ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ ''ΘΗΣΑΥΡΟΣ'' ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ, ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ, ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΥ ΕΛΙΣΣΑΒΕΤ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ ''ΘΗΣΑΥΡΟΣ'' ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ, ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ, ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ που υποβλήθηκε στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Σύμβουλος καθηγήτρια: κα. Άννα Καραμανίδου ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ ''ΘΗΣΑΥΡΟΣ'' ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ, ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ, ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΣ - 2 -

3 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΥ ΕΛΙΣΣΑΒΕΤ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ ''ΘΗΣΑΥΡΟΣ'' ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ, ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ, ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ που υποβλήθηκε στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Σύμβουλος καθηγήτρια: κα. Άννα Καραμανίδου ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρουσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ελλάδα, έχει αποδειχτεί ότι είναι συνυφασμένη και αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την παρουσία στην ιστορία και την εν γένει πορεία του ελληνικού λαού, με τον οποίο σε μεγάλο βαθμό ταυτίζεται. Σε αυτό συνετέλεσαν αναμφισβήτητα οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας, οι οποίοι έθεσαν ανεξίτηλη την σφραγίδα τους στην διαμόρφωση του ελληνισμού. Η αγάπη, η ελπίδα, η πίστη, η ταπείνωση, η μετάνοια, η συγχώρεση, η προσευχή και η εξομολόγηση, αποτελούν κάποιες από τις βασικότερες διδαχές των Πατέρων, που είτε με τον τρόπο ζωής τους, είτε με τους λόγους τους έθεσαν τα θεμέλια στο οικοδόμημα της Εκκλησίας Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την σύμβουλο καθηγήτρια μου κ. Άννα Καραμανίδου την οποία είχα την χαρά να γνωρίσω κατά την διάρκεια των προπτυχιακών μου σπουδών και αποτέλεσε έναν από τους βασικούς παράγοντες στην απόφαση μου να συνεχίσω στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών. Την ευχαριστώ πολύ για την αμέριστη συμπαράσταση και καθοδήγηση που μου προσέφερε καθ όλη την διάρκεια της εκπόνησης της παρούσας Μεταπτυχιακής Διατριβής. Παράλληλα, θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στον Πατέρα Ηλία Κωνσταντινίδη, ο οποίος με τις πολύτιμες συμβουλές του, μου έδωσε την δύναμη να ολοκληρώσω την συγγραφή της εργασίας. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω με όλη μου την καρδιά την οικογένεια μου, που τόσα χρόνια με στηρίζει με αγάπη και υπομονή σε κάθε ακαδημαϊκό και επαγγελματικό μου βήμα. Θεσσαλονίκη 2011 Αντωνιάδου Ελισσάβετ - 4 -

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 5 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 10 KΕΦΑΛΑΙΟ Α ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ α. Ο Βίος του Δαμασκηνού Στουδίτου 15 β. Συγγραφικό Έργο 19 KΕΦΑΛΑΙΟ Β ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΣ ΕΡΓΟΥ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ α. Σπουδαιότης έργου 24 β. Εκδόσεις 25 KΕΦΑΛΑΙΟ Γ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ «ΘΗΣΑΥΡΟΥ» 1. Θεομητορικές Εορτές α. Εἰς τὸν Εὐαγγελισμὸν τῆς Θεοτόκου (Λόγος Α ) 29 β. Εἰς τὴν Κοίμησιν τῆς Θεοτόκου (Λόγος ΙΒ ) 30 γ. Εἰς τὰ Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου (Λόγος ΙΓ ) Δεσποτικές Εορτές α. Εἰς τὴν Γέννησιν τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ (Λόγος Β ) 36 β. Εἰς τὰ Ἃγια Θεοφάνεια (Λόγος Γ )

6 γ. Εἰς τὴν Ὓπαπαντὴν του Σωτῆρος (Λόγος Δ ) 38 δ. Εἰς τὴν Θεόσωμον Ταφὴν (Λόγος Ζ ) 41 ε. Εἰς τὸ ἃγιον Πάσχα (Λόγος Η ) 42 στ. Εἰς τὴν Ἀνάληψιν τοῦ Σωτῆρος (Λόγος Θ ) 44 ζ. Εἰς τὴν Πεντηκοστὴν (Λόγος Ι ) 45 η. Εἰς τὴν Μεταμόρφωσιν (Λόγος ΙΑ ) Λόγοι στην Αγία Τεσσαρακοστή α. Εἰς τὴν Ἔγερσιν τοῦ Λαζάρου (Λόγος Ε ) 51 β. Εἰς τὴν Κυριακὴν τῶν Βαΐων (Λόγος ΣΤ ) 52 γ. Τῇ Κυριακῇ τῆς Ὀρθοδοξίας (Λόγος ΚΕ ) 54 δ. Τῇ Κυριακῇ τῆς Σταυροπροσκυνήσεως (Λόγος ΚΣΤ ) Κυριακές της Πεντηκοστής α. Τῇ Κυριακῇ τοῦ Θωμᾶ (Λόγος ΚΗ ) 63 β. Τῇ Κυριακῇ τῶν Μυροφόρων (Λόγος ΚΘ ) 70 γ. Τῇ Κυριακῇ τοῦ Παραλύτου (Λόγος Λ ) 78 δ. Τῇ Κυριακῇ τῆς Σαμαρείτιδος (Λόγος ΛΑ ) 85 ε. Τῇ Κυριακῇ τοῦ Τυφλοῦ (Λόγος ΛΒ ) 92 στ. Τῇ Κυριακῇ τῶν Ἁγίων ΤΙΗ Θεοφόρων Πατέρων (Λόγος ΛΓ ) Κυριακές Τριωδίου α. Τῇ Κυριακῇ τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου (Λόγος ΚΑ ) 106 β. Τῇ Κυριακῇ τοῦ Ἀσώτου (Λόγος ΚΒ ) Βίοι Αγίων και Μαρτύρια α. Μαρτύριον τοῦ ἁγίου Γεωργίου (Λόγος ΙΔ )

7 β. Μαρτύριον τοῦ ἁγίου Θεοδώρου τοῦ Στρατηλάτου (Λόγος ΙΖ ) 126 γ. Μαρτύριον τοῦ ἁγίου Εὑσταθίου τοῦ β. Ἰώβ (Λόγος ΙΘ ) 131 δ. Βίος τοῦ ἁγίου Νικολάου τοῦ θαυματουργοῦ (Λόγος Κ ) 141 ε. Βίος καὶ πολιτεία τῆς Ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας (Λόγος ΚΖ ) στ. Μαρτύριον τοῦ ἁγίου ἐνδόξου Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου τοῦ Μυροβλήτου (Λόγος ΛΕ ) ζ. Μαρτύριον τοῦ ἁγίου ἐνδόξου Μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ Τήρωνος (Λόγος ΛΣΤ ) Διάφοροι Λόγοι α. Διδασκαλία προτρεπτικὴ περὶ τοῦ μὴ σφοδρῶς θρηνεῖν τοὺς τελευτῶντας (Λόγος ΙΕ ) 166 β. Διδασκαλία προτρεπτικὴ περὶ Νηστείας (Λόγος ΙΣΤ ) 168 γ. Εἰς τὰ Θαύματα τῶν Ταξιαρχῶν Μιχαήλ και Γαβριήλ (Λόγος ΙΗ ) 169 δ. Περὶ τῆς Β Παρουσίας τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ (Λόγος ΚΓ ) 176 ε. Εἰς τὴν ἐξορίαν τοῦ Ἀδὰμ (Λόγος ΚΔ ) 185 στ. Τῇ Κυριακῇ τῶν Ἁγίων Πάντων (Λόγος ΛΔ ) 192 ζ. Παραίνεσις πρὸς τοὺς θέλοντας σωθῆναι μοναχοὺς 195 KΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΘΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ 1. Περί του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Περί της Γέννησης του Ιησού Χριστού Περί των Αγίων Θεοφανείων

8 4. Περί της Αναστάσεως Περί της Μεταμορφώσεως Περί ψυχής Περί νηστείας Περί εξομολογήσεως Περί μετανοίας Περί Ταπείνωσης Περί ελεημοσύνης Περί Πειρασμού Περί του αριθμού εφτά Περί της γνώσεως του καλού Ο Δαμασκηνός Στουδίτης ως ερμηνευτής των Γραφών Η χρήση των Αγίων Πατέρων από τον Δαμασκηνό Στουδίτη 235 KΕΦΑΛΑΙΟ Ε ΕΤΕΡΟΙ ΛΟΓΟΙ α. Περί του Ιωαννίκιου Καρτάνου 236 β. Εξήγηση του «Πάτερ ἡμῶν» 237 ΕΠΙΛΟΓΟΣ 240 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 241 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΙΚΟΝΩΝ

9 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΕΑ ΕΕΕ ΕΗΜ ΕΜΣ ΘΗΕ ΙΝΣ ΚΠΕ ΠΙΠΜ BZ PG Εκκλησιαστική Αλήθεια Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών Κέντρο Πατερικών Εκδόσεων Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών Byzantinische Zeitschrift Patrologia Graeca - 9 -

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ρόλος της Εκκλησίας στην προσπάθεια της επιμόρφωσης του υπόδουλου Ελληνισμού στα χρόνια της τουρκοκρατίας είναι αδιαφιλονίκητος κι όχι μόνο επειδή προσέφερε στην εκπαίδευση των Ελλήνων, αλλά πιο πολύ επειδή συνέβαλλε ουσιαστικά στην διατήρηση της εθνικής συνείδησης, η οποία συνδέετε άμεσα με την Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη. Με την άλωση της Κωνσταντινούπολης, δεν έπεσε μόνο η Βυζαντινή Αυτοκρατορία αλλά αφανίστηκε σχεδόν κάθε είδος σημαντικής πνευματικής ανάπτυξης. Πρώτη η Εκκλησία κι έπειτα οι απόδημοι Έλληνες, συνειδητοποιώντας ότι η διάσωση της πίστεως και της γλώσσας αποτελούσε αναγκαία προϋπόθεση για την συνέχεια και την αναγέννηση του λαού, έκαναν τεράστιες προσπάθειες για να αναβαθμίσουν την πενιχρή εκπαίδευση. Λίγα σχολεία λειτουργούσαν στην ελληνική κοινωνία, για αυτό οι Εκκλησίες καθώς και τα κελιά των Μοναστηριών μετατράπηκαν σε χώρους διδασκαλίας για τους Έλληνες μαθητές, ενώ τον ρόλο των δασκάλων ανέλαβαν οι κληρικοί και οι καλόγεροι. Το 1454 στην Κωνσταντινούπολη, με την ίδρυση της Πατριαρχικής Σχολής ή αλλιώς της Μεγάλης του Γένους Σχολής από τον πρώτο μετά την άλωση Οικουμενικό Πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο, ο τομέας της εκπαίδευσης άρχισε να παρουσιάζει κάποια εξέλιξη, καθώς αναδείχτηκε η Σχολή σε κέντρο των ελληνικών γραμμάτων. Έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς νέους όχι μόνο να λάβουν την μόρφωση οι ίδιοι, αλλά βαθμιαία να μεταδώσουν τις πολύτιμες γνώσεις τους, στους αγράμματους Έλληνες. Έτσι κατά τον ΙΣΤ αιώνα δημιουργήθηκε ένας σεβαστός αριθμός εκπαιδευμένων ανδρών που θα μπορούσε να αναλάβει

11 το δυσχερές έργο της ηγεσίας και της προστασίας του ελληνικού γένους. Ένας εκ των αποφοίτων της Πατριαρχικής Σχολής ήταν κι ο Δαμασκηνός Στουδίτης από την Θεσσαλονίκη, ο συγγραφέας του βιβλίου «Θησαυρός». Πρόκειται για μια συλλογή τριάντα έξι εκκλησιαστικών κηρυγμάτων με ζητήματα που έχουν παρθεί από τις ευαγγελικές περικοπές των Κυριακών του έτους, ή αναφέρονται στον βίο διαφόρων Αγίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι τα χωρία της Αγίας γραφής καθώς και τα άλλα χωρία, τα παραθέτει αυτούσια και αμετάφραστα στην αρχή και εν συνεχεία τα μεταφράζει στην τότε ομιλούμενη απλή ελληνική γλώσσα, ώστε να γίνουν κατανοητά από τους Χριστιανούς, που όπως προείπαμε παραπάνω, την εποχή της τουρκοκρατίας το μεγαλύτερο μέρος εξ αυτών, δεν κατείχε επαρκή γραμματική κατάρτιση. Για αυτό γρήγορα ο «Θησαυρός», έγινε λαϊκό ανάγνωσμα που γνώρισε μεγάλη επιτυχία σύμφωνα με τα στοιχεία που παρατίθενται περαιτέρω. Η σπουδαιότητα και η αρτιότητα του συγκεκριμένου έργου αποτέλεσε την αφορμή της επιλογής του θέματος, στα πλαίσια του Προγράμματος των Μεταπτυχιακών Σπουδών. Η παρούσα διπλωματική εργασία πραγματεύεται κατά το μεγαλύτερο μέρος της το περιεχόμενο των τριάντα έξι λόγων του βιβλίου «Θησαυρός». Πραγματοποιείται συνοπτική ανάλυση των παραπάνω λόγων, δίνοντας την δυνατότητα σε όσους αναγνώστες δεν έχουν διαβάσει το πρωτότυπο κείμενο, να γνωρίσουν εν ολίγοις το περιεχόμενο ενός τόσο σημαντικού βιβλίου, όχι μόνο για τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό, αλλά και για το ελληνικό έθνος που με ευψυχία εγκαρτέρησε τον τουρκικό ζυγό. Στο πρώτο κεφάλαιο, παρουσιάζεται συνοπτικά ο βίος του Δαμασκηνού Στουδίτου. Δυστυχώς, παρά την μεγάλη προσφορά του υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία για την ζωή του. Ακόμη στο ίδιο κεφάλαιο γίνεται λόγος στα έργα που συνέγραψε ο Δαμασκηνός εκτός του

12 «Θησαυρού» και δίνονται πληροφορίες για τους τόπους που μπορούν να βρεθούν αυτά. Επίσης στο τέλος του κεφαλαίου αναφέρονται ονομαστικά και οι δεκατρείς επιστολές που παραλήπτες τους ήταν διάφοροι Πατέρες της Εκκλησίας. Δεν θα μπορούσε να παραλειφθεί από την εργασία η σπουδαιότητα του «Θησαυρού», για αυτόν τον λόγο στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι λόγοι που έκαναν αυτό το έργο τόσο σπουδαίο και συνέβαλλε στον εμπλουτισμό γνώσεων όχι μόνο των Ελλήνων αλλά και άλλων λαών. Ακόμη, για να τονιστεί η σπουδαιότητα και το εύρος της διάδοσης του, γίνεται αναφορά στον αριθμό των εκδόσεων που για τον καιρό εκείνο ήταν εξαιρετικά μεγάλος, αφού έχουν γίνει γνωστές τουλάχιστον τριάντα εννιά εκδόσεις του βιβλίου μέχρι το 1821 κι από τότε έως σήμερα άλλες δεκατρείς 1. Στο τρίτο κεφάλαιο, πραγματοποιείται η αναλυτική παρουσίαση του περιεχομένου των τριάντα έξι λόγων του βιβλίου «Θησαυρός», καθώς κι ενός συμβουλευτικού λόγου προς τους μοναχούς, που ακολουθεί μετά το τέλος του τριακοστού έκτου λόγου. Αυτό το κεφάλαιο καθώς φαίνεται, καταλαμβάνει τον μεγαλύτερο μέρος της παρούσας εργασίας, αφού γίνεται προσπάθεια μέσα σε λίγες σελίδες να συμπτυχτούν όλα όσα έχουν ειπωθεί από τον Δαμασκηνό Στουδίτη καθώς ξεφυλλίζοντας κανείς το βιβλίο του, μπορεί να αντιληφθεί το μέγεθος και τον όγκο του. Το τέταρτο κεφάλαιο απαρτίζεται από τις βασικές θεολογικές θέσεις του Δαμασκηνού Στουδίτου, οι οποίες γεννιούνται και περιέχονται μέσα στους λόγους του. Επίσης απαντώνται ερωτήματα που αποσκοπούν να δώσουν λύση σε προβληματισμούς που δημιουργούνται για τις μεγαλύτερες εορτές της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπως για την Γέννηση του Χριστού, για τον Ευαγγελισμό της Παναγίας, για τα Θεοφάνεια, για την 1 Χ. ΠΑΤΡΙΝΕΛΗ, Δαμασκηνός Στουδίτης, ΕΕΕ, τόμ. Γ, Αθήνα 1993, σ

13 Ανάσταση και την Μεταμόρφωση του Χριστού. Ακόμη, παρουσιάζεται ο Δαμασκηνός ως ερμηνευτής της Αγίας Γραφής κι επισημαίνεται η χρήση των Πατέρων, η οποία δεν λείπει μέσα στους λόγους του. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται ονομαστικά οι εφτά λόγοι από το βιβλίο «Άνθος», που ανήκουν στον αιρετικό Ιωαννίκιο Καρτάνο, οι οποίοι προστέθηκαν στον «Θησαυρό» στην έκδοση του 1589 κι από τότε εμπεριέχονται σε κάθε έκδοση, στο τέλος του βιβλίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι από τους δεκαεννιά λόγους του βιβλίου, οι εφτά δεν περιέχουν κακοδοξίες, για αυτό και η προσθήκη τους στον «Θησαυρό» δεν προκάλεσε κανένα δυσάρεστο συναίσθημα στους ενίοτε Ορθόδοξους Πατέρες 2. Ακολουθεί η εξήγηση του «Πάτερ ἡμῶν», η οποία δεν υπήρχε στις πρώτες εκδόσεις του «Θησαυρού», διότι δεν είναι έργο ούτε του Δαμασκηνού Στουδίτου αλλά ούτε και του Ιωαννίκιου Καρτάνου. Συμπεριλήφθηκε αργότερα στις υπόλοιπες εκδόσεις μαζί με τους εφτά λόγους του Καρτάνου 3. Όμως οι απόψεις για το ποιός είναι πράγματι ο συγγραφέας διίστανται, διότι ο Meyer πιστεύει ότι ανήκει στον Καρτάνο 4, ενώ ο Σάθας θεωρεί ότι ο ερμηνευτής του Πάτερ ημών είναι ο Δαμασκηνός Στουδίτης 5. H παρούσα διπλωματική εργασία κλείνει με τον επίλογο, στον οποίο συνοψίζονται τα θέματα που παρουσιάστηκαν στο κύριο μέρος, καθώς γίνεται κι αναφορά στα συμπεράσματα που δημιουργήθηκαν κατά την περίοδο της συγγραφής της εργασίας. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί, πως καταβλήθηκε μεγάλη προσπάθεια ως προς της εύρεση πηγών, 2 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, Θησαυρός Δαμασκηνού, Θεσσαλονίκη 2004, σ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., σ P. MEYER, Die theologische litteratur der griechischen Kirche im sechzehnten Jahrhundert, Leipzig 1899, σσ Κ. ΣΑΘΑ, Νεοελληνική φιλολογία : βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων, από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της ελληνικής εθνεγερσίας ( ), Αθήνα 1868, σ

14 δυστυχώς όμως η βιβλιογραφία τόσο για τον βίο, όσο και για το έργο του Δαμασκηνού Στουδίτου είναι πενιχρή

15 KΕΦΑΛΑΙΟ Α ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ α. Ο Βίος του Δαμασκηνού Στουδίτου Ο Δαμασκηνός και ίσως κατά κόσμον Δημήτριος 6, αν και δεν είναι γνωστή η ακριβής χρονολογία της γεννήσεως του, γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη, πιθανότατα στις αρχές του ΙΣΤ αιώνα 7. Ως γενέτειρα πατρίδα του θεωρείται η Θεσσαλονίκη, διότι ο ίδιος ο Δαμασκηνός αυτοαποκαλείται Θεσσαλονικεύς στον τίτλο του βιβλίου του «Θησαυρός». Όμως στις επιστολές του αναφέρεται κι ως Θεσσαλός 8, καθώς βρέθηκε μία μαρτυρία σύμφωνα με την οποία ο Δαμασκηνός ήταν συγγενής του νεομάρτυρα Δαμιανού που προέρχονταν από το Μυρίχοβο Καρδίτσας. Οπότε, η χρήση του επωνύμου Θεσσαλονικεύς αντί του Θεσσαλός στον «Θησαυρό» μπορεί να οφείλεται είτε για λόγους προβολής, είτε επειδή δημιουργήθηκε σύγχυση μεταξύ των γεωγραφικών όρων Θεσσαλία- Θεσσαλονίκη 9. Επιθυμώντας να ακολουθήσει το στάδιο του κληρικού, χειροτονήθηκε υποδιάκονος κι έπειτα πήγε στην Κωνσταντινούπολη, η οποία ήταν τότε η πηγή των εκκλησιαστικών και θεολογικών γραμμάτων 10. Σπούδασε στην Πατριαρχική Σχολή στην Κωνσταντινούπολη και παρακολούθησε τα μαθήματα του μεγάλου 6 Μ. ΓΕΔΕΩΝ, «Δαμασκηνός ο Στουδίτης», ΕΑ., τόμ. Δ, Θεσσαλονίκη 1985, σ Τ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ, «Δαμασκηνός Στουδίτης»,ΘΗΕ 4, Αθήνα 1964, σ Α. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ- ΚΕΡΑΜΕΩΣ, Κατάλογος των εν τω Ελληνικώ Φιλολογικώ Συλλόγω χειρογράφων βιβλίων, 1892 Παράρτημα 20-22, σ.82 9 Φ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, Αρσένιος Ελασσόνος, Αθήνα 1984, σ. 43, υποσημ Γ. ΚΟΥΡΝΟΥΤΟΥ, Λόγιοι της Τουρκοκρατίας Α, Αθήνα 1956, σ

16 ρήτορα Θεοφάνους Ελεαβούλκου 11. Εκτός από τον Δαμασκηνό Στουδίτη έβγαλε κι άλλους πολλούς θαυμαστούς μαθητές όπως, τον Θεωνά Θεσσαλονίκης, τον Αρσένιο Τορνόβου, τον Μεθόδιο Μελενίκου, τον Ιερόθεο Μονεμβασία κι άλλους πολλούς 12. Στην Κωνσταντινούπολη εκάρη μοναχός 13 και πήρε το όνομα Δαμασκηνός Στουδίτης 14. Κατά το 1558 επί Πατριάρχου Ιωάσαφ Β του Μεγαλοπρεπούς ( ) 15 ο Δαμασκηνός ήταν ήδη ιερομόναχος 16 και χάριν της ευσέβειας και της Εκκλησιαστικής παιδείας του, αναδείχτηκε Επίσκοπος Λιτής και Ρεντίνης 17. Το 1564 συμμετείχε στην σύνοδο της Κωνσταντινούπολης που συγκλήθηκε από τον Πατριάρχη Ιωάσαφ Β με σκοπό να ληφθούν πιο αυστηρά μέτρα κατά των καταχρήσεων των κληρικών και των αρχόντων. Επειδή ο Ιωάσαφ Β διακατέχονταν από τυρρανικό δεσποτισμό, έγινε μισητός κι αυτό είχε ως αποτέλεσμα μετά από συνεννόηση των συμμετεχόντων μαζί με τον ισχυρό Δομεστίκο Μιχαήλ τον Καντακουζηνό, την καθαίρεση του από τον θρόνο με την κατηγορία της σιμωνίας 18. Μέσα στις υπογραφές των επισκόπων υπάρχει 11 Τ. ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ, «Ελεαβούλκος Θεοφάνης», ΘΗΕ 5, Αθήνα 1964, Μ. ΓΕΔΕΩΝ, Χρονικά της Πατριαρχικής Ακαδημίας, Κωνσταντινούπολη 1883, σ Την βιογραφία του Δαμασκηνού Στουδίτου που περιέχεται στην εισαγωγή του βιβλίου «Θησαυρός Δαμασκηνού» έχει επιμεληθεί ο Ε. Δεληδήμου, 2004, σ.5 14 Το παρωνύμιο Στουδίτης που συνοδεύει συχνά το όνομα του, δεν σημαίνει ότι ο Δαμασκηνός ήταν μοναχός της μονής του Στουδίου, γιατί στα χρόνια του Δαμασκηνού η περίφημη αυτή μονή της Κωνσταντινούπολης είχε ήδη μετατραπεί σε τζαμί. Την εποχή αυτή φαίνεται ότι ο τιμητικός τίτλος του Στουδίτη δήλωνε γενικά το συγγραφέα θρησκευτικών διδαχών. Χ. ΠΑΤΡΙΝΕΛΗ, «Δαμασκηνός Στουδίτης», ΕΕΕ, τόμ. Γ. Αθήνα 1993, σ Τ. ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ, «Ιωάσαφ», ΘΗΕ 7, Αθήνα 1965, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., σ Π. ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ, Βιογραφική συλλογή Λογίων της Τουρκοκρατίας, 1960, σ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., σ

17 και του Δαμασκηνού, 47 η: «ταπεινός επίσκοπος Ρεντίνης Δαμασκηνός: έχων και την γνώμην του Σερβίων, υπέγραψα» 19. Επί Πατριαρχείας του Μητροφάνη Γ ( ) 20 ο οποίος διαδέχθηκε τον Ιωάσαφ Β, ο Δαμασκηνός παρέμεινε στην ίδια επισκοπή. Τον Σεπτέμβρη του 1567, ο Δαμασκηνός στάλθηκε ως έξαρχος μαζί με τον Δαβίδ Ιερισσού και τον Κοσμά Κασσανδρείας, στην Μονή Σιμόπετρας για να εξετάσουν το θέμα της κυριότητας της που αμφισβητούνταν από γειτονική Μονή 21. Ο Μητροφάνης, έστειλε τον Δαμασκηνό στη Μικρά Ρωσία, η οποία υπάγονταν εκκλησιαστικώς στο Οικουμενικό Πατριαρχείο αλλά πολιτικώς στον ρωμαιοκαθολικό βασιλιά Λιθουανίας και Πολωνίας Σιγισμούνδο Β ( ) και είχε ως αποστολή να προστατέψει και να βοηθήσει τους Ορθοδόξους από την προπαγάνδα των ρωμαιοκαθολικών 22. Ο Δαμασκηνός υπήρξε διδάσκαλος του Πατριάρχη Μητροφάνη Γ ( ) και του Πατριάρχη Ιερεμία Β του Τρανού ( ) 23. Ακόμη, ο Δαμασκηνός διετέλεσε τοποτηρητής του Οικουμενικού Θρόνου κατά την περιοδεία του Πατριάρχη Ιερεμία Β 24 στην Πελοπόννησο (19 Οκτωβρίου 1573 με Ιούλιο 1574). Κατά το 1574 χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Άρτης και έξαρχος πάσης Αιτωλίας. Επίσης κάποια στιγμή πριν το 1558 ταξίδεψε στην Βενετία για να δημοσιεύσει τα συγγράμματα του, καθώς το αναφέρει σε μια επιστολή του προς τον Γεώργιο Αιτωλό στην οποία υπέγραψε ως Δαμασκηνός 19 Μ. CRUSIUS, Turcograecia, 1972, σ Κ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ, «Μητροφάνης», ΘΗΕ 8, Αθήνα 1966, Μ. ΓΕΔΕΩΝ, Πατριαρχικαί Εφημερίδες: Ειδήσεις εκ της ημετέρας Εκκλησιαστικής Ιστορίας 1500/1912, Αθήνα , σ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., σσ Τ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ, ένθ ανωτ., σ Ι. ΚΑΡΜΙΡΗ, «Ιερεμίας», ΘΗΕ 6, Αθήνα 1965,

18 Στουδίτης 25. Ο Δαμασκηνός φαίνεται ότι μοίρασε τον χρόνο του ανάμεσα στην Κωνσταντινούπολη και στα Μοναστήρια των Μετεώρων στην Θεσσαλία και ίσως δίδαξε στα Τρίκαλα 26. Στα τέλη του 1572 με αρχές του 1573, έλαβε μέρος στην συγγραφή Θεολογικών Αποκρίσεων που απευθύνονταν στους Λουθηρανούς Θεολόγους του Πανεπιστημίου της Τυβίγγης και οι οποίοι είχαν υποβάλλει στην κρίση του Πατριαρχείου την Αυγουσταία Ομολογία. Στην θεολογική αλληλογραφία μεταξύ των Ορθοδόξων και των Λουθηρανών, από την πλευρά των Ορθοδόξων συμμετείχαν ο Ιωάννης και ο Θεοδόσιος Ζυγομαλάς, ο θεολόγος γιατρός Λεονάρδος Μινδόνιος, ο Ναυπάκτου και Άρτης Δαμασκηνός Στουδίτης, ο Αρσένιος Τορνόβου, ο Μητροφάνης Βεροίας, ο ιερομόναχος Ματθαίος, ο λογοθέτης Ιέραξ, ίσως και ο Γαβριήλ Σεβήρος. Από την πλευρά των Λουθηρανών συμμετείχαν οι θεολόγοι του Δουκάτου της Βυρτεμβέργης και ο Μαρτίνος Κρούσιος, υπό την αρχηγία του θεολόγου Jacob Andrea ο οποίος ήταν ο καγκελάριος του Πανεπιστημίου της Τυβίγγης 27. Σύμφωνα με τον Meyer το βιογραφικό του δεν έχει εξακριβωθεί ακόμη. Τον δέκατο έκτο αιώνα ονομάζονται τρεις θεολόγοι με το όνομα Δαμασκηνός ο Στουδίτης, πρώτος είναι ο υποδιάκονος από την Θεσσαλονίκη, δεύτερος είναι ο συγγραφέας του βιβλίου «Θησαυρός» και τρίτος είναι ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Άρτης. Όμως παρακάτω αναφέρει ότι είναι απίθανο σε αυτήν την πνευματικά φτωχή περίοδο του 25 Μ. ΓΕΔΕΩΝ, «Δαμασκηνός Στουδίτης», ΕΑ,τόμ. Δ, Θεσσαλονίκη 1985, σ [ημερομηνία πρόσβασης στην πηγή ] 27 Ι. ΚΑΡΜΙΡΗ, Δογματικά της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, τόμ. Α, Αθήνα 1952, σ

19 δεκάτου έκτου αιώνα να έζησαν τρεις θεολόγοι συγγραφείς με το ίδιο όνομα για αυτό αποδέχεται την ταύτιση των τριών ανδρών 28. Ο Γαβριήλ Καλωνάς 29 μαρτυρεί ότι πέθανε το 1577 και η ταφή του έγινε στην μητροπολιτική του περιφέρεια όπως μαρτυρεί επίγραμμα, το οποίο πιθανότατα συνέγραψε ο Συμεών Καβάσιλας 30. Αξίζει να σημειωθεί το εγκώμιο που του έπλεξε ο Stephan Gerlach ο οποίος αντιπαθούσε τον κλήρο της Ορθόδοξης Εκκλησίας: «Ὑπὲρ πάντα ἄλλον ἐπαινεῖται ὁ Ἐπίσκοπος Δαμασκηνὸς τῆς Ρενδίνης, λόγῳ τῆς ἰδιατέρας μετριοφροσύνης, ὀλιγαρκείας καὶ τῶν ἄλλων ἀρετῶν του» 31. β. Συγγραφικό Έργο Εκδεδομένα έργα 1. «Θησαυρὸς Δαμασκηνοῦ τοῦ ὑποδιακόνου καὶ Στουδίτου τοῦ Θεσσαλονικέως, μετὰ τῆς προσθήκης ἐν τῷ τέλει καὶ ἑτέρων ἑπτὰ λόγων ψυχωφελεστάτων καὶ τῆς ἐξηγήσεως τοῦ Πάτερ ἡμῶν» «Φυσιολογία νέα τοῦ πανιερωτάτου μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἂρτης κυροῦ Δαμασκηνοῦ εἰς πεζὴν φράσιν». Η με άλλο τίτλο: «Μερικὴ διάγνωσις ἐκ τῶν παλαιῶν φιλοσόφων περὶ φύσεως, καὶ ἰδιωμάτων τινῶν ζῴων, συναθροισθεῖσα παρὰ τοῦ ἐν ἀρχιερεῦσι λογιωτάτου, κυρίου Δαμασκηνοῦ, τοῦ Στουδίτου». Με αυτό το έργο φανερώνεται η σχέση του Δαμασκηνού με τον Μιχαήλ Καντακουζηνό, διότι του το αφιέρωσε 33. Το συγκεκριμένο σύγγραμμα μπορεί να βρεθεί στο χειρόγραφο με Κώδικα 28 P. MEYER, Die theologische litteratur der griechischen Kirche im sechzehnten Jahrhundert, Leipzig, 1889, σσ Ν. ΦΟΡΟΠΟΥΛΟΥ, «Καλλόνας Γαβριήλ», ΘΗΕ 7, Αθήνα 1965, σ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., σσ S. GERLACH, Tagebuch, Φρανκφούρτη 1674, σ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., σ.8 33 Ε. LEGRAND, Bibliographie Hellenique,, siecles, τόμ. Β, Παρίσι 1885, σ

20 462 στο Μετόχι του Πανάγιου Τάφου στην Κων/πόλη, στο χειρόγραφο CCXLVIII στο Τορίνο και στους Κώδικες 1816 της Μονής Μεγίστης Λαύρας, 92 Ξενοφώντος, 243 Διονυσίου και 139, 152 και 348 Ιβήρων «Ἐγκώμιον εἰς τὸν νεομάρτυρα Νικόλαον τὸν νεοφανῆ, συγγραφὲν παρὰ τοῦ ἐν Ἱερομονάχοις ἐλαχίστου Δαμασκηνοῦ τοῦ Στουδίτου». «Ἀκολουθία εἰς τὸν νεομάρτυρα Νικόλαον τὸν μαρτυρήσαντα ἐν Κωνσταντινουπόλει πυρὶ ἐπὶ ἒτους ἀπὸ μὲν κτίσεως κόσμου ΖΞΒ ἀπὸ δὲ τῆς τοῦ Χριστοῦ ἐνσάρκου οἰκονομίας ΑΦΝΔ (=1554) κλπ.». «Ἒστι δὲ ἡ σύμπασα ἀκολουθία σὺν τοῖς τρισὶ κανόσι ποίημα Δαμασκηνοῦ Ἱερομονάχου τοῦ Θεσσαλονικέως ὅστις πολλὰ παρακληθεὶς ὑπὸ τοῦ ὁσιωτάτου καθηγουμένου τῆς σεβασμίας μονῆς τοῦ Μετεώρου Παππᾶ Κὺρ Σισινίου τοῦ ἐν Ἱερομοναχοπνευματικοπατράσιν αἰδεσίμου συνεγράψατο ταύτην ἐν ἒτει ΖΞΣΤ». (=1558μ.Χ.). Το εγκώμιο και την ακολουθία την ανακάλυψε το 1928 ο Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος Ιεζεκιήλ Βελανιδιώτης στη διαλυμένη Μονή της Αγίας Τριάδας της Σιάμο «Δαμασκηνοῦ ἐπισκόπου Ρενδίνης διάλογος μετὰ τοῦ ἡγουμένου τῆς ἁγίας Ἀναστασίας, ἢτοι ταλανισμὸς κατὰ τῶν νῦν τῆς ἑλλάδος ἐπισκόπων» 36. Ή με άλλο τίτλο: «Κωμῳδοδιάλογος Δαμασκηνοῦ Ρεντίνης κατὰ ἀρχιερέων» 37. Πρόσωπα του διαλόγου είναι ο Δαμασκηνός και ο Γαβριήλ ο ηγούμενος της μονής της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας. Όμως σήμερα σώζεται μόνο στον Κώδικα 764 στην Μονή Ιβήρων με τον παρακάτω τίτλο, «Διάλογος Δαμασκηνοῦ ἐπισκόπου Ῥεντίνης τὰ δὲ πρόσωπα ὁ αὐτός ἐπίσκοπος καὶ ὁ τῆς ἁγίας Ἀναστασίας ἡγούμενος». 5. «Παραίνεσις πρὸς μοναχοὺς τοὺς θέλοντας σωθῆναι ἐν συνόπτῳ τοῦ ἐν Ἐπισκόποις ἐλαχίστου Δαμασκηνοῦ Λιτῆς καὶ Ρενδίνης καὶ Προέδρου 34 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., σ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., σ Γ. ΖΑΒΙΡΑ, Νέα Ελλάς ή Ελληνικόν Θέατρον, Αθήνα 1972, σ Τ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ, ένθ ανωτ. σ

21 Πολιανῆς». Το σύγγραμμα αυτό βρίσκεται στους Νανιανούς Κώδικες CLX και LXXXV στην Βενετία σύμφωνα με τον Χρ. Φιλητά, σε 7 Κώδικες της Μεγίστης Λαύρας και σε 10 Κώδικες οι οποίοι υπάρχουν σε Μονές του Αγίου Όρους. 6. «Δαμασκηνοῦ μοναχοῦ τοῦ ὑποδιακόνου καὶ Στουδίτου, λόγος πεζῇ φράσει εἰς τὸν Δεκάλογον τοῦ Μωυσέως». Το έργο αυτό υπάρχει σύμφωνα πάλι με τον Χρ. Φιλητά στον Νανιανό κώδικα CLX και σε 15 άλλους σε Μοναστήρια του Αγίου Όρους «Βίος και μαρτύριον Κυρίλλου τοῦ Θεσσαλονικέως» «Περιπέτειαι Κερκυραίου αἰχμαλώτου ἐν ἔτει 1537» «Βίος και Πολιτεία τοῦ Ὁσίου και θεοφόρου Πατρός ἡμῶν Διονυσίου τοῦ ἐν τῷ Ὀλύμπῳ ὄρει ἐκλάμψαντος. Συγγραφείς ὑπό Δαμασκηνοῦ Ἐπισκόπου Λιτῆς και Ρενδίνης εἰς φράσιν Ἑλληνικήν, παρά δε Ἀγαπίου Μοναχοῦ μεταφρασθείς εἰς κοινήν διάλεκτον. Μηνί κδ» «Περὶ τῶν ὅσοι ἐπατριάρχευσαν εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, ἀφοῦ τὴν ἒστησεν ὁ μέγας Κωνσταντῖνος ἕως τὴν σήμερον, ὁποῦ εἰναι χρόνοι ζπ. ἰνδικτιῶνος ιε. μηνὶ μαϊῳ, καὶ πόσους χρόνους ἒκαμε καθένας εἰς τὸν ὑψηλότατον πατριαρχικὸν θρόνον, καὶ ποῖοι ἐξεβλήθησαν ἐκ τοῦ θρόνου». Το 1572 ο Δαμασκηνός Στουδίτης έγινε ο πρώτος χρονογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Το ανέκδοτο αυτό πόνημα βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη, στο μετόχι του πανάγιου Τάφου με αριθμό 569 μαζί με άλλα δύο φιλοπονήματα του Δαμασκηνού τα οποία είναι ο ανέκδοτος 38 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., σ Λ. ΜΑΝΟΥ, Δαμασκηνός ο Στουδίτης, ο βίος και το έργο του, Αθήνα 1999, σ Λ. ΜΑΝΟΥ, ένθ ανωτ., σ Λ. ΜΑΝΟΥ, ένθ ανωτ., σ

22 χρονογράφος από την κτίση της Ρώμης μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και του Φυσιολόγου που εκδόθηκε στην Ρώμη 42. Ποιητικά έργα 1. «Στίχοι ἡρωελεγεῖοι εἰς τὴν Κοίμησιν τῆς ὑπερευλογημένης Θεοτόκου Μαρίας». Το παραπάνω ποίημα υπάρχει σε όλες τις εκδόσεις του «Θησαυρού» «Ὁμηρόκεντρα εἰς τὴν κοίμησιν τῆς Θεοτόκου σύνθετα (γρ. συντεθέντα) παρὰ τοῦ ταπεινοῦ ἐπισκόπου Λιτῆς καὶ Ῥενδίνης Δαμασκηνοῦ». Το συγκεκριμένο ποίημα σώζεται στον κώδικα 347 της Μονής Διονύσου 44. Ανέκδοτα έργα 1. «Ἒτει ζπβῳ ( =1574) + Τοῦ ταπεινοῦ μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἂρτης Δαμασκηνοῦ ἐξάπλωσις καὶ τεχνολογία εἰς τὸ τοῦ ἑξαπτερύγου ὑπόδειγμα τοῦ Χρυσσοκόκκη». Το έργο αυτό αποτελεί συμπλήρωμα στα κανόνια του Μ. Χρυσοκόκκη και μπορεί να βρεθεί στον Κώδικα 317 στο Μετόχι του Πανάγιου Τάφου στην Κων/πόλη. 2. «Προγνωστικὰ σημεῖα περὶ βροχῆς, ἀνέμου, ἐκ τῶν ἀστέρων, καὶ ἐκ τῆς σελήνης ἐκ διαφόρων ποιητῶν καὶ διδασκάλων, ποίημα κυροῦ Δαμασκηνοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἂρτης». Το παραπάνω σύγγραμμα σώζεται στον κώδικα 1325 της Μεγίστης Λαύρας «Ἀκολουθία ὁσιομάρτυρος Δαμιανοῦ, μαρτυρήσαντος ἐν Λαρίσσῃ (Δαμασκηνοῦ Στουδίτου Κ. ΣΑΘΑ, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1972, Τόμος Γ, σ. 11 και Α. KIRPTSCHNIKOW, Eine volkstumliche Kaiserchroni, BZ 1, 1892, σ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., σ.9 44 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., σ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., σ Λ. ΜΑΝΟΥ, ένθ ανωτ., σ

23 4. «Περί συντάξεως Δαμασκηνοῦ ἀρχιερέως τοῦ Στουδίτου» 47. Επιστολές Αξίζει να σημειωθούν και οι δεκατρείς επιστολές που συνέγραψε ο Δαμασκηνός, οι οποίες βρίσκονται στην βιβλιοθήκη του αγιοταφικού μετοχίου και στην βιβλιοθήκη του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου. Οι τέσσερις πρώτες επιστολές, είχαν παραλήπτη την διδάσκαλο του Θεοφάνη 48, οι επόμενες δυο τον Γεώργιο Αιτωλό κι άλλες τέσσερις έγραψε προς τον συμφοιτητή του Μεθόδιο. Οι τελευταίες τρείς απεστάλησαν στον Αρσένιο Μητροπολίτη Τορνόβου, στον Ιερομόναχο Μακάριο και στον Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης Ιωάσαφ 49, Ακόμη υπάρχει άλλη μια επιστολή με την υπογραφή του, «Ὁ κατὰ πάντα δοῦλος τῆς σῆς παναγιότητος Λιτῆς καὶ Ρενδίνης Δαμασκηνὸς», προς κάποιον Πατριάρχη της Κωνσταντινουπόλεως, πιθανών στον Ιωάσαφ Λ. ΜΑΝΟΥ, ένθ ανωτ., σ Τ. ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ, Ελεαβούλκος, Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή, τόμ. Α, Αθήνα 1966, σ Μ. ΓΕΔΕΩΝ, ένθ ανωτ. σσ Μ. CRUSIUS, ένθ ανώτ., σ

24 KΕΦΑΛΑΙΟ Β ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΣ ΕΡΓΟΥ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ α. Σπουδαιότης έργου Ο Δαμασκηνός ήταν ένας από τους λογιότερους και πιο ενάρετους κληρικούς της εποχής του, γιατί με τα συγγράμματα του ωφέλησε το Ελληνικό έθνος 51. Ο «Θησαυρός» αποτελείται από 36 ηθικούς και πανηγυρικούς λόγους οι οποίοι δεν είναι πρωτότυποι αλλά μεταφράσεις πατερικών κειμένων 52. Η γλώσσα που χρησιμοποίησε στους λόγους του είναι απλή και προσιτή για να μπορεί να κατανοηθεί όχι μόνο από τους μορφωμένους, αλλά και από τον αγράμματο λαό. Το εκκλησιαστικό κήρυγμα την δύσκολη περίοδο της Τουρκοκρατίας μπορεί να είχε χάσει την λαμπρότητα και την αίγλη του, όμως ποτέ δεν σταμάτησε κι ο «Θησαυρός» αποτελεί ζωντανό παράδειγμα. Σε μια εποχή που η Ορθοδοξία ερχόταν σε αντίθεση με τον Μωαμεθανισμό και πολλές φορές κινδύνευσε να χαθεί η Εθνική συνοχή και ενότητα, εμφανίστηκε ο Δαμασκηνός με τους λόγους του για να δώσει κουράγιο στους υπόδουλους Έλληνες και να στηρίξει την Ορθόδοξη πίστη. Οι λόγοι του χρησιμοποιήθηκαν από τους απαίδευτους ιερείς και αναγιγνώσκονταν στις γιορτές όλου του έτους 53. Αυτοί οι ιερείς οι οποίοι ανέλαβαν χρέη δασκάλου, μάθαιναν στους μαθητές να διαβάζουν εκκλησιαστικά βιβλία, το Ωρολόγιο, την Οκτώηχο, το Ψαλτήρι κ.α. και ήταν πολλοί από αυτούς που δεν μπορούσαν να κατανοήσουν το περιεχόμενο αυτών των βιβλίων. Έτσι ο «Θησαυρός» συνέβαλε με την 51 Κ. ΣΑΘΑ, Νεοελληνική φιλολογία : βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων, από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της ελληνικής εθνεγερσίας ( ), Αθήνα 1868, σ Μ. ΓΕΔΕΩΝ, ένθ ανωτ., σ Α. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΒΡΕΤΟΥ, Νεοελληνική Φιλολογία, μέρος Α, Αθήνα 1854, σ

