Διαπανεπιστημιακό Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Μουσειολογία-Διαχείριση Πολιτισμού Τμήμα Αρχιτεκτόνων Πολυτεχνική Σχολή

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Διαπανεπιστημιακό Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Μουσειολογία-Διαχείριση Πολιτισμού Τμήμα Αρχιτεκτόνων Πολυτεχνική Σχολή Ακαδημαϊκός κύκλος σπουδών Διπλωματική εργασία Σχεδιασμός και προκαταρκτική αξιολόγηση μουσειοσκευής για το Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολη- Planning and front-end evaluation of a museum kit for the Historical Museum of Alexandroupolis Καργούδη Βικτωρία Εκπαιδευτικός Θεσσαλονίκη

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Διαπανεπιστημιακό Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Μουσειολογία-Διαχείριση Πολιτισμού Τμήμα Αρχιτεκτόνων Πολυτεχνική Σχολή Ακαδημαϊκός κύκλος σπουδών Διπλωματική εργασία Σχεδιασμός και προκαταρκτική αξιολόγηση μουσειοσκευής για το Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολη- Planning and front-end evaluation of a museum kit for the Historical Museum of Alexandroupolis Καργούδη Βικτωρία Εκπαιδευτικός Θεσσαλονίκη

3 Επιβλέπων: Κ. Κασβίκης, Επίκουρος Καθηγητής Ιστορίας και Πολιτισμού στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Φλώρινας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας και καθηγητής Μουσειολογίας Α.Π.Θ. Ειδικός Σύμβουλος: Α. Φιλιππουπολίτη, Επίκουρη καθηγήτρια Μουσειακής Εκπαίδευσης στο Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία, Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης. Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία συγγραφέων και επιβλεπόντων. Η έγγραφη συναίνεσή της είναι απαραίτητη για οποιαδήποτε χρήση της εργασίας από τρίτους. Συγγραφείς και επιβλέποντες μπορούν να δημοσιοποιήσουν την εργασία για επιστημονικούς λόγους, υπό την προϋπόθεση της αναφοράς όλων των συντελεστών της. 4

4 Περιεχόμενα Πρόλογος... 7 Περίληψη... 8 Abstract... 9 Εισαγωγή ΜΕΡΟΣ Α ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Κεφάλαιο 1: Θεωρητικές προσεγγίσεις στη μουσειακή επικοινωνία Η εσωτερική και εξωτερική επικοινωνία ενός μουσείου Η ανάγκη και οι προκλήσεις του σχεδιασμού μιας εξωτερικής επικοινωνιακής πολιτικής Η μουσειοπαιδαγωγική βασικός παράγοντας της ευρύτερης επικοινωνιακής πολιτικής Κεφάλαιο 2: Η σημασία της Μουσειοπαιδαγωγικής στο σύγχρονο μουσείο Μορφές άμεσης επικοινωνίας με το κοινό Μορφές έμμεσης επικοινωνίας με το κοινό Η ανάγκη και η λειτουργία μιας μουσειοσκευής Η χρήση της μουσειοσκευής στο εξωτερικό και την Ελλάδα: ιστορική αναδρομή Κεφάλαιο 3: Το μουσειολογικό σκεπτικό μιας έκθεσης και μιας μουσειοσκευής: Δύο παράλληλες πορείες με κοινά σημεία Η μοναδικότητα και οι ιδιαιτερότητες δημιουργίας ενός νοηματικού μουσειολογικού σκεπτικού Μουσειολογικό και μουσειοπαιδαγωγικό σκεπτικό: σε ποιες περιπτώσεις συναντιούνται; Οι ομοιότητες και οι διαφορές απόδοσης νοήματος σε μια έκθεση και σε μια μουσεισκευή ΜΕΡΟΣ Β - ΕΜΠΕΡΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Κεφάλαιο 4: Το Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης και τα βασικά στοιχεία της μουσειοσκευής Οι συλλογές, η πολιτική και η επικοινωνία με το κοινό του Ιστορικού Μουσείου Αλεξανδρούπολης Η σημασία μιας μουσειοβαλίτσας για το Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης Ομάδα στόχος της μουσειοσκευής Η επιλογή της θεματικής/ μουσειολογικής ιδέας Εκπαιδευτικοί σκοποί της μουσειοσκευής

5 Κεφάλαιο 5. Η προκαταρκτική αξιολόγηση ως διαμορφωτικός παράγοντας στον σχεδιασμό της μουσειοσκευής Η αξία της αξιολόγησης και η σημασία της προκαταρκτικής αξιολόγησης στον σχεδιασμό μιας μουσειακής ενέργειας Ερωτηματολόγια εκπαιδευτικών Ανάλυση των δεδομένων- Συμπεράσματα της προκαταρκτικής αξιολόγησης Κεφάλαιο 6: Ο σχεδιασμός και η αναλυτική παρουσίαση της μουσειοσκευής Βασικά εργαλεία της μουσειοσκευής Το βοηθητικό εποπτικό υλικό της μουσειοσκευής Έντυπο ενημερωτικό φυλλάδιο για τον εκπαιδευτικό Προδιαγραφές απόδοσης για το εσωτερικό και το εξωτερικό της μουσειοσκευής Βιβλιογραφία Παράρτημα

6 Πρόλογος Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέπων καθηγητή κ. Κώστα Κασβίκη για την καθοδήγηση και την οργάνωση της διπλωματικής εργασίας. Η βοήθεια του στην επίβλεψη και διόρθωση της διπλωματικής ήταν πολύτιμη.επίσης, ευχαριστώ ιδιαιτέρως την κ. Αναστασία Φιλιπποπουλίτη, η συμβολή της οποία στην επιλογή του θέματος και στην εκπόνηση της διπλωματικής εργασίας ήταν πολύτιμη. Επιπρόσθετα, θα ήθελα να ευχαριστήσω το Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης που μου επέτρεψε την πρόσβαση στο αρχειακό τους υλικό. Τέλος, θα ήθελα να επισημάνω πως για τη δημιουργία μιας άρτιας και επιστημονικά δομημένης εκπαιδευτικής δραστηριότητας μουσειακού χαρακτήρα κρίνεται αναγκαία μια σειρά προϋποθέσεων, γεγονός που καθιστά την επιτυχή υλοποίηση της ένα έργο απαιτητικό, ταυτόχρονα όμως και εξαιρετικά ενδιαφέρον. 7

7 Περίληψη Ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας των μουσείων καθόρισε την ανάπτυξη της μουσειακής επικοινωνιακής πολιτικής, θέτοντας ως κύριο στόχο την προσέγγιση και την προσέλκυση του κοινού σε ευρεία κλίμακα. Ο σχεδιασμός μιας ανοιχτής, δημοκρατικής και σύγχρονης εκπαιδευτικής πολιτικής υπηρετείται πρωτίστως από τον εκθεσιακό προγραμματισμό και από τα εκπαιδευτικά προγράμματα και δράσεις εντός ή εκτός του μουσείου. Η μουσειοσκευή, η οποία αποτελεί τον πυρήνα της παρούσας διπλωματικής εργασίας αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο της επικοινωνιακής πολιτικής του μουσείου. Κυρίαρχο στοιχείο της δημιουργίας της μουσειοσκευής αποτελεί η επαφή του κοινού με αυθεντικά ή αντίγραφα αντικείμενα εκτός των τειχών του. Η παρούσα εργασία πραγματεύεται τον σχεδιασμό μιας μουσειοσκευής για το Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην προκαταρκτική αξιολόγηση. Ο τίτλος της μουσειοσκευής είναι «Μια πόλη συστήνεται» και ο στόχος της είναι να αποτελέσει συνδετικό κρίκο μεταξύ του μουσείου και του σχολείου. Το θέμα της αφορά στην τοπική ιστορία και συγκεκριμένα στην ίδρυση της Αλεξανδρούπολης και στην κοινωνικό-οικονομική άνθησή της από τη δημιουργία μέχρι την προσάρτηση της πόλης στο ελληνικό κράτος ( ). Για να επιτευχθεί η βαθύτερη κατανόηση της χρηστικότητας της μουσειοσκευής, η εργασία προσεγγίζει θεωρητικά ζητήματα και επιστημονικά ερωτήματα που αφορούν στην δημιουργία, στη λειτουργία και στην εξέλιξη της. Με αυτό τον τρόπο, διαμορφώνεται το κατάλληλο πλαίσιο ώστε να προσεγγιστεί ο σχεδιασμός και η οργάνωση της μουσειοσκευής του Ιστορικού Μουσείου Αλεξανδρούπολης. Λέξεις-κλειδιά: επικοινωνιακή πολιτική, εκπαιδευτικός χαρακτήρας του μουσείου, μουσειοσκευή, προκαταρκτική αξιολόγηση, τοπική ιστορία. 8

8 Abstract The educational character of the museums has defined the development of a communication policy mainly aiming at the approach and attraction of the public in a large scale. An open, democratic and contemporary educational policy is mainly served by the exhibition planning and the educational activities and programs both inside and outside the museum. The museum kit which forms the nucleus of the present thesis is a valuable tool for the communication policy of the museum. The main element of a museum kit is the hands-on collection with the aim of bringing the world of museums closer to the public. The present diploma thesis is dealing with the planning of a museum kit for the Historical Museum of Alexandroupolis laying special emphasis on the front-end evaluation. The title of the museum kit is A town introduces itself and the main goal of this educational tool is the connecting link between the museum and the school. The subject refers to the local history and especially to the foundation of Alexandroupolis and its socio-economic flourishing, from 1870 until the annexation of the town to the Greek State, In order to achieve a deeper understanding of the value of the museum kit, the thesis approaches theoretical issues and scientific questions which relate to the creation, the function and the development of this teaching recourse. This way the appropriate frame is formed as to approach the planning of the museum kit for the Historical Museum of Alexandroupolis. Key-words: communication policy, educational character of a museum, museum kit, frontend evaluation, local history. 9

9 Εισαγωγή Ο ρόλος των σύγχρονων μουσείων δεν περιορίζεται αποκλειστικά στη συλλογή, έρευνα, τεκμηρίωση και παρουσίαση των μουσειακών αντικειμένων, αλλά επεκτείνεται ταυτόχρονα στην εκπαιδευτική και κοινωνική διάσταση της ύπαρξης τους. Συνεπώς, ο σχεδιασμός και η εφαρμογή μιας επικοινωνιακής πολιτικής αποτελούν καθοριστικά στοιχεία του προγραμματισμού ενός μουσείου. Μία από τις μεθόδους ανάπτυξης της επικοινωνίας και προώθησης του εκπαιδευτικού ρόλου του μουσείου αποτελεί η μουσειοσκευή. Πρόκειται γα ένα πολύτιμο εργαλείο, καθώς επιτρέπει στο μουσείο να δράσει «εκτός των τειχών του». Μια επιτυχημένη μουσειοσκευή είναι απαραίτητο να αποτελεί έναν σύνδεσμο επικοινωνίας μεταξύ του μουσείου και του κοινού, στο οποίο απευθύνεται, δημιουργώντας προοπτικές για μια πιθανή επίσκεψη στην έκθεση. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να προσεγγιστεί η έννοια της μουσειοσκευής ως δυναμικό εργαλείο στην επικοινωνιακή πολιτική ενός μουσείου. Το θέμα της παρούσας εργασίας αφορά στον σχεδιασμό μιας μουσειοσκευής για το Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης και στη συμβολή της συγκεκριμένης εκπαιδευτικής μεθόδου στην ευρύτερη επικοινωνιακή πολιτική του μουσείου με την τοπική κοινωνία και το μαθητικό κοινό. Η παρούσα διπλωματική εργασία διαρθρώνεται σε δύο μέρη. Το πρώτο, το οποίο χαρακτηρίζεται θεωρητικό, πραγματεύεται κύρια ζητήματα που σχετίζονται με την μουσειοσκευή και προσεγγίζει προβληματισμούς που προκύπτουν για τη θέση και τον χαρακτήρα της μουσειοσκευής στη σύγχρονη μουσειολογική και μουσειοπαιδαγωγική πραγματικότητα. Συγκεκριμένα, το πρώτο κεφάλαιο προσεγγίζει το ζήτημα της επικοινωνιακής στρατηγικής στο χώρο των μουσείων. Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο γίνεται λόγος για τη σημασία της επικοινωνιακής στρατηγικής στον χώρο των πολιτιστικών οργανισμών και συγκεκριμένα των μουσείων. Γίνεται σαφές πως για το σύγχρονο μουσείο η υιοθέτηση και η εφαρμογή μιας τέτοιας στρατηγικής δεν αποτελεί πολυτέλεια αλλά βασικό εργαλείο για έναν αποτελεσματικό σχεδιασμό προγράμματος για την ορθή λειτουργία του μουσείου. Στο δεύτερο κεφάλαιο προσεγγίζεται η σημασία και ρόλος της Μουσειοπαιδαγωγικής στην επικοινωνιακή πολιτική του σύγχρονου μουσείου. Για την καλύτερη κατανόηση του συγκεκριμένου ζητήματος, αναλύονται σύντομα οι μορφές της 10

10 άμεσης και έμμεσης επικοινωνίας με το κοινό, στην οποία συγκαταλέγεται και η μέθοδος της μουσειοσκευής. Ακολουθεί μια ιστορική αναδρομή της χρήσης της μεθόδου αυτής στο εξωτερικό και στην Ελλάδα, ενώ αναδεικνύονται με σαφή τρόπο οι λόγοι δημιουργίας και χρήσης της μουσειοσκευής. Το τρίτο κεφάλαιο θίγει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ζήτημα, καθώς εξετάζει το μουσειολογικό σκεπτικό μιας έκθεσης και μιας μουσειοσκευής ως δύο παράλληλες πορείες με κοινά σημεία. Το συγκεκριμένο κεφάλαιο πραγματεύεται το ζήτημα της δημιουργίας ενός νοηματικού μουσειολογικού σκεπτικού και της σύνδεσής του με το αντίστοιχο μουσειοπαιδαγωγικό. Τέλος, επιχειρείται να διακριθούν ομοιότητες και διαφορές στην απόδοση νοήματος σε μια έκθεση και σε μια μουσεισκευή. Το δεύτερο μέρος, το οποίο χαρακτηρίζεται εμπειρικό, αφορά στον σχεδιασμό μιας μουσειοσκευής για το Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης, εστιάζοντας στην προκαταρκτική αξιολόγηση, η οποία έλαβε χώρα με τη βοήθεια μέρους των εκπαιδευτικών της πόλης. Αναλυτικότερα, στο τέταρτο κεφάλαιο επιχειρείται μια σύντομη παρουσίαση του Ιστορικού Μουσείου Αλεξανδρούπολης ώστε να γίνει κατανοητή η φυσιογνωμία του και η επικοινωνιακή στρατηγική του μουσείου. Ακόμη, γίνεται λόγος για τη ανάγκη δημιουργίας μιας μουσειοσκευής για το μουσείο, τα κύρια χαρακτηριστικά της οποίας παρατίθενται στο συγκεκριμένο κεφάλαιο. Το πέμπτο κεφάλαιο αφορά στην προκαταρκτική αξιολόγηση ως διαμορφωτικός παράγοντας στον σχεδιασμό της μουσειοσκευής. Στο κεφάλαιο αυτό προσεγγίζεται το κρίσιμο ζήτημα της χρήσης της αξιολόγησης, μέρος της οποίας είναι η προκαταρκτική. Τέλος, ακολουθεί η εκπόνηση της προκαταρκτικής διαδικασίας για τον σχεδιασμό της συγκεκριμένης μουσειοσκευής και η ανάλυση των δεδομένων, τα οποία οδήγησαν στα τελικά συμπεράσματα. Το έκτο και τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζει τον σχεδιασμό, την οργάνωση και το περιεχόμενο της μουσειοσκευής. Τέλος, περιγράφονται οι προτεινόμενες δραστηριότητες, ενώ ακολουθούν οι προδιαγραφές απόδοσης για τον σχεδιασμό της μουσειοσκευής από τον designer. 11

11 ΜΕΡΟΣ Α ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 12

12 Κεφάλαιο 1: Θεωρητικές προσεγγίσεις στη μουσειακή επικοινωνία 1.1 Η εσωτερική και εξωτερική επικοινωνία ενός μουσείου Βασική προϋπόθεση για την εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία των πολιτιστικών οργανισμών και ιδιαίτερα του μουσείου είναι η επικοινωνία με το κοινό. «Στη διάρκεια του20ού αιώνα, η κεφαλαιώδους σημασίας πρόοδος που συντελέστηκε στον χώρο των μουσείων ήταν το σταδιακό άνοιγμα τους από τους λίγους και εκλεκτούς επισκέπτες, στους οποίους απευθύνονταν αρχικά, σε όλο και μεγαλύτερες κατηγορίες επισκεπτών.» 1 Το άνοιγμα των μουσείων προς το κοινό δημιούργησε την ανάγκη αναδιάρθρωσης και μιας εκ των θεμελίων αλλαγής της πολιτικής τους, η οποία μέχρι τότε στηριζόταν στην αυταπόδεικτη αξία των μουσείων ως αξιόλογων πολιτιστικών φορέων. Η επικοινωνία με το κοινό αποτελεί πλέον τη βάση της ιδεολογίας και της πολιτικής του μουσείου. Η αλλαγή αυτή μετατρέπει την προσέγγιση του κοινού σε έναν από τους πρωταρχικούς στόχους του μουσείου, ικανή να επηρεάζει σε καθοριστικό βαθμό τις αποφάσεις που λαμβάνονται σε όλα τα στάδια και επίπεδα της διαχείρισης και διοίκησης του ιδρύματος. 2 Ένας από τους βασικούς στόχους της δυναμικής εισαγωγής της επικοινωνίας στην πολιτική του μουσείου αποτελεί η άρση της εικόνας του πληκτικού, ελιτιστικού και αποκομμένου από την πραγματικότητα μουσείου και η διαμόρφωση της αντίληψης πως το μουσείο αποτελεί χώρος ζωντανών διαβουλεύσεων και αλληλεπιδράσεων. Στο συγκεκριμένο σημείο είναι απαραίτητο να επισημανθεί πως η έννοια της επικοινωνίας στα πλαίσια του μουσείου χρησιμοποιείται σε δύο επίπεδα, τα οποία όμως συνδέονται και αλληλοσχετίζονται σε μεγάλο βαθμό. Φυσικά, ο διαχωρισμός σε καμία περίπτωση δεν αποσκοπεί να υπερτονίσει κάποια από τις δύο διαστάσεις, καθώς μιας επιτυχής μουσειακή επικοινωνιακή πολιτική εξαρτάται από την ισορροπημένη και ουσιώδη συνύπαρξη και των δύο εκφάνσεων. Η μία διάσταση της επικοινωνίας στο χώρο του μουσείου αφορά στη μετάδοση των μηνυμάτων που επιθυμεί μέσω της έκθεσής του. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως εσωτερική, καθώς λαμβάνει χώρα συνήθως στο χώρο του μουσείου. Η συγκεκριμένη διάσταση της επικοινωνίας περιλαμβάνει όλους τους παράγοντες που συντελούν στην επιτυχή παρουσίαση και διάδραση της έκθεσης με το κοινό. 1 Έλια Βλάχου, «Επικοινωνώντας με τους επισκέπτες: Δύσκολη δουλειά, αλλά κάποιος πρέπει να την κάνει (και στην Ελλάδα!)», στο Η ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΝ 21 ο ΑΙΩΝΑ- Θεωρία και πράξη, Μ. Σκαλτσά (επιμ.). Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου, (Θεσσαλονίκη: ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ, Νοεμβρίου 1997), Μαρλέν Μούλιου και Αλεξάνδρα Μπούνια, «ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ», Αρχαιολογία, τ.72 (1999):

13 Ο νοηματικός και ο χωρικός σχεδιασμός είναι δύο από τους βασικότερους παράγοντες που περιλαμβάνονται στην εσωτερική επικοινωνία ενός μουσείου, καθώς ο προσανατολισμός του επισκέπτη ως προς το νόημα και τον χώρο της έκθεσης αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την επιτυχία κάθε έκθεσης. Τα κείμενα, ο τρόπος παρουσίασης οποιασδήποτε άλλης πληροφορίας για τα αντικείμενα και το πλαίσιο τους αποτελεί ένα ακόμη καθοριστικό στοιχείο για την επικοινωνία μεταξύ του επισκέπτη και της έκθεσης. Ένας εξίσου σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει σε καθοριστικό βαθμό στην επικοινωνία μεταξύ του μουσείου και των επισκεπτών, ως προς την εσωτερική διάσταση της, είναι η παρουσίαση της εργασίας των ανθρώπων που βρίσκονται πίσω από το μουσείου. Είναι σημαντικό οι επισκέπτες να αντιλαμβάνονται ότι η οργάνωση και η λειτουργία του μουσείου είναι αποτέλεσμα μιας συντονισμένης συνεργασίας μεταξύ διαφορετικών επιστημονικών κλάδων, ώστε να διαφαίνεται πως το μουσείο είναι ένας ζωντανός δημιουργικός χώρος. 3 Η δεύτερη διάσταση της επικοινωνίας στον χώρο του μουσείου είναι η εξωτερική, η οποία χαρακτηρίζεται και ως οικονομική - επικοινωνιακή στρατηγική και χρησιμοποιείται με σκοπό την προσέλκυση του κοινού. Το μουσείο οδηγήθηκε τα τελευταία χρόνια στην υιοθέτηση επικοινωνιακών πρακτικών, ως αποτέλεσμα του αυξημένου ανταγωνισμού στο χώρο της «πολιτιστικής βιομηχανίας». 4 Μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, η διαφήμιση των μουσείων και των πολιτιστικών φορέων στην Ελλάδα αποτελούσε ένα ζήτημα ήσσονος σημασίας, στοιχείο που αναδεικνύει την ποιότητα της επικοινωνίας που αναζητούσαν τα μουσεία με το κοινό τους. 5 Ωστόσο, σήμερα η προσέγγιση και η προσέλκυση του κοινού αποτελεί βασική προτεραιότητα της πολιτικής των σύγχρονων μουσείων. Κύρια εργαλεία για την επιτυχημένη (εξωτερική) επικοινωνία με το κοινό είναι μέσα και μέθοδοι που προέρχονται κυρίως από τον χώρο της παιδαγωγικής και του management. Η διαφήμιση του μουσείου, η σήμανση, η προώθηση σε σημεία πληροφόρησης για τα αξιοθέατα της εκάστοτε πόλης, οι δράσεις εντός και εκτός του μουσείου, η δημιουργία δρωμένων, τα εκπαιδευτικά προγράμματα, οι πολιτιστικοί περίπατοι, η δημιουργία εργαστηρίων είναι μόνο ένα μέρος της ευρύτερης εξωτερικής επικοινωνίας του σύγχρονου μουσείου. 3 Έλια Βλάχου, «Επικοινωνώντας με τους επισκέπτες: Δύσκολη δουλειά, αλλά κάποιος πρέπει να την κάνει (και στην Ελλάδα!)», ό.π., Nick Merimann, «ΑΝΟΙΓΟΝΤΑΣ ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ», Αρχαιολογία, τ. 72 (1999):43 5 Ματούλα Σκαλτσά, Για την μουσειολογία και τον πολιτισμό, Β έκδοση. (Θεσσαλονίκη: Εντευκτήριο,2007),

14 Είναι σαφές πως οι δύο διαστάσεις της μουσειακής επικοινωνίας αλληλεπιδρούν, καθώς η μια επηρεάζει την άλλη σε καθοριστικό βαθμό. Το μουσείο πλέον έχει επιφορτιστεί με το δύσκολο έργο να προσελκύσει το κοινό και στη συνέχεια να αποδείξει πως ανάμεσα στις υπόλοιπες επιλογές αποτελεί τον ιδανικότερο χώρο για να αφιερώσουν οι επισκέπτες μέρος του ελεύθερου χρόνου τους. Η βαρύτητα που δίνεται στην επικοινωνία από την πλευρά του μουσείου προϋποθέτει το κοινό να λαμβάνεται ως πρώτος παράγοντας για την λήψη αποφάσεων, γεγονός που μέχρι πρόσφατα δεν αποτελούσε άμεση μέριμνα του μουσείου, τουλάχιστον όχι στον βαθμό που απαιτείται στη σημερινή εποχή. Εκείνο που χαρακτηρίζει τη νέα προσέγγιση των μουσείων είναι η διάθεση συνεργασίας και η προθυμία τους να συνεργαστούν με διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. 6 Πλέον γίνεται λόγος για ενεργούς επισκέπτες, οι οποίοι αντιμετωπίζονται από το μουσείο ως άτομα με διαφορετικές ανάγκες, προτιμήσεις, κοινωνικές ιδέες και προκαταλήψεις. Συνεπώς, η επικοινωνία των μουσείων εγκαταλείπει σταδιακά τα χαρακτηριστικά της απρόσωπης μαζικής επικοινωνίας και υιοθετεί μια περισσότερο διαπροσωπική επικοινωνία. Σε κάθε περίπτωση, τις τελευταίες δεκαετίες ο θεσμός του μουσείου φαίνεται να έχει επαναπροσδιορίσει τη θέση του, θέτοντας την επικοινωνία με το κοινό στη βάση της νέας πολιτικής. Σε αυτόν τον επαναπροσδιορισμό των προτεραιοτήτων βασίστηκε και η προβολή της εικόνας του μουσείου ως ένας ζωντανός οργανισμός, εναρμονισμένος με τις ανάγκες και τις προσδοκίες του κοινού, αλλά και του μη- κοινού του. 1.2 Η ανάγκη και οι προκλήσεις του σχεδιασμού μιας εξωτερικής επικοινωνιακής πολιτικής Το μουσείο έχει υιοθετήσει με μεγαλύτερη προσοχή από κάθε άλλη περίοδο την επικοινωνιακή πολιτική, γεγονός που αναδεικνύει την ανάγκη του μουσείου να αποβάλλει τον συντηρητικό του χαρακτήρα και να διευρύνει το κοινό του. Η σημαντική αυτή αλλαγή που επαναπροσδιορίζει τη λειτουργία, τη θέση και τον ρόλο των μουσείων στην ευρύτερη κοινωνία οφείλεται σε μια σειρά παραγόντων που δημιούργησαν την ανάγκη υιοθέτησης μιας τέτοιας πολιτικής. Στη σύγχρονη εποχή που χαρακτηρίζεται από την οικονομική κρίση οι πολιτιστικοί οργανισμοί, ιδιαίτερα αυτοί που στηρίζονται από κρατικά κονδύλια, αντιμετωπίζονται με 6 Nick Merimann, «ΑΝΟΙΓΟΝΤΑΣ ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ», ό.π,

15 καχυποψία και έντονη αμφισβήτηση από μεγάλη μερίδα της κοινωνίας. Είναι απαραίτητο να διαφανεί πως ο εκάστοτε πολιτιστικός φορέας αποτελεί ζωντανό κύτταρο της κοινωνίας και να εξαλειφθεί κάθε υποψία και κάθε προκατάληψη περί πολυτέλειας ή ελιτιστικού χώρου που απευθύνεται στους λίγους. Το μουσείο αντιμετωπίζει πολύ μεγαλύτερο ανταγωνισμό σε σχέση με το παρελθόν. Ο ελεύθερος χρόνος είναι πολύ περιορισμένος ενώ οι χώροι διάθεσης του ελεύθερου χρόνου είναι πολύ περισσότεροι από τους δυνητικούς πελάτες. Ως αποτέλεσμα, κάθε μουσείο θα πρέπει να επιδιώξει την αύξηση της επισκεψιμότητάς του, προκειμένου να εξασφαλίσει εισόδημα και οικονομική βιωσιμότητα. Το μουσείο είναι αναγκαίο να αποδείξει τη χρησιμότητα των υπηρεσιών του, με στόχο όχι μόνο την εξασφάλιση μέρους των δαπανών ή τη δικαιολόγηση των χρηματοδοτήσεών του, αλλά και την ενίσχυση του κοινωνικού του ρόλου. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως η σύγχρονη μουσειολογία πλέον κάνει λόγο για συμμετοχή και εμπειρία στο χώρο του μουσείου, γεγονός που καθιστά την επικοινωνία βασική προϋπόθεση για τη λειτουργία των σύγχρονων μουσείων. Επίσης, η ανάπτυξη καινοτόμων θεωριών στον τομέα της παιδαγωγικής και της κοινωνιολογίας αποτέλεσε έναν από τους σημαντικούς παράγοντες που προκάλεσαν και ταυτόχρονα συνέβαλαν στον επαναπροσδιορισμό του θεσμού του μουσείου. Τα συγκεκριμένα επιστημονικά πεδία διαμόρφωσαν τις κατάλληλες συνθήκες προκειμένου το μουσείο να αποτελέσει έναν πολιτιστικό φορέα που πρωταρχικός του στόχος είναι η εξυπηρέτηση της κοινωνίας, η εκπαίδευση και η ψυχαγωγία του κοινού. Άλλωστε, το μουσείο πολύ πρόσφατα σταμάτησε να αντιμετωπίζει τους επισκέπτες ως μια ενιαία μάζα και άρχισε να τους διαχειρίζεται ως ομάδες κοινού με διαφορετικές προσλαμβάνουσες και προσδοκίες. Η επικοινωνιακή στρατηγική είναι το πιο ισχυρό, αν όχι το μοναδικό μέσο προκειμένου το σύγχρονο μουσείο να εξασφαλίσει την επίτευξη των νέων στόχων που ορίζει η ευρύτερη πολιτική του. Η ανάγκη υιοθέτησης μια καινούριας νοοτροπίας με βάση την επικοινωνία κρίνεται απαραίτητη, ο σχεδιασμός και η εφαρμογή όμως μιας τέτοιας πολιτικής χαρακτηρίζεται από μια σειρά προκλήσεων. Η συνεισφορά της επικοινωνιακής πολιτικής στους πολιτιστικούς οργανισμούς βασίζεται στην υιοθέτηση της άποψης ότι οι πολιτιστικοί οργανισμοί προσφέρουν αγαθά που απευθύνονται σε συγκεκριμένες αγορές και στόχους, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη των κοινωνιών. Συνεπώς, ο ίδιος ο χαρακτήρας 16

16 της συγκεκριμένης πολιτικής καθιστά τον σχεδιασμό και την εφαρμογή της στο μουσείο ένα ιδιαίτερα απαιτητικό και περίπλοκο έργο. Ο σχεδιασμός της επικοινωνιακής πολιτικής βασίζεται στο μήνυμα που θέλει να μεταφέρει το μουσείο, ο τρόπος που επιλέγει να το μεταφέρει και το κοινό στο οποίο απευθύνεται. Το γεγονός ότι το σύγχρονο μουσείο απευθύνεται σε διαφορετικές ομάδες κοινού αυξάνει τον βαθμό δυσκολίας και περιπλοκότητας του έργου, καθώς τουλάχιστον ένας από τους βασικούς άξονες που διαμορφώνουν την επικοινωνιακή στρατηγική μεταβάλλεται. Πρωταρχικός στόχος των μουσείων είναι να αποτελούν χώρους συνάντησης, διαλόγου και επικοινωνίας διαφόρων και διαφορετικών κοινωνικών και πολιτισμικών κόσμων, με αποτέλεσμα όμως η φυσιογνωμία τους να διαμορφώνεται με βάση την επικοινωνιακή πολιτική που ασκούν. 7 Παρά τις διαφορετικές ομάδες, στις οποίες απευθύνεται η πολιτική είναι απαραίτητο να διακρίνεται από έναν ενιαίο χαρακτήρα παρά τις απαραίτητες προσαρμογές που απαιτούνται στην ιδιαίτερη μεταχείριση της εκάστοτε ομάδας κοινού που δέχεται το μουσείο. Επίσης, για τον σχεδιασμό της επικοινωνιακής πολιτικής είναι απαραίτητο να διεξαχθούν όσο το δυνατόν πληρέστερες έρευνες κοινού, προκειμένου να εντοπιστούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και οι προσδοκίες της κάθε ομάδας για την επίσκεψή της στο μουσείο. 8 Η έρευνα κοινού που επιλέγει το εκάστοτε μουσείο καθορίζεται από την συμβατότητα της ευρύτερης πολιτικής και την εικόνα που επιθυμεί το μουσείο να προβάλλει με τον χαρακτήρα και τον τρόπος διεξαγωγής της κάθε έρευνας. Για τον σχεδιασμό της κατάλληλης επικοινωνιακής στρατηγικής απαιτείται πρωτοτυπία, προσαρμοστικότητα και εγρήγορση, καθώς η στρατηγική είναι αναγκαίο να συνάδει με τα καινούρια δεδομένα της εκάστοτε εποχής και κοινωνίας. Αυτό σημαίνει πως η επικοινωνιακή πολιτική θα πρέπει να είναι σαφώς προκαθορισμένη αλλά ταυτόχρονα να διαμορφώνεται ανάλογα με τη τρέχουσα κατάσταση. Ένα από τα πιο πολύτιμα εργαλεία για τη διασφάλιση ενός τέτοιου χαρακτήρα είναι η αξιολόγηση. Πρόκειται για μια διαδικασία παρεξηγημένη, αλλά απολύτως απαραίτητη για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή μιας επιτυχημένης εξωτερικής επικοινωνιακής πολιτικής για το μουσείο που επιδιώκει να αποτελεί ένα ζωντανό κύτταρο της κοινωνίας. Το μουσείο μέσα στον κοινωνικό ιστό καλείται να διατυπώνει συνεχώς νέες προτάσεις, για να τις αποδέχεται ή να τις απορρίπτει, ανάλογα με τις επιδιώξεις του και την κριτική στην οποία 7 Ειρήνη Νάκου, Μουσεία: εμείς, τα πράγματα και ο πολιτισμός (Αθήνα: νήσος, 2001), Eilian Hooper- Greenhill Museum communication: an introductory essay in The educational Role of the Museum (E. Hooper- Greenhill) (London: ROUTLEDGE, 1994), 9,10. 17

17 τις υποβάλλει. Αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος να συνεχίζει να δραστηριοποιείται δημιουργικά παρεισφρέοντας στην μεταβαλλόμενη πραγματικότητα που διαμορφώνεται από τις ανάγκες του κοινού. Το μουσείο, όπως και κάθε άλλος οργανισμός που επιδιώκει να αναπτύξει μια άμεση σχέση με τον άνθρωπο είναι αναγκαίο να αφουγκράζεται τον παλμό της κοινωνίας και να προσαρμόζει διαρκώς την αποστολή του ώστε να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Μια ακόμη σημαντική πρόκληση που έχει να αντιμετωπίσει το μουσείο σχετικά με την επικοινωνιακή στρατηγική είναι η άρρηκτη σύνδεση της με το management. Είναι αδιαμφισβήτητη τόσο η σχέση της επικοινωνιακής πολιτικής με το μάρκετινγκ, όσο και η συμβολή του τελευταίου στους στόχους που έχουν τεθεί από τον επαναπροσδιορισμό του θεσμού του μουσείου. Ωστόσο, το μουσείο είναι απαραίτητο να ισορροπήσει με δεξιοτεχνία ανάμεσα στον επιχειρησιακό και κοινωνικό του ρόλο. Η χρυσή τομή ανάμεσα στα δύο επίπεδα μπορεί να είναι δύσκολη, αλλά όχι ακατόρθωτη, εάν δοθεί η πρέπουσα προσοχή στη δυναμική είσοδο των εργαλείων της αγοράς και της οικονομίας στον πολιτισμικό κλάδο. 1.3 Η μουσειοπαιδαγωγική βασικός παράγοντας της ευρύτερης επικοινωνιακής πολιτικής «Η εμφάνιση, η ανάπτυξη και η συγκρότηση της μουσειπαιδαγωγικής ως επιστημονικής κατεύθυνσης συνδέεται με ζητήματα που αφορούν την εξέλιξη της επικοινωνιακής σχέσης του μουσείου με το κοινό του στην προσπάθεια εκπλήρωσης του κοινωνικού του ρόλου». 9 Το γεγονός ότι η μουσειοπαιδαγωγική οφείλει τη γέννησή της στην ανάπτυξη της επικοινωνιακής πολιτικής και ότι η επιτυχία της δεύτερης εξαρτάται σε καθοριστικό βαθμό από την ύπαρξη της πρώτης αναδεικνύει την άρρηκτη σχέση των δύο αυτών όρων. Η μουσειοπαιδαγωγική είναι ο εφαρμοσμένος επιστημονικός κλάδος της παιδαγωγικής στο μουσείο, αποτελώντας τον συνδετικό κρίκο μεταξύ της μουσειολογίας και της παιδαγωγικής. Αυτό σημαίνει πώς το συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο μπορεί να είναι αυτόνομο και αυτοτελές, δεν παύει όμως να επηρεάζεται σε καθοριστικό βαθμό από τις δύο παραπάνω επιστήμες, τις οποίες συνδέει. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο η φυσιογνωμία της μουσειοπαιδαγωγικής χαρακτηρίζεται από μια σύνθεση στοιχείων μέσα από τις εξελίξεις στον χώρο των μουσείων και τις επιδράσεις των σύγχρονων παιδαγωγικών προσεγγίσεων. 9 Νίκη Νικονάνου, Μουσειοπαιδαγωγική. Από τη θεωρία στην πράξη (Αθήνα: Πατάκη,2012),

18 Ο νέος ρόλος και η θέση του μουσείου στην κοινωνία δεν θα είχαν τη μορφή που συναντάται στη σύγχρονη εποχή χωρίς την εμφάνιση και την ανάπτυξη της μουσειοπαιδαγωγικής. Αποτελεί έναν από τους καθοριστικότερους επιστημονικούς κλάδους στον χώρο του μουσείου που κατόρθωσαν να διαμορφώσουν νέες προοπτικές για τη λειτουργία του, για τη μετατροπή του από ένα χώρο - μαυσωλείο σε έναν χώρο εμπειρίας, βιώματος, ενεργητικής εκπαίδευσης, έμπνευσης, δημιουργίας και ψυχαγωγίας. Ήδη από τα τέλη του 19 ου αιώνα έχει αρχίσει να αναγνωρίζεται η εκπαιδευτική διάσταση του μουσείου και να διακρίνεται η πρόθεση του μουσείου να προβάλει την εκπαιδευτική αξία της επίσκεψης. Από τα τέλη του 20 ου αιώνα τα περισσότερα μουσεία σε Ευρώπη και Αμερική προχωρούν σε οργανωμένες ενέργειες ώστε να αποτελέσουν πολιτιστικά προσβάσιμους χώρους για διαφορετικές ομάδες επισκεπτών. Προτεραιότητα των μουσείων αυτών ήταν η εξάλειψη της απαρχαιωμένης εικόνας τους που ήταν ταυτόσημη με την κοινωνική διάκριση και η επικράτηση ενός σύγχρονου μουσείου με δημοκρατικό χαρακτήρα που αναγνωρίζει και σέβεται τη διαφορετικότητα. Ο πλουραλισμός και ο σεβασμός στην μοναδικότητα της ατομικότητας βρίσκονται στην καρδιά της σύγχρονης παιδαγωγικής, γεγονός που καθιστά τη μουσειοπαιδαγωγική το κλειδί της επικοινωνιακής πολιτικής και του επαναπροσδιορισμού του θεσμού του μουσείου. Σύμφωνα με τον Noschka- Roos (2004) αν και η προσπάθεια κατανόησης, προσέγγισης και διαχείρισης των διαφορετικών ομάδων κοινού είναι μια πρακτική που συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με το μαρκετινγκ, οι θεωρίες μάθησης και επικοινωνίας που εμπίπτουν στους κλάδους της παιδαγωγικής και της κοινωνιολογίας επηρεάζουν σε καθοριστικό βαθμό την επιτυχή ανάπτυξη δεσμών του μουσείου με το ευρύ κοινό. 10 Η θεωρία του Gardner για τα πολλαπλά είδη νοημοσύνης και τους διαφορετικούς τύπους μάθησης, ο εποικοδομισμός (κονστρουκτιβισμός) που εισήγαγε ο Hein στον χώρο του μουσείου και το διαδραστικό μοντέλο του μουσειακού βιώματος, το οποίο ανέλυσε η Hooper- Greenhill είναι μόνο μερικά από τα εργαλεία που πρόσφερε η παιδαγωγική στο μουσείο και τα οποία διασφάλισαν την αποδοχή του καταλυτικού ρόλου του επισκέπτη σε κάθε επικοινωνιακή διαδικασία του μουσείου. Σε αυτό το σημείο είναι απαραίτητο να επισημανθεί πως η εκπαιδευτική διάσταση του μουσείου δεν περιορίζεται στην εκπόνηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων ούτε και εξαντλείται σε δράσεις που απευθύνονται αποκλειστικά σε παιδιά, όπως πιστεύουν οι περισσότεροι. 10 Νίκη Νικονάνου, Μουσειοπαιδαγωγική. Από τη θεωρία στην πράξη, ό.π.,

19 Το μουσείο επιδιώκει να αναπτύσσει μια δημιουργική διαλεκτική σχέση με το κοινό του, έχοντας τον φιλόδοξο στόχο ολόκληρη η κοινωνία να εντάξει το μουσείο στην καθημερινή ζωή. 11 Για την επίτευξη του στόχου αυτού η μουσειοπαιδαγωγική παίζει καθοριστικό ρόλο, καθώς μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα, δράσεις, εκδρομές, projects, εργαστήρια κατορθώνει να προσελκύσει διαφορετικές ηλικιακές, κοινωνικές, πολιτισμικές ακόμα και θρησκευτικές ομάδες κοινού. Είναι ακόμη σημαντικό να επισημανθεί πως ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας του μουσείου επεκτείνεται και στη διαμόρφωση της ίδια της έκθεσης. Ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας της έκθεσης διαφαίνεται μέσω της ενεργητικής προσέγγισης που επιτρέπουν τα βοηθητικά εποπτικά μέσα και ο τρόπος παρουσίασης του εκθεσιακού υλικού, με σκοπό να διευκολύνουν διαφορετικές κοινωνικές ομάδες και άτομα με ειδικές ανάγκες να προσεγγίσουν, να ερμηνεύσουν και να αξιοποιήσουν δημιουργικά τον μουσειακό χώρο. Γίνεται κατανοητό πως η μουσειοπαιδαγωγική αποτελεί πολύτιμη συνισταμένη όχι μόνο της εξωτερικής επικοινωνιακής πολιτικής του μουσείου αλλά και της εσωτερικής. Δεν δημιουργεί μόνο τις κατάλληλες περιστάσεις και εργαλεία για να προσελκύσει το κοινό, αλλά θέτει τις κατάλληλες προϋποθέσεις εντός του πλαισίου της έκθεσης για ανακάλυψη νέων πληροφοριών και εμπειριών με την ισότιμη εμπλοκή των αισθήσεων, της νόησης και του συναισθηματικού κόσμου, μέσα από τη συνεχή διαδικασία κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης μηνυμάτων. 12 Ο ρόλος και η αξία της μουσειοπαιδαγωγικής στην εσωτερική επικοινωνία του μουσείου αναδεικνύεται από τον τρόπο που το μουσείο αποφασίζει να εκμεταλλευτεί τη συλλογή του προκειμένου να δημιουργήσει γέφυρες επικοινωνίας με το κοινό. «Σύμφωνα με τους Hennigar Shuh (1999), Durbin, Morris και Wikinson (1990) τα αντικείμενα είναι φορείς διαφορετικών πληροφοριών και μπορούν ν αποτελέσουν σημείο αναφοράς για διαφορετικές ομάδες κοινού.» 13 Οι διαφορετικές διαστάσεις που προσφέρει το εκτιθέμενο μουσειακό αντικείμενο διαμορφώνουν ένα σύνθετο και ταυτόχρονα πλούσιο πλαίσιο, το οποίο συμβάλλει καταλυτικά στην εκπαιδευτική αξιοποίηση του εκτιθέμενου υλικού για την προσέλκυση, την εκπαίδευση και την εμπειρία ομάδων κοινού με διαφορετικά ενδιαφέροντα, ερωτήματα και προσδοκίες. 11 Γεωργία Κακούρου- Χρόνη, Μουσείο- Σχολείο. Αντικριστές Πόρτες στη Γνώση (Αθήνα: Πατάκη, 2010), Μαρίτα Σκανδαλή, «Πρακτικές εφαρμογές της μουσειοπαιδαγωικής εκπαίδευσης στο δημοτικό σχολείο» στο 5 ο Πανελλήνιο Συνέδριο με θέμα Μαθαίνω πώς να μαθαίνω. Πρακτικά του Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης (ΕΛΛ.Ι.Ε.Π.Ε.Κ), (Αθήνα, 7-9 Μαΐου 2010), Νίκη Νικονάνου, Μουσειοπαιδαγωγική. Από τη θεωρία στην πράξη, ό.π.,

20 Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που στο επίκεντρο κάθε τρόπου εκπαιδευτικής αξιοποίησης των αντικειμένων τοποθετείται η επικοινωνιακή διάσταση του, προκειμένου να διασφαλιστεί μια αναπτυσσόμενη σχέση μεταξύ επισκέπτη αντικειμένου, να ενισχυθεί η αλληλεπίδραση μεταξύ των επισκεπτών, αλλά και δομηθεί μια αμοιβαία και ουσιαστική σχέση ανάμεσα στο υποκείμενο και το μουσείο. 14 Επομένως, το κοινό σημείο μεταξύ της μουσειοπαιδαγωγικής και της ευρύτερης μουσειακής επικοινωνιακής πολιτικής, ακόμα και αν διαφοροποιούνται σε μικρότερο ή σε μεγαλύτερο βαθμό οι επιδιώξεις και τα βαθύτερα αίτια είναι ότι στη βάση κάθε απόφασης και μετέπειτα ενέργειας του πολιτιστικού φορέα βρίσκεται το άτομο. Θετικό στοιχείο αποτελεί πως σταδιακά το μουσείο αντιλήφθηκε και υιοθέτησε τη θεωρία που πρεσβεύει ότι κάθε υποκείμενο θεωρείται μια πολυσύνθετη οντότητα με διαφορετικό κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Βασιζόμενη σε αυτή τη θεωρία η επικοινωνιακή πολιτική του μουσείου δεν θα μπορούσε παρά να σχεδιάσει και να εφαρμόσει μια διαφοροποιημένη προσέγγιση για κάθε ομάδα με κοινά χαρακτηριστικά. Κοινή γραμμή, εξάλλου, της επικοινωνιακής πολιτικής και της μουσειοπαιδαγωγικής είναι η σύνδεση της μάθησης με της ψυχαγωγίας προκειμένου να «ανοίξει» το μουσείο στο ευρύ κοινό και να επικυρωθεί ο κοινωνικός και εκπαιδευτικός του ρόλος. 14 Αλεξάνδρα Μπουνιά και Νίκη Νικονάνου, «Μουσειακά αντικείμενα και ερμηνεία: δημιουργώντας τν εμπειρία, επιδιώκοντας την επικοινωνία» στο Ν. Νικονάνου και Κ. Κασβίκης (επιμ.) Εκπαιδευτικά ταξίδια στο χρόνο. Εμπειρίες και ερμηνείες του παρελθόντος. (Αθήνα, Πατάκη, 2008),

