Αρχές Σύνταξης της Αρχαιοελληνικής Γλώσσας

Transcript

1 [Εργαλεία] Αρχές Σύνταξης της Αρχαιοελληνικής Γλώσσας ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ - ΕΙΣΑΓΩΓH - ΓΕΝΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ - ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ - Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΤΩΣΕΩΝ - ΟΙ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ - ΤΟ ΑΡΘΡΟ Οι ονοματικοί ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί είναι ονόματα που προσδιορίζουν άλλα ονόματα, ενώ το βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η συμφωνία ως προς την πτώση ανάμεσα στον προσδιορισμό και το προσδιοριζόμενο (σε αντίθεση με τους ετερόπτωτους προσδιορισμούς στους οποίους δεν υπάρχει συμφωνία στην πτώση γι' αυτούς βλ κ.εξ.). Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες: επιθετικός και κατηγορηματικός προσδιορισμός, παράθεση και επεξήγηση. Ο επιθετικός και ο κατηγορηματικός προσδιορισμός είναι συνήθως επίθετα που προσδιορίζουν ουσιαστικά, ενώ η παράθεση και η επεξήγηση ουσιαστικά που προσδιορίζουν άλλα ουσιαστικά. Ο επιθετικός προσδιορισμός διακρίνεται από τον κατηγορηματικό από το γεγονός ότι ο πρώτος δηλώνει κάποιο μόνιμο χαρακτηριστικό του ουσιαστικού που προσδιορίζει, ενώ ο δεύτερος του προσδίδει μια παροδική ιδιότητα. Με την παράθεση επιτελείται η ένταξη του προσδιοριζόμενου ουσιαστικού σε μια γενικότερη εννοιολογική κατηγορία, ενώ με την επεξήγηση το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό εξειδικεύεται. Κατά συνέπεια, τα τέσσερα είδη ομοιόπτωτων προδιορισμών διακρίνονται μεταξύ τους με κριτήριο τρεις βασικές αντιθέσεις επίθετο + ουσιαστικό / ουσιαστικό +ουσιαστικό, μόνιμο / παροδικό, γενίκευση / εξειδίκευση Επιθετικός προσδιορισμός. Ο επιθετικός προσδιορισμός, όπως δηλώνει και το όνομά του, είναι επίθετο που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό, δηλώνει μια μόνιμη ιδιότητα του προσδιοριζόμενου και συμφωνεί μαζί του στο γένος, τον αριθμό και την πτώση. ΠΛ Αλκ2 141e εὐδαίμων ἀνήρ ευτυχισμένος άνθρωπος. ΠΛ Πρωτ 342e δεινὸς ἀκοντιστής ικανός ακοντιστής. ΠΛ Τιμ 25a θαυμαστὴ δύναμις εξαιρετική δύναμη. ΞΕΝ Αγ 1.6 ναυτικὸν καὶ πεζὸν στράτευμα ναυτικό και πεζικό στράτευμα. ΘΟΥΚ ἡ Κορινθία ναῦς το κορινθιακό πλοίο. (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 1 / 5

2 ΞΕΝ ΚΑναβ οἱ Ἕλληνες πελτασταί οι Έλληνες ελαφρά οπλισμένοι. ΛΥΣ 2.79 οὐδ' ἀναμείναντες τὸν αὐτόματον θάνατον χωρίς να περιμένουν τον φυσικό θάνατο. ΛΥΣ 2.81 ὅμως δ' ἀνάγκη τοῖς ἀρχαίοις ἔθεσι χρῆσθαι όμως είναι ανάγκη να ακολουθήσουμε τις αρχαίες παραδόσεις. ΛΥΣ πολλῆς ἔτι θεραπείας δεομένους που έχουν ανάγκη ακόμα πολλή φροντίδα. Εκτός από τα επίθετα, ως επιθετικοί προσδιορισμοί μπορούν να χρησιμοποιούνται: (α) οποιοδήποτε