25 απόδοση του στην λαϊκή γλώσσα, στην απόκτηση και στον εμπλουτισμό γνώσεων, που είχαν μεγάλη ανάγκη εκείνη την δύσκολη εποχή οι ιερείς, οι οποίοι αποτελούσαν και αποτελούν μέχρι και σήμερα το παράδειγμα προς μίμηση. Ο «Θησαυρός» κατέχει περίοπτη θέση ανάμεσα στα υπόλοιπα συγγράμματα της πρώιμης νεοελληνικής και μεταβυζαντινής γραμματείας και ειδικά της λαϊκής θρησκευτικής πεζογραφίας, αφού κατέχει λαϊκότροπο χαρακτήρα και ευρεία διάδοση 54. Το βιβλίο αυτό διαδόθηκε και διαβάστηκε όσο κανένα άλλο από τον υπόδουλο ελληνισμό και δεν γνώρισε επιτυχία μόνο την εποχή εκείνη, αλλά εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να είναι ευρέως γνωστό και να κινεί το ενδιαφέρον του κόσμου. Αυτό αποδεικνύεται από την πολύ σύντομη διάδοση του και από τον μεγάλο αριθμό των εκδόσεων του. Μέσα στα περίπου αντίτυπα του συνόλου των βιβλίων που τυπώθηκαν τον δέκατο έκτο αιώνα, τον πρώτο αιώνα της νεοελληνικής τυπογραφίας, ανήκει και ο «Θησαυρός» 55. β.εκδόσεις Η πρώτη βιβλιογραφημένη έκδοση του «Θησαυρού» χρονολογείται το 1561 στην Βενετία από τον C. Zanetti 56. Όμως ο χρόνος της πρώτης εκδόσεως του είναι άγνωστος, σίγουρα όμως εκδόθηκε πριν από το 1558 γιατί όταν ο Δαμασκηνός εξέδωσε τον «Θησαυρό» ήταν υποδιάκονος και κατά το 1558 ήταν ήδη ιερομόναχος. Εξαιτίας της μεγάλης διάδοσης του βιβλίου, ακολούθησαν κι άλλες εκδόσεις στην 54 Ε. ΛΙΤΣΑ, Προβλήματα της ζωής και του έργου του Δαμασκηνού Στουδίτη, Μόσχα 2001, σ Φ. ΗΛΙΟΥ, Σημειώσεις για τα «Τραβήγματα» των Ελληνικών Βιβλίων τον 16ο αιώνα, Θεσσαλονίκη 1975, σ Θ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, Ελληνική Βιβλιογραφία ( ),Παράρτημα, Προσθήκες-Συμπληρώσεις- Διορθώσεις, τόμ. Β, Αθήνα 1986, *

26 Βενετία. Σύμφωνα με την έρευνα που έκανε ο Λίτσας στη βιβλιοθήκη του Εκκλησιαστικού Μουσείου του Πατριαρχείου της Βουλγαρίας στη Σόφια, ανακάλυψε τέσσερεις εκδόσεις του «Θησαυρού», η μία χρονολογημένη το έτος 1561 και τρείς εκδόσεις του 1562, οι οποίες μεταφέρθηκαν εκεί από την βιβλιοθήκη της Μονής Μπάτσκας στην Βουλγαρία 57. Ο Legrand πίστευε ότι οι παλαιότερες εκδόσεις είναι αυτές των ετών 1568 και 1570 οι οποίες περιλαμβάνουν στο παράρτημα και έξι λόγους του Αλβέρτου Μαρίνου του Χίου 58. Επίσης διασώθηκε αντίτυπο εκδόσεως του 1580 το οποίο βρίσκεται στη Μονή της Μεγίστης Λαύρας 59. Άλλη έκδοση που ανακάλυψε ο Meyer είναι του 1589, η οποία περιέχει τους εφτά λόγους του αιρετικού Ιωαννικίου Καρτάνου από το βιβλίο «Άνθος» 60. Όλες οι επόμενες εκδόσεις αντιγράφουν την έκδοση του Αξίζει όμως να σημειωθούν και οι υπόλοιπες εκδόσεις εκτός από του ΙΣΤ αιώνα. Αναφέρονται στην Βενετία τα έτη 1594, 1603, 1618, 1628, 1642, 1644, 1667, 1673, 1682, 1683, 1687, 1705, 1714, 1719, 1726, 1727, δύο εκδόσεις του 1742, 1750, 1751, 1752, 1758, 1765, 1768, 1773, 1775, 1780, 1781, 1784, 1786, 1791, 1793, 1795 και Η έκδοση του συνεχίστηκε στην Βενετία και κατά τον ΙΘ αιώνα (1805, 1806, 1812, 1817, 1821, 1844, 1848, 1849, 1851, 1858) 62. Ο Δεληδήμος αναφέρει κι άλλες τρείς εκδόσεις, του 1865, 1880, Το 1731 εκδόθηκε και σε τουρκική μετάφραση χάρις τους 57. Ε. ΛΙΤΣΑ, ενθ ανώτ., σ Ε. LEGRAND, ενθ ανώτ., σ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ.,σ P. MEYER, Bibliographische Notizen und kleinere Mitteilungen, BZ 2, σ Θ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, Ελληνική Βιβλιογραφία ( ), Αλφαβητική και Χρονολογική Κατάταξη, τόμ., Α, Αθήνα 1984, *1849-* Ε. ΜΟΣΧΟΝΑ (επιμέλεια), Αλφαβητική αναγραφή των τίτλων της βιβλιογραφίας Γκίνη-Μέξα, Αθήνα 1968, σ

27 τουρκόφωνους Έλληνες. Εξακολούθησε να εκδίδεται στην Ελλάδα και κατά τον Κ αιώνα (1903, 1910, 1926) 63. Σύμφωνα με τον Χριστόφορο Φιλητά, τέτοιοι λόγοι σαν του Δαμασκηνού τυπώθηκαν πολλές φορές από το 1528 μέχρι το 1844 στην Βενετία κι αποτέλεσαν μέγιστη στήριξη κατά την μακρά περίοδο της αιχμαλωσίας, διότι τέτοιου είδους εκδιδόμενα, σε απλή γλώσσα, θρησκευτικά βιβλία συνέτειναν στην εθνική διάσωση όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και των Σλαβικών λαών 64. Μάλιστα, ο Μητροπολίτης Πελαγωνίας Γρηγόριος, μετέφρασε τον «Θησαυρό» γύρω στο 1580, στο νοτιοσλαβωνικό ιδίωμα και γνώρισε μεγάλη δημοτικότητα, όπως φαίνεται από το γεγονός ότι σώζεται σήμερα σε περισσότερα από διακόσια χειρόγραφα. Ακόμη, το έργο κυκλοφόρησε μεταφρασμένο το 1656 και το 1715 στην Ρωσία. Το 1643 ο Μητροπολίτης Μολδαβίας Βαρλαάμ, ενσωμάτωσε στο Ομιλιάριο του αρκετές διδαχές του Θησαυρού, τις οποίες μετάφρασε ο ίδιος. Για χάρη των τουρκόφωνων Χριστιανών της Μικράς Ασίας, το 1765 ο Θησαυρός εκδόθηκε στα καραμανλίδικα, σε τουρκική δηλαδή γλώσσα, γραμμένη με ελληνικούς χαρακτήρες 65. Σημαντική όμως υπήρξε η προσφορά του έργου στους Ορθοδόξους Βούλγαρους. Ήδη κατά τα τέλη του ΙΣΤ αιώνα μεταφράστηκε στην νεοβουλγαρική γλώσσα, πρώτα στην Μονή της Ρίλας και στις αρχές του ΙΖ αιώνα κυκλοφόρησε σε τρεις διαφορετικές μεταφράσεις. Όλες οι συλλογές στη Βουλγαρία που εκδόθηκαν με τους λόγους του Δαμασκηνού, αυτοτελείς ή μαζί με έργα άλλων συγγραφέων ονομάζονται «Damaskinite» (Δαμασκηνάρια) και καταλαμβάνουν το 63 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., σ Χ. ΦΙΛΗΤΑ, Περί Ιωαννικίου Καρτάνου, Δαμασκηνού του Στουδίτου και Παχωμίου Ρουζάνου : επιστολιμαία διάλεξις, Κέρκυρα 1847, σ X. ΠΑΤΡΙΝΕΛΗ, ένθ ανωτ. σ

28 μεγαλύτερο μέρος της Βουλγαρικής φιλολογίας από το τέλος του ΙΣΤ αιώνα μέχρι τις αρχές του ΙΘ αιώνα. Υπάρχει κοινή ομολογία σύμφωνα με την οποία, τα Δαμασκηνάρια βοήθησαν κι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της βουλγαρικής φιλολογίας, καθώς επίσης με την ευρεία διάδοση τους συνέβαλαν στην αποτροπή του εκτουρκισμού των Ορθοδόξων Βουλγάρων. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι Βούλγαροι με το έργο του Δαμασκηνού Στουδίτου, κατάφεραν να διασώσουν ό,τι απέκτησαν με το έργο των Θεσσαλονικέων Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου 66. Σύμφωνα με όλα τα παραπάνω γίνεται αμέσως αντιληπτή η σπουδαιότητα αυτού του έργου, διότι μέσα στην μαύρη σελίδα της αιχμαλωσίας και της εξαθλίωσης των Ελλήνων από τον τουρκικό ζυγό, υπάρχει μια δέσμη φωτός η οποία προέρχεται από τον «Θησαυρό» του Δαμασκηνού Στουδίτου και κάλλιστα μπορεί να θεωρηθεί κυριολεκτικά και μεταφορικά μεγάλος θησαυρός όχι μόνο για τον Ελληνικό λαό αλλά και για την Ορθόδοξη Εκκλησία. 66 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., σ

29 KΕΦΑΛΑΙΟ Γ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ «ΘΗΣΑΥΡΟΥ» 1. Θεομητορικές Εορτές α. Λόγος ἱστορικός τε ἅμα καὶ διηγηματικὸς εἰς τὸν θεῖον Εὐαγγελισμὸν τῆς ὑπερευλογημένης Δεσποινής ἡμῶν Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας, συλλεχθεὶς ἐκ διαφόρων ἀντιγράφων, ἅμα δὲ καὶ μεταφρασθεὶς εἰς τὴν κοινὴν γλῶσσαν παρὰ τοῦ ἐν Μοναχοῖς ἐλαχίστου Δαμασκηνοῦ τοῦ Ὑποδιακόνου καὶ Στουδίτου. (Λόγος Α ) Υπήρχε η παράδοση, πριν επισκεφτούν οι βασιλείς κάποιο τόπο, να στέλνουν πρώτα τους υπηρέτες τους για να προπαρασκευάσουν την άφιξη τους. Για παράδειγμα, σε έναν πόλεμο, ο βασιλιάς στέλνει πρώτα το στράτευμα του και έπειτα προχωράει αυτός. Έτσι και ο Θεός επειδή θα έστελνε τον Υιό του για να πολεμήσει με τον διάβολο, απέστειλε πρώτα τους Προφήτες με σκοπό να προαναγγείλουν και να προφητεύσουν τον ερχομό του Βασιλέα. Όμως οι άνθρωποι δεν άκουσαν τα λόγια τους και ούτε μετανόησαν, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί η πορνεία, η ασωτία, οι φόνοι, οι μνησικακίες και το χειρότερο όλων η ειδωλολατρία. Επειδή λοιπόν κανένας άνθρωπος δεν ήταν άξιος να προσέλθει στην Βασιλεία των ουρανών, ο Θεός θέλησε μόνος του να σαρκωθεί και να έρθει στον κόσμο, με σκοπό να νικήσει τον διάβολο και να σώσει τους ανθρώπους από την αμαρτία. Σε αυτόν τον λόγο ο Δαμασκηνός παραθέτει τον χαιρετισμό του Αρχάγγελου Γαβριήλ στην Παρθένο Μαρία και δίνει απάντηση σε έξι ζητήματα σχετικά με τον Ευαγγελισμό, τα οποία είναι: Πρώτον, γιατί ο Θεός δεν σαρκώθηκε μόνος, δίχως να ευαγγελίσει ο Άγγελος την Μαρία;

30 Δεύτερον, γιατί δεν στάλθηκε άλλος Άγγελος αλλά ο Γαβριήλ; Τρίτον, γιατί έγινε ο Ευαγγελισμός τον Μάρτιο και όχι κάποιο άλλο μήνα; Και σε τι καιρό ευαγγελίστηκε η Παναγία; Τέταρτον, πόσων ετών ήταν η Παναγία τότε; Πέμπτον, γιατί ευαγγέλισε ο Γαβριήλ την Παναγία κι όχι κάποια άλλη γυναίκα; Έκτον, ήταν η Παρθένος ελευθερωμένη από το προπατορικό αμάρτημα ή όχι; Σύμφωνα με τον Δαμασκηνό επιβάλλεται να δοθούν απαντήσεις στις παραπάνω απορίες ώστε να αποτραπεί η δημιουργία αμφιβολιών. Τέλος προτρέπει τους πιστούς να προσεύχονται και να δοξολογούν τον Θεό, αρκεί όμως να διακατέχονται από την πίστη, την αγάπη, την θέληση για νηστεία και την προσδοκία να εισέλθουν στην Βασιλεία των Ουρανών 67. β. Λόγος κοινῇ γλώττῃ εἰς τὴν Κοίμησιν τῆς ὑπερευλογημένης Δεσποινής ἡμῶν Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας. (Λόγος ΙΒ ) Ο Δαμασκηνός Στουδίτης σε αυτό τον λόγο παραθέτει ονόματα τις Παναγίας μέσα από την Παλαιά Διαθήκη. Τα ονόματα που δίνει ο Προφήτης Ησαΐας είναι θρόνος 68, Ράβδος 69, Ρίζα 70, Βιβλίο 71, Τόμος 72, Παρθένος 73, Νεφέλη 74. Στο βιβλίο της Εξόδου βρίσκουμε τα ονόματα Βάτος 75 και Γη 76. Στο Άσμα Ασμάτων έχουμε τα ονόματα Φορείο 77, Κλίνη 78, 67 Δ. Στουδίτου, ενθ ανώτ., Λόγος Α σσ Ησ. 6,1 69 Ησ. 11,1 70 Ησ. 11,10 71 Ησ. 29,11 72 Ησ. 8,1 73 Ησ. 7,14 74 Ησ. 19,1 75 Έξ. 3,3 76 Έξ. 3,5 77 Άσμ. 3,9 78 Άσμ. 3,7-30 -

31 Νύμφη 79, Αδελφή 80 και Κήπος 81. Ο Προφήτης Αβακούμ ονομάζει την Παναγία Θαιμάν και Όρος 82. Πολλά ονόματα υπάρχουν και στους Ψαλμούς του Δαυίδ όπως, Ελαία 83, Κιβωτός 84, Βασίλισσα 85, Μέρα και Νύχτα 86, Ουρανός 87, Ανατολή 88, Δύση 89, Πόλη 90 και Σιών 91. Ακόμη και ο Προφήτης Ιεζεκιήλ δίνει κάποια ονόματα τα οποία είναι, Τόπος 92, Πύλη 93, Κεφαλή 94, Όραση και Ήλεκτρο 95. Όμως τα ονόματα της Παναγίας δεν λείπουν κι από την Καινή Διαθήκη. Η Παναγία λέγεται Μεμνηστευμένη 96, Γυνή 97 και Μαριάμ 98. Σύμφωνα με τον Δαμασκηνό ο Ευαγγελισμός είναι η αρχή των εορτών, ενώ η εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου αποτελεί το τέλος τους. Προτρέπει τους πιστούς να μην λυπούνται αλλά να έχουν μεγάλη χαρά για την σημερινή ημέρα διότι όσο ζούσε στην γη μόνο το χωριό της 79 Άσμ. 4,8 80 Άσμ. 4,10 81 Άσμ. 4,12 82 Αβ. 3,3 83 Ψλμ. 51,10 84 Ψλμ. 131,8 85 Ψλμ. 44,10 86 Ψλμ. 18,3 87 Ψλμ. 101,20 88 Ψλμ. 67,34 89 Ψλμ. 74,7 90 Ψλμ. 86,3 91 Ψλμ. 131,13 92 Ιεζ. 3,12 93 Ιεζ. 43,2 94 Ιεζ. 2,9 95 Ιεζ. 1,27 96 Λκ.1,26 97 Λκ.1,28 98 Λκ.1,

32 Γεσθημανής την είχε, ενώ τώρα την έχει όλος ο κόσμος. Επίσης υπολογίζει ότι όταν η Παναγία κοιμήθηκε ήταν πενήντα εννιά ετών. Διηγούμενος την μέρα εκείνη αναφέρει ότι την επισκέφτηκε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ με κλαδί φοινικιάς και της ανακοίνωσε ότι μετά από τρεις ημέρες θα μετατεθεί από την γη στους ουρανούς. Όταν έφτασε η τρίτη μέρα ένα σύννεφο άρπαξε όλους τους Αποστόλους από τα μέρη που κήρυτταν και τους πήγε στην Γεσθημανή στο σπίτι της Παναγίας. Εκτός από τους Αποστόλους το σύννεφο άρπαξε και τον Διονύσιο Αρεοπαγίτη, τον διδάσκαλο του Ιερόθεο και τον Ιάκωβο τον Αδελφόθεο. Η Παναγία χάρηκε πολύ που τους είδε λίγο πριν φύγει, γιατί της δόθηκε η ευκαιρία να τους αποχαιρετήσει. Ακούγοντας τα λόγια της οι Απόστολοι έκλαψαν πολύ και όλοι αναρωτήθηκαν με λύπη ότι από την στιγμή που θα έφευγε η Παναγία, ποιος θα τους παρηγορούσε και θα τους καθοδηγούσε. Τότε η Παναγία τους ζήτησε να μην λυπούνται διότι μπορεί να μην την έχουν σωματικά κοντά τους, αλλά θα την έχουν νοητά, δεν θα χωριστεί από αυτούς αλλά ούτε και από κανέναν άλλον που θα την ζητεί επειδή θα είναι η μεσίτρια για όλους τους Χριστιανούς. Τότε οι Απόστολοι την παρακάλεσαν να τους αφήσει λόγο παρηγοριάς για να τον θυμούνται 99. Η Παναγία έκανε αυτό που της ζήτησαν οι Μαθητές και τους είπε ότι ο κόσμος είναι σαν πραγματεία, ο Θεός είναι ο Βασιλιάς και αυτοί είναι οι πραματευτάδες. Ο Χριστός τους έστειλε στον κόσμο σαν πραματευτάδες για να κηρύξουν, να καθοδηγήσουν και να κερδίσουν τις ψυχές των παραπλανημένων ανθρώπων ώστε να εισέλθουν στην Βασιλεία του Υιού της. Τους συμβούλεψε να μην φοβούνται τους Βασιλιάδες γιατί μόνο το κορμί τους μπορούν να βλάψουν, κι όχι την ψυχή τους. Μόνο ο Θεός έχει την δύναμη να βλάψει την ψυχή και το σώμα 99 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΒ σσ

33 τους. Τους ευχήθηκε να είναι αγαπημένοι, να έχουν ειρήνη μεταξύ τους και πάντα θα είναι μαζί τους για τους στηρίζει και να τους παρηγορεί. Αυτά τα λόγια είπε η Παναγία, έκλεισε τα μάτια της και κοιμήθηκε. Τότε πήραν το σώμα της Απόστολοι και το πήγαν στον τάφο που ήταν προετοιμασμένος. Άφησαν κάτω το λείψανο για να το αποχαιρετήσουν όσοι ήταν εκεί και με εγκώμια την αποχαιρέτησαν όλοι ένας προς ένας. Τρεις ημέρες και νύχτες φύλαγαν τον τάφο της Παναγίας οι Απόστολοι. Όμως ο Θωμάς έλειπε όταν κοιμήθηκε η Παναγία, για αυτό ένα σύννεφο τον άρπαξε και τον πήγε στον τάφο της. Καθώς πήγαινε ο Θωμάς συνάντησε την Παναγία σύσσωμη να πηγαίνει στους ουρανούς και του έδωσε την άγια Ζώνη της. Όταν έφτασε ο Θωμάς ζήτησε από τους Αποστόλους να ανοίξουν τον τάφο για να την αποχαιρετήσει κι αυτός. Άνοιξαν τον τάφο και δεν υπήρχε το σώμα μέσα διότι το κορμί της έγινε άφθαρτο και αθάνατο. Για να αποδειχτεί ότι πράγματι είναι σύσσωμη στους ουρανούς εμφανίστηκε μια μέρα στο τραπέζι των Αποστόλων. Στο τέλος του λόγου του, ο Δαμασκηνός συμβουλεύει τους πιστούς να γιορτάσουν με καθαρή καρδιά κι ευχαριστίες για να χαίρεται η Παναγία 100. γ. Λόγος πεζῇ φράσει εἰς τὰ Εἰσόδια τῆς ὑπερευλογημένης Δεσποινής ἡμῶν Θεοτόκου καὶ Ἀειπαρθένου Μαρίας. (Λόγος ΙΓ ) Σύμφωνα με το Δαμασκηνό Στουδίτη τα Εισόδια της Θεοτόκου αποτελούν την τιμιότερη και πιο θαυμαστή γιορτή από όλες τις γιορτές των Αγίων, διότι εξαιτίας της παρθενίας και της καθαρότητας της κι έχοντας όλα τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος έγινε η Μητέρα του Χριστού. Για να τιμήσουν την Παναγία οι Χριστιανοί πρέπει να 100 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΒ σσ

34 νηστεύουν, να είναι ελεήμονες, να αντιστέκονται στις επιθυμίες του σώματος τους και να μην έχουν έχθρα με τον συνάνθρωπο τους. Εξαιτίας της παρακοής του Αδάμ, ο δρόμος για τον Παράδεισο ήταν κλειστός, με αποτέλεσμα όσοι πέθαιναν πριν τον Χριστό, ακόμα και οι Προφήτες και οι Άγιοι άνθρωποι, να πηγαίνουν στην κόλαση. Για να ελευθερώσει λοιπόν τον άνθρωπο από την αμαρτία του Αδάμ κι από τα χέρια του Διαβόλου, ενσαρκώθηκε εκ Πνεύματος Αγίου. Η Θεοτόκος ήταν Παρθένος πριν γεννήσει τον Ιησού Χριστό και Παρθένος έμεινε μετά την γέννηση του 101. Για να πιστέψουν οι άνθρωποι ότι η δύναμη του Θεού είναι μεγάλη και ότι πράγματι η Παναγία ήταν Παρθένος, ο Δαμασκηνός παραθέτει παραδείγματα που βασίζονται σε θαύματα. Η Σάρα η γυναίκα του Ιακώβ η οποία αν και ήταν στείρα και μεγάλη σε ηλικία μπόρεσε και γέννησε επειδή ευδόκησε ο Θεός. Το ίδιο συνέβη και με την Άννα, την μητέρα του Προφήτη Σαμουήλ η οποία γέννησε εφτά παιδιά κι ας ήταν κι αυτή στείρα, διότι τίποτα δεν είναι αδύνατο για τον Θεό. Ο Δαμασκηνός εξηγεί ότι η γιορτή ονομάζεται Εισόδια διότι οι γονείς της Παναγίας, ο Ιωακείμ και η Άννα, την πήγαν στην Εκκλησία και την άφησαν στα Άγια των Αγίων έτσι όπως έταξαν. Έπειτα αφηγείται την ιστορία τους η οποία έχει ως εξής. Αν και ήταν πλούσιοι και άρχοντες από το βασιλικό γένος του Δαυίδ, ήταν επίσης ελεήμονες και πήγαιναν στην εκκλησία περισσότερο από όλους. Όμως δεν είχαν παιδιά και υπήρχε η προκατάληψη ότι όποιος είναι άτεκνος, είναι και καταραμένος. Όταν πήγαινε ο Ιωακείμ στην Εκκλησία, στεκόταν παρακάτω από όλους κι ακόμη την λειτουργία που έφερνε την έδινε στον Ιερέα τελευταίος. Μια μέρα εξαιτίας της μεγάλης προθυμίας τους, έδωσαν την λειτουργία πρώτοι από όλους με αποτέλεσμα ο Ιερέας να τους διώξει από την 101 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΓ σσ

35 Εκκλησία αποκαλώντας τους παράνομους και ασεβείς, καταραμένους από τον Θεό και τους ανθρώπους. Τότε κλαμένοι και οι δύο αποφάσισαν, ο Ιωακείμ να πάει στο όρος για να προσευχηθεί στον Θεό και να τον παρακαλέσει να τους δώσει ένα παιδί κι επίσης το ίδιο θα έκανε και η Άννα στο σπίτι της. Προσευχόμενη η Άννα στον Θεό τον παρακάλεσε να κάνει ένα θαύμα όπως έκανε στην Σάρα και στην Άννα την μητέρα του Προφήτη Σαμουήλ. Του ζήτησε να της δώσει ένα τέκνο κι αυτή θα το έταζε στον ναό του. Έπειτα, κάνει αναφορά στην παρουσία του Αρχάγγελου Γαβριήλ στον Ιωακείμ, και στην αναγγελία του ότι ο Θεός εισάκουσε τις προσευχές τους και θα γεννήσουν μια κόρη η οποία θα γεννήσει από την παρθενία της τον Βασιλιά όλου του κόσμου. Επίσης ο Δαμασκηνός δίνει την σημασιολογική έννοια του ονόματος της Μαριάμ, που σημαίνει ότι μονάχη της θα γλυτώσει όλους τους ανθρώπους από τον Διάβολο που δεν αγαπάει το καλό. Μετά από τρία χρόνια πήγαν την Παναγία στην Εκκλησία κατά όπως το είχαν τάξει στον Θεό. Αρχιερέας ήταν ο Ζαχαρίας, πατέρας του Ιωάννη Βαπτιστή, ο οποίος την αναγνώρισε αμέσως κι έπλεξε εγκώμια για χάρη της. Τα εγκώμια για την Παναγία καθώς και τα εγκώμια για τους γονείς της τα γνωστοποιεί ο Δαμασκηνός στους πιστούς που ήταν ακροατές του λόγου του. Η Άννα ζήτησε από τον Ζαχαρία να πάρει την Μαρία και να την αφιερώσει στον ναό, οπού παρέμεινε εκεί για δώδεκα χρόνια Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΓ, σσ

36 2. Δεσποτικές Εορτές α. Δαμασκηνοῦ Μοναχοῦ τοῦ Ὑποδιακόνου καὶ Στουδίτου. Λόγος πεζῇ φράσει εἰς τὴν κατὰ σάρκα Γέννησιν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἱησοῦ Χριστοῦ. (Λόγος Β ) Στις Δεσποτικές εορτές οι Χριστιανοί χαίρονται περισσότερο από τις εορτές των Αγίων γιατί η τιμή του Βασιλιά υπερβαίνει πάσα τιμή και δόξα. Τέτοια γιορτή είναι και η Γέννηση του Χριστού, διότι ο Θεός φανερώνεται και γίνεται άνθρωπος για να μας σώσει και να μας ελευθερώσει από τα χέρια του διαβόλου. Στον συγκεκριμένο λόγο ο Δαμασκηνός, πριν παρουσιάσει την ιστορία της γεννήσεως του Χριστού, αναλύει τις δώδεκα ψυχικές δυνάμεις που χάρισε ο Θεός στον άνθρωπο αλλά και τους λόγους που τον έδιωξε από τον Παράδεισο 103. Ακόμη εξετάζει με λεπτομέρεια δέκα κύρια ζητήματα που αφορούν στην Γέννηση του Ιησού Χριστού. Τα ζητήματα αυτά είναι: Πρώτον, για ποιο λόγο γεννήθηκε ο Υιός και όχι ο Πατέρας ή το Άγιο Πνεύμα; Δεύτερον, γιατί έτυχε την εποχή εκείνη να γίνει απογραφή του πληθυσμού; Τρίτον, τι εποχή του χρόνου ήταν και πoίο μήνα; Τέταρτον, από πού κατάλαβαν οι Μάγοι ότι έπρεπε να πάνε να προσκυνήσουν τον Χριστό; Πέμπτον, τι σημασία είχαν τα δώρα τους; Έκτον πώς κατάλαβαν κι έφεραν τα συγκεκριμένα δώρα; Έβδομον, οι Μάγοι βρήκαν τον Χριστό στον σπήλαιο ή σε άλλο μέρος; Όγδοον, το αστέρι που εμφανίστηκε ήταν σαν όλα τα άλλα ή μήπως μόνο τότε φάνηκε; Έννατον, πριν πόσα χρόνια εμφανίστηκε το αστέρι; Δέκατον, για ποιο λόγο δεν σαρκώθηκε νωρίτερα ο Χριστός και άφησε τους ανθρώπους να αμαρτάνουν; Τα παραπάνω 103 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Β σσ

37 ερωτήματα απαντώνται σε αυτόν τον λόγο, καθώς επίσης συμβουλεύει τους Χριστιανούς για το πώς είναι ορθό να τιμούν τις εορτές 104. β. Λόγος ἰδιωτικῇ φράση εἰς τὰ ἅγια Θεοφάνεια τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. (Λόγος Γ ) Ο τρίτος λόγος εκφωνήθηκε ανήμερα της εορτής των Θεοφανείων. Ο Δαμασκηνός παρουσιάζοντας την σπουδαιότητα των Θεοφανείων στους πιστούς, αναφέρει ότι η γιορτή αυτή είναι πιο λαμπρή και πιο επίσημη από την γιορτή των Χριστουγέννων, διότι μπορεί το αστέρι να φανέρωσε την γέννηση του Χριστού, όμως στα Θεοφάνεια ο Πατέρας φανέρωσε τον βαπτιζόμενο Χριστό. Όταν γεννήθηκε ο Χριστός ήταν ένα μικρό βρέφος, ενώ στην Βάφτιση του είναι ένας τέλειος Θεός και άνθρωπος, ο οποίος βαφτίζεται για να καθαρίσει την ψυχή του ανθρώπου από το προπατορικό αμάρτημα. Αυτός είναι ο λόγος που ο Δαμασκηνός προτρέπει τους πιστούς να ακολουθήσουν τον Χριστό και να βαφτιστούν, για να αποβάλλουν όπως ορίζει ο Προφήτης Ησαΐας, τον παλαιό Αδάμ και να λευκανθούν οι αμαρτίες σαν το χιόνι 105. Ο Δαμασκηνός Στουδίτης αφηγείται πότε και πώς βαφτίστηκε ο Χριστός. Ακόμη, διηγείται πως σώθηκε ο Ιωάννης ο Πρόδρομος από τα χέρια του Ηρώδη όταν ήταν βρέφος, μιλάει για την ζωή του στην έρημο και στην Γαλιλαία όταν βάφτιζε τους Ιουδαίους στον Ιορδάνη ποταμό. Παραθέτει τις συμβουλές του Ιωάννη προς τους ανθρώπους για τον δρόμο που έπρεπε να ακολουθήσουν για να σωθούν 106. Αναλύει τα κυριότερα ζητήματα που αφορούν στην βάφτιση του Ιησού Χριστού, τα οποία είναι: Πρώτον, γιατί ο Χριστός αφού ήταν 104 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Β σσ Ησ. 1, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Γ σσ

38 αναμάρτητος βαφτίστηκε; Δεύτερον, γιατί βαφτίστηκε στον Ιορδάνη και όχι σε άλλο ποταμό; Τρίτον, για ποιο λόγο κατέβηκε το Άγιο Πνεύμα και τέταρτον γιατί σε μορφή περιστεριού; Πέμπτον, πόσα είναι τα βαφτίσματα κι έκτον πόσα ονόματα έχει; Έβδομον και όγδοων, σε πόσα πράγματα ονομάζεται το Πνεύμα και το Φώς; Έννατον, γιατί το βάφτισμα γίνεται με νερό και πνεύμα; Δέκατον, τι δύναμη δίνει το βάφτισμα στον άνθρωπο; Τέλος συμβουλεύει τους πιστούς να ακούν τα λόγια του Ευαγγελίου και να τηρούν τις εντολές του Χριστού 107. γ. Λόγος κοινῇ γλώττῃ εἰς τὴν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τεσσαρακονθήμερον Ὑπαπαντήν. (Λόγος Δ ) Ο Δαμασκηνός Στουδίτης ξεκινάει τον λόγο του πλέκοντας εγκώμια για την παρθενία και για τον πρώτο γάμο. Έπειτα συνεχίζει εξιστορώντας την διαδικασία μετάφρασης της Παλαιάς διαθήκης από την Εβραϊκή στην Ελληνική γλώσσα. Σύμφωνα με αυτήν την ιστορία, ένας έλληνας βασιλιάς ονόματι Πτολεμαίος απέκτησε την επιθυμία να κάνει κάτι που θα άφηνε το όνομα του στην ιστορία και στην αιωνιότητα. Έτσι μετά από παρακίνηση των φιλοσόφων και μετά από μια σειρά επιστολών με παραλήπτες τους Εβραίους, πήρε την Παλαιά Διαθήκη και με την βοήθεια εβδομήντα Εβραίων, έγινε η μετάφραση από τα Εβραϊκά στα Ελληνικά 108. Αφηγείται το γεγονός που αφορά στο πώς πίστεψε ο Συμεών για την γέννηση του Χριστού. Ο Συμεών, ανάμεσα σε άλλους διδασκάλους εξήγησε την Προφητεία του Ησαΐα για την γέννηση ενός βρέφους από μια Παρθένο και ισχυρίστηκε ότι δεν πίστευε ότι θα συνέβαινε κάτι τέτοιο. Την ώρα εκείνη ένα αόρατο χέρι τον χτύπησε και μια φωνή του 107 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Γ σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Δ σσ

39 είπε πως θα δει τον Χριστό. Τότε περνώντας από ένα ποταμό, ο Συμεών έριξε το δαχτυλίδι του και είπε ότι αν έβλεπε στα αλήθεια τον Χριστό, τότε θα έβρισκε το δαχτυλίδι του. Την νύχτα εκείνη έμειναν στην περιοχή κοντά στον ποταμό και οι διδάσκαλοι αγόρασαν ψάρια για να φάνε. Ως εκ θαύματος, μέσα στο ψάρι που άνοιξε ο Συμεών για να φάει βρήκε το δαχτυλίδι του. Μετά από αυτό το γεγονός ο Συμεών πίστεψε και αδημονούσε για την στιγμή που θα έπιανε στα χέρια του το Θείο βρέφος 109. Ο Δαμασκηνός αναφέρει πως υπήρχε η παράδοση σαράντα ημέρες μετά την γέννηση του βρέφους, η μητέρα το πήγαινε στην Εκκλησία και το αφιέρωνε στο Ιερό. Επίσης κάνει αναφορά στην συνήθεια που υπήρχε να πηγαίνουν στο Ιερό δυο τρυγόνια ή δυο περιστέρια. Ο λόγος που πήγαιναν τα συγκεκριμένα πτηνά είναι γιατί θεωρούνται τα καθαρότερα. Το ένα πουλί το έσφαζαν και το άλλο το άφηναν ελεύθερο να πετάξει. Αυτή η πράξη φανέρωνε την διπλή φύση του Χριστού, δηλαδή η ανθρώπινη φύση του σταυρώθηκε και πέθανε ενώ η Θεία φύση του παρέμεινε αθάνατη. Προτρέπει τους πιστούς να γίνουν δίκαιοι και ευλαβείς σαν το Συμεών κι αυτό θα συμβεί εάν το κορμί πράττει το θέλημα της ψυχής κι όχι η ψυχή το θέλημα του κορμιού. Επίσης, σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Λούκα, τον Συμεών τον καθοδηγούσε το Άγιο Πνεύμα 110. Ο Δαμασκηνός κάνει αναφορά στις δυο προφητείες του Συμεών την στιγμή που έφεραν η Παναγία και ο Ιωσήφ τον Χριστό στο Ιερό. Η πρώτη αναφέρεται στην εποχή της Σταύρωσης χαρακτηρίζοντας τον Χριστό σημείο αντιλεγόμενο διότι πολλοί σκανδαλίστηκαν όπως ο Απόστολος Πέτρος που τον απαρνήθηκε, οι μαθητές του που έφυγαν, οι 109 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Δ σσ Λκ. 2,

40 Εβραίοι που τον κακομεταχειρίστηκαν και πολλοί άλλοι που τον ειρωνεύτηκαν. Η δεύτερη προφητεία αναφέρεται στην Παναγία σύμφωνα με την οποία, ένα δίστομο σπαθί θα μπει στην καρδιά της, φανερώνοντας τον Σταυρικό θάνατο του Χριστού 111. Μαζί με τον Συμεών τον Θεοδόχο ήταν και η Άννα, κόρη του Φανουήλ προερχόμενη από την φυλή του Ασήρ. Ήταν ογδόντα τεσσάρων ετών, χήρα και από το Ιερό δεν έλειπε ποτέ. Σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Λουκά η Άννα ήταν Προφήτισσα 112 διότι γνώριζε από την πρώτη στιγμή που είδε το βρέφος ότι ήταν Θεός. Μίλησε στους ανθρώπους που βρισκόταν εκεί, παρουσιάζοντας το Θείο βρέφος ως τον δημιουργό όλου του κόσμου, τον πλάστη του Αδάμ, τον ελευθερωτή των Εβραίων από την δουλεία των Αιγυπτίων, τον οδηγητή προς την γη της επαγγελίας, ο οποίος ενσαρκώθηκε για να σώσει τους ανθρώπους από την αμαρτία. Ερμηνεύει την φράση από το Ευαγγέλιο του Λουκά, «Τὸ δε παιδίον ηὔξανε και ἐκραταιοῦτο πνεύματι πληρούμενον σοφίᾳς,καὶ χάρις Θεοῦ ἦν ἐπ αὐτό» 113, διότι πολλές αιρέσεις δημιουργήθηκαν γύρω από το συγκεκριμένο θέμα. Ο Χριστός επειδή εκτός από την Θεία φύση, η οποία δεν αυξάνεται αλλά ούτε μειώνεται, είχε και την ανθρώπινη φύση, έπρεπε να μεγαλώνει σαν άνθρωπος για να μην βγει λάθος συμπέρασμα ότι έγινε άνθρωπος κατά φαντασίαν. Στο τέλος του λόγου του ο Δαμασκηνός Στουδίτης διδάσκει τους πιστούς να μετανοήσουν για τις αμαρτίες τους και να μην γίνονται αχάριστοι απέναντι στον Θεό, επειδή αυτός καταδέχτηκε, έγινε 111 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Δ σσ Λκ. 2, Λκ. 2,

41 άνθρωπος και υπέμεινε την κάθε δυσκολία, ακόμα και την Σταύρωση για να σώσει την ανθρωπότητα από την αμαρτία 114. δ. Εἰς τὴν Θεόσωμον Ταφὴν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ εἰς τὸν θρῆνον τῆς Παναγίας καὶ εἰς τὴν εἰς Ἅδου κάθοδον. (Λόγος Ζ ) Ο συγκεκριμένος λόγος του Δαμασκηνού αρχίζει με την ανάλυση των τριών αιτίων που αφορούν στους πειρασμούς, οι οποίες είναι η δοκιμή του Θεού, η παραχώρηση του Θεού και η εγκατάλειψη του Θεού. Έπειτα, κάνει λόγο για το νόημα του Θείου Πάθους και για τον σκοπό της Θείας Οικονομίας ο οποίος είναι η σωτήρια και η απελευθέρωση των ανθρώπων από τον Άδη. Σύμφωνα λοιπόν με τον Δαμασκηνό, ο Χριστός χθες ήταν περιφρονημένος και κατάδικος πάνω στον Σταυρό και σήμερα είναι εξουσιαστής και δοξασμένος στον Άδη. Υπήρχε μια συνήθεια τον καιρό εκείνο, πρώτα να ραπίζουν τον σκλάβο και μετά να τον ελευθερώνουν. Ακριβώς το ίδιο έπαθε ο Χριστός για τους ανθρώπους, υπέμεινε τα πάθη και ραπίστηκε για να τους ελευθερώσει από την δουλεία του διαβόλου. Έβαλε ακάνθινο στεφάνι και φόρεσε πορφύρα για να σώσει τον Αδάμ από τις κατάρες και για να τον καλύψει από την γύμνια του. Κάρφωσαν τα χέρια του πάνω στον Σταυρό για να απαλλάξει τους ανθρώπους από την τυραννία του διαβόλου κι ετάφη για να μας αναστήσει. Κάνει αναφορά στο αίτημα του Ιωσήφ από Αριμαθαίας προς τον Πόντιο Πιλάτο, ο οποίος του ζήτησε να πάρει το νεκρό σώμα του Χριστού για να πάει να το θάψει 115. Έπειτα, παρουσιάζει τους εκτενείς θρήνους της Παναγίας, η οποία αν και ήξερε ότι θα αναστηθεί σε τρεις ημέρες, παρ όλα αυτά πενθούσε σαν μητέρα. Κάνει λόγο στους θρήνους του Άδη και στο 114 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Δ σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Ζ σσ

42 πρόσταγμα των Αγγέλων προς τους δαίμονες να ανοίξουν την πύλη του Άδη για να εισέλθει μέσα ο Χριστός. Στον Άδη ήταν όλοι οι άνθρωποι που είχαν πεθάνει όπως και όλοι οι Προφήτες, οι Πρωτόπλαστοι και οι Πατριάρχες. Αναφέρει τα λόγια του Συμεών του Θεοδόχου και του Ιωάννη του Βαπτιστή οι οποίοι είχαν την τύχη να συναντήσουν τον Χριστό. Πριν τον επίλογο του, παρουσιάζει τα λόγια του Ιησού Χριστού στον Αδάμ και στους Δικαίους και απαντάει μέσα από τα λόγια του Γρηγορίου του Θεολόγου στο ερώτημα, πόσες ψυχές λύτρωσε από την κόλαση. Κι ο Γρηγόριος ο Θεολόγος θέτει το ίδιο ερώτημα λέγοντας, «Σώζει με την εμφάνιση του τους πάντες ή και εκεί σώζει μόνο εκείνους οι οποίοι τον πιστεύουν» 116 ; Στον επίλογο του, συμβουλεύει τους πιστούς πρώτα να εξομολογούνται στον πνευματικό τους πατέρα κι έπειτα να μεταλαμβάνουν 117. ε. Λόγος κοινῇ γλώττῃ εἰς τὴν Ἔγερσιν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ εἰς τὸ Ἅγιον Πάσχα. (Λόγος Η ) Ο Δαμασκηνός Στουδίτης πριν ξεκινήσει τον λόγο του με θέμα την Ανάσταση του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, μιλάει για την ουσία του Θεού και των κτισμάτων. Η ουσία του Θεού δεν έχει καμία σχέση με των κτισμάτων του, διότι είναι τιμιότερη και υψηλότερη. Η ουσία του ανθρώπου είναι σύνθετη γιατί αποτελείται από σώμα και ψυχή κι έχει βάθος, πλάτος και μάκρος. Ενώ η ουσία των Αγγέλων και των δαιμόνων είναι απλή, επειδή δεν είναι δυνατή η όραση της φύσεως τους. Έπειτα ακολουθεί η ανάλυση των πέντε αισθήσεων οι οποίες είναι η όραση, ο όσφρηση, η ακοή, η γεύση και η αφή. Παραθέτει τα 116 ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ, Εις το Άγιο Πάσχα, Λόγος 24, PG36, 657, ΑΒ 117 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Ζ σσ

43 σημεία που βρίσκονται και τι ενέργειες έχουν η κάθε μία από αυτές. Παρουσιάζει επίσης και αναλύει τις πέντε αισθήσεις της ψυχής οι οποίες είναι ο νους, η διάνοια, η δόξα, η φαντασία και η αίσθηση. Ο Θεός χάρισε τις πέντε αισθήσεις στον άνθρωπο κι αυτός με την έξοδο του στην γη, αντί να επωφεληθεί από αυτές, τις καταχράστηκε και τις χρησιμοποίησε σε διαβολικές τέχνες κι εργασίες. Για τον λόγο αυτό ενσαρκώθηκε ο Χριστός και με αυτές τις αισθήσεις διόρθωσε την παρακοή του Αδάμ 118. Αφηγείται το ιστορικό της Αναστάσεως του Χριστού, από την εντολή που έδωσε ο Πιλάτος στους στρατιώτες να φυλούν τον τάφου του Χριστού μέχρι την Ανάσταση και τον διάλογο των Αγγέλων με την Μαρία την Μαγδαληνή. Αναλύει εφτά ζητήματα που αφορούν στην Ανάσταση του Ιησού Χριστού τα οποία είναι, πρώτον πόσες ήταν οι Μυροφόρες, δεύτερον για ποιο λόγο πραγματοποιήθηκε η Ανάσταση τον Μάρτιο, τρίτον τι ώρα αναστήθηκε ο Χριστός, τέταρτον πώς γίνεται η μέτρηση της αναστάσεως και είναι τριήμερη, πέμπτον πόσες φορές εμφανίστηκε ο Χριστός στους μαθητές του μετά από την Ανάσταση του, έκτον ποιές προφητείες και θαύματα από την Παλαιά Διαθήκη προεικόνισαν την Ανάσταση κι έβδομον πως ερμηνεύεται το Πάσχα. Τέλος προτρέπει τους πιστούς να γιορτάσουν την ημέρα της Αναστάσεως του Χριστού με καθαρή καρδιά, δοξολογώντας και ευχαριστώντας τον Θεό Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Η σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Η σσ

44 στ. Λόγος εὶς τὴν σωτήριον ἀνάληψιν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. (Λόγος Θ ) Ο Δαμασκηνός Στουδίτης αρχίζει τον λόγο του εξηγώντας στους πιστούς ότι ο άνθρωπος είναι εικόνα και ομοίωση του Θεού κατά το νοούμενο και όχι κατά το φαινόμενο. Δηλαδή, ο άνθρωπος δεν μοιάζει εξωτερικά με τον Θεό, διότι ο Θεός δεν είναι ανθρωπόμορφος. Ο άνθρωπος είναι εικόνα και ομοίωση του Θεού ως προς το αυτεξούσιο και ως προς την τελειότητα. Ο Θεός του χάρισε την μεγαλύτερη εξουσία από όλα τα κτίσματα και τον έκανε αισθητό και νοητό. Ενώ του έδωσε το χάρισμα της αφθαρσίας και της αθανασίας, ο άνθρωπος δεν άκουσε το εντολή του, έφαγε από το ξύλο της γνώσης, με αποτέλεσμα να τον καταδικάσει στον θάνατο. Αυτό έγινε σύμφωνα με τον Γρηγόριο τον Θεολόγο για να μην γίνει το κακό αθάνατο 120. Ο άνθρωπος είναι εικόνα του Θεού, όμως δεν τον μοιάζει στην δικαιοσύνη και στην ελεημοσύνη, και για τον λόγο αυτόν εξέπεσε από το καθ ομοίωσιν και ενσαρκώθηκε ο Θεός για να τον σώσει. Ως προς την ανθρώπινη φύση του ο Χριστός γεννήθηκε, βαπτίστηκε, ταπεινώθηκε και σταυρώθηκε. Ως προς την Θεϊκή του φύση θεράπευσε αρρώστους, αναστήθηκε και αναλήφθηκε στους ουρανούς. Ο σκοπός της Ανάληψης του Χριστού ήταν να ανοιχθεί ο δρόμος στους Χριστιανούς για να εισέλθουν στην Βασιλεία των Ουρανών διότι είχε σφραγιστεί μετά από την παρακοή του Αδάμ 121. Κάνει λόγο για τις εμφανίσεις του Ιησού Χριστού μετά την Ανάσταση του, οι οποίες σύμφωνα με τον Δαμασκηνό ήταν έντεκα στον αριθμό. Χρησιμοποιώντας τα λόγια του Ευαγγελιστή Λουκά παρουσιάζει 120 ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ, Είς το Άγιο Πάσχα, Λόγος 45, 8, PG36, 633, AB 121 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Θ σσ

45 την εμφάνιση του Χριστού στους μαθητές, οι οποίοι φοβήθηκαν επειδή παρουσιάστηκε ξαφνικά μπροστά τους 122. Τέλος ο Δαμασκηνός κάνει αναφορά στα λόγια των δύο Αγγέλων 123 οι οποίοι εμφανίστηκαν μπροστά στους μαθητές, καθώς κοίταζαν τον Χριστό να ανεβαίνει στον ουρανό» 124. ζ. Λόγος εἰς τὴν κάθοδον τοῦ Παναγίου καὶ Φωτιστικοῦ Πνεύματος καὶ τὴν Πεντηκοστήν. (Λόγος Ι ) Η αρχή του συγκεκριμένου λόγου πραγματοποιείται από τον Δαμασκηνό με την διαίρεση των κτισμάτων του Θεού. Δηλαδή τα κτίσματα χωρίζονται σε επουράνια, επίγεια και καταχθόνια, εκ των οποίων το καθένα έχει κάποια από τα έξι είδη κινήσεως. Αυτά είναι, η γένεση, η φθορά, η αύξηση, η μείωση, η αλλοίωση και η κατά τόπον μεταβολή. Τα επουράνια διαμοιράζονται σε έμψυχα (Άγγελοι) και σε άψυχα (ουρανός, ήλιος, σελήνη και αστέρια). Οι Άγγελοι έχουν δυο είδη κινήσεως την γένεση και την κατά τόπον μεταβολήν. Από τα άψυχα ο ουρανός έχει τρία είδη κινήσεως, την γένεση, την φθορά και την κατά τόπον μεταβολή. Ο ήλιος έχει την γένεση, την φθορά, την αύξηση, την μείωση και την αλλοίωση ενώ τα αστέρια δεν αλλοιώνονται. Η σελήνη έχει και τα έξι είδη κινήσεως. Επίσης και τα επίγεια χωρίζονται σε έμψυχα και σε άψυχα, από τα οποία τα άψυχα έχουν τις πέντε κινήσεις εκτός από την κατά τόπον μεταβολή. Ο άνθρωπος όμως και τα ζώα που συμπεριλαμβάνονται στα έμψυχα έχουν και τα έξι είδη κινήσεως. Τέλος τα καταχθόνια έχουν τις κινήσεις των Αγγέλων αφού είναι έκπτωτοι Άγγελοι. 122 Λκ. 24, Πρξ. 1, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Θ σσ

46 Κάνει αναφορά στην διαφορά μεταξύ του κτίστη Θεού και των κτισμάτων. Τα κτίσματα εξαιτίας της μετοχής τους στις κινήσεις ονομάζονται κινητά, ενώ ο Θεός ονομάζεται ακίνητος διότι είναι άναρχος, άφθαρτος, δεν αυξάνεται ούτε μειώνεται, δεν μπορεί να υποστεί αλλοίωση κι ούτε έχει την κατά τόπον μεταβολή 125. Η εορτή της Πεντηκοστής ονομάζεται από τον Δαμασκηνό Δεσποτική επειδή η Αγία Τριάδα είναι ομότιμη, κι όπως γιορτάζεται η Γέννηση του Χριστού και συμπροσκυνείται ο Πατέρας και το Άγιο Πνεύμα, έτσι και στην συγκεκριμένη μέρα συνεορτάζουν μαζί ο Πατέρας και ο Υιός. Καθώς όπως λέει και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, όταν κάποιος ακούσει το όνομα «Θεός» πρέπει να καταλάβει ότι είναι ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα 126. Οι Εβραίοι είχαν τρεις μεγάλες γιορτές, την Σκηνοπηγία, το Πάσχα και την Πεντηκοστή που την γιόρταζαν εφτά εβδομάδες μετά το Πάσχα, δηλαδή πενήντα μέρες. Ο Χριστιανισμός γιορτάζει την Πεντηκοστή επειδή πραγματοποιήθηκε η κάθοδος του Αγίου Πνεύματο 127. Περιγράφει το γεγονός της καθόδου του Αγίου Πνεύματος μέσα από τους λόγους του Ευαγγελιστή Λουκά στις πράξεις των αποστόλων 128. Έπειτα δοξάζει το Άγιο Πνεύμα λέγοντας ότι είναι άναρχο, αόρατο, αναλλοίωτο, αυτεξούσιο και αυτοδύναμο. Αγιάζει και δεν αγιάζεται, είναι φως και δίνει φως και χρησιμοποιώντας τα λόγια του Προφήτη Ησαΐα αναφέρει πως το Άγιο Πνεύμα, είναι Πνεύμα σοφίας, συνέσεως, ευσεβείας, βουλής, ισχύος και φόβου 129. Από αυτό γνωρίζεται ο Πατέρας 125 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Ι σσ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ, Προς Αρειανούς και εις εαυτόν, Λόγος 33, 17, PG36, 236, C 127 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Ι σσ Πρξ, 2, Ησ. 11,

47 και ο Υιός δοξάζεται, όπως επίσης το Άγιο Πνεύμα ευθύνεται για τον φωτισμό των Πατέρων, τον Προφητών και των Αποστόλων. Ακόμη ο Δαμασκηνός μιλάει για τον αριθμό των εμφανίσεων του Αγίου Πνεύματος. Η πρώτη έλαβε χώρα στον Ιορδάνη ποταμό όταν εμφανίστηκε με την μορφή περιστεριού, η δεύτερη έγινε στο Θαβώριο όρος ως νεφέλη κατά την Μεταμόρφωση του Χριστού και η τρίτη την ημέρα της Πεντηκοστής ως πύρινες γλώσσες πάνω από τα κεφάλια των Αποστόλων. Ο συμβολισμός αυτής της εμφάνισης έχει ως εξής, είχε την μορφή της γλώσσας επειδή χάρισε στους Αποστόλους τον λόγο, στάλθηκε στα κεφάλια τους διότι το κεφάλι παίζει κυρίαρχο ρόλο στον άνθρωπο, ήταν πύρινες οι γλώσσες για να δείξουν τον φωτιστικό ρόλο του Θεού, μοιράστηκε για να φανούν τα ποικίλα χαρίσματα που δόθηκαν στους Αποστόλους και τέλος ήρθε από ψηλά για να δείξει την ανωτερότητα του νου και των χαρισμάτων. Θέλοντας να αποδείξει την σημαντικότητα του ρόλου του Πνεύματος παραθέτει διάφορα παραδείγματα όπως ότι το Πνεύμα μπορεί να μετατρέψει κάποιον από βοσκό σε Προφήτη σαν τον Δαυίδ και τον Αμώς. Από ψαρά μπορεί και κάνει κάποιον Απόστολο όπως τον Πέτρο και τον Ιωάννη, από φονιά και διώκτη μπορεί να τον αλλάξει σε Απόστολο σαν τον Παύλο, καθώς εμπνέει τους Προφήτες και αποτελεί στήριγμα των δογμάτων των Πατέρων. Στην Παλαιά Διαθήκη εμφανίστηκε το Άγιο Πνεύμα σύμφωνα με το βιβλίο των Αριθμών 130. Ακόμη ο Δαμασκηνός ηλώνει την κάθοδο του Πνεύματος και στην Καινή Διαθήκη κατά την ημέρα της Πεντηκοστής και απαντάει στο ερώτημα που αφορά πως βρέθηκαν τόσες πολλές φυλές εκείνη την συγκεκριμένη ημέρα. 130 Αρ. 11,

48 Στο τέλος του λόγου του ο Δαμασκηνός δοξάζει και ευχαριστεί τον Θεό με μία προσευχή 131. η. Λόγος ἰδιωτικῇ φράσει εἰς τὴν Μεταμόρφωσιν τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. (Λόγος ΙΑ ) Ο Δαμασκηνός ξεκινάει τον λόγο του αναφέροντας την σειρά που ακολούθησε ο Θεός για να δημιουργήσει τον κόσμο. Πρώτα λοιπόν δημιούργησε τους Αγγέλους, μετά τον κόσμο ο οποίος σύμφωνα με τον Γρηγόριο τον Θεολόγο, είναι το οργανωμένο σύστημα και σύνολο του ουρανού και της γης και των μεταξύ αυτών ευρισκομένων 132 κι έπειτα ποίησε τον άνθρωπο τον οποίο έκανε αισθητό στο σώμα και νοητό στην ψυχή. Εξαιτίας όμως της παρακοής στην μοναδική εντολή που του έδωσε ο Θεός να μην φάει από το ξύλο της γνώσης, διώχθηκε από τον Παράδεισο. Στην γη που κατάντησε έκανε πολλές αμαρτίες όπως μοιχείες, φθόνους, φόνους και πολλά άλλα, όμως το χειρότερο από όλα, ήταν η προσκύνηση των ειδώλων και όχι του Θεού. Αν και ο Θεός προσπάθησε να κάνει τους ανθρώπους να γυρίσουν, είτε με τον κατακλυσμό του Νώε, είτε με το κάψιμο των Σοδόμων και Γομόρρων, αυτοί δεν μετανόησαν με αποτέλεσμα να αποφασίσει να κατέβει στην γη και να σαρκωθει 133. Έπειτα κάνει αναφορά στην ομολογία πίστεως των Αποστόλων μεταφέροντας τα λόγια του Ευαγγελιστή Ματθαίου. «Ελθὼν δὲ ὁ Ιησοῦς εἰς τὰ μέρη Καισαρείας τῆς Φιλίππου ἠρώτα τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ λέγων τίνα με λέγουσιν οἱ ἄνθρωποι εἶναι τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου; Οἱ δὲ εἶπον οἱ μὲν Ιωάννην τὸν βαπτιστήν, ἄλλοι δὲ Ηλίαν, ἕτεροι δὲ Ιερεμίαν ἢ ἕνα 131 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Ι σσ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ, Εις το Άγιο Πάσχα, Λόγος 45, 6, PG36, 629, C 133 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΑ σσ

49 τῶν προφητῶν. Λέγει αὐτοῖς ὑμεῖς δὲ τίνα με λέγετε εἶναι; ἀποκριθεὶς δὲ Σίμων Πέτρος εἶπε σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος. Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ιησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ, Σίμων Βαριωνᾶ, ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέ σοι, ἀλλ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς. Κἀγὼ δέ σοι λέγω ὅτι σὺ εἶ Πέτρος, καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ οἰκοδομήσω μου τὴν ἐκκλησίαν, καὶ πύλαι ʹδου οὐ κατισχύσουσιν αὐτῆς. Καὶ δώσω σοι τὰς κλεῖς τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, καὶ ὃ ἐὰν δήσῃς ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς, καὶ ὃ ἐὰν λύσῃς ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται λελυμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς» 134. Σύμφωνα με τους Ευαγγελιστές Ματθαίο και Μάρκο, «Καὶ μεθ ἡμέρας ἓξ παραλαμβάνει ὁ Ιησοῦς τὸν Πέτρον καὶ Ιάκωβον καὶ Ιωάννην τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ καὶ ἀναφέρει αὐτοὺς εἰς ὄρος ὕψηλὸν κατ ἰδίαν» 135. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς λέει μετά από οχτώ ημέρες 136 διότι πρόσθεσε και την μέρα που ομολόγησαν την πίστη τους οι Απόστολοι, καθώς κι εκείνη που μεταμορφώθηκε. Έπειτα ο Δαμασκηνός παρουσιάζει στους πιστούς την Μεταμόρφωση του Χριστού μπροστά στους μαθητές του. «Καὶ μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν, καὶ ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος, τὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡς τὸ φῶς. Καὶ ἰδοὺ ὤφθησαν αὐτοῖς Μωσῆς καὶ Ηλίας μετ αὐτοῦ συλλαλοῦντες. ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπε τῷ Ιησοῦ Κύριε, καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι εἶ θέλεις, ποιήσωμεν ὧδε τρεῖς σκηνάς, σοὶ μίαν καὶ Μωσεῖ μίαν καὶ μίαν Ηλίᾳ» 137. Ο λόγος που το είπε αυτό ο Πέτρος ήταν επειδή θυμούμενος τα λόγια του Ιησού ότι πρόκειται να φονευθεί από τους Εβραίους φοβόταν να μην τον σκοτώσουν όταν θα ξανακατέβαιναν κάτω. 134 Μτθ. 16, Μτθ. 17,1-2, Μρκ. 9,2 136 Λκ. 9, Μτθ. 17,

50 Παραθέτει την μαρτυρία του Θεού μέσα από τα λόγια του Ευαγγελιστή Ματθαίου. «Ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος ἰδοὺ νεφέλη φωτεινὴ ἐπεσκίασεν αὐτούς, καὶ ἰδοὺ φωνὴ ἐκ τῆς νεφέλης λέγουσα οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα αὐτοῦ ἀκούετε. Καὶ ἀκούσαντες οἱ μαθηταὶ ἔπεσον ἐπὶ πρόσωπον αὐτῶν καὶ ἐφοβήθησαν σφόδρα. Καὶ προσελθὼν ὁ Ιησοῦς ἥψατο αὐτῶν καὶ εἶπεν ἐγέρθητε καὶ μὴ φοβεῖσθε. Ἐπάραντες δὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν οὐδένα εἶδον εἰ μὴ τὸν Ιησοῦν μόνον. Καὶ καταβαινόντων αὐτῶν ἀπὸ τοῦ ὄρους ἐνετείλατο αὐτοῖς ὁ Ιησοῦς λέγων μηδενὶ εἴπητε τὸ ὅραμα ἕως οὗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐκ νεκρῶν ἀναστῇ» 138. Ο λόγος που τους ζήτησε να μην φανερώσουν τίποτα ήταν για να μην το μάθουν οι υπόλοιποι μαθητές και φθονήσουν κι ακόμα περισσότερο ο Ιούδας που έψαχνε πρόφαση κατά του Χριστού για να τον παραδώσει. Επίσης αποκαλεί τον εαυτό του Υιό του ανθρώπου διότι φόρεσε την ανθρώπινη σάρκα κι όπως κατά την Θεότητα του λέγεται Υιός του Θεού, έτσι και για την ανθρωπότητα του ονομάζεται Υιός του ανθρώπου. Παρουσιάζει και δεκαπέντε ζητήματα προς επίλυση που αφορούν στην Μεταμόρφωση του Χριστού. Πρώτον γιατί μεταμορφώθηκε ο Χριστός, δεύτερον γιατί μεταμορφώθηκε λίγο πριν το πάθος, τρίτον γιατί δεν μεταμορφώθηκε σε πολλούς, τέταρτον γιατί πήρε μαζί του μόνο τους τρεις μαθητές και όχι όλους, πέμπτον γιατί δεν άφησε μόνο τον Ιούδα να πάρει τους άλλους έντεκα, έκτον γιατί δεν πήρε και τον Ιούδα, έβδομον γιατί πήρε μαζί του τον Πέτρο, τον Ιωάννη και τον Ιάκωβο και όχι άλλους μαθητές, όγδοο γιατί η μεταμόρφωση έγινε σε βουνό και όχι σε κάμπο, ένατο γιατί μεταμορφώθηκε στο όρος Θαβώρ και όχι σε κάποιο άλλο όρος, δέκατον γιατί βρέθηκαν εκεί οι Προφήτες, ενδέκατο γιατί δεν παραστάθηκαν κι άλλοι Προφήτες αλλά μόνο ο Μωϋσής και ο Ηλίας, 138 Μτθ. 17,

51 δωδέκατο πώς τους γνώρισαν οι Απόστολοι τους Προφήτες αφού δεν τους είχαν δει ποτέ ξανά, δέκατο τρίτο γιατί ήταν από τους ουρανούς ο Ηλίας, από τον άδη ο Μωϋσής και από την γη οι Απόστολοι, δέκατο τέταρτο γιατί ήταν ένας από τους ουρανούς, ένας από τον άδη και τρείς από την γη, δέκατο πέμπτο γιατί δεν λέγεται πουθενά ότι και το Άγιο Πνεύμα εμφανίστηκε στην Μεταμόρφωση όπως στην Βάφτιση του Χριστού. Σε όλα τα παραπάνω ζητήματα έδωσε απαντήσεις ο Δαμασκηνός Στουδίτης και με αυτόν τον τρόπο ολοκληρώνει τον λόγο του περί της Μεταμόρφωσης του Ιησού Χριστού Λόγοι στην Αγία Τεσσαρακοστή α. Λόγος πεζῇ φράσει εἰς τὴν τετραήμερον Ἒγερσιν τοῦ Λαζάρου. (Λόγος Ε ) Ο Δαμασκηνός Στουδίτης αρχίζει τον πέμπτο λόγο του αναλύοντας τα τρία μέρη της ψυχής, το οποία είναι το λογικό, το θυμικό και το επιθυμητικό. Ο άνθρωπος σύμφωνα με τον Δαμασκηνό, εξαιτίας της ελεύθερης βούλησης του αμαρτάνει χρησιμοποιώντας τα τρία μέρη της ψυχής. Όμως ο Χριστός ως τέλειος άνθρωπος, έχοντας το λογικό, το θυμικό και το επιθυμητικό ήταν αναμάρτητος και αυτό αποδεικνύεται μέσα από τα λόγια των Ευαγγελιστών. Έπειτα αφηγείται και αναλύει την ιστορία της εγέρσεως του Λαζάρου μέσα από τα λόγια του Ευαγγελίου του Ιωάννη 140. Ακόμη, παρουσιάζει με λίγα λόγια την ζωή του Λαζάρου μετά την ανάσταση του. Ο Λάζαρος ήταν γιός κάποιου Φαρισαίου ονόματι Σίμωνα. Επειδή οι Ιουδαίοι θέλησαν να τον σκοτώσουν, αποφάσισε να πάει στην 139 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΑ σσ Ιω, 11,

52 Κύπρο κι εκεί οι Απόστολοι τον χειροτόνησαν Αρχιερέα στην περιοχή της Κυτιαίας. Έζησε για άλλα τριάντα χρόνια, αλλά ποτέ του δεν γέλασε επειδή πάντα θυμόταν τον θάνατο και την κόλαση γεγονότα τα οποία δεν διηγήθηκε, ίσως επειδή δεν του το επέτρεψε ο Χριστός ή ίσως επειδή δεν είδε τίποτα. Ολοκληρώνει τον λόγο του, απαντώντας στο ερώτημα γιατί εκτός από τον Ιωάννη δεν έγραψε κανένας άλλος Ευαγγελιστής για την έγερση του Λαζάρου. Ο λόγος είναι ότι όταν έγραφαν τα Ευαγγέλια τους ο Λάζαρος ζούσε, οπότε διηγούνταν ο ίδιος το θαύμα. Ο Ματθαίος έγραψε το Ευαγγέλιο του οχτώ χρόνια μετά την Ανάληψη του Χριστού, ο Μάρκος δέκα χρόνια μετά την Ανάληψη του Χριστού και ο Λουκάς δεκαπέντε χρόνια μετά Ανάληψη του Χριστού. Ο Ιωάννης την περίοδο που έγραψε το Ευαγγέλιο του, είχε ήδη πεθάνει ο Λάζαρος και το έγραψε για να μην λησμονηθεί το θαυμαστό γεγονός 141. β. Λόγος κοινῇ γλώττῃ εἰς μετὰ τὴν τοῦ Λαζάρου ἔγερσιν Ὑπαπαντὴν τοῦ Χριστοῦ μετὰ τῶν Βαΐων. (Λόγος ΣΤ ) Ο Δαμασκηνός Στουδίτης παρομοιάζει την εορτή των Βαΐων με το τραπέζι που παραθέτουν οι Βασιλιάδες σε φίλους τους λέγοντας ότι, ο Βασιλιάς είναι ο Χριστός, οι καλεσμένοι είναι οι πιστοί, ενώ δούλος και υπηρέτης είναι ο Δαμασκηνός. Η τροφή όμως που προσφέρει, είναι άφθαρτη και διαπαιδαγωγεί την ανθρώπινη ψυχή σύμφωνα με το θέλημα του Θεού. Δοξάζει την ταπεινότητα του Χριστού, ο οποίος ανέστησε τον Λάζαρο στην Βηθανία αλλά τώρα έρχεται στην Ιερουσαλήμ για να σταυρωθεί. Αναφερόμενος στο γεγονός σύμφωνα με το οποίο τα παιδιά ήταν αυτά που προϋπάντησαν τον Χριστό κατά την είσοδο του στα 141 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Ε σσ

53 Ιεροσόλυμα, θεωρεί καλότυχο όποιον μπορεί να μιμείται τα μικρά παιδιά τα οποία είναι άκακα και δεν έχουν τον φθόνο μέσα τους. Αναφέρεται μέσα από τα λόγια του Ευαγγελιστή Ιωάννη στο γεγονός οπού η Μαρία η αδερφή του Λαζάρου άλειψε με μύρο τα πόδια του Ιησού Χριστού και τα σκούπισε με τα μαλλιά της 142 κι εξηγεί τον λόγο που ο Ιωάννης γνωστοποίει το όνομα της. Επειδή γίνεται αναφορά και για άλλες δύο γυναίκες από τους Ευαγγελιστές Λουκά, Ματθαίο και Μάρκο, που άλειψαν τα πόδια του Χριστού με μύρο, οι οποίες όμως ήταν αμαρτωλές και για να μην δημιουργηθούν παρερμηνεύσεις, ο Ιωάννης ανέφερε το όνομα της. Ακόμη κάνει λόγο στα φθονερά λόγια του μαθητή του Χριστού, τον Ιούδα και παραθέτει την απάντηση του Χριστού 143. Έπειτα, ο Δαμασκηνός επικαλούμενος τα λόγια του Ευαγγελιστή Ιωάννη, αφηγείται για την είσοδο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα, για τον κόσμο που ήρθε να τον υποδεχτεί με κλαδιά στα χέρια και για την ανάβαση του Ιησού σε ένα γαϊδουράκι 144, εκπληρώνοντας έτσι την προφητεία του Ζαχαρία. Παραλληλίζει τον όνο με τους εξ εθνών Χριστιανούς, τα ρούχα που έριχναν κάτω για να περάσει ο Χριστός συμβολίζουν τις αμαρτίες τους, τα ρούχα που έβαλαν πάνω στον όνο οι μαθητές, συμβολίζουν τις διδαχές οι οποίες προφυλάσσουν από τις αμαρτίες τους ανθρώπους, ενώ τα κλαδιά εικονίζουν την νίκη Χριστού ενάντια στα πάθη. Τελειώνει τον λόγο του αναφέροντας ότι έφτασαν στο τέλος της Αγίας Τεσσαρακοστής κι παρουσιάζει τα τρία σημεία που εμποδίζουν 142 Ιω, 12, Ιω, 12, Ιω, 12,

54 τους ανθρώπους να νηστέψουν τα οποία είναι η αγάπη του κορμιού, η ανθρωπαρέσκεια και η έχθρα 145. γ. Διήγησις κοινῇ γλώσσῃ περὶ τῶν ἁγίων εἰκόνων, διαλαμβάνουσα, πόθεν ἤρξατο ὁ διωγμός αὐτῶν καὶ τίνες οἱ διῶκται, καὶ εἷτα οἱ σύμμαχοι, ἅμα δε καὶ δι ἣν αἰτίαν παρελάβομεν τὴν Ὀρθοδοξίαν ἐπιτελεῖν τῇ Πρώτῃ Κυριακῇ τῶν Νηστειῶν. (Λόγος ΚΕ ) Ο Δαμασκηνός Στουδίτης ξεκινάει τον λόγο του, επισημαίνοντας ότι είναι αναγκαίο να εορτάζεται αυτή η σπουδαία μέρα γιατί οφείλουν οι Χριστιανοί να ευχαριστήσουν τον Θεό που εξόντωσε τους αιρετικούς βασιλείς και τίμησε τους Πατέρες που παγίωσαν την προσκύνηση των εικόνων. Έπειτα συνεχίζει με την αφήγηση της ιστορίας της εικονομαχίας. Ξεκινάει από τον Έλληνα βασιλιά της Περσίας Ιζήθ, ο οποίος παραπλανήθηκε από τρείς Εβραίους μάντεις και όρισε να βγάλουν οι Χριστιανοί τις εικόνες από τις Εκκλησίες. Όμως, δεν πέρασε ένας χρόνος και απεβίωσε. Όταν ανέλαβε την βασιλεία ο γιος του, τον βρήκαν οι Χριστιανοί και του ζήτησαν να άρει την εντολή του πατέρα του, γιατί αυτή ήταν η αιτία που πέθανε τόσο γρήγορα. Ο βασιλιάς τους άκουσε και πρόσταξε να προσκυνούνται οι εικόνες 146. Οι ίδιοι μάντεις πήγαν στον Λέοντα τον Ίσαυρο και τον έπεισαν να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων. Επειδή όμως δεν είχε την τόλμη να δώσει μια τέτοια εντολή μόνος του, σκέφτηκε να δώσει τον ορισμό ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γερμανός. Πήγε στον Πατριάρχη και του ανακοίνωσε ότι η προσκύνηση των εικόνων έχει ειδωλολατρικά στοιχεία, για αυτό πρέπει να ορίσει να βγουν οι εικόνες 145 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΣΤ, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΕ, σσ

55 από τις Εκκλησίες ή διαφορετικά να τις τοποθετήσουν ψηλά για να μην μπορούν οι Χριστιανοί να τις φιλήσουν και τις μολύνουν. Τότε ο Πατριάρχης του εξήγησε ότι οι εικόνες δεν είναι είδωλα, αλλά απεικονίζουν τις μορφές των Αγίων και του Χριστού. Επίσης όποιος τις προσκυνεί δεν τις μολύνει, αλλά φωτίζεται και αγιάζεται. Ο Γερμανός επιχείρησε να του αποδείξει ότι είναι πρέπον να ζωγραφίζεται το πρόσωπο του Χριστού και των Αγίων διηγούμενος κάποιες ιστορίες με θαύματα των εικόνων. Ο Πατριάρχης επισημαίνει στον Λέοντα ότι οι Χριστιανοί δεν προσκυνούν το ξύλο, αλλά το πρόσωπο του Χριστού και των Αγίων που αναπαρίστανται και χρησιμοποιεί την φράση του Μεγάλου Βασιλείου 147 που ορίζει ότι «Η τιμή της εικόνας επί το πρωτότυπον διαβαίνει» 148. Αφού είδε ο βασιλιάς ότι δεν δύναται να αλλάξει την γνώμη του Πατριάρχη, επισκέφτηκε έναν διδάσκαλο που ζούσε σε ένα βασιλικό σπίτι και κατείχε εφτακόσιες χιλιάδες βιβλία. Ο Λέοντας ζήτησε την άποψη του για το συγκεκριμένο ζήτημα και ο διδάσκαλος του απάντησε πως σε κανένα βιβλίο δεν έχει διαβάσει ότι είναι ειδωλολατρική η προσκύνηση των εικόνων. Μάλιστα στα βιβλία των Αγίων, λέγεται ότι όποιος δεν τις προσκυνεί θεωρείται αιρετικός. Επίσης ο Ευαγγελιστής Λουκάς ζωγράφισε την μορφή της Παναγίας τρεις φορές χωρίς να του το απαγορεύσει η ίδια. Ο διδάσκαλος του επισήμανε πως αρέσει στον Χριστό και στην Παναγία να τους ζωγραφίζουν και να τους προσκυνούν. Τότε ο Λέοντας του έφερε ως παράδειγμα την εντολή του Θεού προς τον Μωυσή που όριζε την απαγόρευση προσκύνησης των ομοιωμάτων. Του είπε ο διδάσκαλος ότι ο Θεός γνώριζε πως οι Εβραίοι θα γινόταν ειδωλολάτρες, 147 ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, Περί του Αγίου Πνεύματος προς τον εν Αγίοις Αμφιλόχιον Επίσκοπον Ικονίου, 45,PG.32,149,C 148 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΕ, σσ

56 για αυτό έδωσε την συγκεκριμένη εντολή και του αφηγήθηκε κάποιες ιστορίες με σκοπό να τον μεταπείσει. Ολοκληρώνοντας τις σκέψεις του ο διδάσκαλος, του ανακοίνωσε ότι δεν θα συμμετέχει στην αίρεση του βασιλιά κι ότι τα λόγια του έδειχναν ασέβεια. Ο ασεβής βασιλιάς την ίδια νύχτα έβαλε φωτιά στο σπίτι του διδάσκαλου, καίγοντας αυτόν, τους μαθητές του κι όλα τα βιβλία που υπήρχαν μέσα. Όμως, δεν στάθηκε μόνο σε αυτό αλλά έδωσε εντολή να κατεβούν όλες οι εικόνες από τις Εκκλησίες και είτε να τις κάψουν, είτε να τις ρίξουν στην θάλασσα. Ακόμη, καθαίρεσε τον Πατριάρχη Γερμανό και στην θέση του έβαλε τον Αναστάσιο ο οποίος είχε τις ίδιες απόψεις με τον παράνομο Λέοντα 149. Ο Δαμασκηνός περιγράφει τα βάσανα που υπέστησαν κάποιοι από τους Πατέρες στα χρόνια της εικονομαχίας. Πρώτο αναφέρει τον Άγιο Θεόφιλο που στην αρχή ο βασιλιάς τον έδειρε, μετά τον φυλάκισε απαγορεύοντας να του δίνουν τροφή και ύστερα τον εξόρισε. Ακολουθεί ο Άγιος Λογγίνος στου οποίου το κεφάλι έκαψαν τις εικόνες του, τον έδειραν με ξηρά νεύρα και τέλος, βλέποντας ο Λέοντας ότι δεν μεταπείθεται και υπομένει τα βάσανα, σηκώθηκε θυμωμένος από τον θρόνο του κι άρχισε να τον ραπίζει στο πρόσωπο. Τον Επίσκοπο Υπάτιο και τον Ιερέα Ανδρέα, πρώτα τους έσυραν στην γη, έπειτα έβγαλαν το δέρμα από το κεφάλι τους κι έκαψαν επάνω τους τις εικόνες και τέλος τους τριγύρισαν στο παζάρι αλειμμένους με πίσσα και τους σκότωσαν σε ένα τόπο που λέγονταν Ξηρόλοφος. Αφαίρεσαν το δεξί χέρι του Αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού, ενώ ο Κοσμάς φυλακίστηκε. Έκοψαν την μύτη του Ομολογητή Γεωργίου του Λημνιώτη κι έπειτα έκαψαν τις εικόνες που είχε στην κατοχή του στο κεφάλι του. Έξυσαν τους λαιμούς των Ασκητών 149 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΕ, σσ

57 Βασιλείου και Προκοπίου και ύστερα τους έβαλαν στην φυλακή χωρίς τροφή. Παρακολουθώντας τα γεγονότα ο Πατριάρχης Γερμανός, επειδή φοβόταν να μην πάθει τα ίδια, αποφάσισε να στείλει στον Πάπα Ρώμης Γρηγόριο, μια μεγάλη Δεσποτική εικόνα που βρισκόταν στο Πατριαρχείο του για να την φυλάξει. Όταν έριξε την εικόνα στην θάλασσα, αυτή στάθηκε όρθια κι έφυγε ταχύτατα φτάνοντας σε μία μέρα στον Τίβερη ποταμό της Ρώμης. Στον ύπνο του Πάπα εμφανίστηκε Άγγελος Κυρίου που του όρισε να πάει να υποδεχτεί τον Βασιλιά Χριστό στον ποταμό. Ο Πάπας, συγκέντρωσε κληρικούς και άρχοντες και με καράβι κατεβήκαν στον ποταμό κι αντίκρισαν την εικόνα να στέκεται όρθια. Κάθε χρόνο, την ίδια μέρα από την εικόνα ανάβλυζε αλμυρό νερό κι έκανε θαύματα 150. Όταν ανέλαβε την βασιλεία ο γιος του Ισαύρου, ονόματι Κωνσταντίνος ο Κοπρώνυμος, μιμούμενος τις πράξεις του πατέρα του, βασάνισε πολλούς ομολογητές και ασκητές. Ανάμεσα στους μάρτυρες ήταν ο Άγιος Ανδρέας Κρήτης κι ο Άγιος Στέφανος ο Νέος. Τον Άγιο Ανδρέα τον έδεσαν, τον έδειραν, κομμάτιασαν το στόμα του με πέτρες και τον φυλάκισαν. Έπειτα τον έσυραν δεμένο στο παζάρι κι εκεί ένας μακελάρης τον σκότωσε με το τσεκούρι του. Ο Άγιος Στέφανος ο Νέος μετά από πολλά βασανιστήρια, φονεύτηκε στο όρος που ασκήτευε. Μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου, βασιλιάς έγινε ο άλλος υιός του Λέοντα, ο εκ Χαζάρας, ο οποίος ήταν κι αυτός εικονομάχος. Έπειτα βασίλευσε ο Κωνσταντίνος με την μητέρα του Ειρήνη, οι οποίοι υπό την καθοδήγηση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ταράσιου, συγκρότησαν την έβδομη Οικουμενική Σύνοδο στην Νίκαια με την συμμετοχή τριακοσίων εξήντα πέντε Πατέρων. Η Σύνοδος αποφάσισε την αναστήλωση και την προσκύνηση των εικόνων. Οι επόμενοι τέσσερις 150 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΕ, σσ

58 αυτοκράτορες που ακολούθησαν ήταν Ορθόδοξοι και υπέρ της προσκύνησης των εικόνων. Όμως όταν έγινε βασιλιάς ο Λέων ο Αρμένιος, εξαπατήθηκε από κάποιον ψεύτη ασκητή και ξεκίνησε την δεύτερη εικονομαχία 151. Την περίοδο εκείνη Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ήταν ο Άγιος Νικηφόρος ο οποίος δεν αποδέχτηκε την εντολή του βασιλιά κι ως εκ τούτου εξορίστηκε και φυλακίστηκε στο νησί της Θάσου. Την θέση του, πήρε ο Ιωάννης ο οποίος κατείχε την τέχνη του μάγου και οι απόψεις του περί των εικόνων συμβάδιζαν με του Λέοντα. Για τους εικονολάτρες δεν έλειψαν τα βασανιστήρια και οι εξορισμοί αφού κάποιοι από αυτούς όπως ο Επίσκοπος Νικομήδειας Θεοφύλακτος και ο Επίσκοπος Συνάδων Μιχαήλ εξορίστηκαν στην Στρόβιλο και στην Ευδοκιάδα αντίστοιχα. Το ίδιο συνέβη στον Αιμιλιανό Κυζίκου και στον Ευθύμιο Σάρδεων. Ο Θεοφάνης ο οποίος ήταν ηγούμενος του μεγάλου Αγρού, φυλακίστηκε στα κάστρα του Ελευθερίου και έπειτα από δυο έτη εξορίστηκε στο νησί της Σαμοθράκης, ενώ τον ηγούμενο Τριγλίας Στέφανο, εξαιτίας της άρνησης του να πατήσει την Εικόνα του Χριστού, τον εξόρισαν. Ο ηγούμενος Πελεκητής Μακάριος, φυλακίστηκε κι ο ηγούμενος Καθαρών Ιωάννης μετά από βασανιστήρια εξορίστηκε στο κάστρο Πενταδάκτυλο. Μετά την δολοφονία του Λέοντα στον ναό του Φόρου, την βασιλεία ανέλαβε ο Μιχαήλ τραυλός, ο οποίος ήταν εικονομάχος και είχε δυο γιούς. Ο ένας γιός του ο Ιγνάτιος, έγινε Πατριάρχης της Κωνσταντινουπόλεως κι ο άλλος γιός ονόματι Θεόφιλος μαζί με την σύζυγο του Θεοδώρα, διαδέχτηκε τον πατέρα του κι αποτέλεσε τον πιο σκληρό εικονομάχο από όλους τους προηγούμενους βασιλιάδες. Ο Πατριάρχης εκείνης της περιόδου, ο Μεθόδιος καθαιρέθηκε και την θέση του πήρε ο Ιωάννης, ο οποίος μαζί με τους συντρόφους του είχε την 151 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΕ, σσ

59 άποψη ότι ούτε τα λείψανα των Αγίων δεν ήταν ορθό να προσκυνούνται. Ο Θεόφιλος βασάνισε κι έστειλε στην εξορία πολλούς Πατέρες όπως, τον Άγιο Θεόδωρο τον Στουδίτη τον οποίο εξόρισε στην λίμνη της Απολλωνιάδας, τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ιωσήφ τον οποίο φυλάκισε, ενώ στους δύο Πατέρες Θεόδωρο και Θεοφάνη οι οποίοι μεταξύ τους ήταν αδέρφια διέταξε να γράψουν στο βλέφαρο τους, δώδεκα στίχους. Έπειτα ο μεν Θεόδωρος φυλακίστηκε στην Κωνσταντινούπολη, ο δε Θεοφάνης εξορίστηκε στην Θεσσαλονίκη. Η δε βασίλισσα Θεοδώρα, φοβούμενη τον βασιλιά, υποστήριζε κρυφά τους Ορθοδόξους που προσκυνούσαν τις εικόνες. Επίσης διέθετε κρυμμένες Εικόνες σε ένα σεντούκι κι όποτε μπορούσε τις προσκυνούσε, προσέχοντας να μην την δει κανείς. Μετά από δώδεκα χρόνια βασιλείας, ο Θεόφιλος αρρώστησε βαριά στην καρδιά, τόσο που άνοιξε το στόμα του και φαινόταν τα εντόσθια του. Η βασίλισσα Θεοδώρα καθόταν στο προσκέφαλο του όταν είδε στον ύπνο της την Παναγία να κρατά στην αγκαλιά της το Θείο βρέφος και να στέκεται μαζί με πολλούς Αγγέλους επάνω από τον Θεόφιλο. Είδε ότι τον έδερναν εξαιτίας της στάσης του απέναντι στις Εικόνες. Όταν ξύπνησε, ο Θεόφιλος φώναζε για τα ραπίσματα που λάμβανε από τους Αγγέλους και ζήτησε από κάποιον Θεόκτιστο, το εγκόλπιο που φορούσε στο λαιμό του, στο οποίο ήταν αποτυπωμένος ο Χριστός. Όταν το φίλησε, ως θαύμα έκλεισε το στόμα του και η Θεοδώρα του έφερε τις κρυμμένες Εικόνες του Χριστού και της Παναγίας κι αφού τις φίλησε, πέθανε. Έπειτα βασίλεψε ο πεντάχρονος γιός του Μιχαήλ μετά της μητρός του Θεοδώρας κι αμέσως έδωσε την εντολή να ελευθερωθούν οι φυλακισμένοι και να επιστρέψουν οι εξόριστοι. Εκτός αυτού όρισε την

60 αναστήλωση των εικόνων κι αναθεμάτισε την αίρεση των εικονομάχων. Πατριάρχης κατέστη πάλι ο Μεθόδιος, ενώ ο Ιωάννης διώχτηκε 152. δ. Λόγος κοινῇ γλώσσῃ εὶς τὴν προσκύνησιν τοῦ τιμίου καὶ ζωοποιοῦ Σταυροῦ, λεχθεὶς τῇ τρίτῃ Κυριακῇ τῶν ἁγίων Νηστειῶν. (Λόγος ΚΣΤ ) Ο συγκεκριμένος λόγος του Δαμασκηνού έλαβε χώρα την τρίτη Κυριακή των Νηστειών και ξεκινάει παρομοιάζοντας την νίκη του Χριστού επί του διαβόλου με την νίκη ενός βασιλιά σε πόλεμο. Ο Σταυρός είναι το τρόπαιο της νίκης, χάρις στον οποίο καταδιώκονται οι δαίμονες, θεραπεύονται οι ασθένειες και οι αμαρτίες και λάμπει όλη η γη. Στον Παράδεισο το ξύλο της γνώσεως θανάτωσε τον Αδάμ και στην γη τον ανέστησε ο Σταυρό που είναι το ξύλο της ζωής. Ο Δαμασκηνός διδάσκει πώς εορτάζεται η προσκύνηση του Σταυρού στο μέσο της Νηστείας, για να αντλήσουν από αυτόν οι πιστοί δύναμη και κουράγιο για τις υπόλοιπες ημέρες, μέχρι την Ανάσταση. Για αυτό θεωρεί καλότυχους όσους αξιωθούν να τον προσκυνήσουν με καθαρή καρδιά. Αναλύει την φράση του Ιησού Χριστού η οποία λέει, «ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ, καὶ ἀκολουθείτω μοι» 153. Αναφέρει πως ο Χριστός δεν αναγκάζει κανέναν να τον ακολουθήσει, για αυτό χωρίς καμία πίεση προσκαλεί όποιον επιθυμεί, να σωθεί από την κόλαση,. Ο Χριστός καλεί τους πιστούς να αρνηθούν τον εαυτό τους, δηλαδή να μην στεναχωρηθούν για το κορμί τους, όποια τιμωρία και βασανιστήριο υποστεί, προς τιμήν της αγάπης και της πίστεως στο όνομα του. Τους προσφέρει για όπλο τον Άγιο Σταυρό του, προτρέποντας τους να αναμένουν τον θάνατο τους και να νεκρωθούν από τα αμαρτήματα, δηλαδή να θανατώσουν το κορμί από 152 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΕ σσ Μρκ. 8,

61 τα πάθη και τις απρεπείς επιθυμίες. Ο Χριστός ορίζει να τον ακολουθήσουν, όσοι δεν φοβούνται τον πρόσκαιρο θάνατο κι έχουν την δύναμη να πράξουν ότι έπραξε κι αυτός. Να ακολουθήσουν δηλαδή το παράδειγμα των Αποστόλων, των Μαρτύρων και των Ασκητών. Ο Δαμασκηνός νουθετεί τους πιστούς να μην αρέσκονται στα πάθη του κορμιού, αλλά να επιθυμούν την ομορφιά της ψυχής, διότι μπορεί να είναι καλή η πρόσκαιρη ζωή, όμως η μέλλουσα είναι ακόμα πιο ωραία. Ο Σταυρός αποτελεί την στερέωση όλων των αγαθών και την τελείωση όλων των μυστηρίων της Πίστης. Αυτός αγιάζει τους πιστούς, γίνεται συνοδοιπόρος και φύλακας τους, αρκεί να τον έχουν δίπλα τους και να τον κάνουν με σεβασμό προς τον Θεό. Έπειτα, ο Δαμασκηνός διδάσκει τον ορθό τρόπο που πρέπει να κάνει ο κάθε Χριστιανός τον Σταυρό του και παρουσιάζει τον συμβολισμό του. Αγγίζοντας ο πιστός το μέτωπο του με τα τρία δάχτυλα ενωμένα του δεξιού χεριού του, συμβολίζει τον Χριστό που ως Θεός ήταν στον ουρανό. Κατεβάζοντας το στην κοιλιά συμβολίζει την κάθοδο του από τον ουρανό στην γη και θέτοντας το χέρι πρώτα στον δεξί ώμο κι έπειτα στον αριστερό, παρακαλεί τον Κύριο όταν έρθει η Δευτέρα Παρουσία, να τον τοποθετήσει στα δεξιά του μαζί με τους δίκαιους κι όχι στα αριστερά μαζί με τους αμαρτωλούς 154. Έπειτα παρουσιάζει κάποιες από τις προφητείες που προμήνυαν την Σταύρωση του Χριστού. Ο Ησαΐας ορίζει για τον Χριστό πως, «Ὡς πρόβατον ἐπί σφαγήν ἥχθη, καὶ ὡς ἀμνὸς ἐναντίον τοῦ κείροντος αὐτὸν ἄφωνος, οὕτως οὐκ ἀνοίγει τὸ στόμα αὐτοῦ» 155. Ο Δαυίδ ορίζει «Ὑψοῦτε Κύριον τὸν Θεὸν ἡμῶν, καὶ προσκυνεῖτε τῷ ὑποποδίῳ τῶν ποδῶν 154 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΣΤ, σσ Ησ. 53,7-61 -

62 αὐτοῦ» 156. Πιο πριν, αναφέρει πως ο Χριστός «Ἑδωκας τοῖς φοβουμένοις σε σημεῖον, τοῦ φυγεῖν ἀπὸ προσώπου τόξου» 157. Το σημάδι συμβολίζει τον Σταυρό που κάνουμε και το δοξάρι είναι ο διάβολος που φονεύει την ψυχή μας. Ακόμη, «Ποιήσον μετ ἐμοῦ σημεῖον εἰς ἀγαθόν, καὶ ἰδέτωσαν οἱ μισοῦντές με, καὶ αἰσχυνθήτωσαν» 158. Ο Προφήτης Ησαΐας ορίζει ότι, «Ἐν κυπαρίσσῳ, καὶ πεύκῃ, καὶ κέδρῳ» 159 ήταν φτιαγμένος ο Σταυρός. Η ράβδος του Μωϋσή που έκανε θαύματα προεικόνιζε τον Σταυρό, διότι όπως αυτή έγινε φίδι κι έφαγε τα ραβδιά των μάγων του Φαραώ, έτσι και ο Σταυρός διέλυσε την δύναμη των δαιμόνων. Η ράβδος έσκισε την Ερυθρά θάλασσα στην μέση, για να περάσουν σώοι οι Εβραίοι κι ο τίμιος Σταυρός έσκισε την αμαρτία, για να περάσουν σώες οι ανθρώπινες ψυχές από τις ενέργειες του διαβόλου. Επίσης, η ράβδος έσκισε την πέτρα και δημιουργήθηκαν δώδεκα βρύσες, ενώ ο Σταυρός έσκισε τον κόσμο και έφτιαξε τους δώδεκα Αποστόλους. Ο Δαμασκηνός τελειώνει τον λόγο του εγκωμιάζοντας τον τίμιο Σταυρό μέσα από τα λόγια του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, που υπάρχουν στον περί Νηστείας Λόγο Α και συμβουλεύει τους πιστούς να προσκυνούν και να τιμούν τον Σταυρό με όλη τους την ψυχή για να τους δώσει δύναμη για την υπόλοιπη περίοδο της Νηστείας Ψλμ. 98,5 157 Ψλμ. 59,6 158 Ψλμ. 85, Ησ. 60, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΣΤ, σσ