21 Κεφάλαιο 2: Η σημασία της Μουσειοπαιδαγωγικής στο σύγχρονο μουσείο 2.1 Μορφές άμεσης επικοινωνίας με το κοινό Αναπόσπαστο κομμάτι της γόνιμης πολιτιστικής και εκπαιδευτικής πολιτικής που έχουν υιοθετήσει τις τελευταίες δεκαετίες πολλά μουσεία στον κόσμο αποτελεί η μουσειοπαιδαγωγική, η οποία δεν αποσκοπεί απλά στην ανανέωση του τρόπου παρουσίασης των μουσειακών αντικειμένων, αλλά και στην ανάπτυξη μεθόδων και δραστηριοτήτων που διασφαλίζουν την άμεση επικοινωνία με το κοινό. 15 Ως άμεση επικοινωνία του μουσείου με το κοινό ορίζεται η αλληλεπίδραση και η διάδραση των επισκεπτών με το ειδικά καταρτισμένο προσωπικό του πολιτιστικού φορέα που διευκολύνει και αναπτύσσει δεσμούς μεταξύ του κοινού και του εκτιθέμενου υλικού. «Στόχος είναι η διευκόλυνση της διανοητικής και συναισθηματικής πρόσβασης των επισκεπτών στα εκθεσιακά περιεχόμενα και η δημιουργία νοημάτων και συσχετισμών με τη δική τους ζωή.» 16 Πρόκειται για μια διαρκή αναπροσαρμογή της μουσειακής δράσης από την πλευρά του μουσείου στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ανάγκες κάθε ομάδας κοινού, πάντα με βασικό στόχο την όσο το δυνατόν γονιμότερη και επιτυχή προσέγγιση των μουσειακών αντικειμένων. Το παρελθόν φτάνει στον σύγχρονο άνθρωπο ως πληροφορία, εκτίμηση ή και γνώση, όχι καθαυτό, αλλά μέσα από μακρά διαδικασία διαμεσολάβησης. Έτσι, τα αντικείμενα του παρελθόντος αποκτούν το νόημά τους μέσω των επιστημονικών και εκπαιδευτικών πρακτικών που τα ερμηνεύουν και τα αξιολογούν. 17 Ο συγκεκριμένος τύπος επικοινωνίας έχει δημιουργήσει και αναπτύξει μια σειρά από δραστηριότητες και εργασίες, οι οποίες κάθε φορά έχουν συγκεκριμένους στόχους, περιεχόμενο, μεθόδους και μέσα επικοινωνίας. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα για διάφορες ομάδες κοινού (σχολικές ή μη), οι ξεναγήσεις, τα σεμινάρια, οι επιμορφωτικές ημερίδες, τα δημιουργικά εργαστήρια, ο διαλέξεις, οι δράσεις ψυχαγωγικού χαρακτήρα αποτελούν μερικά μόνο από τα κύρια εργαλεία που χρησιμοποιούνται από το μουσείο για μια επιτυχημένη άμεση επικοινωνία με το κοινό. Ουσιαστικά πρόκειται για δράσεις που αποτελούν τον συνδετικό κρίκο μεταξύ του μουσειακού υλικού και του κοινού. Εντούτοις, οι περισσότερες από τις δράσεις που 15 Ειρήνη Νάκου, Εμείς, τα πράγματα και ο πολιτισμός (Αθήνα: Νήσος, 2001), Νίκη Νικονάνου, Μουσειοπαιδαγωγική. Από τη θεωρία στην πράξη, ό.π., Αλεξάνδρα Λέκκα και Θόδωρος Αλεξίου, «Το μουσείο «εκτός των τειχών»: κινητές πολιτιστικές μονάδες και σχολική πράξη» στο Πρακτικά του 6 ου Περιφερειακού Σεμιναρίου «Μουσείο- Σχολείο», (Καβάλα, Σεπτεμβρίου 2002), Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού, I.C.O.M Ελληνικό Τμήμα, Δημοτικό Μουσείο Καβάλας,

22 αποσκοπούν στην άμεση επικοινωνία με τους επισκέπτες, απευθύνονται σε μια ομάδα και όχι σε μεμονωμένα πρόσωπα. Η ομάδα αυτή μπορεί να είναι οργανωμένη, δηλαδή να είναι ένα σύνολο ανθρώπων που πραγματοποιούν από κοινού την επίσκεψη στο μουσείο ή να διαμορφώνεται συγκυριακά, από επισκέπτες που βρίσκονται την ίδια στιγμή στο μουσείο και συγκροτούν μια ομάδα επιτόπου. 18 Το κοινό αυτό χαρακτηριστικό των δράσεων οφείλεται σε πρακτικούς κυρίως λόγους, καθώς με αυτό τον τρόπο το μουσείο μπορεί και διαχειρίζεται ένα μεγάλο αριθμό επισκεπτών, χωρίς όμως να αγνοεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε ομάδας, που συνήθως συγκροτούν οι επισκέπτες. Πέρα όμως από την πρακτικότητα που διασφαλίζεται με την εφαρμογή μιας τέτοιας «αρχής», διαμορφώνονται κυρίως οι συνθήκες για ένα πλουραλιστικό και δημοκρατικό κλίμα, το οποίο επιθυμεί κάθε σύγχρονο μουσείο. Το μουσείο αποσκοπεί στην προσέγγιση κάθε φορά μιας ομάδας κοινού, προκειμένου να συμβάλλει με το λιγότερο παρεμβατικό τρόπο σε μια ουσιαστική και σε βάθος ερμηνεία του μουσειακού υλικού από την ίδια την ομάδα ανάλογα με τις προσλαμβάνουσες της. Ο επισκέπτης καλείται να αναγνωρίσει στα εκθεσιακά σύνολα το παρελθόν του, ή αυτό που παρουσιάζεται ως τέτοιο, να πληροφορηθεί, ενίοτε να συγκρίνει, να μελετήσει, να κρίνει και να συμπεράνει. Ωστόσο, το μουσείο δεν επιδιώκει στη μία και μοναδική ερμηνεία, αλλά στην παρουσίαση και στη προβολή ερμηνειών που μπορεί να διαφοροποιούνται σε ατομικό επίπεδο. Συνεπώς, με την εξασφάλιση περισσότερων επισκεπτών ακόμα και αν αυτοί συγκροτούν μια ιδιαίτερη ομάδα κοινού, τίθενται ο βάσεις για τη κατάρρευση της αντίληψης περί μιας και μοναδικής πραγματικότητας. Αντίθετα, προβάλλεται σε μεγαλύτερο βαθμό η θεωρία σχετικά με την ύπαρξη μιας πραγματικότητας ιδωμένη όμως από διαφορετικές οπτικές, γεγονός που δημιουργεί διαφορετικές ερμηνείες για τα ίδια γεγονότα. Το πιο σημαντικό είναι ότι η συγκεκριμένη θεμελιώδη αρχή στην σύγχρονη μουσειολογία επιτυγχάνεται μέσω μιας διαδικασίας που εκπορεύεται από τους ίδιους τους επισκέπτες με τη καθοδήγηση του μουσείου. Οι δράσεις και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στην άμεση επικοινωνία του μουσείου με το κοινό δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη δεσμών του κοινού με τον φορέα, την αλληλεπίδραση των επισκεπτών αλλά και μια αναζήτηση του εαυτού και των παραγόντων που τον συγκροτούν. Η μεταγνωστική διαδικασία που συντελείται στις δράσεις του μουσείου μπορεί να διαφανεί, αν αναλογιστεί κανείς πως η βαθύτερη κατανόηση σχετικά με τον τρόπο και την αιτία που υιοθετήθηκαν οι αντιλήψεις 18 Νίκη Νικονάνου, Μουσειοπαιδαγωγική. Από τη θεωρία στην πράξη, ό.π.,

23 τους καθενός αντανακλώνται στη διαφορετικότητα που συναντάται στις πεποιθήσεις των άλλων. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την εκάστοτε μουσειοπαιδαγωγική δράση προέρχονται από τον τομέα της παραδοσιακής ή σύγχρονης παιδαγωγικής και προσαρμόζονται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μουσειολογίας. Μέθοδοι όπως η αφήγηση, η κατευθυνόμενη συζήτηση, η δραματοποίηση, η εξερεύνηση, η βιωματική μάθηση και το παιχνίδι αποτελούν τα πιο συνήθη εργαλεία για την οργάνωση και τον σχεδιασμό κάθε εκπαιδευτικής δράσης του μουσείου. Η άμεση επικοινωνία με το κοινό επιτρέπει στο μουσείο να αντιλαμβάνεται και να κατανοεί τη δυναμική του περιεχομένου και του τρόπου παρουσίασης της έκθεσης, με αποτέλεσμα να συλλέγει πληροφορίες που μπορεί να φανούν χρήσιμες για τη βελτίωση της επικοινωνιακής πολιτικής της έκθεσης. Ωστόσο, ο τρόπος αυτός σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αποτελέσει μέθοδο αξιολόγησης, καθώς οι πληροφορίες που συλλέγονται δεν ακολουθούν ένα επιστημονικά οργανωμένο σχέδιο, το οποίο να οριοθετεί και ταξινομεί τα δεδομένα για την ανάλυση του υλικού. Τέλος, η άμεση επικοινωνία του επιστημονικά καταρτισμένου προσωπικού του μουσείου με τους επισκέπτες μπορεί να συμβάλλει επικουρικά στον σχεδιασμό και την οργάνωση προγραμμάτων, δράσεων και υλικών της έμμεσης επικοινωνίας που αναπτύσσει το μουσείο. Μάλιστα, η άμεση επικοινωνία με το κοινό αποτελεί μαζί με την έρευνα έναν από του κύριους παράγοντες που οδήγησαν στη συνείδηση της ανάγκης να αναπτυχθεί ακόμα ένας τύπος μουσειακής επικοινωνίας, της έμμεσης. 2.2 Μορφές έμμεσης επικοινωνίας με το κοινό Η άμεση επικοινωνία τίθεται στο επίκεντρο της ευρύτερης πολιτικής κάθε σύγχρονου μουσείου. Τα μουσεία, όπως προαναφέρθηκε, πέρα από επιστημονικά - μορφωτικά κέντρα, λειτουργούν και ως χώροι ψυχαγωγίας και ξεκούρασης, γεγονός που τα ωθεί να υπερβούν τους περιορισμούς πθ σχετίζονται με τον χώρο. Έτσι, μέσω της αξιολόγησης και της έρευνας κοινού γίνεται αντιληπτό ότι υπάρχει η ανάγκη δημιουργίας ενός τύπου επικοινωνίας που διαφοροποιείται από την άμεση επικοινωνία και η οποία λαμβάνει χώρα εκτός του κτιρίου του μουσείου. Η γένεση και η ανάπτυξη της έμμεσης επικοινωνίας του μουσείου με το κοινό στηρίχτηκε σε μια σειρά αναγκών και δυσκολιών του κοινού να επισκεφτεί το μουσείο. Έτσι, το μουσείο κλήθηκε να κωδικοποιήσει και να μεταφέρει σε μια σειρά δράσεων τα 24

24 υλικά, τα αντικείμενα, τις συλλογές, ακόμη και τις απόψεις του μουσείου σε μη μουσειολογικούς χώρους, σε περιοχές απομακρυσμένες, σε κοινωνικά τμήματα που δεν είχαν την ευκαιρία για λόγους γεωγραφικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς ή άλλους να επισκεφτούν το μουσείο. 19 Το μουσείο αρχίζει και υιοθετεί μια νέα νοοτροπία, η οποία αντικρούει την παραδοσιακή εικόνα του. Βγαίνοντας εκτός των τειχών του, το μουσείο κατορθώνει να περιορίσει την ελιτιστική εικόνα που διατηρούσε μέχρι πριν λίγες δεκαετίες και αρχίζει και διαμορφώνει ένα κλίμα κατανόησης και επικοινωνίας. Σύμφωνα με τους Λέκκα και Αλεξίου, η δραστηριότητα του μουσείου εκτός των τειχών μπορεί να διακριθεί σε τρεις κατηγορίες. Φορητές, κινητές εκθέσεις ή δανεισμός αντικειμένων αποτελούν την πρώτη ομάδα αυτού του τύπου κατηγοριοποίησης, η οποία έχει ως κύρια βάση το αντικείμενο. Η δεύτερη κατηγορία εστιάζει στη δραστηριότητα και χαρακτηρίζεται από τη χρήση μεμονωμένων αντικειμένων ή μικρών εκθεσιακών συνόλων ως αφορμή για σεμινάρια, εικαστικά εργαστήρια ή εκπαιδευτικά ερευνητικά παιχνίδια. Τέλος, με βάση τη παρεχόμενη πληροφορία, η οποία συναντάται συνήθως στις περιοδεύουσες εκθέσεις, διαμορφώνεται η τρίτη και τελευταία κατηγορία. 20 Αναλυτικότερα, η δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού, έντυπου και πιο πρόσφατα ψηφιακού, η χρήση μουσειοσκευών και σπανιότερα η διαμόρφωση εκπαιδευτικών εκθέσεων, η χρήση ερμηνευτικών βοηθημάτων και χώρων με εκπαιδευτικό σκεπτικό συγκαταλέγονται στις μορφές τις έμμεσης επικοινωνίας ενός μουσείου. 21 Παρά το γεγονός ότι το μεγαλύτερο βάρος της μουσειοπαιδαγωγικής δίνεται στην άμεση επικοινωνία με το κοινό, τα τελευταία χρόνια με την ανάπτυξη και τη διάδοση της τεχνολογίας, διάφορες μορφές της έμμεσης επικοινωνίας κερδίζουν ολοένα και περισσότερο έδαφος. Χαρακτηριστικά παραδείγματα της ιδέας της ενδυνάμωσης της σχέσης μουσείουκοινού με όχημα την παρουσίαση υλικών στο έδαφος της κοινότητας είναι τα εκπαιδευτικά προγράμματα- επισκέψεις των μουσειοπαιδαγωγών σε τοπικά πολιτιστικά κέντρα, νοσοκομεία, χώρους κράτησης ανηλίκων ή ενηλίκων, λέσχες ηλικιωμένων ακόμα και σε ειδικά σχολεία, όταν κρίνεται ακατάλληλη η μετακίνηση των μαθητών στο μουσείο. Οι επισκέψεις αυτές όταν συνοδεύονται από ένα οργανωμένο πρόγραμμα και πραγματοποιούνται από άτομα με εμπειρία και γνώση των ιδιαίτερων συνθηκών της εκάστοτε περίστασης, μπορούν να αποβούν επιτυχείς. 19 Αλεξάνδρα Λέκκα και Θόδωρος Αλεξίου, «Το μουσείο «εκτός των τειχών»: κινητές πολιτιστικές μονάδες και σχολική πράξη», ό.π., Ό.π, Νίκη Νικονάνου, Μουσειοπαιδαγωγική. Από τη θεωρία στην πράξη, ό.π.,

25 Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον παράδειγμα είναι η συγγραφή και η εικονογράφηση χειρόγραφου κώδικα μαθητών Γυμνασίου Λυκείου του Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Νέων Αυλώνας (Ε.Κ.Κ.Ν.Α), στο πλαίσιο εκπαιδευτικής επίσκεψης του υπεύθυνου εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, Στάθη Γκότση. 22 Μεγαλύτερη πρόκληση σε τέτοιου είδους προγράμματα αποτελεί η πρόκληση ενδιαφέροντος των εμπλεκόμενων σε θέματα που μπορούν να προσεγγιστούν μέσα από τη συλλογή του μουσείου. Η χρήση ψηφιακού υλικού, όπως της ψηφιακής περιήγησης και των ψηφιακών δραστηριοτήτων είναι από τις πιο διαδεδομένες μορφές έμμεσης επικοινωνίας, δεδομένου των εξαιρετικών δυνατοτήτων που προσφέρουν. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση χαρακτηρίζονται από μειονεκτήματα και ελλείψεις λόγω του ιδιαίτερου χαρακτήρα της συγκεκριμένης μορφής επικοινωνίας. Το μεγαλύτερο μειονέκτημα για παράδειγμα μιας ψηφιακής περιήγησης σε μουσείο είναι ότι μειώνει σε μεγάλο βαθμό την αίσθηση της άμεσης επικοινωνίας και συνομιλίας του επισκέπτη με το εκτιθέμενο υλικό. Εντούτοις, χάρη στις δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογία μια ψηφιακής προσομοίωσης με άρτια επιστημονική βάση μπορεί να συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην πρόκληση του ενδιαφέροντος, στην εξάλειψη λανθασμένων αντιλήψεων για το παρελθόν και σε μια πιο σφαιρική οπτική του παρελθόντος, μέρος του όποιου αποτελούν τα μουσειακά αντικείμενα. Οι μουσειοσκευές και τα μουσειολεωφορεία μπορούν να συγκαταλεχτούν στην ίδια κατηγορία πρακτικών επικοινωνίας, καθώς η κεντρική τους ιδέα είναι κοινή και η διαφοροποίηση τους έγκειται κατά βάση στο μέγεθος της συλλογής των μουσειακών αντικειμένων που βγαίνουν εκτός του μουσείου και του συνοδευόμενου εποπτικού υλικού. Η μουσειοσκευή αποτελεί μια πολύ ενδιαφέρουσα μορφή έμμεσης επικοινωνίας, η χρήση της οποίας είναι αρκετά διαδεδομένη τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε άλλες χώρες του εξωτερικού. Για τη μορφή, τη λειτουργία και τη χρηστικότητα της μουσειοσκευής θα γίνει εκτενής αναφορά στα επόμενα κεφάλαια. Αναφορικά με τα μουσειολεωφορεία ή ακόμα και μουσειοτρένα πρόκειται για ένα εντυπωσιακό, φιλόδοξο και αρκετά δαπανηρό εγχείρημα. Ταξιδεύουν για να έχει την ευκαιρία η περιφέρεια να προσεγγίσει σημαντικά, κατά την άποψη των ιθυνόντων, εκθεσιακά σύνολα. Προσφέρει πολλές δυνατότητες να αναπτυχθεί ένα πλαίσιο διαφορετικών και εναλλακτικών δραστηριοτήτων, οι οποίες όμως είναι εξαιρετικά 22 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Το μουσείο ήταν τέλειο! Διαπολιτισμικά Προγράμματα Σχολείων σε Μουσεία Οδηγός Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων, Μαυροσκούφης Δ., Μυρογιάννη Ε., Γρόσδος Σ. και Σεϊτανίδου Δ. (επιμ.), (Αθήνα: Υ.ΠΑΙ.Θ, 2014),

26 δύσκολο να ανταποκριθούν κάθε φορά στην ιδιαίτερη φυσιογνωμία της κάθε περιοχής που επισκέπτονται. Τα μουσειολεωφορία και τα μουσειοτρένα αποτελούν ίσως την πιο διαδεδομένη εκδοχή των περιοδεύουσων εκθέσεων και είναι πολύτιμα για τη διεύρυνση της μουσειακής εμπειρίας έξω από τα τείχη του μουσείου. 23 διαμόρφωση ειδικών εκπαιδευτικών περιοδικών εκθέσεων για συγκεκριμένες ομάδες κοινού είναι η πιο επίσημη και ίσως η λιγότερη ευέλικτη δραστηριότητα των εκτός τειχών του μουσείου. 24 Η συνεργασία διαφορετικών κλάδων για τη λειτουργία μιας τέτοιας έκθεσης, σε συνδυασμό με το κόστος αποτελούν αποτρεπτικούς παράγοντες για η διάδοση μιας τέτοιας μορφής επικοινωνίας. Ωστόσο, ένα από τα μεγαλύτερα θετικά στοιχεία που προσφέρουν αυτού του είδους κινητών πολιτιστικών μονάδων είναι η συνεργασία με τους τοπικούς φορείς και τα τοπικά μουσεία. Κατά το διάστημα παραμονής των εκθέσεων αυτών σε ένα τόπο, συνδέονται με πολιτιστικούς χώρους τοπικού ενδιαφέροντος, διοργανώνοντας από κοινού εκπαιδευτικά προγράμματα και δημιουργικά εργαστήρια. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η ουσιαστική αξιοποίηση της έκθεσης από τις τοπικές κοινωνίες και τα κοινωνικά υποκείμενα και όχι μια απλή κυκλοφορία ενός κλειστού εκθεσιακού συνόλου. Ο διαχωρισμός της επικοινωνίας του μουσείου σε άμεση και έμμεση έχει ως στόχο να περιγράψει σε μεγαλύτερο βάθος και με μεγαλύτερη ευκρίνεια τις διαφορετικές μορφές προσέγγισης που χρησιμοποιεί το μουσείο, ανάλογα με τις ανάγκες που προκύπτουν στη σύγχρονη εποχή. Η σχέση των δύο τύπων επικοινωνίας είναι άμεση, καθώς αλληλεπιδρούν και τροφοδοτούνται, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο μια λειτουργική και συνολική επικοινωνιακή μουσειακή επικοινωνία. 2.3 Η ανάγκη και η λειτουργία μιας μουσειοσκευής Η μουσειοσκευή αποτελεί όπως αναφέρθηκε παραπάνω μια από τις πιο διαδομένες μορφές έμμεσης επικοινωνίας του μουσείου με το κοινό. «Με τον όρο εκπαιδευτική μουσειοσκευή ονομάζουμε μια «βαλίτσα» που περιέχει ένα σύνολο από ποικίλα υλικά, τα οποία έχουν επιλεχθεί, σχεδιαστεί και κατασκευαστεί γύρω από ένα 23 Mary D. Houts, School Outreach Programs and Materials, στο Building museum and school Partenships, B. Sheppard (ed.). Washington: American Association Museums,1997, Αλεξάνδρα Λέκκα και Θόδωρος Αλεξίου, «Το μουσείο «εκτός των τειχών»: κινητές πολιτιστικές μονάδες και σχολική πράξη», ό.π.,

27 θέμα.» 25 Συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα δανειστικό υλικό και μια πλήρης ενότητα που μπορεί να μετακινηθεί εκτός του μουσείου εύκολα και χωρίς κάποιο ιδιαίτερο κόστος. Το περιεχόμενο μιας μουσειοσκευής είναι αφιερωμένο σε ένα συγκεκριμένο θέμα, δηλαδή σε μια κεντρική ιδέα γύρω από την οποία αναπτύσσεται η δομή και το πλαίσιο της μουσειοσκευής, συνδέοντας και ταυτόχρονα αντιδιαστέλλοντας τις διάφορες πτυχές του ζητήματος. 26 Το σύνολο του υλικού που την συγκροτεί έχει επιλεχθεί, σχεδιαστεί και κατασκευαστεί προκειμένου να επιτευχθούν οι κύριοι στόχοι και να διευκολυνθεί η προσέγγιση του θέματος από την ομάδα κοινού, στην οποία απευθύνεται η μουσειοσκευή. Το υλικό της μουσειοσκευής υποστηρίζει τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος μάθησης και εμπειρίας που ενθαρρύνει την έρευνα, τη συλλογή στοιχείων γύρω από τη θεματική που πραγματεύεται η μουσειοσκευή, τη χρήση των αντικειμένων και την εξαγωγή συμπερασμάτων μέσα από το εκπαιδευτικό παιχνίδι και άλλες δημιουργικές δράσεις. Η μουσειοσκευή αποτελεί μία από τις κυριότερες και αποτελεσματικότερες μορφές έμμεσης επικοινωνίας του μουσείου και ως εκ τούτου εξυπηρετεί ανάγκες που εμπίπτουν στο γενικότερο πλαίσιο δημιουργίας του τύπου επικοινωνίας στο οποίο ανήκει. Έτσι, η συγκεκριμένη μορφή επικοινωνίας συμβάλλει σε σημαντικό βαθμό τόσο στην επιτυχή επικοινωνία του μουσείου όσο και στη διεύρυνση του μορφωτικού - εκπαιδευτικού του ρόλου. Αναλυτικότερα, η χρήση μουσειοσκευής διευρύνει τη πρόσβαση του κοινού στις συλλογές του, γνωστοποιώντας τες σε ομάδες που αποκλείονται από το μορφωτικό αγαθό. Ακόμη, μέσω του υλικού που χρησιμοποιεί προσελκύει το κοινό και το ενθαρρύνει μια επίσκεψη στο χώρο του μουσείου. Η χρήση, επίσης τέτοιου είδους αυτοτελών κινητών μονάδων συμβάλλει στην ισχυροποίηση των δεσμών Μουσείου- τοπικής κοινωνίας- πολιτιστικής κληρονομιάς. 27 Φυσικά η επιτυχία ενός τέτοιου εγχειρήματος δεν αποτελεί απλή και εύκολή διαδικασία, καθώς απαιτείται μια σειρά παραγόντων που άπτονται στη δικαιοδοσία του 25 Κορνήλια Χατζηασλάνη, «Εκπαιδευτικές μουσειοσκευές» στο Πρακτικά του 6 ου Περιφερειακού Σεμιναρίου «Μουσείο- Σχολείο», (Καβάλα, Σεπτεμβρίου 2002), Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού, I.C.O.M Ελληνικό Τμήμα, Δημοτικό Μουσείο Καβάλας, Ευανθία Σαμσαρέλου και Βασιλική Βέμη, «Μια Μουσειοσκευή για το Νεολιθικό Πολιτισμό: Εκπαιδευτικό Υλικό για την Προσχολική Ηλικία» στο Προωθώντας τη μάθηση: Έρευνα σε σύγχρονα περιβάλλοντα μάθησης και παραγωγή διδακτικού υλικού, Ε. Σταυρίδου, Χ. Σολομωνίδου, Μ. Παπαρούση (επιμ.). Αθήνα: Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας- Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, Αλεξάνδρα Λέκκα και Θόδωρος Αλεξίου, «Το μουσείο «εκτός των τειχών»: κινητές πολιτιστικές μονάδες και σχολική πράξη», ό.π.,

28 μουσείου και του σχολείου. Στη συνέχεια, θα παρατεθούν με σύντομο και όσο το δυνατόν σαφή τρόπο οι κυριότερες προϋποθέσεις για τη διασφάλιση της επιτυχούς χρήσης και λειτουργίας μιας μουσειοσκευής. Είναι ευνόητο πως για την επιτυχία αυτού του εγχειρήματος το μουσείο αναλαμβάνει το μεγαλύτερο βάρος των ευθυνών, καθώς είναι ο φορέας που επιζητά την επικοινωνία και τη συνεργασία του σχολείου. Καθοριστικότερο ίσως παράγοντα αποτελεί ο επιστημονικά ορθός και πλήρης σχεδιασμός της μουσειοσκευής. Το θέμα είναι απαραίτητο να είναι σαφές, συγκεκριμένο και κατάλληλο για την ιδιαίτερη φυσιογνωμία και την ηλικία της ομάδας κοινού, στην οποία απευθύνεται. Επομένως, γίνεται σαφές πως η σαφήνεια και η μεστότητα της κεντρικής ιδέας αποτελούν το κλειδί της επιτυχίας μιας μουσειοσκευής. Επίσης, είναι αναγκαίο οι επιδιώξεις κάθε εγχειρήματος να είναι σαφείς και κατανοητές από όλη την ομάδα σχεδιασμού, προκειμένου να τεθεί ένας κεντρικός στόχος, ο οποίος να συνάδει άμεσα με την κεντρική ιδέα. Οι επιμέρους στόχοι που απαρτίζουν τη βασική στοχοθεσία του υλικού πρέπει να είναι ευσύνοπτοι, μεστοί και να συνδέονται με τον κεντρικό σκοπό, χωρίς να υστερούν σε ποικιλία και σε εκπαιδευτικό περιεχόμενο. Επίσης, σε μια πλήρως ανεπτυγμένη και επιτυχώς σχεδιασμένη μουσειοσκευή το θέμα είναι θεμιτό να προσεγγίζεται με διαφορετικά υλικά, αντικείμενα, ήχο, εικόνα και γενικά με δραστηριότητες που δημιουργούνται από τον συνδυασμό ενός πλήθους διαφορετικής φύσης ερεθισμάτων. 28 Η προσέγγιση αυτή συνδέεται άμεσα με τη θεωρία του Gardner αναφορικά με τα διαφορετικά είδη νοημοσύνης 29, στην οποία βασίζεται το μουσειοπαιδαγωγικό υλικό δίνοντας την ευκαιρία στον καθένα που το χρησιμοποιεί να βιώσει μια ποικιλία κοινωνικών, σωματικών, διανοητικών και συναισθηματικών εμπειριών. «Ένα τέτοιο υλικό, χρησιμοποιώντας πολλαπλά μέσα, κυρίως αντικείμενα και λεκτικά ή μη λεκτικά ερεθίσματα κεντρίζει πολλαπλούς δρόμους αντίληψης κι επομένως 28 Μαρία Πλατή, «Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης- Ίδρυμα Ν.Π Γουλανδρή, Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων» στο Διεπιστημονικές προσεγγίσεις στη Μουσειακή Αγωγή, Γ. Κόκκινος και Ε. Αλεξάκη (επιμ.). Αθήνα: Μεταίχμιο, Σύμφωνα με τη θεωρία των πολλαπλών ειδών νοημοσύνης, ο κάθε άνθρωπος αναπτύσσει σε διαφορετικό βαθμό τους διαφορετικούς τρόπους σκέψης, οι οποίοι είναι ισάξιοι μεταξύ τους και δεν μπορούν να ιεραρχηθούν αξιακά. Ο κάθε άνθρωπος έχει περισσότερο αναπτυγμένη μια με δύο διανοητικές ικανότητες που του επιτρέπουν να αναπτύσσει με εξαιρετική δεξιοτεχνία απόψεις και δεξιότητες που σχετίζονται με το συγκεκριμένο πεδίο νοημοσύνης. Σύμφωνα με τη θεωρία του Gardner, οι διαφορετικοί τύποι νοημοσύνης συμπυκνώνονται σε οχτώ κατηγορίες στη λεκτική, στη λογικο-μαθηματική, στη χωρόαντιληπτική, στη μουσική, στη σωματικό- κινησιοαισθητική, στη διαπροσωπική- επικοινωνιακή, στην ενδοπροσωπική, στη φυσιογνωστική. 29

29 δεν προσφέρει μια γραμμική, προδιαγεγραμμένη πορεία προς τη γνώση» 30, αλλά μια πολυπαραγοντική προσέγγιση που στοχεύει στο πολυδιάστατο πλαίσιο που συγκροτεί το θέμα της μουσειοσκευής. Έτσι, κάθε μαθητής έχει τη δυνατότητα να συνδέσει το θέμα που προσεγγίζεται με προσωπικές εμπειρίες και ανάγκες και κυρίως να ανακαλύψει διαφορετικούς λόγους που επιθυμεί να εμπλακεί στη διαδικασία μάθησης. Το πιο εντυπωσιακό σε μια τέτοια προσέγγιση μάθησης είναι ότι «το υλικό λειτουργεί ως χώρος όπου οικοδομείται διάλογος, τίθενται ερωτήσεις και ανακαλύπτονται ιδέες, καθώς δημιουργείται μια μαθησιακή συνθήκη στην οποία κάθε μαθητής αναδεικνύει και αναπτύσσει τις ικανότητές του, γνωρίζει τα όρια του και τα ξεπερνά» 31. Η επίτευξη ενός τέτοιου αποτελέσματος αποτελεί κοινό στόχο του μουσείου και του σχολείου, επιβεβαιώνοντας πως η συνεργασία των δύο φορέων μπορεί να αποτελέσει μια εξαιρετική συνθήκη εναλλακτικής και εποικοδομητικής μάθησης, προσφέροντας τον κατάλληλο χώρο για γνώση, ανάπτυξη δεξιοτήτων και ψυχαγωγία. Το υλικό, συνεπώς, της μουσειοσκευής είναι απαραίτητο να είναι πολύπλευρο, συνοπτικό, εύχρηστο, ευέλικτο, δημιουργικό και ευχάριστο μέσο για την προσέγγιση του θέματος για το οποία σχεδιάστηκαν να υποστηρίξουν. 32 Η ομάδα σχεδιασμού είναι θεμιτό να ξεπεράσει τα όρια της γραμμικής επικοινωνίας και του μεταδοτικού μοντέλου και να χρησιμοποιήσει μοντέλα κατάλληλα να δημιουργήσουν ένα δημιουργικό και εποικοδομητικό πλαίσιο. Τέτοιο μοντέλο αποτελεί το πολιτιστικό μοντέλο επικοινωνίας, το οποίο δίνει πρωτεύουσα σημασία στο άτομο και σύμφωνα με αυτό η προσωπική ερμηνεία είναι αυτή που δίνει νόημα στο παρελθόν και δημιουργεί διαφορετικά νοήματα μέσα από τα μουσειακά μηνύματα. 33 Για παράδειγμα, μια σχολική ομάδα μπορεί να αποτελείται από άτομα ίδιας ηλικίας, στοιχείο όμως που δεν διασφαλίζει καμία ομοιογένεια. Οι μαθητές είναι πολύ πιθανόν να έχουν διαφορετικές προσλαμβάνουσες, ανάλογα με το κοινωνικό, οικονομικό και πολιτισμικό πλαίσιο, στο οποίο ανήκουν. Συνεπώς, οι μέθοδοι προσέγγισης του υλικού είναι θεμιτό να επιτρέπουν και ίσως να προάγουν τη πολυσημία και τη διαφορετική ερμηνεία μιας πραγματικότητας. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την ομαλή και ουσιαστική προσέγγιση του θέματος αποτελούν πολύτιμα εργαλεία για τη διασφάλιση μιας επιτυχημένης 30 Ευανθία Σαμσαρέλου και Βασιλική Βέμη, «Μια Μουσειοσκευή για το Νεολιθικό Πολιτισμό: Εκπαιδευτικό Υλικό για την Προσχολική Ηλικία», ό.π., Ό.π., Κορνήλια Χατζηασλάνη, «Εκπαιδευτικές μουσειοσκευές» στο Πρακτικά του 6 ου Περιφερειακού Σεμιναρίου «Μουσείο- Σχολείο», (Καβάλα, Σεπτεμβρίου 2002), Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού, I.C.O.M Ελληνικό Τμήμα, Δημοτικό Μουσείο Καβάλας, Νίκη Νικονάνου, Μουσειοπαιδαγωγική. Από τη θεωρία στην πράξη, ό.π.,

30 μουσειοσκευής. Η συνεργατική διδασκαλία, η μάθηση μέσω της ανακάλυψης, η κονστρουκτιβιστική προσέγγιση, η βιωματική και ολιστική, διαθεματική μάθηση, τα σχέδια εργασίας και το «learning by doing» («μαθαίνω κάνοντας») είναι κάποιες από τις μεθόδους που μπορούν να συμβάλλουν στην διαμόρφωση ενός δημιουργικού και εποικοδομητικού πλαισίου εργασίας. Καθοριστικό ρόλο στην επιτυχημένη χρήση της μουσειοσκευής διαδραματίζουν οι οδηγίες που δίνονται στον εκπαιδευτικό για τη χρήση του συγκεκριμένου υλικού. Σε κάθε μουσειοσκευή είναι απαραίτητο να υπάρχει ένα ειδικό υποστηρικτικό υλικό για τον εκπαιδευτικό για να τον βοηθήσει να κατανοήσει με ευκρίνεια τη θεματική, τους στόχους αλλά και τις εκπαιδευτικές δυνατότητες που προσφέρει η κινητή πολιτισμική μονάδα. Οι οδηγίες που δίνονται είναι αναγκαίο να είναι ευσύνοπτες, με ουσία και με στόχο τη διευκόλυνση του εκπαιδευτικού και όχι τον εντυπωσιασμό του. Το προτεινόμενο εκπαιδευτικό υλικό είναι θεμιτό να εμπεριέχει ένα πλήθος δραστηριοτήτων, ώστε ο εκπαιδευτικός να έχει τη δυνατότητα να επιλέξει τις πιο κατάλληλες για την τάξη του, ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες των μαθητών του. Επίσης, το φυλλάδιο του εκπαιδευτικού τις περισσότερες φορές απαρτίζεται από μια άλλοτε ενδεικτική και άλλοτε αναλυτική προτεινόμενη βιβλιογραφία σχετικά με το θέμα που προσεγγίζει το υλικό. Εξίσου σημαντικό ρόλο με τον ορθό και πλήρη σχεδιασμό της μουσειοσκευής διαδραματίζει η στάση και η επικοινωνία που θα αναπτύξει το μουσείο για να προωθήσει το συγκεκριμένο υλικό προς τους χώρους της κοινωνίας και τους φορείς που επιθυμεί. Συγκεκριμένα είναι αναγκαίο κατά τη διάρκεια δανεισμού της μουσειοσκευής το μουσείο να δείχνει ειλικρινές ενδιαφέρον και να παρέχει τη στήριξή του σε πιθανά ερωτήματα ή δυσκολίες που προκύψουν. Η ενεργητική στάση του μουσείου αποτελεί το κλειδί για τη μετάβαση από την έμμεση στην άμεση επικοινωνία. Επιπλέον, το μουσείο είναι θεμιτό να αναζητά, να προωθεί και να προκαλεί ευκαιρίες για περαιτέρω συνεργασίες με τους φορείς που δανείστηκαν την μουσειοσκευής. Μια πιθανή επίσκεψη στο χώρο του μουσείου, μια πρόσκληση των μουσειοπαιδαγωγών στο χώρο του σχολείου, μια παρουσίαση αποτελεσμάτων της εργασίας των μαθητών με αφορμή τη μουσειοσκευή ή η αναζήτηση του εκπαιδευτικού περαιτέρω δραστηριοτήτων για τη τάξη του στο χώρο του μουσείου αποτελούν ευτυχή αποτελέσματα μιας επιτυχημένης επικοινωνίας μέσω του οργανωμένου δανειστικού υλικού του μουσείου. Φυσικά, για την επιτυχία ενός εγχειρήματος που προϋποθέτει την εμπλοκή δύο φορέων είναι σαφές πως έκτος από το μουσείο, πολύ σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και 31

31 το σχολείο. Η στάση του διευθυντή έχει μεγάλο αντίχτυπο στην επιλογή και στην απόφαση του εκπαιδευτικού για τον δανεισμό ενός τέτοιου υλικού. Το πρόσωπο κλειδί όμως για την επιτυχημένη χρήση της μουσειοσκευής αποτελεί ο εκπαιδευτικός, καθώς είναι εκείνος που ορίζει τη διάσταση και το εύρος που θα δώσει στο διαθέσιμο υλικό, τον τρόπο προσέγγισης και τη διαθεματική συσχέτιση με τη σχολική ύλη. 34 Ο εκπαιδευτικός καλείται να εκπονήσει ένα πρόγραμμα, το οποίο στηρίζεται στα αντικείμενα και στο εποπτικό υλικό που του παρέχεται, να προσαρμόσει το προκαθορισμένο υλικό στις ανάγκες της τάξης του και στη συνέχεια να αξιολογήσει το πρόγραμμα, το μουσείο, τους μαθητές αλλά και τον εαυτό του. Το έργο του είναι απαιτητικό, γεγονός που προϋποθέτει ο εκπαιδευτικός να διαθέτει μια σειρά ικανοτήτων και ανεπτυγμένων δεξιοτήτων. Η ευσυνειδησία είναι ίσως το κυριότερο στοιχείο που πρέπει να διαθέτει ο εκπαιδευτικός, καθώς το χαρακτηριστικό αυτό του επιτρέπει να μην εφησυχάζει ποτέ και να αναζητά διαρκώς εποικοδομητικές εκπαιδευτικές ευκαιρίες για τους μαθητές του. Η ευελιξία, η συνδυαστική - κριτική σκέψη, η προσαρμοστικότητα, η συνειδητότητα του ρόλου του και η δημιουργικότητα είναι κάποια από τα κυριότερα προσόντα που είναι θεμιτό να διαθέτει. Σε αυτό το σημείο είναι απαραίτητο να επισημανθεί πως η λειτουργία της μουσειοσκευής μπορεί να έχει διττό χαρακτήρα. Άλλοτε μπορεί να αποτελέσει αφορμή και προετοιμασία για την επίσκεψη στο μουσείο και άλλοτε να λειτουργεί ως υποκατάστατο αυτής. Σε κάθε περίπτωση όμως αποτελεί μια γέφυρα ανάμεσα στο μουσείο και στο σχολείο. 35 Ένα καθοριστικό στοιχείο για την ομαλή και ουσιαστική λειτουργία της μουσειοσκευής είναι ότι το συγκεκριμένο υλικό δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως πανάκεια. Η μουσειοσκευή είναι ευνόητο πως θα υποκαταστήσει την επίσκεψη μόνο όταν η επίσκεψη στο μουσείο από μια ομάδα κοινού δεν είναι εφικτή για οποιοδήποτε λόγο. Η φυσική επίσκεψη στο μουσείο 36 και οι δραστηριότητες που μπορούν να αναπτυχθούν στον χώρο αυτόν, δυστυχώς δεν μπορούν να αντικατασταθούν με τη χρήση της μουσειοσκευής. Η μουσειοσκευή είναι ένα υλικό που επιχειρεί να προσεγγίσει και να 34 Ηρακλής Αγγελόπουλος, Παναγιώτης Καραγιάννης, Θεόδωρος Μπάρης και Αλεξία Μπαρδάκη, «Σχεδιάζοντας και υλοποιώντας εκπαιδευτικές επισκέψεις σε μουσεία και χώρους πολιτισμικής αναφοράς μέσω της αξιοποίησης μουσειοσκευών και νέων τεχνολογιών.» Εκπαιδευτικός κύκλος, τομ.1, τ. 2, 2013, Ευανθία Σαμσαρέλου και Βασιλική Βέμη, Μια Μουσειοσκευή για το Νεολιθικό Πολιτισμό: Εκπαιδευτικό Υλικό για την Προσχολική Ηλικία, ό.π., Ως μουσείο σε αυτό το σημείο θεωρείται οποιοσδήποτε αρχαιολογικός χώρος, πολιτιστικός φορέα ή μνημείο. 32

32 προσφέρει ένα δείγμα της ατμόσφαιρας και του έργου του μουσείου, δεν μπορεί όμως να αντικαταστήσει την εμπειρία που προσφέρει αυτό. Το στοιχείο αυτό είναι θεμιτό να γίνεται σαφές και κατανοητό από τους εκπαιδευτικούς, από τους φορείς, ακόμα και από τους μουσειοπαιδαγωγούς, προκειμένου να διασφαλιστεί η ορθή χρήση και λειτουργία της μουσειοσκευής. Με τη διασαφήνιση εξαλείφεται κάθε πιθανότητα κακής χρήσης του μουσειακού υλικού και διαστρέβλωσης του έργου του μουσείου και διασφαλίζεται η όσο το δυνατόν πληρέστερη και εποικοδομητικότερη ορθή λειτουργία του προγράμματος στο σχολείο. 2.4 Η χρήση της μουσειοσκευής στο εξωτερικό και την Ελλάδα: ιστορική αναδρομή Στα τέλη του 19 ου αιώνα, στο εξωτερικό είχε ήδη αναγνωριστεί η δύναμη των μουσείων να καλλιεργούν και να εκπαιδεύουν, καθώς θεωρούνται όχι μόνο θεσματοφύλακες του παρελθόντος αλλά και της επιστημονικής αλήθειας. 37 Έτσι, η μουσειοπαιδαγωγική σε χώρες όπως η Αγγλία, η Η.Π.Α και η Γερμανία άρχισε να αναπτύσσεται και να αποκτά επιστημονικό υπόβαθρο με τις σύγχρονες παιδαγωγικές θεωρίες της δεκαετίας του 1950 και του Ωστόσο, ψήγματα της συνειδητότητας του εκπαιδευτικού χαρακτήρα του μουσείου και της προσπάθειας προσέγγισης των παιδιών στον χώρο αυτό εμφανίζονται ήδη από την πρώτη δεκαετία του 20 ου αιώνα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την ανάπτυξη εκθεμάτων ειδικά για παιδιά, το 1901 από το Smithsonian Institution στην Ουάσιγκτον και το Science Museum του Λονδίνου. 38 Στο πεδίο των μουσειοσκευών σημαντικό στοιχείο αποτελεί η ανάπτυξη μιας εκπαιδευτικής μεθόδου στα τέλη της δεκαετίας του 1910 και στις αρχές του 1920, σύμφωνα με την οποία κατόπιν επιμόρφωσης «ο εκπαιδευτικός είχε τη δυνατότητα να δανείζεται εποπτικό υλικό από το μουσείο, με το οποίο μπορούσε να προετοιμάσει στην τάξη τους μαθητές του για το θέμα μελέτης ή άσκησης, που θα λάμβανε χωρά στο μουσείο». 39 Ενδεικτικό παράδειγμα το Newark Museum, το οποίο όταν ιδρύθηκε το 1912, οραματιζόταν να αποτελέσει μια «δανειστική βιβλιοθήκη τρισδιάστατων αντικειμένων» Νίκη Νικονάνου, Μουσειοπαιδαγωγική. Από τη θεωρία στην πράξη, ό.π., Ό.π., Ειρήνη Χορταρέα, «Ιστορική εξέλιξη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων μουσείων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό», στο Διεπιστημονικές Προσεγγίσεις στη Μουσειακή Αγωγή, Γ. Κόκκινος και Ε. Αλεξάκη (επιμ.), (Αθήνα: Μεταίχμιο, 2002), Mary D. Houts, School Outreach Programs and Materials, στο Building museum and school Partenships, B. Sheppard(ed.), ό.π.,