μέρος του λόγου διαθέτει τα χαρακτηριστικά του επιθέτου, όπως επιθετικές μετοχές, αντωνυμίες και αριθμητικά. ΔΗΜ 60.1 τὸν νομιζόμενον λόγον εἰπεῖν να εκφωνήσω τον καθιερωμένο λόγο. ΞΕΝ Ελλ ἔπεμψαν εἰς Ἀθήνας ἄγγελον ἐστεφανωμένον έστειλαν στην Αθήνα έναν αγγελιαφόρο στεφανωμένο. ΙΣΟΚΡ ἀπηλλάχθαι τῶν παρόντων κακῶν να απαλλαγούν από τις παρούσες συμφορές. ΛΥΣ ὁ ἐμὸς πατήρ ο πατέρας μου. ΠΛ Γοργ 457a ὁ αὐτὸς λόγος ο ίδιος λόγος. ΔΗΜ πεντήκοντα δραχμὰς αὐτοῖς ἐδίδου τους έδινε πενήντα δραχμές. ΘΟΥΚ τρισχίλιοι ὁπλῖται τρεις χιλιάδες οπλίτες. (β) γενική πτώση ουσιαστικού, επίρρημα ή εμπρόθετος προσδιορισμός με άρθρο. ΘΟΥΚ οἱ τῶν Ἀθηναίων πρέσβεις οι Αθηναίοι πρέσβεις. ΛΥΣ τὸ περὶ τὸν Πειραιᾶ τεῖχος το πειραϊκό τείχος / το τείχος του Πειραιά. ΞΕΝ Ελλ τοὺς πλησίον πολεμίους κακῶς ἐποίουν προκαλούσαν ζημιές στους γειτονικούς τους εχθρούς. ΘΟΥΚ πέντε καὶ εἴκοσι σταδίους ἀπέχον ἀπὸ τῆς νῦν πόλεως που απέχει εικοσιπέντε στάδια από τη σημερινή πόλη. (γ) ουσιαστικά που δηλώνουν ηλικία, επάγγελμα, εθνικότητα, πλάι στα ουσιαστικά ἀνήρ, γυνή, παῖς, ἄνθρωπος κ.ά. ΞΕΝ ΚΠαιδ πρεσβύτης ἀνήρ γέρος. ΞΕΝ Αγ 3.5 μέγα καὶ καλὸν κτῆμα [ ] ἀνδρὶ δὴ στρατηγῷ τὸ ὅσιόν τε καὶ πιστὸν εἶναι γιατί σπουδαίο και ωραίο πράγμα για ένα στρατηγό να είναι ευσεβής και αξιόπιστος. ΞΕΝ ΚΠαιδ ἀνὴρ Πέρσης Πέρσης. (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 2 / 5

3 ΛΥΣ ἄνδρες Ἀθηναῖοι Αθηναίοι. ΛΥΣ 25.1 ἄνδρες δικασταί δικαστές. (δ) κύρια γεωγραφικά ονόματα, όταν συμφωνούν με τον προσδιοριζόμενο όρο στο γένος και τον αριθμό και προτάσσονται με άρθρο. ΘΟΥΚ τὸ Θριάσιον πεδίον ΘΟΥΚ τὸ Αἰγάλεων ὄρος ΞΕΝ Αγ 1.30 τὸν Πακτωλὸν ποταμόν ΞΕΝ ΚΑναβ ἐπὶ τὸν Εὐφράτην ποταμόν Κατηγορηματικός προσδιορισμός. Κατηγορηματικός προσδιορισμός ονομάζεται το επίθετο ή η μετοχή που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και προσδίδει σ' αυτό μια παροδική ιδιότητα ή επισημαίνει ένα μέρος του προσδιοριζόμενου όρου. Όπως ο επιθετικός, έτσι και ο κατηγορηματικός προσδιορισμός συμφωνεί με το ουσιαστικό που προσδιορίζει στο γένος και τον αριθμό, σε αντίθεση όμως με τον επιθετικό προσδιορισμό δεν έχει ποτέ άρθρο άρθρο διαθέτει το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό. Όπως δηλώνει και το όνομά του, ο συγκεκριμένος προσδιορισμός έχει αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με το κατηγορούμενο, και κυρίως με το επιρρηματικό κατηγορούμενο. Στην πραγματικότητα δεν έχει ουσιαστικές διαφορές, ως προς τη λειτουργία του, από το επιρρηματικό κατηγορούμενο κατηγορηματικός προσδιορισμός και επιρρηματικό κατηγορούμενο δαφοροποιούνται ενμέρει μόνο ως προς τη θέση τους μέσα στην πρόταση. Συγκεκριμένα, τα επίθετα που λειτουργούν ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί μπορούν να προσδιορίσουν οποιοδήποτε