63 4. Κυριακές της Πεντηκοστής α. Λόγος πεζῇ φράσει εἰς τὴν Κυριακὴν τοῦ Θωμᾶ. (Λόγος ΚΗ ) Σύμφωνα με τον Δαμασκηνό, οι μεγάλες αρετές είναι τρεις, η πίστη, η ελπίδα και η αγάπη. Η ελπίδα είναι διπλή και το πρώτο μέρος της αφορά την ελπίδα στον άνθρωπο, δηλαδή όταν κανείς ελπίζει να γίνει πλούσιος ή να εκδικηθεί κάποιον. Ακόμη, υπάρχει και η ελπίδα στον Θεό, όταν δηλαδή κάποιος ελπίζει στον Θεό να τον σώσει ή να τον βοηθήσει. Η ελπίδα στον άνθρωπο είναι κακή, ενώ η ελπίδα στον Θεό είναι καλή. Παραθέτει τον λόγο του Αποστόλου Παύλου ο οποίος γράφει ότι, «ἡ δὲ ἐλπὶς οὐ καταισχύνει» 161. Επίσης, και η αγάπη έχει διπλή ιδιότητα αφού υπάρχει η αγάπη στον Θεό και η αγάπη στον άνθρωπο. Αν αγαπάει κάποιος τον Θεό πρέπει να τηρεί τις εντολές του κι αυτό ακριβώς ορίζει ο Χριστός, «Εὰν ἀγαπᾶτέ με, τὰς ἐντολὰς τὰς ἐμὰς τηρήσατε» 162. Όσον αφορά την αγάπη προς τον άνθρωπο, πρέπει κανείς να αγαπάει το καλό του συνανθρώπου του όσο και το δικό του. Και πάλι ορίζει ο Κύριος «Εγὼ δὲ λέγω ὑμῖν, ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν, εὐλογεῖτε τοὺς καταρωμένους ὑμᾶς, καλῶς ποιεῖτε τοῖς μισοῦσιν ὑμᾶς καὶ προσεύχεσθε ὑπὲρ τῶν ἐπηρεαζόντων ὑμᾶς καὶ διωκόντων ὑμᾶς, ὅπως γένησθε υἱοὶ τοῦ πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν οὐρανοῖς, Ὄτι τὸν ἥλιον αὐτοῦ ἀνατέλλει ἐπὶ πονηροὺς καὶ ἀγαθοὺς καὶ βρέχει ἐπὶ δικαίους καὶ ἀδίκους» 163. Η πίστη είναι μονή, διότι κανείς δεν μπορεί να πιστέψει σε άνθρωπο, ενώ στον Θεό πιστεύουν όλοι, πιστοί και άπιστοι. Παρακάτω παραθέτει ο Δαμασκηνός, παραδείγματα πίστης, μερικά από τα οποία είναι, η πίστη του Νώε ότι ο Θεός πρόκειται να κάνει κατακλυσμό και για 161 Ρώμ. 5,5 162 Ιώ. 14, Μτθ. 5,

64 αυτό σώθηκε φτιάχνοντας την κιβωτό, η πίστη της Σάρας στον Θεό ότι θα γεννήσει παρά τα γηρατειά της και η πίστη του Αβραάμ ότι ο Θεός είναι ο μοναδικός, για αυτό και υπάκουσε στην εντολή του να θυσιάσει τον γιο του Ισαάκ. Ακόμη με την έξοδο από την Αίγυπτο, οι Εβραίοι πίστεψαν ότι ο Θεός θα τους προστατέψει στην έρημο κι εξαιτίας της πίστης του στον Θεό ο Μωϋσής έσκισε με το ραβδί του την ερυθρά θάλασσα. Ο Προφήτης Δανιήλ πίστεψε ότι ο Θεός θα τον προστατέψει και μπήκε στον λάκκο των λεόντων κι ακριβώς την ίδια πίστη είχαν οι τρεις Παίδες και εισήλθαν στην κάμινο. Επίσης, ο Προφήτης Ηλίας πίστεψε ότι ο Θεός θα τον βοηθήσει και κράτησε τον ουρανό χωρίς βροχή για τρία χρόνια κι έξι μήνες. Με αυτήν την πίστη οι Άγιοι έκαναν θαύματα, οι Απόστολοι κήρυξαν σε όλη την οικουμένη, οι Μάρτυρες θυσιάστηκαν και οι Ασκητές ασκήτεψαν. Έπειτα ομιλεί για την απιστία και την διαχωρίζει σε καλή και κακή. Κακή είναι η απιστία των εθνικών, οι οποίοι δεν πιστεύουν ότι ο Χριστός είναι αληθινός Θεός, ενώ καλή είναι η απιστία του Αποστόλου Θωμά, ο οποίος δεν πίστεψε ότι ο Χριστός αναστήθηκε. Αυτό σημαίνει πως αν δεν ψηλάφιζε ο Θωμάς τον Χριστό, δεν θα υπήρχε η επιβεβαίωση ότι ο Χριστός αναστήθηκε πραγματικά 164. Ο Δαμασκηνός εξιστορεί την εμφάνιση του Χριστού στους μαθητές μετά την Ανάσταση του και την απιστία του Αποστόλου Θωμά, σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Ιωάννη. Ακόμη, επεξηγεί το χωρίο για την καλύτερη κατανόηση του από του πιστούς. Ο Ιωάννης ορίζει πως, «Οὔσης οὖν ὀψίας τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ τῇ μιᾷ τῶν σαββάτων, καὶ τῶν θυρῶν κεκλεισμένων ὅπου ἦσαν οἱ μαθηταὶ συνηγμένοι διὰ τὸν φόβον τῶν Ιουδαίων, ἦλθεν ὁ Ιησοῦς καὶ ἔστη εἰς τὸ μέσον, καὶ λέγει αὐτοῖς εἰρήνη ὑμῖν, καὶ τοῦτο εἰπὼν ἔδειξεν αὐτοῖς τὰς χεῖρας καὶ τὴν πλευρὰν αὐτοῦ. 164 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΗ, σσ

65 Ἐχάρησαν οὖν οἱ μαθηταὶ ἰδόντες τὸν Κύριον» 165. Πρώτη μέρα μετά το Σάββατο εννοεί την Κυριακή κι όπως έγινε άνθρωπος τους τελευταίους χρόνους, έτσι εμφανίστηκε στους μαθητές στο τέλος της ημέρας. Παρουσιάστηκε τρεις ημέρες μετά την Σταύρωση για να εκπληρωθούν οι λόγοι που είπε στους μαθητές.. Επειδή οι μαθητές καταδιώκονταν από τους Ιουδαίους, κρύφτηκαν τρομαγμένοι στην οικία του Ιωάννη του Θεολόγου και για αυτό εμφανίστηκε ο Χριστός, για να τους ησυχάσει. Ο τρόπος που μπήκε είναι θαυμαστός, αφού οι πόρτες ήταν κλειδωμένες, όμως το έπραξε για να επιβεβαιώσει το θαύμα της Ανάστασης. Ο λόγος που στάθηκε στην μέση ήταν, για να τον δουν όλοι και να αντικρύσουν τις πληγές του, ώστε να μην υπάρξει η υπόνοια ότι είναι φάντασμα. Συνεχίζοντας τον λόγο του ο Χριστός τους είπε, «εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ιησοῦς πάλιν εἰρήνη ὑμῖν. καθὼς ἀπέσταλκέ με ὁ πατήρ, κἀγὼ πέμπω ὑμᾶς. Καὶ τοῦτο εἰπὼν ἐνεφύσησε καὶ λέγει αὐτοῖς λάβετε Πνεῦμα Αγιον ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται» 166. Ο Ιησούς Χριστός είπε για δεύτερη φορά την φράση, ειρήνη σε εσάς διότι, παρά την μεγάλη τους χαρά που τον συνάντησαν, μερικοί από τους μαθητές, συνέχισαν να πιστεύουν ότι είναι φάντασμα. Όπως ο Πατέρας Θεός τον έστειλε για να σταυρωθεί για την σωτήρια των ανθρώπων, έτσι θα στείλει και τους μαθητές να πεθάνουν για την αγάπη του. Φυσώντας στα πρόσωπα τους, τους χάρισε το χάρισμα του Αγίου Πνεύματος να συγχωρούν τις αμαρτίες των ανθρώπων. Ο Δαμασκηνός αναφέρει πως ο Κύριος τρεις φορές έδωσε στους Αποστόλους το Άγιο Πνεύμα. Την πρώτη φορά τους έδωσε το χάρισμα να μπορούν να διώχνουν τα δαιμονικά πνεύματα και να γιατρεύουν κάθε ασθένεια, Καὶ προσκαλεσάμενος τοὺς δώδεκα μαθητὰς αὐτοῦ ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν 165 Ιώ. 20, Ιώ. 20,

66 πνευμάτων ἀκαθάρτων ὥστε ἐκβάλλειν αὐτὰ καὶ θεραπεύειν πᾶσαν νόσον καὶ πᾶσαν μαλακίαν 167, την δεύτερη φορά τους έδωσε το χάρισμα να μπορούν να συγχωρούν τις αμαρτίες και την τρίτη τους χάρισε την ικανότητα να κηρύττουν σε κάθε γλώσσα το Ευαγγέλιο 168. Σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, «Θωμᾶς δὲ εἷς ἐκ τῶν δώδεκα, ὁ λεγόμενος Δίδυμος, οὐκ ἦν μετ αὐτῶν ὅτε ἦλθεν ὁ Ιησοῦς. Ἔλεγον οὖν αὐτῷ οἱ ἄλλοι μαθηταί ἑωράκαμεν τὸν Κύριον. ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς ἐὰν μὴ ἴδω ἐν ταῖς χερσὶν αὐτοῦ τὸν τύπον τῶν ἥλων, καὶ βάλω τὸν δάκτυλόν μου εἰς τὸν τύπον τῶν ἥλων, καὶ βάλω τὴν χεῖρά μου εἰς τὴν πλευρὰν αὐτοῦ, οὐ μὴ πιστεύσω» 169. Δεν έχει διευκρινιστεί ο λόγος που ο Θωμάς λέγονταν Δίδυμος, όμως υπάρχουν κάποιες εικασίες που ορίζουν ότι ονομάζονταν έτσι, είτε επειδή είχε δίδυμο αδερφό, είτε επειδή απίστησε, είτε επειδή είχε τα δυο του δάχτυλα κολλημένα, είτε επειδή το όνομα Θωμάς ερμηνεύονταν ως Δίδυμος. Ο Θεός οικονόμησε να μην παραβρίσκεται ο Θωμάς στην εμφάνιση του Χριστού στους Αποστόλους, για να απιστήσει και να γίνει ο εγγυητής για τους Χριστιανούς ότι αληθώς αναστήθηκε. Επειδή τα μάτια είναι πιο αξιόπιστα από την ακοή, για αυτό τον λόγο δεν το πίστεψε ο Θωμάς και ζήτησε να βάλει μέχρι και το χέρι του μέσα στην βαθιά τρύπα της πλευράς του Χριστού που δημιουργήθηκε από το κοντάρι. Οι πιστοί μπορούν να προσκυνούν τον Χριστό χωρίς να τον βλέπουν, επειδή ο Θωμάς είναι αυτός που επιβεβαίωσε την Ανάσταση του, αγγίζοντας και ψηλαφίζοντας τις πληγές του. Συνεχίζει ο Δαμασκηνός την διήγηση του Ευαγγελίου το οποίο ορίζει πως, «Καὶ μεθ ἡμέρας ὀκτὼ πάλιν ἦσαν ἔσω οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ καὶ 167 Μθτ. 10,1 168 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΗ, σσ Ιώ. 20,

67 Θωμᾶς μετ αὐτῶν. Ἔρχεται ὁ Ιησοῦς τῶν θυρῶν κεκλεισμένων, καὶ ἔστη εἰς τὸ μέσον καὶ εἶπεν εἰρήνη ὑμῖν. Εἶτα λέγει τῷ Θωμᾷ φέρε τὸν δάκτυλόν σου ὧδε καὶ ἴδε τὰς χεῖράς μου, καὶ φέρε τὴν χεῖρά σου καὶ βάλε εἰς τὴν πλευράν μου, καὶ μὴ γίνου ἄπιστος, ἀλλὰ πιστός» 170. Οι οχτώ ημέρες δηλώνουν πως μετά από μια εβδομάδα ακριβώς, παρουσιάστηκε πάλι ο Χριστός στους μαθητές κι αυτή την φορά ήταν μαζί τους και ο Θωμάς. Ο λόγος που άργησε να εμφανιστεί ήταν γιατί ήθελε να δυναμωθεί κι άλλο η επιθυμία του Θωμά για να τον δει. Ο Χριστός του άπλωσε τα σημαδεμένα χέρια από τα καρφιά και τον άφησε να βάλει το χέρι του στην πλευρά του για να μην έχει πλέον ο Θωμάς καμία αμφιβολία και να πιστέψει τους λόγους του. Να πιστέψει πως από την πλευρά του Αδάμ επήλθε η κατάρα στον κόσμο κι από την πλευρά του νέου Αδάμ ήρθε η σωτηρία όλων των ανθρώπων. «Καὶ ἀπεκρίθη Θωμᾶς καὶ εἶπεν αὐτῷ ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου. Λέγει αὐτῷ ὁ Ιησοῦς ὅτι ἐώρακάς με, πεπίστευκας μακάριοι οἱ μὴ ἰδόντες καὶ πιστεύσαντες» 171. Ο Θωμάς αποκαλεί τον Χριστό, Κύριο για την ανθρωπότητα και Θεό, για την Θεότητα. Πλέον δεν απιστεί κι ούτε έχει αμφιβολίες, διότι πιστεύει στην Ανάσταση. Ο Χριστός ορίζει πως είναι καλότυχοι όσοι τον πιστεύουν χωρίς να τον έχουν συναντήσει, αναφερόμενος στους Χριστιανούς που αν και δεν τον έχουν δει, πιστεύουν σε αυτόν. Τελειώνοντας την ιστορία, ο Ευαγγελιστής παρουσιάζει τον σκοπό της συγγραφής του Ευαγγελίου. Αναφέρει πως, «Πολλὰ μὲν οὖν καὶ ἄλλα σημεῖα ἐποίησεν ὁ Ιησοῦς ἐνώπιον τῶν μαθητῶν αὐτοῦ, ἃ οὐκ ἔστι γεγραμμένα ἐν τῷ βιβλίῳ τούτῳ ταῦτα δὲ γέγραπται ἵνα πιστεύσητε ὅτι Ιησοῦς ἐστιν ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ, καὶ ἵνα πιστεύοντες ζωὴν 170 Ιώ. 20, Ιώ. 20,

68 ἔχητε ἐν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ» 172. Το γράφει αυτό για να διαψεύσει όλους αυτούς που χρησιμοποίησαν το όνομα του, διηγούμενοι ψευδείς και ανυπόστατους λόγους. Στο τέλος του Ευαγγελίου ο Ιωάννης ορίζει πως, «Ἔστι δὲ καὶ ἄλλα πολλὰ ὅσα ἐποίησεν ὁ Ιησοῦς, ἅτινα ἐὰν γράφηται καθ ἕν, οὐδὲ αὐτὸν οἶμαι τὸν κόσμον χωρῆσαι τὰ γραφόμενα βιβλία» 173. Σε αυτό το χωρίο κάνει αναφορά για τους άλλους Ευαγγελιστές που έγραψαν για τα θαύματα του Χριστού, τα οποία δεν έχει συγγράψει ο Ιωάννης. Οι Ευαγγελιστές δεν έγραψαν τα τέσσερα Ευαγγέλια την ίδια χρονική περίοδο, ούτε στον ίδιο τόπο και ούτε γνώριζαν μεταξύ τους, ότι ο καθένας τους έγραψε Ευαγγέλιο. Ο Ματθαίος το έγραψε στην Ιουδαία, στην Εβραϊκή γλώσσα, οχτώ χρόνια μετά την Ανάληψη του Χριστού. Ο Μάρκος έγραψε το Ευαγγέλιο βρισκόμενος στην Ρώμη, στην Ρωμαϊκή, δέκα χρόνια με την Ανάληψη του Κυρίου. Ο Λουκάς το έγραψε στην Αλεξάνδρεια, δεκαπέντε χρόνια μετά την Ανάληψη του Χριστού, στην Ελληνική γλώσσα κι ο Ιωάννης το έγραψε στην Πάτμο, στην Ελληνική γλώσσα, τριάντα δύο έτη αφού αναλήφθηκε ο Χριστός. Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης έγραψε τόσα, όσα έπρεπε για να μάθουν οι Χριστιανοί ότι ο Ιησούς είναι ο Χριστός, ο Υιός του Θεού. Το όνομα Ιησούς σημαίνει γιατρός ή βοηθός, ενώ το όνομα Χριστός σημαίνει Θεός και άνθρωπος που χρίστηκε με το Άγιο Πνεύμα. Ως Θεός έκανε πράγματα που δεν δύναται να τα πράξει κανένας άνθρωπος, όπως τα θαύματα. Ανέστησε νεκρούς, θεράπευσε αρρώστους κι έκανε άλλα πολλά που μόνο ένας αληθινός Θεός μπορεί να τα κάνει. Ως άνθρωπος, γεννήθηκε από γυναίκα, πείνασε, δίψασε, σταυρώθηκε και θανατώθηκε 172 Ιώ. 20, Ιώ. 21,

69 σαν τέλειος άνθρωπος. Ακόμη, είναι ο Υιός του Θεού στον οποίο ελπίζουν οι Χριστιανοί και ζουν με το όνομα του 174. Ο Δαμασκηνός παρουσιάζει κι άλλα χωρία από την Καινή Διαθήκη που δείχνουν ποιό είναι το όφελος της πίστης στον Θεό. Ο ίδιος ο Χριστός ορίζει πως, «Οὕτω γὰρ ἠγάπησεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκεν, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπόληται, ἀλλ ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον» 175. Και πάλι ο Χριστός αναφέρει τα εξής, «Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ὁ τὸν λόγον μου ἀκούων καὶ πιστεύων τῷ πέμψαντί με ἔχει ζωὴν αἰώνιον, καὶ εἰς κρίσιν οὐκ ἔρχεται, ἀλλὰ μεταβέβηκεν ἐκ τοῦ θανάτου εἰς τὴν ζωήν» 176. Συμβουλεύει τους πιστούς να έχουν πίστη, να διαφυλάττουν το βάπτισμα τους κι όσα ακούν στην Εκκλησία να τα κάνουν πράξη, διότι δεν αρκεί κάποιος να ονομάζεται Χριστιανός αν δεν κάνει Χριστιανικές πράξεις. Για να κατανοήσουν τα παραπάνω λόγια οι πιστοί, παραθέτει δυο αποσπάσματα από την καθολική Επιστολή του Ιακώβου. Στο πρώτο απόσπασμα θέτει το ερώτημα, «Τί τὸ ὄφελος, ἀδελφοί μου, ἐὰν πίστιν λέγῃ τις ἔχειν, ἔργα δὲ μὴ ἔχῃ; μὴ δύναται ἡ πίστις σῶσαι αὐτόν; Ἐὰν δὲ ἀδελφὸς ἢ ἀδελφὴ γυμνοὶ ὑπάρχωσι καὶ λειπόμενοι ὦσι τῆς ἐφημέρου τροφῆς, εἴπῃ δέ τις αὐτοῖς ἐξ ὑμῶν, ὑπάγετε ἐν εἰρήνῃ, θερμαίνεσθε καὶ χορτάζεσθε, μὴ δῶτε δὲ αὐτοῖς τὰ ἐπιτήδεια τοῦ σώματος, τί τὸ ὄφελος; Οὕτω καὶ ἡ πίστις, ἐὰν μὴ ἔργα ἔχῃ, νεκρά ἐστι καθ ἑαυτήν» 177. Πιο κάτω ορίζει πάλι πως, «Ὥσπερ γὰρ τὸ σῶμα χωρὶς πνεύματος νεκρόν ἐστιν, οὕτω καὶ ἡ πίστις χωρὶς τῶν ἔργων νεκρά ἐστι» Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΗ, σσ Ιώ. 3, Ιώ. 5, Ιάκ. 2, Ιάκ. 2,

70 Ολοκληρώνοντας τον λόγο του ο Δαμασκηνός, επισημαίνει για άλλη μια φορά στους πιστούς, να μην κάνουν όσα επιθυμεί ο διάβολος γιατί αποτελεί τον εχθρό της ψυχής τους, αλλά να κάνουν προσπάθειες να είναι αρεστοί τον Χριστό, να έχουν την αγάπη μέσα τους, για να καταφέρουν να εισέλθουν στην βασιλεία των ουρανών 179. β. Λόγος κοινῇ γλώσσῃ εὶς τὴν Κυριακὴν τῶν Μυροφόρων. (Λόγος ΚΘ ) Ο Δαμασκηνός Στουδίτης, πριν παρουσιάσει τον τρόπο με τον οποίο πήγαν οι Μυροφόρες τα μύρα στον τάφο του Ιησού, διηγείται μέσα από τα λόγια του Ευαγγελιστή Μάρκου την προσπάθεια του Ιωσήφ από την Αριμαθαία να κατεβάσει το κορμί του Χριστού από τον Σταυρό, για να το θάψει. Σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, «Καὶ ἤδη ὀψίας γινομένης, ἐπεὶ ἦν παρασκευή, ὅ ἐστι προσάββατον, ἐλθὼν Ιωσὴφ ὁ ἀπὸ Αριμαθαίας, εὐσχήμων βουλευτής, ὃς καὶ αὐτὸς ἦν προσδεχόμενος τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ, τολμήσας εἰσῆλθε πρὸς Πιλᾶτον καὶ ᾐτήσατο τὸ σῶμα τοῦ Ιησοῦ. Ὁ δὲ Πιλᾶτος ἐθαύμασεν εἰ ἤδη τέθνηκε, καὶ προσκαλεσάμενος τὸν κεντυρίωνα ἐπηρώτησεν αὐτὸν εἰ πάλαι ἀπέθανε καὶ γνοὺς ἀπὸ τοῦ κεντυρίωνος ἐδωρήσατο τὸ σῶμα τῷ Ιωσήφ» 180. Την περίοδο εκείνη ήταν εκατόνταρχος ο Άγιος Λογγίνος, ο οποίος πίστεψε στον Χριστό κι αργότερα όταν βασίλευσε ο Τιβέριος, μαρτύρησε. Ο Ιωσήφ πήγε να παραλάβει το σώμα του Ιησού την Παρασκευή επειδή το Σάββατο για τους Εβραίους ήταν αργία. Επίσης δεν ήθελε να παρακούσει την εντολή του Μωϋσή που όριζε το εξής, «Ἐὰν γἐνηται ἔντινι ἁμαρτίᾳ κρίμα θανάτου καὶ ἀποθάνῃ καὶ κρεμάσετε αὐτὸν ἐπὶ ξύλου, οὐκ ἐπικοιμηθήσεται τὸ σῶμα αὐτοῦ ἐπὶ τοῦ ξύλου, ἀλλὰ ταφῇ θάψετε αὐτὸν 179 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΗ σσ Μρκ. 15,

71 ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ` ὅτι κατηραμένος ὑπὸ Θεοῦ πᾶς κρεμασμένος ἐπὶ ξύλου, καὶ οὐ μιάνῃ τὴν γῆν, ἣν ὁ Θεός σου δίδωσι σοι ἐν κλήρῳ» 181. Ο Θεός οικονόμησε, κι ο Πιλάτος, αφού επιβεβαιώθηκε για το θάνατο του Ιησού από τον Λογγίνο, έδωσε το σώμα στον Ιωσήφ. Ο λόγος που ρώτησε τον εκατόνταρχο, ήταν επειδή είχε την υποψία μήπως ο Χριστός ζούσε ακόμη και ήθελε ο Ιωσήφ να τον κατεβάσει, για να τον σώσει από τον θάνατο 182. Συνεχίζει ο Ευαγγελιστής και αναφέρει εξής, «Καὶ ἀγοράσας σινδόνα καὶ καθελὼν αὐτὸν ἐνείλησε τῇ σινδόνι καὶ κατέθηκεν αὐτὸν ἐν μνημείῳ, ὃ ἦν λελατομημένον ἐκ πέτρας, καὶ προσεκύλισε λίθον ἐπὶ τὴν θύραν τοῦ μημείου» 183. Υπήρχε η συνήθεια, τους νεκρούς να τους τυλίγουν με ένα λευκό και λεπτό πανί, συμβολίζοντας την λαμπρότητα της ψυχή τους. Άλειφαν το κορμί τους με σμύρνα για να μυρίζει όμορφα κι επειδή είναι κολλητική, ήθελαν να δείξουν ότι η ψυχή του νεκρού ήταν κολλημένη στους ορισμούς του Θεού. Για αυτό ο Ιωσήφ έπραξε κατά την συνήθεια των Εβραίων κι άλειψε το κορμί του Ιησού με σμύρνα, για να κολλήσει με το σεντόνι, έτσι ώστε όταν αναστηθεί το κορμί, να παραμείνει μόνο το σεντόνι. Με αυτόν τον τρόπο, οι Εβραίοι δεν είχαν το δικαίωμα να πουν ότι οι μαθητές έκλεψαν το κορμί του, επειδή αν το έκλεβαν, είτε φοβούμενοι τους φρουρούς, είτε επειδή το σεντόνι δεν ξεκολλούσε εύκολα λόγω της σμύρνας, θα το έκλεβαν μαζί με το σεντόνι. Ο λόγος που ο Χριστός ετάφη σε έτοιμο τάφο ήταν επειδή η ώρα ήταν περασμένη και φοβούμενος ο Ιωσήφ μην παραβεί τον νόμο του Μωϋσή περί του Σαββάτου, δεν έσκαψε άλλο τάφο κι έθεσε το σώμα του Χριστού 181 Δευτ. 21, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΘ, σσ Μρκ. 15,

72 στον λαξεμένο βράχο. Τον τάφο τον σφάλισε με πέτρα, διότι δεν είχε χώμα για να τον σκεπάσει. Αν και ήταν πολλές οι Μυροφόρες, ο Δαμασκηνός απαριθμεί και κατονομάζει τις εφτά από αυτές. Πρώτη είναι η Μαρία η Μαγδαληνή, δεύτερη η Σαλώμη η οποία ήταν κόρη του Ιωσήφ του μνηστήρα της Παναγίας, τρίτη είναι η Ιωάννα η σύζυγος του Χωζά, τέταρτη είναι η αδερφή του Λαζάρου η Μαρία, πέμπτη είναι η αδερφή της η Μάρθα, έκτη η Μαρία η σύζυγος του Κλωπά και τέλος έβδομη είναι η Σωσάννα 184. Η Μαρία η Μαγδαληνή και η Σαλώμη ετοίμαζαν τα μύρα για πάνε την Κυριακή να αλείψουν το σώμα του Ιησού. Όμως η Παναγία δεν άντεξε από την στεναχώρια της να περιμένει να περάσει όλη η νύχτα του Σαββάτου, κι έτσι τα ξημερώματα της Κυριακής, πήρε μαζί της την Μαρία Μαγδαληνή και χωρίς μύρα πήγαν τον τάφου του Χριστού. Σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, «Καὶ ἰδοὺ σεισμὸς ἐγένετο μέγας ἄγγελος γὰρ Κυρίου καταβὰς ἐξ οὐρανοῦ προσελθὼν ἀπεκύλισε τὸν λίθον ἀπὸ τῆς θύρας καὶ ἐκάθητο ἐπάνω αὐτοῦ, ἦν δὲ ἡ ἰδέα αὐτοῦ ὡς ἀστραπὴ καὶ τὸ ἔνδυμα αὐτοῦ λευκὸν ὡσεὶ χιών. Ἀπὸ δὲ τοῦ φόβου αὐτοῦ ἐσείσθησαν οἱ τηροῦντες καὶ ἐγένοντο ὡσεὶ νεκροί. Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ ἄγγελος εἶπε ταῖς γυναιξί μὴ φοβεῖσθε ὑμεῖς οἶδα γὰρ ὅτι Ιησοῦν τὸν ἐσταυρωμένον ζητεῖτε οὐκ ἔστιν ὧδε ἠγέρθη γὰρ καθὼς εἶπε. δεῦτε ἴδετε τὸν τόπον ὅπου ἔκειτο ὁ Κύριος, καὶ ταχὺ πορευθεῖσαι εἴπατε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ὅτι ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν, καὶ ἰδοὺ προάγει ὑμᾶς εἰς τὴν Γαλιλαίαν ἐκεῖ αὐτὸν ὄψεσθε ἰδοὺ εἶπον ὑμῖν» 185. «Ὡς δὲ ἐπορεύοντο ἀπαγγεῖλαι τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, καὶ ἰδοὺ Ιησοῦς ἀπήντησεν αὐταῖς λέγων χαίρετε. αἱ δὲ προσελθοῦσαι ἐκράτησαν αὐτοῦ τοὺς πόδας καὶ προσεκύ νησαν αὐτῷ. 184 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΘ, σσ Μτθ. 28,

73 Τότε λέγει αὐταῖς ὁ Ιησοῦς μὴ φοβεῖσθε ὑπάγετε ἀπαγγείλατε τοῖς ἀδελφοῖς μου ἵνα ἀπέλθωσιν εἰς τὴν Γαλιλαίαν. Κἀκεῖ με ὄψονται» 186. Όμως οι Απόστολοι από την μεγάλη τους λύπη, δεν τις πίστεψαν και μάλιστα είπαν στην Παναγία ότι από την πολλή της στεναχώρια, είχε παραισθήσεις και νόμιζε ότι τα είδε κι ακούσε όλα αυτά. Τότε η Μαρία η Μαγδαληνή, επειδή δεν πίστεψε στο όραμα που είδε, πήρε μερικές Μυροφόρες και πήγαν στον τάφο για να αλείψουν με μύρο το σώμα του Ιησού. Καθώς έφτασαν στον τάφο, είδαν ότι έλειπε το σώμα του Χριστού κι ενώ απορούσαν, σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Λουκά, «ἐγένετο ἐν τῷ διαπορεῖσθαι αὐτὰς περὶ τούτου καὶ ἰδοὺ ἄνδρες δύο ἐπέστησαν αὐταῖς ἐν ἐσθήσεσιν ἀστραπτούσαις. Ἐμφόβων δὲ γενομένων αὐτῶν καὶ κλινουσῶν τὸ πρόσωπον εἰς τὴν γῆν εἶπον πρὸς αὐτάς τί ζητεῖτε τὸν ζώντα μετὰ τῶν νεκρῶν; οὐκ ἔστιν ὧδε, ἀλλ ἠγέρθη μνήσθητε ὡς ἐλάλησεν ὑμῖν ἔτι ὦν ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ, λέγων ὅτι δεῖ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου παραδοθῆναι εἰς χεῖρας ἀνθρώπων ἁμαρτωλῶν καὶ σταυρωθῆναι, καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀναστῆναι. Καὶ ἐμνήσθησαν τῶν ῥημάτων αὐτοῦ» 187. Οι Μυροφόρες γύρισαν από το μνήμα και ανήγγειλαν στους μαθητές όλα αυτά. Ὀμως, «ἐφάνησαν ἐνώπιον αὐτῶν ὡσεὶ λῆρος τὰ ῥήματα αὐτῶν, καὶ ἠπίστουν αὐταῖς. Ὁ δὲ Πέτρος ἀναστὰς ἔδραμεν ἐπὶ τὸ μνημεῖον, καὶ παρακύψας βλέπει τὰ ὀθόνια κείμενα μόνα, καὶ ἀπῆλθε πρὸς ἑαυτόν, θαυμάζων τὸ γεγονός» 188. Σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Ιωάννη, «Τῇ δὲ μιᾷ τῶν σαββάτων Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ ἔρχεται πρωῒ σκοτίας ἔτι οὔσης εἰς τὸ μνημεῖον, καὶ βλέπει τὸν λίθον ἠρμένον ἐκ τοῦ μνημείου. Τρέχει οὖν καὶ ἔρχεται πρὸς 186 Μτθ. 28, Λκ. 24, Λκ. 24,

74 Σίμωνα Πέτρον καὶ πρὸς τὸν ἄλλον μαθητὴν ὃν ἐφίλει ὁ Ιησοῦς, καὶ λέγει αὐτοῖς ἦραν τὸν Κύριον ἐκ τοῦ μνημείου, καὶ οὐκ οἴδαμεν ποῦ ἔθηκαν αὐτόν» 189. Η Μαρία η Μαγδαληνή ήταν λυπημένη για δυο λόγους. Ο πρώτος, γιατί δυο φορές πήγε στο μνήμα του Χριστού και κανένας μαθητής δεν πίστεψε τα λόγια της κι ο δεύτερος, επειδή όχι μόνο δεν την πίστεψαν, αλλά δεν πήρε κανείς την πρωτοβουλία να πάει να δει τι συμβαίνει. Ο μοναδικός που πήγε να δει ήταν ο Πέτρος, όμως εξαιτίας του φόβου του, δεν μπήκε μέσα στο μνήμα κι έσκυψε από έξω να δει. Για αυτό, αν τους έλεγε ότι πήγε πάλι μόνης της στο τάφο κι ότι ο Χριστός αναστήθηκε, δεν θα την πίστευαν. Έτσι σκέφτηκε να πάει στους μαθητές Πέτρο και Ιωάννη και να τους παρακινήσει λέγοντας τους, ότι πήραν τον Κύριο τους μέσα από τον τάφο και δεν γνώριζε που τον πήγαν. Ο Δαμασκηνός συνεχίζει την αφήγηση του Ευαγγελίου που ορίζει πως, «ἐξῆλθεν οὖν ὁ Πέτρος καὶ ὁ ἄλλος μαθητὴς καὶ ἤρχοντο εἰς τὸ μνημεῖον. Ἔτρεχον δὲ οἱ δύο ὁμοῦ καὶ ὁ ἄλλος μαθητὴς προέδραμε τάχιον τοῦ Πέτρου καὶ ἦλθε πρῶτος εἰς τὸ μνημεῖον, καὶ παρακύψας βλέπει κείμενα τὰ ὀθόνια, οὐ μέντοι εἰσῆλθεν ἔρχεται οὖν Σίμων Πέτρος ἀκολουθῶν αὐτῷ, καὶ εἰσῆλθεν εἰς τὸ μνημεῖον καὶ θεωρεῖ τὰ ὀθόνια κείμενα, καὶ τὸ σουδάριον, ὃ ἦν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ, οὐ μετὰ τῶν ὀθονίων κείμενον, ἀλλὰ ἐντετυλιγμένον εἰς ἕνα τόπον. τότε οὖν εἰσῆλθε καὶ ὁ ἄλλος μαθητὴς ὁ ἐλθὼν πρῶτος εἰς τὸ μνημεῖον, καὶ εἶδε καὶ ἐπίστευσεν οὐδέπω γὰρ ᾔδεισαν τὴν γραφὴν ὅτι δεῖ αὐτὸν ἐκ νεκρῶν ἀναστῆναι. Ἀπῆλθον οὖν πάλιν πρὸς ἑαυτοὺς οἱ μαθηταί» 190. Ο Πέτρος ήταν μεγαλύτερος σε ηλικία από τον Ιωάννη, με αποτέλεσμα ο Ιωάννης σαν νεώτερος να τρέξει πιο γρήγορα από τον Πέτρο και να φτάσει πρώτος στο μνήμα. Όμως αυτό που πίστεψαν δεν ήταν ότι αναστήθηκε ο Ιησούς, 189 Ιώ. 20, Ιώ. 20,

75 αλλά ότι πράγματι έκλεψαν το σώμα του, για αυτό μαρτυρεί ο Ευαγγελιστής Ιωάννης πως δεν κατανόησαν την Γραφή. Η Μαρία Μαγδαληνή, βλέποντας την απιστία των μαθητών, οι οποίοι θεωρούνταν φωτισμένοι, άρχισε κι αυτή να αμφιβάλλει. Ακόμη, οι Αρχιερείς έδωσαν χρήματα στους φρουρούς που φύλαγαν το μνήμα και τους δασκάλεψαν να πουν, ότι οι μαθητές έκλεψαν το σώμα του Χριστού και σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Ματθαίο, «Διεφημίσθη ὁ λόγος οὗτος παρὰ Ιουδαίοις μέχρι τῆς σήμερον» 191. «Μαρία δὲ εἱστήκει πρὸς τῷ μνημείῳ κλαίουσα ἔξω. Ὡς οὖν ἔκλαιε, παρέκυψεν εἰς τὸ μνημεῖον καὶ θεωρεῖ δύο ἀγγέλους ἐν λευκοῖς καθεζομένους, ἕνα πρὸς τῇ κεφαλῇ καὶ ἕνα πρὸς τοῖς ποσίν, ὅπου ἔκειτο τὸ σῶμα τοῦ Ιησοῦ. Καὶ λέγουσιν αὐτῇ ἐκεῖνοι γύναι, τί κλαίεις; λέγει αὐτοῖς ὅτι ἦραν τὸν Κύριόν μου, καὶ οὐκ οἶδα ποῦ ἔθηκαν αὐτόν. Καὶ ταῦτα εἰποῦσα ἐστράφη εἰς τὰ ὀπίσω, καὶ θεωρεῖ τὸν Ιησοῦν ἑστῶτα, καὶ οὐκ ᾔδει ὅτι Ιησοῦς ἐστι. Λέγει αὐτῇ ὁ Ιησοῦς γύναι, τί κλαίεις; τίνα ζητεῖς; ἐκείνη δοκοῦσα ὅτι ὁ κηπουρός ἐστι, λέγει αὐτῷ κύριε, εἰ σὺ ἐβάστασας αὐτόν, εἰπέ μοι ποῦ ἔθηκας αὐτόν, κἀγὼ αὐτὸν ἀρῶ. Λέγει αὐτῇ ὁ Ιησοῦς Μαρία. στραφεῖσα ἐκείνη λέγει αὐτῷ ῥαββουνί, ὃ λέγεται, διδάσκαλε. Λέγει αὐτῇ ὁ Ιησοῦς μή μου ἅπτου οὔπω γὰρ ἀναβέβηκα πρὸς τὸν πατέρα μου πορεύου δὲ πρὸς τοὺς ἀδελφούς μου καὶ εἰπὲ αὐτοῖς ἀναβαίνω πρὸς τὸν πατέρα μου καὶ πατέρα ὑμῶν, καὶ Θεόν μου καὶ Θεὸν ὑμῶν. Ἔρχεται Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ ἀπαγγέλλουσα τοῖς μαθηταῖς ὅτι ἑώρακε τὸν Κύριον, καὶ ταῦτα εἶπεν αὐτῇ» 192. Η Μαρία Μαγδαληνή δεν αναγνώρισε τον Χριστό, γιατί το σώμα του ήταν άφθαρτο και τα ανθρώπινα μάτια δεν μπορούσαν να το δουν. Ο Χριστός δεν της επέτρεψε να τον ακουμπήσει όπως την πρώτη φορά με την Παναγία, 191 Μτθ. 28, Ιώ. 20,

76 εξαιτίας της απιστίας της. Επίσης, λέγοντας της να μην τον πιάσει, επειδή ακόμη δεν ανέβηκε στον Πατέρα του, της υπενθυμίζει πως είναι ο αληθινός Θεός και για να της αποδείξει πως είναι και τέλειος άνθρωπος της ζητάει να πάει στους αδερφούς του και να μεταφέρει τα λόγια του. Ο Ευαγγελιστής Μάρκος διηγείται την τέταρτη επίσκεψη των Μυροφόρων και λέει πως, «Καὶ διαγενομένου τοῦ σαββάτου Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ τοῦ Ιακώβου καὶ Σαλώμη ἠγόρασαν ἀρώματα ἵνα ἐλθοῦσαι ἀλείψωσιν αὐτόν. Καὶ λίαν πρωῒ τῆς μιᾶς σαββάτων ἔρχονται ἐπὶ τὸ μνημεῖον, ἀνατείλαντος τοῦ ἡλίου. Καὶ ἔλεγον πρὸς ἑαυτάς τίς ἀποκυλίσει ἡμῖν τὸν λίθον ἐκ τῆς θύρας τοῦ μνημείου; Καὶ ἀναβλέψασαι θεωροῦσιν ὅτι ἀποκεκύλισται ὁ λίθος ἦν γὰρ μέγας σφόδρα. Καὶ εἰσελθοῦσαι εἰς τὸ μνημεῖον εἶδον νεανίσκον καθήμενον ἐν τοῖς δεξιοῖς, περιβεβλημένον στολὴν λευκήν, καὶ ἐξεθαμβήθησαν. Ὁ δὲ λέγει αὐταῖς μὴ ἐκθαμβεῖσθε Ιησοῦν ζητεῖτε τὸν Ναζαρηνὸν τὸν ἐσταυρωμένον ἠγέρθη, οὐκ ἔστιν ὧδε ἴδε ὁ τόπος ὅπου ἔθηκαν αὐτόν. Ἀλλ ὑπάγετε εἴπατε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ καὶ τῷ Πέτρῳ ὅτι προάγει ὑμᾶς εἰς τὴν Γαλιλαίαν ἐκεῖ αὐτὸν ὄψεσθε, καθὼς εἶπεν ὑμῖν. Καὶ ἐξελθοῦσαι ἔφυγον ἀπὸ τοῦ μνημείου εἶχε δὲ αὐτὰς τρόμος καὶ ἔκστασις, καὶ οὐδενὶ οὐδὲν εἶπον ἐφοβοῦντο γάρ» Μρκ. 16,

77 Ο λόγος που η Μαρία η Μαγδαληνή πήγε και τέταρτη φορά στον τάφο, δεν είναι γιατί δεν πίστεψε ότι αναστήθηκε ο Χριστός, αλλά γιατί δεν ήθελε να σταματήσει την επιθυμία των υπόλοιπων Μυροφόρων να πάνε στο μνήμα, οι οποίες είτε δεν έμαθαν για την Ανάσταση του Χριστού, είτε το έμαθαν και δεν το πίστεψαν. Επίσης, η Μαρία η Μαγδαληνή γνώριζε τον δρόμο, για αυτό πήγε μαζί τους για να τις καθοδηγήσει. Όταν είδαν τον Άγγελο οι Μυροφόρες τρόμαξαν κι ο Άγγελος τους ζήτησε να μην φοβούνται, γιατί άλλοι είναι αυτοί που πρέπει να φοβηθούν κι αυτοί είναι οι Ιουδαίοι. Δεν τους ρώτησε αν ζητούν τον νεκρό, αλλά τον σταυρωμένο, διότι ο Χριστός είχε ήδη αναστηθεί. Την πέτρα δεν την μετακίνησε για να βοηθήσει τον Χριστό να αναστηθεί, γιατί είχε αναστηθεί νωρίτερα. Την μετακίνησε για να δουν οι Μυροφόρες τον τάφο άδειο και να πιστέψουν στην Ανάσταση. Αν και ο Πέτρος ήταν ένας από τους μαθητές, ο Άγγελος τον κατονόμασε, για να αντιληφθεί ότι τον συγχώρησε για το λάθος που διέπραξε και αρνήθηκε τον Χριστό. Μπορεί εύκολα κανείς να συμπεράνει πως κάθε Ευαγγελιστής έγραψε κι από μία διαφορετική επίσκεψη των Μυροφόρων στο μνήμα, καθώς αποδεικνύεται από τις διαφορετικές χρονικές στιγμές και από τα ονόματα των γυναικών. Στο τέλος του λόγου του ο Δαμασκηνός παροτρύνει τους Χριστιανούς να υμνήσουν και να δοξάσουν το θαύμα της Αναστάσεως, διότι ο Κύριος για την σωτηρία των ανθρώπων σαρκώθηκε, πείνασε, δίψασε, υβρίστηκε, καταδικάστηκε, σταυρώθηκε κι ετάφη. Τους εφιστά την προσοχή να μην γίνουν με τις πράξεις τους εχθροί του Ιησού όπως οι Ιουδαίοι, να μην προσβάλλουν την αξιοπρέπεια των φτωχών και να μην τους περιφρονούν, διότι θα είναι σαν να τα κάνουν στον ίδιο τον Χριστό. Έτσι, ο Χριστός δεν δοξάζεται και τιμάται μόνο με τα λόγια, αλλά και με

78 τις πράξεις καθώς ο ίδιος ορίζει πως 194, «Ἐν τούτῳ ἐδοξάσθη ὁ πατήρ μου, ἵνα καρπὸν πολὺν φέρητε, καὶ γενήσεσθε ἐμοὶ μαθηταί» 195. γ. Λόγος πεζῇ φράσει εἰς τὴν Κυριακὴν τοῦ Παραλύτου. (Λόγος Λ ) Ο Δαμασκηνός Στουδίτης ορίζει στην αρχή του λόγου του, πως όπως οι σωματικές ασθένειες θεραπεύονται με διάφορους τρόπους, το ίδιο ισχύει και για τις ψυχικές ασθένειες. Για παράδειγμα, η πλεονεξία θεραπεύεται με την ελεημοσύνη, η υπερηφάνεια με την ταπείνωση, η έχθρα με την αγάπη. Δηλαδή, όλες οι αμαρτίες γιατρεύονται με τα αντίθετα τους κι ονομάζονται ασθένειες, επειδή δεν ασθενούν μόνο την ψυχή, αλλά και το σώμα. Στον συγκεκριμένο λόγο, ο Δαμασκηνός αφηγείται και αναλύει σύμφωνα με το Ευαγγέλιο του Ιωάννη, την θεραπεία του παραλύτου στην Βηθεσδά. Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης γράφει πως, «Μετὰ ταῦτα ἦν ἡ ἑορτὴ τῶν Ιουδαίων, καὶ ἀνέβη ὁ Ιησοῦς εἰς Ιεροσόλυμα. Ἔστι δὲ ἐν τοῖς Ιεροσολύμοις ἐπὶ τῇ προβατικῇ κολυμβήθρα, ἡ ἐπιλεγομένη Εβραῑστὶ Βηθεσδά, πέντε στοὰς ἔχουσα. Ἐν ταύταις κατέκειτο πλῆθος πολὺ τῶν ἀσθενούντων, τυφλῶν, χωλῶν, ξηρῶν, ἐκδεχομένων τὴν τοῦ ὕδατος κίνησιν» 196. Στο παραπάνω απόσπασμα, ο Δαμασκηνός βρίσκει εφτά ζητήματα που γεννιούνται μέσα από αυτό και παραθέτει τις απαντήσεις τους. Το πρώτο αφορά στην χρονική περίοδο που συνέβη το γεγονός και η απάντηση είναι, ότι ανέβηκε ο Ιησούς στα Ιεροσόλυμα, όταν οι Ιουδαίοι γιόρταζαν την Πεντηκοστή, λίγες ημέρες μετά την θεραπεία του γιου του Βασιλικού στην Καπερναούμ. Το δεύτερο ζήτημα αφορά στον λόγο που ο Ευαγγελιστής αναφέρει πως ο Ιησούς ανέβηκε την Ιερουσαλήμ. 194 Ιώ. 15,8 195 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ ένθ ανωτ., Λόγος ΚΘ σσ Ιώ. 5,