33 Τις πρώτες δεκαετίες του 20 ου αρχίζουν να δημιουργούνται ειδικοί χώροι και εκθέματα για την επίσκεψη των παιδιών στα μουσείο, στο επίκεντρο όμως της προσοχής στρέφεται στην εκπαίδευση των ενηλίκων και στον δανεισμό αντιγράφων μουσειακών αντικειμένων σε σχολεία, με τη μορφή δανειστικών συλλογών. Σύμφωνα με την Hooper Greenhill (1994) ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1880 στη Μ. Βρετανία τα μουσειακά αντικείμενα ή αντίγραφά τους βγαίνουν έξω από το μουσείο για να χρησιμοποιηθούν μέσα στο σχολείο, με πρόθεση τον συσχετισμό του μουσειακού περιεχομένου με το αναλυτικό πρόγραμμα. 41 Στα μέσα του 20 ου αιώνα παρατηρούνται πολλαπλές προσπάθειες από την πλευρά του μουσείου να συνεργαστούν ουσιαστικά και ενεργά με το μουσείο, με αποτέλεσμα τη δημιουργία καινοτόμων μορφών επικοινωνίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της πολιτικής αυτής είναι η εμφάνιση των teacher s packs που αποτελούν οργανωμένο εκπαιδευτικό υλικό που προετοιμάζουν και καθοδηγούν τον εκπαιδευτικό, προκειμένου να αναλάβει μόνος του την διεξαγωγή της μουσειακής επίσκεψης της τάξης του. Η οργανωμένη και συνειδητή δημιουργία κινητών πολιτισμικών μονάδων στο εξωτερικό εμφανίζει μια πολύ ενδιαφέρουσα αιτιολογία που διαφοροποιείται σε μεγάλο βαθμό από τους λόγους δημιουργίας μουσειοσκευών και μουσειολεωφορείων στην Ελλάδα. 42 Η κυρίαρχη πολιτική των μουσείων στο εξωτερικό για την προσέλκυση του παιδικού κοινού από τη δεκαετία του 1970 ήταν η δημιουργία ειδικών εκπαιδευτικών εκθέσεων μέσα σε υπάρχοντα μουσεία. Έτσι, παρατηρείται μια σειρά γνωστών μουσείων στο εξωτερικό να δημιουργούν παιδικά μουσεία ή αίθουσες με σαφείς διαφοροποιήσεις, αλλά με κοινή εκπαιδευτική φιλοσοφία. 43 Ωστόσο, τη δεκαετία του 1980 τα περισσότερα από αυτά τα μουσεία αντιμετώπισαν οικονομικά προβλήματα, κυρίως στην Ευρώπη, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν κινητές πολιτισμικές μονάδες, με τη μορφή είτε μουσειολεωφορείων, είτε μουσειοσκευών, για την εξοικονόμηση οικονομικών πόρων. Πρόκειται για κινητά μουσεία, εγχείρημα που ξεκίνησε από το παιδικό μουσείο στην Ουάσιγκτον και παρουσιάστηκε πρώτη φορά το 1946 στη συνεδρίαση του ICOM στο Παρίσι. Μια από τις πρώτες οργανωμένες και επιστημονικά σχεδιασμένες μουσειοσκευές, με τη σημερινή μορφή ήταν το «Μουσείο στη Βαλίτσα» (Museum im Koffer) στην Φρανκφούρτη, ενώ ακολούθησαν αντίστοιχες πρωτοβουλίες στο 41 Νίκη Νικονάνου, Μουσειοπαιδαγωγική. Από τη θεωρία στην πράξη, ό.π., 40, Το παρακάτω κείμενο αποτελεί σύνθεση πληροφοριών και εξαγωγή συμπερασμάτων από τα βιβλία της Νίκης Νικονάνου, Μουσειοπαιδαγωγική, Από τη θεωρία στην πράξη (κεφάλαιο 4) (2010)και του άρθρου της Ειρήνης Χορταρέα, «Ιστορική εξέλιξη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων μουσείων στην Ελλάδα» (2002). 43 Για τα ονόματα των μουσείων βλέπε Νίκη Νικονάνου, Μουσειοπαιδαγωγική. Από τη θεωρία στην πράξη, ό.π.,

34 Φράιμπουργκ, στο Μόναχο και στη Βιέννη. Βασικός στόχος ήταν η αποκέντρωση των εργασιών και του εκπαιδευτικού έργου του μουσείου. Το στοιχείο αυτό είναι καθοριστικό για τη ιστορία των μουσειοσκευών, καθώς η «γέννησή» τους έγκειται στην ανάγκη δημιουργίας φθηνότερου μέσου προσέγγισης του παιδικού κοινού. Στην Ελλάδα ωστόσο, όπως θα αναλυθεί και παρακάτω, οι μουσειοσκευές δημιουργήθηκαν λόγω της ανάγκης να δοθούν ευκαιρίες προσέγγισης του μουσείου από κοινό που δεν έχει τη δυνατότητα φυσικής επίσκεψης στο μουσείο. Και στις δύο περιπτώσεις, οι μουσειοσκευές είχαν το πλεονέκτημα να διαμορφώνουν ένα πλαίσιο επικοινωνίας με το μουσείο, προσεγγίζοντας το μη κοινό στον χώρο κοινωνικής δραστηριότητας, αποδεικνύοντας πως το μουσείο είναι ενεργό και ζωντανό κύτταρο της κοινωνικής πραγματικότητας. Η διαφοροποίηση της γενεσιουργούς αιτίας όμως επιτρέπει να κατανοηθεί σε βάθος η πολιτική και οι επιλογές των μουσείων σε διαφορετική χρονική στιγμή αλλά και η ποιότητα επικοινωνίας που επιθυμούσαν. Η μουσειοσκευή ως μορφή έμμεσης επικοινωνίας με το κοινό έκανε την εμφάνιση του στο προσκήνιο της ελληνικής μουσειακής πραγματικότητας σχετικά πρόσφατα. Εάν αναλογιστεί κανείς ότι μόλις στα τέλη της δεκαετίας του 70 και στις αρχές της δεκαετίας του 80 αρχίζουν να εμφανίζονται στην Ελλάδα οι πρώτες εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες για την εκπαιδευτική αξιοποίηση μουσειακών χώρων 44, γίνεται γρήγορα σαφές πως οι μορφές όπως οι μουσειοσκευές άργησαν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας των μουσείων. Ωστόσο, το γεγονός ότι η μουσειοπαιδαγωγική άργησε να επιδράσει στα μουσειακά δρώμενα στην Ελλάδα 45 δεν αποτέλεσε τροχοπέδη στην προώθηση και στη ραγδαία ανάπτυξη του νέου αυτού κλάδου. «Η ελληνική μουσειοπαιδαγωγική σήμερα, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τις σχολικές ομάδες, έχει διαμορφώσει μια παράδοση, η οποία στέκεται ισάξια στη διεθνή πραγματικότητα.» 46 Σημαντική συμβολή στη ταχύτατη άνθηση της μουσειοπαιδαγωγικής στην Ελλάδα διαδραμάτισε το πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ, το οποίο εφαρμόστηκε πειραματικά από το «Ουσιαστικά πρόκειται για ένα πρόγραμμα εμψύχωσης και επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών που αποσκοπούσε στην 44 Ό.π., Τα μουσεία στο εξωτερικό πραγματοποιούσαν συστηματικές προσπάθειες προώθησης του μουσείου ως χώρο μάθησης, εμπειρίας και ψυχαγωγίας, ήδη από τις δεκαετίες του 1960 και του Νίκη Νικονάνου και Κώστας Κασβίκης, «Εκπαιδευτικά ταξίδια στο χρόνο: παρελθόν-παρόνμέλλον», στο Εκπαιδευτικά ταξίδια στο χρόνο: παρελθόν-παρόν-μέλλον, Ν. Νικονάνου και Κ. Κασβίκης (επιμ.), (Αθήνα, ΠΑΤΑΚΗ, 2008),

35 ανάπτυξη θετικής στάσης προς την Τέχνη και τον Πολιτισμό και τελικά στην αναγνώριση της παιδαγωγικής τους σημασίας.» 47 Το πρόγραμμα αποτέλεσε ένα δυναμικό εργαλείο στην αναζήτηση και εντοπισμό συνδέσεων του μουσείου με το σχολείο. Έτσι, ήδη στα τέλη της δεκαετίας του 1980 πραγματοποιήθηκαν καινοτόμα για την εποχή προγράμματα και δράσεις για την προσέλκυση του κοινού. Η εκπαιδευτική δράση του μουσείου βέβαια των μουσείων εστίαζε αποκλειστικά στις σχολικές ομάδες, καθώς ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας είναι βαθιά συνδεδεμένος μέχρι και στις αρχές του 21 ου αιώνα στην ελληνική νοοτροπία με το παιδί. 48 Ένα σημαντικό στοιχείο για την εμφάνιση της μουσειοσκευής στην Ελλάδα είναι ότι στις αρχές του 1990 αρχίζει και ωριμάζει η ιδέα ενός διαφορετικού τύπου επικοινωνίας του μουσείου, με κύριο χαρακτηριστικό την προσέγγιση του κοινού εκτός των τειχών του. Η περίοδος αυτή αποτελεί ίσως μια από τις πιο κρίσιμες μεταβάσεις στον θεσμό, καθώς εγκαταλείπεται η εικόνα του μουσείου- ναού και αναδεικνύεται η ιδέα ενός μουσείου ανοιχτό προς το κοινό, στη διάθεση της κοινωνίας. Χαρακτηριστικό στοιχείο αυτής της λειτουργικής και στοχοθετικής μετάβασης του θεσμού του μουσείου αποτελεί η δημιουργία εκπαιδευτικών εκθέσεων με δυνατότητα μετακίνησης προκειμένου να προσφέρουν δυνατότητες εκπαιδευτικών εμπειριών σε απομακρυσμένες περιοχές που δεν είχαν άμεση πρόσβαση με το μουσείο. Με τον τρόπο αυτό γίνεται πλέον αντιληπτό η ανάγκη του μουσείου να επεκταθεί και να δράσει εκτός των τειχών του. Στο πλαίσιο αυτής της νέας τάσης του μουσείου για εξωστρέφεια και ενεργητικότητα με κύριο στόχο την προσέγγιση και την ικανοποίηση του κοινού εμφανίζεται ένας ρηξικέλευθος για την εποχή πειραματισμός, ο σχεδιασμός μιας μικρής φορητής κινητής πολιτισμικής μονάδας, η οποία θα παρέχει την ευκαιρία σε συγκεκριμένες ομάδες κοινού (αποκλειστικά σε σχολικές ομάδες) να προσεγγίσουν μέσω 47 Θεοδοσία Ράπτου, «Συνεργασία Μουσείου και Σχολείου. Ο ρόλος των μουσειοπαιδαγωγών», στο 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Σχολικών Πολιτιστικών Προγραμμάτων με θέμα Πολιτισμός και Αισθητική στην Εκπαίδευση, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών - Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Περιβάλλοντος και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Συμβούλιο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης,( Πειραιάς Νοεμβρίου 2006.), 5. Πρακτικά διαθέσιμα στο διαδίκτυο ou.pdf. 48 Τις τελευταίες δύο δεκαετίες με τη δράση αξιόλογων και επιστημονικά καταρτισμένων προσώπων στον χώρο των μουσείων, η μουσειοπαιδαγωγική γνωρίζει μεγάλη άνθηση. Μέσω των καινοτόμων για τα ελληνικά δεδομένα προσεγγίσεων ο όρος εκπαιδευτικός χαρακτήρας των μουσείων αρχίζει και απεγκλωβίζεται από την μοναδική ομάδα στην οποία απευθυνόταν (μαθητές) και διευρύνεται και στις υπόλοιπες ομάδες κοινού (ενήλικες, οικογένειες, ηλικιωμένους, άτομα ειδικού ενδιαφέροντες, άτομα με ειδικές ανάγκες κ.α). 36

36 αντιγράφων των αυθεντικών αντικειμένων, έντυπου υλικού και προτεινόμενων δραστηριοτήτων πτυχές του πολιτισμού που αποτελούν θεματικές του μουσείου. «Το 1987 το σύνθημα «Όταν το Σχολείο δεν πηγαίνει στο μουσείο, τότε το Μουσείο πηγαίνει στο σχολείο» είναι η κεντρική ιδέα πάνω στην οποία το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης οργάνωσε την πρώτη μουσειοσκευή, με θέμα τη γνωριμία των παιδιών με τον Κυκλαδικό πολιτισμό». 49 Σχεδόν ταυτόχρονα σχεδιάστηκαν οι μουσειοσκευές του Μουσείου Μπενάκη 50 και του Μουσείου Ακρόπολης 51, τα οποία είχαν πλήρη συνείδηση της λειτουργικότητας και της χρηστικότητας της νέα μορφής επικοινωνίας του μουσείου. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει το 1991 η υπεύθυνη τμήματος εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Μαρίνα Πλατή, οι μουσειοσκευές του μουσείου σχεδιάστηκαν αρχικά για να καλύψουν τις ανάγκες των σχολείων απομακρυσμένων περιοχών που δύσκολα μπορούν να επισκεφτούν το Μουσείο, αλλά απευθύνονται και σε εκπαιδευτικούς που επιθυμούν να προετοιμάσουν οι ίδιοι την τάξη τους για την επίσκεψη στο μουσείο. 52 Οι πρώτες μουσειοσκευές, με διαστάσεις 70x50x22εκ. και με βάρος που ορισμένες φορές ξεπερνούσε τα 20 κιλά, αντικαταστάθηκαν από μουσειοσκευές δεύτερης γενιάς με μικρότερο μέγεθος και βάρος (45x40x12εκ.), για να είναι εύχρηστες και εύκολα μετακινήσιμες. 53 Επίσης, με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την όλο και μεγαλύτερη επίδραση της γραφιστικής στο χώρο του μουσείου, παρατηρούνται αλλαγές και στην αισθητική των μουσειοσκευών. Τόσο το εξωτερικό όσο και το περιεχόμενό τους γίνονται πιο ελκυστικά για το κοινό, το οποίο εξελίσσεται σε ολοένα και πιο αυστηρό κριτή της αισθητικής και της εικόνας. Η συντριπτική πλειοψηφία των μουσειοσκευών, στα πρώτα χρόνια της εμφάνισης τους, είχαν την μορφή βαλίτσας 54. Το υλικό τους ήταν συνήθως ξύλο, πλαστικό,αλλά και δέρμα, ενώ το χρώμα τους περιοριζόταν τις περισσότερες φορές σε μαύρο ή καφέ, χωρίς κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που να τις διαφοροποιεί από τις κοινές βαλίτσες. Φυσικά, από τότε η μορφή των μουσειοσκευών αποτέλεσε μια περιοχή πολλών 49 Ειρήνη Χορταρέα, «Ιστορική εξέλιξη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων μουσείων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό»., ο.π., Νίκη Ψαρράκη-Μπεσαλιώτη, «Μουσείο Μπενάκη», Αρχαιολογία 38,1991, Κορνηλία Χατζηασλάνη, «Α Εφορία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων», Αρχαιολογία 38, 1991, Μαρίνα Πλάτη, «Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης», Αρχαιολογία 38,1991, Κορνηλία Χατζηασλάνη, Ειρήνη Καϊμάρα, Ασημίνα Λεοντή, «Ακρόπολη και εκπαίδευση: Εκπαιδευτικοί και εκπαιδευτικό υλικό», στο Μουσεία και εκπαίδευση. (Αθήνα: νήσος, 2010), Για τον λόγο αυτό άλλωστε η μουσειοσκευή είναι γνωστή και με τον όρο μουσειοβαλίτσα. 37

37 πειραματισμών στο χώρο της γραφιστικής και του design, με αποτέλεσμα η αισθητική τους να αποτελεί έναν από τους κυριότερους παράγοντες σχεδιασμού μιας μουσειοσκευής. Ήδη από τις πρώτες χρονιές της εμφάνισης τους, οι πειραματισμοί δεν περιορίστηκαν απλώς στο εικαστικό επίπεδο, αλλά και στη μορφή τους, γεγονός που οδήγησε σε μια πληθώρα ευφάνταστων και μερικές φορές παράξενων τύπων μουσειοσκευών. Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι μουσειοσκευές σε μορφή καλαθιού 55, φακέλου 56, κιβωτίου 57 ή ακόμα και μπαούλου 58. Ωστόσο, εκτός από το εξωτερικό της μουσειοσκευής πολλοί πειραματισμοί πραγματοποιήθηκαν όσον αφορά και στο περιεχόμενό της. Αν και οι πρώτες μουσειοσκευές είχαν ήδη ως κύριο στόχο τη σύνδεση της μάθησης με την εμπειρία και την ψυχαγωγία 59, οι μουσειοσκευές των επόμενων χρόνων φαίνεται να σχεδιάζονται με γνώμονα τη προσέγγιση του παρελθόντος μέσω της ενεργής δράσης και της δημιουργικότητας, μέσω δραστηριοτήτων που διαμορφώνουν μια φιλική ατμόσφαιρα για τους συμμετέχοντες. Έτσι, εμφανίζονται μουσειοσκευές που εστιάζουν περισσότερο στην εμπειρία και όχι στη γνώση. Κοινό στοιχείο όλων των μουσεισκευών μέχρι πρότινος αποτελούσε η προσοχή που δινόταν στη δύναμη των τρισδιάστατων αντικειμένων, αυθεντικών ή αντίγραφων και τη συμμετοχή όλων των αισθήσεων για την αντίληψή τους. Μάλιστα, η πίστη αντιγραφή ως προς τα χρώματα, το μέγεθος και το βάρος των πρότυπων αντικειμένων ήταν ένας από τους πρωταρχικούς στόχους στον σχεδιασμό μιας μουσειοσκευής. Πρόσφατα όμως σημειώθηκε μια ακόμα καινοτομία στο συγκεκριμένο πεδίο, με την αντικατάσταση των αντικειμένων με χάρτινο υλικό και κατασκευές. 55 Μουσειοσκευή για την Νεολιθική Εποχή με τίτλο «Πέτρες και χώμα, ανθρώπινες ιστορίες με χρώμα». Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε Ευανθία Σαμσαρέλου και Βασιλική Βέμη, «Μια Μουσειοσκευή για το Νεολιθικό Πολιτισμό: Εκπαιδευτικό Υλικό για την Προσχολική Ηλικία», ό.π, Μουσεισκευή για το Δωδεκάθεο με τίτλο «Το Δωδεκάθεο». Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε 57 Μουσειοσκευή για τη ζύμωση του ψωμιού με τον τίτλο «Ο κύκλος του ψωμιού». Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε 58 Ιδιότυπη μουσεισκευή για την οποία θα γίνει εκτενής αναφορά παρακάτω με τίτλο «Ιστορίες του μπαούλου». Αφορά στην ιστορία της Αλεξανδρούπολης, μέσα από την επεξεργασία αυθεντικών αντικειμένων. Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε 59 Χαρακτηριστικά η Κορνηλία Χατζηασλάνη, Αρχιτέκτων- αρχαιολόγος στο μουσείο της Ακρόπολης αναφέρει την περίοδο που σχεδιάστηκε η πρώτη μουσειοσκευή του μουσείου πως οι στόχοι αυτού του εγχειρήματος είναι διαφορετικοί, με τη ψυχαγωγία και τη γνώση να καταλαμβάνουν τις πρώτες θέσεις στη στοχοθεσία. «Α Εφορία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων», Αρχαιολογία 38, 1991,11. 38

38 Πρόκειται για την μουσειοσκευή του νέου Μουσείου της Ακρόπολης με θέμα και ομώνυμο τίτλο το Δωδεκάθεο (2006). «Σε σχέση με τις παλαιότερες μουσειοσκευές είναι μικρότερη, ελαφρύτερη, πιο εύχρηστη και τακτοποιείται εύκολα στη βιβλιοθήκη, όπως ένα βιβλίο. Τα περιεχόμενα της είναι φτιαγμένα αποκλειστικά από χαρτί.» 60 Φυσικά μια τέτοια επιλογή έχει θετικά και αρνητικά. Ένα από τα θετικά στοιχεία που οδήγησε σε ακόμη μια καινοτομία, είναι το χαμηλό κόστος και η δυνατότητα αναπαραγωγής της μουσειοσκευής σε πολλαπλά αντίτυπα. Το γεγονός αυτό προσέφερε την ευκαιρία «να δημιουργηθεί μια νέα γενιά μουσεισκευών, οι οποίες πλέον δεν προορίζονταν για δανεισμό, αλλά για να προσφερθούν σε επιλεγμένα σχολεία και βιβλιοθήκες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.» 61 Πρόκειται για μια επανάσταση στο πεδίο των μουσειοσκευών, η οποία δημιουργεί σκέψεις, ερωτήματα και ενίοτε προβληματισμό. Μπορεί να υπάρξει μουσειοσκευή χωρίς τρισδιάστατα αντικείμενα; Πρόκειται για εξέλιξη της μουσειοσκευής ή για μια νέα μορφή επικοινωνίας του μουσείου που προϊδεάζει με μουσειοσκευή και έντυπο υλικό; Ποιά είναι η ποιότητα της επικοινωνία που επιθυμεί το μουσείο με τη λεπτή ισορροπία μείωσης κόστους στον σχεδιασμό και ευρείας χρήσης του υλικού; Ένα άλλο εγχείρημα καινοτομικού χαρακτήρα είναι ο σχεδιασμός μιας μουσειοσκευής (2014) του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης με τίτλο «Ιστορίες ενός σεντουκιού». Πρόκειται για ένα σεντούκι μεγάλων διαστάσεων και βάρους, πιστό αντίγραφο της αποικιοκρατίας με αυθεντικά αντικείμενα, τα οποία προορίζονται για να χρησιμοποιηθούν σε ένα τετράωρο εκπαιδευτικό πρόγραμμα Τοπικής Ιστορίας. 62 Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές ΣΤ Δημοτικού και Γυμνασίου σχολείων υποχρεωτικής εκπαίδευσης της Αλεξανδρούπολης και αφορά στην προσέγγιση της ιστορίας της πόλης από το 1875 (έτος ίδρυσής της) μέχρι και σήμερα. Οι δραστηριότητες και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την εκπόνηση του προγράμματος βασίζονται σε σύγχρονες μουσειοπαιδαγωγικές θεωρίες με αρχές την ανακαλυπτική και τη συνεργατική μάθηση. 60 Κορνηλία Χατζηασλάνη, Ειρήνη Καϊμάρα, Ασημίνα Λεοντή, «Ακρόπολη και εκπαίδευση: Εκπαιδευτικοί και εκπαιδευτικό υλικό», ό.π., Ό.π., Άγγελος Παληκίδης, Βαλεντίνα Σωκράτους και Αγγέλα Γιαννακίδου, «Σχεδιάζοντας στο μουσείο ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που ταξιδεύει: μια μουσειοσκευή Τοπικής Ιστορίας του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης». Πρακτικά 7 ου Επιστημονικού Συνεδρίου Ιστορίας Εκπαίδευσης με Διεθνή Συμμετοχή με θέμα Ποια γνώση έχει την μεγαλύτερη αξία; Ιστορικές- Συγκριτικές Προσεγγίσεις, (Πάτρα, Ιουνίου, 2014), Πρακτικά διαθέσιμα στο διαδίκτυο 39

39 Η καινοτομία της συγκεκριμένης μουσειοσκευής δεν έγκειται ούτε στον εξαιρετικό σχεδιασμό της, ούτε στη χρήση αυθεντικών αντικειμένων, γεγονός που αποτελεί βέβαια έκπληξη για την ελληνική πραγματικότητα, δεδομένης της προστασίας των αντικειμένων σε υπερβολικό βαθμό από τα ελληνικά μουσεία. 63 Το στοιχείο που ανατρέπει ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της μουσειοσκευής είναι το γεγονός ότι με εργαλείο αυτή αναπτύσσεται ένα οργανωμένο και επιστημονικά καταρτισμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα διάρκειας τεσσάρων ωρών. Γίνεται σαφές πως για την εκπόνηση του συγκεκριμένου προγράμματος απαιτείται η παρουσία ενός μουσειοπαιδαγωγού. Ο εκπαιδευτικός, συνεπώς, δεν είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει μόνος του την μουσειοσκευή. Σε αυτό το σημείο για να γίνει σαφής η ειδοποιός διαφορά που φέρει η συγκεκριμένη μουσειοσκευή είναι απαραίτητο να επισημανθεί πως οι δραστηριότητες που προτείνονται στον εκπαιδευτικό στις συνήθεις μουσειοσκευές δεν αποτελούν εκπαιδευτικό πρόγραμμα, αλλά μεμονωμένες δραστριότητες δημιουργικού χαρακτήρα, οι οποίες συμβάλλουν στην ομαλή και ενεργότερη προσέγγιση του θέματος που πραγματεύεται η μουσειοσκευή. Με δεδομένη την παρουσία του μουσειοπαιδαγωγού, τον αριθμό συναντήσεων που απαιτούνται για την ολοκλήρωση του προγράμματος και τη δυσκολία μετακίνησης του μπαούλου λόγω βάρους γίνεται κατανοητό πως η μουσειοσκευή είναι εξαιρετικά δύσκολο να επισκεφτεί το σχολείο. Τα δεδομένα αυτά και σε αυτή την περίπτωση θέτουν ερωτήματα. Είναι το στοιχείο της μετακίνησης καθοριστικός παράγοντας για τον ορισμό μιας μουσειοσκευής; Οι μουσειοσκευές δίνουν αφορμή για την εκπόνηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων στο μουσείο ή μπορούν να αποτελέσουν και οι ίδιες εκπαιδευτικά προγράμματα; Και στις δύο περιπτώσεις τίθενται καίρια ερωτήματα για την εξέλιξη στο πεδίο των μουσειοσκευών, το οποίο αναπτύσσεται και εξελίσσεται διαρκώς. Είναι απαραίτητο να υπάρξει μια εκτενέστερη και πιο εντελεχής έρευνα στον τομέα των μουσειοσκευών, ανάλογα με αυτή των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Με τον τρόπο αυτό η ελληνική βιβλιογραφία θα είναι σε θέση να απαντήσει σε περισσότερες ερωτήσεις σχετικά με την ιστορία, τον χαρακτήρα και τον σκοπό των μουσειοσκευών. Ωστόσο, πριν απαντηθούν ερωτήσεις και τεθούν κρίσεις, είναι συνετό να ληφθεί υπόψη πως το μουσείο βρίσκεται στη διάθεση της κοινωνίας και κάθε ενέργεια του έχει 63 Στο σημείο αυτό είναι αναγκαίο να σημειωθεί πως σύμφωνα με την Βαλεντίνα Σωκράτους, υπεύθυνη εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Ε.Μ.Θ, οι μαθητές (ακόμα και προσχολικής ηλικίας) που τους δίνεται η ευκαιρία να αγγίξουν αυθεντικά αντικείμενα είναι τρομερά ενθουσιασμένοι και προσεκτικοί με αυτά, καθώς έχουν συνειδητότητα ότι τους εμπιστεύονται αντικείμενα αξίας. 40

40 ως στόχο την ικανοποίηση του κοινού, οι ανάγκες του οποίου μεταβάλλονται μέσα στον χρόνο. Το γεγονός αυτό σηματοδοτεί την αλλαγή και την προσαρμογή των ενεργειών, των δράσεων και των μορφών επικοινωνίας του μουσείου στην κοινωνική πραγματικότητα. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει πως το μουσείο θα πρέπει να προσελκύει το κοινό χωρίς να θέτει όρια. Το μουσείο αποτελεί έναν πολιτισμικό φορέα που στόχος του είναι να προσελκύσει το ευρύ κοινό, για να προσεγγίσουν πτυχές του πολιτισμού, όχι όμως με κάθε τίμημα. Έτσι, η ποιότητα του έργου που καθορίζεται από το ίδιο μουσείο και η ταυτόχρονη προσέγγιση του κοινού αποδεικνύεται για ακόμη μια φορά δύσκολο έργο. 41

41 Κεφάλαιο 3: Το μουσειολογικό σκεπτικό μιας έκθεσης και μιας μουσειοσκευής: Δύο παράλληλες πορείες με κοινά σημεία 3.1 Η μοναδικότητα και οι ιδιαιτερότητες δημιουργίας ενός νοηματικού μουσειολογικού σκεπτικού Η Μουσειολογία είναι ένας επιστημονικός κλάδος με ξεχωριστή και παγκόσμια οντότητα, με έκδηλα κοινωνική και ανθρωπιστική διάσταση, ρόλο και σκοπό. 64 Ένα από τα κύρια στοιχεία που την χαρακτηρίζουν είναι η διεπιστημονικότητα, από την οποία αντλεί, αφομοιώνει και προσαρμόζει γνώσεις και εμπειρίες. Το γεγονός της συνεργασίας μιας σειράς διαφορετικών επιστημονικών κλάδων σε συνδυασμό με το εξαιρετικά περίπλοκο έργο απόδοσης νοήματος κατατάσσουν τη μουσειολογία σε ένα από τα πιο ετερογενή αλλά και πολυσυλλεκτικά επιστημονικά πεδία. Ως επιστήμη, η μουσειολογία διακρίνεται σε θεωρητική και εφαρμοσμένη. Στο πρώτο τομέα, οι μουσειολόγοι δρουν ως ερευνητές και παράγουν ερευνητικό έργο για τα μουσεία. 65 Στον δεύτερο τομέα, οι μουσειολόγοι δρουν ως σχεδιαστές και παράγουν τον σχεδιασμό των μουσείων. Εάν επιχειρηθεί μια πολύ σύντομη παρατήρηση στη χαρτογράφηση του δεύτερου πεδίου της μουσειολογίας θα πρέπει σαφώς να επισημανθεί η διάκριση του νοηματικού- μουσειολογικού σχεδιασμού και του χωρικού μουσειολογικού σχεδιασμού. Ο νοηματικός μουσειολογικός σχεδιασμός ενδιαφέρεται καταρχήν για την ερμηνεία των καταλοίπων του υλικού πολιτισμού, ενώ ο χωρικός αντίστοιχα επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στην αντιληπτική και υλική έκφραση των αντικειμένων μέσα στον χώρο. 66 Έτσι, ένας επιτυχής ολοκληρωμένος σχεδιασμός μιας μουσειακής έκθεσης κρίνεται στην λεπτή ισορροπία της συνεργασίας των δύο τύπων μουσειολόγων, το έργο τον οποίων αναπόφευκτα αλληλεπιδρά. Συνεργάζονται διαρκώς και επί της ουσίας. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Π. Τζώνος η έκθεση, το μουσειολογικό αποτέλεσμα, μπορεί να παρομοιαστεί με θεατρική παράσταση, καθώς αντιλαμβάνεται κανείς ότι η 64 Μαρία Μούλιου, «Η διαμόρφωση της μουσειακής θεωρίας ως καθοριστικός παράγοντας για την καλύτερη άσκηση μουσειακής πρακτικής.», στο Η ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΝ 21 ο ΑΙΩΝΑ- Θεωρία και πράξη, Μ. Σκαλτσά (επιμ.). Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου, (Θεσσαλονίκη: ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ, Νοεμβρίου 1997), Η έρευνα των μουσειολόγων μπορεί να αφορά είτε στο άυλο είτε στο υλικό μουσείο. 66 Πάνος Τζώνος, Μουσείο και Μουσειακή Έκθεση- θεωρία και πρακτική. Θεσσαλονίκη: Εντευκτήριο και Διαπανεπιστημιακό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Μουσειολογίας,

42 ηθοποιία, η σκηνογραφία και η σκηνοθεσία είναι μέρος ενός συνόλου που μεταδίδει το έργο στο κοινό. 67 Αν και τα τελευταία χρόνια έχει προκύψει ένα μεγάλο και σημαντικό θέμα ως προς την δυνατότητα ύπαρξης μουσειολογικού σχεδιασμού χωρίς αντικείμενα, η θεωρία και η πράξη θέτουν ρητά πως ο νοηματικός μουσειακός σχεδιασμός προκύπτει και υφίσταται με την ύπαρξη τουλάχιστον ενός αντικειμένου. Ο υλικός κόσμος που περιβάλλει την εκάστοτε κοινωνία δεν περικλείεται απλά από βουβές, δεδομένες οντότητες, αλλά διαμορφώνεται μέσω ενός πλήθους συνδέσεων με σύνθετες πολιτισμικές σημασίες και πολλαπλά νοήματα. 68 Τα αντικείμενα φέρουν πληροφορίες για το παρελθόν, για την σχέση του ανθρώπου με αυτά, αλλά και γενικότερα για την ανθρώπινη δραστηριότητα και κοινωνία. Ωστόσο, οι πληροφορίες που μεταφέρουν είναι αποσπασματικές και σε αυτό το σημείο έγκειται η ποικιλία των νοημάτων που μπορεί να διαμορφωθούν. Οι πληροφορίες δεν είναι αντικειμενικές, καθώς χρειάζεται να κωδικοποιηθούν και να ενταχθούν τόσο στο πλαίσιο αναφοράς (context) απ όπου προέρχονται όσο και στο πλαίσιο αναφοράς στο οποίο θα παρουσιαστούν. 69 Συνεπώς, ο νοηματικός σχεδιασμός ενδιαφέρεται καταρχήν τόσο για την κωδικοποίηση των πληροφοριών όσο και για τον τρόπο και την ποιότητα διαμόρφωσης ερμηνειών για τα αντικείμενα που συνθέτουν αναπαραστάσεις κοινωνικών- πολιτισμικών καταστάσεων του παρελθόντος ή του παρόντος. Σύμφωνα με μια ειδικά επιλεγμένη εκθεσιακή λογική, μέσω του νοηματικού σχεδιασμού δίνεται στα μουσειακά αντικείμενα φωνή, ώστε να δομούν και να αφηγούνται επιλεγμένες ιστορίες. Κάθε μουσειακή έκθεση έχει σκοπό να παρουσιάσει μια «συλλογή» - συλλογή έργων τέχνης, εργαλείων, ιστορικών τεκμηρίων, ήχων και γενικά υλικών πολιτιστικών καταλοίπων και δημιουργιών. Ο νοηματικός και εκθεσιακός σχεδιασμός παράγουν νόημα, μέσα από συγκεκριμένη θεωρητική μουσειολογική προσέγγιση, ιδεολογική στάση και πολιτική πρόθεση, μέσα από εκθεσιακές χωρικές διατάξεις και αρχιτεκτονικές επιλογές στυλ, από γραφιστικές επισημάνσεις και νοηματικές διατυπώσεις, μέσα από τη χρήση περισσότερων εκθεσιακών μέσων. Όλα τα παραπάνω υπακούουν σε αρχικές μουσειολογικές στάσεις και αποφάσεις του μουσειολόγου-σχεδιαστή νοημάτων για το ρόλο των μουσείων και των εκθέσεων στην κοινωνία σήμερα. 67 Ματούλα Σκαλτσά και Πάνος Τζώνος, «Μουσειολογία: μια νέα επιστήμη», Το Βήμα- Πολιτισμός, 18 Μαΐου 2003, διαθέσιμο στο διαδίκτυο 68 Ειρήνη Νάκου, Εμείς, τα πράγματα και ο πολιτισμός, ό.π., Πάνος Τζώνος, Μουσείο και Μουσειακή Έκθεση- θεωρία και πρακτική, ό.π

43 Σ αυτό το σημείο γίνεται σαφές πως κάθε εκθεσιακή παρουσίαση έχει ιδεολογικό χαρακτήρα, καθώς με τον τρόπο που προβάλλονται τα μουσειακά αντικείμενα ο επισκέπτης καθοδηγείται στη προσέγγιση συγκεκριμένων μηνυμάτων και θέσεων για ένα θέμα. Οι αλλοιώσεις στη σημασία των πληροφοριών που επιφέρει αναπόφευκτα η διαδικασία επεξεργασίας τους δεν αποτελεί απαραίτητα μελανό στοιχείο του σχεδιασμού, αρκεί η μουσειολογία να συνειδητοποιεί, να συνεκτιμά, να προβάλλει και ενδεχομένως να επιχειρηματολογεί για τη επιλογή απόδοσης συγκεκριμένου νοήματος μιας έκθεσης. 70 Η επικινδυνότητα στη διαμόρφωση συγκεκριμένων ιδεολογιών που αναπτύσσονται πίσω από πολιτισμικά μέσα και εκθέσεις κορυφώνεται όταν οι ιδεολογίες αυτές είναι συγκαλυμμένες και εξωραϊσμένες πίσω από την πεποίθηση της μιας και μοναδικής αλήθειας για την απόδοση της πραγματικότητας. Η παραγωγή νοήματος συνεπώς εμπεριέχει ιδεολογικές επιλογές. Το μουσείο είναι ένας από τους μηχανισμούς παραγωγής και διάχυσης ιδεολογίας στην κοινωνία. Γι αυτό και ο σχεδιασμός και η παρουσίαση νοημάτων σε ένα μουσείο είναι μια πολιτική πράξη με ιδιαίτερη βαρύτητα, για την οποία πρέπει να είναι προετοιμασμένοι οι μουσειολόγοι και όσοι θα διαχειριστούν με οποιοδήποτε τρόπο τον πολιτισμό. Εύκολα γίνεται κατανοητό πως ο πολιτισμός και η ιστορία μπορεί να γίνει εργαλείο πολιτικών, κοινωνικών, θρησκευτικών και οικονομικών ιδεολογιών, υπονομεύοντας τόσο τη δημοκρατία όσο και την πολιτισμική κληρονομιά. Σ αυτό το σημείο έγκειται ο κρίσιμος ρόλος της μουσειολογίας, η οποία μέσω των επιστημονικών εργαλείων που διαθέτει και της ευσυνειδησίας που καλλιεργεί στο επιστημονικό της προσωπικό είναι έτοιμη να αντιταχθεί και να εξαλείψει τέτοιες πολιτικές. Σύμφωνα με την Π. Νίτσιου (2011), η σύγχρονη μουσειολογία προτείνει να ενσωματωθούν τα νοήματα των αντικειμένων, οι προθέσεις των υποκειμένων και οι σκοποί των ερμηνευτών στην προσπάθεια ερμηνείας και ανασυγκρότησης του παρελθόντος, χωρίς να εκλαμβάνονται ως παγιωμένες καταστάσεις, που δεν δίνουν τη δυνατότητα να παρέμβει το άτομο για τον μετασχηματισμό τους. 71 Ωστόσο, η επιλογή απόδοσης νοήματος με συγκεκριμένα αντικείμενα συγκροτούν κάθε φορά ένα μοναδικό μουσειολογικό σκεπτικό που είναι εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο να επαναληφθεί. Η μοναδικότητα διαμόρφωσης ενός τέτοιου σκεπτικού 70 Ό.π., Ό.π.,

44 οφείλεται στα πολλαπλά νοήματα, τα οποία μπορούν να συγκροτηθούν από τα αντικείμενα, από τη σύνθεση της μουσειολογικής ομάδας, αλλά και από τις συνθήκες που επικρατούν τη στιγμή της ανάληψης του έργου από την αυτήν. Πρόκειται, φυσικά για ένα απαιτητικό και εξαιρετικά δύσκολο έργο που απαιτεί γνώσεις, δημιουργικότητα, συνεργασία και εργατικότητα, προκειμένου το αποτέλεσμα να είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο και ελκυστικό για το κοινό, στο οποίο απευθύνεται. 3.2 Μουσειολογικό και μουσειοπαιδαγωγικό σκεπτικό: σε ποιες περιπτώσεις συναντιούνται; Το μουσειολογικό σκεπτικό αποτελεί ένα εύληπτο αφηγηματικό σενάριο μέσα στο οποίο εντάσσονται τα αντικείμενα και τα ερμηνευτικά μέσα, έτσι ώστε να αποκτούν νόημα για τον επισκέπτη και να τον βοηθούν να αποκωδικοποιήσει νοήματα και μηνύματα της έκθεσης και να τα συσχετίσει με τη δική του καθημερινή εμπειρία. 72 Πρόκειται για τον ακρογωνιαίο λίθο κάθε επιστημονικά τεκμηριωμένης έκθεσης. Τι σημαίνει όμως μουσειοπαιδαγωγικό σκεπτικό; Ποια είναι η φύση του και πως συνδέεται με το μουσειολογικό νοηματικό σχεδιασμό; Για την ορθή ανίχνευση, όμως, του όρου είναι σημαντικό να οριστεί το αντικείμενο της μουσειοπαιδαγωγικής. Πρόκειται για την επιστημονική διερεύνηση των παιδαγωγικών και μουσειολογικών αρχών και όρων που διέπουν την πολιτιστική και εκπαιδευτική πολιτική των μουσείων και καθορίζουν το πλαίσιο σχεδιασμού, εφαρμογής και αξιολόγησης των εκπαιδευτικών μορφών επικοινωνίας του. 73 Το μουσειοπαιδαγωγικό σκεπτικό αποτελεί το πολύτιμο εργαλείο και μέσο που συγκροτεί τον σχεδιασμό, καθοδηγεί την εφαρμογή και δίνει νόημα στην αξιολόγηση κάθε εκπαιδευτικής ενέργειας του μουσείου, όπως ακριβώς και το μουσειολογικό σκεπτικό στην έκθεση. Ωστόσο, είναι σημαντικό να επισημανθεί πως το μουσειοπαιδαγωγικό σκεπτικό ενέχεται σε κάθε έκθεση, καθώς η εκπαιδευτική διάσταση του μουσείου είναι αναπόσπαστο κομμάτι της λειτουργίας του. Αποτελεί τον κατευθυντήριο και τον κύριο άξονα, πάνω στον οποίο οριοθετείται, συμπυκνώνεται και αναδεικνύεται ο στόχος και η εκπαιδευτική πολιτική του μουσείου. Το μουσειολογικό σκεπτικό είναι ένα περίπλοκο και δύσκολο έργο που απαιτεί άρτια 72 Ανδρομάχη Γκαζή, «Το καλό μουσείο και η μουσειολογία», Βήμα πολιτισμός, 18 Μαΐου, 2008, διαθέσιμο στο διαδίκτυο 73 Ειρήνη Νάκου, Εμείς, τα πράγματα και ο πολιτισμός, ό.π.,

45 γνώση των παιδαγωγικών αρχών και αντίληψη του νοηματικού μουσειολογικού σχεδιασμού της έκθεσης. Κάθε μουσειοπαιδαγωγικό πρόγραμμα και δράση είναι απαραίτητο να συνδέεται αν όχι απαραίτητα με την κεντρική ιδέα της έκθεσης, με τις επιμέρους ενότητες που συγκροτούν την έκθεση. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο μουσειοπαιδαγωγός δεν μπορεί να δημιουργήσει νέες θεματικές, αρκεί το αποτέλεσμα να βασίζεται στα εκθέματα του μουσείου και να συνάδει με την ευρύτερη εκπαιδευτική και επικοινωνιακή πολιτική του μουσείου. Επίσης, ο μουσειοπαιδαγωγός είναι απαραίτητο να έχει πλήρη επίγνωση και συνειδητότητα του λόγου που επέλεξε να διαμορφώσει ένα πρόγραμμα γύρω από μια νέα θεματική. 74 Είναι σημαντικό να επισημανθεί πως με αυτό τον τρόπο δεν επιχειρείται να περιοριστούν η δημιουργικότητα και οι επιλογές των μουσειοπαιδαγωγών, αλλά επιδιώκεται να τους προφυλάξει από τους κινδύνους που προκαλεί εγγενώς η ενασχόληση με τα μουσειακά αντικείμενα. Όπως ο μουσειολογικός, πολύ συχνά, κινδυνεύει να παγιδευτεί από το πλήθος και το μέγεθος των αντικειμένων, με αποτέλεσμα να χάσει το εύρος και τη βαρύτητα των νοημάτων τους, έτσι και ο μουσειοπαιδαγωγός αντίστοιχα κινδυνεύει να παγιδευτεί τόσο από τα αντικείμενα όσο και από τα επιμέρους και περιφερειακά νοήματα που διατυπώνει ο μουσειολόγος με τη μουσειολογική του πρόταση. 75 Η εξάλειψη τέτοιου είδους κινδύνων βρίσκεται στη συνεργασία του νοηματικού μουσειολόγου και του μουσειοπαιδαγωγού από τα πρώτα στάδια δημιουργίας της έκθεσης μέχρι και τα τελευταία. «Επειδή ένα μουσειοπαιδαγωγικό πρόγραμμα μπορεί να συμπληρώσει νοήματα που ο μουσειολογικός ή εκθεσιακός σχεδιασμός δεν παρουσιάζουν, είναι κρίσιμη η παρουσία του μουσειοπαιδαγωγού στην μουσειολογική ομάδα εξ αρχής.» 76 Είναι επιτακτική ανάγκη το νοηματικό μουσειολογικό και το μουσειοπαιδαγωικό σκεπτικό να διαμορφώνονται ταυτόχρονα, να αναπτύσσονται και να αλληλοσυμπληρώνονται. Για να αποφευχθούν τυχόν παρερμηνείες, η ταυτόχρονη διαμόρφωση των δύο σκεπτικών δεν υπαγορεύει την δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων και δράσεων μέχρι την ολοκλήρωση του νοηματικού σχεδιασμού. 74 Η προσέγγιση μιας νέας θεματικής με στόχο την προσέλκυση μιας ομάδας με ειδικές ανάγκες, ή με ειδικά ενδιαφέροντα. 75 Παρασκευή Νίτσιου και Ματούλα Σκαλτσά, «Σε αναζήτηση κεντρικού νοήματος στη μουσειοπαιδαγωγικής: Το διαπανεπιστημιακό πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών «Μουσειολογία» και η άποψή μας για την μουσειοπαιδαγωγική», στο Μουσεία και Εκπαίδευση, Μ. Βέμη και Ε. Νάκου (επιμ.). (Αθήνα: νήσος, 2010), Ό.π.,

46 Ο εκπαιδευτικός τομέας ενός μουσείο μπορεί να εξελίσσεται, να εμπλουτίζεται και δημιουργεί νέες ευκαιρίες προσέγγισης του κοινού και μετά την ολοκλήρωση του νοηματικού σκεπτικού. Ωστόσο, είναι αναγκαίο να συνάδει με το ευρύτερο μουσειοπαιδαγωγικό σκεπτικό, με το οποίο συμπορεύτηκε και επηρεάστηκε ο νοηματικός σχεδιασμός. «Μόνο με αυτό τον τρόπο θα μπορέσει το μουσείο, η έκθεση και συνακόλουθα και η εκπαίδευση στα μουσεία να αποκτήσουν έρμα και ραχοκοκαλιά» 77 Συνοψίζοντας, το μουσειολογικό και μουσειοπαιδαγωγικό σκεπτικό συναντιούνται και επιβάλλεται να το πράττουν από την πρώτη στιγμή σχεδιασμού μιας έκθεσης, καθώς αντιπροσωπεύουν διαφορετικές διαστάσεις της ίδιας υπόστασης, του μουσείου. Το μουσειοπαιδαγωγικό σκεπτικό, όμως, συναντά και οφείλει να το κάνει, το μουσειολογικό σκεπτικό στη σύλληψη, τον σχεδιασμό και την οργάνωση κάθε μορφής δράσης και προγράμματος εκπαιδευτικού χαρακτήρα. Έτσι δημιουργείται ένα διαδραστικό, πολύπλευρο και ουσιαστικό δίκτυο επικοινωνίας μεταξύ των διαφορετικών πτυχών ενός μουσείου που διασφαλίζει τη συνοχή και την επιστημονική αρτιότητα του συνόλου. 3.3 Οι ομοιότητες και οι διαφορές απόδοσης νοήματος σε μια έκθεση και σε μια μουσεισκευή Πέρα από την αναγκαιότητα, όμως, συνύπαρξης και συμπόρευσης του μουσειολογικού και του μουσειοπαιδαγωγικού σχεδιασμού, ένα πολύ ενδιαφέρον ζήτημα που προκύπτει είναι οι ομοιότητες, αλλά και οι διαφορές που υφίστανται όσον αφορά στην δομή και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Παρακάτω θα επιχειρηθεί μια αναζήτηση κοινών στοιχείων, εξετάζοντας το μουσειολογικό σκεπτικό μέσω από τον σχεδιασμό μιας έκθεσης και τον μουσειοπαιδαγωγικό σκεπτικό μέσα από τον σχεδιασμό μιας μουσειοσκευής. 78 Καταρχήν, το στοιχείο, το οποίο θέτει τη βάση για την αναζήτηση και τον εντοπισμό κοινών στοιχείων ανάμεσα στους δύο τύπους σχεδιασμού είναι ότι κύριος στόχος είναι η απόδοση νοήματος. Πρόκειται συνεπώς, για δύο διαδικασίες με συναφείς χαρακτήρες, στόχους και αντικείμενα που εμπίπτουν στο μουσείο και στην επικοινωνία του με την κοινωνία. 77 Ό.π., Το μουσειοπαιδαγωγικό σκεπτικό θα μπορούσε να εξεταστεί μέσα από ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα, μια δράση, ένα project του μουσείου, ένα δημιουργικό εργαστήρι, ακόμα και από την ίδια την έκθεση. Ωστόσο, λόγω της θεματικής της συγκεκριμένης διπλωματικής η προσέγγιση πραγματοποιείται μέσω της μουσειοσκευής. Για τον λόγο αυτό είναι απαραίτητο τα κοινά σημεία που θα αναφερθούν να μην γενικευτούν για όλες τις μορφές της μουσειοπαιδαγωγικής, καθώς η καθεμία έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. 47

