκλογείς της οικείας εκλογικής περιφέρειας, από το βουλευτή που αφορούσε η αµφισβήτηση και από βουλευτές-εκλογεις. γ) Η νοµότυπη υποβολή της αίτησης. Η αίτηση ασκείται µε την κατάθεσή της στο Γραµµατέα του ικαστηρίου και καταχωρίζεται αµέσως σε ίδιο βιβλίο κατά τη χρονολογία και τη σειρά της εγχείρισής της (άρθρ. 8 παρ.1 εδ. α Κ.Α.Ε..). Ο τρόπος αυτός άσκησης της αίτησης είναι αποκλειστικός και δεν µπορεί ν αναπληρωθεί µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο και ιδίως µε την υποβολή της σε οποιαδήποτε άλλη αρχή. Την άποψη αυτή δέχτηκε η πάγια νοµολογία του Εκλογοδικείου και του Ανώτατου Ειδικού ικαστηρίου και προκειµένου για το νόµιµο τρόπο άσκησης της αίτησης (ένστασης) κατά του κύρους της εκλογής. Μετά την καταχώρηση της αίτησης στο ειδικό βιβλίο, ο Πρόεδρος µε πράξη του, που σηµειώνεται κάτω από την αίτηση, ορίζει µέλος του ικαστηρίου ως εισηγητή της υπόθεσης, τον επίκουρό του ικαστικό Λειτουργό ή εισηγητή και τη δικάσιµο (άρθρ. 10 παρ. 1 Κ.Α.Ε.. και 4 Εσωτερικού Κανονισµού ΑΕ.). Αντίγραφο της αίτησης µαζί µε την πράξη του Προέδρου για ορισµό δικασίµου, εισηγητή και επίκουρό του επιδίδεται µε την επιµέλεια της Γραµµατείας του ικαστηρίου είκοσι ηµέρες πριν από τη δικάσιµο στον αιτούντα και στους λοιπούς διαδίκους. Κυρωµένο αντίγραφο της αίτησης µαζί µε την πράξη για ορισµό δικασίµου επιδίδεται µε την επιµέλεια του Γραµµατέα του ικαστηρίου και στον Πρόεδρο της Βουλής. Ο εισηγητής µεριµνά για την ενέργεια κοινοποιήσεων που παραλείφθηκαν και για τη συγκέντρωση των στοιχείων που είναι απαραίτητα για τη διάγνωση της υπόθεσης και συντάσσει έκθεση για το πραγµατικό και το νοµικό µέρος αυτής (άρθρ. 11 Ι Κ.Α.Ε..). Η έκθεση του εισηγητή κατατίθεται πέντε ηµέρες πριν από τη συζήτηση στη Γραµµατεία του ικαστηρίου και µπορούν να λάβουν γνώση αυτής σι διάδικοι. Η µη εµπρόθεσµη κατάθεση της έκθεσης είναι λόγος αναβολής της συζήτησης µετά από αίτηση των διαδίκων. 24

25 Ο αιτών µπορεί να υποβάλει πρόσθετους λόγους µε δικόγραφο, που κατατίθεται στη Γραµµατεία του ικαστηρίου σε πρωτότυπο και κοινοποιείται σε κυρωµένο αντίγραφο µε την επιµέλειά του στους λοιπούς διαδίκους, µε ποινή απαραδέκτου, δώδεκα ηµέρες πριν από την ορισθείσα αρχική δικάσιµο (άρθρ. 12 Κ.Α.Ε..). Οι διάδικοι υποχρεούνται να καταθέσουν στο Γραµµατέα του ικαστηρίου δέκα ηµέρες πριν από τη συζήτηση έγγραφες προτάσεις για τους ισχυρισµούς τους, επισυνάπτοντες σ αυτές και όλα τα αποδεικτικά τους στοιχεία (άρθρ. 10 παρ.4 Κ.Α.Ε..). Αυτοί µπορούν να υποβάλουν στο ικαστήριο υποµνήµατα τρεις τουλάχιστον ηµέρες πριν από τη συζήτηση ο Πρόεδρος µπορεί κατ εξαίρεση να επιτρέψει και τη µεταγενέστερη υποβολή υποµνηµάτων (άρθρ. 16 παρ. 2 Κ.Α.Ε..). Η συζήτηση στο ακροατήριο ρυθµίζεται κατ αρχήν από τις διατάξεις των άρθρ. 233 επ. του Κώδικα Πολιτικής ικονοµίας, που εφαρµόζονται εν προκειµένω ανάλογα, εφόσον ο Κώδικας για το Ανώτατο Ειδικό ικαστήριο δεν περιέχει σχετική ρύθµιση (άρθρ. 23 Κ.Α.Ε..). Οι διάδικοι παρίστανται ενώπιον του ικαστηρίου δια δικηγόρου στον Άρειο Πάγο (άρθρ. 14 παρ. 1 Κ.Α.Ε..). Η συζήτηση της υπόθεσης γίνεται ακόµη και στην περίπτωση της απουσίας των διαδίκων, εφόσον έγιναν οι νόµιµες κοινοποιήσεις. Εφόσον αυτοί παρίστανται και δεν αντιλέγουν για µη νοµότυπη κοινοποίηση, το ικαστήριο µπορεί να συζητήσει την υπόθεση (άρθρ. 16 παρ. 3 Κ.Α.Ε..). Έτσι η αίτηση, µε την οποία ασχολήθηκε η απόφαση 1/1992, συζητήθηκε παρά την απουσία των καθών βουλευτών. Εξάλλου, παραίτηση από την αίτηση είναι ανεπίτρεπτη (άρθρ. 18 Κ.Α.Ε..). Η συζήτηση αρχίζει µε την έκθεση του εισηγητή από τον ίδιο (άρθρ Κ.Α.Ε..). Το ικαστήριο µπορεί, κατ εφαρµογή του άρθρ. 246 του Κώδικα Πολιτικής ικονοµίας, αυτεπαγγέλτως ή µετά από αίτηση ενός διαδίκου να διατάσσει την ένωση και τη συνεκδίκαση περισσότερων αιτήσεων ανάµεσα στους ίδιους ή διαφορετικούς διαδίκους, αν κατά την κρίση του διευκολύνεται ή επιταχύνεται η διεξαγωγή της δίκης ή επέρχεται µείωση των εξόδων. Το ικαστήριο πρέπει να διατάσσει ιδίως τη συνεκδίκαση των συναφών αιτήσεων. Έτσι, η νοµολογία του ικαστηρίου σωστά θεώρησε συνεκδικαστέες την αίτηση του αναπληρωµατικού βουλευτή και την αίτηση των εκλογέων, σι οποίες αφορούσαν την έκπτωση του ίδιου βουλευτή και για Τον ίδιο λόγο και τις δύο αιτήσεις του ίδιου προσώπου που αφορούσαν την έκπτωση δύο βουλευτών για τον ίδιο λόγο. Το ικαστήριο ορθά έκρινε επίσης συνεκδικαστέα την παρέµβαση µε την αίτηση. Το ικαστήριο µπορεί, µε την ανάλογη εφαρµογή του άρθρ. 241 του Κώδικα Πολιτικής ικονοµίας, µετά από αίτηση διαδίκου να 25