79 Χρησιμοποιεί την λέξη, ανέβηκε, διότι η Ιερουσαλήμ είναι προς τα ανατολικά σε υψηλό σημείο της γης. Στο ερώτημα τι σημαίνει προβατική, ο Δαμασκηνός δίνει δυο υποθετικές απαντήσεις. Είτε όποιος πρόβαινε να μπει μέσα γιατρευόταν, είτε επειδή καθάριζαν στον τόπο εκείνο τα εντόσθια των προβάτων μετά από θυσία. Το τέταρτο ζήτημα αφορά στην ταυτότητα αυτού που έχτισε την δεξαμενή και είναι ο σοφός Σολομών ο οποίος την έφτιαξε για να ξεπλένονται εκεί οι κοιλιές των προβάτων. Στην ερώτηση γιατί υπήρχαν πέντε στοές και πέντε σωληνάρια, ο Δαμασκηνός απαντά πως η κολυμβήθρα εκείνη προεικόνιζε το Βάπτισμα κι όπως το Άγιο Βάπτισμα εμφανίστηκε σε πέντε χιλιάδες πεντακόσια πενήντα χρόνια έτσι και η κολυμβήθρα είχε πέντε στοές και πέντε σωληνάρια. Επίσης όσοι ήθελαν να εισέλθουν στην Βηθεσδά για να προσευχηθούν έπρεπε πρώτα να καθαρίσουν τις πέντε αισθήσεις του κορμιού τους και της ψυχής τους, δηλαδή τον νου, την διάνοια, την δόξα, την φαντασία και την αίσθηση. Την απάντηση στο ερώτημα για ποιο λόγο κείτονταν εκεί οι άρρωστοι, την δίνει ο ίδιος ο Ευαγγελιστής στην συνέχεια του Ευαγγελίου του, ο οποίος λέει, «ἄγγελος γὰρ κατὰ καιρὸν κατέβαινεν ἐν τῇ κολυμβήθρᾳ, καὶ ἐταράσσετο τὸ ὕδωρ ὁ οὖν πρῶτος ἐμβὰς μετὰ τὴν ταραχὴν τοῦ ὕδατος ὑγιὴς ἐγίνετο ᾧ δήποτε κατείχετο νοσήματι» 197. Αυτό το θαύμα που γιάτρευε τους αρρώστους σωματικά, αποτελούσε την προεικόνιση του Αγίου Βαπτίσματος που γιατρεύει τους ασθενημένους στην ψυχή. Στο έβδομο και τελευταίο ζήτημα που αφορά στο ερώτημα, γιατί αναφέρει μόνο τρεις ασθένειες ο Ιωάννης, ο Δαμασκηνός απαντάει λέγοντας πως αυτές οι τρεις περιβάλλουν όλο το σώμα, δηλαδή η τύφλωση το κεφάλι, η παραλυσία την μέση και η αναπηρία τα πόδια Ιώ. 5,4 198 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Λ, σσ

80 Στην συνέχεια του Ευαγγελίου αναφέρεται πώς, «ἦν δέ τις ἄνθρωπος ἐκεῖ τριάκοντα καὶ ὀκτὼ ἔτη ἔχων ἐν τῇ ἀσθενείᾳ αὐτοῦ τοῦτον ἰδὼν ὁ Ιησοῦς κατακείμενον, καὶ γνοὺς ὅτι πολὺν ἤδη χρόνον ἔχει, λέγει αὐτῷ θέλεις ὑγιὴς γενέσθαι; Ἀπεκρίθη αὐτῷ ὁ ἀσθενῶν Κύριε, ἄνθρωπον οὐκ ἔχω, ἵνα ὅταν ταραχθῇ τὸ ὕδωρ, βάλῃ με εἰς τὴν κολυμβήθραν ἐν ᾧ δὲ ἔρχομαι ἐγώ, ἄλλος πρὸ ἐμοῦ καταβαίνει» 199. Δύο νέα ζητήματα δημιουργούνται σε αυτό το απόσπασμα και το πρώτο είναι, γιατί πήγε ο Χριστός στον συγκεκριμένο άρρωστο κι όχι σε κάποιον άλλον. Για δύο λόγους πήγε σε αυτόν κι ο πρώτος είναι επειδή ήταν ο μοναδικός από όλους που ήταν άρρωστος τόσα πολλά χρόνια κι επίσης ήθελε ο Χριστός να δείξει ότι μπορεί να θεραπεύσει μακροχρόνιες παθήσεις. Δεύτερον, όλοι οι άρρωστοι είχαν κοντά τους ανθρώπους να τους υπηρετούν και να τους βάζουν στην κολυμβήθρα, ενώ ο παράλυτος ήταν μόνος του και δεν είχε κανέναν. Το δεύτερο ερώτημα είναι, γιατί ο Χριστός ρωτάει τον άρρωστο αν θέλει να γιατρευτεί. Ο Χριστός γνώριζε ότι ο παράλυτος ήθελε να θεραπευτεί, όμως πάντα ρωτούσε όταν επρόκειτο να κάνει θαύμα, αυτόν που επιθυμούσε να γιατρευτεί. Επίσης ο Χριστός μιλούσε για την ψυχική γιατρειά του παραλύτου. Ο Χριστός είδε την πολύχρονη υπομονή του αρρώστου, ο οποίος ήλπιζε στην θεραπεία και για αυτό αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για όλους αυτούς που όταν αρρωσταίνουν και πηγαίνουν στην Εκκλησιά παρακαλώντας τους Αγίους να τους γιατρέψουν, αν δεν γίνουν καλά βλασφημούν τον Θεό. Πρέπει να αντιληφθούν πως ο Θεός όποιον αγαπά, τον παιδεύει στην πρόσκαιρη ζωή για να σωθεί η ψυχή του. Αυτό ορίζει και ο σοφός Σολομών, «Υἱὲ μὴ ὀλιγώρει παιδείας Κυρίου, μὴ δὲ ἐλκύου ὑπ αὐτοῦ ἐλεγχόμενος ὂν γὰρ ἀγαπᾷ Κύριος παιδεύσει, μαστιγοῖ δὲ πάντα υἱὸν, ὂν 199 Ιώ. 5,

81 παραδέχεται» 200. Κι ο Απόστολος Παύλος γράφει, «παραδοῦναι τὸν τοιοῦτον τῷ σατανᾶ εἰς ὄλεθρον τῆς σαρκός, ἵνα τὸ πνεῦμα σωθῇ ἐν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ Κυρίου Ιησοῦ» 201. Για αυτό ο Δαμασκηνός νουθετεί τους πιστούς να υπομένουν τις ασθένειες, μέχρι να δει ο Θεός την αληθινή τους υπομονή για να τους γιατρέψει. Ο παράλυτος λέει στον Ιησού ότι είναι μόνος του, διότι όσο ήταν πλούσιος και υγιής είχε πολλούς φίλους. Όταν όμως αρρώστησε κι έχασε τα χρήματα του για την θεραπεία της ασθένειας, κανείς δεν ήταν δίπλα του να του συμπαρασταθεί και να τον βοηθήσει 202. Ο Δαμασκηνός συνεχίζει την αφήγηση του Ευαγγελίου κι αναφέρει ότι, «λέγει αὐτῷ ὁ Ιησοῦς ἔγειρε, ἆρον τὸν κράβαττόν σου καὶ περιπάτει. Καὶ εὐθέως ἐγένετο ὑγιὴς ὁ ἄνθρωπος καὶ ἦρε τὰν κράβαττον αὐτοῦ καὶ περιεπάτει. Ἦν δὲ σάββατον ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ. Ἔλεγον οὖν οἱ Ιουδαῖοι τῷ τεθεραπευμένῳ σάββατόν ἐστιν οὐκ ἔξεστί σοι ἄραι τὸν κράββατον. Ἀπεκρίθη αὐτοῖς ὁ ποιήσας με ὑγιῆ, ἐκεῖνός μοι εἶπεν ἆρον τὸν κράβαττόν σου καὶ περιπάτει» 203. Ο Χριστός όχι μόνο τον γιάτρεψε από την αρρώστια του, αλλά του έδωσε δύναμη να σηκώσει το κρεβάτι του και να περπατήσει με αυτό στον ώμο του. Οι Ιουδαίοι τον μάλωναν, επειδή ήταν Σάββατο και την συγκεκριμένη ημέρα, σύμφωνα με τον νόμο του Μωϋσή, απαγορεύονταν η οποιαδήποτε εργασία γιατί ήταν αργία. Όμως ο παράλυτος υπάκουσε τον Χριστό, διότι κατάλαβε πως ο ορισμός του Χριστού ήταν μεγαλύτερος από τον νόμο του Μωϋσή. Ο Ιωάννης στην συνέχεια του Ευαγγελίου λέει, «ἠρώτησαν οὖν αὐτόν τίς ἐστιν ὁ ἄνθρωπος ὁ εἰπών σοι, ἆρον τὸν κράβαττόν σου καί περιπάτει; Ὁ δὲ ἰαθείς οὐκ ᾔδει τίς ἐστιν ὁ γὰρ Ιησοῦς ἐξένευσεν ὄχλου 200 Πρμ. 3, Κορ.Α 5,5 202 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Λ, σσ Ιώ. 5,

82 ὄντος ἐν τῷ τόπῳ» 204. Δυο ζητήματα υπάρχουν σε αυτό το απόσπασμα και το πρώτο αφορά για το ποιος ήταν ο λόγος που ενδιαφερόταν να μάθουν για τον άνθρωπο που έκανε το θαύμα. Η απάντηση είναι ότι ίσως είχαν δικούς του ανθρώπους, οι οποίοι ήταν ασθενείς και τον έψαχναν για να τους γιατρέψει, ή μπορεί να τον ρώτησαν με το αίσθημα της ειρωνείας διότι ήταν Σάββατο και αναρωτιόντουσαν, τι άνθρωπος ήταν αυτός που έδωσε την εντολή να σηκώσει το κρεβάτι του. Το δεύτερο ζήτημα που παραθέτει και αναλύει ο Δαμασκηνός είναι για ποιο λόγο έφυγε από εκεί ο Χριστός. Με αυτήν την κίνηση, ο Ιησούς θέλει να διδάξει στους Χριστιανούς πως ότι καλό κι αν κάνουν να μην υπερηφανεύονται για αυτό, αποζητώντας την τιμή και την δόξα των συνανθρώπων τους, γιατί ο ίδιος ορίζει πως, «οὕτω καὶ ὑμεῖς, ὅταν ποιήσητε πάντα τὰ διαταχθέντα ὑμῖν, λέγετε ὅτι δοῦλοι ἀχρεῖοί ἐσμεν, ὅτι ὃ ὠφείλομεν ποιῆσαι πεποιήκαμεν» 205. Παρακάτω το Ευαγγέλιο αναφέρει πως, «μετὰ ταῦτα εὑρίσκει αὐτὸν ὁ Ιησοῦς ἐν τῷ ἱερῷ καί εἶπεν αὐτῶ ἴδε ὑγιὴς γέγονας μηκέτι ἁμάρτανε, ἵνα μὴ χεῖρόν σοί τι γένηται. Ἀπῆλθεν ὁ ἄνθρωπος καὶ ἀνήγγειλε τοῖς Ιουδαίοις ὅτι Ιησοῦς ἐστιν ὁ ποιήσας αὐτὸν ὑγιῆ» 206. Αυτός ο άνθρωπος το πρώτο πράγμα που έκανε, αμέσως μετά την γιατρειά του, ήταν να πάει στην Εκκλησία να δοξάσει τον Θεό κι όχι να πέσει στα αμαρτήματα του κορμιού. Με ένα μόνο θαύμα του Χριστού έτρεξε στην Εκκλησία για να ευχαριστήσει τον Θεό, σε αντίθεση με τους Χριστιανούς που αν και βλέπουν καθημερινά τόσες αγαθοεργίες του Θεού, αυτοί τον δυσαρεστούν με τις πράξεις τους. Ακόμη, όλα όσα έχουν, τους τα έχει χαρίσει ο Θεός κι αντί να τον ευχαριστούν, τον βλασφημούν 204 Ιώ. 5, Λκ. 17, Ιώ. 5,

83 και τον ατιμάζουν. Ο Χριστός συμβούλεψε τον παράλυτο να μην αμαρτάνει, διότι οι αμαρτίες αποτελούν τις αιτίες των ασθενειών 207. Ο παράλυτος για δυο λόγους φανέρωσε στους Ιουδαίους το όνομα του Χριστού. Πρώτον γιατί τον ρώτησαν και δεύτερον για να αναδείξει αυτόν που τον ευεργέτησε. Ακόμη, υπάρχουν άλλα δυο ζητήματα που χρήζουν επίλυσης και στο πρώτο τίθεται το ερώτημα, για ποιο λόγο ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, αφηγείται στο Ευαγγέλιο του πρώτα το θαύμα της Σαμαρείτιδος και μετά του Παραλύτου, αφού οι Πατέρες τις Εκκλησίας που θέσπισαν τις εορτές διηγούνται πρώτα του Παραλύτου κι έπειτα της Σαμαρείτιδος. Οι Πατέρες αποφάσισαν να διαβάζονται τα θαύματα του Κυρίου, μέσα από το Ευαγγέλιο του Ιωάννη κατά την χρονική περίοδο της Κυριακής του Θωμά μέχρι την Πεντηκοστή. Επίσης, έκριναν σωστό, να βάλουν τις εορτές με εναλλαγή κατά διαδοχή, δηλαδή, την μια Κυριακή να αναγιγνώσκονται τα ανδραγαθήματα των ανδρών για να παροτρυνθούν οι άνδρες προς τις ευεργεσίες και την επόμενη, να διαβάζονται οι πράξεις των γυναικών για να αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση για τις γυναίκες. Έτσι, επειδή ο άνδρας θεωρείται τιμιότερος, η πρώτη Κυριακή είναι αφιερωμένη στον Θωμά, η δεύτερη στις Μυροφόρες, η τρίτη στον Παράλυτο, η τέταρτη στην Αγία Φωτεινή την Σαμαρείτιδα και η πέμπτη στον τυφλό. Στο δεύτερο ζήτημα δημιουργείται το ερώτημα, αν ο Παράλυτος που γράφει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης είναι ο ίδιος που διηγούνται οι υπόλοιποι τρεις Ευαγγελιστές, ή διαφορετικός 208. Αναγιγνώσκοντας κανείς τις τρείς περικοπές αντιλαμβάνεται αμέσως πως μιλούν για 207 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Λ σσ Μτθ. 4,18-22, Μρκ. 1,16-20, Λκ. 5,

84 κάποιον άλλο παράλυτο, που δεν έχει καμιά σχέση με τον παράλυτο που γράφει ο Ιωάννης 209. Στον επίλογο του λόγου του ο Δαμασκηνός, αναφέρει στους πιστούς πως για να γίνουν αρεστοί στον Θεό και άξιοι της βασιλείας των ουρανών, πρέπει πρώτα να μετανοήσουν για τις αμαρτίες τους και να πάψουν να αμαρτάνουν. Ο Θεός δεν εξαναγκάζει κανέναν άνθρωπο να τηρήσει τις εντολές του, απλώς επιθυμεί να γίνεται η μεγαλύτερη δυνατή προσπάθεια από τον καθένα. Για παράδειγμα, αν κάποιος δεν δύναται να βοηθήσει τον φτωχό, δεν χρειάζεται να τον αδικεί και να τον συκοφαντεί, όπως επίσης αν δεν δύναται να δοξάσει τον Θεό, ας μην βρίζει τον συνάνθρωπο του. Αν δεν μπορεί να πηγαίνει κάθε μέρα στην Εκκλησία, ας μην πηγαίνει σε χορούς και άπρεπα παιχνίδια. Κι αν επιθυμεί να ξοδεύει χρήματα, ας τα μοιράσει στους φτωχούς που τα έχουν ανάγκη κι ο Θεός θα του το ανταποδώσει. Αυτό ορίζει ο Σοφός Σολομών, «Ὁ ἐλεῶν πτωχόν, δανείζει Θεῷ κατὰ δὲ τὸ δόμα αὐτοῦ ἀνταποδώσει αὐτῷ» 210. Αν δεν δύναται να νηστέψει, ας μην πέσει στην πολυφαγία και οινοποσία, κι αν δεν μπορεί να δώσει όλη του την περιουσία για ελεημοσύνη, ας δώσει όσα μπορεί. Αν δεν έχει την δύναμη να αντέξει τα βάσανα που υπέστησαν οι Μάρτυρες για την αγάπη του Θεού, ας μην τον αρνείται με τις πράξεις του. Ο Θεός ως καρδιογνώστης, αναγνωρίζει τα έργα του καθενός από εμάς και ανάλογα θα μας ανταμείψει. Είτε θα γίνουμε άξιοι της βασιλείας των ουρανών, είτε θα γνωρίσουμε την αιώνια κόλαση Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Λ, σσ Πρμ. 19, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Λ σσ

85 δ. Λόγος κοινῇ γλώσσῃ εὶς τὴν Κυριακὴν τῆς Σαμαρείτιδος. (Λόγος ΛΑ ) Ο Δαμασκηνός αρχίζει απευθείας τον λόγο του, με την αφήγηση του αποσπάσματος του Ευαγγελίου που αφορά την Αγία Φωτεινή την Σαμαρείτιδα. Λέει λοιπόν, πως «Εδει δὲ αὐτὸν διέρχεσθαι διὰ τῆς Σαμαρείας. Ἔρχεται οὖν εἰς πόλιν τῆς Σαμαρείας λεγομένην Συχάρ, πλησίον τοῦ χωρίου ὃ ἔδωκεν Ιακὼβ Ιωσὴφ τῷ υἱῷ αὐτοῦ ἦν δὲ ἐκεῖ πηγὴ τοῦ Ιακώβ» 212. Ο Δαμασκηνός αναφέρει πως επειδή έβλεπαν οι Φαρισαίοι πως ο Ιησούς αποκτούσε όλο και περισσότερους οπαδούς, οι οποίοι βαφτίζονταν στο όνομα του, αποφάσισαν να τον σκοτώσουν. Για αυτό τον λόγο ο Ιησούς έφυγε από την Ιερουσαλήμ και πορευμένος προς την Γαλιλαία, πέρασε από την συγκεκριμένη πόλη. Έπειτα ο Δαμασκηνός, πληροφορεί τους πιστούς για το πηγάδι του Ιακώβ. Αναφέρει πως ο Ιακώβ είχε δώδεκα γιους και μια κόρη. Αυτήν την κόρη, ονόματι Δείνα, ο Συχέμ, ο γιος του βασιλιά Εμμώρ, την μόλυνε και θέλησε να την κάνει γυναίκα του. Μαθαίνοντας τι συνέβη ο Ιακώβ και οι γιοι του στεναχωρήθηκαν πολύ και θέλησαν να πάρουν εκδίκηση. Τότε τους επισκέφτηκε ο Εμμώρ, με σκοπό να τους ζητήσει να δώσουν την Δείνα στον γιο του και να την κάνει γυναίκα του. Επίσης τους πρότεινε να έρθουν όλοι, μαζί με τα κοπάδια τους και να μείνουν στο βασίλειο του. Οι δυο από τους δώδεκα γιους, Συμεών και Λευΐ, του είπαν πως για να δώσουν την αδερφή τους, έπρεπε πρώτα να κάνουν όλοι στο παλάτι περιτομή. Το αίτημα τους έγινε τελικά δεκτό και την τρίτη ημέρα, μπήκαν τα δυο αδέρφια κρυφά μέσα στο κάστρο, σκοτώνοντας τον Εμμώρ, τον Συχέμ καθώς και όλους τους άντρες. Τις δε γυναίκες και τα ζώα, τα κληρονόμησαν αυτοί και όλο τους το γένος. Σε εκείνη την περιοχή, προς 212 Ιώ. 4,

86 ανάμνηση της κληρονομιάς, έφτιαξε ο Ιακώβ ένα πηγάδι. Τον δε τόπο εκείνο, τον χάρισε στον αγαπημένο του γιο Ιωσήφ 213. Συνεχίζει την αφήγηση και λέει πως, «Ὁ οὖν Ιησοῦς κεκοπιακὼς ἐκ τῆς ὁδοιπορίας ἐκαθέζετο οὕτως ἐπὶ τῇ πηγῇ ὧρα ἦν ὡσεὶ ἕκτη. Ἔρχεται γυνὴ ἐκ τῆς Σαμαρείας ἀντλῆσαι ὕδωρ. λέγει αὐτῇ ὁ Ιησοῦς δός μοι πιεῖν. Οἱ γὰρ μαθηταὶ αὐτοῦ ἀπεληλύθεισαν εἰς τὴν πόλιν ἵνα τροφὰς ἀγοράσωσι» 214. Εξαιτίας της διπλής του φύσης, ο Χριστός εκτός από αληθινός Θεός, ήταν και τέλειος άνθρωπος. Για αυτό, όπως όλοι οι άνθρωποι, πεινούσε, διψούσε κι όταν περπατούσε κουραζόταν. Για την επιλογή του τόπου, ο Δαμασκηνός παρομοιάζει τον Χριστό με τους ψαράδες. Όπως δηλαδή οι ψαράδες πηγαίνουν και κάθονται σε μέρη που έχει ψάρια, έτσι κι ο Χριστός σαν κυνηγός των ανθρώπινων ψυχών, επέλεξε τον τόπο που θα ερχόταν η Σαμαρείτιδα. Ο Χριστός γνώριζε ότι η Σαμαρείτιδα θα ερχόταν στο πηγάδι κατά την μεσημβρινή ώρα, διότι η γυναίκα ήταν φτωχή και δούλευε όλη μέρα για να έχει τροφή. Έτσι, μόνο το μεσημέρι που όλοι ξεκουράζονταν είχε ελεύθερο χρόνο για να πάει να γεμίσει την στάμνα της με νερό. Ο λόγος που έστειλε τους μαθητές στην πόλη για να φέρουν τρόφιμα, είναι γιατί ήξερε πως αν έβλεπε η Σαμαρείτιδα τους μαθητές, θα ντρεπόταν να προσέλθει στο πηγάδι κι έτσι δεν θα πραγματοποιούνταν η συνάντηση. Η έννοια της φράσης, «Δώσε μου να πιω», σημαίνει πως ο Χριστός δεν της ζήτησε το αισθητό νερό, αλλά την ψυχική της σωτηρία. Τότε η γυναίκα του αποκρίθηκε, «Λέγει οὖν αὐτῷ ἡ γυνὴ ἡ Σαμαρεῖτις πῶς σὺ Ιουδαῖος ὢν παρ ἐμοῦ πιεῖν αἰτεῖς, οὔσης γυναικὸς Σαμαρείτιδος; οὐ γὰρ συγχρῶνται Ιουδαῖοι Σαμαρείταις» 215. Η 213 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΑ, σσ Ιώ. 4, Ιώ. 4,9-86 -

87 Σαμαρείτιδα κατάλαβε ότι ο Χριστός είναι Ιουδαίος από την φωνή και την ενδυμασία. Οι Ιουδαίοι μισούσαν τους Σαμαρείτες και τους θεωρούσαν μισούς Εβραίους γιατί οι Σαμαρείτες αποδέχονταν μόνο την Πεντάτευχο, δηλαδή την Γένεση, την Έξοδο, τους Αριθμούς, το Λευιτικό και το Δευτερονόμιο. Ο Χριστός της απάντησε, «ἀπεκρίθη Ιησοῦς καὶ εἶπεν αὐτῇ εἰ ᾔδεις τὴν δωρεὰν τοῦ Θεοῦ, καὶ τίς ἐστιν ὁ λέγων σοι, δός μοι πιεῖν, σὺ ἂν ᾔτησας αὐτόν, καὶ ἔδωκεν ἄν σοι ὕδωρ ζῶν. Λέγει αὐτῷ ἡ γυνή Κύριε, οὔτε ἄντλημα ἔχεις, καὶ τὸ φρέαρ ἐστὶ βαθύ πόθεν οὖν ἔχεις τὸ ὕδωρ τὸ ζῶν; Μὴ σὺ μείζων εἶ τοῦ πατρὸς ἡμῶν Ιακώβ, ὃς ἔδωκεν ἡμῖν τὸ φρέαρ, καὶ αὐτὸς ἐξ αὐτοῦ ἔπιε καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ καὶ τὰ θρέμματα αὐτοῦ» 216 ; Το ζωντανό νερό έχει δύο έννοιες, αυτό που τρέχει συνεχώς και δεν σταματάει ποτέ κι αυτό που είναι παγωμένο και δροσίζει τον άνθρωπο όταν το πίνει. Όμως ο Χριστός, για καμία από τις δυο έννοιες δεν μιλάει διότι νερό ονομάζει το Άγιο Πνεύμα, που καθαρίζει τις ψυχές των ανθρώπων. Η Σαμαρείτιδα κατάλαβε ότι ο Χριστός μιλάει για το παγωμένο νερό, για αυτό και τον ρωτάει πως θα πάρει το νερό χωρίς κουβά. Ακόμη τον ρωτάει μήπως είναι μεγαλύτερος από τον Ιακώβ, διότι ο Ιακώβ έσκαψε για να βρει το ζωντανό νερό, ενώ ο Χριστός υποστηρίζει ότι το έχει μαζί του. Ο Ευαγγελιστής συνεχίζει και δίνει την απάντηση του Χριστού στην γυναίκα, «Ἀπεκρίθη Ιησοῦς καὶ εἶπεν αὐτῇ πᾶς ὁ πίνων ἐκ τοῦ ὕδατος τούτου διψήσει πάλιν ὃς δ ἂν πίῃ ἐκ τοῦ ὕδατος οὗ ἐγὼ δώσω αὐτῷ, οὐ μὴ διψήσῃ εἰς τὸν αἰῶνα, ἀλλὰ τὸ ὕδωρ ὃ δώσω αὐτῷ, γενήσεται ἐν αὐτῷ πηγὴ ὕδατος ἁλλομένου εἰς ζωὴν αἰώνιον. Λέγει πρὸς αὐτὸν ἡ γυνή Κύριε, δός μοι τοῦτο τὸ ὕδωρ, ἵνα μὴ διψῶ μηδὲ ἔρχωμαι ἐνθάδε 216 Ιώ. 4,

88 ἀντλεῖν». 217 Ο Χριστός δεν μπήκε στην διαδικασία να συγκρίνει τον εαυτό του με τον Ιακώβ και να πει ότι είναι ο Θεός, για να μην πει η Σαμαρείτιδα ότι βλασφημεί και φύγει. Συγκρίνει όμως το νερό του Ιακώβ με το δικό του λέγοντας πως το με πρώτο ο άνθρωπος νιώθει την αίσθηση της δίψας μετά από λίγο, ενώ όποιος πιεί από το νερό που θα του δώσει ο Χριστός δεν θα διψάσει ποτέ, επειδή χαρίζει ψυχική ωφέλεια στον άνθρωπο 218. «Λέγει αὐτῇ ὁ Ιησοῦς ὕπαγε φώνησον τὸν ἄνδρα σου καὶ ἐλθὲ ἐνθάδε. Ἀπεκρίθη ἡ γυνὴ καὶ εἶπεν οὐκ ἔχω ἄνδρα. λέγει αὐτῇ ὁ Ιησοῦς καλῶς εἶπας ὅτι ἄνδρα οὐκ ἔχω πέντε γὰρ ἄνδρας ἔσχες, καὶ νῦν ὃν ἔχεις οὐκ ἔστι σου ἀνήρ» 219. Ο Χριστός ως καρδιογνώστης γνώριζε ότι η γυναίκα ήταν πόρνη στα κρυφά κι ότι δεν είχε άνδρα σύμφωνα με τους νόμους. Σκοπός του Χριστού ήταν να φανερώσει την ταυτότητα του, για αυτό και η Σαμαρείτιδα το αντιλήφθηκε και του απάντησε με ειλικρίνεια. Ο Δαμασκηνός δίνει κι άλλες δυο εξηγήσεις. Στην πρώτη, ο Χριστός ορίζει πως οι πέντε άνδρες είναι η Πεντάτευχος, που αυτήν αναγνώριζαν οι Σαμαρείτες κι έκτος άνδρας είναι το Ευαγγέλιο που μέχρι τότε δεν είχαν αποκτήσει. Στην δεύτερη εξήγηση, ο Χριστός μιλάει για τους πέντε νόμους, δηλαδή πρώτον για την εντολή που έδωσε ο Θεός στον Αδάμ να μην φάει από το ξύλο της γνώσης, δεύτερον η κατάρα που του έδωσε κατά την έξοδο του από τον Παράδεισο, τρίτον η οδηγία που έδωσε στον Νώε ποια ζώα έπρεπε να τρώει και ποια όχι, τέταρτον η εντολή που έδωσε στον Αβραάμ για την περιτομή και πέμπτον ο νόμος που παρέδωσε ο Μωϋσής στους Εβραίους. Ο έκτος νόμος είναι το Ευαγγέλιο του Χριστού που δεν το είχαν αποκτήσει ακόμη. 217 Ιώ. 4, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΑ, σσ Ιώ. 4,

89 Στην συνέχεια, η Σαμαρείτιδα του λέει, «Τοῦτο ἀληθὲς εἴρηκας. λέγει αὐτῷ ἡ γυνή Κύριε, θεωρῶ ὅτι προφήτης εἶ σύ. Οἱ πατέρες ἡμῶν ἐν τῷ ὄρει τούτῳ προσεκύνησαν καὶ ὑμεῖς λέγετε ὅτι ἐν Ιεροσολύμοις ἐστὶν ὁ τόπος ὅπου δεῖ προσκυνεῖν. Λέγει αὐτῇ ὁ Ιησοῦς γύναι, πίστευσόν μοι ὅτι ἔρχεται ὥρα ὅτε οὔτε ἐν τῷ ὄρει τούτῳ οὔτε ἐν Ιεροσολύμοις προσκυνήσετε τῷ πατρί. Ὑμεῖς προσκυνεῖτε ὃ οὐκ οἴδατε, ἡμεῖς προσκυνοῦμεν ὃ οἴδαμεν ὅτι ἡ σωτηρία ἐκ τῶν Ιουδαίων ἐστίν. Ἀλλ ἔρχεται ὥρα, καὶ νῦν ἐστιν, ὅτε οἱ ἀληθινοὶ προσκυνηταὶ προσκυνήσουσι τῷ πατρὶ ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ καὶ γὰρ ὁ πατὴρ τοιούτους ζητεῖ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτόν. Πνεῦμα ὁ Θεός, καὶ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν» 220. Δημιουργήθηκε η απορία στην Σαμαρείτιδα για το ποιος τόπος είναι καλύτερος για προσκύνηση. Ο Χριστός δεν της απάντησε ότι οι Ιουδαίοι προσκυνούν καλύτερα για να μην δείξει ότι υπερηφανεύεται, ούτε ότι είναι σωστοί οι Σαμαρείτες για να μην γίνει ψεύτης. Αυτό που της είπε είναι ότι φτάνει η ώρα που σε κανέναν από τους δυο τόπους δεν θα προσκυνούν τον Θεό, γιατί ο Θεός προσκυνείται παντού με καθαρό νου και καρδιά, χωρίς θυσίες ζώων. «Λέγει αὐτῷ ἡ γυνή οἶδα ὅτι Μεσσίας ἔρχεται ὁ λεγόμενος Χριστός ὅταν ἔλθῃ ἐκεῖνος, ἀναγγελεῖ ἡμῖν πάντα. Λέγει αὐτῇ ὁ Ιησοῦς ἐγώ εἰμι ὁ λαλῶν σοι. Καὶ ἐπὶ τούτῳ ἦλθον οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ, καὶ ἐθαύμασαν ὅτι μετὰ γυναικὸς ἐλάλει οὐδεὶς μέντοι εἶπε, τί ζητεῖς ἢ τί λαλεῖς μετ αὐτῆς» 221 ; Δυο ερωτήματα δημιουργούνται στο παραπάνω απόσπασμα και το πρώτο είναι από πού γνώριζε η Σαμαρείτιδα ότι μέλλει να έρθει ο Μεσσίας, ενώ το δεύτερο αφορά στην έννοια του Μεσσία. Αν και εκείνη την εποχή οι γυναίκες δεν γνώριζαν τι σημαίνει Εκκλησία, η Σαμαρείτιδα και στην Εκκλησία πήγαινε και γνώριζε ότι τα 220 Ιώ. 4, Ιώ. 4,

90 βιβλία έγραφαν για την έλευση του Μεσσία κι επίσης πως αυτός θα τους καθοδηγούσε στον ορθό τρόπο προσκύνησης και λατρείας του Θεού. Τότε ο Χριστός όταν άκουσε ότι η Σαμαρείτιδα ανέμενε τον Μεσσία, της φανερώθηκε λέγοντας της ότι αυτός είναι. Στο δεύτερο ζήτημα, η λέξη Μεσσίας σημαίνει αυτός που έχει αλειφθεί με λάδι, επειδή το ελαιόλαδο στα Εβραϊκά λέγεται Μεσά. Οι μαθητές απόρησαν, διότι τον Χριστό εκτός από την μητέρα του, δεν τον είχαν δει ξανά να συνομιλεί με άλλη γυναίκα 222. Ο Δαμασκηνός συνεχίζει την αφήγηση του Ευαγγελίου και παρουσιάζει την αντίδραση της γυναικάς η οποία, «Αφῆκεν οὖν τὴν ὑδρίαν αὐτῆς ἡ γυνὴ καὶ ἀπῆλθεν εἰς τὴν πόλιν, καὶ λέγει τοῖς ἀνθρώποις δεῦτε ἴδετε ἄνθρωπον ὃς εἶπέ μοι πάντα ὅσα ἐποίησα μήτι οὗτός ἐστιν ὁ Χριστός; Ἐξῆλθον οὖν ἐκ τῆς πόλεως καὶ ἤρχοντο πρὸς αὐτόν» 223. Η Σαμαρείτιδα για δυο λόγους πήγε στην πόλη, πρώτον γιατί ντράπηκε τους μαθητές που ήρθαν και δεύτερον για να πάει να πει στους άνδρες ότι συνάντησε κάποιον που λέει ότι είναι ο Μεσσίας, ο οποίος γνώριζε τις πράξεις της. Δεν τους είπε να πάνε να δουν τον Θεό, γιατί θα της έλεγαν ότι κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να τον δει, αλλά τους ζήτησε να πάνε να συναντήσουν τον άνθρωπο, για να δουν αν λέει αλήθεια. «Εν δὲ τῷ μεταξὺ ἠρώτων αὐτὸν οἱ μαθηταὶ λέγοντες ραββί, φάγε. Ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς ἐγὼ βρῶσιν ἔχω φαγεῖν, ἣν ὑμεῖς οὐκ οἴδατε. Ἔλεγον οὖν οἱ μαθηταὶ πρὸς ἀλλήλους μήτις ἤνεγκεν αὐτῷ φαγεῖν» 224 ; Οι μαθητές παρακαλούν τον Χριστό να φάει, κι ο Χριστός τους λέει ότι έφαγε, εννοώντας οτί χόρτασε με την σωτηρία της Σαμαρείτιδας. Μη 222 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΑ, σσ Ιώ. 4, Ιώ. 4,

91 καταλαβαίνοντας οι μαθητές, νόμιζαν ότι συνέβη στον Χριστό κάποιο θαύμα όπως τον Προφήτη Ηλία που τον τάιζε κόρακας. Τότε ο Χριστός τους εξηγεί, «Λέγει αὐτοῖς ὁ Ιησοῦς ἐμὸν βρῶμά ἐστιν ἵνα ποιῶ τὸ θέλημα τοῦ πέμψαντός με καί τελειώσω αὐτοῦ τὸ ἔργον. Οὐχ ὑμεῖς λέγετε ὅτι ἔτι τετράμηνός ἐστι καὶ ὁ θερισμὸς ἔρχεται; ἰδοὺ λέγω ὑμῖν, ἐπάρατε τοὺς ὀφθαλμοὺς ὑμῶν καὶ θεάσασθε τὰς χώρας, ὅτι λευκαί εἰσι πρὸς θερισμὸν ἤδη. Καὶ ὁ θερίζων μισθὸν λαμβάνει καὶ συνάγει καρπὸν εἰς ζωὴν αἰώνιον, ἵνα καὶ ὁ σπείρων ὁμοῦ χαίρῃ καὶ ὁ θερίζων. Ἐν γὰρ τούτῳ ὁ λόγος ἐστὶν ὁ ἀληθινός, ὅτι ἄλλος ἐστὶν ὁ σπείρων καὶ ἄλλος ὁ θερίζων. Ἐγὼ ἀπέστειλα ὑμᾶς θερίζειν ὃ οὐχ ὑμεῖς κεκοπιάκατε ἄλλοι κεκοπιάκασι, καὶ ὑμεῖς εἰς τὸν κόπον αὐτῶν εἰσεληλύθατε» 225. Το φαγητό του Χριστού είναι η σωτηρία των ανθρώπων, ενώ οι άνθρωποι είναι τα χωράφια, οι Προφήτες που έσπειραν τον θεϊκό νόμο είναι οι γεωργοί και οι Απόστολοι αποτελούν τους θεριστές που έχουν ως έργο να θερίσουν τις ψυχές των ανθρώπων και να τις μαζέψουν στην ουράνια βασιλεία 226. Ο Δαμασκηνός αναγιγνώσκει την τελευταία παράγραφο του κεφαλαίου του Ευαγγελίου και λέει ότι, «Εκ δὲ τῆς πόλεως ἐκείνης πολλοὶ ἐπίστευσαν εἰς αὐτὸν τῶν Σαμαρειτῶν διὰ τὸν λόγον τῆς γυναικός, μαρτυρούσης ὅτι εἶπέ μοι πάντα ὅσα ἐποίησα. ὡς οὖν ἦλθον πρὸς αὐτὸν οἱ Σαμαρεῖται, ἠρώτων αὐτὸν μεῖναι παρ αὐτοῖς καὶ ἔμεινεν ἐκεῖ δύο ἡμέρας. Καὶ πολλῷ πλείους ἐπίστευσαν διὰ τὸν λόγον αὐτοῦ, τῇ τε γυναικὶ ἔλεγον ὅτι οὐκέτι διὰ τὴν σὴν λαλιὰν πιστεύομεν αὐτοὶ γὰρ ἀκηκόαμεν, καὶ οἴδαμεν ὅτι οὗτός ἐστιν ἀληθῶς ὁ σωτὴρ τοῦ κόσμου ὁ Χριστός» 227. Εδώ μπορεί να καταλάβει κανείς την διαφορά των Ιουδαίων 225 Ιώ. 4, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΑ, σσ Ιώ. 4,

92 με τους Σαμαρείτες. Δηλαδή, αν και οι Ιουδαίοι άκουσαν πολλές φορές τα λόγια του Χριστού και είδαν τα θαύματα του, τον αποκαλούσαν ψεύτη. Ενώ οι Σαμαρείτες ήταν καλοπροαίρετοι και πολλοί από αυτούς τον πίστεψαν αμέσως. Βέβαια, το ίδιο ισχύει και με τους Χριστιανούς, οι οποίοι αν κι έχουν ακούσει πολλές φορές τα λόγια των Πατέρων, δεν υπακούν και πάντα βρίσκουν δικαιολογία να μην πάνε στην Εκκλησία. Ενώ οι Σαμαρείτες, με τα λόγια μιας γυναίκας, έτρεξαν κοντά στον Χριστό και πίστεψαν. Ο Δαμασκηνός ολοκληρώνει τον λόγο του αναφέροντας πως αν και οι Χριστιανοί βλέπουν καθημερινά τα θαύματα του Θεού, δεν πιστεύουν και δεν τηρούν τις εντολές του. Για αυτό, τους συμβουλεύει να μιμηθούν τους Σαμαρείτες και να γίνουν καλοπροαίρετοι για να τύχουν την βασιλεία των ουρανών 228. ε. Λόγος ἰδιωτικῇ φράσει εἰς τὴν Κυριακὴν τοῦ ἐκ γενετῆς Τυφλοῦ. (Λόγος ΛΒ ) Ο Δαμασκηνός αρχίζει τον λόγο του τονίζοντας ότι η αγάπη των γονέων προς τα τέκνα τους, είναι ανεκτίμητη και δεν συγκρίνεται με κανένα χρυσάφι ή οποιοδήποτε πολύτιμο λίθο γιατί δεν χάνεται ποτέ. Για το θέμα αυτό, παραθέτει κάποιους στίχους του σοφού Σολόμωντα, σύμφωνα με τους οποίους ορίζει τα εξής, «Ἄκουε υἱὲ παιδείαν πατρός σου, ἳνα σοφὸς γενῃ ἐπ ἐσχάτων σου» 229, ακόμη, «Υἱὸς σοφός εὐφραίνει πατέρα, ὁ δὲ ἄφρων, λυπεῖ μητέρα» 230. Έπειτα ο Δαμασκηνός διηγείται την ιστορία της θεραπείας του εκ γενετής τυφλού, μέσα από το Ευαγγέλιο του Ιωάννη. Ορίζει λοιπόν ο 228 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΑ, σσ Πρμ. 19, Πρμ. 15,

93 Ευαγγελιστής πως, «Καὶ παράγων εἶδεν ἄνθρωπον τυφλὸν ἐκ γενετῆς. Καὶ ἠρώτησαν αὐτὸν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ λέγοντες ῥαββί, τίς ἥμαρτεν, οὗτος ἢ οἱ γονεῖς αὐτοῦ, ἵνα τυφλὸς γεννηθῇ; Άπεκρίθη Ιησοῦς οὔτε οὗτος ἥμαρτεν οὕτε οἱ γονεῖς αὐτοῦ, ἀλλ ἵνα φανερωθῇ τὰ ἔργα τοῦ Θεοῦ ἐν αὐτῷ ἐμὲ δεῖ ἐργάζεσθαι τὰ ἔργα τοῦ πέμψαντός με ἕως ἡμέρα ἐστίν ἔρχεται νὺξ ὅτε οὐδεὶς δύναται ἐργάζεσθαι. Ὅταν ἐν τῷ κόσμῳ ὦ, φῶς εἰμι τοῦ κόσμου» 231. Οι μαθητές, εξαιτίας της αγραμματοσύνης τους, πίστευαν την θεωρία των Επικούρειων και του Πυθαγόρα, σύμφωνα με την οποία, οι ψυχές των ανθρώπων υπάρχουν σε έναν τόπο κι όταν δημιουργηθεί κάποιος άνθρωπος, ο Θεός στέλνει σε αυτόν μια από τις εκείνες τις ψυχές. Για αυτό ρώτησαν τον Χριστό, ως καρδιογνώστης που είναι, αν έσφαλλε η ψυχή του σε εκείνον τον τόπο ή αν πληρώνει τις αμαρτίες των γονέων του, σύμφωνα με τον Μωϋσή. Ο Χριστός για να τους απομακρύνει από την θεωρία των Επικούρειων, τους απάντησε πως ούτε αυτός φταίει για την αρρώστια του, αλλά ούτε και οι γονείς του. Έτυχε ο άνθρωπος να γεννηθεί τυφλός και πάνω σε αυτόν φανερώθηκαν τα θαύματα του Χριστού. Ακόμη, μέρα ονομάζει ο Ιησούς την περίοδο που ήταν στην γη σωματικά και νύχτα ονομάζει τον καιρό που αναλήφθηκε στους ουρανούς. Έτσι, όσο διαρκούσε η μέρα, έπρεπε να εκτελεί τα έργα του Πατρός του, διότι όταν θα έρθει η νύχτα, κανένας άνθρωπος δεν θα μπορεί να κάνει τέτοια θαύματα από μόνος του χωρίς την δύναμη του Θεού 232. Στην συνέχεια ο Δαμασκηνός διηγείται πως, «Ταῦτα εἰπὼν ἔπτυσε χαμαὶ καὶ ἐποίησε πηλὸν ἐκ τοῦ πτύσματος καὶ ἐπέχρισε τὸν πηλὸν ἐπί τοὺς ὀφθαλμοὺς τοῦ τυφλοῦ καὶ εἶπεν αὐτῷ ὕπαγε νίψαι εἰς τὴν κολυμβήθραν τοῦ Σιλωάμ, ὃ ἑρμηνεύεται ἀπεσταλμένος, ἀπῆλθεν οὖν 231 Ιώ. 9, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΒ,σσ

94 καὶ ἐνίψατο, καὶ ἦλθε βλέπων» 233. Ο Χριστός μπορούσε να θεραπεύσει τον τυφλό μόνο με τα λόγια όπως έπραξε στον παράλυτο, όμως για δυο λόγους δεν το έκανε. Σύμφωνα με τον πρώτο, επειδή οι Ιουδαίοι θεωρούσαν τον Χριστό δαιμονισμένο και παράνομο, αυτός για να τους δείξει ότι είναι ο αληθινός Θεός, με το ίδιο χώμα που έπλασε τον Αδάμ, γιάτρεψε τον τυφλό. Επίσης το φτύμα του Ιησού, συμβολίζει το εμφύσημα που έδωσε ζωή στον Αδάμ. Δεύτερον, οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι είχαν την συνήθεια να αποκρύπτουν τα θαύματα του Χριστού, αναδεικνύοντας τον ψεύτη. Έτσι, ο Χριστός βάζοντας τον πηλό στα μάτια του τυφλού, έδειξε στους ανθρώπους που είδαν το θαύμα, ότι είναι αληθινός Θεός κι όχι παραβάτης του νόμου. Επίσης, η κολυμβήθρα του Σιλωάμ αποτελούσε προεικόνιση του Αγίου Βαπτίσματος. Σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, «Οἱ οὖν γείτονες καὶ οἱ θεωροῦντες αὐτὸν τὸ πρότερον ὅτι τυφλὸς ἦν, ἔλεγον οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ καθήμενος καὶ προσαιτῶν; Ἄλλοι ἔλεγον ὅτι οὗτός ἐστιν ἄλλοι δὲ ὅτι ὅμοιος αὐτῷ ἐστιν. ἐκεῖνος ἔλεγε ὅτι ἐγώ εἰμι. Ἔλεγον οὖν αὐτῷ πῶς ἀνεῴχθησάν σου οἱ ὀφθαλμοί; ἀπεκρίθη ἐκεῖνος καὶ εἶπεν ἄνθρωπος λεγόμενος Ιησοῦς πηλὸν ἐποίησε καὶ ἐπέχρισέ μου τοῦς ὀφθαλμοὺς καὶ εἶπέ μοι ὕπαγε εἰς τὴν κολυμβήθραν τοῦ Σιλωὰμ καὶ νίψαι ἀπελθὼν δὲ νιψάμενος ἀνέβλεψα. Εἶπον οὗν αὐτῷ ποῦ ἐκείνος; λέγει ούκ οἴδα» 234. Κάποιοι από τους ανθρώπους εκεί, ήταν εύπιστοι και τον αναγνώρισαν. Ενώ κάποιοι άλλοι δύσπιστοι, έλεγαν ότι είναι κάποιος που του μοιάζει. Όμως ο τυφλός για να τους λύσει την απορία και για να μην φανεί αχάριστος στο πρόσωπο του Ιησού, παραδέχτηκε το θαύμα που έγινε. Δυο μπορεί να είναι οι αιτίες που ρώτησαν οι άνθρωποι για να μάθουν ποιος ήταν αυτός που έκανε αυτό το θαύμα. Πρώτον για να τον βρουν και να τον 233 Ιώ. 9, Ιώ. 9,