47 Ο μουσειολογικός νοηματικός σχεδιασμός υφίσταται, όπως καταδεικνύει και το όνομα του για να αποδίδει νόημα σε ένα σύνολο μουσειακών εκθεμάτων, συνδέοντάς με τέτοιο τρόπο, ώστε το σύνολό τους να είναι ικανό να μπορεί να αφηγηθεί μια ιστορία, να μεταφέρει ένα μήνυμα που αναπόφευκτα σχολιάζει το παρελθόν, αλλά και το παρόν. Αντίστοιχα, ο μουσειοπαιδαγωγικός σχεδιασμός μιας μουσειοσκευής επιχειρεί να συνδέσει αντικείμενα και εποπτικό υλικό για να προσεγγιστεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το ζήτημα που πραγματεύεται η μουσειοσκευή. Ουσιαστικά, πρόκειται για τον σχεδιασμό μιας μικρότερης σε κλίμακα έκθεσης, η οποία όμως είναι απαραίτητο να ακολουθεί τις γενικές αρχές της μουσειολογίας και να πληροί συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Μια από αυτές είναι η αναγκαιότητα ύπαρξης ενός πλαισίου, το οποίο θα δίνει στην πραγματικότητα νόημα και υπόσταση στο αντικείμενο και το αντικείμενο θα συνηγορεί στην ταυτότητα του πλαισίου. Ο μουσειολόγος που αναλαμβάνει τον σχεδιασμό της έκθεσης και ο μουσειοπαιδαγωγός αντίστοιχα της μουσειοσκευής αποτελούν ταυτόχρονα και ερμηνευτές των εκθεμάτων. Φυσικά, η δημιουργία πλαισίου και η απόδοση νοήματος ελλοχεύει κινδύνους, τους οποίους καλούνται να αντιμετωπίσουν και οι δύο σχεδιαστές. Η επικινδυνότητα έγκειται στην πολυσημία, στις διαφορετικές διαστάσεις των αντικειμένων και στον τρόπο ανάγνωσης του νοήματος από το ίδιο το κοινό. «Η ερμηνεία ενός αντικειμένου ολοκληρώνεται από τη συνάντηση της πρότασης του ερμηνευτή με την «προσωπική» ανάγνωση που επιχειρεί ο θεατής.» 79 Συνεπώς, «η πληθώρα των μέσων οδών προσέγγισης του παρελθόντος δεν συνιστά αυτόματα και την ουσιαστική πρόσβαση στο «άλλοτε και το αλλού» του ιστορικού χρόνου» 80 και έτσι ο νοηματικός σχεδιασμός και στις δύο περιπτώσεις έρχεται αντιμέτωπος τόσο με την απόκωδικοποίηση του νοήματος από το κοινό όσο και με την επιλογή που καλείται να κάνει μέσα από την πολλαπλότητα των νοημάτων. Ο μουσειοπαιδαγωγός έχει να αντιμετωπίσει εκτός από την παγίδα των πολλαπλών νοημάτων ενός αντικειμένου και τις διαφορετικές ιστορίες που προτείνει ο νοηματικός μουσειολόγος για τα αντικείμενα αυτά. Τα μουσειακά αντικείμενα ως μια πλούσια πηγή πληροφοριών, οι οποίες όμως ενίοτε μπορούν να ερμηνευθούν διαστρεβλωμένα, αποτελούν την αφετηρία και τον πυρήνα οποιουδήποτε μουσειακού σχεδιασμού, αποδίδοντας όμως την πρέπουσα προσοχή. 79 Γεωργία Κακούρου-Χρόνη, Μουσείο-Σχολείο. Αντικριστές Πόρτες στη Γνώση, ό.π., Νίκη Νικονάνου και Κώστας Κασβίκης, Κ. (2008) «Εκπαιδευτικά ταξίδια στο χρόνο: παρελθόνπαρόν-μέλλον», ό.π,

48 Ένα ακόμη χαρακτηριστικό που φαίνεται να συγκλίνει και στις δύο διαδικασίες απόδοσης νοήματος αποτελεί το κοινό. Το κοινό και στις δύο περιπτώσεις αποτελεί, αν όχι την σημαντικότερη, καθοριστική παράμετρο για τον σχεδιασμό της έκθεσης και αντίστοιχα της μουσειοσκευής. Η ομάδα ή οι ομάδες κοινού στις οποίες απευθύνονται είναι αναγκαίο να οριστούν και να ληφθούν σοβαρά υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Μ. Σκαλτσά ανάμεσα στους παράγοντες που είναι απαραίτητο να σκεφτεί ο μουσειολόγος για τον σχεδιασμό μιας έκθεσης είναι το είδος του κοινού (τοπικό, εθνικό, διεθνές, τουρίστες, μαθητές, ειδικούς ερευνητές, ηλικιακές ή άλλες δημογραφικές κατηγορίες) στο οποίο απευθύνεται αλλά και τους τρόπους που θα παρουσιάσει ερμηνευτικά το περιεχόμενο της συλλογής στα διάφορες κατηγορίες κοινού. 81 Αντίστοιχα δεν νοείται ο μουσειοπαιδαγωγός να σχεδιάσει μια μουσειοσκευή χωρίς να λάβει υπόψη του την ομάδα κοινού, στην οποία απευθύνεται. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο ρόλος του κοινού φαίνεται με ακόμα μεγαλύτερη ευκρίνεια, καθώς οι γνωστικές ικανότητες, οι δεξιοτεχνίες και οι προϋπάρχουσες εμπειρίες είναι περιορισμένες όσο μικραίνει οι ηλικία του παιδιού. 82 Άλλωστε, η μουσεισκευή εμπεριέχει προτάσεις, δραστηριότητες και βιβλιογραφία που είναι αναγκαίο να συμβαδίζουν με την ηλικία και τα χαρακτηριστικά της ομάδας στην οποία απευθύνεται. Παρά την σύγκλισή τους σε αυτό το στοιχείο, παρατηρείται και μια έκδηλη διαφοροποίηση ως προς την ευρύτητα του κοινού, στο οποίο απευθύνονται. Το κοινό της έκθεσης συνήθως είναι πιο ευρύ, ως προς την ηλικία και τις κοινωνικές ομάδες. Μια έκθεση δεν μπορεί, εντούτοις να απευθύνεται σε καμία περίπτωση σε όλες τις ομάδες κοινού. Ωστόσο με τη χρήση πολυτροπικών μέσων και διαφορετικών μορφών απεικόνισης της πληροφορίας υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να προσελκύσουν διαφορετικές ομάδες κοινού. Στην περίπτωση της μουσειοσκευής η ομάδα κοινού συνήθως είναι συγκεκριμένη, χωρίς να επιδέχεται πολλές παρεκκλίσεις. Φυσικά, μια μουσειοσκευή μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ορισμένες προσαρμογές και σε μια άλλη ομάδα κοινού. Ωστόσο, λόγω των αλλαγών που απαιτούνται, η επιτυχής προσαρμογή στην νέα ομάδα κοινού θα 81 Ματούλα Σκαλτσά, Για την μουσειολογία και τον πολιτισμό, ό.π., Σε καμία περίπτωση αυτό δεν σημαίνει πως μαθητές μικρότερης ηλικίας δεν μπορούν να προσεγγίσουν θέματα πολιτισμού. Ωστόσο, η εκπαιδευτική προσέγγιση είναι αναγκαίο να έχει προσαρμοστεί στις ιδιαίτερες ανάγκες και χαρακτηριστικά της εκάστοτε ηλικίας. 49

49 προϋπέθετε ουσιαστικά έναν εκ νέου σχεδιασμό. Η διαφοροποίηση αυτή έγκειται στη φύση και στους γενικότερους στόχους της έκθεσης και της μουσειοσκεύης. Άλλωστε, η προσέλκυση και η ικανοποίηση διαφορετικών ομάδων κοινού στην έκθεση μπορεί να επιτευχθεί συμπληρωματικά από τα εκπαιδευτικά προγράμματα, τα οποία ουσιαστικά αποτελούν τον διαμεσολαβητή της έκθεσης και μιας συγκεκριμένης ομάδας κοινού. Μέσω των εκπαιδευτικών προγραμμάτων συμπληρώνονται ή παρουσιάζονται με διαφορετικό τρόπο νοήματα που είναι δύσκολο να κατανοήσουν διαφορετικές ομάδες κοινού με τον τρόπο που παρουσιάζονται στην ίδια την έκθεση. Η μουσειοσκευή όμως είναι μια εκπαιδευτική μορφή διάδρασης που στοχεύει στην επικοινωνία συγκεκριμένης ομάδας κοινού. Η ίδια διαδραματίζει τον ρόλο του διαμεσολαβητή, χωρίς να υφίστανται περιθώρια συμπλήρωσης και αποσαφήνισης του νοήματος από κάποιο άλλο μουσειοπαιδαγωγικό μέσο. Το στοιχείο αυτό καθιστά τη μουσειοσκευή μια μορφή επικοινωνίας με συγκεκριμένο κοινό και περιορισμένες δυνατότητες προσαρμογής σε άλλη ομάδα κοινού, διατηρώντας τον ίδιο σχεδιασμό. Ένα ακόμη κοινό στοιχείο του μουσειολογικού και του μουσειοπαιδαγωγικού σχεδιασμού είναι η χρήση συμπληρωματικού υλικού για την αποσαφήνιση του νοήματος και την κατανόηση του πλαισίου. Οι εκθέσεις των μουσείων συνοδεύονται, ως επί των πλείστων 83 από κείμενα, τα οποία αποτελούν οργανικό μέρος των εκθέσεων καθώς συμπληρώνουν, διευκρινίζουν και αποσαφηνίζουν το πλαίσιο του εκθεσιακού υλικού. Είναι απαραίτητο να επισημανθεί πως «κείμενο» σε ένα μουσείο είναι κάθε μορφή πληροφορίας ή ερμηνείας που παρέχεται μέσω της γλώσσας. Έτσι, το οπτικοακουστικό ή το ηλεκτρονικό υλικό και οι εικαστικές παραστάσεις που συναντώνται όλο και πιο συχνά στα σύγχρονα μουσεία αποτελούν μορφές κειμένου. 84 Αντίστοιχα, στη μουσειοσκευή χρησιμοποιείται εποπτικό ηχητικό, οπτικό, εικαστικό υλικό που πλαισιώνει τα αντικείμενα 85, διαμορφώνοντας το κατάλληλο πλαίσιο για την προσέγγιση του ζητήματος, το οποίο πραγματεύεται η μουσειοσκευή. Είναι σαφές πως και στις δύο περιπτώσεις ο μουσειολογικός και ο μουσειοπαιδαγωγικός σχεδιασμός είναι απαραίτητο να εντάξουν το κατάλληλο εποπτικό υλικό, προκειμένου το αποτέλεσμα να είναι πλήρες. Η επιλογή του είδους, της ποσότητας και της ποιότητας του έντυπου υλικού 83 Εξαιρέσεις μπορεί να αποτελούν οι εκθέσεις που ακολουθούν το ρεύμα του white cube. 84 Ανδρομάχη Γκαζή και Αλεξάνδρα Νικηφορίδου, «Κείμενα για μουσεία και εκθέσεις. Προβληματισμός, μεθοδολογία, μελέτη περίπτωσης», στο Museology International Scientific Electronic Journal, Issue 2, 2004, Department of Cultural Technology and Communication, University of the Aegean. Διαθέσιμο στο διαδίκτυο 85 Ορισμένες φορές τα αντικαθιστά, βλ. Μουσειοσκευή «Το Δωδεκάθεο»,

50 είναι κάθε φορά ένα απαιτητικό και περίπλοκο ζήτημα, το οποίο χαίρει τόσης προσοχής όσο και αυτής των αντικειμένων. Σημείο κοινό αποτελεί επίσης το γεγονός ότι τόσο ο μουσειολογικός όσο και ο μουσειοπαιδαγωγικός σχεδιασμός αποτελούν διαδικασίες θεωρητικού χαρακτήρα. Με αλλά λόγια, αποτελούν διαδικασίες που εργάζονται πάνω στη σύλληψη της κεντρικής ιδέας και στην οργάνωση των παραμέτρων που συντελούν στην ολοκληρωμένη συγκρότηση της ιδέα αυτής σε θεωρητικό επίπεδο. Εξίσου σημαντικό έργο όμως των υπεύθυνων που συγκροτούν τα νοήματα είναι ο σαφής και ακριβής ορισμός των προδιαγραφών απόδοσης για τους χωρικούς μουσειολόγους. Οι προδιαγραφές απόδοσης 86 αποτελούν κομβικό σημείο στην υλοποίηση κάθε μορφής επικοινωνίας του μουσείου με το κοινό και τη μετάβαση από την θεωρία στην πράξη. Το στάδιο αυτό είναι υψίστης σημασίας, αφού ένας πολύ ενδιαφέρων και οργανωμένος μουσειολογικός - μουσειοπαιδαγωγικός σχεδιασμός μπορεί να αποδομηθεί κατά τη διάρκεια απόδοσης του χωρικά. Βέβαια σε κάθε περίπτωση η σύνθεση στη συνεργασία των ειδικοτήτων είναι διαφορετική, καθώς στην περίπτωση δημιουργίας μιας έκθεσης η μεγαλύτερη βαρύτητα δίνεται στη συνεργασία μεταξύ νοηματικού μουσειολόγου και αρχιτέκτονα και αντίστοιχα στην δημιουργία μιας μουσειοσκευής στη συνεργασία ενός μουσειοπαιδαγωγού και ενός γραφίστα (designer). Τέλος, τόσο ο μουσειολόγος όσο και ο μουσειοπαιδαγωγός είναι επιφορτισμένοι με το δύσκολο έργο της προσαρμοστικότητας και της ευελιξίας, χαρακτηριστικά που είναι αναγκαίο να διαθέτουν και οι νοηματικοί σχεδιασμοί τους. «Η μουσειολογία, όπως συμβαίνει με τις κοινωνικές επιστήμες, είναι εξελισσόμενη, επηρεάζει και επηρεάζεται από τις σύγχρονες κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές και άλλες εξελίξεις. Το «ευμετάβολο» του επαγγέλματος αναδεικνύει μια επιπλέον πτυχή σημαντική στη διαχείριση μουσείων, αυτή της «διαχείρισης της αλλαγής»» Οι προδιαγραφές απόδοσης ενός εκθεσιακού έργου αποτελούν τις οδηγίες του νοηματικού μουσειολόγου προς τον χωρικό σχετικά με την κεντρική ιδέα και το πλαίσιο που συνοδεύει αυτή, προκειμένου να καταστεί σαφές το νοηματικό έργο και να δοθούν οι βάσεις για την απόδοση της ιδέας χωρικά. 87 Καλλιόπη Φουσέκη, «Νέες τάσεις στη σύγχρονη μουσειολογία: Το παράδειγμα του Τμήματος Εκπαίδευσης και Διεύρυνσης Κοινού, Μουσείο Επιστημών», 8 διαθέσιμο στο διαδίκτυο Ewjrhr3VxM7JAhVIEiwKHXCRDioQFggeMAA&url=https%3A%2F%2Fgreekmuseologists.files.wordpress.com%2F2010%2F06%2Ffouseki.doc&usg=AFQjCNEalWwnBP4puf5XTs832_CDkJiO5g&sig2=3GIY_spdE gaolgqbeixzpw. 51

51 ΜΕΡΟΣ Β - ΕΜΠΕΡΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 52

52 Κεφάλαιο 4: Το Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης και τα βασικά στοιχεία της μουσειοσκευής 4.1 Οι συλλογές, η πολιτική και η επικοινωνία με το κοινό του Ιστορικού Μουσείου Αλεξανδρούπολης Στον Έβρο ξεχωρίζουν μουσεία κυρίως λαογραφικού χαρακτήρα που παρουσιάζουν σκηνές από τη ζωή των κατοίκων του 19 ου και 20 ου αιώνα. Φιλοξενούν αντικείμενα που εξιστορούν την πορεία της περιοχής και των κατοίκων της ανά τους αιώνες, αλλά και σπουδαία κειμήλια από το παρελθόν. Λόγω των ιστορικών και πολιτικών εξελίξεων, ο Έβρος αποτέλεσε μια περιοχή με έντονο προσφυγικό και ταυτόχρονα πολυπολιτισμικό χαρακτήρα, γεγονός που αναδεικνύεται τόσο από το πλήθος αντικειμένων και κειμηλίων που μετέφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες για την καινούρια ζωή από την παλιά πατρίδα όσο και από τα κτίρια που συναντώνται στις πόλεις της περιοχής. Η προσφυγική ιστορία καταγράφεται άμεσα ή έμμεσα σχεδόν σε όλα τα μουσεία της Αλεξανδρούπολης. Το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης και το Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης αποτελούν τα μουσεία που αναδεικνύουν την πολυπολιτισμικότητα της Θράκης αλλά και της πόλης. Ακόμα και το Εκκλησιαστικό Μουσείο της Αλεξανδρούπολης αναδεικνύει έμμεσα πτυχές της πολυπολιτισμικότητας με θρησκευτικά κειμήλια που έφεραν μαζί τους πρόσφυγες από την πατρίδα τους. Το Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης είναι ένα τριώροφο κτίριο που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης επί της οδού Λ. Δημοκρατίας, απέναντι από το Δημαρχείο. Η ιστορία του μουσείου ξεκινάει το 1982, χρονολογία που ιδρύεται ο "Σύλλογος Αρχαιοφίλων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Νομού Έβρου" με πρωταρχικό σκοπό την μορφωτική και πολιτιστική προαγωγή των μελών του, αλλά και τη δημιουργία ενός μουσείου με την ιστορία της πόλης. Ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε το 2011 όταν εγκαινιάστηκε η μόνιμη έκθεση με την ιστορία της Αλεξανδρούπολης. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα μουσείο πόλης. Το μουσείο έχει συνολικό εμβαδόν 700 τ.μ. τα οποία αναπτύσσονται σε τέσσερα επίπεδα. Στον Α όροφο του κτιρίου υπάρχει η μόνιμη έκθεση με την ιστορία της Αλεξανδρούπολης, η οποία περιλαμβάνει θεματικές ενότητες, για τους αρχαιολογικούς χώρους και τα ευρήματα της περιοχής, τη δημιουργία της πόλης και τη σχέση της με το σιδηρόδρομο και το λιμάνι, την αστική και αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της, την οικονομική και πολιτική διαδρομή της, την πνευματική και την κοινωνική ζωή και τις πληθυσμιακές ομάδες που τη συγκροτούσαν. 53

53 Η έκθεση αρθρώνεται μέσα από μια διαφορετική μουσειολογική προσέγγιση, με τη χρήση φωτογραφικών συνθέσεων 88 και αναπαραστατικού υλικού να πρωταγωνιστούν, μαζί με διαδραστικά οπτικοακουστικά μέσα και προβολές. Η έκθεση συγκροτείται επίσης και με συλλογές τεκμηρίων και κειμηλίων από δωρεές αρχειακού υλικού συλλεκτών και ιδιωτικών και δημόσιων φορέων, όπως το Ιστορικό Μουσείο Αθηνών, το Μουσείο Μπενάκη, το Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής, το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο και το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας. Ο ημιώροφος φιλοξενεί τη συλλογή της Σαρακατσάνικης φορεσιάς της Ελένης Φιλιππίδη, προσωπικότητας που διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη πολιτιστική ζωή της πόλης μεταπολεμικά. Μέσα από τα εκθέματα και τις αναπαραστάσεις παρουσιάζονται η ζωή, οι δραστηριότητες και τα τέχνεργα των Σαρακατσάνων γυναικών στον ιδιαίτερο νομαδικό τους βίο. Ο ισόγειος χώρος χρησιμοποιείται για τις περιοδικές εκθέσεις και για τις διάφορες εκδηλώσεις του Μουσείου. Στον χώρο αυτό, διοργανώνονται ημερίδες, διαλέξεις, παρουσιάσεις βιβλίων, εκπαιδευτικά μουσειοπαιδαγωγικά προγράμματα και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Στο υπόγειο υπάρχουν οι συλλογές, το αρχειακό υλικό και η βιβλιοθήκη του Μουσείου. Ως ένα σύγχρονο μουσείο επιχειρεί να οργανώσει και να εκπονήσει μια επιτυχημένη επικοινωνιακή πολιτική. Το Μουσείο φιλοδοξεί να αποκτήσει δεσμούς με τη σχολική και εκπαιδευτική κοινότητά της πόλης, θέτοντας ως κύριο στόχο να αποτελέσει έναν ευχάριστο και ψυχαγωγικό χώρο μάθησης για το παιδικό κοινό και να συμβάλλει στην εξοικείωση των μικρών επισκεπτών με την πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής και την μουσειακή κουλτούρα. Στο πλαίσιο αυτό, το Μουσείο έχει συγκροτήσει την εκπαιδευτική πολιτική του σε συνεργασία με μουσειοπαιδαγωγούς και ειδικούς επιστήμονες και προσφέρει εκπαιδευτικά προγράμματα, με την εφαρμογή σύγχρονων μεθοδολογικών προσεγγίσεων της μουσειακής αγωγής για σχολικές ομάδες, ανεξάρτητη σχολική επίσκεψη, εκπόνηση project και εκπαιδευτικά προγράμματα τα Σαββατοκύριακα. 4.2 Η σημασία μιας μουσειοβαλίτσας για το Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης Το Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης αποτελεί ένα σχετικά νεοσύστατο μουσείο, το οποίο επιθυμεί μια ουσιαστική και οργανωμένη επικοινωνιακή πολιτική, προκειμένου να προσελκύσει αλλά και να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες ώστε 88 Το μουσείο διαθέτει μια πλούσια συλλογή φωτογραφιών που «ξετυλίγουν» την ιστορία της Αλεξανδρούπολης, από το 1870 έως και το πρόσφατο παρελθόν της. 54

54 να αποτελέσει ένα σύγχρονο και αξιόλογο μουσείο. Στο πλαίσιο αυτό έχει σχεδιάσει αξιόλογα εκπαιδευτικά προγράμματα, τα οποία εκπονούνται από έμπειρο προσωπικό και με σύγχρονα εποπτικά μέσα. Μια από τις κυριότερες θεματικές των προγραμμάτων της αφορά στην τοπική ιστορία, με εκπαιδευτικά όπως «Ταξίδι-Σταθμός-Πόλη», «Η πλαγγόνα της μικρής Ευρυδίκης» και «Αυτή είναι η θάλασσά μας». 89 Μια μουσειοσκευή με αντικείμενο που εμπίπτει σε μια από τις βασικότερες κατηγορίες των εκπαιδευτικών προγραμμάτων μπορεί να αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο για το μουσείο στην προώθηση των προγραμμάτων, αλλά και στη γνωριμία του σχολικού κοινού με το μουσείο. Το γεγονός ότι το μουσείο επιχειρεί να προσεγγίσει την τοπική κοινωνία έξω από τα τείχη του αποτελεί μια σημαντική και αποφασιστική επικοινωνιακή κίνηση. Το γεγονός αυτό συμβάλλει καθοριστικά στην εξάλειψη πιθανών στερεοτύπων για το μουσείο ως έναν θεσμό που απευθύνεται σε λίγους, διαμορφώνοντας έναν ελιτιστικό χαρακτήρα. Επίσης, από την έρευνα, της οποίας τα αποτελέσματα αναλύονται στο επόμενο κεφάλαιο, προκύπτει η δυσκολία ορισμένων εκπαιδευτικών να επισκεφτούν το μουσείο, όπως επίσης και να προετοιμάσουν επαρκώς την τάξη τους πριν την επίσκεψη. Η μουσειοσκευή αποτελεί ένα επικοινωνιακό εργαλείο που μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην επίλυση αυτών των προβλημάτων, αποδεικνύοντας πως το μουσείο ενδιαφέρεται πραγματικά για τη δημιουργία στερεών δεσμών με την τοπική κοινωνία, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τις ανάγκες και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Τέλος, η μουσειοσκευή μπορεί να «ταξιδέψει» σε όλη τη Θράκη και κυρίως στον Έβρο, οι μεγαλύτερες πόλεις του οποίου 90 σχετίζονται με την ίδρυση της Αλεξανδρούπολης κυρίως με τον σιδηρόδρομο, ο οποίος διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία και την οικονομική άνθηση των περισσότερων από αυτών. Θα μπορούσε μάλιστα να συνεργαστεί με τοπικά μουσεία άλλων πόλεων του Έβρου 91 σε ένα μεγαλύτερο project με συνδετικό κρίκο τον σιδηρόδρομο. Γίνεται σαφές πως η μουσειοσκευή με το συγκεκριμένο θέμα μπορεί να λειτουργήσει πολυτροπικά πάντα με στόχο την επικοινωνία και την προώθηση της τοπικής ιστορίας με άξονα την πολιτική του Ιστορικού Μουσείου. Η έμμεση επικοινωνία που αντιπροσωπεύει η μουσειοσκευή σε συνδυασμό με άλλες δράσεις που κινούνται Οι Φέρες, το Σουφλί, το Διδυμότειχο και κυρίως η Ορεστιάδα σχετίζονται άμεσα με την ίδρυση της Αλεξανδρούπολης, η οποία λειτουργούσε και ως επίνειο τους. 91 Ενδεικτικά αναφέρεται το Μουσείο Μετάξης του ΠΙΟΠ στο Σουφλί και το Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο στην Ορεστιάδα. 55

55 στην ίδια φιλοσοφία μπορούν να δώσουν μια δυναμική ώθηση τόσο στην άμεση επικοινωνία όσο και στην λειτουργία του μουσείου. 4.3 Ομάδα στόχος της μουσειοσκευής Η συγκεκριμένη μουσειοσκευή απευθύνεται σε μαθητές Ε και Στ Δημοτικού, ηλικίας ετών. Η επιλογή της συγκεκριμένης ηλικιακής ομάδας καθορίστηκε από δύο σημαντικούς παράγοντες. Ο πρώτος είναι ότι για την βαθύτερη κατανόηση των λεπτών αποχρώσεων της ιστορίας της πόλης κατάλληλη ομάδα κρίθηκαν μαθητές μεγαλύτερης ηλικίας του Δημοτικού. Αυτό φυσικά δε σημαίνει πως δεν μπορούν να σχεδιαστούν και να εκπονηθούν με επιτυχία μουσειοσκευές που αφορούν στην ίδια θεματική και που απευθύνονται σε παιδιά προσχολικής και μικρότερης σχολικής ηλικίας. Ωστόσο, η ορθή προσέγγισή της τοπικής ιστορίας «ζητά από τον μαθητή να αντιμετωπίσει ερευνητικά το περιβάλλον, διατυπώνοντας έλλογες υποθέσεις εργασίας, να παρατηρεί, να περιγραφεί, να συγκρίνει και να εξηγεί τους λόγους για τους οποίους τα πράγματα πήραν την παρούσα μορφή τους στον συγκεκριμένο χώρο». 92 Ως εκ τούτου γίνεται κατανοητό πως οι μαθητές είναι απαραίτητο να είναι σε μια ηλικία, στη οποία οι αναπτυξιακές και νοητικές ικανότητες τους να είναι αρκετά αναπτυγμένες, ώστε να μπορούν να συμμετέχουν σε μια πιο απαιτητική εκπαιδευτική διαδικασία. Ο δεύτερος παράγοντας εμπίπτει στις εμπειρίες και στις γνώσεις που διαθέτουν οι μαθητές σχετικά με την ιστορία. Η τοπική ιστορία αφορά στην ιστορία ενός ορισμένου τόπου σε συνάφεια τόσο με την ιστορία της ευρύτερης επαρχίας ή του γεωγραφικού διαμερίσματος όσο και με την εθνική και την παγκόσμια ιστορία, όπου αυτό είναι δυνατόν. Για την επίτευξη της συσχέτισης διαφορετικών επιπέδων της ιστορίας οι μαθητές είναι απαραίτητο να έχουν έρθει σε επαφή με ζητήματα που αφορούν στην ευρύτερη εθνική ή παγκόσμια ιστορία. Είναι σημαντικό να κατανοηθεί πως το ζήτημα δεν κρίνεται στην ποσότητα των γνώσεων που διαθέτουν οι μαθητές, αλλά στο εάν έχουν ένα απόθεμα γνώσεων, το οποίο θα αποτελέσει τη βάση για την ανάπτυξη κριτικής σκέψης και την ανάληψη ερευνητικής 92 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, «Οδηγός εκπαιδευτικών για την Τοπική Ιστορία» στο πλαίσιο «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21ου αιώνα) Νέο πρόγραμμα σπουδών,(αθήνα, 2011), 8. Διαθέσιμο σο διαδίκτυο %20%CE%99%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1,%20%CE%92%CE%B9%CF%89%CE%B C%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%B4%CF%81%CE%AC%CF%83%CE%B7%20%E2% 80%94%20%CE%9F%CE%B4%CE%B7%CE%B3%CF%8C%CF%82%20%CE%93%CF%85%CE%BC%CE%BD %CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%BF%CF%85.pdf. 56

56 δράσης. Έτσι, οι μαθητές αυτών των τάξεων είναι στη αναπτυξιακή ωριμότητα να αντιμετωπίσουν την ιστορία ως ένα σύνολο και ταυτόχρονα ως επιμέρους επίπεδα αναφερόμενα σε διαφορετική κλίμακα χώρου, τα οποία όμως αλληλεπιδρούν και συσχετίζονται άμεσα. Η εν λόγω μουσειοσκευή θέτει ως βασικό στόχο την επισήμανση της ανάγκης να τεθούν οι σωστές βάσεις για μια ουσιώδη και ολοκληρωμένη προσέγγιση της τοπικής ιστορίας από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού προϋποθέτεται φυσικά η συνεργασία του σχολείου με τοπικά μουσεία και πολιτιστικούς φορείς. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το εργαλείο που θα αποτελέσει τη γέφυρα των δύο αυτών θεσμών (σχολείου- μουσείου) αποτελεί η μουσείοσκευή με θέμα την ιστορία της πόλης της Αλεξανδρούπολης. Η Ε και η Στ Δημοτικού είναι ιδανικές τάξεις για να προβληθεί πως η προσέγγιση της τοπικής ιστορίας μπορεί να αρχίσει να αποτελεί ουσιαστικό μέρος του προγράμματος σπουδών και της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Άλλωστε, η προσέγγιση της τοπικής ιστορίας αποτελεί ένα αντικείμενο, στο οποίο οι μαθητές μπορούν να αναπτύξουν ερευνητικές δεξιότητες, να εξασκηθούν σε ασκήσεις επίλυσης προβλημάτων και γενικότερα να αναπτύξουν μια πιο σύνθετη αντίληψη και κριτική σκέψη, εφόδια που θεωρούνται (ή θα έπρεπε να θεωρούνται) αναγκαία στην μετέπειτα εκπαιδευτική τους πορεία. Οι μαθητές των Ε και Στ τάξεων του δημοτικού αποτελούν μια πολύ ενδιαφέρουσα και ταυτόχρονα ιδιαίτερη ηλικιακή ομάδα, καθώς τα παιδιά περνούν από την παιδική στην προεφηβική ηλικία. Το βασικότερο στοιχείο που είναι απαραίτητο να ληφθεί υπόψη για την επιτυχία του προγράμματος είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ομάδας στόχου. Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα μπορεί να προσαρμοστεί σε μικρότερες τάξεις του Δημοτικού (κυρίως Δ Δημοτικού), ωστόσο πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι έχει σχεδιαστεί για παιδιά από ετών. Η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ωριμότητα είναι το στοιχείο που παίζει το καθοριστικότερο ρόλο στην ορθή προσέγγιση των μαθητών της συγκεκριμένης ηλικιακής ομάδας. Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία, ειδικά στην Ε Δημοτικού, δεν έχουν χάσει ακόμα τον παιδικό αυθορμητισμό και τον πηγαίο ενθουσιασμό τους. Ωστόσο, η αλλαγή τόσο στο σώμα όσο και στη συμπεριφορά είναι σαφής. Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από ραγδαίες αλλαγές σε βιολογικό αλλά και σε ψυχολογικό επίπεδο. Συνεπώς, ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι οι αλλαγές στη ψυχοσύνθεση των παιδιών σε αυτή την ηλικία. Οι 57

57 αλλαγές στο σώμα που παρατηρούνται κυρίως στα κορίτσια συνήθως δημιουργούν αμηχανία. Εντούτοις, στην ηλικία αυτή παρατηρείται το παράδοξο ότι ενώ συχνά υφίσταται μια εσωστρέφεια τόσο στη στάση του σώματος όσο και στη ψυχοσύνθεση των μαθητών, η πλειοψηφία της ομάδας κοινού ενθουσιάζεται με την κίνηση και την έκφραση μέσω του σώματος. Πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι το παιδί έχει το δικό του χρονοδιάγραμμα ανάπτυξης και δεν μεγαλώνουν όλοι οι έφηβοι ταυτόχρονα. Στοιχείο που μπορεί να προβληματίσει το παιδί μιας τέτοιας ηλικίας είναι η σύγκριση με τους συνομήλικους και τους φίλους του. Ουσιαστικά πρόκειται για μια μεταβατική περίοδο, η οποία μπορεί να δικαιολογήσει και το παραπάνω παράδοξο φαινόμενο. Όσο αφορά την γνωστική ανάπτυξη, σύμφωνα με τον Piaget τα παιδιά (ηλικίας ετών) βρίσκονται στο στάδιο της ανάπτυξης των τυπικών λειτουργιών, στο οποίο τα υποκείμενα μπορούν να σκέφτονται λογικά για κάθε είδους πρόβλημα. Οι μαθητές βρίσκονται σε θέση να διεισδύουν στις προσωπικές τους σκέψεις και συναισθήματα, να αντιλαμβάνονται αφηρημένες έννοιες και να τοποθετούνται κριτικά πάνω σε ζητήματα διαφόρων πεδίων. 93 Όσο αφορά την κοινωνικο - συναισθηματική ανάπτυξη, αρχίζει και διαφαίνεται με σαφήνεια μια ανησυχία προς την εικόνα του εαυτού στους άλλους. Η άποψη και οι αντιδράσεις των φίλων και των συνομήλικων διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον καθορισμό της συμπεριφοράς του παιδιού. Εάν τα παιδιά έχουν καλλιεργήσει έστω και σε μικρό βαθμό την έννοια της ομαδοσυνεργασίας, παρατηρείται ότι το παιδί αυτής της ηλικίας έχει το πλεονέκτημα να δρα ατομικά με μεγαλύτερη άνεση και οικειότητα, προβάλλοντας τον εαυτό του και τις σκέψεις του και νιώθοντας ταυτόχρονα ασφάλεια ως μέλος της ομάδας. Ωστόσο, η προεφηβεία είναι η περίοδος που το άτομο αρχίζει να ανακαλύπτει, να διαπραγματεύεται και να διαμορφώνει την προσωπική του ταυτότητα. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα κι αν η συγκεκριμένη διαδικασία συνδέεται άρρηκτα και διευκολύνεται με την αίσθηση του ανήκειν σε μία ομάδα, είναι απαραίτητο να δοθεί η ευκαιρία στο παιδί αυτής της ηλικίας να εκφραστεί και να δράσει αυτοδύναμα και ανεξάρτητα από τους υπόλοιπους. Συνεπώς, είναι σημαντικό σε μια εκπαιδευτική δράση που απευθύνεται σε τέτοιες ηλικιακές ομάδες να διατηρείται μια λεπτή ισορροπία μεταξύ των ατομικών και ομαδικών δραστηριοτήτων. 93 Δάλκος Γ., «Η στρατηγική ανάπτυξης μουσειοπαιδαγωγικών προγραμμάτων για την πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση», ό.π.,

58 4.4 Η επιλογή της θεματικής/ μουσειολογικής ιδέας Καθοριστικός παράγοντας για την επιλογή της συγκεκριμένης θεματικής είναι αφενός ότι η Αλεξανδρούπολη αποτελεί ιδιαίτερη πατρίδα μου και αφετέρου η συνειδητοποίηση ότι οι περισσότεροι μαθητές αγνοούν την πλούσια τοπική ιστορία όχι μόνο της πόλης, αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Θράκης. Πρόκειται για μια ιστορική και γεωγραφική περιοχή που έχει να επιδείξει ένα ευρύ πεδίο πολιτικών και πολιτισμικών αλλαγών, ήδη από την αρχαιότητα. Η Αλεξανδρούπολη συγκεκριμένα, παρά το γεγονός ότι ιδρύθηκε μόλις πριν από 150 χρόνια, έχει να επιδείξει πλούσια ιστορία, μια και η εξελικτική πορεία της επηρεάστηκε, άλλοτε λιγότερο και άλλοτε περισσότερο από γεγονότα που κατά καιρούς συγκλόνισαν την Ελλάδα, την Βαλκανική Χερσόνησο και την Ευρώπη. 94 Το γεγονός ότι στην Αλεξανδρούπολη υπάρχουν μουσεία που προωθούν την ιστορία της πόλης και αναδεικνύουν την πολιτισμική ταυτότητα δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες για να αναπτυχθεί μια τοπική πολιτισμική ταυτότητα, η οποία ενισχύει την τοπική συνείδηση και συνοχή. Η πρόκληση για κάθε τέτοιο είδους τύπου μουσείο αποτελεί η προσέλκυση του κοινού και η ουσιαστική επικοινωνία με αυτό. Πρωταρχικός στόχος της συγκεκριμένης διπλωματικής είναι να συμβάλλει στην προσπάθεια ενός από τα τοπικά μουσεία της πόλης στην επικοινωνιακή πολιτική του και στην προώθηση των εκπαιδευτικών του προγραμμάτων. Το θέμα που επιλέχθηκε σχετίζεται άμεσα με την πολιτική του μουσείου, για το οποίο σχεδιάστηκε η μουσειοσκευή. Το Ιστορικό Μουσείου Αλεξανδρούπολης ασχολείται κατά κύριο λόγο με την προώθηση της ιστορίας της πόλης. Συνεπώς, το θέμα της μουσεισκευής δεν θα μπορούσε πάρα να ασχολείται με ένα θέμα που να συνάδει με τη γενική πολιτική του μουσείου. Η θεματική που διαπραγματεύεται η μουσειοσκευή αφορά στην ίδρυση της Αλεξανδρούπολης και στην κοινωνικό-οικονομική άνθηση της πόλης τα πρώτα χρόνια ύπαρξης της. Συγκεκριμένα, η χρονική περίοδος που διαπραγματεύεται η μουσειοσκευή εκτείνεται από το έτος ίδρυσης της πόλης, 1870 έως τις 14 Μαΐου 1920, ημερομηνία προσάρτησης της πόλης στο ελληνικό κράτος. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια εκπαιδευτική προσέγγιση ενός μέρους της ιστορίας της πόλης, που συνήθως οι μαθητές αγνοούν ή γνωρίζουν μερικώς. 94 Νικόλαος Πινάτζης, «Πρόλογος» στο Αλεξανδρούπολη- Οικονομική ζωή, Χ. Ζαφείρης (επιμ.), (Αλεξανδρούπολη: Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης,, 2015), 7. 59

59 Για να μπορεί να γίνει σαφές το πλαίσιο στο οποίο θα κινηθεί η μουσειοσκευή, αλλά και τα επίκαιρα ζητήματα που μπορεί να θιχθούν μέσα από αυτήν είναι απαραίτητο να δοθούν ορισμένα στοιχεία για την ιστορία της πόλης την περίοδο που πραγματεύεται η μουσειοσκευή. Οι ιστορικές αυτές πληροφορίες δίνονται στο κεφάλαιο 6.3, στο ενημερωτικό υποστηρικτικό έντυπο του εκπαιδευτικού, ο οποίος θα εμπεριέχεται στη μουσειοσκευή. 4.5 Εκπαιδευτικοί σκοποί της μουσειοσκευής Ο κεντρικός στόχος του εκπαιδευτικού προγράμματος είναι: Η προσωπική και συλλογική προσέγγιση της τοπικής ιστορίας από τους μαθητές, μέσω της ανάληψης ερευνητικής δράσης και παρατήρησης. Το σημαντικό είναι να διαμορφωθούν οι κατάλληλες συνθήκες προκειμένου να δοθούν τα ερεθίσματα και το κίνητρο ώστε να προκληθεί το ενδιαφέρον για την τοπική ιστορία. Βασικός στόχος αποτελεί η επικοινωνία του μουσείου και του σχολείου. Η μουσειοσκευή θέτει τις βάσεις ώστε να προσεγγιστεί σε ένα βαθμό το έργο και οι συλλογές του Ιστορικού Μουσείου Θράκης και να προσφέρει τα ερεθίσματα ώστε ο εκπαιδευτικός και οι μαθητές να επιθυμούν μια επίσκεψη σε αυτό, αναζητώντας περαιτέρω ευκαιρίες για ενασχόληση που άπτονται στην ιστορία της πόλης. Είναι απαραίτητο να επισημανθεί πως η κεντρική ιδέα του προγράμματος και ο βασικός στόχος εμπίπτουν στην ευρύτερη πολιτική του μουσείου και του τμήματος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Συγκεκριμένα, ανάμεσα στους καταστατικούς στόχους του μουσείου τίθενται η γνωριμία του κοινού με πτυχές από το πολυδιάστατο παρελθόν της πόλης, αξιοποιώντας τη διάδραση, τη ψυχαγωγία και τη βιωματική μάθηση. Η συγκεκριμένη εκπαιδευτική μουσειοσκευή στοχεύει στην ικανοποίηση των συγκεκριμένων στόχων προκειμένου να αποτελέσει μέρος της ευρύτερης πολιτικής του μουσείου. Επιμέρους εκπαιδευτικοί στόχοι της μουσειοσκευής αναλύονται παρακάτω. Γνωστικοί στόχοι - Καλλιέργεια της παρατήρησης των λεπτών οπτικών ερεθισμάτων που διαμορφώνουν διαφορετικά νοήματα - Ανάπτυξη μεταγνωστικών μηχανισμών. Απόδοση αξίας στην αντιληπτική εμπειρία και προσωπική πρόσληψη μηνυμάτων. 60

60 - Εμπλουτισμός του λεξιλογίου των μαθητών με λέξεις και εκφράσεις που σχετίζονται με την τοπική ιστορία, παρέχοντας ευκαιρίες για συζήτηση και επικοινωνία - Παροχή ερεθισμάτων, ώστε να διευρυνθεί η εικόνα που έχουν οι μαθητές για την τοπική ιστορία και να δημιουργήσουν συνδέσεις με την εθνική και την παγκόσμια ιστορία. - Αναθεώρηση στρεβλών εικόνων και άρση στερεότυπων που σχετίζονται με την ιστορία τη πόλης, προσφέροντας πηγές ώστε οι μαθητές να θέσουν τις δικές τους βάσεις για τη γεφύρωση του παρελθόντος με το παρόν. Κοινωνικό- συναισθηματικοί στόχοι - Ανάπτυξη της ομαδοσυνεργατικότητας με ταυτόχρονη διατήρηση της ατομικής ταυτότητας. Ανάπτυξη αλληλεπίδρασης στον χώρο, συνεργασίας, ομαδικού πνεύματος. - Καλλιέργεια της ενσυναίσθησης (ταύτιση, μίμηση) - Έκφραση συναισθημάτων που προκύπτουν από ένα οπτικό ερέθισμα (λεκτική, κινησιολογική) - Ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης και της θετικής αυτό- αντίληψης - Καλλιέργεια ελεύθερης και δημοκρατικής έκφρασης - Προώθηση της ανάπτυξης της φαντασίας και της δημιουργικότητας, ώστε στο πλαίσιο των παραδοχών που οριοθετούνται από την ιστορία και συνδυάζοντας τη φαντασία με τη πραγματικότητα, οι μαθητές να κατανοήσουν τις ποιοτικές εκφάνσεις του κόσμου, αλλά και της πολιτισμικής ταυτότητάς τους. - Συμβολή και ευαισθητοποίηση των παιδιών για ανάληψη ερευνητικής δράσης, στην ανακάλυψη δεδομένων σχετικά με την ιστορία του τόπου - στην ευαισθητοποίησή τους για ζητήματα τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς Ψυχοκινητικοί στόχοι - Εξοικείωση με το σώμα τους και γνωριμία με τις δυνατότητες έκφρασης που προσφέρει αυτό - Ανάπτυξη μη λεκτικής επικοινωνίας (εκφραστική- δημιουργική κίνηση) - Ανάπτυξη κιναισθητικής αντίληψης και ικανότητες συντονισμού - Αξιοποίηση του ενθουσιασμού και του ενδιαφέροντος των παιδιών για χειραπτικές δραστηριότητες, έτσι ώστε να προσεγγίσουν την ιστορία της πόλης, βλέποντας και αγγίζοντας αντικείμενα σχετικά με αυτή - στην ανάπτυξη δεξιοτήτων (π.χ κατασκευή, παιχνίδια δράσης με κινητικό και συμβολικό χαρακτήρα) 61