ουσιαστικό μέσα στην πρόταση, ενώ το επιρρηματικό κατηγορούμενο αποδίδεται μόνο στο υποκείμενο και το αντικείμενο του ρήματος. ΞΕΝ Αγ 1.13 Ἀγησίλαος δὲ μάλα φαιδρῷ τῷ προσώπῳ ἀπαγγεῖλαι τῷ Τισσαφέρνει τοὺς πρέσβεις ἐκέλευσεν ο Αγησίλαος με πρόσωπο πολύ χαρούμενο διέταξε τους πρέσβεις να ανακοινώσουν στον Τισσαφέρνη. ΞΕΝ Ελλ ἱππεύς τις προσήλαυνε καὶ μάλα ἰσχυρῶς ἱδρῶντι τῷ ἵππῳ κάποιος ιππέας πλησίασε καλπάζοντας με μεγάλη ταχύτητα και με το άλογό του λουσμένο στον ιδρώτα. ΞΕΝ Ελλ ἅμα τῷ ἡλίῳ ἀνίσχοντι την ώρα που ανέτελλε ο ήλιος. Ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται συνήθως οι λέξεις: πᾶς, ἅπας, ὅλος, ἄκρος, μέσος, ἔσχατος, μόνος, αὐτός, ἕκαστος, όταν δεν συνοδεύονται από άρθρο. ΞΕΝ Ελλ πάντες δὲ οἱ στρατιῶται [ ] τὰ ἐπιτήδεια ἐκ τῶν χωρίων ἐλάμβανον όλοι οι στρατιώτες έπαιρναν από τα χωριά τα απαραίτητα τρόφιμα. ΔΗΜ 3.13 πᾶσαν ἔβλαπτε τὴν πόλιν έβλαπτε ολόκληρη την πόλη. ΔΗΜ ἅπας ὁ τῶν ἀνθρώπων βίος [ ] φύσει καὶ νόμοις διοικεῖται ολόκληρη η ζωή των ανθρώπων ρυθμίζεται από τη φύση και τους νόμους. ΘΟΥΚ κατέσκηπτε γὰρ ἐς αἰδοῖα καὶ ἐς ἄκρας χεῖρας καὶ πόδας γιατί η αρρώστια πρόσβαλλε και τα γεννητικά όργανα και τις άκρες των χεριών και των ποδιών. (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 3 / 5

4 ΞΕΝ ΚΑναβ περὶ μέσας νύκτας γύρω στα μεσάνυχτα. ΘΟΥΚ δώδεκα μὲν ναυσὶ μόναις παρόντων Ἀθηναίων περὶ Ναύπακτον ενώ οι Αθηναίοι βρίσκονταν στη Ναύπακτο με δώδεκα πλοία μόνο. ΞΕΝ Ελλ γνοὺς δὲ καὶ αὐτὸς ὁ Περσῶν βασιλεὺς επειδή κατάλαβε και ο ίδιος ο βασιλιάς των Περσών. ΘΟΥΚ τοῦ μὲν δημοσίου δραχμὴν τῆς ἡμέρας τῷ ναύτῃ ἑκάστῳ διδόντος το δημόσιο έδινε στο κάθε ναύτη μία δραχμή την ημέρα. Όταν όμως οι παραπάνω λέξεις συνοδεύονται από άρθρο τότε λειτουργούν ως επιθετικοί προσδιορισμοί και διαφοροποιούνται ως προς τη σημασία τους. ΘΟΥΚ γέγραφε δὲ καὶ ταῦτα ὁ αὐτὸς Θουκυδίδης Ἀθηναῖος κι αυτά τα συνέγραψε ο ίδιος Θουκυδίδης από την Αθήνα. ΞΕΝ ΚΑναβ οὐδ ἂν οἱ πάντες ἄνθρωποι δύναιντ ἂν διελθεῖν όλου του κόσμου οι άνθρωποι δεν θα μπορούσαν να περάσουν από μέσα. ΠΛ Πρωτ 329e ὥσπερ τὰ τοῦ προσώπου μόρια ἔχει πρὸς τὸ ὅλον πρόσωπον όπως η σχέση που έχουν τα μόρια του προσώπου με το πρόσωπο στο σύνολό του Παράθεση. Παράθεση ονομάζεται το ουσιαστικό που προσδιορίζει ένα άλλο ουσιαστικό, δηλώνοντας ένα βασικό και γνωστό χαρακτηριστικό του. Η παράθεση είναι έννοια γενικότερη από τον όρο που προσδιορίζει και, όπως δηλώνει το όνομά της, ακολουθεί μετά τον προσδιοριζόμενο όρο. Η παράθεση μπορεί να αναλυθεί σε αναφορική πρόταση. ΞΕΝ Ελλ Παυσανίας ὁ βασιλεὺς φθονήσας Λυσάνδρῳ ο Παυσανίας, ο βασιλιάς, επειδή ένιωσε φθόνο για τον Λύσανδρο. ΞΕΝ Ελλ εὐθὺς ἔπεμψεν οἴκαδε ἀγγελοῦντα Δημοτέλη τὸν κήρυκα αμέσως έστειλε στην πατρίδα τον Δημοτέλη, τον κήρυκα, για να φέρει την είδηση. ΘΟΥΚ ἕως ἀφίκοντο ἐς Ἀχαρνάς, χωρίον μέγιστον τῆς Ἀττικῆς ώσπου έφτασαν στις Αχαρνές, που είναι σπουδαιότατη τοποθεσία της Αττικής. ΘΟΥΚ ὁρμισάμενοι δὲ ἐς Σύβοτα λιμένα τῆς ἠπείρου κι αφού αγκυροβόλησαν στα Σύβοτα, που είναι λιμάνι στην αντικρινή στεριά. Παράθεση μπορούν να δεχθούν και οι αντωνυμίες. ΞΕΝ ΚΑναβ καὶ ἡμεῖς οἱ στρατηγοὶ [ ] ἠχθόμεθά τε τοῖς γεγενημένοις κι εμείς, οι στρατηγοί, στενοχωριόμασταν μ' αυτά που είχαν γίνει. ΘΟΥΚ Θεμιστοκλῆς ἥκω παρὰ σέ εγώ ο Θεμιστοκλής έρχομαι σε σένα. Η παράθεση μπορεί επίσης να προσδιορίζει το περιεχόμενο μιας ολόκληρης πρότασης. Σ' αυτή την περίπτωση, βρίσκεται πριν από την πρόταση που προσδιορίζει και γι' αυτό ονομάζεται προεξαγγελτική παράθεση. Ως προεξαγγελτικές παραθέσεις λειτουργούν συνήθως οι φράσεις τὸ μέγιστον, τὸ δεινότατον, τὸ (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 4 / 5

5 λεγόμενον, τὸ τῆς παροιμίας, τοὐναντίον, τεκμήριον κλπ. ΠΛ Γοργ 447a ἀλλ ἦ, τὸ λεγόμενον, κατόπιν ἑορτῆς ἥκομεν αλλά πράγματι, όπως λένε, ερχόμαστε κατόπιν εορτής. ΑΙΣΧΙΝ καὶ τὸ πάντων δεινότατον, ὑμεῖς μὲν τοῦτον οὐ προὔδοτε, [ ] οὗτος δ ὑμᾶς νυνὶ προδέδωκεν και το πιο φοβερό απ' όλα, εσείς μεν δεν προδώσατε αυτόν, αυτός όμως τώρα σας έχει προδώσει Επεξήγηση. Η επεξήγηση ως ομοιόπτωτος προσδιορισμός είναι ουσιαστικό που προσδιορίζει άλλο ουσιαστικό, γενικό και αόριστο, και το επεξηγεί εξειδικεύοντας τη σημασία του. Επεξήγηση δέχονται επίσης συχνά και οι δεικτικές αντωνυμίες. ΞΕΝ ΚΑναβ τὸν ἡγεμόνα οἱ Ἕλληνες ἀποπέμπουσι δῶρα δόντες [ ] ἵππον καὶ φιάλην ἀργυρᾶν οι Έλληνες έδιωξαν τον οδηγό τους, αφού του έδωσαν δώρα, ένα άλογο και ένα ασημένιο αγγείο. ΘΟΥΚ πέμπουσι [ ] ἐπὶ τὸν ἕτερον στρατηγὸν τῶν ἐπὶ Θρᾴκης, Θουκυδίδην τὸν Ὀλόρου στέλνουν αγγελιαφόρους στον άλλο στρατηγό της περιφέρειας της Θράκης, τον Θουκυδίδη τον γιο του Ολόρου. ΠΛ Γοργ 478d τὸ δίκην διδόναι μεγίστου κακοῦ ἀπαλλαγὴ ἦν, πονηρίας η τιμωρία ήταν απαλλαγή από μέγιστη συμφορά, την κακία. Μερικές φορές η επεξήγηση μπορεί να συνοδεύεται από το ρήμα λέγω, οπότε εκφέρεται σε πτώση αιτιατική ως αντικείμενο του ρήματος. ΔΗΜ 24.6 προσέκρουσ ἀνθρώπῳ πονηρῷ, [ ] Ἀνδροτίωνα λέγω έπεσα πάνω σ' έναν άνθρωπο κακό, εννοώ τον Ανδροτίωνα. ΣΟΦ Τρ 9 μνηστὴρ γὰρ ἦν μοι ποταμός, Ἀχελῷον λέγω μνηστήρας μου ήταν ένας ποταμός, εννοώ τον Αχελώο. Ως επεξήγηση, ιδιαίτερα σε ουδέτερο δεικτικών αντωνυμιών ή σε τροπικά επιρρήματα, μπορούν να λειτουργήσουν και απαρέμφατα ή ολόκληρες προτάσεις. ΠΛ Απολ 26c ταῦτα λέγω, ὡς τὸ παράπαν οὐ νομίζεις θεούς ισχυρίζομαι το εξής, ότι καθόλου δεν παραδέχεσαι ότι υπάρχουν θεοί. ΠΛ Γοργ 483c καὶ τοῦτό ἐστιν τὸ ἀδικεῖν, τὸ πλέον τῶν ἄλλων ζητεῖν ἔχειν κι αυτό είναι η αδικία, το να ζητάς να έχεις περισσότερα από τους άλλους. (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 5 / 5