95 σκοτώσουν ή δεύτερον για να του ζητήσουν να θεραπεύσει δικούς τους άρρωστους ανθρώπους 235. Η αφήγηση του Δαμασκηνού συνεχίζεται και λέει πως, «Αγουσιν αὐτὸν πρὸς τοὺς Φαρισαίους, τόν ποτε τυφλόν. Ἧν δὲ σάββατον ὅτε τὸν πηλὸν ἐποίησε ὁ Ιησοῦς καὶ ἀνέῳξεν αὐτοῦ τοὺς ὀφθαλμούς. Πάλιν οὖν ἠρώτων αὐτὸν καὶ οἱ Φαρισαῖοι πῶς ἀνέβλεψεν. ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς πηλὸν ἐπέθηκέ μου ἐπὶ τοὺς ὀφθαλμούς, καὶ ἐνιψάμην, καὶ βλέπω. Ἔλεγον οὖν ἐκ τῶν Φαρισαίων τινές οὗτος ὁ ἄνθρωπος οὐκ ἔστι παρὰ τοῦ Θεοῦ, ὅτι τὸ σάββατον οὐ τηρεῖ. ἄλλοι ἔλεγον πῶς δύναται ἄνθρωπος ἁμαρτωλὸς τοιαῦτα σημεῖα ποιεῖν καὶ σχίσμα ἦν ἐν αὐτοῖς λέγουσι τῷ τυφλῷ πάλιν σὺ τί λέγεις περὶ αὐτοῦ, ὅτι ἤνοιξέ σου τοὺς ὀφθαλμούς; ὁ δὲ εἶπεν ὅτι προφήτης ἐστίν» 236. Ο λόγος που πήγαν οι γείτονες τον τυφλό στους Φαρισαίους είναι διότι, οι Φαρισαίοι θεωρούνταν συνετοί και άγιοι, οπότε θα μπορούσαν να αποκαλύψουν αν πραγματικά ήταν εκείνος ο τυφλός. Οι Φαρισαίοι διαφωνούσαν μεταξύ τους, επειδή οι μεν έλεγαν ότι αυτός ο άνδρας δεν δύναται να είναι απεσταλμένος από τον Θεό γιατί δεν τηρεί την αργία του Σαββάτου, ενώ οι δε απορούσαν για το πώς γίνεται κάποιος αμαρτωλός να κάνει θαύματα. Για αυτό ρώτησαν ξανά τον τυφλό, για να δουν τι γνώμη είχε για τον Ιησού κι αυτός τους απάντησε πως είναι Προφήτης γιατί κάνει θαύματα όπως οι άλλοι Προφήτες. Κατά τον Ευαγγελιστή, «Οὐκ ἐπίστευσαν οὖν οἱ Ιουδαῖοι περὶ αὐτοῦ ὅτι τυφλὸς ἦν καὶ ἀνέβλεψεν, ἕως ὅτου ἐφώνησαν τοὺς γονεῖς αὐτοῦ τοῦ ἀναβλέψαντος καὶ ἠρώτησαν αὐτοὺς λέγοντες οὗτός ἐστιν ὁ υἱὸς ὑμῶν, ὃν ὑμεῖς λέγετε ὅτι τυφλὸς ἐγεννήθη; πῶς οὖν ἄρτι βλέπει; Ἀπεκρίθησαν δὲ αὐτοῖς οἱ γονεῖς αὐτοῦ καὶ εἶπον οἴδαμεν ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ υἱὸς ἡμῶν καί ὅτι τυφλὸς ἐγεννήθη πῶς δὲ νῦν βλέπει οὐκ οἴδαμεν, ἢ 235 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΒ,σσ Ιώ. 9,

96 τίς ἤνοιξεν αὐτοῦ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἡμεῖς οὐκ οἴδαμεν αὐτὸς ἡλικίαν ἔχει, αὐτὸν ἐρωτήσατε, αὐτὸς περὶ ἑαυτοῦ λαλήσει. Ταῦτα εἶπον οἱ γονεῖς αὐτοῦ, ὅτι ἐφοβοῦντο τοὺς Ιουδαίους ἤδη γὰρ συνετέθειντο οἱ Ιουδαῖοι ἵνα, ἐάν τις αὐτὸν ὁμολογήσῃ Χριστόν, ἀποσυνάγωγος γένηται. Διὰ τοῦτο οἱ γονεῖς αὐτοῦ εἶπον ὅτι ἡλικίαν ἔχει, αὐτὸν ἐρωτήσατε» 237. Οι δύσπιστοι Φαρισαίοι κάλεσαν τους γονείς του τυφλού, επειδή δεν πίστεψαν ούτε τους γείτονες, αλλά ούτε τον ίδιο τον τυφλό. Οι γονείς του όμως, επειδή φοβούνταν τον αφορισμό, είπαν ότι αυτός είναι ο γιος τους που γεννήθηκε τυφλός, αλλά τους είπαν πως θα ήταν καλύτερο να φανερώσει την αλήθεια ο ίδιος, αφού βρισκόταν σε ηλικία που μπορούσε να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Ο Δαμασκηνός διευκρινίζει πως ο άνθρωπος περνά από εφτά ηλικίες, δηλαδή από βρέφος που ξεκινάει από την γέννηση μέχρι εφτά ετών, έπειτα γίνεται παιδί από εφτά χρονών ως δεκατεσσάρων, αργότερα μειράκιο που διαρκεί ως την ηλικία των εικοσιένα, νεανίσκος μέχρι είκοσι οχτώ χρονών, άνδρας μέχρι σαράντα οχτώ ετών, ύστερα λέγεται πρεσβύτης ως τα πενήντα έξι χρόνια κι από κει και πέρα ονομάζεται γέροντας. Από τα λόγια λοιπόν των γονέων, αποδεικνύεται ότι μάλλον ο τυφλός διένυε την ηλικία του άνδρα 238. Στην συνέχεια του Ευαγγελίου οι Φαρισαίοι, «Ἐφώνησαν οὖν ἐκ δευτέρου τὸν ἄνθρωπον ὃς ἦν τυφλός, καὶ εἶπον αὐτῷ δὸς δόξαν τῷ Θεῷ ἡμεῖς οἴδαμεν ὅτι ὁ ἄνθρωπος οὗτος ἁμαρτωλός ἐστιν. Ἀπεκρίθη οὖν ἐκεῖνος καὶ εἶπεν εἰ ἁμαρτωλός ἐστιν οὐκ οἶδα ἓν οἶδα, ὅτι τυφλὸς ὢν ἄρτι βλέπω, εἶπον δὲ αὐτῷ πάλιν τί ἐποίησέ σοι; πῶς ἤνοιξέ σου τοὺς ὀφθαλμούς; Ἀπεκρίθη αὐτοῖς; εἶπον ὑμῖν ἤδη, καὶ οὐκ ἠκούσατε τί πάλιν θέλετε ἀκούειν; μὴ καὶ ὑμεῖς θέλετε αὐτοῦ μαθηταὶ γενέσθαι; Ἐλοιδόρησαν αὐτὸν καὶ εἶπον σὺ εἶ μαθητὴς ἐκείνου ἡμεῖς δὲ τοῦ 237 Ιώ. 9, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΒ,σσ

97 Μωῡσέως ἐσμὲν μαθηταί. Ἡμεῖς οἴδαμεν ὅτι Μωῡσεῖ λελάληκεν ὁ Θεός τοῦτον δὲ οὐκ οἴδαμεν πόθεν ἐστίν» 239. Οι Φαρισαίοι λέγοντας στον τυφλό πως ο Ιησούς είναι αμαρτωλός, προσπάθησαν να τον πείσουν να ομολογήσει πως μια αόρατη δύναμη προερχόμενη από τον Θεό τον θεράπευσε κι όχι ο Ιησούς. Όμως ο τυφλός με παρρησία τους απάντησε πως δεν γνωρίζει αν αυτός ο άνθρωπος είναι αμαρτωλός, αλλά το μόνο που ξέρει είναι πως πριν ήταν τυφλός, ενώ τώρα βλέπει. Για άλλη μια φορά δεν πίστεψαν τα λόγια του τυφλού, για αυτό και τον ξαναρώτησαν. Αυτός όμως αψηφώντας τις πιέσεις τους, ομολόγησε ξανά την αλήθεια όπως την έζησε. Ο Δαμασκηνός ορίζει πως οι Φαρισαίοι δεν ήταν αληθινοί μαθητές του Μωϋσή, διότι δεν μπορούσαν να διδαχτούν από τα έργα του και να τα πράξουν οι ίδιοι κι ούτε έκαναν θαύματα όπως έκανε ο Μωϋσής. Αν πίστευαν πραγματικά τον Μωϋσή, θα πίστευαν και τον Χριστό κι αν ήθελαν να του μοιάσουν, θα νήστευαν σαράντα μέρες και νύχτες όπως ο δάσκαλος τους. Όμως αυτοί προτίμησαν να πουν ψέματα ότι δεν γνωρίζουν την προέλευση του Ιησού, ενώ ήξεραν πολύ καλά ότι προέρχονταν από την Βηθλεέμ και ήταν υιός του Ιωσήφ. Τότε τους αποκρίθηκε ο τυφλός, «Ἀπεκρίθη ὁ ἄνθρωπος καὶ εἶπεν αὐτοῖς ἐν γὰρ τούτῳ θαυμαστόν ἐστιν, ὅτι ὑμεῖς οὐκ οἴδατε πόθεν ἐστί, καὶ ἀνέῳξέ μου τοὺς ὀφθαλμούς. Οἴδαμεν δὲ ὅτι ἁμαρτωλῶν ὁ Θεὸς οὐκ ἀκούει, ἀλλ ἐάν τις θεοσεβὴς ᾖ καὶ τὸ θέλημα αὐτοῦ ποιῇ, τούτου ἀκούει. Ἐκ τοῦ αἰῶνος οὐκ ἠκούσθη ὅτι ἤνοιξέ τις ὀφθαλμοὺς τυφλοῦ γεγεννημένου, εἰ μὴ ἦν οὗτος παρὰ Θεοῦ, οὐκ ἠδύνατο ποιεῖν οὐδέν. Ἀπεκρίθησαν καὶ εἶπον αὐτῷ ἐν ἁμαρτίαις σὺ ἐγεννήθης ὅλος, καὶ σὺ διδάσκεις ἡμᾶς; καὶ ἐξέβαλον αὐτὸν ἔξω» 240. Ο τυφλός πιστεύει πως ο Ιησούς δεν είναι αμαρτωλός, αλλά απεσταλμένος του Θεού, σαν τους 239 Ιώ. 9, Ιώ. 9,

98 παλαιούς Προφήτες που έκαναν θαύματα. Όμως, το θαυμαστό είναι πως τέτοιο θαύμα, όπως η θεραπεία ενός εκ γενετής τυφλού, δεν είχε γίνει ποτέ ξανά από την δημιουργία του κόσμου. Τελικά οι Φαρισαίοι, εξαιτίας του φθόνου τους στο πρόσωπο του Χριστού, εξύβρισαν τον τυφλό και τον έδιωξαν από την συναγωγή. Για αυτόν τον τυφλό προφήτευσε ο Ησαΐας και είπε πως «Τότε ἀνοιχθήσονται ὀφθαλμοὶ τυφλῶν» 241. Κι ο Δαυίδ προμήνυσε «Κύριος σοφοῖ τυφλούς» 242. «Ηκουσεν ὁ Ιησοῦς ὅτι ἐξέβαλον αὐτὸν ἔξω, καὶ εὑρὼν αὐτὸν εἶπεν αὐτῷ σὺ πιστεύεις εἰς τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ; Ἀπεκρίθη ἐκεῖνος καί εἶπε καὶ τίς ἐστι, Κύριε, ἵνα πιστεύσω εἰς αὐτόν; Εἶπε δὲ αὐτῷ ὁ Ιησοῦς καὶ ἑώρακας αὐτὸν καὶ ὁ λαλῶν μετὰ σοῦ ἐκεῖνός ἐστιν. Ὁ δὲ ἔφη πιστεύω, Κύριε καὶ προσεκύνησεν αὐτῷ» 243. Ο τυφλός όταν έμαθε ποιος είναι ο Ιησούς, ως καλόγνωμος που ήταν όχι μόνο πίστεψε, αλλά τον προσκύνησε κιόλας. Ο τυφλός σύμφωνα με τον Δαμασκηνό, συμβολίζει τους Εθνικούς που δεν γνώριζαν ποιος είναι ο αληθινός Θεός, μέχρι που ήρθε ο Χριστός και με τους λόγους του, τους φανέρωσε την αλήθεια. Για αυτό επισημαίνει στους πιστούς πως επειδή κι αυτοί ξέρουν την αλήθεια, οφείλουν να μην την καταπατούν, αλλά να προσπαθούν να τηρούν τις εντολές του Θεού, για να μπορέσουν να εισέλθουν στην βασιλεία των ουρανών Ησ. 29, Ψλμ. 145,8 243 Ιώ. 9, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΒ, σσ

99 στ. Λόγος ἰδιωτικῇ φράσει εἰς τὴν Κυριακὴν τῶν Ἁγίων τριακοσίων δέκα ὀκτὼ Θεοφόρων Πατέρων τῆς ἐν Νικαίᾳ Α Οἰκουμενικῆς Συνόδου. (Λόγος ΛΓ ) Ο Δαμασκηνός στην αρχή του λόγου του, ορίζει πως οι νομοθέτες τις Εκκλησίας, όρισαν να εορτάζεται η μνήμη των Αγίων κάθε έτος, για να τιμούνται οι αγώνες τους ενάντια στον διάβολο. Για τον ίδιο λόγο εορτάζεται και η πρώτη Οικουμενική Σύνοδος, η οποία κήρυξε πως ο Θεός είναι αληθινός και άκτιστος. Παρακάτω ο Δαμασκηνός παρουσιάζει τα γεγονότα και τον τρόπο που συγκλήθηκε η πρώτη Οικουμενική Σύνοδος στην Νίκαια. Κατά την διάρκεια την βασιλείας του Διοκλητιανού στην ανατολή και του γαμπρού του Μαξιμιανού στην δύση, το κάστρο της Αλεξάνδρειας αποστάτησε, φτιάχνοντας δικό του βασίλειο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, οι δυο βασιλείς να συγκεντρώσουν στρατό με σκοπό να πάνε στην Αλεξάνδρεια για να την κουρσέψουν. Ο Κώνστας ο Χλωρός, βασιλιάς στα μέρη του Πορτογάλλου και πατέρας του μεγάλου Κωνσταντίνου, έστειλε τον γιο του μαζί με στρατό, για να βοηθήσουν τους δυο βασιλιάδες. Κατά την διάρκεια του πολέμου, ο Μαξιμιανός βλέποντας την δύναμη του Κωνσταντίνου, ζήλεψε και θέλησε να τον σκοτώσει. Όταν το έμαθε αυτό ο Κωνσταντίνος, έφυγε κρυφά για την πατρίδα του. Εκεί βρήκε τον πατέρα του βαριά άρρωστο, ο οποίος τον κατέστησε διάδοχο και τον παρακάλεσε να αφανίσει τον Μαξιμιανό καθώς και να προστατεύει τους φτωχούς. Μετά τον θάνατο του, ο Κωνσταντίνος έγινε βασιλιάς. Ο βασιλιάς της Ρώμης Μαξέντιος, ανιψιός του Μαξιμιανού, διέπραττε πολλές παράνομες πράξεις κι ο Κωνσταντίνος έχοντας στον νου του τα λόγια του πατρός του, συγκρότησε στράτευμα και πήγε στην Ρώμη για να πολεμήσει τον Μαξέντιο. Την πρώτη μέρα όμως του πολέμου, ο Κωνσταντίνος έχασε και υποχώρησε. Την νύχτα είδε ένα όραμα στον ουρανό, κατά το οποίο τα αστέρια σχημάτισαν ένα Σταυρό

100 και πάνω στον Σταυρό έγραφε, «Κωνσταντίνε, εν τούτω νίκα». Τότε διέταξε να φτιαχτεί ένας Σταυρός από ασήμι, να τον βάλουν σε ένα κοντάρι και κατά την διάρκεια του πολέμου, αυτό το έμβλημα να πρωτοστατεί. Τελικά, με την βοήθεια του Θεού, ο Κωνσταντίνος επικράτησε του Μαξέντιου κι έγινε βασιλιάς της Ρώμης. Επίσης έγινε Χριστιανός και όρισε να κλείσουν οι ειδωλολατρικοί ναοί των Ελλήνων και να ανοίξουν οι Χριστιανικές Εκκλησίες. Ο βασιλιάς Λικίνιος, σύζυγος της αδερφής του Κωνσταντίνου, παρακινούμενος από τον διάβολο, καταδίωκε τους Χριστιανούς. Τότε ο Κωνσταντίνος κήρυξε πόλεμο εναντίον του και τον κέρδισε 245. Κατά το εικοστό έτος της βασιλείας του Κωνσταντίνου, κάποιος Άρειος, χειροτονήθηκε Διάκονος στην Αλεξάνδρεια, από τον τότε Αρχιερέα Άγιο Πέτρο. Μετά την χειροτονία του, άρχισε να διδάσκει πως ο Χριστός δεν είναι αληθινός Θεός, αλλά κτίσμα του Θεού. Κάτι τέτοιο δεν το δέχτηκε ο Πέτρος κι ευθύς τον καθαίρεσε. Μετά τον θάνατο του Αρχιερέα, πήρε την θέση του ο Αχιλλάς, ο οποίος όχι μόνο τον χειροτόνησε πρωτόπαπα, αλλά τον διόρισε Διδάσκαλο στο διδασκαλείο της Αλεξάνδρειας. Αφού πέθανε κι ο Αχιλλάς, άρχισε πάλι να βλασφημά, παίρνοντας με το μέρος του πολλούς αρχιερείς και κληρικούς. Τότε ο Αρχιερέας Αλέξανδρος, συγκέντρωσε εκατό Επισκόπους από το Μησύρι και την Λιβύη κι αποφάσισαν την καθαίρεση του Αρείου και των ακολούθων του. Μαθαίνοντας τα γεγονότα ο μέγας Κωνσταντίνος, έστειλε επιστολές στον Αλέξανδρο και στον Άρειο αντίστοιχα, μέσω του Επισκόπου Κουδρούβης, που ονομάζονταν Όσιος. Στον Άρειο έγραψε να σταματήσει την αίρεση του και να γυρίσει στην θέση του και στον Αλέξανδρο έγραψε να δεχτεί πίσω τον Άρειο και να του δώσει ξανά το ιερατικό του αξίωμα. Όμως ο Άρειος δεν άλλαζε γνώμη κι όσο τον 245 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΓ,σσ

101 παρακαλούσαν να γυρίσει, τόσο αυτός εναντιωνόταν κατά της Εκκλησίας. Ο Κωνσταντίνος αποφάσισε να προσκαλέσει τους Αρχιερείς στην Νίκαια, να καλέσει και τον Άρειο, ώστε να βρούν ποιος ευθύνεται και να δοθεί μια λύση στο ζήτημα. Έτσι, συγκεντρώθηκαν διακόσιοι τριάντα δύο Αρχιερείς και ογδόντα έξι ιερείς, διάκονοι και καλόγεροι, στο σύνολο τριακόσιοι δεκαοκτώ, όσα χρόνια δηλαδή είχαν περάσει από την ενανθρώπηση του Ιησού Χριστού. Οι πρώτοι της Συνόδου που παρίσταντο ήταν ο Πάπας Ρώμης Σίλβεστρος, ο επίτροπος του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Μητροφάνη, ο Πατριάρχης Αλεξάνδρειας Αλέξανδρος μαζί με τον μέγα Αθανάσιο, ο Πατριάρχης Αντιόχειας Ευστάθιος, ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Μακάριος και πολλοί άλλοι ευσεβείς Πατέρες. Μέσα στους συμμετέχοντες, βρίσκονταν και κάποιοι από τους ακόλουθους του Αρείου, όπως ο Μητροφάνης Εφέσου, ο Θεωνάς ο Μαρμαρίτης κι πολλοί άλλοι. Πρώτος μίλησε ο Πατριάρχης Αντιόχειας Ευστάθιος, ο οποίος ευχαρίστησε τον Θεό για την δύναμη που έδωσε στον Κωνσταντίνο να καταργήσει την ειδωλολατρία και να φέρει την ειρήνη στους Χριστιανούς. Επισήμανε πως ο Πατέρας δοξολογείται, ο Υιός συμπροσκυνείται και το Άγιο Πνεύμα συνδοξάζεται. Έπειτα, πρότεινε στον βασιλιά να έρθει στη μέση ο Άρειος και με την βοήθεια των βιβλικών κειμένων, να αποδειχτεί ότι οι λόγοι του είναι βλάσφημοι και έκανε πρόταση αν αφήσει την αίρεση του να γίνει αποδεκτός από την Εκκλησία, αλλιώς να διωχτεί, γιατί αποτελεί κίνδυνο για τους ανθρώπους. Πριν την έναρξη της διάλεξης, οι Πατέρες προσευχήθηκαν στον Θεό, παρακαλώντας τον να τους ακούσει και να τους φωτίσει με το Άγιο Πνεύμα όπως τους Αποστόλους, για να τους καθοδηγήσει να πουν την αλήθεια και να κηρύξουν πως ο Θεός είναι αληθινός και άκτιστος. Έπειτα άρχισε ο διάλογος ανάμεσα στους Πατέρες και στον Άρειο. Όμως, λίγο αργότερα, ο Άρειος δεν είχε την δύναμη να απαντήσει κι έβαλε έναν

102 Έλληνα φιλόσοφο ως εκπρόσωπο του. Ακούγοντας ο Άγιος Σπυρίδων τους λόγους του φιλόσοφου, συμφώνα με τους οποίους δεν ήταν δυνατόν τα τρία πρόσωπα να είναι ένας Θεός, αποφάσισε να τον μεταπείσει συγκρίνοντας την Αγία Τριάδα με ένα κεραμίδι. Έσφιξε ένα κεραμίδι στο χέρι του κι αμέσως ξεπετάχτηκε από το χέρι του φωτιά, στη συνέχεια έτρεξε νερό προς στη γη κι έμεινε στην χούφτα του μόνο χώμα. Τότε του είπε πως όπως το κεραμίδι αποτελείται από τα παραπάνω τρία στοιχεία, έτσι κι ο Θεός είναι ένας και τρία πρόσωπα μαζί, δηλαδή ο Πατέρας, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα. Ο φιλόσοφος αν και πίστεψε ότι ο Θεός έχει τρεις υποστάσεις, παρ όλα αυτά δεν θέλησε να γίνει Χριστιανός. Κάποια μέρα, ένας Αρχιερέας αποκρίθηκε στον φιλόσοφο, λέγοντας του πως αν όλα όσα λέει είναι αληθή, να ανοίξει το στόμα του για να πει περισσότερα. Αν όμως τα λόγια του είναι ψευδή, να βουβαθεί τελείως. Αμέσως ο φιλόσοφος βουβάθηκε, ζήτησε ένα χαρτί κι έγραψε παρακαλώντας τους Πατέρες, να προσευχηθούν στον Θεό να επιστρέψει η μιλιά του, υποσχόμενος πως θα γυρνούσε στην ευσέβεια. Έτσι, θεραπεύτηκε ο φιλόσοφος και βαπτίστηκε Χριστιανός 246. Βλέποντας οι Πατέρες πως ο Άρειος δεν μπορεί να αποδείξει κι ούτε να επιβεβαιώσει με επιχειρήματα την αίρεση του, αναθεμάτισαν αυτόν και τους ακόλουθους του. Επίσης συνέταξαν τους εφτά πρώτους στίχους του Συμβόλου της Πίστης, καθώς το υπόλοιπο το ολοκλήρωσε η Δεύτερη Οικουμενική Σύνοδος. Μέσα στους νόμους που έφτιαξαν, όρισαν να εορτάζεται το Πάσχα την επόμενη εβδομάδα μετά το Πάσχα των Εβραίων κι επίσης να εορτάζεται η Αγία Τεσσαρακοστή των Αποστόλων. Όλα αυτά τα έγραψαν σε ένα Τόμο και τα υπέγραψαν όλοι οι Πατέρες που συμμετείχαν στην Σύνοδο. Όμως, δυο από αυτούς, ο Χρύσανθος και ο Μουσώνιος, πέθαναν και δεν πρόφτασαν να υπογράψουν τον Τόμο. Έτσι, 246 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΓ, σσ

103 βούλωσαν το χαρτί οι Πατέρες και το άφησαν στο κοιμητήριο. Όταν επέστρεψαν και το άνοιξαν, ως θαύμα βρήκαν τις γνήσιες υπογραφές των δυο Πατέρων. Ο Άρειος δεν άντεξε την ντροπή και κρύφτηκε στο κάστρο μέχρι να διαλυθεί η Σύνοδος. Πολλοί από τους ακόλουθους του ταπεινώθηκαν και επέστρεψαν. Όμως ένας από αυτούς, ο Ευσέβιος Νικομήδειας, αν και παρέμενε πιστός στην αίρεση του Αρείου, επειδή φοβόταν τον βασιλιά είπε ψέματα πως μετάνιωσε. Η διάρκεια της Συνόδου ήταν τρεις ήμισυ χρόνια και με το τέλος της, οι Αρχιερείς επέστρεψαν στις επαρχίες τους για να στερεώσουν τα δόγματα τους. Πριν όμως αναχωρήσουν, ο Κωνσταντίνος τους παρακάλεσε να ευλογήσουν το κάστρο και να του δώσουν ένα όνομα καθώς και να επισκεφτούν τον Πνευματικό του Πατέρα, τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Μητροφάνη, που ήταν βαριά ασθενημένος. Κατά την διάρκεια της δέησης των Πατέρων, ο Θεός θαυματούργησε και κάτω από μια πέτρα ανέβλυσε τόσο λάδι που γέμισε όλο το έδαφος του παλατιού. Τελικά το κάστρο το ονόμασαν Νίκαια, επειδή με την βοήθεια του Θεού νίκησαν οι Πατέρες. Όταν έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη, επισκέφτηκε ο Κωνσταντίνος μαζί με τους Πατέρες τον Μητροφάνη και τον παρακάλεσε να του υποδείξει τον διάδοχο του. Τότε ο Μητροφάνης του αποκάλυψε πως από πριν εφτά μέρες εμφανίστηκε Άγγελος Κυρίου που του είπε πως μετά από δέκα μέρες θα πεθάνει κι ως διάδοχο θα αφήσει τον Αλέξανδρο. Ακόμη αποκρίθηκε στον Πατριάρχη Αλεξάνδρειας Αλέξανδρο, λέγοντας του πως ο Διάκονος Αθανάσιος θα είναι άξιος διάδοχος του και προφήτευσε πως θα αντιμετωπίσει πολλούς κινδύνους. Ο Μητροφάνης κοιμήθηκε σε ηλικία εκατόν δεκαεφτά ετών. Όταν ήρθε ο ώρα να αποχωρήσουν οι Πατέρες, ο Κωνσταντίνος τους χάρισε αρκετή περιουσία με σκοπό να χτίσουν Εκκλησίες, Νοσοκομεία κι οποιαδήποτε άλλη αγαθοεργία επιθυμούσαν να πράξουν

104 Τέλος, τους παρακάλεσε να στερεώσουν τον Χριστιανισμό και να αυξήσουν την πίστη των Χριστιανών. Οι δε Πατέρες, του έδωσαν την ευλογία τους κι έφυγαν για τις επαρχίες τους 247. Ο μιαρός Άρειος, στέλνοντας δικούς του ανθρώπους στην αδερφή του Κωνσταντίνου, Κωνσταντία, την έκανε να πιστέψει πως μετάνιωσε για τις βλασφημίες του κι έτσι πήγε στον αδερφό της και τον παρακάλεσε να δεχτεί πίσω τον Άρειο. Ο μέγας Κωνσταντίνος πήγε στον Άρειο και τον ρώτησε τι πιστεύει. Ο πονηρός, του φανέρωσε πως αποδέχεται τα δόγματα των Πατέρων, δίνοντας ακόμα κι όρκο. Όμως ο βασιλιάς δεν τον πίστεψε και του ζήτησε να καταθέσει γραπτώς την αποδοχή του σε όσα νομοθέτησαν οι Πατέρες. Ο Άρειος χωρίς δισταγμό δέχτηκε κι έτσι ο Κωνσταντίνος τον πίστεψε. Έστειλε μάλιστα επιστολή στον Αλέξανδρο Αλεξανδρείας, ζητώντας του να του δώσει πίσω την θέση του στο Διδασκαλείο καθώς και να αναλάβει ξανά το ιερατικό του αξίωμα. Ο Αρχιερέας δεν πίστεψε πως ο Άρειος μετανόησε, για αυτό και δεν τον δέχτηκε. Τότε ο Άρειος, άρχισε πάλι να διδάσκει την αίρεση του, δημιουργώντας μεγάλη ταραχή στην Αίγυπτο. Όταν τα άκουσε αυτά ο Κωνσταντίνος, ζήτησε από τον Άρειο να επιστρέψει πίσω για να μάθει για ποιο λόγο δεν έγινε αποδεκτός. Για άλλη μια φορά ο Άρειος δεν έδειξε το πραγματικό του πρόσωπο στον βασιλιά με αποτέλεσμα ως καλόγνωμος που ήταν ο Κωνσταντίνος, να τον πιστέψει. Τις ημέρες εκείνες, ο Μέγας Κωνσταντίνος πέθανε σε ηλικία εξήντα πέντε ετών. Στην διαθήκη του μοίρασε το βασίλειο του στους τρεις γιους του, Κωνστάντιο, Κωνσταντίνο και Κώνσταντα και την έδωσε στον πνευματικό της βασίλισσας, ονόματι Ευζώϊο, ο οποίος ήταν βοηθός του Αρείου. Στον Κωνσταντίνο έδωσε την άνω Γαλλία και τα Βρετανικά νησιά, στον Κωνστάντιο έδωσε όλη την Ανατολή, την Κωνσταντινούπολη, 247 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΓ, σσ

105 την Παλαιστίνη, όλη την Συρία και την Αίγυπτο, ενώ στο Κώνσταντα χάρισε την κάτω Γαλλία και την Ρώμη. Βλέποντας ο Ευζώϊος πως στον Κωνστάντιο έδωσε το καλύτερο μερτικό, πρόσθεσε στο όνομα του ένα ακόμα γράμμα, ώστε να φαίνεται στην διαθήκη, ότι την Ανατολή την πήρε ο αδερφός του ο Κωνσταντίνος, ο οποίος ήταν ευκολόπιστος και θα μπορούσε εύκολα να επηρεαστεί. Ο δε Κωνστάντιος πήρε τελικά το μερίδιο του αδερφού του. Πήγε τότε ο Ευζώϊος μαζί με τον Ευσέβιο Νικομήδειας κι ακόμα έναν άρχοντα ονόματι Ευσέβιο και παρακάλεσε τον Κωνσταντίνο να δεχτεί πίσω τον Άρειο, να τον κάνει πρωτόπαπα και διδάσκαλο στο διδασκαλείο της πόλης. Ο δε βασιλιάς ζήτησε την γνώμη του τότε Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Αλέξανδρου. Ο Αλέξανδρος του απάντησε πως δεν μπορούσε να δεχτεί ένα άνθρωπο που τον αναθεμάτισαν οι Πατέρες κι επίσης του δήλωσε πως δεν θα συλλειτουργούσε με τον Άρειο, χαρακτηρίζοντας τον παράνομο. Ο βασιλιάς όμως επηρεασμένος από τον Ευζώϊο και τον Ευσέβιο, διέταξε όποιος Αρχιερέας δεν δεχόταν να συλλειτουργήσει με τον Άρειο, θα διώκονταν από τον θρόνου του 248. Ο Αλέξανδρος γνωρίζοντας ότι την επόμενη μέρα ήταν αναγκασμένος να συλλειτουργήσει με τον Άρειο, παρακαλούσε τον Θεό με δάκρυα στα μάτια, αν όντως ο Άρειος ήταν πράγματι άξιος να λειτουργήσει, να του το φανέρωνε, αλλιώς να τον εξαφάνιζε από προσώπου γης. Ο Θεός όμως οικονόμησε κι όταν πήγαινε ο Άρειος στο Πατριαρχείο, χύθηκαν όλα τα έντερα από κάτω βρίσκοντας φριχτό θάνατο. Ο Δαμασκηνός μετά το τέλος της αφήγησης, παρουσιάζει τον σκοπό της εορτής των Αγίων Πατέρων, ο οποίος είναι για να θυμούνται οι 248 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΓ, σσ

106 Χριστιανοί πως καταδικάστηκε ο αιρετικός Άρειος και πως αγωνίστηκαν οι Πατέρες εκ Πνεύματος Αγίου για να στηρίξουν την Ορθοδοξία. Αυτοί μετά τους Αποστόλους, δίδαξαν και παρέδωσαν την πίστη στους Χριστιανούς, οι οποίοι έχουν ως έργο να την φυλάξουν και να την τηρούν. Έπειτα, παρακαλεί τους πιστούς να μην ορκίζονται αλλά ούτε να βάζουν κι άλλους να ορκιστούν διότι αποτελεί μέγα κακό κι επίσης ποτέ ο Χριστός δεν όρισε στο Ευαγγέλιο να ορκίζεται κανένας άνθρωπος Κυριακές Τριωδίου α. Λόγος κοινῇ γλώσσῃ εἰς τὴν παραβολὴν τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου. Διαλαμβάνει δὲ οὗτος περὶ τοῦ μὴ κατακρίνειν καὶ περὶ ταπεινώσεως καὶ ἐξομολογήσεως. (Λόγος ΚΑ ) Στην αρχή του λόγου του, ο Δαμασκηνός παρουσιάζει με λίγα λόγια το περιεχόμενο του Ευαγγελίου λέγοντας ότι μέσα σε αυτό υπάρχει όλη η τελειοποίηση της ζωής των ανθρώπων, όλες οι θείες και σωματικές ενέργειες του Κυρίου, τα διδάγματα του και τα θαύματα του. Μια από τις διδαχές του Χριστού που παραθέτει και αναλύει ο Δαμασκηνός είναι η παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου που έχει ως στόχο να αντιληφθούν οι άνθρωποι ότι δεν πρέπει να υπερηφανεύονται και να είναι κενόδοξοι, αλλά να είναι ταπεινοί. Οι άνθρωποι αποτελούνται από δυο τάξεις, από τους δίκαιους και από τους αμαρτωλούς. Για αυτό τον λόγο ο Κύριος ορίζει ως δίκαιο κατά τα φαινόμενα τον Φαρισαίο και ως αμαρτωλό τον Τελώνη. «Ἄνθρωποι δύο ἀνέβησαν εἰς τὸ ἱερὸν προσεύξασθαι, ὁ εἷς Φαρισαῖος καὶ ὁ ἕτερος 249 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΓ, σσ

107 τελώνης» 250. Οι λόγοι που λέει ότι δυο άνθρωποι ανέβηκαν στο Ιερό για να προσευχηθούνκαι δεν λέει ότι πήγαν, είναι πρώτον επειδή οι συναγωγές ήταν σε υψηλά σημεία και φανέρωναν εκτός από την ύψωση του σώματος και την ανάβαση του νου στα ουράνια. Δεύτερον, για να προσευχηθεί κάποιος στον Θεό πρέπει να ανεβάσει υψηλά τον νου του, για αυτό ανέβηκαν σωματικά στο Ιερό και ανέβηκαν ψυχικά με τον νου τους στον Θεό. «Ὁ Φαρισαῖος σταθεὶς πρὸς ἑαυτὸν ταῦτα προσηύχετο ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώνης νηστεύω δὶς τοῦ σαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι. Καὶ ὁ τελώνης μακρόθεν ἑστὼς οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπᾶραι, ἀλλ ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ» 251. Ο Φαρισαίος, αντί να παρακαλέσει τον Θεό για τον εαυτό του και για τους αμαρτωλούς, άρχισε να υπερηφανεύεται για τις πράξεις του και να κατακρίνει όλους τους άλλους, ακόμα και τον Τελώνη που προσεύχονταν μετά δακρύων πίσω του, χωρίς να γνωρίζει τι αμαρτίες έχει διαπράξει. Ο Δαμασκηνός αναφέρει ότι όταν ο Τελώνης γνώρισε τα αμαρτήματα του, έγινε ο ίδιος κριτής του εαυτού του και ζήτησε από τον Θεό να τον λυπηθεί. Προτείνει στον Φαρισαίο, αφού του αρέσει να κατηγορεί τους αμαρτωλούς, να πάει σε αυτούς και να τους κατακρίνει μήπως τον ακούσουν και μετανιώσουν κι όχι να αποδίδει κατηγορίες στον Τελώνη που έδειξε μεταμέλεια. Έπειτα ο Δαμασκηνός κατηγορεί τον Φαρισαίο που καυχιέται ότι δίνει το δέκατο μιμούμενος τον Αβραάμ, αλλά τον συμβουλεύει να τον μιμηθεί και στα έργα του, διότι μόνο η νηστεία και η απόδοση του δέκατου δεν ευχαριστούν τον Θεό. Αν θέλει να αρέσει στον Θεό, επιβάλλεται να παραδειγματιστεί από την προσευχή του Τελώνη, ο 250 Λκ. 18, Λκ. 18,

108 οποίος παρά τα κακά που έπραξε, ταπεινώθηκε και μετανόησε ζητώντας από τον Θεό να τον λυπηθεί και τον δεχτεί, όπως λυπήθηκε την πόρνη, τον παράλυτο, τον τυφλό και όλους τους άλλους 252. Ο Θεός εξαιτίας της πλούσιας υπερηφάνειας το Φαρισαίου, τον κατέβασε στο βάθος της ταπείνωσης και τον καταδίκασε. Ενώ τον Τελώνη τον ανέβασε στον πλούτο της σωτηρίας, εξαιτίας της φτώχειας της ταπεινώσεως του και τον δικαίωσε γιατί καταδίκαζε τον εαυτό του. Σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, «Λέγω ὑμῖν, κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἢ γὰρ ἐκεῖνος ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται» 253. Ο Δαμασκηνός χρησιμοποιεί τα λόγια του Απόστολου Ιάκωβου που λένε, «Ταπεινώθητε ἐνώπιον τοῦ Κυρίου, καὶ ὑψώσει ὑμᾶς» 254. Επίσης, ο σοφός Σολομών λέει πως, «Ὁ Κύριος ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν» 255. Έπειτα ο Δαμασκηνός, παρουσιάζει το νόημα της παραβολής. Έτσι λοιπόν η παραβολή χωρίζεται σε τρία σημεία τα οποία είναι, πρώτον να μην κατακρίνει κανείς τον συνάνθρωπο του, δεύτερον να μην υπερηφανεύεται και τρίτον να μετανιώνει για τις αμαρτίες του και να τις εξομολογείται. Για το θέμα της κατάκρισης παραθέτει χωρία από την Καινή Διαθήκη. Ο Απόστολος Παύλος στην επιστολή προς Ρωμαίους λέει, «Σὺ δὲ τί κρίνεις τὸν ἀδελφόν σου; ἢ καὶ σὺ τί ἐξουθενεῖς τὸν ἀδελφόν σου; πάντες γὰρ παραστησόμεθα τῷ βήματι τοῦ Χριστοῦ. Γέγραπται γάρ ζῶ ἐγώ, λέγει Κύριος, ὅτι ἐμοὶ κάμψει πᾶν γόνυ, καὶ πᾶσα γλῶσσα ἐξομολογήσεται τῷ Θεῷ. Ἄρα οὖν ἕκαστος ἡμῶν περὶ ἑαυτοῦ λόγον δώσει τῷ Θεῷ. Μηκέτι οὖν ἀλλήλους κρίνωμεν, ἀλλὰ τοῦτο κρίνατε μᾶλλον, τὸ 252 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΑ, σσ Λκ. 18, Ιακ. 4, Πρμ. 3,

109 μὴ τιθέναι πρόσκομμα τῷ ἀδελφῷ ἢ σκάνδαλον» 256. Επίσης στην Α προς Κορινθίους ο Απόστολος Παύλος λέει, «Ὥστε μὴ πρὸ καιροῦ τι κρίνετε, ἕως ἂν ἔλθῃ ὁ Κύριος, ὃς καὶ φωτίσει τὰ κρυπτὰ τοῦ σκότους καὶ φανερώσει τὰς βουλὰς τῶν καρδιῶν, καὶ τότε ὁ ἔπαινος γενήσεται ἑκάστῳ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ» 257. Στην καθολική επιστολή του Ιακώβου γράφονται οι εξής λόγοι, «Μὴ καταλαλεῖτε ἀλλήλων, ἀδελφοί. ὁ καταλαλῶν ἀδελφοῦ καὶ κρίνων τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ καταλαλεῖ νόμου καὶ κρίνει νόμον εἰ δὲ νόμον κρίνεις, οὐκ εἶ ποιητὴς νόμου, ἀλλὰ κριτὴςεἷς ἐστιν ὁ νομοθέτης καὶ κριτής, ὁ δυνάμενος σῶσαι καὶ ἀπολέσαι σὺ δὲ τίς εἶ ὃς κρίνεις τὸν ἕτερον» 258 ; Επίσης στην προς Ρωμαίους επιστολή ο Παύλος υποστηρίζει, «Διὸ ἀναπολόγητος εἶ, ὦ ἄνθρωπε πᾶς ὁ κρίνων ἐν ᾧ γὰρ κρίνεις τὸν ἕτερον, σεαυτὸν κατακρίνεις τὰ γὰρ αὐτὰ πράσσεις ὁ κρίνων. Οἴδαμεν δὲ ὅτι τὸ κρῖμα τοῦ Θεοῦ ἐστι κατὰ ἀλήθειαν ἐπὶ τοὺς τὰ τοιαῦτα πράσσοντας. Λογίζῃ δὲ τοῦτο, ὦ ἄνθρωπε ὁ κρίνων τοὺς τὰ τοιαῦτα πράσσοντας καὶ ποιῶν αὐτά, ὅτι σὺ ἐκφεύξῃ τὸ κρῖμα τοῦ Θεοῦ; Ἢ τοῦ πλούτου τῆς χρηστότητος αὐτοῦ καὶ τῆς ἀνοχῆς καὶ τῆς μακροθυμίας καταφρονεῖς, ἀγνοῶν ὅτι τὸ χρηστὸν τοῦ Θεοῦ εἰς μετάνοιάν σε ἄγει; Κατὰ δὲ τὴν σκληρότητά σου καὶ ἀμετανόητον καρδίαν θησαυρίζεις σεαυτῷ ὀργὴν ἐν ἡμέρᾳ ὀργῆς καὶ ἀποκαλύψεως καὶ δικαιοκρισίας τοῦ Θεοῦ, ὃς ἀποδώσει ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ» 259. Ακόμη, ο Κύριος για το θέμα της κατάκρισης ορίζει, «Καὶ μὴ κρίνετε, καὶ οὐ μὴ κριθῆτε μὴ καταδικάζετε, καὶ οὐ μὴ καταδικασθῆτε ἀπολύετε, καὶ ἀπολυθήσεσθε» 260. Παρακάτω διατυπώνει, «Τί δὲ βλέπεις τὸ κάρφος τὸ ἐν τῷ ὀφθαλμῷ τοῦ ἀδελφοῦ σου, τὴν δὲ δοκὸν τὴν ἐν τῷ ἰδίῳ ὀφθαλμῷ οὐ 256 Ρώμ. 14, Κόρ.Α. 4,5 258 Ιάκ. 4, Ρώμ. 2, Λκ. 6,

110 κατανοεῖς; Ἢ πῶς δύνασαι λέγειν τῷ ἀδελφῷ σου, ἀδελφέ, ἄφες ἐκβάλω τὸ κάρφος τὸ ἐν τῷ ὀφθαλμῷ σου, αὐτὸς τὴν ἐν τῷ ὀφθαλμῷ σου δοκὸν οὐ βλέπων; ὑποκριτά, ἔκβαλε πρῶτον τὴν δοκὸν ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ σου, καὶ τότεδιαβλέψεις ἐκβαλεῖν τὸ κάρφος τὸ ἐν τῷ ὀθαλμῷ τοῦ ἀδελφοῦ σου» 261. Δηλαδή, σύμφωνα με τον Δαμασκηνό, επιβάλλεται πρώτα να διορθώσει ο άνθρωπος τα δικά του λάθη κι έπειτα να κατακρίνει το παράπτωμα του άλλου. Δεν είναι πρέπον να κατακρίνουν οι άνθρωποι τους συνανθρώπους τους, διότι η αμαρτία τους θα πέσει επάνω τους. Έπειτα συμβουλεύει να διδάσκουν και να καθοδηγούν οι άνθρωποι όσους βλέπουν να αμαρτάνουν κι αν δεν έχουν την δυνατότητα να το κάνουν ή δεν τους ακούν, τότε ας τους αφήσουν στην κρίση του Θεού 262. Ως προς την κατάκριση ο Δαμασκηνός διηγείται τρεις ιστορίες. Η πρώτη αφορά τον Άγιο Ιωάννη τον Ελεήμονα, οπού όταν ήταν Αρχιερέας στην Αλεξάνδρεια, έδειρε και φυλάκισε άδικα χωρίς να γνωρίζει τον πραγματικό λόγο, ένα μοναχό και μια κοπέλα επειδή κάποιοι κληρικοί τους είδαν να τριγυρνούν στο παζάρι μαζί. Η δεύτερη ιστορία αφορά πάλι τον Άγιο Ιωάννη τον Ελεήμονα, ο οποίος θυμούμενος τα παραπάνω λάθος του, δεν κατέκρινε έναν μοναχό ονόματι Βιτάλιο, ο οποίος μάζευε χρήματα και κάθε βράδυ επισκέπτονταν τις πόρνες, προσεύχονταν για αυτές να επιστρέψουν στον δρόμο του Θεού. Πράγματι, οι πόρνες βλέποντας τον τρόπο που προσεύχονταν για αυτές, επέστρεφαν κι άλλες παντρεύονταν, ενώ οι περισσότερες γινόταν καλόγριες. Η Τρίτη και τελευταία διήγηση του Δαμασκηνού που αποσκοπεί να δείξει πόσο κακό είναι να κατακρίνουν οι άνθρωποι έχει ως εξής. Στην Αλεξάνδρεια ένα παλικάρι αγάπησε μια όμορφη καλόγρια και την παντρεύτηκε. Επειδή ντρεπόταν να μείνουν στην Αλεξάνδρεια μετακόμισαν στην 261 Λκ. 6, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΑ, σσ