61 Κεφάλαιο 5. Η προκαταρκτική αξιολόγηση ως διαμορφωτικός παράγοντας στον σχεδιασμό της μουσειοσκευής 5.1 Η αξία της αξιολόγησης και η σημασία της προκαταρκτικής αξιολόγησης στον σχεδιασμό μιας μουσειακής ενέργειας «Τα τελευταία είκοσι χρόνια το επίκεντρο της αξιολόγησης έχει μεταφερθεί από το «τι κάνουν τα εκθέματα» στο «πώς τα αντιλαμβάνονται οι επισκέπτες» και στο πως αυτοί κατασκευάζουν μηνύματα επηρεασμένοι από αυτά.» 95 Με τις σύγχρονες μουσειολογικές προσεγγίσεις, η επικοινωνία του μουσείου με το κοινό έχει αναχθεί σε πρώτο και σημαντικό ζήτημα της μουσειακής πολιτικής. Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες, όπως και οι εκθέσεις σχεδιάζονται ώστε να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες, στις γνώσεις και στις εμπειρίες μέσα από την ενεργητική συμμετοχή και ψυχαγωγία. 96 Για τον λόγο αυτό, η αξιολόγηση αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία για την ανατροφοδότηση των σχεδιαστών για την ανάπτυξη, βελτίωση ή την τροποποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Με τον όρο «αξιολόγηση» μιας µουσειακής έκθεσης ή μιας εκπαιδευτικής δραστηριότητας νοείται η συστηματική συλλογή πληροφοριών για τη στάση, τις απόψεις και την αντίδραση του κοινού ως προς το υπό αξιολόγηση αντικείμενο καθώς και ο έλεγχος της ποιότητάς του.» 97 Η αξιολόγηση μπορεί να προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες και ιδέες για τη βελτίωση των εκθέσεων, δραστηριοτήτων και υπηρεσιών του μουσείου και να συνεισφέρει άμεσα στην ανάπτυξη μελλοντικών σχεδίων. Μπορεί να βοηθήσει τον οργανισμό να κατανοήσει καλύτερα τους επισκέπτες του αλλά και αυτούς που δεν τον επισκέπτονται και να θέσει τις κατάλληλες βάσεις για την ανάπτυξη ενός ουσιαστικού διαλόγου. 98 Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, αλλά κυρίως στο εξωτερικό έχουν πραγματοποιηθεί εντεταμένες έρευνες και επιστημονικές εργασίες σχετικά με την αξιολόγηση στα μουσεία. Το γεγονός αυτό έχει διαμορφώσει τις κατάλληλες συνθήκες ώστε να υφίστανται διαφορετικά επίπεδα ανάγνωσης, τα οποία επιτρέπουν την 95 Μαρία Οικονόμου, Μουσείο: αποθήκη ή ζωντανός οργανισμός; Μουσειολογικοί προβληματισμοί και ζητήματα. (Αθήνα: Κριτική, 2003), Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Βιβλίο για τον εκπαιδευτικό. Ανακαλύπτοντας το παρελθόν, Ναλμπάντης Δ. (επιμ.), (Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού, χ.χ). 97 Ό.π., Μαρία Οικονόμου, Μουσείο: αποθήκη ή ζωντανός οργανισμός; Μουσειολογικοί προβληματισμοί και ζητήματα, ό.π.,

62 εμβάθυνση και τη καλύτερη κατανόηση ποιοτικών λεπτομερειών και αποχρώσεων του ζητήματος. Έτσι, η Paulette M. McManus διακρίνει τη μουσειακή αξιολόγηση σε τέσσερις ευρείς τομείς: το επικοινωνιακό πλαίσιο, στο οποίο εξετάζεται η σύνδεση της επικοινωνίας του επισκέπτη με την έκθεση υπό το πρίσμα ασαφών αντιλήψεων για τη μάθηση το εκπαιδευτικό πλαίσιο, στο οποίο ενυπάρχουν κατάλοιπα μιας αυστηρά διδακτικής αντίληψης για την εκπαιδευτική αποστολή του μουσείου το πλαίσιο του μάρκετινγκ, στο οποίο ενεργοποιούνται μηχανισμοί της πολιτιστικής διαχείρισης για τη διερεύνηση της βάσης των επισκεπτών τέλος, το οικονομό- απολογιστικό πλαίσιο, στο οποίο η αξιολόγηση συντελείται με βάση το κριτήριο της οικονομικής αποδοτικότητας, το οποίο χρησιμοποιείται ως τεκμήριο για την ανάπτυξη μιας κεντρικής κυβερνητικής πολιτικής. 99 Η πολυδιάστατη αυτή διάκριση των διάφορων τομέων τη μουσειακής αξιολόγησης αναδεικνύει την αξία αλλά και τον περίπλοκο χαρακτήρα της. Είναι σημαντικό να υπάρχει η συνείδηση του μεγέθους και της σημασίας κάθε αξιολογικής ενέργειας, όπως και η στοχοθεσία της. Επίσης, στη διαδικασία της μουσειακής αξιολόγησης καθοριστική σημασία διαδραματίζει το κοινό στο οποίο απευθύνεται η υπό αξιολόγηση μουσειακή ενέργεια. «Η κυρίαρχη θέση του μαθητευόμενου στην εκπαιδευτική διαδικασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα οι διαδικασίες αξιολόγησης να αποτελέσουν αναπόσπαστο τμήμα κάθε εκπαιδευτικού σχεδιασμού και ως τέτοιες να υιοθετηθούν από όλους τους φορείς που σχεδιάζουν και υλοποιούν «ταξίδια» στο παρελθόν.» 100 Η μουσειακή αξιολόγηση διακρίνεται σε τρία στάδια. Είναι σημαντικό κάθε έκθεση, εκπαιδευτικό πρόγραμμα και γενικότερα κάθε μουσειακή ενέργεια να περιλαμβάνει τις τρείς μορφές αξιολόγησης, την προκαταρκτική, τη διαμορφωτική και τη τελική. Οι τρεις αυτές κατηγορίες αναφέρονται στα στάδια ανάπτυξης και υλοποίησης του μουσειακού έργου, παρέχοντας την ευκαιρία να δοκιμαστεί η αποτελεσματικότητα των μηνυμάτων και των ερμηνευτικών προσεγγίσεων 101 Η προκαταρκτική αξιολόγηση συμπίπτει με τη σύλληψη της βασικής ιδέας του εκπαιδευτικού προγράμματος. Οι πληροφορίες που συλλέγονται στο συγκεκριμένο στάδιο συμβάλλουν στη διαμόρφωση του προγράμματος με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Πρόκειται για τον τύπο αξιολόγησης που παρέχει τον κατάλληλο μηχανισμό για να ελέγξει ο μουσειολόγος ή μουσειοπαιδαγωγός τις υποθέσεις που έχει κάνει για το κοινό στο οποίο απευθύνεται, είτε πρόκειται για υποθέσεις για το τι γνωρίζουν, αισθάνονται ή 99 Paulette M. McManus, «Σκέψεις για την αξιολόγηση στα μουσεία», Τετράδια Μουσειολογίας, τχ. 6, 2009, Νίκη Νικονάνου και Κώστας Κασβίκης, (2008) «Εκπαιδευτικά ταξίδια στο χρόνο: παρελθόν-παρόνμέλλον», ό.π., Phil Bull, A beginner s guide to evaluation, στο The Educational Role of the Museum, Hooper Greenhill E. (ed.). London: Routledge, 1994,

63 καταλαβαίνουν για ένα θέμα, είτε αφορούν υποθέσεις για τον καλύτερο τρόπο οργάνωσης του υλικού σε µία έκθεση. 102 Η αξία της προκαταρκτικής αξιολόγησης διαφαίνεται στο γεγονός ότι μέσα από τη συγκεκριμένη διαδικασία προσεγγίζεται μια περιορισμένη βέβαια- εικόνα των γνώσεων, των παρανοήσεων, των αποριών και των προβληματισμών του κοινού για ένα συγκεκριμένο ζήτημα. 103 Σημαντικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι τα στοιχεία αυτά δίνονται πριν τον σχεδιασμό της έκθεσης/ μουσειοσκευής, γεγονός που επιτρέπει την εμβάθυνση του σχεδιαστή στην επικοινωνία των εκθεμάτων με το κοινό. Βασικός στόχος της προκαταρκτικής αξιολόγησης είναι να ανιχνεύσει, να διερευνήσει και να ταυτοποιήσει τα πιθανά προβλήματα που μπορεί να προκύψουν σχετικά με τον αντίχτυπο που θα έχουν στο κοινό. Ο διαγνωστικός αυτός χαρακτήρας της προκαταρκτικής αξιολόγησης προσφέρει την ευκαιρία της προσαρμοστικότητας και της τροποποίησης του υλικού, ανάλογα με τα αποτελέσματα της αξιολόγησης. Ένα από τα ποικίλα παραδείγματα που αναδεικνύουν την αξία της προκαταρκτικής αξιολόγησης είναι ο σχεδιασμός και η οργάνωση της έκθεσης του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηγουμενίτσας. 104 Η προκαταρκτική αξιολόγηση που πραγματοποιήθηκε με τη μορφή ερωτηματολογίων σε μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης του νομού Θεσπρωτίας διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην διάκριση των θεματικών ενοτήτων. Συγκεκριμένα, σε σχετική ερώτηση οι μαθητές επέλεξαν θεματικές ενότητες που προσφέρουν μια συνθετική παρουσίαση επιλεγμένων θεμάτων (όπως για παράδειγμα ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος) και όχι ενότητες βασισμένες σε τυπολογικές κατηγορίες αντικειμένων (όπως για παράδειγμα, η κεραμική). Η προτίμηση αυτή λήφθηκε σοβαρά υπόψη από τη μουσειολογική ομάδα, η οποία αποφάσισε η κεραμική να μην αποτελέσει ξεχωριστή ενότητα, αλλά να ενταχθεί στις θεματικές ενότητες του δημόσιου και του ιδιωτικού βίου. Η διαμορφωτική αξιολόγηση αφορά στην άντληση πληροφοριών κατά τον σχεδιασμό προκειμένου να διαπιστωθούν προβλήματα κατανόησης από τους συμμετέχοντες. Σε αυτό το στάδιο ανάλογα με τα αποτελέσματα της αξιολόγησης η δομή 102 Μαρία Οικονόμου, Μουσείο: αποθήκη ή ζωντανός οργανισμός; Μουσειολογικοί προβληματισμοί και ζητήματα, ό.π., Heather Hudec Evaluation: A Critical Step in Creating Effective Museum Exhibits s, 2004, διαθέσιμο στο διαδίκτυο Τα παρακάτω αποτελούν απόσπασμα από το Θεοδώρα Λάζου και Ουρανία Πάλλη, «Προκαταρκτική έρευνα για τη διερεύνηση της σχέσης μαθητών- μουσείου, στο πλαίσιο του έργου Έκθεση Αρχαιολογικού Μουσείου Ηγουμενίτσας», Τετράδια Μουσειολογίας, τ. 6, 2009,

64 και οι δραστηριότητες μπορούν να προσαρμοστούν και να αναδιαμορφωθούν. Τέλος, η ολική αξιολόγηση σχετίζεται με τη συνολική εμπειρία των συμμετεχόντων και τις λεπτές ποιότητες του εκπαιδευτικού προγράμματος. Στόχος δε αποτελεί τόσο η βελτίωση του συγκεκριμένου εκπαιδευτικού προγράμματος όσο η άντληση πληροφοριών για επόμενα προγράμματα ή αναδιαμόρφωση του ίδιου σε άλλη χρονική περίοδο. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για τη διαδικασία της αξιολόγησης ποικίλλουν και κατηγοριοποιούνται ανάλογα με το αν προσφέρουν ποσοτικές ή ποιοτικές πληροφορίες. Μερικά από αυτά είναι το ερωτηματολόγιο, η συνέντευξη, η παρατήρηση, η φωτογραφία, η βιντεοσκόπηση, βιβλίο επισκεπτών. Η επιτυχία μιας ολοκληρωμένης αξιολογικής διαδικασίας βρίσκεται στη χρήση ενός συνδυασμού ποσοτικών και ποιοτικών εργαλείων και στην μετέπειτα ορθή ανάλυση των αποτελεσμάτων. 5.2 Ερωτηματολόγια εκπαιδευτικών Η ποιότητα της έρευνας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο που σχεδιάζεται η μεθοδολογία της και συλλέγονται τα δεδομένα στην πράξη. Γι αυτόν το λόγο η επιλογή των κατάλληλων μεθόδων και η σωστή χρήση τους είναι καθοριστικής σημασίας. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την πραγματοποίηση οποιασδήποτε μορφής αξιολόγησης είναι ποικίλα και προσφέρουν ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα. Στην πρώτη περίπτωση τα δεδομένα είναι αριθμητικές παρατηρήσεις και μεταβλητές μετρήσεις. Στη δεύτερη περίπτωση τα δεδομένα δεν μπορούν να είναι αριθμοί αλλά λέξεις. Συνεπώς, τα ποιοτικά δεδομένα μπορούν να χαρακτηριστούν ως τα ονόματα των δυνατών ταξινομήσεων των παρατηρήσεων. Είναι σημαντικό να επισημανθεί πως όλες οι τεχνικές προσφέρουν χρήσιμα δεδομένα, καθώς αποτελούν διαφορετικές μορφές προσέγγισης της γνώσης. Σύμφωνα με τον Hein (1994), δεν υπάρχει «σωστή» και «λάθος» τεχνική, αλλά ποια τεχνική χρησιμοποιείται σε κάθε περίπτωση. Η επιλογή της κατάλληλης τεχνικής εξαρτάται από το ζήτημα το οποίο τίθεται προς αξιολόγηση, το κοινό, στο οποίο απευθύνεται και τις επαγγελματικές απόψεις αλλά και προσωπικές επιλογές των ανθρώπων που αποτελούν την ομάδα σχεδιασμού. 105 Συνεπώς, υπάρχει μια σειρά εργαλείων, τα οποία ενδείκνυνται ως τα καταλληλότερα ανάλογα με τους στόχους και τις συνθήκες. Τα εργαλεία αυτά είναι 105 George E. Hein, «Evaluation of museum programmes and exhibits», στο The Educational Role of the Museum, Hooper Greenhill E. (ed.). London: Routledge, 1994,

65 ερωτηματολόγια, προσωπικές συνεντεύξεις, συζητήσεις σε μικρές ομάδες (focus group), παρατήρηση. Τα ερωτηματολόγια εμπίπτουν στην κατηγορία ποσοτικής έρευνας, ενώ τα υπόλοιπα εργαλεία στην κατηγορία της ποιοτικής. Λόγω της πολυπλοκότητας των παραγόντων είναι θεμιτό να χρησιμοποιείται ένας συνδυασμός των ποσοτικών και ποιοτικών εργαλείων (μεικτή έρευνα). Η ερευνητική μέθοδος που επιλέχθηκε και χρησιμοποιήθηκε στην προκαταρκτική αξιολόγηση στη συγκεκριμένη διπλωματική είναι η ποσοτική, καθώς αυτή επιτρέπει την εύκολη καταγραφή των δεδομένων και τη γρήγορη εξαγωγή των συμπερασμάτων. Η μέθοδος που κρίθηκε καταλληλότερη είναι το ερωτηματολόγιο και για τον λόγο αυτόν από τις ερευνητικές μεθόδους που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην μουσειακή αξιολόγηση θα αναλυθεί μόνο το ερωτηματολόγιο. Το ερωτηματολόγιο αποτελεί ίσως την πιο δημοφιλή μέθοδο αξιολόγησης στα μουσεία. Ανάμεσα στα πλεονεκτήματα που προσφέρει είναι η γρήγορη και η άμεση καταγραφή χαρακτηριστικών των ερωτώμενων, το κοινό πλαίσιο αναφοράς των συμμετεχόντων μέσω της τυποποίησης των ερωτήσεων, η εύκολη κωδικοποίηση των απαντήσεων και εξαγωγή συμπερασμάτων από τους ερευνητές. Επίσης, αποτελεί έναν από τους πιο οικονομικούς τρόπους συλλογής δεδομένων, ενώ παράλληλα συγκεντρώνει μεγάλο δείγμα ατόμων σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ακόμα, η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου από τους συμμετέχοντες χωρίς τη βοήθεια των ερευνητών, καθιστά αναγκαία τη μορφή ενός δομημένου αυτοσυμπληρούμενου ερωτηματολογίου με ερωτήσεις κλειστού τύπου που προσφέρει την γρήγορη συμπλήρωση των στοιχείων, επιτρέποντας ταυτόχρονα στους ερωτηθέντες να απαντούν με τον δικό τους ρυθμό. Επιπρόσθετα, η μέθοδος αυτή επιτρέπει τη συλλογή δεδομένων για περισσότερα του ενός θέματος, τα οποία μπορούν να συγκριθούν, να ομαδοποιηθούν και στη συνέχεια να αναλυθούν, προτού συγκροτήσουν τα τελικά συμπεράσματα. Τέλος, λόγω της ανωνυμίας που διαφυλάσσεται μέσω του γραπτού λόγου, διασφαλίζεται σε μεγάλο βαθμό η εγκυρότητα της έρευνας, καθώς υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα οι συμμετέχοντες να απαντήσουν με ειλικρίνεια και σοβαρότητα. Πέρα από τα πλεονεκτήματα του συγκεκριμένου εργαλείου, υπάρχουν και σημαντικά μειονεκτήματα. Για τη δημιουργία, την πιλοτική δοκιμή και την πιθανή τροποποίηση του ερωτηματολογίου απαιτείται αρκετός χρόνος. Ακόμη, απαιτείται ένας αξιόλογος αριθμός συμμετεχόντων, προκειμένου τα αποτελέσματα να ανταποκρίνονται 66

66 σε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του συνολικού πληθυσμού. 106 Τέλος, συνήθως λόγω του κλειστού τύπου ερωτήσεων δεν υπάρχει ιδιαίτερη ευελιξία στις απαντήσεις, οι οποίες είναι τυποποιημένες και δεν επιτρέπουν την περαιτέρω εμβάθυνση στα υπό έρευνα ζητήματα. Στη προκαταρκτική αξιολόγηση που πραγματοποιήθηκε για τον σχεδιασμό της μουσειοσκευής για το Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο με ερωτήσεις κυρίως κλειστού τύπου για μεγαλύτερη ευκολία των ερωτηθέντων και για τη γρηγορότερη ανάλυση των δεδομένων. Ως προς τον τύπο, χρησιμοποιήθηκαν αρκετές ερωτήσεις στην προσθετική κλίμακα κατατάξεων (κλίμακα Likert). Το ερωτηματολόγιο και η ανάλυση των δεδομένων προηγήθηκαν του σχεδιασμού, προκειμένου να ληφθούν σοβαρά υπόψη οι απόψεις των εκπαιδευτικών και βάση αυτών να διαμορφωθεί η οργάνωση και το περιεχόμενο της μουσειοσκευής. Στο στάδιο που διεξήχθη η προκαταρκτική αξιολόγηση, το μόνο στοιχείο που είχε αποφασιστεί είναι το θέμα της μουσειοσκευής. Η τοπική ιστορία είναι σε πρώτη προτεραιότητα, καθώς το Μουσείο για το οποίο προορίζεται η μουσειοσκευή αποτελεί στην ουσία ένα Μουσείο Πόλης. Στο ερωτηματολόγιο αποφασίστηκε ότι εκτός από τις προσδοκίες των εκπαιδευτικών για τη μουσειοσκευή, είναι θεμιτό να διερευνηθεί ακόμα η σχέση των εκπαιδευτικών και των μαθητών με την τοπική ιστορία, προκειμένου να προστεθούν δραστηριότητες που θα διευκόλυναν στην εξοικείωση και στην ουσιαστική επαφή με το συγκεκριμένο θέμα. Αναλυτικότερα, οι ερωτήσεις είναι οργανωμένες και ταξινομούνται σε 3 βασικούς ερευνητικούς άξονες. Άξονας Α : Διερεύνηση σχέσης των εκπαιδευτικών με τα τοπικά μουσεία της πόλης (ερωτ. 1,3,4) Άξονας Β : Ανίχνευση ενδιαφέροντος για την προσέγγιση της τοπικής ιστορίας στη σχολική τάξη (ερωτ. 2,5,6,7) Άξονας Γ : Διερεύνηση ενδιαφέροντος για τον τρόπο χρήσης, τον χαρακτήρα και το περιεχόμενο της μουσειοσκευής (ερωτ. 8,9,10,11) 106 G. Binks και D. Uzzell, «Monitoring and evaluation: the techniques», στο The Educational Role of the Museum, Hooper Greenhill E. (ed.). London: Routledge, 1994,

67 5.3 Ανάλυση των δεδομένων- Συμπεράσματα της προκαταρκτικής αξιολόγησης Στη συνέχεια παρουσιάζονται σε πίνακες συχνοτήτων τα δεδομένα του ερωτηματολογίου, τα οποία κατηγοριοποιήθηκαν και αναλύθηκαν με το στατιστικό πρόγραμμα SPSS (Statistics Data Documents). Οι στατιστικοί πίνακες ερμηνεύονται, προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα, τα οποία θα διαμορφώσουν την προκαταρκτική αξιολόγηση. Ανάλυση των πινάκων συχνοτήτων Το ερωτηματολόγιο δόθηκε σε 50 εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης της Αλεξανδρούπολης, οι οποίοι αναλαμβάνουν τάξεις Δ - ΣΤ δημοτικού. Τα ερωτηματολόγια διανεμήθηκαν σε 9 από 13 σχολεία, δηλαδή στο 70% του συνόλου των Δημοτικών της πόλης. Από την ανάλυση των δεδομένων του ερωτηματολογίου προκύπτουν τα παρακάτω συμπεράσματα. Α) Χαρακτηριστικά του δείγματος Φύλο Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Άνδρας 15 30% Γυναίκα 35 70% Σύνολο % Η πλειοψηφία του δείγματος της τάξεως του 70% είναι γυναίκες εκπαιδευτικοί. Χρόνια Υπηρεσίας Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό % % % 26 και άνω 15 30% Σύνολο % 68

68 Περίπου τα ¾ του δείγματος έχει πάνω από 16 χρόνια υπηρεσίας, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό της τάξεως του 22% έχουν εργαστεί στα σχολεία από 8 έως 15 χρόνια. Πρόσθετες Σπουδές Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Εξομοίωση 20 40% Επιμόρφωση (ΣΕΛΔΕ, ΠΕΚ, 16 32% Διδασκαλείο) Μεταπτυχιακό 11 22% Διδακτορικό 3 6% Σύνολο % Η πλειοψηφία των δείγματος (72%) έχει λάβει μέρος σε εξομοίωση και σε επιμορφώσεις, ενώ εντυπωσιακό είναι το στοιχείο ότι το 28% του συνόλου κατέχει τίτλο μεταπτυχιακού ή διδακτορικού. Έχετε παρακολουθήσει τα τελευταία 5 χρόνια σεμινάριο ή ημερίδα με θέμα την τοπική ιστορία στο σχολείο; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Ναι 26 52% Όχι 24 48% Σύνολο % Σχεδόν οι μισοί εκπαιδευτικοί του δείγματος έχουν παρακολουθήσει κάποιο σεμινάριο ή ημερίδα με θέμα την τοπική ιστορία στο σχολείο, γεγονός που αναδεικνύει ότι το μισό τουλάχιστον δείγμα είναι εξοικειωμένοι με θέματα που άπτονται στη διδασκαλία της τοπικής ιστορίας. Συμπερασματικά, η πλειοψηφία του δείγματος είναι γυναίκες εκπαιδευτικοί (70%). Το μεγαλύτερο μέρος του συνόλου έχουν πάνω από 16 χρόνια προϋπηρεσία και είναι απόφοιτοι της Παιδαγωγικής Ακαδημίας. Ένα σημαντικό ποσοστό (28%) έχει τίτλο μεταπτυχιακού ή διδακτορικού, ενώ περίπου οι μισοί έχουν παρακολουθήσει κάποιο σεμινάριο σχετικό με τη διδασκαλίας τοπικής ιστορίας. Σε γενικές γραμμές, μπορεί να 69

69 εξαχθεί το συμπέρασμα πως το δείγμα των εκπαιδευτικών έχει μεγάλη διδακτική εμπειρία, ενώ μπορεί να διακριθεί με επιφύλαξη πως ένα μεγάλο μέρος του αναζητά ευκαιρίες για κατάρτιση και επιμόρφωση. Άξονας Α : Διερεύνηση σχέσης των εκπαιδευτικών με τα τοπικά μουσεία της πόλης Ερώτηση 1: Πόσες επισκέψεις έχετε πραγματοποιήσει με τους μαθητές σας τα τελευταία 3 χρόνια σε μουσεία της πόλης; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καμία 3 6% % % 10 και άνω 4 8% Σύνολο % Η συντριπτική πλειοψηφία των εκπαιδευτικών (86%) δήλωσαν πως τα τελευταία 3 χρόνια έχουν επισκεφτεί μουσεία της πόλης με τους μαθητές του τουλάχιστον 1 έως 10 φορές, ενώ ένα 8% δήλωσε ότι έχει επισκεφτεί τουλάχιστον 10 φορές τοπικά μουσεία με την σχολική τάξη. Το ποσοστό αυτό φαίνεται να διαμορφώνει ς μια θετική πρώτη εικόνα για τη σχέση των εκπαιδευτικών και των τοπικών μουσείων. Ερώτηση 3α: Κατά τη γνώμη σας η επίσκεψη σε τοπικά μουσεία συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην ευαισθητοποίηση των παιδιών για ανάληψη ερευνητικής δράσης; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Ναι 31 62% Όχι 19 38% Σύνολο % Οι περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες θεωρούν ότι η επίσκεψη στο μουσείο συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην ευαισθητοποίηση των παιδιών για ανάληψη ερευνητικής στάσης. Το ποσοστό αυτό αναδεικνύει μια πολύ ενδιαφέρουσα πτυχή της 70

70 ποιότητας εργασίας των μουσείων της πόλης, και φανερώνει τη συνειδητότητα μεγάλου μέρους των εκπαιδευτικών του βαθύτερου εκπαιδευτικού έργου που μπορεί να επιτελέσει ένα αξιόλογο μουσείο. Ερώτηση 3β: Κατά τη γνώμη σας η επίσκεψη σε τοπικά μουσεία συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην ενεργό συμμετοχή στη διαδικασία της μάθησης; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Ναι 35 70% Όχι 15 30% Σύνολο % Περίπου τα 2/3 των εκπαιδευτικών θεωρούν ότι η επίσκεψη στο μουσείο συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην ενεργό συμμετοχή των μαθητών στη διαδικασία της μάθησης. Πρόκειται για ακόμη ένα θετικό στοιχείο που σημειώνουν οι εκπαιδευτικοί όσον αφορά την ποιότητα του έργου των μουσείων της Αλεξανδρούπολης, τα οποία φαίνεται να διαμορφώνουν το κατάλληλο κλίμα, χρησιμοποιώντας σύγχρονες μουσειοπαιδαγωγικές αρχές ώστε να πετύχουν ένα άρτιο αποτέλεσμα. Ερώτηση 3γ: Κατά τη γνώμη σας η επίσκεψη σε τοπικά μουσεία συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη ενός κλίματος συνεργασίας και διαπροσωπικών σχέσεων; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Ναι 25 50% Όχι 25 50% Σύνολο % Αντίθετα με τους δύο παραπάνω τομείς, οι εκπαιδευτικοί φαίνεται να διχάζονται, καθώς θεωρούν πως η διαμόρφωση ενός κλίματος συνεργασίας δεν είναι από τους κυριότερους τομείς που αναπτύσσονται σε μεγάλο βαθμό κατά τη διάρκεια επίσκεψης σε ένα μουσείο. Η διάσταση των απόψεων σε αυτή την ερώτηση μπορεί να ερμηνευτεί. Το γεγονός ότι οι μισοί εκπαιδευτικοί έδωσαν αρνητική απάντηση σχετικά με την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων στον χώρο του μουσείου, δεν σημαίνει πως στα εκπαιδευτικά προγράμματα ή στις δράσεις δεν χρησιμοποιούνται ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες, παρέχοντας την ευκαιρία στους μαθητές να συνεργαστούν. Ωστόσο, μια 71

71 ερμηνεία θα μπορούσε να είναι ότι οι εκπαιδευτικοί θεωρούν πως η χρήση τέτοιων μεθόδων σε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα διάρκειας το πολύ δύο ωρών δεν είναι ικανή να οικοδομήσει στέρεες βάσεις για τη δημιουργία ενός κλίματος συνεργασίας. Πρόκειται για έναν τομέα που η ουσιαστική ανάπτυξή του απαιτεί χρόνο και υπομονή. Ερώτηση 3δ: Κατά τη γνώμη σας η επίσκεψη σε τοπικά μουσεία συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη ενδιαφέροντος για γνωστικά θέματα; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Ναι 36 72% Όχι 14 28% Σύνολο % Είναι πολύ ενδιαφέρον και εξίσου σημαντικό ότι οι εκπαιδευτικοί δείχνουν να κατανοούν πως η επίσκεψη σε ένα μουσείο δεν δίνει μόνο απαντήσεις αλλά δημιουργεί και ερωτήματα. Το 72% των ερωτηθέντων απάντησε θετικά στο αν το μουσείο μπορεί να συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη ενδιαφέροντος για γνωστικά θέματα. Στόχος του μουσείου είναι να δίνει ερεθίσματα, να προκαλεί ερωτήματα και προβληματισμό χωρίς απαραίτητα να δίνει και τις απαντήσεις για ένα θέμα γνωστικού περιεχομένου. Το σύγχρονο μουσείο προκαλεί την περιέργεια και δίνει το κίνητρο και το έναυσμα στους επισκέπτες να αναζητήσουν, να ανακαλύψουν και να εντοπίσουν είτε στον χώρο του μουσείου, είτε και έξω από αυτό τις απαντήσεις που ψάχνουν. Ερώτηση 3ε: Κατά τη γνώμη σας η επίσκεψη σε τοπικά μουσεία συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην βελτίωση δεξιοτήτων (π.χ. παρατηρητικότητας); Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Ναι 32 64% Όχι 18 36% Σύνολο % Το 64% του συνόλου των ερωτηθέντων θεωρεί πως το μουσείο μπορεί να διαδραματίσει θετικό ρόλο στην ανάπτυξη και βελτίωση δεξιοτήτων των μαθητών, όπως η παρατηρητικότητα. Για ακόμη μια φορά πως οι εκπαιδευτικοί φαίνεται πως έχουν αρχίσει 72

72 να απεγκλωβίζονται από την εικόνα του παραδοσιακού μουσείου, το οποίο κατά κύριο λόγο παρείχε πληροφορίες και γνώσεις. Ερώτηση 4α : Σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι η απόσταση μουσείου- σχολείου συντελεί στο να μην πραγματοποιηθεί επίσκεψη σε μουσείο; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 8 16% Λίγο 22 44% Πολύ 17 34% Πάρα πολύ 3 6% Σύνολο % Οι μισοί περίπου (60%)εκπαιδευτικοί δηλώνουν ότι η απόσταση του μουσείου από το σχολείο δεν αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την μη πραγματοποίηση επίσκεψης σε μουσείο. Ωστόσο, ένα σημαντικό ποσοστό του 40% διαφωνεί, δηλώνοντας πως η απόσταση μπορεί να αποτελεί ικανό παράγοντα αναβολής μιας τέτοιας επίσκεψης. Η διάσταση των απόψεων μπορεί να οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην απόσταση του κάθε σχολείου από το κέντρο, όπου στεγάζονται τα τρία από τα τέσσερα μουσεία της πόλης. Ωστόσο, το ζήτημα αυτό κρίνεται σε μεγάλο βαθμό και από τη στάση του κάθε εκπαιδευτικού σχετικά με τον χρόνο που επιθυμεί να αφιερώσει και τον βαθμό που ο ίδιος θεωρεί ωφέλιμη μια τέτοιου είδους επίσκεψη. Ερώτηση 4β : Σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι η πίεση της σχολικής ύλης συντελεί στο να μην πραγματοποιηθεί επίσκεψη σε μουσείο; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 14 28% Λίγο 25 50% Πολύ 7 14% Πάρα πολύ 4 8% Σύνολο % 73

73 Το 78% των εκπαιδευτικών απαντά πως η πίεση της σχολικής ύλης δεν αποτελεί σημαντικό παράγοντα ώστε να εμποδίσει μια επίσκεψη σε μουσείο! Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό αν αναλογιστεί κανείς πως τα τελευταία χρόνια η κύρια αιτία που επικαλούνταν οι εκπαιδευτικοί και αρνούνταν την πραγματοποίηση κάποιας δράσης ή προγράμματος ήταν η έλλειψη χρόνου λόγω της υπερβολικής ύλης. Ερώτηση 4γ : Σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι η δυσκολία προετοιμασίας των μαθητών επίσκεψη συντελεί στο να μην πραγματοποιηθεί επίσκεψη σε μουσείο; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 14 28% Λίγο 19 38% Πολύ 15 30% Πάρα πολύ 2 4% Σύνολο % Το 66% του συνόλου απάντησαν πως η δυσκολία προετοιμασίας των μαθητών πριν την επίσκεψη στο μουσείο δεν αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τη μη πραγματοποίησή της. Ωστόσο ένα σημαντικό ποσοστό της τάξεως του 34% απάντησε πως η προετοιμασία τους δυσκολεύει σε βαθμό που να αποτελεί εμπόδιο στην επίσκεψη ενός μουσείου. Ερώτηση 4δ : Σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι η επιλογή άλλων χώρων εκτός σχολείου (π.χ. θέατρο, κινηματογράφος) συντελεί στο να μην πραγματοποιηθεί επίσκεψη σε μουσείο; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 18 36% Λίγο 20 40% Πολύ 12 24% Πάρα πολύ 0 0% Σύνολο % Η πλειοψηφία των εκπαιδευτικών δήλωσαν πως οι εναλλακτικές εκπαιδευτικές επιλογές που προσφέρονται εκτός σχολείου δεν αποτελούν ικανό παράγοντα ώστε να μην πραγματοποιήσουν μια επίσκεψη στο μουσείο μαζί με την τάξη τους. Το στοιχείο αυτό 74

74 αναδεικνύει και το έδαφος που έχει κερδίσει το μουσείο τα τελευταία χρόνια παρά την αύξηση του ανταγωνισμού των επιλογών ψυχαγωγίας. Αναφορικά με τον Α Άξονα, ο οποίος σχετίζεται με τον εντοπισμό του βαθμού εξοικείωσης των εκπαιδευτικών της Αλεξανδρούπολης με τα τοπικά μουσεία και την ανίχνευση της σχέσης τους, παρατηρείται ότι οι επισκέψεις σχολικών τάξεων σε μουσεία της πόλης έχει ενταχθεί σε μεγάλο βαθμό στην σχολική πραγματικότητα, καθώς το 94% των εκπαιδευτικών δήλωσε ότι πραγματοποίησε τουλάχιστον 1 ή περισσότερες επισκέψεις. Εντυπωσιακό είναι επίσης το στοιχείο ότι οι μισοί εκπαιδευτικοί του δείγματος επισκέφτηκαν τα τοπικά μουσεία από 4 έως και περισσότερες από 10 φορές. Σημαντικό στοιχείο για την κατανόηση της ποιότητας της σχέσης των εκπαιδευτικών με τα μουσεία της πόλης αποτελεί ότι σχεδόν τα 2/3 του δείγματος θεωρούν ότι η επίσκεψη στο μουσείο συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην πρόκληση ενδιαφέροντος των μαθητών για γνωστικά θέματα, στη βελτίωση των δεξιοτήτων τους, στην ανάληψη ερευνητικής δράσης, όπως επίσης και στην ενεργή εμπλοκή τους στη διαδικασία μάθησης. Το γεγονός αυτό επιτρέπει να εξαχθεί το συμπέρασμα πως η αξιολόγηση που ασκούν οι εκπαιδευτικοί ως προς την ποιότητα του παιδαγωγικού έργου των μουσείων της πόλης είναι θετική. Τέλος, στην ανίχνευση πιθανών αιτιών ικανών να στερήσουν από τους μαθητές μια επίσκεψη σε τοπικά μουσεία φαίνεται ότι η απόσταση του μουσείου-σχολείου καταλαμβάνει την πρώτη θέση με το 40% των εκπαιδευτικών να δηλώνει ότι πρόκειται για έναν αρκετά σημαντικό παράγοντα για την πραγματοποίηση ή μη μιας επίσκεψης σε μουσείο. Ακολουθεί η δυσκολία προετοιμασίας των μαθητών πριν την επίσκεψη με 34% των εκπαιδευτικών να δηλώνει ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για την λήψη μιας τέτοιας απόφασης. Ωστόσο, είναι σημαντικό να επισημανθεί πως τα ποσοστά που διαμορφώνουν το τελευταίο συμπέρασμα είναι ισχνά. Τα ποσοστά αυτά μπορούν να αιτιολογηθούν είτε από το γεγονός ότι αρχίζει και δημιουργείται μια τάση συχνότερων επισκέψεων σε τοπικά μουσεία από σχολικές τάξεις, είτε ότι υπάρχουν επικρατέστερες αιτίες που δεν έχουν ληφθεί υπόψη στο συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο. 75

75 Άξονας Β Ανίχνευση ενδιαφέροντος για την προσέγγιση της τοπικής ιστορίας στη σχολική τάξη και στο μουσείο Ερώτηση 2: Σε ποιο βαθμό κρίνετε πως είναι απαραίτητες μουσεία για την προσέγγιση του παρελθόντος από τους μαθητές; οι επισκέψεις σε τοπικά Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 0 0% Λίγο 0 0% Πολύ 18 36% Πάρα πολύ 32 64% Σύνολο % Το σύνολο των εκπαιδευτικών θεωρούν πως η επίσκεψη σε τοπικά μουσεία είναι απαραίτητη για την προσέγγιση του παρελθόντος. Η ερώτηση αυτή αναδεικνύει με σαφήνεια ότι η πλειοψηφία τουλάχιστον των εκπαιδευτικών συνειδητοποιεί την αξία του μουσείου στην προσέγγιση της ιστορίας και σε μια διαφοροποιημένη διδασκαλία της ιστορίας. Ερώτηση 5: Με ποιο θέμα από αυτά που προσφέρουν τα μουσεία της Αλεξανδρούπολης θα σας ενδιέφερε να εργαστεί η τάξη σας; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Περιβάλλον 4 8% Ήθη και έθιμα 10 20% Ιστορία της πόλης (τοπική 34 68% ιστορία) Θρησκεία 2 4% Σύνολο % Σχεδόν τα 2/3 των ερωτηθέντων απάντησαν πως το θέμα με το οποίο θα τους ενδιέφερε να εργαστεί η τάξη τους αναλογικά με αυτά που προσφέρουν τα μουσεία της πόλης είναι η τοπική ιστορία. Ακολουθούν τα ήθη και έθιμα(20%), το περιβάλλον (8%) και η τέλος η 76

76 θρησκεία (4%). Παρατηρείται μια στροφή στις θεματικές που επιλέγουν οι εκπαιδευτικοί να εργαστούν με τις τάξεις τους, καθώς μέχρι πρόσφατα η πλειοψηφία προτιμούσε προγράμματα, εργασίες και δράσεις που αφορούσαν το περιβάλλον 107. Η αλλαγή αυτή μπορεί πιθανότητα να οφείλεται τόσο στην επικοινωνιακή πολιτική των μουσείων λαογραφικού και ιστορικού χαρακτήρα της πόλης, όσο και στην προσπάθεια της Περιφερειακής Ενότητας Έβρου σε συνεργασία με την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Έβρου να προωθήσουν τον πολιτισμό του τόπου, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την εκπαιδευτική δράση με τίτλο «Η Νίκη πάει Σαμοθράκη». 108 Ερώτηση 6: Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι μαθητές σας έχουν καλή γνώση της τοπικής ιστορίας; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 7 14% Λίγο 34 68% Πολύ 9 18% Πάρα πολύ 0 0% Σύνολο % Η συντριπτική πλειοψηφία (82%) των εκπαιδευτικών απαντούν πως οι μαθητές τους δεν έχουν καλή γνώση της τοπικής ιστορίας, αναδεικνύοντας το ζήτημα της έλλειψης της πρέπουσας προσοχής που οφείλει η εκπαίδευση να παρέχει στην τοπική πολιτιστική κληρονομιά. 107 Σε σχετική πτυχιακή εργασία με θέμα «Προγράμματα Δραστηριοτήτων- Απόψεις Εκπαιδευτικών Αλεξανδρούπολης» το 75% του συνόλου των ερωτηθέντων εκπαιδευτικών απάντησε πως κατά τη χρονική περίοδο εκπόνησαν προγράμματα Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ενώ σχεδόν οι μισοί (46,7%) είχαν εκπονήσει προγράμματα που αφορούσαν τον πολιτισμό. Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Καργούδη Βικτωρία, «Προγράμματα Δραστηριοτήτων- Απόψεις Εκπαιδευτικών Αλεξανδρούπολης», αδημοσίευτη πτυχιακή εργασία, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Σχολή Επιστημών Αγωγής, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πρόκειται για ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που άρχισε τη σχολική χρονιά , με κύριο στόχο την εξοικείωση των μαθητών με τη Νίκης της Σαμοθράκης ως έκθεμα - έργο γλυπτικής - εικόνα θεότητας- ανασκαφικό εύρημα- αναθηματικό γλυπτό. Το πρόγραμμα που στέφθηκε την πρώτη χρονιά με μεγάλη επιτυχία συνεχίζει ως και σήμερα, ενώ αξίζει να σημειωθεί πως για την εκπόνησή του διατίθεται σχετική μουσειοσκευή. Για περισσότερες πληροφορίες βλ. %B1%CE%BC%CE%BC%CE%B1- %CE%97%20%CE%9D%CE%AF%CE%BA%CE%B7%20%CF%80%CE%AC%CE%B5%CE%B9%20%CE%A3% CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%AF%CE%BF.pdf. 77

77 Ερώτηση 7: Σε ποιο βαθμό θα σας ενδιέφερε να προσεγγιστεί η τοπική ιστορία σε συνδυασμό με το αντίστοιχο σχολικό μάθημα; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 1 2% Λίγο 0 0% Πολύ 30 60% Πάρα πολύ 19 38% Σύνολο % Η συντριπτική πλειοψηφία των εκπαιδευτικών (92% ) δήλωσε πως θα επιθυμούσε η τοπική ιστορία να συνδέεται με τη διδασκαλία της ιστορίας και το αναλυτικό πρόγραμμα, ώστε οι μαθητές να έχουν την ευκαιρία να προσεγγίζουν την ιστορία σε τοπικό, εθνικό και σε παγκόσμιο επίπεδο. Κατά τη γνώμη μου, είναι αρκετά ενδιαφέρον να αναφερθεί η υποσημείωση κάτω από τη συγκεκριμένη ερώτηση της εκπαιδευτικού που απάντησε αρνητικά σε αυτήν. Σύμφωνα με την ίδια, δεν θα την ενδιέφερε να εργαστεί με την τάξη της σε θέματα τοπικής ιστορίας και ως εκ τούτου να συνδέεται με το αντίστοιχο σχολικό μάθημα, καθώς οι μαθητές μπορούν να διδαχτούν τοπική ιστορία στο Γυμνάσιο. Αναφορικά με τον Β Άξονα, ο οποίος σχετίζεται με την ανίχνευση ενδιαφέροντος και διάθεσης για την προσέγγιση της τοπικής ιστορίας στη σχολική τάξη και στο μουσείο, παρατηρείται ότι οι συντριπτική πλειοψηφία του 68%των εκπαιδευτικών ενδιαφέρεται να εργαστεί με την σχολική τάξη με το θέμα της τοπικής ιστορίας. Πιθανοί λόγοι που οδηγούν τους εκπαιδευτικούς του δείγματος να επιλέξουν τη συγκεκριμένη θεματική μπορεί να είναι η ευαισθητοποίησή τους από τοπικούς φορείς για την προσέγγιση πολιτιστικών θεμάτων σε σχέση με τον τόπο, αλλά και το γεγονός ότι η οι ίδιοι έχουν συνείδηση ότι οι μαθητές τους δεν έχουν προσεγγίσει στον κατάλληλο βαθμό την τοπική πολιτιστική κληρονομιά. Το 82% του συνόλου απαντά πως οι μαθητές τους δεν έχουν καλή γνώση της τοπικής ιστορίας. Εντυπωσιακό είναι το στοιχείο ότι το σύνολο του δείγματος θεωρεί ότι οι επισκέψεις σε τοπικά μουσεία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι μιας ουσιαστικής προσέγγισης των μαθητών της τοπικής ιστορίας, γεγονός που αναδεικνύει τη διάθεση των εκπαιδευτικών να συνεργαστούν με τα μουσεία της πόλης. 78

78 Ωστόσο, εκτός από την εμπλοκή των μουσείων που φαίνεται να επιθυμούν οι εκπαιδευτικοί στη συγκεκριμένη εκπαιδευτική διαδικασία, το 98% των εκπαιδευτικών ενδιαφέρεται η τοπική ιστορία να προσεγγίζεται σε συνδυασμό με το αντίστοιχο σχολικό μάθημα και το αναλυτικό πρόγραμμα. Το στοιχείο αυτό υποδηλώνει ότι οι εκπαιδευτικοί ζητούν διαθέσιμο χρόνο και ορισμένες κατευθυντήριες οδηγίες για το τον τρόπο ένταξης της τοπικής ιστορίας στην σχολική πραγματικότητα. Άξονας Γ Διερεύνηση ενδιαφέροντος για τον τρόπο χρήσης, τον χαρακτήρα και το περιεχόμενο της μουσειοσκευής Ερώτηση 8: Σε ποιο βαθμό θα σας ενδιέφερε να χρησιμοποιήσετε μια μουσειοσκευή για την προετοιμασία της τάξης πριν την επίσκεψη στο μουσείο; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 0 0% Λίγο 4 8% Πολύ 29 58% Πάρα πολύ 17 34% Σύνολο % Το 92% των ερωτηθέντων απάντησε θετικά στη χρήση μουσεισκευής για την προετοιμασία της τάξης πριν την επίσκεψη στο μουσείο. Ερώτηση 9: Σε ποιο βαθμό θα σας ενδιέφερε να χρησιμοποιήσετε μια μουσειοσκευή για την εκπόνηση ενός προγράμματος δραστηριοτήτων τοπικής ιστορίας μέσα στην τάξη; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 1 2% Λίγο 5 10% Πολύ 26 52% 79

79 Πάρα πολύ 18 36% Σύνολο % Το 88% των εκπαιδευτικών απάντησε πως θα τους ενδιέφερε να χρησιμοποιήσουν μια μουσειοσκευή για την εκπόνηση ενός πολιτιστικού προγράμματος με θέμα την τοπική ιστορία. Ερώτηση 10α: Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι τα αντικείμενα (αυθεντικά, αντίγραφα) συμβάλλουν στην καλύτερη προσέγγιση της ιστορίας; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 0 0% Λίγο 1 2% Πολύ 14 28% Πάρα πολύ 35 70% Σύνολο % Σχεδόν όλοι οι εκπαιδευτικοί (98%) θεωρούν πως τα αντικείμενα (αυθεντικά ή αντίγραφα) συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην καλύτερη προσέγγιση της ιστορίας. Το 70% από αυτούς μάλιστα απάντησαν πως τα αντικείμενα διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην ποιότητα προσέγγισης της ιστορίας. Ερώτηση 10β: Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι ο χάρτης συμβάλλει στην καλύτερη προσέγγιση της ιστορίας; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 0 0% Λίγο 6 12% Πολύ 22 44% Πάρα πολύ 22 44% Σύνολο % 80

80 Το 88% των ερωτηθέντων απάντησαν πως ο χάρτης συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην καλύτερη προσέγγιση της ιστορίας, αλλά μόλις το 44% θεωρούν πως ο χάρτης αποτελεί καθοριστικό στοιχείο για τη συγκεκριμένη εκπαιδευτική διαδικασία. Ερώτηση 10γ: Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι η χρονογραμμή συμβάλλει στην καλύτερη προσέγγιση της ιστορίας; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 0 0% Λίγο 8 16% Πολύ 17 34% Πάρα πολύ 25 50% Σύνολο % Το 84% των ερωτηθέντων απάντησαν πως η χρονογραμμή συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην καλύτερη προσέγγιση της ιστορίας. Το ποσοστό μπορεί να είναι ελαφρώς μικρότερο από αυτό της προηγούμενης ερώτησης, ωστόσο οι μισοί από αυτούς θεωρούν πως η χρονογραμμή αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο για τη συγκεκριμένη εκπαιδευτική διαδικασία. Ερώτηση 10δ: Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι στατιστικοί πίνακες συμβάλλουν στην καλύτερη προσέγγιση της ιστορίας; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 3 6% Λίγο 28 56% Πολύ 11 22% Πάρα πολύ 8 16% Σύνολο % Μόλις το 38% των εκπαιδευτικών θεωρούν ότι ο στατιστικοί πίνακες συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην καλύτερη προσέγγιση της ιστορίας, ενώ η πλειοψηφία του συνόλου 81

81 απάντησε πως το συγκεκριμένο εργαλείο δεν επηρεάζει θετικά σε μεγάλο βαθμό τη εκπαιδευτική διαδικασία. Ερώτηση 10ε: Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι φωτογραφίες συμβάλλουν στην καλύτερη προσέγγιση της ιστορίας; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 0 0% Λίγο 2 4% Πολύ 18 36% Πάρα πολύ 30 60% Σύνολο % Η συντριπτική πλειοψηφία της τάξεως του 96% απάντησε πως οι φωτογραφίες αποτελεί πολύτιμο εκπαιδευτικό εργαλείο. Είναι ένα από τα υψηλότερα ποσοστά που σημειώνονται σχετικά με τα εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για μια ουσιαστική προσέγγιση της ιστορίας, με το 60 % των ερωτηθέντων να θεωρούν ότι οι φωτογραφίες μπορούν να καθορίσουν σε πολύ σημαντικό βαθμό την εν λόγω εκπαιδευτική διαδικασία. Ερώτηση 10στ: Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι πρωτογενείς/ δευτερογενείς μαρτυρίες συμβάλλουν στην καλύτερη προσέγγιση της ιστορίας; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 0 0% Λίγο 1 2% Πολύ 16 32% Πάρα πολύ 33 66% Σύνολο % Η συντριπτική πλειοψηφία των εκπαιδευτικών (98%) θεωρεί πως πρωτογενείς/ δευτερογενείς μαρτυρίες συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην καλύτερη προσέγγιση της 82

82 ιστορίας. Το 66% από αυτούς μάλιστα απάντησαν πως οι μαρτυρίες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην ποιότητα προσέγγισης της ιστορίας. Ερώτηση 10ζ: Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι το ηχητικό υλικό (π.χ. ταινίες)συμβάλλουν στην καλύτερη προσέγγιση της ιστορίας; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 0 0% Λίγο 2 4% Πολύ 14 28% Πάρα πολύ 34 68% Σύνολο % Το 96% των εκπαιδευτικών απάντησε ότι το ηχητικό υλικό (π.χ. ταινίες)συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην καλύτερη προσέγγιση της ιστορίας, ενώ μόλις 2 θεωρούν πως το συγκεκριμένο εργαλείο δεν επηρεάζει σημαντικά την εκπαιδευτική διαδικασία. Ερώτηση 11α: Σε ποιο βαθμό οι προτεινόμενες δραστηριότητες της μουσειοσκευής θα προτιμούσατε να αφορούν στην πληροφόρηση των μαθητών σχετικά με ζητήματα της τοπικής ιστορίας; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 0 0% Λίγο 3 6% Πολύ 24 48% Πάρα πολύ 23 46% Σύνολο % Το 94% των εκπαιδευτικών δηλώνει πως προτιμούν οι δραστηριότητες της μουσειοσκευής να αφορούν στην πληροφόρηση των μαθητών σχετικά με ζητήματα της τοπικής ιστορίας. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί πως ένα μικρό ποσοστό της τάξεως του 6% δηλώνει πως οι δραστηριότητες δεν χρειάζεται να είναι σε μεγάλο βαθμό γνωστικού 83

83 χαρακτήρα. Πρόκειται για μια θετική εικόνα, καθώς διαφαίνεται πως έστω και ένα μικρό ποσοστό των εκπαιδευτικών αρχίζουν να αποκτούν συνειδητότητα της αξίας των υπόλοιπων εκπαιδευτικών στόχων (συναισθηματικοί, ψυχοκινητικοί). Ερώτηση 11β: Σε ποιο βαθμό οι προτεινόμενες δραστηριότητες της μουσειοσκευής θα προτιμούσατε να αφορούν στην ανακάλυψη δεδομένων σχετικά με την ιστορία του τόπου; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 1 2% Λίγο 3 6% Πολύ 20 40% Πάρα πολύ 26 52% Σύνολο % Το 92% των εκπαιδευτικών δήλωσε πως οι δραστηριότητες της μουσειοσκευής προτιμούν να αφορούν σε μεγάλο βαθμό στην ανακάλυψη δεδομένων σχετικά με την ιστορία του τόπου, αποδεικνύοντας ότι οι εκπαιδευτικοί δεν επιθυμούν την απλή μετάδοση ιστορικών πληροφοριών, αλλά την προσέγγιση αυτών μέσω μιας ενεργής ερευνητικής δράσης. Ερώτηση 11γ: Σε ποιο βαθμό οι προτεινόμενες δραστηριότητες της μουσειοσκευής θα προτιμούσατε να αφορούν στην καλλιέργεια στάσεων σχετικά με την αξία της μελέτης της τοπικής ιστορίας; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 1 2% Λίγο 5 10% Πολύ 24 48% Πάρα πολύ 20 40% Σύνολο % 84

84 Το 88% του δείγματος δήλωσε ότι οι δραστηριότητες της μουσειοσκευής προτιμούν να διακρίνονται από συναισθηματικούς στόχους και συγκεκριμένα να αφορούν στην καλλιέργεια στάσεων σχετικά με την αξία της μελέτης της τοπικής ιστορίας. Ερώτηση 11δ: Σε ποιο βαθμό οι προτεινόμενες δραστηριότητες της μουσειοσκευής θα προτιμούσατε να αφορούν στην ευαισθητοποίηση των μαθητών για ζητήματα τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς; Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 0 0% Λίγο 0 0% Πολύ 20 40% Πάρα πολύ 30 60% Σύνολο % Το σύνολο των εκπαιδευτικών δήλωσε πως οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες προτιμούν να αφορούν στην ευαισθητοποίηση των μαθητών για ζητήματα τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς, με ποσοστό 60% να θεωρεί πως η μουσειοσκευή είναι αναγκαίο να εμπεριέχει τέτοιου είδους δραστηριότητες. Ερώτηση 11ε: Σε ποιο βαθμό οι προτεινόμενες δραστηριότητες της μουσειοσκευής θα προτιμούσατε να αφορούν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων (π.χ. κατασκευή, παιχνίδια δράσης με κινητικό και συμβολικό χαρακτήρα); Επιλογές Συχνότητα Ποσοστό Καθόλου 0 0% Λίγο 0 0% Πολύ 20 40% Πάρα πολύ 30 60% Σύνολο % Το σύνολο των εκπαιδευτικών δήλωσε ότι οι δραστηριότητες της μουσειοσκευής προτιμούν να διακρίνονται από ψυχοκινητικούς στόχους και συγκεκριμένα να συγκεκριμένα να αφορούν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων κινητικού και κατασκευαστικού 85

85 χαρακτήρα, με ποσοστό 60% να θεωρεί πως η μουσειοσκευή είναι αναγκαίο να εμπεριέχει τέτοιου είδους δραστηριότητες. Σχετικά με τον Γ Άξονα, ο οποίος αφορά τη διερεύνηση ενδιαφέροντος για τον τρόπο χρήσης, τον χαρακτήρα και το περιεχόμενο της μουσειοσκευής, Το 92% των εκπαιδευτικών του δείγματος ενδιαφέρεται να χρησιμοποιήσει τη μουσεισκευή για την προετοιμασία της τάξης πριν την επίσκεψη στο μουσείο, ενώ ένα επίσης μεγάλο ποσοστό της τάξεως του 88% ενδιαφέρεται να χρησιμοποιήσει τη μουσειοσκευή για την εκπόνηση πολιτιστικού προγράμματος στη σχολική τάξη. Η μουσειοσκευή μπορεί να αποτελέσει και στις δύο περιπτώσεις ένα πολύτιμο, βοηθητικό, εκπαιδευτικό εργαλείο και να διαμορφώσει ένα πεδίο συνεργασίας του σχολείου με το μουσείο. Όσον αφορά στα εργαλεία που μπορούν να αποτελέσουν το περιεχόμενο της μουσειοσκευής, τα αντικείμενα και οι μαρτυρίες καταλαμβάνουν την πρώτη θέση στην προτίμηση των εκπαιδευτικών με ποσοστό 98%. Τα αντικείμενα έχουν ένα μικρό προβάδισμα από τις μαρτυρίες, καθώς το 70% των ερωτηθέντων απάντησε πως τα αντικείμενα συμβάλλουν καταλυτικά στην καλύτερη προσέγγιση της ιστορίας έναντι του 66% των εκπαιδευτικών που θεωρούν το ίδιο για τις μαρτυρίες. 109 Σχεδόν εξίσου σημαντικά εκπαιδευτικά εργαλεία θεωρούνται το ηχητικό υλικό, οι φωτογραφίες, ο χάρτης και η χρονογραμμή. 110 Το μοναδικό εργαλείο που οι εκπαιδευτικοί δεν θεωρούν ότι μπορεί να συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην προσέγγιση της τοπικής ιστορίας είναι οι στατιστικοί πίνακες. Μόλις το 38% του δείγματος δηλώνει πως το συγκεκριμένο εργαλείο μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία. Τέλος, σχετικά με τις προτεινόμενες δραστηριότητες της μουσειοσκευής παρατηρείται ότι οι εκπαιδευτικοί έστω και με μικρή διαφορά προτιμούν δραστηριότητες με συναισθηματικό και ψυχοκινητικό χαρακτήρα. Συγκεκριμένα, το σύνολο των εκπαιδευτικών δήλωσε ότι οι δραστηριότητες πρέπει να ευαισθητοποιούν τους μαθητές για ζητήματα τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς και να συμβάλλουν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων, όπως κατασκευής και παιχνιδιών δράσης με κινητικό και συμβολικό χαρακτήρα. Ακολουθούν σε προτίμηση οι δραστηριότητες γνωστικού χαρακτήρα με την πληροφόρηση των μαθητών σχετικά με την ιστορία του τόπου. 109 Σχεδόν όλα τα εργαλεία έλαβαν πολύ υψηλά ποσοστά προτίμησης. Για τον λόγο αυτόν, επιχειρείται να αναλυθούν και να αποδοθούν ακόμα και οι πιο λεπτές ποιοτικές αποχρώσεις των δεδομένων, προκειμένου να κατανοηθούν σε μεγαλύτερο βάθος οι προσδοκίες των εκπαιδευτικών. 110 Τα εργαλεία αναφέρονται στη σειρά ανάλογα με τα ποσοστά προτίμησης που έλαβαν από τους εκπαιδευτικούς. 86

86 Συμπεράσματα- Συζήτηση για την προκαταρκτική αξιολόγηση Η συγκεκριμένη διπλωματική εργασία αφορά στον σχεδιασμό μιας σχολικής μουσειοσκευής με θέμα την τοπική ιστορία και επιχειρεί μέσω της προκαταρκτικής αξιολόγησης να ανιχνεύσει τις προσδοκίες και τις διαθέσεις των εκπαιδευτικών της πόλης σχετικά με αυτήν. Η παρούσα έρευνα συνέβαλε καθοριστικά στη σύνταξη της μουσειολογικής μελέτης και σχεδιασμού της μουσειοσκευής. Αναλυτικά, σύμφωνα με τα δεδομένα που συλλέχθηκαν από το θεωρητικό και εμπειρικό μέρος παρατηρείται ότι οι επισκέψεις σχολικών τάξεων σε μουσεία της πόλης έχουν ενταχθεί σε μεγάλο βαθμό στην σχολική πραγματικότητα, ενώ υπάρχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από τους εκπαιδευτικούς για ενασχόληση με θέματα τοπικής ιστορίας και λαογραφικού χαρακτήρα. Εφόσον η μεγάλη πλειοψηφία των εκπαιδευτικών πραγματοποιεί έναν αξιόλογο αριθμό επισκέψεων σε τοπικά μουσεία, άμεση απόρροια αποτελεί το γεγονός ότι η μουσειοσκευή που σχεδιάζεται θα έχει ως κύριο στόχο την προετοιμασία των μαθητών πριν την επίσκεψη στο μουσείο και όχι την αντικατάσταση μιας πιθανής επίσκεψης στο μουσείο από τη μουσειοσκευή. Ωστόσο, επειδή ως κύριος παράγοντας για τη μη πραγματοποίηση μιας επίσκεψης στο μουσείο αναδείχθηκε στη συγκεκριμένη έρευνα η απόσταση του μουσείου και σχολείου είναι σημαντικό να υπάρχουν δραστηριότητες που θα παρακινούν εκπαιδευτικό και μαθητές να επιθυμούν μια επίσκεψη στο μουσείο, προσφέροντας ταυτόχρονα την ευκαιρία να προσεγγίσουν την τοπική ιστορία μέσα από τη μουσεισκευή, χωρίς να κρίνεται απαραίτητη η επίσκεψη στο μουσείο. Πρόκειται για μια λεπτή ισορροπία, η οποία αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τον επιτυχημένο μουσειολογικό σχεδιασμό. Επιπλέον, η παρούσα εργασία συνέβαλε στη βαθύτερη κατανόηση του περιεχομένου της μουσειοσκευής που προσδοκούν οι εκπαιδευτικοί. Σύμφωνα με το δείγμα των εκπαιδευτικών τα αντικείμενα, οι μαρτυρίες, το ηχητικό υλικό, οι φωτογραφίες, ο χάρτης και η χρονογραμμή είναι εκπαιδευτικά εργαλεία απαραίτητα για την ουσιαστική προσέγγιση της ιστορίας και αναμφίβολα δεν μπορούν να λείπουν από τη μουσειοσκευή. Το μοναδικό εργαλείο που φάνηκε να μην προτιμούν οι εκπαιδευτικοί στην προσέγγιση της τοπικής ιστορίας είναι οι στατιστικοί πίνακες. Χαρακτηριστικά, αναφέρεται πως μετά την έρευνα αποφασίστηκε οι στατιστικοί πίνακες να αποτελούν 87

87 κύριο εργαλείο μιας μόνο προτεινόμενης δραστηριότητας και να μην ενταχθούν στις περισσότερες δραστηριότητες της μουσειοσκευής που αποτελούσε μια αρχική ιδέα. Τέλος, τα δεδομένα της έρευνας δίνουν μεγαλύτερη ώθηση στην πραγματοποίηση του αρχικού σχεδιασμού, ο οποίος είχε ως γενική αρχή οι πλειοψηφία των δραστηριοτήτων να χαρακτηρίζονται από έναν συνδυασμό γνωστικού, ψυχοκινητικού και συναισθηματικού επιπέδου. Το γεγονός ότι το σύνολο των εκπαιδευτικών δήλωσαν την προτίμηση τους σε δραστηριότητες που εστιάζουν πέρα από το γνωστικό μέρος δίνει την ευκαιρία να εισαχθούν στη μουσειοσκευή δραστηριότητες με κέντρο βάρους την καλλιέργεια στάσεων και δεξιοτήτων αναφορικά με την προσέγγιση της τοπικής ιστορίας. Ταυτόχρονα, όμως, αυτή η προτίμηση των εκπαιδευτικών αποτελεί μια σοβαρή πρόκληση, καθώς οι ίδιοι δείχνουν έτοιμοι να δοκιμάσουν κάτι διαφορετικό από αυτό που έχει επικρατήσει μέχρι πρόσφατα. Συνεπώς, η ποιότητα των δραστηριοτήτων είναι αναγκαίο να είναι άρτια, το περιεχόμενο και οι προτεινόμενες δράσεις προσαρμοσμένες στη σχολική πραγματικότητα και στις προσδοκίες των εκπαιδευτικών και κυρίως να υπάρχουν σαφείς οδηγίες για τον τρόπο που οι ίδιοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν το νέο υλικό, παρέχοντας πάντα την ευκαιρία για συζήτηση και συνεργασία με το μουσείο. 88

88 Κεφάλαιο 6: Ο σχεδιασμός και η αναλυτική παρουσίαση της μουσειοσκευής Όπως έχει αναφερθεί, η μουσειοσκευή περιλαμβάνει όλο το απαραίτητο υλικό και τα εργαλεία που θα βοηθήσουν τα παιδιά να προσεγγίσουν με ενεργό και βιωματικό τρόπο την τοπική ιστορία. Αναλυτικά, η μουσειοσκευή περιέχει: 6.1 Βασικά εργαλεία της μουσειοσκευής I.Αντικείμενα 1.Σφραγίδα του Υποπροξενείου της Περσίας στο Δεδέαγατς, αρχές του 20 ου αιώνα. Υλικό: Χαρτί. Διαστάσεις: 5εκ x 5 εκ. 2.Βουλγάρικα γραμματόσημα με ελληνική επισήμανση, Ιούλιος 1913, Δεδέαγατς. Υλικό: Γραμματόσημα- χαρτί Σφραγίδα- ξύλο, μέταλλο Διαστάσεις: Γραμματόσημα- 3εκ x 4εκ Σφραγίδα- 4 εκ. x 9 εκ 3.Σφραγίδα Ελληνικού Βασιλείου Μονοπωλίου στο Δεδέαγατς, αρχές του 20 ου αιώνα. Υλικό: - ξύλο, μέταλλο Διαστάσεις: 5 εκ. x 12 εκ. 89

89 4.Μπουλόνια σιδηροδρομικής ράγας από τον παλιό σταθμό της πόλης, τέλη του 19ου αιώνα. Υλικό: Σίδερο Διατάσεις: 15εκ. Χ 23εκ. 5.Σουηδική ναυτική πυξίδα, 20 αιώνας. Υλικό: Μέταλλο, χυτοσίδηρος Διαστάσεις: 27εκ. x 13.5 εκ. 6.Σήμανση τέλους αμαξοστοιχίας του παλιού σιδηροδρομικού σταθμού, 20 αιώνας. Υλικό: μέταλλο Διαστάσεις: 30 εκ. διάμετρος, 5 εκ. πάχος 90

90 7.Πιστοποιητικό γεννήσεως με αναγραφόμενη την επιγραφή Μητρόπολη Αίνου- Αλεξανδρούπολης, 1923, Δεδέαγατς. Υλικό: Χαρτί Διαστάσεις: 15εκ.x 19εκ. 8.Κενός έλεγχος επίδοσης μαθήτριας του σχολείου του Αγίου Φραγκίσκου, Αλεξανδρούπολη, δεκαετία του Υλικό: Χαρτί Διαστάσεις: 17εκ.x 22εκ. 9. Γραμματόσημα του Γαλλικού ταχυδρομείου του Δεδέαγατς. Έτος έκδοσης 1893 (το 1ο και 2ο ), 1900 (το 3ο και το 4ο) και (το 5ο, 6ο και 7ο). Υλικό: Χαρτί Διαστάσεις: 4εκ.x 2εκ. 91

91 Στη μουσειοσκευή τα αντικείμενα με αριθμό 4,7 και 8 είναι αυθεντικά, ενώ τα αντικείμενα με αριθμό 1,2,3,5,6 είναι αντίγραφα, καθώς αποτελούν κύρια εκθέματα του μουσείου. Σε γενικές γραμμές όλα τα αντικείμενα αντίγραφα της μουσειοσκευής αποτελούν πιστή εικόνα των αυθεντικών, διατηρώντας τις πραγματικές διαστάσεις. Η ναυτική πυξίδα (αριθμός 5) διατηρεί τις διαστάσεις του αυθεντικού, όχι όμως και το βάρος για πρακτικούς λόγους. Στο συγκεκριμένο αντικείμενο ο εκπαιδευτικός είναι απαραίτητο να επισημάνει πως το βάρος του αντίγραφου δεν ανταποκρίνεται στο πραγματικό. Τα αντικείμενα με αριθμό 9 είναι γραμματόσημα και είναι τα μοναδικά αντικείμενα που δεν αποτελούν αρχεία του Ιστορικού Μουσείου Αλεξανδρούπολης. Εντοπίστηκαν διαδικτυακά στην ιστοσελίδα Dedeagatch/Postage%20stamps?user=0. Πρόκειται για ιστοσελίδα που λειτουργεί ως κατάλογος γραμματοσήμων σε παγκόσμια κλίμακα, ενώ τα συγκεκριμένα γραμματόσημα αποτελούν πιστά αντίγραφα των αυθεντικών. 92

92 II.Φωτογραφίες Η μουσειοσκευή διαθέτει δύο άλμπουμ με φωτογραφίες 111 που απεικονίζουν στιγμές της ζωής, πρόσωπα και κτίρια της πόλης από την ίδρυσή μέχρι την απελευθέρωσή και την προσάρτηση της στο ελληνικό κράτος. Το κάθε άλμπουμ διαθέτει 14 φωτογραφίες χωρίς χρονολογική σειρά ή θεματική διάκριση. Σε κάθε φωτογραφία παρατίθεται η λεζάντα και η πηγή προέλευσής της, η οποία όμως για πρακτικούς λόγους είναι αποσπώμενη. Άλμπουμ Κάρτ ποστάλ με το Βρετανικό Προξενείο στο Δεδέαγατς. Αρχές του 20 ου αιώνα. Αρχείο: Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης 1.2 Καρτ ποστάλ. Γενική άποψη του Δεδέαγατς. Διακρίνονται το τζαμί και ο Ναός του Αγίου Νικολάου. Αρχείο: Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης 111 Ο διαχωρισμός σε δύο άλμπουμ γίνεται ώστε να εξυπηρετήσει τον αριθμό της τάξης και τη διαδικασία των δραστηριοτήτων. 93

93 1.3 Εκκλησία του Αγίου Νικολάου, αρχές του 20 ου αιώνα. Αρχείο: Θόδωρος Ορδομπουζάνης 1.4 Καρτ ποστάλ. Σπίτι στον δρόμο της εκκλησίας στο Δεδέαγατς, Αρχές του 20 ου αιώνα. Αρχείο: Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης 1.5 Εργάτες στον σιδηροδρομικό σταθμό. Αρχές της δεκαετίας του Αρχείο: Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης 94

94 1.6 Μερική άποψη του Δεδέαγατς. Αρχές του 20 ου αιώνα. Αρχείο: Θόδωρος Ορδομπουζάνης 1.7 Εργάτες εν ώρα εργασίας στον σιδηροδρομικό σταθμό. Τέλη του 19 ου αιώνα. Αρχείο: Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης 1.8 Οι αρχικές αποθήκες στο λιμάνι του Δεδέαγατς, Αρχείο: Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης. 95

95 1.9 Παλιά καρτ ποστάλ της Αλεξανδρούπολης. Ρωσικό Προξενείο. Αρχές του 20 ου αιώνα. Αρχείο: Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης Παλιά καρτ ποστάλ της Αλεξανδρούπολης με το λιμάνι της πόλης, Αρχείο: Θόδωρος Ορδομπουζάνης 1.11 Γερμανική τράπεζα στο Δεδέαγατς. Αρχές του 20ου αιώνα. Πηγή: Γειτονιές και αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης 96

96 1.12 Εν αναμονή άφιξης του Βασιλιά Αλεξάνδρου στο Δεδέαγατς, Αρχείο: Γ. Αλεπάκος 1.13 Τούρκοι πρόσφυγες και στρατιώτες σε αναποδογυρισμένο τρένο κατά την υποχώρηση, Αρχείο: Γ. Αλεπάκος 1.14 Παιδί πουλάει ψάρια. Αρχές 20 ου αιώνα. Αρχείο: Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης. 97

97 Άλμπουμ Το τζαμί του Δέδέαγατς που ανατίναξαν οι Βούλγαροι, αρχές του 20 ου αιώνα. Αρχείο: Γ. Αλεπάκος 2.2 Άφιξη του Βασιλιά Αλέξανδρου, Αρχείο: Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης. 2.3 Κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής στην Αλεξανδρούπολη. Τέλη του 19 ου αιώνα. Αρχείο: Ξανθάκης- Κολιόπουλος 98

98 2.4 Γαλλικό Προξενείο στο Δεδέαγατς. Αρχές του 20ου αιώνα. Αρχείο: Θόδωρος Ορδομπουζάνης 2.5 Η Αλεξανδρούπολη σιδηροδρομικός κόμβος. Διακρίνεται το σιδηροδρομικό δίκτυο δίπλα στο λιμάνι. Πηγή: Αλεξανδρούπολη, η πόλη και τα κτίρια της. Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης. 2.6 Βουλγάρικη Ορθόδοξη Σχιματική Εκκλησία, αφιερωμένη στους Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο Πηγή: Αλεξανδρούπολη, η πόλη και τα κτίρια της. Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης. 99

99 2.7 Το πρώτο τεχνητό λιμάνι του Δεδέαγατς, κατασκευάστηκε το Πηγή: Αλεξανδρούπολη, η πόλη και τα κτίρια της. Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης. 2.8 Κεντρικό τζαμί στο Δεδέαγατς. Αρχές του 20 ου αιώνα. Αρχείο: Γιώργος Αλεπάκος 2.9 Το κτίριο της Οθωμανικής Τράπεζας στο Δεδέγατς, Αρχές 20 ου αιώνα. Πηγή: Αλεξανδρούπολη, η πόλη και τα κτίρια της. Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης. 100

100 2.10Καθολικός Ναός του Αγίου Ιωσήφ. Αρχές του 20 ου αιώνα. Πηγή: Αλεξανδρούπολη, η πόλη και τα κτίρια της. Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης Αρμένικο Εξατάξιο Δημοτικό στο Δεδέαγατς. Αρχές του 20ου αιώνα. Αρχείο: Θόδωρος Ορδομπουζάνης 2.12 Καθολική Σχολή Θηλέων. Αρχές του 20 ου αιώνα. Πηγή: Αλεξανδρούπολη, η πόλη και τα κτίρια της. Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης. 101

101 2.13 Λεονταρίδειος Σχολή στο Δεδέαγατς. Αρχείο: Θόδωρος Ορδομπουζάνης 2.14 Εγκαίνια γραμμής Ενωτικού. Στάθμευση στην στρατιωτική στάση του Δεδέαγατς Αρχείο: Θόδωρος Ορδομπουζάνης 102

102 III.Μαρτυρίες 1. «Το Δεδέαγατς, που είναι και κεφαλή του σιδηροδρόμου, όλως αλίμενον μέρος, είναι αρτισύστατος εμπορική κωμόπολις. Εν αυτή ουδέ οχύρωμα τι, ουδέ στρατιωτική φρουρά υπάρχει. Από Δεδέαγατς εις Αδριανούπολιν φθάνει τις διά του σιδηροδρόμου, διανύοντος 24 χιλιόμετρα ανά πάσαν ώραν, εις 7 ώρας. Υπάρχουσι δ' εν τη γραμμή ταύτη οι εξής σταθμοί: Φερρών, Μπιτικλί (Τυχερό), Σουφλί, Διδυμοτείχου, Κούλελι - Μπουργάζ (Πύθιο), Ουρλί (Θούριο) και Αδριανουπόλεως. Πεζή δε πορεία από Δεδέαγατς εις Αδριανούπολιν εστί 35 ωρών...» Ν. Γεννάδης, Προξένου Αδριανούπολης, στις «Έδρα διοικήσεωςκαι του μητροπολίτου Αίνου. Εδρεύουσι δε εν αυτώ και προξενικοί αντιπρόσωποι πολλών δυνάμεων. Η θέσις ην κατέχει σήμεον η πόλις αύτη ήν άγνωστος μέχρι της κατασκευής του σιδηρόδρομου Δεδέαγατς- Αδριανουπόλεως. Έκτοτε ήρξατο ο συνοικισμός αυτής υπό κατοίκων των πέριξ και άλλων μερών. Η πόλις αυτή ούσα επίνειον της Αδριανουπόλεως και της κοιλάδος του Έβρου έστιν εμπορική και αυξάνει καθ αυτήν. Καίτοι δε αλιμένος και αναπεπταμένη εις του Νότιους ανέμους, δέχεται πολλά ιστιοφόρα και ατμόπλοια. Από τίνος δε μελετάται η κατασκευή λιμένος ενταύθα.» Χριστόδουλος Θαλασσινός, «Η Θράκη και αι Σαράντα Εκκλησίαι», «Γράφουσιν εις Δεδέαγατς ότι πλοίον υπό Οθωμανικήν Σημαίαν και υπό την διοίκησιν του πλοιάρχου Ιωάννου Μυτιληναίου απέπλευσεν την 15 η Μαΐου εκ του ανωτέρω λιμένος με φορτίον σίτου ότε εις ολίγης απόστασιν καταληφθέν υπό σφογρού ανέμου εναυάγησεν.» Άρθρο εφημερίδας «Θράκη» της Κωνσταντινούπολης, 4 Ιουνίου «Εν Δεδεαγάτσιω συνέστη ήδη Αυστριακόν Πρακτορείον καιμετηνέχθη ειςαυτό η έδρα του εν Αίνω Προξενικού Πρακτορείου της Γαλλίας, οσονούπω δε εγκαθιδρύεται Προξενικόν Πρακτορείον της Ιταλίας, της Βρετανίας και της Γαλλίας» 112 Αλεπάκος Πέτρος, Οι Ρώσοι στο ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ (DEDEAGATCH), στο Χριστόδουλος Θαλασσινός, «Η Θράκη και αι Σαράντα Εκκλησίαι μετά τινων διοικητικών ζητημάτων», (Κωνσταντινούπολη Εκ του Πατριαρχικού Τυπογραφείου, 1897), Μιχαλης Πατέλης και Ουρανία Πατέλη, «Οικονομίας πανόραμα», (Αλεξανδρούπολη: Πέλτη, 2007),

103 Απόσπασμα της έκθεσης του Έλληνα Προξενικού της Αδριανούπολης Κ. Βατικιώτη πρός το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, 28 Ιανουαρίου «Με την κατασκευή και λειτουργία του σιδηρόδρομου, το Δεδέαγατς αναπτύχθηκε πολύ γρήγορα και έγινε τόπος κατοικίας πολιτών διαφόρων εθνικοτήτων. Όταν πρωτοκυκλοφόρησε ταχυδρομική σφραγίδα, το 1868, για όλες τις μεγάλες πόλεις και τα μεγάλα εμπορικά κέντρα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ανάμεσα ήταν και το Δεδέαγτς. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι την εποχή εκείνη ταχυδρομεία υπήρχαν μόνο στα μεγάλα αστικά κέντρα, με υψηλό μορφωτικό και βιοτικό επίπεδο. Επίσης, το 1870, πριν λειτουργήσει η σιδηροδρομική γραμμή, υπήρχε και Αυστριακό Ταχυδρομείο, δια την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της Αυστρίας, της μεγαλύτερης πολιτικής δύναμης της Ευρώπης. Το 1874, με τη λειτουργία του σιδηρόδρομου, λειτούργησε και Γαλλικό Ταχυδρομείο, για την εξυπηρέτηση του εμπορίου και των συναλλαγών των γάλλων υπηκόων» Ελευθέριος Σ. Τσινταράκης, «Ιστορικό Λεύκωμα Θράκης», «Όταν οι Βούλγαροι κατέλαβον το Δεδέ Αγατς, οι Βούλγαροι κομιτατζήδες κατέσφαξαν ανα τας οδούς 500 Μουσουλμάνους, εν οις και πολλάς γυναίκας. Επί τέσσερας ημέρας τα πτώματα έμειναν εις τας οδούς και οι Πρόξενοι ηναγκάσθηκαν να επέμβωσι και να σχηματήσωσιν Επιτροπήν, ίνα θάψη τα πτώματα και προληφθή ούτως ο κίνδυνος επιδημίας. Κατά την πρώτην περίοδον της κατοχής οι Μουσουλμάνοι υπέστησαν παντοειδείς βιαιοπραγίας εκ μέρους του Βουλγαρικού στρατού, κατά την δευτέραν περίοδον ήλθεν η σειρά του Ελληνικού πληθυσμού. Από 15 ημερών ο τρόμος επλανάτο επί του Δεδέ Αγάτς» Τηλεγράφημα του Πρόξενου της Γαλλίας του L. Magrini, 16 Ιουλίου «Από τα σχολεία ξεχωρίζουν το Αρμενικό, το Τουρκικό και το περίφημο Γαλλικό σχολείο, στην πραγματικότητα Ιταλικό, που όμοιό του δεν υπήρχε στη Βόρειο Ελλάδα. Μουσική, Ζωγραφική, Χημεία, Ενδυματολογία και Οικοκυρική ήταν μερικά από τα μαθήματα που διδάσκονταν εκεί. Ήταν πολύ σικ να στέλνεις την κόρη σου στο Γαλλικό 115 Καλλιόπη Παπαθανάση- Μουσιοπούλου, «Αλεξανδρούπολη και Θρακικός Ελληνισμός», (Αθήνα: Πιτσιλός, 1984), Στο Αλεξανδρούπολη- Η πόλη και τα κτίρια της, Χ. Ζαφείρης (επιμ.), (Αλεξανδρούπολη: Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης, 2015), Πέτρος Αλεπάκος, «ΤΑΡΑΧΑΙ» στο ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ τον Νοέμβριο του 1912.στο «Πολίτης της Θράκης», φύλλο 211, Μάρτιος

104 Σχολείο! Εξάλλου πως θα μπορούσε να πάρει μέρος στις χοροεσπερίδες που οργάνωναν οι διάφοροι διπλωμάτες» Αλεξάνδρα Μποτονάκη, «Όλη αυτή η περιοχή ονομαζόταν μέχρι της 8ης Ιουλίου 1920 "ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ" που σημαίνει «Δένδρο του Ντεντέ». Η λέξη «ΝΤΕΝΤΕ» δεν είναι κύριο όνομα, αλλά προσωνυμία και προσδίδεται από τους Μωαμεθανούς σε κάθε σεβάσμιο πρόσωπο και φιλόθρησκο ιερωμένο που ζει ως ερημίτης, διάγει ασκητική ζωή με νηστείες, στερήσεις και προσευχή. Ο Ντεντές αυτός διαβιούσε κάτω από τη σκιά αιωνόβιας βαλανιδιάς, που βρίσκονταν στη παραλιακή λεωφόρο Βασιλιά Αλεξάνδρου, μπροστά στο πεζοδρόμιο του άλλοτε θερινού κινηματογράφου «ΕΒΡΟΣ», ιδιοκτησίας Παναγ. Παπαδόπουλου, κοντά στο σημερινό Νομαρχιακό Κατάστημα. Στη ρίζα της Βαλανιδιάς αυτής τάφηκε ο Ντεντές.» Αθανάσιος Κριτού, «Υπάρχει και η άλλη άποψη ότι σημαίνει το «Δάσος της Δρυός», από το αναμφισβήτητο γεγονός ότι όλη η ευρύτερη περιοχή όπου κτίσθηκε η νέα πόλη καλύπτεται από μεγάλα και πυκνοφυτευμένα δέντρα δρυός. Η γνωστή αυτή ιστορία του μοναχού Ντεντέ, μάλλον μοιάζει με μύθο, παρά με πραγματικό γεγονός. Και τούτο διότι δεν υπάρχουν όλα εκείνα τα στοιχεία ευρήματα που επιβεβαιώνουν αυτή την ιστορία. Και όλοι όσοι αναφέρονται στο γεγονός αυτό ως γενεσιουργού αιτίας του ονόματος ξεκινούν την αναφορά τους «Λέγεται ότι στην περιοχή ήρθε και μόνασε κάποτε ένας μοναχός ονόματι Ντεντέ.»». Θεόδωρος Ορδομπουζάνης, Αναγγελία κατάληψης του Δεδέαγατς από του Έλληνες στρατιώτες, 13 Ιουλίου, Θεόδωρος Ορδομπουζάνης, Η καθολική κοινότητα του Δεδέαγατς και τι απέμεινε από αυτή, «Ιατρικές ώρες», τχ.5, Δεκέμβριος 2008, διαθέσιμο στο διαδίκτυο Αθανάσιος Κριτού, Αλεξανδρούπολη Η εκατοντάχρονη ιστορία της , (Αλεξανδρούπολη: Έκδοση Δήμου Αλεξανδρούπολης, 1905), Θεόδωρος Ορδομπουζάνης, «Δεδε - Αγάτς, Νεάπολη, Αλεξανδρούπολη (Το θέμα της ονοματοδοσίας της πόλις)», Διαθέσιμο στο διαδίκτυο Ανάκτηση

105 11. Άρθρο της εφημερίδας «ΕΣΤΙΑ», 19 Οκτωβρίου Φανταστικό Σχέδιο στην εφημερίδα «Καιροί», 19 Ιουλίου, *Μαρτυρίες περιέχονται και στο βιβλίο του Γιάννη Ξανθούλη με τίτλο «Αλεξανδρούπολη. Σαν παραμύθι σαν ιστορία». Πρόκειται για ένα βιβλίο που αναφέρεται στην τοπική ιστορία της Αλεξανδρούπολης από την ίδρυσή της (1870) έως τη δεκαετία του Ο χαρακτήρας του βιβλίου είναι έντονα αφηγηματικός και παραμυθιακός, στοιχείο που αναδεικνύεται και από τον τίτλο του. Η γλώσσα του είναι ζωηρή και μέσα από την 122 Πηγή: %CE%B1%CF%84%CF%82/

106 απλότητα της χρήσης της, ο συγγραφέας πετυχαίνει να κάνει κατανοητές πολύπλοκες πτυχές της ιστορίας της πόλης. Με πρωταγωνιστή μια βελανιδιά, η οποία διαδραματίζει συμβολικό ρόλο, προσεγγίζει τους σημαντικότερους ιστορικούς σταθμούς της πόλης. Το εντυπωσιακό στοιχείο του συγκεκριμένου βιβλίου είναι ότι ο συγγραφέας καταφέρνει με εργαλείο το χιούμορ και την ευθύτητα να προσεγγίζει τραγικά γεγονότα της τοπικής ιστορίας, αποδίδοντας ταυτόχρονα τον σεβασμό που απαιτείται. Τέλος, χαρακτηρίζεται από επιστημονική εγκυρότητα και πληρότητα, πληρώντας όλες τις προϋποθέσεις για τη χρήση του ως εκπαιδευτικό εργαλείο. 124 *Οι μαρτυρίες εμπεριέχονται στο ενημερωτικό φυλλάδιο των εκπαιδευτικών. IV.Στατιστικοί πίνακες Γράφημα για τη δημογραφική εξέλιξη στην Αλεξανδρούπολη από το Αρχείο: Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης 6.2 Το βοηθητικό εποπτικό υλικό της μουσειοσκευής Για την επιτυχημένη εκπόνηση των δραστηριοτήτων που προτείνονται εκτός από τα αντικείμενα, τις φωτογραφίες και τις μαρτυρίες που εμπεριέχονται στη μουσειοσκευή έχει σχεδιαστεί ειδικό βοηθητικό υλικό,η χρήση του οποίου εξαρτάται από την κρίση του εκπαιδευτικού. Αναλυτικότερα, στην μουσειοσκευή συμπεριλαμβάνονται - Χάρτης της ευρύτερης περιοχής της Θράκης, ο οποίος εκτείνεται από τον Νέστο έως την Κωνσταντινούπολη. Δραστηριότητα Σελίδες του βιβλίου παρατίθενται στο τέλος της εργασίας (παράρτημα). 107

107 - Τρεις παράλληλες ράβδους με διαφορετικά μήκη για τη δημιουργία χρονογραμμής τριών επιπέδων (παγκόσμια, εθνική και τοπική ιστορία). Δραστηριότητα Κάρτες με τους βασικούς κανόνες στο μουσείο. Δραστηριότητα 2. - Χάρτης για το κυνήγι θησαυρού. Δραστηριότητα 3. - Βιβλίο για την τοπική ιστορία της πόλη με τίτλο «Αλεξανδρούπολη. Σαν παραμύθι σαν ιστορία» του Γιάννη Ξανθούλη. Δραστηριότητες 8 και 9. - Cd με βίντεο για την ιστορία της πόλης. Δραστηριότητα 15 - Άδειο άλμπουμ φωτογραφιών. Δραστηριότητα Έντυπο ενημερωτικό φυλλάδιο για τον εκπαιδευτικό I. Ειδικό υποστηρικτικό υλικό Στόχος Στόχος της μουσειοσκευής είναι να προσφέρει το κατάλληλο υλικό στον εκπαιδευτικό, ώστε μέσα από δραστηριότητες α) να προετοιμάσει την τάξη για την επίσκεψη στο μουσείο β) να εκπονήσει ένα πολιτιστικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα με θέμα συναφές με αυτό που προσεγγίζει η μουσειοσκευή Για κάθε περίπτωση, η μουσειοσκευή προσφέρει διαφορετικές δραστηριότητες. Ωστόσο, ο εκπαιδευτικός μπορεί να προσαρμόσει το προτεινόμενο υλικό στον στόχο που κάθε φορά επιδιώκει. Για την πρώτη περίπτωση προτείνονται δραστηριότητες που βοηθούν τους μαθητές να προσεγγίσουν την έννοια του μουσείου με έναν εναλλακτικό τρόπο, να γνωρίσουν και να κατανοήσουν τους κανόνες και να εξοικειωθούν με την κύρια έκθεση του Ιστορικού Μουσείου Αλεξανδρούπολης. Για τον λόγο αυτόν, υπάρχουν δραστηριότητες που μπορούν να ολοκληρωθούν στην τάξη, αλλά και δραστηριότητες που ξεκινούν στο σχολείο και ολοκληρώνονται στο μουσείο. Το ίδιο ισχύει και για τις δραστηριότητες της δεύτερης περίπτωσης, η οποία θα μπορούσε να συνδυαστεί με μια επίσκεψη στο μουσείο, χωρίς να είναι υποχρεωτική. Η επιλογή και η εκπόνηση των προτεινόμενων δραστηριοτήτων άπτεται κάθε φορά στον εκπαιδευτικό, ο οποίος όμως μπορεί για οποιαδήποτε απορία να συμβουλεύεται από τους έμπειρους μουσειοπαιδαγωγούς. Έτσι, όσον αφορά στην προετοιμασία των μαθητών για την επίσκεψη στο μουσείο, προτείνονται οι δραστηριότητες 1,2,3,4,5,6,7,10,13,14,15 Σχετικά με την δεύτερη 108

108 περίπτωση, οι δραστηριότητες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους εκπαιδευτικούς είναι 4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16. Είναι απαραίτητο να επισημανθεί πως οι προτάσεις αυτές είναι προαιρετικές και πως οι εκπαιδευτικοί ανάλογα με την κρίση και τη φαντασία τους μπορούν να χρησιμοποιήσουν οποιαδήποτε δραστηριότητα θεωρούν πως μπορεί να συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων που έχουν θέσει. Παιδαγωγική προσέγγιση Οι δραστηριότητες που προτείνονται από την εκπαιδευτική μουσειοσκευή «Μια πόλη συστήνεται» έχουν αναπτυχθεί με βάση την παιδο-κεντρική προσέγγιση που δίνει προτεραιότητα στα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των μαθητών. Χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό η κονστρουκτιβιστική μέθοδος, η προσέγγιση και η επίλυση προβλημάτων ή ερωτημάτων και οι αρχές της κοινωνικής εποικοδόμησης. Οι μαθητές καλούνται να επανεξετάσουν τις προϋπάρχουσες γνώσεις τους, να εντοπίσουν οι ίδιοι κενά ή παρερμηνείες και να προσεγγίσουν την νέα γνώση μέσω της ερευνητικής δράσης. Οι δραστηριότητες είναι σχεδιασμένες για να παρέχουν απαντήσεις σε ένα κεντρικό ερώτημα, για να επιλύσουν ένα πρόβλημα ή για να μελετήσουν ένα θέμα της τοπικής ιστορίας. Οι μαθητές αντιμετωπίζουν και διερευνούν τις συγκεκριμένες έννοιες ή διαστάσεις, προκειμένου να αναπτύξουν γνώσεις υψηλής ποιότητας. Για να ολοκληρώσουν την έρευνά τους, οι μαθητές συμμετέχουν σε διαδικασίες, όπως: Κάνουν ερωτήσεις Συζητούν Κάνουν προβλέψεις/ υποθέσεις Συλλέγουν, καταγράφουν και αναλύουν δεδομένα Εξάγουν συμπεράσματα Παρουσιάζουν ο καθένας τα ευρήματα του στους άλλους Σημαντικό στοιχείο στην ορθή εκπόνηση των δραστηριοτήτων αποτελεί ο ρόλος του εκπαιδευτικού. Οι εκπαιδευτικοί δεν αποτελούν πηγή γνώσεων, μεταδίδοντας όσες πληροφορίες γνωρίζουν στους μαθητές, αλλά τους διαμεσολαβητές της μαθησιακής διαδικασίας, βοηθώντας τους μαθητές να οργανώσουν την έρευνά τους, να αποκτήσουν πρόσβαση στα μέσα και να αξιολογούν την όλη διαδικασία. 109

109 Τα κυριότερα ιστορικά στοιχεία για την Αλεξανδρούπολη ( ) Το όνομα της πόλης Η Αλεξανδρούπολη αποτέλεσε ως τα τέλη του 19ου αιώνα ένα μικρό χωριό ψαράδων με το όνομα Δεδέαγατς (τούρκικα: Dedeağaç). Η ονομασία της πόλης στα τούρκικα φέρει δύο πολύ ενδιαφέρουσες εκδοχές. Σύμφωνα με την πρώτη, η ονομασία της πόλης σημαίνει «το Δέντρο του παππού», επειδή dede σημαίνει παππούς, με την έννοια του σοφού και ağaç σημαίνει δέντρο. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, στην πόλη υπήρχε ένας σοφός δερβίσης, ο οποίος συνήθιζε να κάθεται κάτω από τη σκιά ενός δέντρου και μετά τον θάνατο του τον έθαψαν κάτω από το αγαπημένο του δέντρο, δίπλα στη θάλασσα. Σύμφωνα, με την δεύτερη εκδοχή η πόλη πήρε το όνομά της από το δάσος βελανιδιάς ή δρύς (ή στα τούρκικα μεσές), το οποίο εκτεινόταν έως τη θάλασσα. Η βελανιδιά αποτέλεσε ιερό δέντρο για πολλές θρησκείες. Στην αρχαιότητα ήταν αφιερωμένο στον παντοδύναμο Δία. Σύμφωνα με την εκδοχή αυτή λοιπόν το δάσος των βελανιδιών έδωσε το όνομα στην πόλη. Αργότερα, μετά την προσάρτηση της πόλης στην Ελλάδα (1920), ο Νικόλαος Σαμοθράκης, ιατροφιλόσοφος, πρότεινε το καινούριο όνομα της πόλης, Νεάπολη, με το σκεπτικό ότι το Δεδέαγατς αποτελούσε την νέα πόλη της Ελλάδας και πως μια καινούρια ζωή ξεκινούσε για την ίδια και τους κατοίκους. Το καινούριο όνομα της πόλης κράτησε για περίπου τρεις μήνες, όταν της δόθηκε το σημερινό της όνομα, Αλεξανδρούπολη. Ο νεαρός βασιλιάς της Ελλάδας, Αλέξανδρος, καθώς επέστρεφε από την Ραιδεστό, επισκέφτηκε την πόλη, όπου οι πολίτες και οι αρχές τον υποδέχτηκαν με τιμές, σε ένα κλίμα συγκίνησης και χαράς. Προς τιμή του, ο Δήμαρχος Αλτιναλμάζης ανακοίνωσε χωρίς ιδιαίτερη σκέψη, πως μαζί με το Δημοτικό Συμβούλιο αποφασίστηκε η πόλη να ονομαστεί Αλεξανδρούπολη. Η ίδρυση της πόλης Αν και η Αλεξανδρούπολη ιδρύθηκε από Μαρωνίτες ήδη από την αρχαιότητα, με το όνομα Σάλη, η σύγχρονη πόλη ιδρύθηκε από αλιείς στα μέσα του 19 ου αιώνα, με το όνομα Δεδέαγατς και αποτελούσε μέρος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ως τότε ήταν ένα μικρό χωρίο ψαράδων, χωρίς εμπορική ή οικονομική αξία. Η δημιουργία του σιδηρόδρομου και μια σειρά γεγονότων αποτέλεσαν την γενεσιουργό αιτία της ίδρυσης της πόλης και της κοινωνικό-οικονομικής άνθησης της. Το 1869, Σουλτάνος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν ο Αμπντούλ Αζίζ, ο οποίος 110