111 Κωνσταντινούπολη. Μια μέρα ο Άγιος Ιωάννης ο Ελεήμονας, βρισκόταν στο Πατριαρχείο μαζί με άλλους κληρικούς, οι οποίοι ξεκίνησαν να συζητούν την παραπάνω ιστορία κι άρχισαν να κατακρίνουν. Ακούγοντας τους ο Άγιος, τους παρότρυνε να μην κατακρίνουν έτσι εύκολα γιατί πρώτον ήταν παραβάτες της εντολής του Κυρίου που όριζε να μην κρίνουν μέχρι να έρθει η ώρα και δεύτερον επειδή δεν γνώριζαν αν μετάνιωσε αληθινά ή όχι για το αμάρτημα του. Εκτός αυτού, ο Δαμασκηνός υπενθυμίζει την φράση του Χριστού, «Ὁ ἀναμάρτητος ὑμῶν πρῶτος βαλέτω λίθον ἐπ αὐτήν» 263, όταν κάποιοι θέλησαν να λιθοβολήσουν μια πόρνη 264. Έπειτα εξηγεί την ορολογία των λέξεων υποταγή, υπομονή, υπακοή και ταπείνωση σύμφωνα με το θέλημα του Χριστού. Υποταγή σημαίνει να υποτάσσεται κανείς στον νόμο του Χριστού κι ακόμη να αφήνει τα εγκόσμια για να γίνει μοναχός. Υπομονή σημαίνει να ανέχεται κανείς τα πάντα για το όνομα και την αγάπη του Χριστού, είτε αυτά είναι ύβρεις, είτε χειροδικίες, είτε ονειδισμοί. Υπακοή σημαίνει να υπακούει κάποιος τον λόγο, που θα ωφελήσει την ψυχή του και να τον πράξει. Ταπείνωση σημαίνει η μη κενοδοξία, όταν δηλαδή κάποιος επαινείται και ούτε πρέπει να δείχνει ότι είναι Άγιος αλλά ούτε και αμαρτωλός. Ακόμη δεν είναι πρέπον να είναι κανείς υπερήφανος γιατί όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι στην γέννηση και στον θάνατο. Ο Δαμασκηνός θέλοντας να δείξει στους πιστούς πόσο βλάπτει η υπερηφάνεια ενώ η ταπείνωση σώζει, αφηγείται την παρακάτω ιστορία. Δύο Επίσκοποι, ο ένας πλούσιος και δυνάστης κι ο άλλος φτωχός και ταπεινός, είχαν διαμάχη επειδή οι επαρχίες τους ήταν δίπλα. Ο πλούσιος Επίσκοπος προειδοποίησε τον φτωχό ότι αν δεν έφευγε από την επαρχία 263 Ιώ. 8,7 264 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΑ, σσ

112 του θα τον τυραννούσε, ενώ ο φτωχός είπε ότι θα τον νικούσε με την δύναμη του Κυρίου. Ανήμερα της εορτής του Αγίου που αρχιεράτευε ο πλούσιος Επίσκοπος, πήγε ο φτωχός Επίσκοπος κι έπεσε στα πόδια του πλούσιου ζητώντας να τον συγχωρέσει. Βλέποντας την πράξη του φτωχού Επισκόπου, συγκινήθηκε ο πλούσιος κι έκανε το ίδιο λέγοντας ότι είναι ο δεσπότης και πατέρας του. Μετά από αυτό το γεγονός επήλθε η ομόνοια μεταξύ τους. Η δεύτερη ιστορία που διηγείται αφορά δυο ανθρώπους θεοσεβούμενους, οι οποίοι έγιναν καλόγεροι κι ακολουθώντας τα λόγια του Χριστού περί παρθενίας, ευνούχισαν τους εαυτούς τους. Όταν το έμαθε ο Αρχιεπίσκοπος Αλεξάνδρειας, τους αφόρισε κι αυτοί μη θέλοντας να καταλάβουν το σφάλμα τους, θύμωσαν και είπαν ότι το έκαναν για να εισέλθουν στην Βασιλεία των Ουρανών. Όμως, κανένας Πατριάρχης δεν τους δέχτηκε, ούτε των Ιεροσολύμων, ούτε της Αντιόχειας κι ούτε της Κωνσταντινούπολης. Έφτασαν μέχρι τον Πάπα Ρώμης, οπού ούτε κι αυτός τους συγχώρεσε. Έθεσαν τις ελπίδες τους στον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Επιφάνιο, όμως Άγγελος Κυρίου παρουσιάστηκε στο Επιφάνιο και τον συμβούλεψε να μην τους δεχτεί. Αφού δεν τους δέχτηκε κι ο Αρχιεπίσκοπος, κατάλαβαν την αμαρτία που διέπραξαν και λυπήθηκαν πολύ. Τότε ο Θεός, είδε ότι μετάνιωσαν αληθινά, μίλησε στην καρδιά του Επιφάνιου και τους δέχτηκε. Έπειτα έγραψε στον Πατριάρχη Αλεξάνδρειας και τους δέχτηκε κι εκείνος. Για την εξομολόγηση και την μετάνοια ο Δαμασκηνός αφηγείται μια ιστορία που έλαβε χώρα στην εποχή των Ασκητών. Κάποιοι Χριστιανοί πήγαν σε ένα Ασκητή και τον ρώτησαν, αν κάποιος έχει λογισμό και αντιλαμβάνεται ότι νικιέται από αυτόν και διαβάζει αυτά που διδάσκουν οι Πατέρες για τον λογισμό αλλά δεν μπορεί να τα πράξει, πως δύναται να το αντιμετωπίσει. Πρέπει να το εξομολογηθεί σε κάποιον πνευματικό ή να το αντιμετωπίσει μόνος του; Ο ασκητής τους απάντησε

113 ότι είναι καλύτερο να το πει σε κάποιον που ίσως τον ωφελήσει, γιατί μοναχός του επηρεάζεται από τα πάθη του και δεν μπορεί να βοηθήσει τον εαυτό του 265. Στο τελευταίο σκέλος της ομιλίας του ο Δαμασκηνός συμβουλεύει τους Χριστιανούς να μην νιώθουν ντροπή στην εξομολόγηση και να μην φοβούνται να πουν τα αμαρτήματα τους γιατί κι ο Πνευματικός είναι άνθρωπος και δεν είναι αναμάρτητος 266. β. Λόγος κοινῇ γλώσσῃ εἰς τὴν παραβολὴν τοῦ Ἀσώτου. Διαλαμβάνει δὲ οὗτος ὁ λόγος καὶ περὶ μετανοίας. (Λόγος ΚΒ ) Ο Δαμασκηνός στην εισαγωγή του λόγου του αναφέρει πόσο κακό σε μεγάλο βαθμό αποτελεί η διάπραξη των αμαρτιών από τους ανθρώπους, οι οποίοι αντί να μετανοούν και να τις εξομολογούνται στον Θεό, έρχονται σε απόγνωση πιστεύοντας ότι δεν μπορούν να σωθούν. Σαν παράδειγμα φέρνει τον Ιούδα, ο οποίος αν μετάνιωνε πραγματικά και δεν έπεφτε σε απόγνωση για την προδοσία του ενάντια στον Χριστό, ο Κύριος θα του έδινε άφεση αμαρτιών. Σύμφωνα με τον Δαμασκηνό ο διάβολος είναι αυτός που με τις ενέργειες του, οδηγεί τους ανθρώπους στην απόγνωση. Παρακάτω παραθέτει την παραβολή του Ασώτου Υιού, για να δείξει ότι καμία αμαρτία δεν μπορεί να υπερισχύσει στην ευσπλαχνία του Θεού. Σύμφωνα με το Ευαγγέλιο του Λουκά, «Εἶπε δέ ἄνθρωπός τις εἶχε δύο υἱούς, καὶ εἶπεν ὁ νεώτερος αὐτῶν τῷ πατρί πάτερ, δός μοι τὸ ἐπιβάλλον μέρος τῆς οὐσίας, καὶ διεῖλεν αὐτοῖς τὸν βίον» 267. Ο Δαμασκηνός παρομοιάζει τον πατέρα με τον φιλάνθρωπο Θεό και τους 265 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΑ, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΑ, σσ Λκ. 15,

114 δυο γιούς με τους δίκαιους και τους αμαρτωλούς. Ο μεγαλύτερος γιος αντιπροσωπεύει τους δίκαιους γιατί ο Θεός από την αρχή έπλασε τον άνθρωπο με το χάρισμα της δικαιοσύνης και του καλού. Ο νεώτερος γιος αντιπροσωπεύει τους αμαρτωλούς ανθρώπους, διότι μετά από την έξοδο τους από τον Παράδεισο έγιναν αμαρτωλοί. Όπως ο πατέρας μοίρασε στα δυο του παιδιά την περιουσία του, έτσι και ο Θεός χάρισε και μοίρασε τα δημιουργήματα του στον άνθρωπο, δίνοντας του την ψυχή και το αυτεξούσιο. Επίσης τους χάρισε τον φυσικό νόμο που κάθε άνθρωπος γνωρίζει από την φύση του πιο είναι το καλό και τον γραπτό νόμο που συνέθεσαν οι Άγιοι, για να ξέρουν οι άνθρωποι τι πρέπει να κάνουν σύμφωνα με το θέλημα του Θεού. «Καὶ μετ οὐ πολλὰς ἡμέρας συναγαγὼν ἅπαντα ὁ νεώτερος υἱὸς ἀπεδήμησεν εἰς χώραν μακράν, καὶ ἐκεῖ διεσκόρπισε τὴν οὐσίαν αὐτοῦ ζῶν ἀσώτως» 268. Σε εκείνη την χώρα διέσπειρε τα χαρίσματα της ψυχής του και αναπτύχθηκαν τα θελήματα του κορμιού. Γδύθηκε από την χάρη του Αγίου Πνεύματος, για να φορέσει το ένδυμα της αμαρτίας. Έχασε την παρθενία, την δικαιοσύνη, την ανδρεία και την σωφροσύνη και κέρδισε την παρανομία, την αδικία, την δειλία και ασωτία. Παράτησε την πατερική ευσπλαχνία και βρήκε στην διαβολική σκληρότητα. Μπορεί να περιφρόνησε την Εκκλησία και να χωρίστηκε από τον Θεό, όμως ο Θεός ποτέ δεν χωρίστηκε από αυτόν 269. «Δαπανήσαντος δὲ αὐτοῦ πάντα ἐγένετο λιμὸς ἰσχυρὸς κατὰ τὴν χώραν ἐκείνην, καὶ αὐτὸς ἤρξατο ὑστερεῖσθαι. Καὶ πορευθεὶς ἐκολλήθη ἑνὶ τῶν πολιτῶν τῆς χώρας ἐκείνης, καὶ ἔπεμψεν αὐτὸν εἰς τοὺς ἀγροὺς αὐτοῦ βόσκειν χοίρους. Καὶ ἐπεθύμει γεμίσαι τὴν κοιλίαν αὐτοῦ ἀπὸ τῶν 268 Λκ. 15, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΒ, σσ

115 κερατίων ὧν ἤσθιον οἱ χοῖροι, καὶ οὐδεὶς ἐδίδου αὐτῷ» 270. Όταν πλέον έχασε αυτά που του χάρισε ο Θεός, τότε ήρθε η μεγάλη πείνα και αυτά που απέμειναν στην ψυχή του, ήταν οι αμαρτίες κι επειδή πεινούσε έγινε σκλάβος του άρχοντα του κόσμου, δηλαδή του διαβόλου. Τα χωράφια συμβολίζουν τα μέρη που διαπράττονται οι πορνείες, οι φόνοι, οι αδικίες οι κλοπές και αποτελούν το τόπο καλοπέρασης του διαβόλου. Η βοσκή των χοίρων συμβολίζει τα παραπάνω αμαρτήματα που έκανε ο άσωτος υιός. Τα ξυλοκέρατα που επιθυμούσε να φάει εξαιτίας της πείνας του συμβολίζουν την αμαρτία, γιατί το ξυλοκέρατο ενώ στην αρχή είναι γλυκό, μετά μέσα στο στόμα μοιάζει με άχυρο. Έτσι και η αμαρτία μπορεί στην αρχή να φαίνεται γλυκιά, αργότερα όμως γίνεται πικρή. Τόσο αχόρταγος ήταν που επιθυμούσε να χορτάσει την ψυχή του με περισσότερες αμαρτίες, αλλά δεν του έδινε κανείς. Όσο ο άνθρωπος συνηθίζει στην αμαρτία, παροτρύνεται τόσο που επιθυμεί να αμαρτάνει περισσότερο. Εἰς ἑαυτὸν δὲ ἐλθὼν εἶπε πόσοι μίσθιοι τοῦ πατρός μου περισσεύουσιν ἄρτων, ἐγὼ δὲ λιμῷ ἀπόλλυμαι. Ἀναστὰς πορεύσομαι πρὸς τὸν πατέρα μου καὶ ἐρῶ αὐτῷ πάτερ, ἥμαρτον εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐνώπιόν σου οὐκέτι εἰμὶ ἄξιος κληθῆναι υἱός σου ποίησόν με ὡς ἕνα τῶν μισθίων σου. Καὶ ἀναστὰς ἦλθε πρὸς τὸν πατέρα αὐτοῦ» 271. Επειδή δεν του άρεσε να είναι υπηρέτης του διαβόλου, προτίμησε να ταπεινωθεί και να γίνει υπηρέτης του σπλαχνικού πατρός του. «Ἔτι δὲ αὐτοῦ μακρὰν ἀπέχοντος εἶδεν αὐτὸν ὁ πατὴρ αὐτοῦ καὶ ἐσπλαγχνίσθη, καὶ δραμὼν ἐπέπεσεν ἐπὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ καὶ κατεφίλησεν αὐτόν. Εἶπε δὲ αὐτῷ ὁ υἱός πάτερ, ἥμαρτον εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐνώπιόν σου, καὶ οὐκέτι εἰμὶ ἄξιος κληθῆναι υἱός σου. Εἶπε δὲ ὁ πατὴρ 270 Λκ. 15, Λκ. 15,

116 πρὸς τοὺς δούλους αὐτοῦ ἐξενέγκατε τὴν στολὴν τὴν πρώτην καὶ ἐνδύσατε αὐτόν, καὶ δότε δακτύλιον εἰς τὴν χεῖρα αὐτοῦ καὶ ὑποδήματα εἰς τοὺς πόδας, καὶ ἐνέγκαντες τὸν μόσχον τὸν σιτευτὸν θύσατε, καὶ φαγόντες εὐφρανθῶμεν, ὅτι οὗτος ὁ υἱός μου νεκρὸς ἦν καὶ ἀνέζησε, καὶ ἀπολωλὼς ἦν καὶ εὑρέθη, καὶ ἤρξαντο εὐφραίνεσθαι» 272. Ο πατέρας τον λυπήθηκε και τον προϋπάντησε επειδή ήταν υιός του και δεν σιχάθηκε τον λαιμό του που ήταν γεμάτος αμαρτίες, αλλά αντίθετα άπλωσε τα χέρια σε αυτόν και τον φίλησε. Κι όπως τα παραπάνω συνέβησαν στον άσωτο υιό, μπορούν να συμβούν και στους αμαρτωλούς ανθρώπους, αρκεί να μετανοήσουν στον Θεό Πατέρα. Τον άσωτο υιό δεν το έσωσε μόνο η ευσπλαχνία του πατέρα του, αλλά και η αυτογνωσία του. Κατάλαβε ότι υπέπεσε σε σφάλματα κι ότι έχει τυφλωθεί τόσο πολύ από τις αμαρτίες του που φοβάται να κοιτάξει στον ουρανό. Δεν έχει ανάγκη από κριτές και κατήγορους, γιατί η συνείδηση του τον κατηγορεί και τα αμαρτήματα του τον καταδικάζουν. Πιστεύει ότι δεν είναι άξιος να ονομάζεται υιός και για αυτό τον λόγο αποκληρώνει μονός του τον εαυτό του. Αγάπησε τις ηδονές και στερήθηκε την αγάπη του Θεού, αγάπησε τις επιθυμίες του κορμιού του μίσησε το καλό της ψυχής του, τον ευχαριστούσαν οι αμαρτίες κι ένιωθε απέχθεια για τις αρετές. Όμως ο Πατέρας και Θεός σαν φιλάνθρωπος που είναι, παρά την γνώμη του υιού του ότι είναι ανάξιος των αγαθών του, τον κατέστησε άξιο των δωρεών του. Ενώ ο υιός ταπείνωσε και κατέκρινε τον εαυτό του, ο Πατέρας τον ύψωσε και τον δικαίωσε. Τον έντυσε με την πρώτη φορεσιά του Αγίου Βαπτίσματος, γιατί τον γύμνωσε ο διάβολος. Του φόρεσε δαχτυλίδι στο χέρι για να δηλώσει τον αρραβώνα του Αγίου Πνεύματος. Του έβαλε υποδήματα για να μην μπορέσει ξανά ο όφις να δαγκώσει την γυμνή του φτέρνα και τα πόδια του να μην τρέχουν 272 Λκ. 15,

117 στον δρόμο της αμαρτίας, αλλά να ακολουθούν τον δρόμο της Βασιλείας των Ουρανών. Δίνει εντολή να φέρουν οι υπηρέτες το μοσχάρι το σιτευτό για να το σφάξουν, συμβολίζοντας την θυσία του Υιού του Θεού που σαν τον μόσχο έσκυψε το κεφάλι του χωρίς αντίσταση για να το σφάξουν 273. «Ην δὲ ὁ υἱὸς αὐτοῦ ὁ πρεσβύτερος ἐν ἀγρῷ καὶ ὡς ἐρχόμενος ἤγγισε τῇ οἰκίᾳ, ἤκουσε συμφωνίας καὶ χορῶν, καὶ προσκαλεσάμενος ἕνα τῶν παίδων ἐπυνθάνετο τί εἴη ταῦτα. Ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ ὅτι ὁ ἀδελφός σου ἥκει καὶ ἔθυσεν ὁ πατήρ σου τὸν μόσχον τὸν σιτευτόν, ὅτι ὑγιαίνοντα αὐτὸν ἀπέλαβεν, ὠργίσθη δὲ καὶ οὐκ ἤθελεν εἰσελθεῖν. ὁ οὖν πατὴρ αὐτοῦ ἐξελθὼν παρεκάλει αὐτόν. Ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπε τῷ πατρί ἰδοὺ τοσαῦτα ἔτη δουλεύω σοι καὶ οὐδέποτε ἐντολήν σου παρῆλθον, καὶ ἐμοὶ οὐδέποτε ἔδωκας ἔριφον ἵνα μετὰ τῶν φίλων μου εὐφρανθῶ ὅτε δὲ ὁ υἱός σου οὗτος ὁ καταφαγών σου τὸν βίον μετὰ πορνῶν, ἦλθεν, ἔθυσας αὐτῷ τὸν μόσχον τὸν σιτευτόν. Ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ τέκνον, σὺ πάντοτε μετ ἐμοῦ εἶ, καὶ πάντα τὰ ἐμὰ σά ἐστιν Εὐφρανθῆναι δὲ καὶ χαρῆναι ἔδει, ὅτι ὁ ἀδελφός σου οὗτος νεκρὸς ἦν καὶ ἀνέζησε, καὶ ἀπολωλὼς ἦν καὶ εὑρέθη» 274. Ο δίκαιος αδερφός οργίστηκε και φθόνησε. Ο Κύριος με την συγκεκριμένη παραβολή δεν ήθελε να δείξει πόσο φθονερός είναι ο μεγαλύτερος υιός, αλλά πόσο εύσπλαχνος είναι ο Πατέρας γιατί τον αμαρτωλό λυπήθηκε και τον δίκαιο κολάκευσε. Τον δίκαιο αδερφό τον αγάπησε για την αρετή του, τον επαίνεσε για την ευγένεια και την καλοσύνη του, ενώ τον αμαρτωλό τον λυπήθηκε και τον δέχτηκε για την μετάνοια και την καλή επιστροφή του. Για αυτό ο Δαμασκηνός προτρέπει τους πιστούς να μην απελπίζονται κι όσες αμαρτίες έχουν κάνει, τους συμβουλεύει να τις εξομολογηθούν και να τις μετανοήσουν. Θέλοντας να δώσει έμφαση ότι 273 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΒ, σσ Λκ. 15,

118 μετανοώντας αληθινά κανείς για τις αμαρτίες του μπορεί να συγχωρεθεί από τον Θεό, διηγείται μια ιστορία σύμφωνα με την οποία, σε κάποια πόλη ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος βρήκε έναν Έλληνα νεαρό το οποίο με τις διδαχές και την καθοδήγηση τον έπεισε να γίνει Χριστιανός. Έτσι, επειδή ο Άγιος θα έφευγε, τον εμπιστεύτηκε στον Επίσκοπο της πόλης δίνοντας εντολή να τον διδάξει και να τον βαφτίσει Χριστιανό. Ο Επίσκοπος τήρησε την εντολή του Αγίου και τον καθοδήγησε, τον παραίνεσε και τον βάφτισε Χριστιανό. Αφού τον βάφτισε, πίστεψε ότι πλέον μεγάλωσε το παλικάρι και σταμάτησε να τον διδάσκει. Το παλικάρι όμως, μέρα με την μέρα συναναστρέφονταν με άλλους άτακτους νεαρούς με αποτέλεσμα να μετατραπεί σε κλέφτης και να γίνει ο πρώτος των κλεφτών. Ζούσε στο βουνό μαζί με άλλους κλέφτες, που σκότωναν όσους συναντούσαν. Μετά από καιρό, ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος επισκέφτηκε την πόλη επιθυμώντας να δει τον νέο. Όμως ο επίσκοπος τον πληροφόρησε για την ζωή και τις πράξεις του νεαρού και τότε αποφάσισε ο Άγιος να πάει να τον βρει. Καβάλησε ένα άλογο και ανέβηκε στο βουνό που έμενε ο νεαρός. Εκεί τον έπιασαν οι κλέφτες για να τον σκοτώσουν, αλλά ο Άγιος τους ζήτησε να τον οδηγήσουν στον πρώτο κλέφτη. Μόλις ο νέος τον αντίκρισε, από ντροπή τράπηκε σε φυγή. Ο Άγιος τον ακολούθησε και τον παρακαλούσε να μην φύγει γιατί έχει ελπίδες να σωθεί. Του ζήτησε να μετανοήσει για τις αμαρτίες του, αφού ο Θεός τον έστειλε για να τον συγχωρήσει και τις αμαρτίες του θα τις επωμίζονταν ο Άγιος. Ακούγοντας τα λόγια του Αγίου ο νεαρός πέταξε το σπαθί του και με δάκρυα στα μάτια έπεσε στα πόδια του ζητώντας συγχώρηση. Αναρωτιόταν αν θα τον δεχόταν ο Θεός με τόσα αμαρτήματα που διέπραξε και ο Άγιος του απάντησε καταφατικά αρκεί

119 να μετανοούσε αληθινά. Μαζί με τον νεαρό μετάνιωσαν και όλοι οι σύντροφοι του 275. Επί Βασιλείας του Μαυρικίου υπήρχε κάποιος κλέφτης που ζούσε στο βουνό της Θράκης, ονομαζόμενο Πόγδανο. Οι προσπάθειες που έκαναν για να τον κυνηγήσουν και να τον πιάσουν απέβησαν άκαρπες. Έτσι, αποφάσισε ο βασιλιάς να γράψει μια επιστολή και την έστειλε μαζί με το εγκόλπιο του ως ένδειξη εμπιστοσύνης. Στην επιστολή, τον παρακαλούσε να εγκαταλείψει την τέχνη του και να μετανοήσει, γιατί ο Χριστός είναι ανεξίκακος και δέχεται τους αμαρτωλούς. Επίσης του υποσχέθηκε ότι αν επέστρεφε θα τον υποδεχόταν με πολλές τιμές. Ο κλέφτης καθώς διάβασε την επιστολή, αμέσως μετανόησε και αποφάσισε να πάει στον βασιλιά. Δεν πέρασαν πολλές ημέρες και ο κλέφτης αρρώστησε βαριά με αποτέλεσμα να τον πάνε στο ξενοδοχείο του Αγίου Σαμψών για να θεραπευτεί. Όταν κατάλαβε ο κλέφτης ότι έφτανε η ώρα του θανάτου του, παρακάλεσε τον Κύριο να τον σώσει από τις αμαρτίες του, όπως έσωσε τον ληστή που ήταν δίπλα στον Σταυρό του. Ακόμη παρακάλεσε τον Θεό να δεχτεί τα δάκρυα που έχυνε γιατί δεν είχε τίποτε άλλο να δώσει. Την ίδια ώρα ο αρχίατρος είδε στον ύπνο του ότι ήρθαν πολλοί δαίμονες με άπειρα χαρτιά και τριγύριζαν τον κλέφτη. Επίσης ήρθαν ο Αρχάγγελος Μιχαήλ και ο φύλακας Άγγελος του κι έφεραν ένα ζυγό. Στον ζυγό από την μία πλευρά έβαλαν οι δαίμονες όλα τα χαρτιά με τις αμαρτίες του κλέφτη, ενώ οι Άγγελοι δεν είχαν τίποτα καλό να βάλουν και ήταν πολύ λυπημένοι. Τότε, ανακάλυψαν το μαντήλι που σκούπιζε τα δάκρυα του κι αποφάσισαν να το βάλουν στον ζυγό ελπίζοντας στην ευσπλαχνία του Θεού. Το έβαλαν στον ζυγό κι ευθύς εκείνη η πλευρά βάρυνε περισσότερο από την άλλη. Τελικά οι δαίμονες 275 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΒ, σσ

120 τράπηκαν σε φυγή και οι Άγγελοι πήραν την ψυχή του αρχικλέφτη. Όταν ξύπνησε ο γιατρός πήγε στον κλέφτη και τον βρήκε πεθαμένο. Στον επίλογο του λόγου του ο Δαμασκηνός φέρνοντας ως παραδείγματα τις παραπάνω διηγήσεις παροτρύνει τους πιστούς να μετανοούν και να εξομολογούνται διότι ο Χριστός συγχωρεί όλες τις αμαρτίες. Ακόμη, τους συμβουλεύει να μην σκέφτονται ότι μπορούν να αμαρτάνουν όταν είναι νέοι και να μετανοήσουν όταν γεράσουν γιατί δεν δύνανται να γνωρίζουν πότε θα έρθει ο θάνατος Βίοι Αγίων και Μαρτύρια α. Μαρτύριον τοῦ ἁγίου ἐνδόξου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου τοῦ Τροπαιοφόρου μεταφρασθὲν 277 εὶς τὴν κοινὴν γλῶσσαν παρὰ τοῦ ἐν Μοναχοῖς ἐλαχίστου Δαμασκηνοῦ τοῦ Ὑποδιακόνου τοῦ Στουδίτου, περιέχον ὁμοῦ καὶ μερικῶν θαυμάτων διήγησιν. (Λόγος ΙΔ ) Ο Δαμασκηνός ξεκινάει τον λόγο του επισημαίνοντας για ακόμη μια φορά ότι οι γιορτές ωφελούν ψυχικά τους πιστούς. Αποκαλεί τον Άγιο Γεώργιο μεγάλο προστάτη του Χριστιανισμού ο οποίος έχυσε το αίμα του για την αγάπη του Χριστού. Στον συγκεκριμένο λόγο θα παρουσιάσει το μαρτύριο και τα θαύματα του Μεγαλομάρτυρα Γεωργίου. Ο Διοκλητιανός ο βασιλιάς των Ρωμαίων ήταν ειδωλολάτρης και μεγάλος διώκτης του Χριστιανισμού. Όλες οι φυλακές γέμιζαν με Χριστιανούς τους οποίους είτε τους σκότωναν είτε τους βασάνιζαν για να γυρίσουν στους Έλληνες Θεούς. Επειδή ο Χριστιανισμός είχε εξαπλωθεί 276 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΒ, σσ Ε. ΛΙΤΣΑ, νθ ανώτ., σ. 252, ο πρωτότυπος λόγος μπορεί να βρεθεί στο Der Heilige Georg, Abhandlung der Bayerischen Akademie XXV, 3, (1911), σσ

121 και στην Ανατολή, οι αξιωματούχοι ζήτησαν από τον Διοκλητιανό να τους βοηθήσει. Τότε κάλεσε συνέδριο ο Διοκλητιανός και μαζεύτηκαν όλοι οι αφεντάδες της Ανατολής. Αυτό που τελικά αποφάσισαν μετά από δύο με τρεις συνεδρίες ήταν να αφανίσουν τους Χριστιανούς για να επικρατήσει ο Ελληνισμός. Ο Μεγαλομάρτυρας Γεώργιος την εποχή εκείνη ήταν είκοσι ετών καταγόμενος από ευγενή και πλούσια οικογένεια η οποία πίστευε στον Χριστό. Όταν έγινε δεκαοκτώ χρονών υπηρέτησε στον στρατό του βασιλιά Διοκλητιανού κι έπειτα έγινε φλαμπουράρης. Μαθαίνοντας τις αποφάσεις του συνεδρίου αποφάσισε να πουλήσει όλη του την περιουσία στους φτωχούς και να παρουσιαστεί ως Χριστιανός. Πήγε λοιπόν στο τρίτο συνέδριο και στεκούμενος στην μέση, τους προέτρεψε να σταματήσουν τον πόλεμο κατά των Χριστιανών και να μην τους αναγκάζουν να γίνουν ειδωλολάτρες διότι ο Χριστός είναι ο μοναδικός και αληθινός Θεός. Με αυτά τα λόγια προκλήθηκε μεγάλη ταραχή στο πλήθος και ο Βασιλιάς του ζήτησε να μην αφήσει την τάξη του και θέσει το σώμα του σε μαρτύρια, αλλά να κάνει θυσίες στους Θεούς για να του δώσει περισσότερη τιμή. Ο Άγιος Γεώργιος αρνήθηκε και τότε ο Διοκλητιανός εξοργισμένος διατάζει να τον χτυπήσουν με τα κοντάρια τους οι φύλακες και να τον βάλουν στην φυλακή 278. Έπειτα ο Δαμασκηνός αφηγείται όλα τα μαρτύρια που πέρασε ο Μεγαλομάρτυρας Γεώργιος και τον τρόπο που γλύτωσε από αυτά, με την βοήθεια και την δύναμη του Θεού. Με ξύλα του έδεσαν τα πόδια και μια πέτρα του έβαλαν στο στήθος κι όμως άντεξε. Σε τροχό με μπηγμένα σπαθιά τον έδεσαν αλλά με την βοήθεια Αγγέλου λύθηκε. Σε λάκκο με ασβέστη τον άφησαν για τρεις ημέρες και νύχτες αλλα βγήκε από εκεί υγιής. Υποδήματα από σίδερο του φόρεσαν με καυτά καρφιά μέσα, αλλά 278 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΔ, σσ

122 μπόρεσε να περπατήσει. Με ωμά νεύρα βοδιών τον μαστίγωσαν κι όμως ο Άγιος υπέμεινε κι αυτό το μαρτύριο. Δηλητήριο του έδωσαν να πιεί αλλά δεν τον έβλαψε καθόλου. Όλα τα άντεξε με την προσευχή και δοξάζοντας συνέχεια τον Θεό, ήλπιζε ότι με όλα αυτά θα τους έκανε να πιστέψουν στον αληθινό Θεό. Πολύς κόσμος τον θαύμασε και πίστεψε στον Χριστό όμως δεν το έκαναν φανερό διότι φοβούνταν τις αντιδράσεις του Διοκλητιανού 279. Βλέποντας όλα αυτά ο Διοκλητιανός τον ρώτησε πως σώθηκε από τόσα βάσανα. Ο Άγιος του απάντησε ότι τα μαρτύρια τα υπέμεινε όχι με ανθρώπινα τεχνάσματα αλλά με την χάρη και την δύναμη του Θεού. Ο Χριστός δίδαξε ότι δεν πρέπει να φοβούνται, γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχει την δύναμη να τους βλάψει κι επίσης όποιοι πιστεύουν σε εκείνον τα έργα που κάνει θα τα πράττουν κι αυτοί. Απαντώντας στην ερώτηση του Διοκλητιανού για το ποιά είναι τα έργα του Χριστού, είπε ότι είναι οι γιατρειές τυφλών, οι θεραπείες αρρώστων και οι αναστάσεις νεκρών. Ένας μάγος ονόματι Αθανάσιος ο οποίος ήταν αυτός που του έδωσε το δηλητήριο, ακούγοντας τα λόγια του Αγίου περί αναστάσεων, πρότεινε στον βασιλιά να πάνε τον Άγιο στον τάφο ενός Έλληνα, για να τους αποδείξει ότι αυτά που λέει δεν είναι μόνο λόγια αλλά να δουν αν πραγματικά μπορεί να τον αναστήσει. Πήγαν στον τάφο και τότε ο Άγιος παρακάλεσε τον Θεό και του ζήτησε να αναστήσει τον νεκρό, για να πιστέψουν όλοι ότι πράγματι είναι ο αληθινός Θεός. Κι έτσι ακριβώς έγινε, ο νεκρός αναστήθηκε και όσοι βρίσκονταν εκεί φώναξαν ότι ο Θεός του Γεωργίου είναι μεγάλος. Ο μάγος μετά από αυτό πίστεψε και ο Διοκλητιανός τον κατηγόρησε ότι δεν του έδωσε αληθινό δηλητήριο και ακόμη προσποιήθηκε ότι ο Έλληνας ήταν νεκρός ενώ στην πραγματικότητα ήταν ζωντανός. Αμέσως έδωσε εντολή να θανατωθούν ο 279 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΔ, σσ

123 μάγος και ο αναστηθέντας. Ο Μεγαλομάρτυρας γύρισε πίσω στην φυλακή κι εκεί πίστεψαν πολλοί στον Χριστό. Άλλοι έπεφταν στα πόδια του και τους γιάτρευε κι άλλοι μάθαιναν για την Ορθοδοξία 280. Επειδή σύμφωνα με του άρχοντες του παλατιού ο Γεώργιος με τις μαγείες του έκανε πολλούς ανθρώπους Χριστιανούς, ζήτησαν από τον βασιλιά να κάνει κάτι για αυτό. Ο Διοκλητιανός συμβουλευόμενος τον επίτροπο του Μαγνέσιο, αποφάσισε την επόμενη μέρα να τον εξετάσει στον ναό του Απόλλωνα. Εκείνη την νύχτα ο Άγιος είδε στον ύπνο του τον Χριστό, ο οποίος τον φίλησε, του έβαλε στεφάνι στο κεφάλι και του είπε να μην φοβάται. Την επόμενη μέρα ο Διοκλητιανός έδωσε εντολή να φέρουν τον Άγιο. Για ακόμη μια φορά του ζήτησε να αλλάξει πίστη κι αυτός με την σειρά του θα τον τιμούσε και θα τον έκανε συγκάθεδρο του βασιλείου του. Ο Άγιος του απάντησε ότι αυτήν την αγάπη έπρεπε να την δείξει πιο πριν και να μην έφτανε στο σημείο να τον βασανίσει. Με τα λόγια αυτά χάρηκε ο βασιλιάς και του ζήτησε αν επιθυμούσε να γίνει ο πατέρας του. Ο Άγιος θέλησε να πάει στον ναό για να δει τους Θεούς κι αυτό ήταν κάτι που τους χαροποίησε όλους. Τότε ο Γεώργιος σήκωσε το δεξί του χέρι και αποκρινόμενος προς το είδωλο του Απόλλωνα το ρώτησε αν ήθελε να λάβει από αυτόν θυσία, σαν Θεός που ήταν. Με δυνατή φωνή απάντησε ότι δεν είναι Θεός και ότι αληθινός Θεός είναι του Αγίου. Επίσης είπε ότι είναι δαιμόνια που ξεγελούν τους ανθρώπους και τους κάνοντας τους να τους προσκυνούν σαν Θεούς κι επειδή στέκονταν μπροστά τους ο δούλος του αληθινού Θεού γκρεμίστηκαν αμέσως. Βλέποντας κι ακούγοντας αυτά, κάποιοι από τους ιερείς δέρνοντας τον, τον έβγαλαν έξω από τον ναό και ζήτησαν από τον βασιλιά να τον φονεύσει. Η βασίλισσα Αλεξάνδρα δεν άντεξε να κρατάει κρυφή την πίστη της προς τον Θεό και το ομολόγησε. Ο Διοκλητιανός εξαγριωμένος 280 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΔ, σσ

124 έδωσε εντολή να κόψουν τα κεφάλια και των δύο. Την ώρα που πήγαιναν για τον αποκεφαλισμό τους η βασίλισσα ζήτησε να ξεκουραστεί σε ένα βράχο κι εκεί παρέδωσε την ψυχή της στον Θεό. Όταν ήρθε η στιγμή, ο Άγιος προσευχήθηκε και χαρούμενος έσκυψε για να τον αποκεφαλίσουν οι στρατιώτες. Μετά ήρθε ο σκλάβος του Αγίου και πήρε το σώμα του για να το πάει στην Παλαιστίνη έτσι όπως επιθυμούσε. Ο Δαμασκηνός σημείωσε ότι το άγιο λείψανο του έκανε πολλά θαύματα 281. Πριν το επίλογο του, διηγείται στους πιστούς κάποια από τα θαύματα του Μεγαλομάρτυρα Γεωργίου. Στο κάστρο Ράμελ στην περιοχή της Συρίας, αποφάσισαν ο βασιλιάς και οι Χριστιανοί να χτίσουν μια εκκλησία προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου κι επειδή δεν είχαν μάρμαρα και κίονες, ναύλωσαν καράβι για να συλλέξει από κάθε τόπο. Μια χήρα ακούγοντας το γεγονός αγόρασε ένα κίονα και ζήτησε από τον καπετάνιο να τον φορτώσει στο καράβι μαζί με τα άλλα που αγόρασαν. Όμως ο καπετάνιος αρνήθηκε και η γυναίκα έκλαιγε και θρηνούσε. Τότε εμφανίστηκε στον ύπνο της ο Άγιος και την ρώτησε για ποιό λόγο έκλαιγε. Αυτή του απάντησε επειδή δεν πήραν τον κίονα για να τον πάνε στον ναό που χτιζόταν. Ο Μεγαλομάρτυρας την ρώτησε σε ποιό σημείο του ναού επιθυμούσε να μπει ο κίονας κι αυτή του απάντησε στην δεξιά πλευρά. Έτσι, ο Άγιος ζήτησε την βοήθεια της να τον κουβαλήσουν και να τον ρίξουν στην θάλασσα. Με την βοήθεια του, ο κίονας έφτασε πιο νωρίς από το καράβι κι επάνω έγραφε, ο κίονας της χήρας να μπει στην δεξιά πλευρά του ναού. Το άλλο θαύμα που παρουσιάζει έχει ως εξής. Σε μια περιοχή της Παφλαγονίας, στα περίχωρα της Αμαστρίδος υπήρχε ένας ναός του Αγίου Γεωργίου. Εκεί ζούσε ένα ανδρόγυνο ευσεβές, ο Λέων που ήταν στρατιώτης και η Θεοφανώ, οι οποίοι αγαπούσαν πολύ τον Άγιο και κάθε 281 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΔ, σσ

125 μέρα επισκέπτονταν τον ναό του για να τον προσκυνήσουν. Είχαν κι ένα γιο που τον ονόμασαν Γεώργιο. Την περίοδο που ήταν είκοσι ετών ο γιος τους, οι Βούλγαροι, οι Ούγγροι, οι Σκύθες, οι Μήδοι και οι Τούρκοι κατέστρεφαν και λεηλατούσαν τα γύρω κάστρα. Βασιλιάς της Κωνσταντινούπολης ήταν ο Φωκάς κι έδωσε εντολή να γίνει σύναξη στρατιωτών για να βοηθήσουν τους Χριστιανούς. Επειδή ήταν μεγάλος σε ηλικία πλέον ο Λέων έστειλε τον γιο του να πάει να πολεμήσει. Έτσι όταν έφτασε η μέρα για να φύγει, τον πήγαν στον ναό του Αγίου Γεωργίου και με δάκρυα στα μάτια παρακάλεσαν τον Άγιο να τον φυλάει και να τον φέρει πίσω υγιή. Στον τόπο που πήγε ο Γεώργιος μαζί με τους στρατιώτες, ξαφνικά μέσα στην νύχτα οι εχθροί τους επιτέθηκαν κι άλλους τους σκότωσαν, άλλους τους έπιασαν και τους έκαναν σκλάβους κι άλλους τους εξανάγκαζαν να αλλάξουν πίστη. Ο Γεώργιος πιάστηκε από ένα στρατιώτη κι έγινε υπηρέτης ενός Βούλγαρου αφέντη. Οι γονείς του μαθαίνοντας τα γεγονότα, παρακαλούσαν τον Θεό να είναι ζωντανός και να τον βοηθήσει να ελευθερωθεί από την αιχμαλωσία. Ανήμερα της εορτής του Αγίου Γεωργίου, ενώ οι γονείς του Γεώργιου έκαναν τραπέζι σε Χριστιανούς και όλοι θυμούνταν ότι πριν ένα χρόνο ήταν και αυτός εκεί, ο Γεώργιος έφερνε χλιαρό νερό στον αφέντη του για να πλυθεί. Όταν ανέβαινε την σκάλα εμφανίστηκε ο Άγιος πάνω σε άσπρο άλογο, του είπε να ανεβεί επάνω και ξαφνικά βρέθηκε στο σπίτι του. Βλέποντας όλοι το θαύμα δόξαζαν τον Θεό και πήγαν τον Γεώργιο στον ναό, οπού εκεί όλη νύχτα ευχαριστούσαν τον Άγιο Γεώργιο που τους έφερε πίσω τον γιο τους. Κάτι παρόμοιο συνέβη και στην Μυτιλήνη. Ανήμερα του Αγίου Γεωργίου κι ενώ γινόταν λειτουργία στον ναό του Αγίου, αποφάσισαν οι Κρητικοί κουρσάροι, να εισβάλλουν στο νησί. Άρπαξαν όσους μπόρεσαν ενώ άλλοι κατάφεραν και σώθηκαν. Ανάμεσα σε αυτούς που άρπαξαν ήταν και ο γιος μιας χήρας τον οποίο τον έστειλαν σαν υπηρέτη στον Αμηρά της Κρήτης. Η

126 χήρα μη γνωρίζοντας τι συνέβη πήγαινε κάθε μέρα στον ναό και προσεύχονταν για τον γιο της. Ακριβώς με τον ίδιο τρόπο όπως και παραπάνω εμφανίστηκε ξαφνικά ο Άγιος, τον άρπαξε και τον έστειλε πίσω στην μητέρα του 282. Στον επίλογο του αναφέρει ο Δαμασκηνός ότι ο Μεγαλομάρτυρας Γεώργιος έχει τα πρωτεία από όλους τους μάρτυρες και όποιος ζητήσει την βοήθεια του, ο Άγιος θα γίνει προστάτης του. Έπειτα ο Δαμασκηνός τον επικαλείται και τον παρακαλάει να βοηθήσει τους δούλους του και να τους λυτρώσει από τους πειρασμούς. Παροτρύνει τους πιστούς να γιορτάσουν πνευματικώς κι όχι με δαιμονικά έργα διότι τίποτα δεν κερδίζουν σε αυτόν τον κόσμο αφού είναι σαν όνειρο. Η ζωή είναι σαν ένας απερπάτητος δρόμος τον οποίο για να τον διανύσει ο άνθρωπος πρέπει να μοχθήσει, έχοντας για βοηθούς τον Χριστό και τους Αγγέλους. Η ελεημοσύνη και η νηστεία μπορούν εύκολα να κατορθωθούν, με όση δύναμη έχει ο καθένας, αρκεί να υπάρχει αγάπη προς τον Θεό και ελπίδα προς την Βασιλεία των Ουρανών 283. β. Μαρτύριον τοῦ ἁγίου ἐνδόξου Μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ Στρατηλάτου μεταφρασθὲν εἰς τὴν κοινὴν γλῶσσαν παρὰ τοῦ ἐν μοναχοῖς ἐλαχίστου Δαμασκηνοῦ τοῦ Υποδιακόνου καὶ Στουδίτου. (Λόγος ΙΖ ) Ο Δαμασκηνός ξεκινάει τον λόγο του λέγοντας ότι όταν εορτάζονται οι Μάρτυρες, οι Χριστιανοί παρακινούνται προς την επιθυμία της Βασιλείας των ουρανών και στην περιφρόνηση των γήινων. Οι Μάρτυρες αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση για τους ανθρώπους, επειδή με την νηστεία, την εγκράτεια και τα μαρτύρια τους δείχνουν τον δρόμο προς την σωτηρία και προς την Βασιλεία των Ουρανών. Ο Χριστός 282 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΔ, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΔ, σσ