110 αποφάσισε να δημιουργήσει μια σιδηροδρομική γραμμή που συνέδεε την Κωνσταντινούπολη με τη Δυτική Ευρώπη. Σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο, η σιδηροδρομική γραμμή θα περνούσε από την Αίνο, η οποία ήταν μια πόλη στην ανατολική πλευρά του Δέλτα του Έβρου και απέχει 27 χιλιόμετρα από την Αλεξανδρούπολη. Η Αίνος ήταν μια πλούσια πόλη με αξιόλογη εμπορική ναυτιλία. Το γεγονός ότι η Αίνος ήταν χτισμένη δίπλα στον ποταμό Έβρο διαδραμάτιζε μεγάλο ρόλο στην οικονομική της άνθηση. Μέχρι τη δημιουργία του σιδηρόδρομου, ο ποταμός αποτελούσε τη «συγκοινωνιακή αρτηρία» της Θράκης, καθώς από το λιμάνι της Αίνου μέχρι την Αδριανούπολη μεταφέρονταν εμπορεύματα. Ο λόγος, ο οποίος ανέτρεψε το αρχικό σχέδιο ήταν ότι το ο ποταμός Έβρος πλημμύρισε, μετατρέποντας το λιμάνι της Αίνου σε έναν ανθυγιεινό και λασπώδη τόπο, όπου η μετακίνηση των πλοίων κρινόταν πλέον αδύνατη. Αποτέλεσμα της καταστροφής αυτής ήταν οι περισσότεροι κάτοικοι της Αίνου να μετακινηθούν στο Δεδέγατς, όπου αποφασίστηκε να χτιστεί και ο νέος σιδηροδρομικός σταθμός της γραμμής Κωνσταντινούπολης- Θεσσαλονίκης. Ο ρόλος του σιδηροδρόμου και του λιμανιού στην οικονομική άνθηση της πόλης Μετά την καταστροφή του λιμανιού της Αίνου, ο πληθυσμός της άρχισε να διαρρέει στο Δεδέαγατς, το οποίο άρχισε να διαδραματίζει κομβικό ρόλο στο διαμετακομιστικό εμπόριο της εποχής. Η κατασκευή του σιδηροδρομικού σταθμού στο Δεδέαγατς ολοκληρώθηκε το 1872 (σήμερα ονομάζεται Γαλλικός Σταθμός)και αποτέλεσε τον κεντρικό σταθμό των Ανατολικών Σιδηροδρόμων. Ταυτόχρονα, η γραμμή κατέληγε και στο λιμάνι για την εξυπηρέτηση των εμπορευματικών μεταφορών. Η σιδηροδρομική γραμμή εξασφαλίζοντας την εμπορική ανάπτυξη του Δεδέαγατς, κατάφερε να το μετατρέψει από ένα μικρό χωριό ψαράδων σε μια μεγάλη αστική πόλη. Σχεδόν ταυτόχρονα με την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής κατασκευάστηκε και το λιμάνι (1873) από την εταιρία DUSSAUD BROTHERS. Η εταιρία κατασκεύασε την προβλήτα και τον τεχνητό μόλο, από όπου γινόταν η μεταβίβαση των επιβατών και η μεταφόρτωση των εμπορευμάτων από τα τρένα στα πλοία και αντίστροφα. Για την εξυπηρέτηση των διακινούμενων φορτίων, κατασκευάστηκαν στη ζώνη του λιμανιού εννέα αποθήκες. Ο σιδηροδρομικός σταθμός και το λιμάνι διαμόρφωσαν τις συνθήκες εκείνες, οι οποίες ήταν ικανές να ανάγουν το Δεδέαγατς σε μια σημαντική εμπορική πόλη. Πράγματι, 111

111 λίγο πριν τους Βαλκανικούς πολέμους το Δεδέαγατς είχε εξελιχθεί σε ένα αξιόλογο εμπορικό και εξαγωγικό κέντρο των Βαλκανίων. Σε αυτό το σημείο, δεν θα μπορούσε να μην αναφερθεί και το σύμβολο της Αλεξανδρούπολης σήμερα, ο εντυπωσιακός και επιβλητικός της φάρος. Όταν στη δεκαετία του 1870 άρχισε να δημιουργείται το λιμάνι, φάνηκε η ανάγκη εγκατάστασης ενός φάρου, ο οποίος θα διευκόλυνε τη μετακίνηση και τη διέλευση των εμπορικών και επιβατικών πλοίων. Η Εταιρεία που ανέλαβε την κατασκευή του φάρου ήταν η γαλλική SOCIETE COLLAS ET MICHEL, ενώ εγκαινιάστηκε και τέθηκε σε λειτουργία την 1 η Ιουνίου Το κτίριο του φάρου έχει ύψος 18 μέτρα από το έδαφος και 27 από τη μέση στάθμη θαλάσσης. Το 2013, με απόφαση του Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, ο φάρος της Αλεξανδρούπολης χαρακτηρίστηκε ως μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας του Δεδέαγατς Ο σιδηρόδρομος και το λιμάνι αποτέλεσαν τα δύο στοιχεία της ραγδαίας ανάπτυξης του Δεδέαγατς στα τέλη του 19 ου αιώνα. Για την κατασκευή τόσο του σιδηρόδρομου όσο και του λιμανιού χρειάστηκε εξειδικευμένο προσωπικό και εργάτες που ήρθαν κυρίως από την Γαλλία. Ολόκληρες οικογένειες εγκαταστάθηκαν στην πόλη, μεταφέροντας μαζί τους έναν δυτικό τρόπο ζωής, που αναδεικνυόταν τόσο στην ενδυμασία όσο και στην καθημερινότητά τους. Επιπρόσθετα, στην πόλη, η οποία αποτελούσε ένα αξιόλογο οικονομικό και διοικητικό κέντρο ιδρύονται προξενεία και μεγάλες ελληνικές και ξένες ναυτιλιακές και ασφαλιστικές εταιρίες που δημιουργούν υποκαταστήματα που τους εκπροσωπούν. Ως το 1920, στο Δεδέαγατς λειτούργησαν για την εξυπηρέτηση των Ευρωπαίων κατοίκων, των εμπόρων και των ναυτικών, οχτώ υποπροξενεία και προξενικά γραφεία (Ελλάδας, Γαλλίας, Αγγλίας, Αυστροουγγαρίας, Γερμανίας, Ιταλίας, Ρωσίας και Περσίας) και 18 μεγάλα ναυτικά πρακτορεία. Το γεγονός ότι το Δεδέαγατς βρισκόταν σε πλεονεκτική γεωγραφική θέση αποτελούσε έναν από τους πολλούς λόγους, για τον οποίο πολλοί λαοί επιθυμούσαν να κατακτήσουν την πόλη και να εκμεταλλευτούν τα προνόμια που προσφέρει. Τούρκοι, Ρώσοι, Βούλγαροι και Έλληνες κατάφεραν να κατακτήσουν για μικρό ή μεγάλο διάστημα την πόλη, με αποτέλεσμα η δημογραφική εικόνα της πόλης να έχει τη μορφή ενός πολύχρωμου μωσαϊκού, στο οποίο συνυπήρχαν άλλοτε με προβλήματα και άλλοτε όχι άνθρωποι διαφορετικής εθνικής καταγωγής, με διαφορετική γλώσσα, θρησκεία και πολιτισμό. 112

112 Η πολυπολιτισμικότητα του Δεδέαγατς αναδεικνύεται και από το πλήθος διαφορετικών λατρευτικών τόπων, γεγονός που μαρτυρούσε την συνύπαρξη πολλών θρησκειών. Συγκεκριμένα, ο πρώτος λατρευτικός χώρος που ιδρύθηκε στο Δεδέαγατς ήταν η Αρμένική Εκκλησία του Άγιου Ιωσήφ Προδρόμου (Σουρπ Γκαραμπέτ), μόλις το Η κατασκευή του ναού έγινε με προσωπική εργασία των Αρμένιων τεχνιτών που κατέφθασαν στο Δεδέαγατς από την πόλη Μουρ, προκειμένου να εργασθούν στην κατασκευή του σιδηροδρόμου και του λιμανιού. Η κατασκευή της Καθολικής Εκκλησίας του Αγίου Ιωσήφ κυρίως για τους Γάλλους τεχνίτες και τις οικογένειές τους που έφτασαν στο Δεδέαγατς, ξεκίνησε το 1896 με άδεια ανέγερσης από τον σουλτάνο και ολοκληρώθηκε το Την ίδια χρονιά, με απόσταση κάποιων μηνών κατασκευάστηκε ο Άγιος Νιικόλαος, η ορθόδοξη εκκλησία, η οποία σήμερα αποτελεί την Μητρόπολη της Αλεξανδρούπολης. Εγκαινιάστηκε στις 26 Αυγούστου από τον μητροπολίτη της Αίνου, Γερμανό Θεοτοκά. Ακόμα, το , περίοδος που το Δεδέαγατς είχε καταληφθεί από τον βουλγαρικό στρατό, χτίστηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα βουλγαρική εκκλησία για να καλύψει τις ανάγκες των βούλγαρων κατακτητών. Η εκκλησία ήταν αφιερωμένη στους Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο και βρισκόταν σε παράπλευρη θέση του υπάρχοντος ορθόδοξου ναού του Αγίου Ελευθερίου. Μαζί με τις άλλες θρησκευτικές κοινότητες στη νέα πόλη εγκαταστάθηκαν Ισραηλίτες, οι οποίοι ως ένα εκ των πλέον δραστήριων στοιχείων του νεοελληνικού κράτους, ανέπτυξαν αξιόλογη επιχειρηματική δράση και συμμετείχαν ενεργά στην κοινωνικοοικονομική ζωή της πόλη. Η Εβραϊκή κοινότητα διατηρούσε στην Αλεξανδρούπολη, όλα τα χρόνια ζωής της στη πόλη, Συναγωγή (Χάβρα), η οποία μεταγενέστερα (μεταπολεμικά) και μετά τη διάλυση της Κοινότητας, χρησιμοποιήθηκε ως κτίριο της Χριστιανικής Εστίας. Φυσικά, δεν θα μπορούσε να λείπουν από το Δεδέαγατς θρησκευτικοί ναοί των μουσουλμάνων, καθώς η πόλη αποτελούσε μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στην πόλη υπήρχαν δύο τεμένη. Αυτό που διασώζεται έως και σήμερα χτίστηκε πριν από το 1895 και βρίσκεται κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό και το λιμάνι. Το δεύτερο τζαμί καταστράφηκε ολοκληρωτικά από τους Βούλγαρους, το Η πολυτάραχη ζωή του Δεδέαγατς Κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου του , οι ρωσικές δυνάμεις κατέλαβαν το Δεδέαγατς και εγκαταστάθηκαν σε αυτό. Στους Ρώσους αξιωματικούς 113

113 οφείλεται το ρυμοτομικό σχέδιο της πόλης που βασιζόταν σε μεγάλους, παράλληλους δρόμους, ώστε να διευκολύνεται η γρήγορη μετακίνηση στρατευμάτων. Το σχέδιο αυτό ερχόταν σε αντίθεση με χαρακτηριστικά Οθωμανικών πόλεων της περιόδου εκείνης όπως στενά δρομάκια, καλντερίμια και αδιέξοδους. Η πόλη επέστρεψε στην κατοχή των Οθωμανών με το τέλος του πολέμου αλλά η σύντομη παρουσία των Ρώσων είχε σημαντική συμβολή. Η εμπορική ανάπτυξη της πόλης διαμόρφωσε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε το Δεδέαγατς να μετατραπεί σε έδρα του πασά, δηλαδή σε πρωτεύουσα μιας ευρείας διοικητικής περιοχής που ονομάζεται σαντζάκι. Ο Οθωμανικός έλεγχος της πόλης διήρκεσε μέχρι και τους Βαλκανικούς πολέμους. Στις 8 Νοεμβρίου του 1912, το Δεδέαγατς και ο σταθμός του καταλήφθηκαν από τις βουλγαρικές δυνάμεις. Την περίοδο αυτή σημειώθηκαν μεγάλες βιαιοπραγίες από τον βουλγαρικό στρατό κυρίως προς τον μουσουλμανικό πληθυσμό, αλλά και προς τους Έλληνες κατοίκους της πόλης. Το Δεδέαγατς κατελήφθη από τις ελληνικές δυνάμεις στις 11 Ιουλίου Ωστόσο, με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (10 Αυγούστου του 1913), το Δεδέαγατς ξαναπέρασε στα χέρια της Βουλγαρίας μαζί με την υπόλοιπη Δυτική Θράκη. Η ήττα της Βουλγαρίας από τις συμμαχικές δυνάμεις στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ( ) διαμόρφωσε νέες συνθήκες για το Δεδέαγατς. Μετά το τέλος του Α' Παγκόσμιου πολέμου υπογράφηκε η Συνθήκη του Νεϊγύ σύμφωνα με την οποία η Βουλγαρία ως μεγάλη ηττημένη παραιτήθηκε όλων των κυριαρχικών της δικαιωμάτων από τη δυτική Θράκη. Η απελευθέρωση της πόλης Μετά την ήττα της Ελλάδας στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο ( ), ο Ελληνικός Στρατός υποχώρησε από την Ανατολική Θράκη στην περιοχή της Αλεξανδρούπολης. Η Βουλγαρία εκμεταλλεύτηκε την ήττα των Ελλήνων για να απαιτήσει είτε την επιστροφή της Αλεξανδρούπολης υπό τον έλεγχό της ή την κήρυξη σε ουδέτερη ζώνη υπό διεθνή έλεγχο. Και τα δύο αιτήματα απορρίφθηκαν από την ελληνική ηγεσία και την Κοινωνία των Εθνών. Στις 14 Μαΐου 1920 η απελευθέρωση της πόλης είναι γεγονός. Γίνεται υποστολή της γαλλικής σημαίας και έπαρση της ελληνικής. Η πόλη αποκτά το πρώτο της Ελληνικό όνομα, Νέαπολη, το οποίο όμως δεν θα το κρατήσει για πολύ γιατί οι τοπικές αρχές την ονομάζουν Αλεξανδρούπολη προς τιμής του βασιλιά Αλεξάνδρου. 114

114 II.Προτεινόμενο εκπαιδευτικό υλικό Δραστηριότητες Δραστηριότητα 1- Γνωριμία με τον θεσμό του μουσείου Διάρκεια: λεπτά (προσαρμόζεται από τον εκπαιδευτικό) Υλικά: - «Τι είναι μουσείο;» Ζητήστε από τους μαθητές σας να πουν οποιαδήποτε λέξη, φράση η πρόταση τους έρχεται στο μυαλό ακούγοντας τη λέξη μουσείο. Ένας σύντομος καταιγισμός ιδεών θα βοηθήσει τους μαθητές να ενεργοποιηθούν και να εξοικειωθούν πιο γρήγορα με το θέμα που εισάγεται. Στη συνέχεια, ζητήστε από τους μαθητές να σηκωθούν από τις καρέκλες και να κινηθούν ελεύθερα, περπατώντας χαλαρά. Εξηγήστε τους πως μόλις χτυπήσετε μια φορά παλαμάκια πρέπει να παγώσουν παίρνοντας την μορφή ενός εκθέματος/ αντικειμένου σε ένα μουσείο. Έπειτα, ζητήστε από μερικούς μαθητές να ονομάσουν το έκθεμα. Εάν οι μαθητές είναι πολλοί χωρίστε τους σε δύο ομάδες. Η δραστηριότητα βασίζεται στην κίνηση, γεγονός που θα τους εκπλήξει και θα τους ενθουσιάσει, βοηθώντας τους να ανακαλέσουν περισσότερες πληροφορίες για το μουσείο με έναν τρόπο ευχάριστο και δημιουργικό. Tip: Είναι σημαντικό στο πρώτο σκέλος της δραστηριότητας, ο διάλογος να γίνει σε ένα κλίμα χαλαρό και ευχάριστο. Κάντε σαφές πως δεν υπάρχει σωστή ή λάθος απάντηση σε αυτή την ερώτηση και πως ο καθένας μπορεί να εκφραστεί, όπως επιθυμεί ανάλογα με τις εμπειρίες του. Μην ξεχνάτε πως βασικός στόχος είναι να δημιουργηθεί η επιθυμία να επισκεφτούν το μουσείο. Δραστηριότητα 2- Εξοικείωση με τους κανόνες 125 «Πες το αλλιώς» Διάρκεια: λεπτά (προσαρμόζεται από τον εκπαιδευτικό) Υλικά: Χαρτί, μολύβια, κάρτες κανόνων (προαιρετικά, περιλαμβάνονται στη μουσειοσκευή), μαρκαδόροι οινοπνεύματος Πρόκειται για ένα παιχνίδι μίμησης, το οποίο επιδιώκει να εξοικειώσει τους μαθητές με τους κανόνες που ακολουθούνται σε ένα μουσείου. Οι μαθητές χωρίζονται σε 3 ή 4 ομάδες (ανάλογα με τον αριθμό της τάξης) και κάθε ομάδα καλείται να γράψει σε ένα 125 Δίνονται προδιαγραφές απόδοσης για τις κάρτες στο σχετικό κεφάλαιο. 115

115 χαρτί από 2-3 κανόνες που θα πρέπει να εφαρμόσουν κατά την επίσκεψη τους σε ένα μουσείο. Στη συνέχεια, τα χαρτάκια ανακατεύονται όλα μαζί. Δύο εκπρόσωποι της κάθε ομάδας σηκώνονται, επιλέγουν ένα από τα χαρτάκια και προσπαθούν να μιμηθούν τον κανόνα στους υπόλοιπους της ομάδας. Κάθε σωστή απάντηση κερδίζει έναν πόντο. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται με τον ίδιο τρόπο και στις άλλες ομάδες. Νικήτρια ομάδα αυτή που θα φτάσει σε έναν προκαθορισμένο από εσάς αριθμό πόντων. Με τον τρόπο αυτό οι μαθητές καλούνται να αυτορυθμίσουν την συμπεριφορά τους και να ορίσουν οι ίδιοι τα όρια. Επίσης, καλούνται να συνεργαστούν μέσα σε μια διαδικασία διαδραστική και διασκεδαστική. Tip: Εάν θεωρείτε πως είναι δύσκολο για τους μαθητές σας να γράψουν 2-3 κανόνες μόνοι τους, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τις κάρτες που υπάρχουν μέσα στην μουσειοσκευή, οι οποίες αναγράφουν βασικούς κανόνες. Ωστόσο, ανάμεσα σε αυτές υπάρχουν και κενές, τις οποίες μπορούν να συμπληρώσουν οι ομάδες. Είναι σημαντικό οι μαθητές να γράψουν έστω και έναν κανόνα ανά ομάδα, στοιχείο που θα συμβάλλει καθαριστικά στην επιτυχία της δραστηριότητας. Δραστηριότητα 3- Εξοικείωση με τον χώρο του μουσείου 126 «Κυνήγι θησαυρού» Διάρκεια: λεπτά Υλικά: χάρτης για το κυνήγι θησαυρού (εμπεριέχεται στη μουσειοσκευή) Πρόκειται για μια δραστηριότητα που ολοκληρώνεται στον χώρο του μουσείου. Η τάξη χωρίζεται σε 3-4 ομάδες (ανάλογα με τον αριθμό των μαθητών) και δίνεται στην κάθε μια το φύλο που βρίσκεται στην επόμενη σελίδα. Εξηγήστε στους μαθητές πως πρόκειται για ένα παιχνίδι θησαυρού στο μουσείο. Νικητής φυσικά αυτός που θα βρει πιο γρήγορα τα στοιχεία και θα φτάσει πρώτος στον θησαυρό. Ζητήστε από τους μαθητές να μελετήσουν για λίγα λεπτά τον χάρτη και τις πληροφορίες ανά ομάδα, προκείμενου να μοιραστούν σκέψεις, προβληματισμούς ή ακόμα και να σχεδιάσουν κάποιο σχέδιο που θα τους εξασφαλίσει τη νίκη. Τέλος, επειδή ο χάρτης αποτελεί στην ουσία μια απλουστευμένη και αφαιρετική τομή του μουσείου, επισημάνετε πως το μουσείο είναι διώροφο. Με αυτόν τρόπο οι μαθητές ανυπομονούν να επισκεφτούν το μουσείο, εξοικειώνονται εύκολα με τον χώρο και αναπτύσσεται η συνεργασία. 126 Δίνονται προδιαγραφές απόδοσης για τον φύλο- χάρτη θησαυρού που θα δοθεί στα παιδιά στο σχετικό κεφάλαιο. 116

116 Tip: Προσπαθήστε να κατανείμετε τους μαθητές σας με τέτοιο τρόπο, ώστε οι ομάδες να είναι περίπου στο ίδιο επίπεδο. Με αυτόν τον τρόπο περιορίζονται οι πιθανότητες μιας ομάδα να ολοκληρώσει την δραστηριότητα πολύ πιο γρήγορα από τις άλλες. Επίσης, λάβετε υπόψη πως ο καθορισμός των ομάδων σε αυτή τη δραστηριότητα είναι πιθανό να χρησιμοποιηθεί και αργότερα από την μουσειοπαιδαγωγό πρόγραμμα. σε κάποιο εκπαιδευτικό Δραστηριότητα 4- Στατιστικοί πίνακες «Κολόνες με νόημα» Διάρκεια: λεπτά Υλικά: χαρτί, μολύβι, πίνακας (προαιρετικά) Παρουσιάστε τον στατιστικό πίνακα του δημογραφικού πληθυσμού της Αλεξανδρούπολης από το 1870 μέχρι το Αφήστε να μελετήσουν λίγο το γράφημα και στη συνέχεια αναφέρετε πως θα εργαστείτε ως τάξη με τους πρώτους 5 σταθμούς. Οι ημερομηνίες αντιστοιχούν στις χρονική περίοδο από το Το γράφημα απεικονίζει τη σταδιακή αύξηση του πληθυσμού της Αλεξανδρούπολης. Ζητήστε από τους μαθητές να αναπαραστήσουν τις ράβδους με τα ύψη τους (δώστε τη δυνατότητα να αυξομειώσουν τα ύψη του πέφτοντας στα πόδια, σηκώνοντας ψηλά τα χέρια ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο σκεφτούν οι ίδιοι οι μαθητές). Το πιο σημαντικό σημείο της δραστηριότητας είναι να αναλυθούν τα δεδομένα που προσφέρει το ραβδόγραμμα. Προσεγγίστε το γράφημα εξετάζοντας τόσο τα ποσοτικά δεδομένα όσο και τις ποιοτικές πληροφορίες που μπορούν να αντληθούν από τη σύγκριση των δεδομένων. Εφόσον παρατηρήσουν τη σταδιακή αύξηση του πληθυσμού της πόλης, ζητήστε τους να προτείνουν πιθανούς λόγους που αιτιολογούν την κατάσταση αυτή. Η δραστηριότητα αυτή συμβάλλει στη βαθύτερη κατανόηση στατιστικών πινάκων, συνδυάζοντας τη μαθηματική με την ιστορική σκέψη. Επιπλέον, η ένταξη κινησιολογικής άσκησης συμβάλλει στην πρόκληση τους ενδιαφέροντος και στην καλλιέργεια αναλογικών συσχετίσεων. Tip: Προσπαθήστε ο ρόλος σας στη συγκεκριμένη δραστηριότητα να είναι υποβοηθητικός και όχι καθοδηγητικός, προκειμένου η διαδικασία να έχει ερευνητικό χαρακτήρα. 117

117 Δραστηριότητα 5- Ανακαλύπτοντας το περιεχόμενο της μουσειοσκευή «Τι έχει μέσα το κουτί;» Διάρκεια: λεπτά (1-2 διδακτικές ώρες) Υλικά: πίνακας Η συγκεκριμένη δραστηριότητα προσφέρεται για την πρώτη προσέγγιση των μαθητών με την μουσειοσκευή και το κεντρικό της θέμα. Αφορμή της συζήτησης μπορεί να αποτελέσει ο τίτλος της μουσειοσκευής «Μια πόλη συστήνεται». Ζητήστε από τους μαθητές να υποθέσουν ποια πόλη μπορεί «να συστήνεται». Στη συνέχεια, ζητήστε από τους να θέσουν ερωτήσεις στην πόλη, για να την βρουν. Οι ερωτήσεις των μαθητών είναι απαραίτητο να γράφονται στον πίνακα, έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένας χάρτης ερωτήσεων. Πιθανές ερωτήσεις είναι «Ποίο είναι το όνομά σου;», «Πόσο χρονών είσαι/ Πότε ιδρύθηκες;», «Πού βρίσκεσαι;/ Σε ποια περιοχή βρίσκεσαι;», «Ποιος σε ίδρυσε;», «Ποιοι μένουν σε εσένα;/ Ποιοι είναι οι κάτοικοί σου;», «Έχεις μεγάλα κτίρια;/ Έχεις παλιά κτίρια;/ Ποια είναι αυτά;» «Ποιος είναι ο πολιούχος σου;», «Έχεις κάποιο σύμβολο/τοπόσημο;». Τα ερωτήματα είναι απαραίτητο να τίθενται από τους μαθητές. Προσπαθήστε να υποβοηθήσετε τα παιδιά κα όχι να τους καθοδηγήσετε. Αν κάποια ερώτηση, με την οποία σας ενδιαφέρει να εργαστούν μετέπειτα οι μαθητές δεν έχει ειπωθεί, θέστε την εσείς ως μέλος της ομάδας. Ο χάρτης αναπτύσσεται με κέντρο το ερώτημα «Ποιά είναι η πόλη;» Μόλις ολοκληρωθεί ο χάρτης αποκαλύψτε την ταυτότητα της πόλης. Στη συνέχεια, οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες (ο αριθμός καθορίζεται από τον εκπαιδευτικό). Κάθε ομάδα μπορεί να διερευνήσει ένα ερώτημα (αν το κρίνετε εύκολο αναθέστε τους δύο) από αυτά που έχουν προκύψει και έχουν καταγραφεί στον πίνακα. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιούν έναν πίνακα, ο οποίος αποτελείται από τρία μέρη: «Υπόθεση», «Έρευνα» και «Επαλήθευση». Επειδή, πιθανότατα όλες οι ερωτήσεις θα είναι κυρίως πληροφοριακού χαρακτήρα π.χ. Ποιο είναι το όνομα σου;, ζητήστε από τους μαθητές σας να αναδιατυπώσουν την ερώτηση εισάγοντας τη λέξη «γιατί;» π.χ. Γιατί το όνομα σου είναι Αλεξανδρούπολη; Υπόθεση Έρευνα Επαλήθευση 118

118 Στο πλαίσιο της υπόθεσης, η κάθε ομάδα μπορεί να γράψει μια υπόθεση για την ερώτηση- θέμα με βάση την προϋπάρχουσα γνώση. Τα παιδιά αναμένεται να έχουν ελλιπή γνώση. Είναι σημαντικό, ο εκπαιδευτικός να μην παρέχει τη γνώση που λείπει, αλλά να τους παρακινήσει να πραγματοποιήσουν μια διερεύνηση- έρευνα, προκειμένου να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους. Κατά τη διάρκεια της έρευνας, οι μαθητές καλούνται να χρησιμοποιήσουν το περιεχόμενο της βαλίτσας, αλλά και πηγές του σχολείου. Στο πλαίσιο της έρευνας μπορούν να γράψουν τις απαντήσεις που βρήκαν ως συμπεράσματα της έρευνας. Στόχος αυτής της φάσης είναι να προσεγγιστεί η επιθυμητή γνώση μέσα από την προσωπική εμπειρία και έρευνα. Τέλος, οι μαθητές καλούνται να συμπληρώσουν το πλαίσιο της επαλήθευσης, προκειμένου να αξιολογήσουν τη γνώση τους συγκρίνοντας την υπόθεση με την πραγματικότητα και να αξιολογήσουν τη χρήση της νέας γνώσης τους στην καθημερινή τους ζωή. Τέλος, οι ομάδες καλούνται να παρουσιάσουν τα αποτελέσματα της έρευνας τους στην υπόλοιπη τάξη. Tip: Σε περίπτωση που οι μαθητές δυσκολεύονται να θέσουν ερωτήσεις, βοηθήστε τους δίνοντας σε κάθε ερώτηση μια ερωτηματική αντωνυμία (Πώς ; Πόσα/α ;, Πότε.; Ποιός.; Πού ; ). Διαφορετικά ζητήστε να σκεφτούν ποίες ερωτήσεις θα έθεταν σε ένα πρόσωπο που δεν γνωρίζουν. Δραστηριότητα 6- Σύνδεση της Αλεξανδρούπολης με σημαντικές για την ιστορία της γειτονικές πόλεις. «Ένας χάρτης διαφορετικός από τους άλλους» Διάρκεια: λεπτά λεπτά Υλικά: χάρτης(εμπεριέχεται στη μουσειοσκευή) 127 Είναι απαραίτητο οι μαθητές να κατανοήσουν τη γεωγραφική θέση της Αλεξανδρούπολης και τη σχέση της με σημαντικές για την εποχή γειτονικές πόλεις. Χρησιμοποιείστε τον 127 Δίνονται προδιαγραφές απόδοσης για τον χάρτη στο σχετικό κεφάλαιο. 119

119 χάρτη που βρίσκεται μέσα στην μουσειοσκευή (1,70 μ.x 1,30μ.) και απεικονίζει την ευρύτερη περιοχή της Θράκης μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Χωρίστε τους μαθητές σε τρεις ομάδες και στη συνέχεια ζητήστε έναν αντιπρόσωπο από κάθε ομάδα να βρει και να κάτσει πάνω στην πόλη που έχει δοθεί στην ομάδα. Οι τρείς πόλεις των ομάδων, οι οποίες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην ίδρυση και άνθηση της πόλης είναι η Αίνος, η Αδριανούπολη και η Κωνσταντινούπολη (για περισσότερες πληροφορίες βλέπε πληροφορίες για την ιστορία της Αλεξανδρούπολης).Μόλις εντοπίσουν τις θέσεις των πόλεων αυτών και της Αλεξανδρούπολης (η οποία αποτελεί το κέντρο του χάρτη), διατυπώστε και αφήστε χρόνο για να βρει η κάθε ομάδα απαντήσεις στις εξής ερωτήσεις; Α) Πόσα εκατοστά στον χάρτη απέχει η Αλεξανδρούπολη από την Αίνο/ Αδριανούπολη/ Κωνσταντινούπολη; Β) Ποια γεωμορφολογικά στοιχεία παρατηρείτε στην Αίνο/ Αδριανούπολη/ Κωνσταντινούπολη; Πιστεύετε ότι έχουν κάποια σημασία για την ίδρυση των πόλεων στη θέση αυτή; Γ) Πιστεύετε πως η Αίνος/ Αδριανούπολη/ Κωνσταντινούπολη είχε κάποια σχέση με την Αλεξανδρούπολη; Ποια μπορεί να ήταν αυτή; Σε περίπτωση που επισκεφτείτε το μουσείο, αφήστε τους μαθητές να επιβεβαιώσουν ή να αναθεωρήσουν τις υποθέσεις τους μέσα από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που αφορά στην ιστορία της πόλης και μέσω της έκθεσης. Σε διαφορετική περίπτωση, αναθέστε σε κάθε ομάδα να επαληθεύσουν τις υποθέσεις τους εργαζόμενοι όλοι μαζί εκτός σχολείου. Εάν υπάρχει δυνατότητα διαδικτύου, εγκυκλοπαιδειών ή ιστορικών βιβλίων στην σχολική αίθουσα η συγκεκριμένη εργασία μπορεί να εκπονηθεί μέσα στην τάξη, σε συνδυασμό με τις πηγές που προσφέρει και η μουσειοσκευή. Tip: Σε κάθε περίπτωση για την επαλήθευση των υποθέσεων δώστε την ευκαιρία στους μαθητές να αναζητήσουν και να εντοπίσουν μόνοι τους τις πληροφορίες. Δραστηριότητα 7- Παρατήρηση, επεξεργασία και δημιουργία συσχετισμών των φωτογραφιών «Οι φωτογραφίες μιλούν» Διάρκεια: 45 λεπτά Υλικά: Φωτογραφίες (εμπεριέχονται στη μουσειοσκευή σε μορφή άλμπουμ) Δίνονται προδιαγραφές απόδοσης για το άλμπουμ στο σχετικό κεφάλαιο. 120

120 Χωρίστε την τάξη σε 2 ομάδες και στη συνέχεια δώστε στην κάθε ομάδα από ένα άλμπουμ. Αφαιρέστε από κάθε άλμπουμ 5 λεζάντες φωτογραφιών, οι οποίες θα αποτελούν και το κύριο αντικείμενο της δραστηριότητας (ενδεικτικά προτείνονται οι 1.1, 1.5, 1.8, 1,9, 1.12 και οι 2.2, 2.3, 2.4, 2.5, 2.8). Στη συνέχεια, ζητήστε από τους μαθητές να παρατηρήσουν τις φωτογραφίες και να γράψουν δικές τους λεζάντες κάτω από τις φωτογραφίες που δεν έχουν. Στο σημείο αυτό, οι μαθητές οδηγούνται στη δημιουργία υποθέσεων και στην υποβολή προτάσεων. Μόλις ολοκληρώσουν τη διαδικασία αυτή δώστε τις λεζάντες που λείπουν και ζητήστε τους να τις αντιστοιχίσουν. Με τον τρόπο αυτό, οι μαθητές επαληθεύουν την ορθότητα των υποθέσεων. Στη συνέχεια, ζητήστε από τις δύο ομάδες να παρουσιάσουν τις εικόνες, με τις οποίες εργάστηκαν και στη συνέχεια να ενώσουν τις φωτογραφίες και να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν θεματικές με αυτές (για παράδειγμα «Τα προξενεία», «Ο σιδηρόδρομος», «Θρησκευτικοί ναοί»,. Μπορεί όμως η διάκριση να είναι ακόμα πιο απλή όπως «κτίρια» ή «πρόσωπα»). Τέλος, αφήστε τους μαθητές να τοποθετήσουν τις φωτογραφίες ανά θεματικές στο άδειο άλμπουμ της μουσειοσκευής. Tip: Αποφύγετε να κατευθύνετε τους μαθητές προς τη δημιουργία μιας συγκεκριμένης θεματικής. Το σημαντικότερο στοιχείο στη συγκεκριμένη διαδικασία είναι οι μαθητές να δημιουργήσουν συσχετίσεις, να διαμορφώσουν ένα σκεπτικό και να το παρουσιάσουν. Πρόκειται για μια απαιτητική νοητική διαδικασία (σύνθεση), το αποτέλεσμα της οποίας είναι απαραίτητο να επαινέσετε. Δραστηριότητα 8- Αφήγηση ενός μυθιστορήματος με ιστορικό περιεχόμενο «Μια βελανιδιά που μιλάει» Διάρκεια: λεπτά Υλικά: Βιβλίο - «Αλεξανδρούπολη. Σαν παραμύθι σαν ιστορία» του Γιάννη Ξανθούλη (εμπεριέχεται στη μουσειοσκευή) Διαβάστε επιλεγμένα αποσπάσματα από το βιβλίο «Αλεξανδρούπολη. Σαν παραμύθι σαν ιστορία» του Γιάννη Ξανθούλη. Ο μοναδικός μεστός και απλός του λόγος θα συνεπάρει τους μαθητές, προσεγγίζοντας μέσα από την αφήγηση την ιστορία της Αλεξανδρούπολης. Με πρωταγωνιστή μια βελανιδιά, η οποία έχει συμβολικό ρόλο, ξετυλίγεται η ιστορία της πόλης σαν ένα παραμύθι. 121

121 Ενδεικτικά προτείνονται ανά θεματική οι παρακάτω σελίδες Ονοματοδοσία της πόλης (σελ. 12, 32-33) Σχέση της Αλεξανδρούπολης με την Αίνο (σελ.12-13) Η εμφάνιση του σιδηρόδρομου και του λιμανιού (σελ ) Ο Φάρος- σύμβολο της πόλης (σελ. 18) Ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της πόλης (σελ. 16, 18-19) Τα πρώτα εκπαιδευτικά ιδρύματα (σελ. 19) Ιστορικοί σταθμοί της πόλης (σελ.15-16, 25-26, 32) Αναφορές στην Παγκόσμια ιστορία (13, 26, 28,29) Αναφορές στην εθνική ιστορία (σελ , 31-32) Tip: Κατά τη διάρκεια της αφήγησης μπορείτε να ζητήσετε από τους μαθητές να ζωγραφίσουν εικόνες ή να αναπαραστήσουν σκηνές του βιβλίου. Με αυτό τον τρόπο οι μαθητές ενεργοποιούν παραπάνω από μια αισθήσεις, γεγονός που τους επιτρέπει να προσεγγίσουν την ιστορία πολυαισθητηριακά. Δραστηριότητα 9- Δημιουργία ερωτήσεων και ανάδυση συναισθημάτων «Γινόμαστε βελανιδιές» Διάρκεια: λεπτά Υλικά: - Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε κατά την ολοκλήρωση της δραστηριότητας 6, είτε κατά τη διάρκεια αυτής. Σηκώστε τους μαθητές και ζητήστε τους να κινηθούν ελεύθερα στον χώρο. Κατόπιν μεταμορφωθείτε όλοι σε βελανιδιές. Γίνετε παραστατικός με εκφράσεις όπως «Το σώμα γίνεται σκληρό και άκαμπτο. Μετατρέπεται σε κορμό δέντρου ενώ τα χέρια μας μετατρέπονται σε κλαδιά. Νιώθετε το αεράκι που κουνάει τα φύλλα σας;». Συνεχίστε στο ίδιο μοτίβο μέχρι οι μαθητές να νιώσουν οικεία με τον νέο τους ρόλο. Το γεγονός ότι όλοι οι μαθητές, ακόμα και εσείς ακολουθείτε την ίδια διαδικασία επιτρέπει τη δημιουργία ενός οικείου και ασφαλούς κλίματος. Στη συνέχεια ζητήστε από τους μαθητές να εκφράσουν μέσω της κίνησης του σώματος και των εκφράσεων του προσώπου τα συναισθήματα, τις σκέψεις ακόμα και τις απορίες της βελανιδιάς σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, στο οποίο αναφέρεται το βιβλίο. Για παράδειγμα θέστε ερωτήσεις όπως «Πώς να ένιωθε άραγε η βελανιδιά όταν αντίκρισε γι πρώτη φορά το τρένο;», «Τι να σκεφτόταν η βελανιδιά όταν είδε να δημιουργούνται ξένα 122

122 προξενεία στην πόλη;» ή «Τι μπορεί να έλεγε στους Βούλγαρους στρατιώτες όταν κατέλαβαν το Δεδέαγατς;» Μπορείτε να δώσετε τη δυνατότητα να ορίσουν οι ίδιοι οι μαθητές το νέο πλαίσιο, εάν το επιθυμούν οι ίδιοι. Ζητήστε από όλους τους μαθητές να απαντούν στην ερώτηση μέσω της κίνησης και των εκφράσεων, αλλά μόνο όποιον αγγίζετε να απαντά με λέξεις ή φράσεις. Η δραστηριότητα αυτή συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη της δεξιοτεχνίας της ενσυναίσθησης, καθώς η βελανιδιά λειτούργει συμβολικά ως τους κατοίκους της πόλης που βίωσαν τα συγκεκριμένα γεγονότα. Επιπλέον, καλλιεργεί κιναισθητικές δεξιότητες και συμβάλλει στην εξοικείωση των μαθητών με το σώμα τους. Tip: Πριν την έναρξη της δραστηριότητας πραγματοποιήστε κάποιες ασκήσεις που στόχο έχουν να χαλαρώσουν τους μαθητές, να τους κάνουν να αισθανθούν οικεία και να ενεργοποιήσει τις κινητικές δεξιότητές τους. «Τέτοιου είδους ασκήσεις συμβάλλουν στην προθέρμανση και προγύμναση των μαθητών ενεργοποιώντας και διεγείροντας τα αισθητήρια όργανά τους. Έτσι, αυξάνεται η ετοιμότητα του σώματος και των αισθήσεων και ο βαθμός ανταπόκρισής τους στις απαιτήσεις των ασκήσεων.» 129 Για την εύρεση τέτοιου είδους κινητικών ασκήσεων βλέπε ή συμβουλευτείτε τη μουσειοπαιδαγωγό. Δραστηριότητα 10- Επεξεργασία μαρτυριών και φωτογραφιών «Δώσε εικόνα στο κείμενο» Διάρκεια: λεπτά Υλικά: μαρτυρίες, αντικείμενα, φωτογραφίες (εμπεριέχονται στη μουσειοσκευή) Χωρίστε την τάξη σε 4 ομάδες και δώστε στην κάθε μία από μια μαρτυρία. Ενδεικτικά προτείνονται οι μαρτυρίες 1,2,4 και από το βιβλίου του Γιάννη Ξανθούλη «Αλεξανδρούπολη. Σαν παραμύθι σαν ιστορία» σελ (Οι άνθρωποι όμως είχαν ανάγκη και από χώρους λατρείας. οδό Μαζαράκη.). 130 Αφού τις διαβάσουν πρέπει να συζητήσουν το θέμα που πραγματεύεται η κάθε μία. Βοηθήστε τους να αναλύσουν τη μαρτυρία, ζητώντας τους να θέσουν ερωτήσεις. Μπορείτε να τους δώσετε λέξεις κλειδιά, όπως «θέμα», «ποιος», «πότε», «πού». Στη συνέχεια, καλούνται να επιλέξουν από τα 129 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, «Οδηγός Εκπαιδευτικού για το Θέατρο- Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων Αισθητικής Παιδείας για όλες τις βαθμίδες της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης», ό.π., Οι μαρτυρίες αντίστοιχα αναφέρονται στον σιδηρόδρομο, στα προξενεία, στο λιμάνι και στους χώρους λατρείας (πολυπολιτισμικότητα). 123

123 άλμπουμ φωτογραφίες που πιστεύουν ότι συνδέονται με τις μαρτυρίες και παρέχουν κοινές πληροφορίες. Ακολουθεί η παρουσίαση της εργασίας στις υπόλοιπες ομάδες. Με τον τρόπο αυτό οι μαθητές καλούνται να κατανοήσουν και να αποκωδικοποιήσουν πληροφορίες των μαρτυριών (λεκτική μορφή) και στη συνέχεια να τις κωδικοποιήσουν με μια άλλη μορφή επικοινωνίας (οπτική). Έτσι, οι μαθητές έρχονται σε επαφή με την πληροφορία, η οποία μπορεί να έχει διαφορετικές μορφές και διαφορετικές διαστάσεις. Tip: Στην δραστηριότητα θα μπορούσε να εμπλακούν και τα αντικείμενα, δίνοντας μια τρισδιάστατη εικόνα στην «ένδυση των κειμένων». Δραστηριότητα 11- Κατασκευή ενός αφαιρετικού χάρτη από του μαθητές «Ώρα για χαρτογράφηση!» Διάρκεια: λεπτά Υλικά: Χαρτιά, μαρκαδόρους, περιοδικά, εφημερίδες, χαρτόνια Εφόσον οι μαθητές προσεγγίσουν την ιστορία της Αλεξανδρούπολης, ζητήστε τους να ζωγραφίσουν, να κάνουν κολάζ ή να κατασκευάσουν με χάρτινα, υφασμάτινα ή μεταλλικά στοιχεία έναν δικό τους ιστορικό χάρτη της πόλης με τους σημαντικότερους σταθμούς της ιστορίας της πόλης. Αναφέρετε πως ο χάρτης αυτός μπορεί να έχει κτίρια, μηχανές, ημερομηνίες, πρόσωπα, λέξεις, συναισθήματα, οτιδήποτε πιστεύουν πως διαδραμάτισε ρόλο στη δημιουργία και τη ζωή της πόλης. Αναφέρετε επίσης πως ο χάρτης αυτός είναι ιστορικός και αφαιρετικός που σημαίνει πως μπορεί αν το επιθυμούν να μην έχει την μορφή των πολιτικών ή γεωφυσικών χαρτών που έχουν συνηθίσει. Η δραστηριότητα αυτή καλλιεργεί ψυχοκινητικές δεξιότητες, επιτρέπει την έκφραση μέσω της τέχνης και ενεργοποιεί τη μεταγνωστική διαδικασία, καθώς οι μαθητές καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα σε πλήθος ερεθισμάτων, αναζητώντας υποσυνείδητα ή και συνειδητά το γιατί. Tip: Προκειμένου οι μαθητές να έχουν ακόμη ένα κίνητρο για τη δημιουργία αυτού του χάρτη, μπορεί να διοργανωθεί μια έκθεση στην τάξη, στο σχολείο ή και στο μουσείο. Στην περίπτωση αυτή θα ήταν εξαιρετική ιδέα οι ίδιοι οι μαθητές να επιμεληθούν την έκθεση με τη συγγραφή κάποιου εισαγωγικού κειμένου, τη διάκριση θεματικών, την εύρεση τίτλων θεματικών. 124

124 Δραστηριότητα 12- Δημιουργική γραφή «Μια μέρα στο Δεδέαγατς» Διάρκεια: λεπτά Υλικά: χαρτί, μολύβι, γραμματόσημα (εμπεριέχονται στην μουσειοσκευή), κουτί. Εφόσον οι μαθητές προσεγγίσουν ως ένα βαθμό την ιστορία της πόλης και προηγηθεί η δραστηριότητα 16, ζητήστε τους να συντάξουν ένα γράμμα επιλέγοντας ο καθένας ένα από τα τρία παιδιά, το προφίλ των οποίων δημιούργησαν (δραστηριότητα 16). Σε όλους του μαθητές δίνονται οι λέξεις «Δεδέαγατς», «νιώθω», «θα ήθελα», «πιστεύω». Οι μαθητές εργάζονται ατομικά. Μόλις τελειώσουν, ζητήστε από τους μαθητές να τοποθετήσουν τα γράμματα μέσα σε ένα φάκελο και στη συνέχεια να γράψουν τα στοιχεία του αποστολέα, του παραλήπτη και να κολλήσουν τα γραμματόσημα. 131 Στο σημείο αυτό, είναι σημαντικό οι μαθητές να αναζητήσουν ανάλογα με το πρόσωπο που διάλεξαν, το κατάλληλο γραμματόσημα που ανταποκρίνεται στην εποχή που έζησε το παιδί. Για παράδειγμα, τα γραμματόσημα, με αριθμό 2 αναφέρονται στη βουλγαρική κατοχή της πόλης το 1913, ενώ τα γραμματόσημα με αριθμό 9 αναφέρονται στην περίοδο Είναι μια εξαιρετική ευκαιρία οι μαθητές να παρατηρήσουν τα γραμματόσημα και να προσεγγίσουν την ιστορία μέσα από αυτά. Τέλος, αποστέλλουν το γράμμα μέσω ενός κουτιού, το οποίο προσομοιάζει με ταχυδρομικό. Οι επιστολές ανακατεύονται και διανέμονται εκ νέου στους μαθητές, οι οποίοι διαβάζουν την επιστολή ενός συμμαθητή τους. Έτσι, έχουν τη δυνατότητα να προσεγγίσουν μια διαφορετική ματιά στην ιστορία είτε του ίδιου είτε κάποιου άλλου προσώπου. Η δραστηριότητα αυτή εξοικειώνει τους μαθητές με την ενσυναίσθηση, την έκφραση συναισθημάτων μέσω του λόγου και τον σεβασμό που είναι αναγκαίο να αποδίδεται στη διαφορετικότητα. Tip: Για να βοηθήσετε τους μαθητές ορίστε το θέμα. «Μια μέρα στο Δεδέαγατς» και ορίστε ότι ο παραλήπτης είναι ένας πολύ καλός φίλος του ήρωα. Είναι σημαντικό να 131 Τα γραμματόσημα με αριθμό 2 και 9 είναι παρέχονται σε έναν ικανοποιητικό βαθμό αντιτύπων, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους μαθητές. 125

125 δοθούν οδηγίες χωρίς ωστόσο ο ρόλος του εκπαιδευτικού να γίνει παρεμβατικός. Εάν οι μαθητές επιθυμούν ο παραλήπτης να είναι κάποιο διαφορετικό πρόσωπο, μη τους το αρνηθείτε. Δραστηριότητα 13- Ενσυναίσθηση και έκφραση «Ταξίδι στον χρόνο με την μαγική καρέκλα» Διάρκεια: λεπτά Υλικά: καρέκλα, αντικείμενα και φωτογραφίες της μουσειοσκευής Τοποθετήστε μια καρέκλα κεντρικά της αίθουσας. Ζητήστε από έναν μαθητή να καθίσει στην καρέκλα και από έναν άλλο μαθητή να διαλέξει μέσα από την μουσειοσκευή ένα αντικείμενο ή μια φωτογραφία. Στη συνέχεια ο μαθητής που είναι καθισμένος στη καρέκλα κρατά το υλικό που διάλεξε ο συμμαθητής του και ταξιδεύει με τη βοήθεια της καρέκλας στον χρόνο. Είναι σημαντικό ο μαθητής να διαλέξει εκ των προτέρων το πρόσωπο, το οποίο ενσαρκώνει και έχει σχέση με το επιλεγμένο υλικό. Για παράδειγμα, εάν έχει στα χέρια του τις βίδες από τον σιδηρόδρομο μπορεί να ενσαρκώσει τον σταθμάρχη, έναν επιβάτη, ή έναν έμπορο. Σε περίπτωση που έχει επιλεγεί μια φωτογραφία, για παράδειγμα το «Γαλλικό Προξενείο» μπορεί να επιλέξει να αναπαραστήσει τον πρόξενο, έναν Γάλλο τεχνίτη ή έναν εμπορικό αντιπρόσωπο. Σε κάθε περίπτωση, το πρόσωπο ανακοινώνεται από τον μαθητή πριν το ταξίδι στον χρόνο. Στη συνέχεια, ο ίδιος αναφέρει ορισμένα στοιχεία για την ταυτότητά του, το όνομα του, το επάγγελμά του, τι του αρέσει στην πόλη και τι όχι, το πώς αισθάνεται ή οποιαδήποτε άλλη πληροφορία σκεφτεί ο μαθητής. Οι συμμαθητές του μπορούν να του θέσουν μέχρι 3 ερωτήσεις. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται με όσους μαθητές κρίνετε εσείς εποικοδομητικό. Με τη συγκεκριμένη δραστηριότητα οι μαθητές εξοικειώνονται με τα αντικείμενα, εξάπτουν τη φαντασία τους, καλλιεργούν γλωσσικές δεξιότητες και αναπτύσσεται η δεξιότητα της ενσυναίσθησης. Tip: Για να θέσετε όρια και για να μην γελοιοποιηθεί η δραστηριότητα κάντε σαφές στους μαθητές πως πρόκειται για μια σοβαρή εργασία και πως αναμένετε από τους ίδιους την αντίστοιχη συμπεριφορά. 126

126 Δραστηριότητα 14- κατασκευή τριπλής χρονογραμμής (παγκόσμια, εθνική και τοπική ιστορία) «Ο χρόνος έχει τρία πρόσωπα» Διάρκεια: κατά τη διάρκεια των υπόλοιπων δραστηριοτήτων Υλικά: τρεις πλαστικές ράβδους(εμπεριέχονται στην μουσειοσκευή), μαρκαδόρος οινοπνεύματος Από την αρχή της χρήσης της μουσειοσκευς είναι απαραίτητο οι μαθητές να εξοικειωθούν με την τριπλή χρονογραμμή. Σε αντίθεση με τη μονή χρονογραμμή, η οποία τοποθετεί ημερομηνίες σταθμούς κάποιου ζητήματος στη σειρά, η τριπλή επιτρέπει επιπλέον μια κατακόρυφη παρατήρηση, συσχετίζοντας γεγονότα της τοπικής, εθνικής και παγκόσμιας ιστορίας. Στήστε την τριπλή χρονογρομμή στην τάξη και εξηγήστε τη λειτουργία της στους μαθητές. Η σταδιακή συμπλήρωση της επιτυγχάνεται από τις κενές ράβδους που καλούνται να γράψουν οι ίδιοι οι μαθητές, αναγράφοντας την ημερομηνία και το γεγονός. Tip: Ενθαρύννετε τους μαθητές να χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις τους από την ιστορία. Βασικό στοιχείο επίσης αποτελεί ο ορισμός του θέματος. Για παράδειγμα «Η ίδρυσητης Αλεξανδρούπολης και η ζωή των κατοίκων της μέχρι την απελευθέρωση τηςπόλης από τους Ελληνες.» Δραστηριότητα 15- Επεξεργασία ηχητικού υλικού «Γίνε σκηνοθέτης» Διάρκεια: λεπτά Υλικά: cd, φωτογραφίες (εμπεριέχονται στη μουσειοσκευή) Οι μαθητές παρακολουθούν ένα βίντεο διάρκειας 7 περίπου λεπτών, το οποίο ονομάζεται «Αλεξανδρούπολη- ιστορική αναδρομή». Πρόκειται για ένα συνοπτικό βίντεο, το οποίο παρουσιάζει την ιστορία της Αλεξανδρούπολης από την ίδρυσή της μέχρι την άφιξη των προσφύγων στην πόλη το Το βίντεο είναι μια συρραφή παλιών αυθεντικών 132 Το βίντεο προβλήθηκε με αφορμή την τιμητική εκδήλωση, για την πολυετή προσφορά της καρδιοχειρουργικής κλινικής του Νοσοκομείου της Αλεξανδρούπολης προς την κοινωνία, και ιδιαίτερα προς τιμήν του κ. Μπουγιούκα. Την επιμέλεια του βίντεο ανέλαβε ο Θόδωρος Ορδομπουζάνης, δημοσιογράφος, συγγραφέας και μέλος του συλλόγου του μουσείου. Η διάρκεια του βίντεο είναι περίπου 9 λεπτά, ωστόσο για τη συγκεκριμένη δραστηριότητα θα προβληθούν τα πρώτα 7. Θα μπορούσε να γίνει μια αναπροσαρμογή του βίντεο στις ηλικίες που απευθύνεται η μουσειοσκευή, με την επιμέλεια μιας επιστημονικά κατηρτισμένης ομάδας. Ωστόσο, σε περίπτωση 127

127 φωτογραφιών συνοδευόμενες από ηχητικές πληροφορίες που σχετίζονται με αυτές και την ιστορία της πόλης. Μετά την παρακολούθηση του βίντεο, χωρίστε τους μαθητές σε δύο ομάδες. Στόχος είναι η δημιουργία ενός δικού τους ηχητικού άλμπουμ με κεντρικό θέμα την ιστορία της Αλεξανδρούπολης από την ίδρυσή της έως την προσάρτησή της στην Ελλάδα, το οποίο θα προσομοιάζει σε βίντεο. Η πρώτη ομάδα καλείται να αναζητήσει από τα δύο άλμπουμ της μουσεισκευής φωτογραφίες που θεωρούν πως μπορούν να αποδώσουν τις πληροφορίες που θέλουν και η δεύτερη ομάδα θα προχωρήσει στη συγγραφή του κειμένου, που θα συνοδεύει την ροή των φωτογραφιών. Στην αρχή συζητήστε με τους μαθητές ποιους ιστορικούς σταθμούς θεωρούν πιο σημαντικούς τη συγκεκριμένη περίοδο, χωρίς ωστόσο να τους καθοδηγήσετε. Στο τέλος, είναι σημαντικό να γίνει μια παρουσίαση του έργου με έναν μαθητή να γυρίζει τις φωτογραφίες και έναν άλλον να διαβάζει το συνοδευόμενο κείμενο. Tip: Η συγκεκριμένη δραστηριότητα είναι καλό να προηγηθεί μετά από μια πρώτη προσέγγιση της ιστορία της πόλης μέσω των υπόλοιπων δραστηριοτήτων. Δραστηριότητα 16- Η καθημερινότητα των παιδιών στην Αλεξανδρούπολη «Τα παιδιά του Δεδέαγατς» Διάρκεια: λεπτά Φωτογραφίες, πρωτογενείς ή δευτερογενείς μαρτυρίες (εμπεριέχονται στη μουσειοσκευή) Χωρίστε τους μαθητές σε τρεις ομάδες και στη συνέχεια αναθέστε τους να αναζητήσουν πληροφορίες για τη ζωή παιδιών κάποιων περιόδων στην Αλεξανδρούπολη. Οι ομάδες αναλαμβάνουν να δημιουργήσουν 3 προσωπικότητες παιδιών, στηριζόμενοι στις πληροφορίες που αντλούνται από τις διαθέσιμες ιστορικές πηγές. Ορίστε τους χαρακτήρες, χωρίς να δώσετε όμως περαιτέρω πληροφορίες η κόρη ενός Γάλλου διπλωμάτη, ο γιος ενός μουσουλμάνου κατά τη διάρκεια της βουλγαρικής κατοχής, ο γιός ενός Έλληνα υπαλλήλου του σιδηροδρομικού σταθμού λίγο πριν την βουλγαρική κατοχή. Οι μόνοι περιορισμοί είναι ότι και τα τρία παιδιά είναι 11 χρονών και είναι κάτοικοι του Δεδέαγατς. Το υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την δραστηριότητα αυτή είναι: που κάτι τέτοιο κρίνεται αδύνατο λόγω οικονομικών δυσχερειών το βίντεο μπορεί να προβληθεί ως έχει. 128

128 Αντικείμενα: Κενός έλεγχος επίδοσης μαθήτριας του σχολείου του Αγίου Φραγκίσκου, Αλεξανδρούπολη Φωτογραφίες: 1.5, 1.13,1.14, 2.1,2.4,2.10,2.12, 2.13 Μαρτυρίες: 3, 6, 7,8,9,10 και από το βιβλίο του Γιάννη Ξανθούλη «Αλεξανδρούπολη. Σαν παραμύθι σαν ιστορία» σελ Πρόκειται για δραστηριότητα που συνδυάζει ιστορική έρευνα και φαντασία. Οι μαθητές προσεγγίζουν την τοπική ιστορία μέσα από έναν ρόλο. Είναι λογικό να υπάρξουν αναχρονισμοί, μεταφέροντας την πραγματικότητά τους στην προσέγγιση του παρελθόντος, ωστόσο με την βοήθεια του υλικού μπορείτε να βοηθήσετε στον περιορισμό αυτών των αναχρονισμών. Για παράδειγμα, αν όλοι οι ήρωες που δημιουργηθούν πηγαίνουν σχολείο, θέστε ερωτήσεις που οδηγούν στο γεγονός ότι η εκπαίδευση την εποχή εκείνη δεν ήταν υποχρεωτική, στη συνέχεια δείξτε τη φωτογραφία 1.14 με το παιδί που δουλεύει σε ιχθυοπωλείο. Για να ενεργοποιηθεί ταυτόχρονα η φαντασία των μαθητών προτείνετε στοιχειά του προφίλ των παιδιών, όπως όνομα, ηλικία, θρησκεία, εάν πήγαινε σχολείο, φίλους, παιχνίδια, τι του αρέσει στην πόλη. Στο τέλος ζητήστε από κάθε ομάδα να παρουσιάσει τον χαρακτήρα που έπλασε και στις υπόλοιπες ομάδες. Tip: Αφήστε τους μαθητές να αναζητήσουν μόνοι τους τις πληροφορίες όσο αφορά τα αντικείμενα και τις φωτογραφίες.. Ωστόσο, βοηθήστε τους προτείνοντας σε κάθε ομάδα τις μαρτυρίες από τις οποίες θα μπορούσαν να αντλήσουν πληροφορίες. 6.4 Προδιαγραφές απόδοσης για το εσωτερικό και το εξωτερικό της μουσειοσκευής Η μουσειοσκευή ως εκπαιδευτική δράση προκαλεί από μόνη της την περιέργεια στους μαθητές να ανακαλύψουν το περιεχόμενό της και να το επεξεργαστούν. Ο σχεδιασμός τόσο του εξωτερικού, όσο και του εσωτερικού είναι αναγκαίο να εξάπτουν ακόμη περισσότερο την περιέργεια. Η εμφάνιση αλλά και η λειτουργικότητα της μουσειοσκευής διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία ολόκληρης εκπαιδευτικής δράσης. Όσον αφορά το εξωτερικό, η μουσειοσκευή είναι θεμιτό να είναι κατασκευασμένη από υλικά που θα εκπλήξουν τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς. Είναι σημαντικό ο σχεδιασμός της να είναι σύγχρονος με υλικά που παραπέμπουν στην 133 Οι σελίδες του βιβλίου παρατίθενται στο παράρτημα. της 129

129 αρχιτεκτονική της πόλης σήμερα. Το πλέξιγκλας που παραπέμπει σε γυαλί, οι μεταλλικές λεπτομέρειες και το τσιμέντο είναι υλικά που θα μπορούσαν με τον σωστό συνδυασμό να αποτελέσουν ένα αισθητικά όμορφο αποτέλεσμα, αποδίδοντας το επιθυμητό αποτέλεσμα. Σημαντικό στοιχείο είναι η μουσειοσκευή να μην είναι διαφανής, προκειμένου οι μαθητές να παρακινούνται να την ανοίξουν. Σημαντικό στοιχείο είναι η μουσειοσκευή εξωτερικά να μην διαθέτει πολλά οπτικά ή λεκτικά ερεθίσματα, παρά μόνο ο τίτλος της «Μια πόλη συστήνεται». Με τον τρόπο αυτό το βλέμμα αναπόφευκτά εστιάζει στον τίτλο, δημιουργώντας άμεσα το ερώτημα ποια πόλη είναι αυτή. Γρήγορα δημιουργείται η επιθυμία να ανοιχτεί η μουσειοσκευή για να απαντηθεί το κύριο ερώτημα. Το μέγεθος της μουσειοσκευής λόγω του περιεχόμενου και της προσδοκίας για εύκολη μετακίνηση δεν θα πρέπει να ξεπερνάει τις διαστάσεις 1 μ.x 60 εκ.x 70εκ. Όσον αφορά το βάρος γίνεται αντιληπτό πως για τη διευκόλυνση όλων των εμπλεκομένων είναι απαραίτητο να είναι όσο το δυνατόν ελαφρύτερη. Το εσωτερικό της μουσειοσκευής κινείται σε μια διαφορετική λογική. Είναι σημαντικό το εσωτερικό να παραπέμπει στο παρελθόν τόσο στην όψη, όσο και στην υφή. Ο στόχος αυτής της αντίθεσης είναι διττός. Στοχεύει να εκπλήξει τους μαθητές, ανατρέποντας την εικόνα που είχαν διαμορφώσει με μια πρώτη ματιά 134 και ταυτόχρονα να προσιδιάσει για το θέμα της μουσειοσκευής. Η εκπαιδευτική διαδικασία είναι χρήσιμο να ξεκινάει από τις προσωπικές εμπειρίες και τις εικόνες που είναι πιο συνήθεις για τους μαθητές. Οι περισσότεροι από αυτούς αντικρίζουν μια σύγχρονη αστική πόλη, η οποία δυστυχώς έχει διατηρήσει ελάχιστά κτίρια και μνημεία από το παρελθόν. Πρόκειται ουσιαστικά για μια χρονοκάψουλα, η οποία μεταφέρει τους μαθητές από το σήμερα στο χθες, προσφέροντας την ευκαιρία να κατανοήσουν πως η πόλη στην οποία ζουν δεν είχε πάντα τη μορφή που έχουν συνηθίσει οι ίδιοι, αλλά σε ορισμένα σημεία η εικόνα της διαφοροποιείται σε μεγάλο βαθμό στο παρελθόν. Επίσης ένας τέτοιος τύπος συλλογισμού παραπέμπει και στην εικόνα του Ιστορικού Μουσείου Αλεξανδρούπολης, το οποίο μετά την ανακαίνιση χαρακτηρίζεται από μια αίσθηση σύγχρονης αρχιτεκτονικής με άρτια τεχνολογικά μέσα. Παρά όμως την εικόνα αυτή, το αντικείμενο που διαπραγματεύεται είναι το παρελθόν μέσα από ιστορικά κατάλοιπα που μαρτυρούν την ύπαρξη μιας διαφορετικής πόλης από αυτή που έχουν συνηθίσει οι κάτοικοι της Αλεξανδρούπολης σήμερα. 134 Η ανατροπή των πρώτων εντυπώσεων αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον εργαλείο σε μια εκπαιδευτική δράση, καθώς κρατά το κοινό σε μια εγρήγορση, προδιαθέτοντάς το ότι δεν πρόκειται για μια διαδικασία μονότονη, αλλά γεμάτη εκπλήξεις. 130

130 Το εσωτερικό της μουσειοσκευής είναι σημαντικό να έχει κρυφά σημεία, στα οποία να υπάρχουν πληροφορίες, αντικείμενα και γενικότερα υλικό που καλούνται να ανακαλύψουν οι μαθητές. Η μορφή του εσωτερικού της μουσειοσκευής είναι απαραίτητο να παραπέμπει σε ένα κουτί γεμάτο μυστικά που προκαλούν τους μαθητές να τα ανακαλύψουν. Τα εσωτερικά τοιχώματα της μουσειοσκευής θα μπορούσαν να κοσμούνται από φράσεις- γρίφους που παρακινούν τους μαθητές να αναζητούν υλικό που θα συμβάλλει στην καλύτερη προσέγγιση του ζητήματος- στόχου. Παραδείγματα τέτοιων γρίφων είναι: «Κάπου εδώ θα βρεις το όμονα που αναζητείς» (για την ονομαδοτοσία της πόλης) «Κοντά στον πάτο υπάρχει θαρρείς εκείνο που έκανε την Αλεξανδρούπολη μεγάλη και πολυπληθής.» (για τον καθοριστικό ρόλο του σιδηρόδρομου στην ανάπτυξη της πόλης) «Τράβα για να δεις την ηλικία της πόλης αυτής» (για την ίδρυση της Αλεξανδρούπολης». Στόχος αυτών των φράσεων δεν είναι η καθοδήγηση των παιδιών, αλλά η προσφορά μικρής βοήθειας, ώστε να μην χάσουν τον ενδιαφέρον τους. Η αίσθηση που επιδιώκεται να αναδυθεί στην περίπτωση αυτή είναι η πρόκληση, και το μυστήριο. Είναι σημαντικό να περιοριστούν οι προσεγγίσεις που επιχειρούν να δημιουργήσουν συγκίνηση και νοσταλγία, καθώς οι μαθητές δεν έχουν γνωρίσει την πόλη την περίοδο εκείνη και το πιθανότερο είναι να αγνοούν εντελώς την ιστορία αυτής..συνεπώς, είναι πιθανότερο να προκληθεί ενδιαφέρον για την πολιτισμική κληρονομιά μέσω ερεθισμάτων που είναι οικεία και ενδιαφέροντα για τους μαθητές. Προδιαγραφές απόδοσης βοηθητικού εποπτικού υλικού 1.Χάρτης της ευρύτερης περιοχής της Θράκης, ο οποίος εκτείνεται από τον Νέστο έως την Κωνσταντινούπολη. (Δραστηριότητα 6.) Ο χάρτης είναι επιδαπέδιος, συνεπώς το μέγεθός του ορίζεται περίπου 1,70μ. x 1,30μ.. Το υλικό του είναι απαραίτητο να είναι ανθεκτικό, καθώς οι μαθητές θα πατάνε πάνω σε αυτόν. Ταυτόχρονα, είναι απαραίτητο να παρέχεται εύκολος τρόπος αναδίπλωσης του, χωρίς να καταλαμβάνει μεγάλο χώρο. Ο χάρτης είναι απαραίτητο να φαίνεται παλιός και να είναι ακριβής. Οι πόλεις αναγράφονται και με τα παλιά και με τα νέα ονόματά τους,, ενώ είναι σημαντικό να διακρίνονται εύκολα και τα γεωμορφολογικά στοιχεία. Πρόκειται δηλαδή για έναν συνδυασμό πολίτικού και γεωφυσικού χάρτη, παρέχοντας εύκολα τη δυνατότητα να διαβαστεί από παιδιά ηλικίας ετών. Παρακάτω δίνονται δύο διαφορετικοί χάρτες της ίδιας περιοχής, το είδος των οποίων ζητείται να συνδυαστεί, ώστε να δημιουργηθεί ένας νέος. 131

131 2. Τρεις παράλληλες ράβδοι με διαφορετικά μήκη για τη δημιουργία χρονογραμμής τριών επιπέδων (παγκόσμια, εθνική και τοπική ιστορία)-( Δραστηριότητα 14) Οι τρεις παράλληλες ράβδοι δημιουργούν μια ενιαία χρονογραμμή, η οποία έχει τη δυνατότητα να σταθεί, ώστε να γίνεται ορατή από όλους τους μαθητές. Το μέγεθος των ραβδών ορίζεται από τη δυνατότητα μελέτης τους από μια απόσταση 1 μέτρου. Έτσι, αναλογικά η ράβδος που θα απεικονίζει τη παγκόσμια ιστορία έχει μήκος 90 εκατοστών, της εθνικής ιστορίας 80 εκατοστών και της τοπικής ιστορίας 70 εκατοστών. Στις ράβδους δεν σημειώνεται καμία πληροφορία παρά μόνο το εύρος κλίμακας της ιστορίας που απεικονίζει η κάθε γραμμή (παγκόσμια, εθνική και τοπική ιστορία). Συνεπώς, οι ράβδοι είναι απαραίτητο να προσφέρουν τη δυνατότητα να συμπληρώνονται από τους ίδιους τους μαθητές. 3.Κάρτες με τους βασικούς κανόνες στο μουσείο. (Δραστηριότητα 2) Πρόκειται για κάρτες κανονικού μεγέθους (π.χ 8εκ. x 4εκ.) που η μια πλευρά τους είναι ίδια, ενώ στην άλλη αναγράφονται κάποιοι κανόνες που είναι απαραίτητο να τηρούνται στο μουσείο. Η εσωτερική πλευρά αρκετών καρτών είναι απαραίτητο να είναι κενή, ώστε οι μαθητές να έχουν την ευκαιρία να τις συμπληρώσουν οι ίδιοι. Το υλικό των καρτών πρέπει να είναι ανθεκτικό, ώστε να μη σκίζεται εύκολα από τους μαθητές. 4.Χάρτης για το κυνήγι θησαυρού. (Δραστηριότητα 3) Το φύλλο που θα εμπεριέχεται μέσα στον οδηγό του εκπαιδευτικού αποτελεί έναν χάρτη που βοηθά στην εξοικείωση των μαθητών με τον χώρο του μουσείου. Ο χάρτης θα αποτελεί μια τομή του μουσείου με μια σχετικά προκαθορισμένη πορεία χωρίς να φανερώνονται οι σταθμοί και ο τελικός χώρος του θησαυρού. Ο χάρτης είναι αναγκαίο να είναι απλός, 132

132 αισθητικά να προκαλεί τη περιέργεια και να μπορεί να διαβαστεί εύκολα από παιδιά ετών. 5.DVD με βίντεο για την ιστορία της πόλης. (Δραστηριότητα 15) Η εξωτερική εμφάνιση του DVD και η θήκη του μπορούν να «επενδυθούν» με ένα κολλάζ φωτογραφιών που εμπεριέχονται στο βίντεο, ώστε να παραπέμπουν σε ένα σύγχρονο design με στοιχεία από τη παλιά «εικόνα» της πόλης. 6.Άλμπουμ φωτογραφιών. (Δραστηριότητα 7) Η μουσειοσκευή αποτελείται από τρία άλμπουμ. Τα δύο από αυτά αποτελούνται από 14 φωτογραφίες, ενώ το ένα είναι κενό. Η εξωτερική εμφάνιση των άλμπουμ διέπεται από την γενική αρχή της μουσειοσκευής, υιοθετώντας μια σύγχρονη αισθητική, ενώ εσωτερικά εμπεριέχονται στοιχεία που παραπέμπουν στο παρελθόν.. 133

133 Βιβλιογραφία Αγγελόπουλος, Η., Καραγιάννης, Π., Μπαρής, Θ. και Μπαρδάκη Α. (2013) Σχεδιάζοντας και υλοποιώντας εκπαιδευτικές επισκέψεις σε μουσεία και χώρους πολιτισμικής αναφοράς μέσω της αξιοποίησης μουσειοσκευών και νέων τεχνολογιών. Εκπαιδευτικός κύκλος, τομ.1, τ. 2. Διαθέσιμο στο διαδίκτυο: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (2014) Το μουσείο ήταν τέλειο! Διαπολιτισμικά Προγράμματα Σχολείων σε Μουσεία Οδηγός Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων, Μαυροσκούφης Δ., Μυρογιάννη Ε., Γρόσδος Σ. και Σεϊτανίδου Δ. (επιμ.), Αθήνα: Υ.ΠΑΙ.Θ. Βλάχου, Ε.(1997) Επικοινωνώντας με τους επισκέπτες: Δύσκολη δουλειά, αλλά κάποιος πρέπει να την κάνει (και στην Ελλάδα!), στο Μ. Σκαλτσά (επιμ.) Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου για τη ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΝ 21 ο ΑΙΩΝΑ- Θεωρία και πράξη, Νοεμβρίου, Θεσσαλονίκη: ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ. Binks G. και Uzzell D. (1994) «Monitoring and evaluation: the techniques», στο The Educational Role of the Museum, Hooper Greenhill E. (ed.). London: Routledge, 1994, Bull, Ph. (1994) A beginner s guide to evaluation, στο The Educational Role of the Museum, Hooper Greenhill E. (ed.). London: Routledge, Γκαζή, Α. (2008) Το καλό μουσείο και η μουσειολογία, Το Βήμα πολισμός, 18 Μαΐου, διαθέσιμο στο διαδίκτυο Γκαζή, Α. και Νικηφορίδου, Α. (2004) Κείμενα για μουσεία και εκθέσεις. Προβληματισμός, μεθοδολογία, μελέτη περίπτωσης, στο Museology International Scientific Electronic Journal, Issue 2, Department of Cultural Technology and Communication, University of the Aegean. Διαθέσιμο στο διαδίκτυο Heather H. (2004) Evaluation: A Critical Step in Creating Effective Museum Exhibits s,, διαθέσιμο στο διαδίκτυο Hein George E. (1994) «Evaluation of museum programmes and exhibits», στο The Educational Role of the Museum, Hooper Greenhill E. (ed.). London: Routledge, 1994, Hooper- Greenhill, E. (1994) Museum communication: an introductory essay, στο The Educational Role of the Museum, (ed.) Hooper- Greenhill, E. London: Routlege, Houts, M.D. (1997) School Outreach Programs and Mateials, στο Building museum and school Partenships, B. Sheppard (ed.). Washington: American Association Museums,

134 Θαλασσινός, Χ. (1897) Η Θράκη και αι Σαράντα Εκκλησίαι μετά τινων διοικητικών ζητημάτων. Κωνσταντινούπολη Εκ του Πατριαρχικού Τυπογραφείου. Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης (2015) Αλεξανδρούπολη- Οικονομική ζωή, Χ. Ζαφείρης (επιμ.). Αλεξανδρούπολη: Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης. Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης (2015) Αλεξανδρούπολη- Η πόλη και τα κτίρια της, Ι. Φυντανίδης (επιμ.). Αλεξανδρούπολη: Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης. Κακούρου- Χρόνη Γ. (2010) Μουσείο- Σχολείο. Αντικριστές πόρτες στην γνώση. Αθήνα: Πατάκη. Κριτού Α. (1905) Αλεξανδρούπολη Η εκατοντάχρονη ιστορία της Αλεξανδρούπολη: Έκδοση Δήμου Αλεξανδρούπολης. Λάζου Θ. και Πάλλη Ο. (2009) Προκαταρκτική έρευνα για τη διερεύνηση της σχέσης μαθητών- μουσείου, στο πλαίσιο του έργου Έκθεση Αρχαιολογικού Μουσείου Ηγουμενίτσας, Τετράδια Μουσειολογίας, τ. 6, Λέκκα Α. και Αλεξίου Θ.(2002) Το μουσείο «εκτός των τειχών»: κινητές πολιτιστικές μονάδες και σχολική πράξη στο Πρακτικά του 6ου Περιφερειακού Σεμιναρίου Μουσείο- Σχολείο, (Καβάλα, Σεπτεμβρίου 2002), Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού, I.C.O.M Ελληνικό Τμήμα, Δημοτικό Μουσείο Καβάλας, McManus, P. M. (2009) Σκέψεις για την αξιολόγηση στα μουσεία, Τετράδια Μουσειολογίας, τ. 6, Merimann, Μ. (1999), Ανοίγοντας το μουσείο στον κόσμο, Αρχαιολογία, τ. 72: Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού (χ.χ) Βιβλίο για τον εκπαιδευτικό. Ανακαλύπτοντας το παρελθόν, (επιμ.) Ναλμπάντης Δ., Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού. Μούλιου, Μ.(1997) Η διαμόρφωση της μουσειακής θεωρίας ως καθοριστικός παράγοντας για την καλύτερη άσκηση μουσειακής πρακτικής, στο Μ. Σκαλτσά (επιμ.) Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου για τη ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΝ 21 ο ΑΙΩΝΑ- Θεωρία και πράξη, Νοεμβρίου, Θεσσαλονίκη: ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ. Μούλιου, Μ. και Μπούνια,Α. (1999) Μουσείο και επικοινωνία, Αρχαιολογία, τχ.72, 42. Μπούνια, Α. και Νικονάνου Ν. (2008) Μουσειακά αντικείμενα και ερμηνεία: δημιουργώντας την εμπειρία, επιδιώκοντας την επικοινωνία στο Εκπαιδευτικά ταξίδια στον χρόνο. Εμπειρίες και ερμηνείες στο χρόνο, Νικονάνου Ν. και Κασβίκης Κ. (επιμ.). Αθήνα: Πατάκη. Νάκου, Ε. (2001) Εμείς, τα πράγματα και ο πολιτισμός. Αθήνα: Νήσος. Νικονάνου, Ν. και Κασβίκης, Κ. (2008) Εκπαιδευτικά ταξίδια στο χρόνο: παρελθόν-παρόνμέλλον, στο Εκπαιδευτικά ταξίδια στο χρόνο: παρελθόν-παρόν-μέλλον, Ν. Νικονάνου και Κ. Κασβίκης (επιμ.).αθήνα: ΠΑΤΑΚΗ, Νικονάνου, Ν. (2010) Μουσειοπαιδαγωγική - από τη θεωρία στην πράξη. Αθήνα: Πατάκη. 135

135 Νίτσιου, Π. και Σκαλτσά, Μ.(2010) Σε αναζήτηση κεντρικού νοήματος στη μουσειοπαιδαγωγικής: Το διαπανεπιστημιακό πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών «Μουσειολογία» και η άποψή μας για την μουσειοπαιδαγωγική, στο Μουσεία και Εκπαίδευση, Μ. Βέμη και Ε. Νάκου (επιμ.). Αθήνα: νήσος, Οικονόμου, Μ.(2003) Μουσείο: αποθήκη ή ζωντανός οργανισμός; Μουσειολογικοί προβληματισμοί και ζητήματα. Αθήνα: Κριτική. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2011). Οδηγός Εκπαιδευτικού για το Θέατρο- Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων Αισθητικής Παιδείας για όλες τις βαθμίδες της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης, Αθήνα: Y.ΠΑΙ.Θ. Α Εφορία Προιστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Διαθέσιμο στο διαδίκτυο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2011), Οδηγός εκπαιδευτικών για την Τοπική Ιστορία στο πλαίσιο «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21ου αιώνα) Νέο πρόγραμμα σπουδών. Αθήνα, ΕΣΠΑ, Διαθέσιμο στο διαδίκτυο BA%CE%AE%20%CE%99%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1,%20%CE%92% CE%B9%CF%89%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%B4%CF%81% CE%AC%CF%83%CE%B7%20%E2%80%94%20%CE%9F%CE%B4%CE%B7%CE%B3%CF%8C% CF%82%20%CE%93%CF%85%CE%BC%CE%BD%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%BF%CF%85.p df. Παληκίδης, Α., Σωκράτους, Β., και Γιαννακίδου, Α., (2014) Σχεδιάζοντας στο μουσείο ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που ταξιδεύει: μια μουσειοσκευή Τοπικής Ιστορίας του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης. Πρακτικά 7 ου Επιστημονικού Συνεδρίου Ιστορίας Εκπαίδευσης με Διεθνή Συμμετοχή με θέμα Ποια γνώση έχει την μεγαλύτερη αξία; Ιστορικές- Συγκριτικές Προσεγγίσεις, (Πάτρα, Ιουνίου, 2014), Πρακτικά διαθέσιμα στο διαδίκτυο Παπαθανάση Μουσιοπούλου, Κ. (1984) Αλεξανδρούπολη και Θρακικός Ελληνισμός, Αθήνα: Πιτσιλός. Πατέλης Μ. (2007) «Οικονομίας πανόραμα». Αλεξανδρούπολη: Πέλτη. Πλάτη, Μ. (1990) «Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης», Αρχαιολογία, τ.χ 38, Πλατή, Μ., (2002) «Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης- Ίδρυμα Ν.Π Γουλανδρή, Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων» στο Γ. Κόκκινος και Ε. Αλεξάκη (επιμ.), Διεπιστημονικές προσεγγίσεις στη Μουσειακή Αγωγή. Αθήνα: Μεταίχμιο, Ράπτου, Θ., (2006) Συνεργασία Μουσείου και Σχολείου. Ο ρόλος των μουσειοπαιδαγωγών, στο 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Σχολικών Πολιτιστικών Προγραμμάτων με θέμα Πολιτισμός και Αισθητική στην Εκπαίδευση, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών - Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Περιβάλλοντος και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Συμβούλιο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης,( Πειραιάς Νοεμβρίου 2006.). Πρακτικά διαθέσιμα στο διαδίκτυο _kai_sxoleiou.pdf. 136

136 Σαμσαρέλου Ε και Βέμη Β. (2008) Μια Μουσειοσκευή για το Νεολιθικό Πολιτισμό: Εκπαιδευτικό Υλικό για την Προσχολική Ηλικία, στο: Σταυρίδου Ε., Σολωμονίδου Χ. και Παπαρούση Μ. (επιμ.), Προωθώντας τη μάθηση: έρευνα σε σύγχρονα περιβάλλοντα μάθησης και παραγωγή διδακτικού υλικού. Βόλος: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας- Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, Σκαλτσά, Μ. και Τζώνος, Π. (2003) Μουσειολογία: μια νέα επιστήμη, Το Βήμα- πολιτισμός, 18 Μαΐου, διαθέσιμο στο διαδίκτυο Σκαλτσά, Μ. (2007) Για τη μουσειολογία και τον πολιτισμό. Θεσσαλονίκη: Εντευκτήριο. Σκανδαλή, Μ. (2010) Πρακτικές εφαρμογές της μουσειοπαιδαγωικής εκπαίδευσης στο δημοτικό σχολείο, στο 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο για Μαθαίνω πώς να μαθαίνω. Πρακτικά του Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης (ΕΛΛ.Ι.Ε.Π.Ε.Κ) 7-9 Μαΐου Αθήνα:Πρακτικά διαθέσιμα στο διαδίκτυο Τζώνος, Π. (2013) Μουσείο και Μουσειακή Έκθεση- θεωρία και πρακτική. Θεσσαλονίκη: Εντευκτήριο και Διαπανεπιστημιακό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Μουσειολογίας. Φουσέκη, Κ. (χ.χ.) Νέες τάσεις στη σύγχρονη μουσειολογία: Το παράδειγμα του Τμήματος Εκπαίδευσης και Διεύρυνσης Κοινού, Μουσείο Επιστημών,8. Διαθέσιμο στο διαδίκτυο ved=0ahukewjrhr3vxm7jahvieiwkhxcrdioqfggemaa&url=https%3a%2f%2fgreekmuse ologists.files.wordpress.com%2f2010%2f06%2ffouseki.doc&usg=afqjcnealwwnbp4puf5 XTs832_CDkJiO5g&sig2=3GIY_spdEgAOlGqBeIxzPw Χατζηασλάνη, Κ. (1991), Αρχαιολογία, τχ. 38, Χατζηασλάνη, Κ. (2002) Εκπαιδευτικές μουσειοσκευές στο Πρακτικά του 6ου Περιφερειακού Σεμιναρίου «Μουσείο- Σχολείο», (Καβάλα, Σεπτεμβρίου 2002), Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού, I.C.O.M Ελληνικό Τμήμα, Δημοτικό Μουσείο Καβάλας, 48. Χατζηασλάνη, Κ., Καϊμάρα, Ε. και Λεοντή,Α. (2010) Ακρόπολη και εκπαίδευση: Εκπαιδευτικοί και εκπαιδευτικό υλικό, στο Μουσεία και εκπαίδευση. Αθήνα: νήσος, Χορταρέα, Ε., (2002) Ιστορική εξέλιξη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων μουσείων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, στο Διεπιστημονικές Προσεγγίσεις στη Μουσειακή Αγωγή, Γ. Κόκκινος και Ε. Αλεξάκη (επιμ.). Αθήνα: Μεταίχμιο, Ψαρράκη-Μπεσαλιώτη, Ν. (1991)«Μουσείο Μπενάκη», Αρχαιολογία, τχ. 38, Ιστοσελίδες 137

137 Αλεπάκος Π., (2011) «Οι Ρώσοι στο ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ (DEDEAGATCH)», στο Αλεπάκος, Α.(2011) «ΤΑΡΑΧΑΙ» στο ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ τον Νοέμβριο του 1912.Στο «Πολίτης της Θράκης», φύλλο 211, Μάρτιος, Διαθέσιμο στο διαδίκτυο Ορδομπουζάνης, Θ. (2009) «Δεδε - Αγάτς, Νεάπολη, Αλεξανδρούπολη (Το θέμα της ονοματοδοσίας της πόλις)». Διαθέσιμο στο διαδίκτυο 138

138 Παράρτημα Εισαγωγικό σημείωμα Στα πλαίσια της εκπόνησης μεταπτυχιακής διπλωματικής με τίτλο «Σχεδιασμός και προκαταρκτική αξιολόγηση μουσειοσκευής για το Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης» διεξάγεται έρευνα με θέμα τον σχεδιασμό μιας αυτοτελούς κινητής μονάδας. Για το λόγο αυτό θα σας παρακαλούσαμε να αφιερώσετε λίγο από τον πολύτιμο χρόνο σας για την συμπλήρωση του παρακάτω ερωτηματολογίου, ακολουθώντας τις οδηγίες σε κάθε ερώτηση. Με τον όρο εκπαιδευτική μουσειοσκευή ονομάζουμε μια «βαλίτσα» που περιέχει ένα σύνολο από ποικίλα υλικά, τα οποία έχουν επιλεχθεί και κατασκευαστεί γύρω από ένα θέμα. Αναλυτικότερα, πρόκειται για ένα πολύπλευρο εποπτικό υλικό του μουσείου που δανείζεται δωρεάν σε σχολεία για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Μια αυτοτελής κινητή μονάδα που μπορεί να περιέχει αυθεντικά ή αντίγραφα μουσειακά αντικείμενα, ψηφιακό οπτικό υλικό, παιχνίδια, ταινίες, προπλάσματα, εκπαιδευτικά έντυπα για τον μαθητή, προτεινόμενη βιβλιογραφία και οδηγό για τον εκπαιδευτικό που πρόκειται να την χρησιμοποιήσει. Η συμβολή σας στη συγγραφή τη εργασίας είναι πολύτιμη, καθώς θα διαμορφώσει τον τελικό σχεδιασμό της μουσειοσκευής. Οι απαντήσεις σας θα παραμείνουν εμπιστευτικές και θα χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά και μόνο για τους σκοπούς της παρούσας μελέτης, για ερευνητικούς επιστημονικούς λόγους. Για τη συμπλήρωσή του χρειάζονται λιγότερο από δέκα λεπτά και ευχαριστούμε εκ των προτέρων για το χρόνο και τη συνεργασία σας. Βικτωρία Καργούδη Εκπαιδευτικός- Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Μουσειολογίας του ΔΠΜΣ, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 139

139 Ερωτηματολόγιο Ερώτηση 1 Πόσες επισκέψεις σε μουσεία της πόλης έχετε πραγματοποιήσει τα τελευταία 3 χρόνια; (μια απάντηση) Κανένα και άνω Ερώτηση 2 Σε ποιο βαθμό κρίνετε πως είναι απαραίτητο οι επισκέψεις σε τοπικά μουσεία για την προσέγγιση του παρελθόντος από τους μαθητές; Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα πολύ Ερώτηση 3 Κατά τη γνώμη σας σε ποιους από τους παρακάτω τομείς συμβάλλει σε μεγαλύτερο βαθμό η επίσκεψη σε τοπικό μουσείο; Συμβολή και ευαισθητοποίηση των παιδιών για ανάληψη δράσης Ενεργός συμμετοχή στη διαδικασία της μάθησης Κλίμα συνεργασίας- ανάπτυξης διαπροσωπικών σχέσεων Ανάπτυξη ενδιαφέροντος για γνωστικά θέματα Βελτίωση δεξιότητες παρατηρητικότητας Άλλο: Ερώτηση 4 Σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι οι παρακάτω παράγοντες συντελούν στο να μην πραγματοποιηθεί επίσκεψη σε μουσείο της πόλης; καθόλου λίγο πολύ πάρα πολύ Απόσταση μουσείουσχολείου Πίεση σχολικής ύλης Δυσκολία προετοιμασίας μαθητών Προτίμηση άλλων χώρων εκτός σχολείου (θέατρο, κινηματογράφος) 140

140 Ερώτηση 5 Με ποιο θέμα από αυτά που προσφέρουν τα μουσεία της Αλεξανδρούπολης θα σας ενδιέφερε να εργαστεί η τάξη σας; (μία απάντηση) Περιβάλλον Ήθη και έθιμα Ιστορία της πόλης (τοπική ιστορία) Θρησκεία Άλλο : Ερώτηση 6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι μαθητές σας έχουν μια καλή γνώση της τοπικής ιστορίας; Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα πολύ Ερώτηση 7 Σε ποιο βαθμό θα σας ενδιέφερε να προσεγγιστεί η τοπική ιστορία σε συνδυασμό με το αντίστοιχο σχολικό μάθημα; Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα πολύ Ερώτηση 8 Σε ποιο βαθμό θα σας ενδιέφερε να χρησιμοποιήσετε μια μουσειοσκευή για την προετοιμασία της τάξης πριν την επίσκεψη σε μουσείο; Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα πολύ Ερώτηση 9 Σε ποιο βαθμό θα σας ενδιέφερε να χρησιμοποιήσετε μια μουσειοσκευή για την εκπόνηση ενός προγράμματος δραστηριοτήτων; Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα πολύ 141

141 Ερώτηση 10 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι τα παρακάτω εργαλεία συμβάλλουν στην καλύτερη προσέγγιση της ιστορίας; Αντικείμενα (αυθεντικά, αντίγραφα) χάρτης χρονογραμμή Στατιστικοί πίνακες φωτογραφίες Πρωτογενείς/ δευτερογενείς μαρτυρίες Ηχητικό υλικόταινίες καθόλου λίγο πολύ Πάρα πολύ Ερώτηση 11 Σε ποιο βαθμό οι προτεινόμενες δραστηριότητες της μουσειοσκευής θα προτιμούσατε να αφορούν καθόλου λίγο πολύ Πάρα πολύ στην πληροφόρηση των μαθητών σχετικά με ζητήματα της τοπικής ιστορίας στην ανακάλυψη δεδομένων σχετικά με την ιστορία του τόπου στην καλλιέργεια στάσεων σχετικά με την αξία της μελέτης της τοπικής ιστορίας στην ευαισθητοποίησή τους για ζητήματα τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς στην ανάπτυξη δεξιοτήτων (π.χ κατασκευή, παιχνίδια δράσης με κινητικό και συμβολικό χαρακτήρα) 142

142 Ατομικά στοιχεία Φύλο Άνδρας Γυναίκα Χρόνια υπηρεσίας και άνω Πρόσθετες σπουδές Εξομοίωση Επιμόρφωση (ΣΕΛΔΕ, ΠΕΚ, Διδασκαλείο) Μεταπτυχιακό Διδακτορικό Έχετε παρακολουθήσει τα τελευταία 5 χρόνια σεμινάριο ή ημερίδα με θέμα την τοπική ιστορία στο σχολείο; ΝΑΙ ΟΧΙ Σας ευχαριστώ πολύ 143

143 Σελίδες από το βιβλίο του Γιάννη Ξανθούλη «Αλεξανδρούπολη. Σαν παραμύθι σαν ιστορία» 144

144 145

145 146

146 147

147 148

148 149