127 είπε ότι, «Μακάριοι οἱ πεινῶντες νῦν, ὅτι χορτασθήσεσθε» 284 κι αυτό ακριβώς ισχύει με τους Μάρτυρες οι οποίοι άντεξαν ύβρεις και μαρτύρια για να μην αρνηθούν τον Χριστό. Όμως ο Χριστός τους το ανταπέδωσε κάνοντας τους κληρονόμους της Βασιλείας των ουρανών. Ο συγκεκριμένος λόγος έχει ως κεντρικό θέμα τον αγώνα, το μαρτύριο του Αγίου Θεόδωρου του Στρατηλάτη, αλλά και την τιμή που δέχτηκε από τον Θεό και τους ανθρώπους. Όταν έγινε βασιλιάς ο Λικίνιος, μετατράπηκε από ταπεινός άνθρωπος σε ασεβή κι επειδή ήταν ειδωλολάτρης, κυνηγούσε όσους Έλληνες άλλαζαν και πίστευαν στον Χριστό. Ένας από αυτούς ήταν και ο Μεγαλομάρτυρας Θεόδωρος, ο οποίος ήταν πλούσιος, καλόψυχος κι εξαιτίας της ευχέρειας του λόγου του τον αποκαλούσαν Βρυορήτορα. Για τους παραπάνω λόγους, ο βασιλιάς, χωρίς να γνωρίζει ότι ήταν Χριστιανός τον έκανε πρώτο του φουσάτου και του παρέδωσε το κάστρο της Ηράκλειας. Όταν ανέλαβε την εξουσία ο Άγιος φανέρωσε ότι ήταν Χριστιανός και με το κήρυγμα του μετέτρεψε πολλούς Έλληνες της Ηράκλειας σε Χριστιανούς. Μαθαίνοντας το αυτό ο βασιλιάς ο οποίος βρισκόταν στην Νικομήδεια, στεναχωρήθηκε και του έστειλε επιστολή συνοδευόμενη από άρχοντες. Στην επιστολή, του ζητάει να τον επισκεφτεί στην Νικομήδεια για να συγγράψουν ορισμούς για όλη την χώρα περί της προσκύνησης των ειδώλων και για να κάνουν θυσίες πρώτοι αυτοί στους Θεούς ώστε να δείξουν την αγάπη τους και να γίνουν παράδειγμα προς τον λαό. Όταν ήρθε η ώρα να πάει ο Άγιος στον βασιλιά, κράτησε τρεις άρχοντες και τους υπόλοιπους τους έστειλε πίσω μαζί με μία επιστολή. Στην επιστολή του επισημαίνει ότι εξαιτίας της αύξησης των Χριστιανών, επικρατεί χάος και υπάρχει κίνδυνος αποστασίας. Για τον λόγο αυτό του ζητάει να έρθει ο βασιλιάς στην Ηράκλεια για να πραγματοποιηθούν εκεί οι θυσίες. Ο 284 Λκ. 6,

128 Άγιος επέλεξε να μαρτυρήσει στην Ηράκλεια για να στηρίξει τους Χριστιανούς. Ο βασιλιάς χάρηκε πολύ με την επιστολή και αποφάσισε να επισκεφτεί το κάστρο της Ηράκλειας. Όταν έφτασε η μέρα της επισκέψεως, ο Άγιος με δάκρυα στα μάτια προσευχόταν στον Θεό και τον παρακαλούσε να του δώσει δύναμη για αυτά που θα του συνέβαιναν 285. Όταν συναντήθηκαν οι δυο άντρες, ο βασιλιάς μιλούσε με ωραία λόγια για τον Άγιο Θεόδωρο αναδεικνύοντας τα χαρίσματα του, επιδιώκοντας να τον πείσει να κάνει θυσίες προς τους Θεούς μπροστά στους ανθρώπους για να επιβεβαιωθούν όλοι ότι είναι φίλος του βασιλιά και των Θεών. Τότε ο Άγιος του ζήτησε να πάρει για δυο μέρες τα είδωλα των Θεών για να θυσιάσει σπίτι του κι αργότερα, όποτε έδινε εντολή ο βασιλιάς να θυσιάσει μπροστά σε όλο τον κόσμο. Τα πήρε σπίτι του και συντρίβοντας τα σε μικρά κομμάτια τα διένειμε στους φτωχούς. Όταν ο Λικίνιος κάλεσε τον άγιο να κάνει αυτό που του έταξε, ένας εκατόνταρχος ονόματι Μαξέντιος θυμήθηκε ότι ένας φτωχός κρατούσε το κεφάλι της θεάς Άρτεμις που ήταν φτιαγμένο από χρυσό. Τον ρώτησε ποιος του το έδωσε και ο φτωχός απάντησε ο Θεόδωρος. Αυτό το επιβεβαίωσε ο Άγιος κι έθεσε το ερώτημα, αφού ήταν αληθινοί θεοί, πώς δεν μπόρεσαν να κάνουν κάτι όταν διέλυε τα είδωλα τους. Επισήμανε ότι ο βασιλιάς λατρεύει άψυχα ξύλα, ενώ ο Άγιος λατρεύει τον αληθινό Θεό. Ακούγοντας αυτά τα λόγια ο Λικίνιος τον αποκάλεσε αχάριστο και διέταξε τους στρατιώτες του να τον χτυπήσουν με ωμά νεύρα βοδιών. Όμως ο Άγιος άντεξε και τότε ο βασιλιάς έδωσε εντολή να τον χτυπήσουν χωρίς οίκτο με μολυβένια σφυριά. Αφού για την αγάπη του προς τον Χριστό υπέμεινε και το κάψιμο του σώματος του με λαμπάδα, τον έκλεισαν στην φυλακή χωρίς νερό και φαγητό για πέντε ημέρες. Πέρασαν και οι πέντε ημέρες και τότε ο Λικίνιος του πρότεινε να το ξανασκεφτεί κι 285 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΖ, σσ

129 αν μετανιώσει, οι θεοί θα τον συγχωρήσουν και αυτός θα του χαρίσει πολλά δώρα. Όμως ο Άγιος αρνήθηκε την πρόταση του βασιλιά μη θέλοντας να αρνηθεί το όνομα του Χριστού. Ακούγοντας αυτά ο Λικίνιος διέταξε να τοποθετήσουν έναν σταυρό και να σταυρώσουν τον Μεγαλομάρτυρα Θεόδωρο 286. Επάνω στον σταυρό ο Άγιος ένιωσε εγκαταλελειμμένος από τον Θεό και τον παρακάλεσε να παραλάβει την ψυχή του γιατί δεν άντεχε άλλο. Ο τύραννος Λικίνιος νόμισε ότι ο άγιος θα είχε ήδη παραδώσει την ψυχή του. Όμως απατήθηκε, διότι το βράδυ, Άγγελος Κυρίου τον κατέβασε από τον σταυρό, τον ασπάστηκε και τον αποκάλεσε στρατιώτη του Θεού. Του είπε να έχει θάρρος και δύναμη διότι ότι ο Θεός δεν τον εγκατέλειψε. Ο Θεόδωρος γεμάτος από χαρά πέρασε την υπόλοιπη νύχτα ευχαριστώντας τον Θεό. Ο Λικίνιος έστειλε δύο υπηρέτες του, τον Αντίοχο και τον Πατρίκιο να πάρουν το σώμα του αγίου και να το ρίξουν στην θάλασσα, για να μην το πάρουν οι χριστιανοί και το τιμήσουν. Βλέποντας αυτοί ότι έλειπε το σώμα του Αγίου από τον σταυρό σκέφτηκαν ότι επειδή οι Χριστιανοί πιστεύουν στην Ανάσταση των νεκρών, μήπως συνέβη κάτι παρόμοιο στον Θεόδωρο. Καθώς πλησίασαν πιο κοντά στον σταυρό, είδαν τον Άγιο λυμένο κι αμέσως πίστεψαν στον Χριστό. Ταυτόχρονα πίστεψαν άλλοι ογδόντα δύο άνθρωποι και τριακόσιοι στρατιώτες που πήγαν εκεί με εντολή του Λικίνιου για να φονεύσουν όσους αλλαξοπίστησαν. Ένας, όμως, στρατιώτης έφυγε από εκεί και έτρεξε να ομολογήσει στον Λικίνιο όσα συνέβηκαν, και ότι όλη η Ηράκλεια κινδυνεύει να πιστέψει στον Χριστό. Ακούγοντας αυτά ο βασιλιάς του έδωσε εντολή να πάει εκεί και να τον αποκεφαλίσει. Οι Χριστιανοί αποφάσισαν να σκοτώσουν τον στρατιώτη, όμως ο ίδιος ο Θεόδωρος έπεισε με λόγους πίστεως τους Χριστιανούς ότι το θέλημα του Θεού γι αυτόν ήταν να φύγει σαν 286 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΖ, σσ

130 μάρτυρας από την ζωή αυτή και να πάει κοντά στον αγαπημένο του Χριστό. Επίσης ζήτησε από τον δούλο του Ουάρο να γράψει όλο του το μαρτύριο κι όταν πεθάνει να πάρει το σώμα του και να το πάει στα Ευχαϊτά που ήταν ο τόπος καταγωγής του. Τέλος ο στρατιώτης τον αποκεφάλισε και το σώμα του μεταφέρθηκε από τους Χριστιανούς στην πατρίδα του σύμφωνα με την επιθυμία του. Επισημαίνει ότι οι Χριστιανοί μαρτυρούσαν για την αγάπη του Θεού επειδή την εποχή εκείνη βασιλιάδες ήταν Έλληνες ειδωλολάτρες οι οποίοι κυνηγούσαν τους Χριστιανούς,. Έτσι προτρέπει τους πιστούς, επειδή δεν υπήρχε η έξαρση των μαρτυρίων την περίοδο που κήρυττε, να ζουν κατά όπως επιθυμεί ο Θεός. Στο τελευταίο μέρος του λόγου του, συμβουλεύει τους πιστούς για το τι πρέπει να κάνουν για να είναι αποδεκτοί από τον Θεό. Φέρνει σαν παράδειγμα τους Μάρτυρες οι οποίοι με σιωπή και υπομονή υπέμειναν τα βασανιστήρια, δοξάστηκαν από τον Θεό και τους ανθρώπους και κατάφεραν να εισέλθουν στην Βασιλεία των Ουρανών. Δεν αποδέχεται ο Θεός τους ανθρώπους που θέλουν να φαίνονται στους άλλους καλοί και ταπεινοί ενώ μέσα τους είναι υπερήφανοι και γεμάτοι αμαρτίες. Για αυτό τους συμβουλεύει ο καθένας να δουλεύει για την δική του ψυχική σωτηρία και όταν έρθει η ώρα της Κρίσης ή θα δοξασθεί ή ντραπεί Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΖ, σσ

131 γ. Μαρτύριον τοῦ ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Εὐσταθίου τοῦ νέου Ἱώβ, καὶ τῆς συμβίας αὐτοῦ Θεοπίστης, καὶ τῶν τέκνων αὐτοῦ Ἀγαπίου καὶ Θεοπίστου, μεταφρασθὲν 288 εἰς τὴν κοινὴν γλῶσσαν παρὰ τοῦ ἐν μοναχοῖς ἐλαχίστου Δαμασκηνοῦ τοῦ Ὑποδιακόνου καὶ Στουδίτου. (Λόγος ΙΘ ) Τρεις είναι οι αιτίες που ευθύνονται για τα κακά και τους πειρασμούς που υπομένουν οι άνθρωποι. Πρώτον ο Θεός δοκιμάζει τον άνθρωπο για να δει αν τον αγαπά όταν εμφανίζονται δυσκολίες. Δεύτερον ο Θεός παραχωρεί τους πειρασμούς στον άνθρωπο για να τον διορθώσει, όπως για παράδειγμα τους Εβραίους που τους άφησε σκλαβωμένους στην Αίγυπτο. Τρίτον όταν ο Θεός εγκαταλείπει τον άνθρωπο, όπως τους Ιουδαίους και τον Ιούδα. Ο Θεός θέλησε να δοκιμάσει την πίστη του Ιώβ, ο οποίος παρά τα πλούτη του, ήταν ένας άνθρωπος δίκαιος, ευσπλαχνικός και αληθινός. Όμως μέσα σε λίγες μέρες τα έχασε όλα, στερήθηκε τα παιδιά του, έγινε λεπρός κι έμεινε μόνος μαζί με την γυναίκα του. Παρ όλες τις δυσχέρειες που αντιμετώπισε, δεν σταμάτησε να αγαπά και να τιμά τον Θεό, γιατί όπως δέχτηκε τα καλά από τον Θεό έτσι έπρεπε να αντέξει και τα άσχημα. Με όμοιο τρόπο δοκιμάστηκε και ο Άγιος Ευστάθιος. Γύρω στο 90 μ.χ. ο Ευστάθιος ο οποίος πριν βαφτιστεί Χριστιανός ονομαζόταν Πλακίδας, ήταν στρατηλάτης στην Ρώμη επί αυτοκρατορίας Τραϊανού. Η τιμή αυτή του δόθηκε εξαιτίας των επιτυχών νικών του στους πολέμους και των γενναίων πράξεων του. Αν και ήταν σκοτισμένος επειδή λάτρευε τα είδωλα, παρ όλα αυτά όμως ήταν γενναιόδωρος, δίκαιος κι ελεήμων. Επίσης διακατέχονταν από την εγκράτεια στις ορέξεις και στα πάθη του 288 Ε. ΛΙΤΣΑ, ένθ ανώτ. σ. 252, ο πρωτότυπος λόγος βρίσκεται στο Acta antique, PG 105,377C-417C, έχει αφαιρεθεί ο πρόλογος κι έχει προστεθεί από τον Δαμασκηνό εκτενής πρόλογος κι επίλογος. Η Φραστική ομοιότητα μεταξύ πρωτοτύπου και μετάφρασης είναι αρκετά μεγάλη

132 σώματος του. Είχε μια γυναίκα την Τατιανή, και δυο αγόρια που του έμοιαζαν τόσο στο σώμα όσο και στην ψυχή. Όταν δεν γινόταν πόλεμος έπαιρνε τους στρατιώτες του και πήγαιναν για κυνήγι. Μια τέτοια μέρα λοιπόν, ο Άγιος Ευστάθιος βρήκε ένα μεγαλόσωμο ελάφι το οποίο τον κοιτούσε μες στα μάτια. Τότε αποφάσισε να το κυνηγήσει με το άλογο του αλλά δεν μπορούσε να το φτάσει. Ακολούθησαν από πίσω του και μερικοί στρατιώτες του για να τον βοηθήσουν, αλλά τα άλογα τους κουράστηκαν και σταμάτησαν. Μόνο ο Άγιος συνέχισε μόνος του χωρίς να αγανακτήσει κι έτσι βρέθηκαν σε ένα μεγάλο χάσμα της γης. Το ελάφι το πήδηξε, όμως ο Άγιος δεν μπόρεσε να το πηδήξει και στάθηκε απέναντι του. Τότε είδε ένα φωτεινό σταυρό ανάμεσα στα κέρατα του ελαφιού και πάνω του τον εσταυρωμένο Ιησού Χριστό. Τότε ακούστηκε η φωνή του Χριστού, τον οποίο δεν γνώριζε αλλά τιμούσε με τα έργα του. Του είπε ότι για χάρη του εμφανίστηκε σε αυτό το ζώο, γιατί όπως πήρε την ανθρώπινη μορφή και ήρθε σε αυτόν τον κόσμο για να σώσει την ανθρωπότητα, έτσι έκανε το ίδιο για σώσει τον Άγιο. Δεν ήταν δίκαιο ένας άνθρωπος μες στην καλοσύνη και την ελεημοσύνη να ζει στο σκοτάδι της ειδωλολατρίας. Ακούγοντας αυτά τα λόγια ο Άγιος Ευστάθιος, φοβήθηκε τόσο που έπεσε από το άλογο του. Όταν συνήλθε, σηκώθηκε και αναρωτήθηκε σε ποιόν άνηκε η φωνή που του μιλούσε και είπε ότι για να πιστέψει τα λόγια του έπρεπε να του φανερωθεί. Τότε ο Χριστός είπε ότι είναι αυτός που έφτιαξε τον ουρανό και την γη, τον ήλιο και το φεγγάρι, είναι αυτός που έπλασε τον άνθρωπο και για την σωτηρία του πήρε την ανθρώπινη μορφή, σταυρώθηκε, ετάφη και αναστήθηκε μετά από τρεις μέρες 289. Ακούγοντας αυτά τα λόγια ο Άγιος, πίστεψε ότι είναι ο μοναδικός και αληθινός Θεός και ο δημιουργός του κόσμου. Τότε του είπε ο Χριστός 289 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΘ, σσ

133 να βρει τον Αρχιερέα του τόπου του, να πάρει την οικογένεια του και να πάνε για να βαφτιστούν Χριστιανοί. Κι όταν θα το έκανε αυτό του όρισε να επιστρέψει μόνος του στο ίδιο μέρος για να του δείξει τι επρόκειτο να συμβεί. Την ίδια νύχτα ο Άγιος είπε στην γυναίκα του ότι είδε τον Χριστό σε μορφή ελαφιού. Η Τατιανή του είπε ότι τον είδε κι αυτή στον ύπνο της την προηγούμενη νύχτα και ότι της είπε να έρθει αυτή μαζί με την οικογένεια της για να γνωρίσουν τον αληθινό Θεό. Έτσι τα μεσάνυχτα πήραν τα παιδιά τους, πήγαν στον Αρχιερέα, του εξομολογήθηκαν τα οράματα τους και βαφτίστηκαν εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Ο Πλακίδας μετονομάστηκε σε Ευστάθιο, η Τατιανή σε Θεοπίστη και τα δυο τους παιδιά πήραν τα ονόματα Αγάπιος και Θεόπιστος. Ο Αρχιερέας τους ευχήθηκε να είναι πάντα ο Χριστός μαζί τους και να τους χαρίσει την αιώνια Βασιλεία. Όταν ξημέρωσε πήρε τους στρατιώτες του και πήγαν στον ίδιο τόπο. Τους πρόσταξε να πάνε να κυνηγήσουν, ενώ αυτός προφασιζόμενος ότι θα πήγαινε να ψάξει για μεγαλύτερο ζώο, πήγε στο μέρος που συνάντησε τον Χριστό. Έπεσε στο έδαφος και κλαίγοντας ομολόγησε την πίστη του στον αληθινό Θεό και τον δημιουργό του κόσμου. Τότε ο Κύριος του είπε ότι ήταν καλότυχος που δέχτηκε το βάπτισμα κι επειδή πίστεψε σ αυτόν, ο διάβολος ζήλεψε και θα προσπαθούσε να του στείλει πειρασμούς. Όμως ο Θεός τον προέτρεψε να μην χάσει την πίστη του, να υπομείνει την κάθε δυσκολία και να πολεμήσει γενναία τον διάβολο για να γίνει αρεστός στον Θεό, με τον ίδιο τρόπο που πολεμούσε τους εχθρούς επιθυμώντας να γίνει αρεστός στον βασιλιά. Διότι καλύτερα να δεχόταν τον πειρασμό εκείνη την στιγμή, παρά να ζούσε στην κόλαση αιώνια. Τον συμβούλεψε να αγωνιστεί με δύναμη ακόμα κι αν ταπεινωθεί ώστε να γίνει ο νέος Ιώβ, γιατί ο Θεός μετά θα τον ανταμείψει και η χάρη του θα είναι μαζί του για να προσέχει την ψυχή του από κάθε τι κακό και πονηρό

134 Λίγες μέρες μετά το όραμα, έπεσε λοιμός στο σπίτι του με αποτέλεσμα πρώτα να πεθάνουν όλοι οι σκλάβοι κι έπειτα όλα του τα ζώα. Όμως ο Άγιος κατάλαβε ότι αυτά που περνάει, είναι οι πειρασμοί που του έστειλε ο Θεός κι έτσι τον ευχαρίστησε και τα δέχτηκε χωρίς κανένα παράπονο. Κάποια μέρα έλειπε όλη η οικογένεια από το σπίτι, μπήκαν ληστές, και τους έκλεψαν τα πάντα. Μετά από αυτό το γεγονός ο Άγιος Ευστάθιος πτώχευσε 290. Τις ημέρες εκείνες οι Έλληνες είχαν μεγάλη γιορτή από την οποία δεν έπρεπε να λείπει ούτε ο βασιλιάς αλλά ούτε και ο στρατηλάτης. Η γιορτή όμως επισκιάστηκε από την θλίψη διότι πρώτον, όλοι στεναχωριόνταν για την φτώχια του στρατηλάτη και δεύτερον γιατί δεν μπορούσαν να τον βρουν. Αφού πέρασε η γιορτή, η Θεοπίστη πρότεινε στον Άγιο Ευστάθιο να φύγουν από τον τόπο εκείνο και να πάνε κάπου που δεν τους γνώριζε κανείς, όπως για παράδειγμα στα Ιεροσόλυμα. Έτσι μέσα σε μια νύχτα πήραν τα παιδιά τους κι έφυγαν. Στον δρόμο τους συνάντησαν θάλασσα και πήραν το καράβι για να περάσουν απέναντι. Ο καπετάνιος όμως επειδή η Θεοπίστη ήταν όμορφη, ζήτησε ναύλο περισσότερο από την τιμή που αντιστοιχούσε κι επειδή ο Άγιος δεν είχε να δώσει, του ζήτησε να κρατήσει την γυναίκα του έναντι του ναύλου. Κάτι τέτοιο δεν το δέχτηκε, οπότε ο καπετάνιος διέταξε να τον ρίξουν στην θάλασσα. Αντικρίζοντας τα δυο στενά ο Άγιος αποφάσισε να αφήσει την γυναίκα του στο καράβι, να πάρει τα δυο του παιδιά και να φύγει. Καθώς περπατούσαν έφτασαν σε ένα ποταμό με πολύ νερό που δεν ήταν δυνατόν να διασχίσουν τα παιδιά του. Έτσι πήρε το ένα στους ώμους του και το πέρασε απέναντι με σκοπό να ξαναγυρίσει να πάρει και το άλλο παιδί. Στην επιστροφή όμως είδε το ένα του παιδί να το αρπάζει 290 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΘ, σσ

135 ένα λιοντάρι και το άλλο να το αρπάζει ένας λύκος. Μετά από αυτό ο Άγιος βρέθηκε σε απόγνωση. Όμως ο Θεός του έδωσε δύναμη και δεν τον άφησε να πνιγεί από την θλίψη του. Ευτυχώς, έτυχε να δουν το λιοντάρι κάποιοι ποιμένες και με την βοήθεια του Θεού μαζί με τα σκυλιά τους κατάφεραν και το άρπαξαν από τα δόντια του. Το ίδιο και με το άλλο παιδί το οποίο σώθηκε από τις φωνές κάποιων γεωργών που φοβέρισαν τον λύκο και το άφησε. Μη γνωρίζοντας οι ποιμένες και οι γεωργοί ποιανού είναι τα παιδιά, τα πήραν και τα ανέθρεψαν ξεχωριστά. Όλα αυτά δεν τα γνώριζε ο Άγιος Ευστάθιος και βγαίνοντας από το ποτάμι, έκατσε σε μια πέτρα και άρχισε να κλαίει πικρά για όλα αυτά που του συνέβησαν σκεπτόμενος ότι πέρασε πολλά περισσότερα από τον Ιώβ. Όμως ζήτησε από τον Θεό να μην οργιστεί για τα παράπονα του, αλλά να του δώσει δύναμη και υπομονή για να αντέξει τους πειρασμούς. Αφού έκλαψε, σηκώθηκε και πήγε σε μια χώρα την Βηρυσσό, έγινε αμπελοφύλακας κι εκεί πέρασαν δεκαπέντε χρόνια. Τα παιδιά του μεγάλωσαν χώρια χωρίς να γνωρίζουν ότι είναι αδέρφια και ο ναύκληρος πήγε την Θεοπίστη στην πατρίδα του οπού εκεί μετά από λίγες μέρες πέθανε και η Θεοπίστη έμεινε εκεί ελεύθερη. Στην πόλη στην οποία βρισκόταν η γυναίκα του Αγίου έγινε επανάσταση. Ο Τραϊανός βρισκόταν σε δίλημμα για το πώς να αντιμετωπίσει τους επαναστάτες και τότε θυμήθηκε τα ανδραγαθήματα του Αγίου Ευσταθίου. Οι δε στρατιώτες του ξεκαθάρισαν ότι χωρίς τον στρατηλάτη τους δεν θέλουν να πολεμήσουν και ότι έπρεπε να στείλει ανθρώπους σε όλες τις χώρες της αυτοκρατορίας για να τον βρουν. Έτσι στην Βηρυσσό βρέθηκαν δυο φίλοι του Αγίου, ο Αντίοχος και ο Ακάκιος οι οποίοι έψαχναν να τον βρουν. Όταν τους είδε από μακριά τους αναγνώρισε και κλαίγοντας παρακάλεσε τον Θεό όπως είδε τους δυο φίλους του, να συναντούσε και την γυναίκα του γιατί ήξερε ότι τα παιδιά του τα έφαγαν τα θηρία εξαιτίας των δικών του αμαρτιών. Αυτά είπε ο Άγιος και άκουσε

136 την φωνή του Κυρίου που του είπε να έχει θάρρος γιατί θα ξανασυναντήσει την οικογένεια του και στην μέλλουσα ζωή θα απολαύσει μεγαλύτερα αγαθά και θα υμνείται στις επόμενες γενιές 291. Όταν οι δυο φίλοι πλησίασαν πιο κοντά, ο Άγιος τους αναγνώρισε αμέσως, ενώ αυτοί ήταν αδύνατον να τον αναγνωρίσουν επειδή εξαιτίας της στεναχώριας το πρόσωπο του είχε αλλάξει κατά πολύ. Όταν πήγαν κοντά του αφού τον χαιρέτησαν τον ρώτησαν αν γνωρίζει κάποιον ξένο που να έχει γυναίκα και δυο παιδιά κι αν τους έλεγε θα του έδιναν όσα χρήματα θα τους ζητούσε. Μετά από ερώτηση του Αγίου γιατί τον ψάχνουν, του απάντησαν επειδή είναι φίλος τους κι έχουν πολύ καιρό να τον δουν. Τους αποκρίθηκε ότι δεν ζει τέτοιος άνδρας σε αυτό τον τόπο και τους προσκάλεσε να μείνουν μερικές μέρες για να ξεκουραστούν. Επειδή δεν είχε χρήματα, πήγε και δανείστηκε από έναν φίλο του για να αγοράσει ψωμί, κρασί και άλλα φαγώσιμα. Εκείνοι μεν, έτρωγαν χωρίς να γνωρίζουν και ο Άγιος δε, έκλαιγε παραδίπλα επειδή θυμόταν την πρωτύτερη κατάσταση του, σκούπιζε τα δάκρυα του κι επέστρεφε για να τους υπηρετήσει. Μετά από κάποια στιγμή όμως άρχισαν να τον αναγνωρίζουν και τελικά αφού παρατήρησαν το σημάδι που είχε από σπαθί στον λαιμό του, έτρεξαν στην αγκαλιά του και τον ρώτησαν εάν είναι ο στρατηλάτης Πλακίδας. Αν και αυτός το αρνήθηκε, οι δυο στρατιώτες δεν τον πίστεψαν και άρχισαν να τον ρωτούν για την οικογένεια του. Τότε ο Άγιος δεν μπορούσε πλέον να κρυφτεί και τους είπε ότι πέθαναν όλοι τους. Έγινε γνωστό στην πόλη το γεγονός αυτό και θέλησαν οι κάτοικοι να μάθουν τι ζητούσαν οι στρατιώτες. Όταν έμαθαν, θαύμαζαν κι αναρωτιόταν πώς αυτός ο μέγας άνθρωπος κατέληξε σε αυτόν τον τόπο. Αφού τον έντυσαν με τα ενδύματα που είχαν μαζί τους οι στρατιώτες, 291 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΘ, σσ

137 αναχώρησαν για την Ρώμη. Οι δε κάτοικοι τον συνόδευσαν μέχρι έξω από την χώρα. Στον δρόμο για την Ρώμη ο Άγιος Ευστάθιος τους διηγήθηκε για το πώς έγινε Χριστιανός και πήρε το όνομα Ευστάθιος καθώς και τις δυσκολίες που αντιμετώπισε. Μετά από δέκα ημέρες έφτασαν στην Ρώμη και ο Τραϊανός βγήκε έξω για να τον υποδεχτεί. Τον ρώτησε για ποιό λόγο έφυγε και τότε ο Άγιος μπροστά σε όλους ομολόγησε ότι πιστεύει στον Χριστό και αφηγήθηκε όλη την περιπέτεια που έζησε. Όλο το στράτευμα χάρηκε με την επιστροφή του Αγίου Ευσταθίου και ο Τραϊανός τον παρακάλεσε να φορέσει ξανά την ζώνη του στρατηλάτη. Έτσι οι πειρασμοί του έφτασαν στο τέλος. Ο Άγιος αφού απαρίθμησε τον στρατό του, είδε ότι ήταν λίγος κι έτσι στάλθηκε αυτοκρατορικό διάταγμα για στρατολόγηση σε όλες τις χώρες. Η διαταγή έφτασε και στην πόλη που ζούσαν οι δυο του γιοί και γράφτηκαν για να γίνουν στρατιώτες 292. Αφού μάζεψε τους στρατιώτες ο Άγιος Ευστάθιος, τους χώρισε σε δεκαρχίες, εκατονταρχίες και σε άλλα τάγματα. Τα δυο του τα παιδιά επειδή τα είδε ευπαρουσίαστα και φρόνιμα τα έβαλε να υπηρετούν την τράπεζα. Όσα φρούρια κυρίευσαν οι Βάρβαροι, ο Άγιος τα ελευθέρωσε φτάνοντας μέχρι τον Χρύσπιν ποταμό. Από εκεί αποφάσισε να συνεχίσει την εκστρατεία κι έτσι χωρίς να το γνωρίζει, έφτασε στον τόπο που έμενε η γυναίκα του. Για τρεις μέρες οι στρατιώτες έστησαν τις τέντες τους στα γύρω λιβάδια της χώρας για να ξεκουραστούν, ενώ ο Άγιος έστησε την σκηνή του στον κήπο του σπιτιού της Θεοπίστης. Μια από εκείνες τις μέρες, τα δυο αδέρφια πήραν φαγητά και τα πήγαν στο σπίτι της μητέρας τους για μαγείρεμα. Εκεί που καθόταν και περίμεναν, ρωτάει ο ένας τον άλλον από πού είναι, γιατί τόσο καιρό ήταν στην ίδια υπηρεσία και ποτέ δεν τους δόθηκε η ευκαιρία να μιλήσουν. Τότε ο ένας ξεκίνησε να 292 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΘ, σσ

138 αφηγείται ότι όταν ήταν μικρός είχε πατέρα στρατηλάτη, μια όμορφη μητέρα κι ένα μικρότερο αδερφό. Μια μέρα τους πήραν από την Ρώμη κι έφυγαν για να πάνε σε μέρος που δεν γνώριζε. Όμως μέσα σε ένα καράβι που ανέβηκαν, η μητέρα τους χωρίς να ξέρει τον λόγο έμεινε εκεί, ενώ αυτόν και τον αδερφό του, τους πήρε ο πατέρας τους κι έφυγαν. Μετά συνάντησαν ένα ποτάμι κι επειδή ήταν μικροί για να το περάσουν μόνοι τους, ο πατέρας τους, πήρε τον μικρότερο αδερφό στους ώμους του και τον πέρασε απέναντι. Τότε γυρίζοντας να πάρει αυτόν, τον άρπαξε ένα λιοντάρι ενώ τον άλλον αδερφό τον πήρε ένας λύκος. Ευτυχώς όμως όπως είπε τον έσωσαν κάποιοι ποιμένες, τον πήραν και τον μεγάλωσαν. Δεν γνώριζε όμως τι συνέβη στον πατέρα του και στον αδερφό του. Όταν άκουσε αυτά τα λόγια ο μικρότερος αδερφός, με χαρά του είπε ότι είναι αδέρφια και ότι είχε την τύχη να γλυτώσει κι αυτός από τον λύκο. Η Θεοπίστη άκουσε την συνομιλία τους και κατάλαβε ότι αυτοί ήταν στην πραγματικότητα οι γιοί της. Αν και ήθελε να τους ομολογήσει ποια είναι, αυτοί βιαζόταν να φύγουν για να πάνε να ετοιμάσουν την τράπεζα. Την επόμενη μέρα η Θεοπίστη πήγε στην τέντα του Αγίου για να βρει τα παιδιά της, όμως βρήκε μόνο τον στρατηλάτη. Όταν τον είδε από μακριά, ένιωσε ταραχή γιατί της φάνηκε ότι εκείνος ήταν ο άντρας της. Πήγε κοντά του και τον παρακάλεσε να την πάρει μαζί του στην Ρώμη, γιατί κι αυτή από εκεί κατάγονταν αλλά αιχμαλωτίστηκε. Καθώς του μιλούσε και τον παρατηρούσε καλύτερα, όλο και περισσότερο έμοιαζε με τον άνδρα της αλλά δεν τολμούσε να του το πει. Στο τέλος αφού βεβαιώθηκε ότι είναι αυτός έπεσε στα πόδια του και τον παρακάλεσε να της πει πια ήταν η προηγούμενη κατάσταση του γιατί πίστευε ότι ήταν ο στρατηλάτης Πλακίδας που πίστεψε στον Θεό κι έπαθε πολλούς πειρασμούς χάνοντας την γυναίκα του και τα παιδιά του. Ακόμη του

139 ομολόγησε ότι παρέμεινε αγνή και δεν πειράχτηκε από κανέναν άντρα η τιμή της 293. Ο Άγιος Ευστάθιος από τα λόγια της αλλά και από τα χαρακτηριστικά του προσώπου της, την αναγνώρισε κι αμέσως δόξασε τον Θεό που την βρήκε. Τότε τον ρώτησε η Θεοπίστη που είναι τα παιδιά τους κι αυτός κλαίγοντας της εξιστόρησε αυτά που συνέβησαν. Η γυναίκα του όμως του αποκάλυψε ότι οι γιοί τους ζουν και τους έχει κοντά του. Αφού λοιπόν αναγνώρισε και τα παιδιά του, χαρά μεγάλη επικράτησε για εφτά μέρες σε όλο το στράτευμα. Ο Άγιος ευχαρίστησε και δόξασε τον Θεό που έδωσε ένα τέλος στις θλίψεις του κι αφού βρήκε την οικογένεια του, ήταν έτοιμος να παραλάβει ο Θεός την ψυχή του. Αφού ο Άγιος Ευστάθιος σταμάτησε την αποστασία, αποφάσισε να γυρίσουν στην Ρώμη. Όμως κατά την διάρκεια της επιστροφής πέθανε ο βασιλιάς Τραϊανός και τον διαδέχτηκε ο ειδωλολάτρης και μεγάλος διώκτης των Χριστιανών Ανδριανός. Όταν άκουσε ότι ερχόταν ο στρατηλάτης, βγήκε έξω ο Ανδριανός να τον προϋπαντήσει όπως συνηθίζονταν. Εξαιτίας της νίκης αλλά και της εύρεσης της οικογένειας του Αγίου, πήγε στον βωμό του Απόλλωνα για να κάνει θυσία. Επειδή όμως ο Άγιος δεν ήθελε να πάει, τότε τον ρώτησε ο Ανδριανός τον λόγο που δεν επιθυμούσε να θυσιάσει στους θεούς αφού αυτοί τον βοήθησαν στις νίκες αλλά και στην εύρεση τη οικογένειας του. Τότε ο Άγιος Ευστάθιος του απάντησε ότι μόνο στον Χριστό πιστεύει κι ότι μόνο αυτός του έδωσε την δύναμη για να νικήσει και να ξαναδεί την γυναίκα του και τα παιδιά του. Ακούγοντας αυτά τα λόγια ο Ανδριανός πρόσταξε να του βγάλουν την ζώνη και να σταθεί ο Άγιος μαζί με την οικογένεια του μπροστά του για να τους εξετάσει. Αφού είδε ότι δεν άλλαζαν γνώμη, διέταξε να τους βάλουν σε μια πεδιάδα και να αφήσουν ένα πεινασμένο 293 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΘ, σσ

140 λιοντάρι για να τους ορμήσει. Το λιοντάρι όμως φτάνοντας προς το μέρος τους, έσκυψε το κεφάλι του κι έφυγε προς τα πίσω. Επειδή τελικά το λιοντάρι δεν τους έβλαψε, όρισε να πυρώσουν ένα χάλκινο βασανιστήριο σε σχήμα βοδιού και να τους ρίξουν μέσα. Όταν ήρθε ή ώρα να τους κλείσουν μέσα, παρακάλεσαν τους στρατιώτες να τους αφήσουν να προσευχηθούν. Ευχαρίστησαν λοιπόν τον Θεό που τους έδωσε την χαρά να ξανασυναντηθούν όλοι μαζί και τον παρακάλεσαν όπως φύλαξε τα σώματα των τριών Παίδων στην Βαβυλώνα από την φωτιά, έτσι να προστατέψει και τα δικά τους σώματα και να ταφούν όλα μαζί σε κάποιο τόπο. Τότε μια φωνή από τον ουρανό τους είπε ότι θα γίνουν όλα όπως τα ζήτησαν γιατί για το όνομα του άντεξαν πολλούς πειρασμούς και τους κάλεσε να απολαύσουν τα στέφανα της νίκης τους. Έτσι αφού άκουσαν αυτά τα λόγια παρέδωσαν την ψυχή τους στον θεό και η φωτιά δεν έκαψε τα σώματα τους. Μετά από τρεις μέρες ο βασιλιάς διέταξε να ανοίξουν το χάλκωμα κι όταν είδε ακέραια τα σώματα τους, πίστεψε ότι ακόμα ζουν και ζήτησε να τους βγάλουν έξω. Τότε Έλληνες και κρυφοί Χριστιανοί που πήγαν να παρακολουθήσουν το μαρτύριο φώναξαν δυνατά, ότι μόνο ο Θεός των Χριστιανών είναι αληθινός και μοναδικός. Οι κρυφοί Χριστιανοί κατάφεραν να πάρουν τα σώματα τους και να τα ενταφιάσουν σε κατάλληλο τόπο. Κι όταν έγινε βασιλιάς ο μέγας Κωνσταντίνος, έχτισαν προς τιμήν τους μια εκκλησία στην Ρώμη κι έβαλαν εκεί τα λείψανα τους. Η μνήμη τους γιορτάζεται στις 20 Σεπτεμβρίου. Στο τέλος ο Δαμασκηνός κάνει αναφορά στην οργή του Θεού που είναι τόσο μεγάλη για αυτούς που ορκίζονται κι αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι ο Προφήτης Ζαχαρίας είδε ένα δρεπάνι μήκους δέκα πηχών και τότε του είπε ο Θεός ότι αυτό το δρεπάνι βγαίνει από το πρόσωπο του Θεού και φτάνει έως το σπίτι αυτού που ορκίστηκε στο όνομα του. Σύμφωνα λοιπόν με τον Δαμασκηνό αυτός που ορκίζεται,

141 αλλά αναγκάζει κι άλλον να ορκιστεί είναι φονιάς της ψυχής του και δεν θα γλυτώσει από την αιώνια κόλαση. Η εκκλησία δεν έγινε για να ορκιζόμαστε εμείς, αλλά για να προσευχόμαστε για τα λάθη μας. Γι αυτό παρακαλάει τους πιστούς ο Δαμασκηνός, να ακούσουν τα λόγια του Χριστού και να μην ορκίζονται κι ούτε να βάζουν άλλους να ορκιστούν 294. δ. Βίος καὶ πολιτεία τοῦ ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Νικολάου ἀρχιεπισκόπου Μύρων τῆς Λυκίας τοῦ Θαυματουργοῦ, μεταφρασθεὶς 295 εἰς τὴν κοινὴν γλῶσσαν παρὰ τοῦ ἐλαχίστου Δαμασκηνοῦ τοῦ Ὑποδιακόνου καὶ Στουδίτου. (Λόγος Κ ) Ο Δαμασκηνός αρχίζει τον λόγο του παρουσιάζοντας στοιχεία από τον βίο του Αγίου Νικολάου. Ο Άγιος Νικόλαος κατάγονταν από την πόλη Πάταρα της Λυκίας, ήταν μοναχοπαίδι και οι γονείς του ήταν ευλαβείς και Χριστιανοί. Όταν μεγάλωσε έτρεχε στην Εκκλησία και είχε φιλικές σχέσεις με τους γέροντες γιατί τον διακατείχε ο ζήλος να αποκτήσει ψυχικό όφελος. Χειροτονήθηκε πρεσβύτερος από τον θείο του και Αρχιερέα Νικόλαο, ο όποιος φωτίστηκε από το Άγιο Πνεύμα και προφήτεψε ότι ο Νικόλαος θα αξιωθεί να χειροτονηθεί Αρχιερέας, θα αποτελέσει παρηγοριά για τους θλιμμένους κι επίσης θα βοηθήσει πολλούς ανθρώπους να εισέλθουν στην Βασιλεία των ουρανών. Όταν πέθαναν οι γονείς του απέκτησε μεγάλη περιουσία την οποία διαχειρίστηκε μοιράζοντας την στους φτωχούς. Ένα από τα βασικά γνωρίσματα της προσωπικότητας του ήταν η ελεημοσύνη προς τους ανθρώπους που υπέφεραν και προσπαθούσε πάντα οι πράξεις του να μην γίνονται γνωστές, γιατί δεν επιθυμούσε να 294 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΘ, σσ Ε. ΛΙΤΣΑ, ένθ ανώτ., σ.252, ο πρωτότυπος λόγος βρίσκεται στην PG 116, Μόνο ο επίλογος ανήκει στον Δαμασκηνό

142 παίρνει επαίνους από τους ανθρώπους αλλά να αρέσει στον Θεό. Αλλά ο Θεός, όσο και να ήθελε να κρύψει τις αγαθοεργίες του ο Άγιος, τόσο τις έκανε φανερές για να τιμάται και να δοξάζεται από τους ανθρώπους. Ένα από τα υποδείγματα των ενεργειών του ήταν η βοήθεια που έδωσε σε τρεις κοπέλες να παντρευτούν και να γλυτώσουν από την πορνεία που θα αναγκαζόταν να τις στείλει ο πατέρας τους επειδή χρεοκόπησε 296. Εκτός από τις καλές πράξεις που διέπραττε, ο Άγιος με την βοήθεια και την χάρη του Θεού έκανε και θαύματα. Ένα από αυτά συνέβη όταν πηγαίνοντας με το καράβι στα Ιεροσόλυμα για να προσκυνήσει τον τάφου του Ιησού Χριστού είδε στον ύπνο του τον διάβολο, να κόβει τα σχοινιά του καραβιού. Καθώς προειδοποιούσε τους ναύτες ότι θα αντιμετωπίσουν μεγάλη φουρτούνα, εμφανίστηκε ένα μεγάλο σύννεφο μαζί με άνεμο και η θάλασσα ήταν τόσο ταραγμένη που το καράβι δεν θα άντεχε και θα βυθίζονταν. Τότε αφού παρακάλεσαν τον Άγιο Νικόλαο οι ναύτες, αυτός με προσευχή ησύχασε την θάλασσα απαλλάσσοντας έτσι από τον κίνδυνο το πλοίο και τους συνεπιβάτες του. Εκτός από αυτό ανέστησε κι έναν ναύτη ο οποίος ανέβηκε στο κατάρτι για να το διορθώσει κι έπεσε. Όταν έφτασαν στα Ιεροσόλυμα, οι ναύτες διηγούταν τα θαύματα του Αγίου και πολλοί άνθρωποι που ήταν άρρωστοι, τον επισκέπτονταν και τους έκανε καλά. Αφού θεράπευσε τους ασθενείς και προσκύνησε τους Αγίους Τόπους αποφάσισε να παραμείνει εκεί για να ησυχάσει. Όμως Άγγελος Κυρίου παρουσιάστηκε μπροστά του και του είπε να επιστρέψει πίσω στην πατρίδα του. Κατά την επιστροφή κι ενώ οι ναύτες είχαν πληρωθεί από τον Άγιο για να τον μεταφέρουν στα Πάταρα, επειδή είχε καλό καιρό αποφάσισαν να αλλάξουν πορεία και να πάνε στην πατρίδα τους. Ο Θεός δημιούργησε τόσο μεγάλη φουρτούνα, που το τιμόνι διαλύθηκε και η ναύτες δεν ήξεραν τι να κάνουν. Με την 296 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Κ, σσ

143 προσευχή όμως του Αγίου, σταμάτησε η φουρτούνα κι ως θαύμα βρέθηκαν στα Πάταρα. Φτάνοντας στην πατρίδα του ο Άγιος Νικόλαος, όλοι οι κάτοικοι τον υποδέχτηκαν με χαρά κι αυτός του αντάμειψε με διδαχές για να ωφεληθούν οι ψυχές τους. Μετά από λίγο καιρό πέθανε ο Μητροπολίτης μιας κοντινής πόλης που ονομάζονταν Μύρα. Αφού μαζεύτηκαν Επίσκοποι και Κληρικοί της περιοχής για να εκλέξουν νέο Μητροπολίτη, αποφάσισαν και ζήτησαν από τον Θεό να τους δείξει ποιός είναι κατάλληλος για αυτό το αξίωμα. Κατά την ολονύχτια παράκληση, Άγγελος Κυρίου εμφανίστηκε στον γηραιότερο Επίσκοπο και του είπε να σταθεί στο πρόθυρο της Εκκλησίας γιατί θα ερχόταν κάποιος Νικόλαος κι αυτόν έπρεπε να εκλέξουν Μητροπολίτη γιατί ήταν άξιος και αρεστός στον Θεό. Έτσι ακριβώς έγινε, οι Επίσκοποι και οι Κληρικοί χειροτόνησαν τον Άγιο κι ευχαρίστησαν τον Θεό που τους έστειλε τέτοιο ποιμενάρχη 297. Οι βασιλιάδες Διοκλητιανός και Μαξιμιανός ήταν μεγάλοι διώκτες του Χριστιανισμού κι όρισαν ότι όποιος αρνηθεί τον Χριστό θα αποκτήσει τεράστιες τιμές, ενώ όποιος παραμένει στην πίστη του στον Χριστό και δεν θυσιάζει στα είδωλα θα τιμωρηθεί και θα βασανιστεί. Μέσα σε αυτούς που κράτησαν την πίστη τους ήταν ο Άγιος Νικόλαος τον οποίο φυλάκισαν. Μέσα στην φυλακή όμως δεν σταμάτησε λεπτό να κηρύττει τον λόγο του Θεού. Όταν στον θρόνο ανέβηκε ο Μέγας Κωνσταντίνος, διέταξε να απελευθερωθούν όλοι οι Χριστιανοί και οι μεν Εκκλησίες να ανοικοδομούνται, η δε ναοί των Ελλήνων να καταστρέφονται. Όταν ανέλαβε ξανά τα καθήκοντα του ο Άγιος, πήγαινε σε κάθε Ελληνικό θυσιαστήριο και προσευχόμενος προς τον Θεό έπεφτε ο βωμός, διαλύονταν τα είδωλα των δαιμόνων και οι δαίμονες έφευγαν στον αέρα κλαίγοντας για την κακοτυχία τους. 297 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Κ, σσ

144 Στο εικοστό έτος της βασιλείας του Κωνσταντίνου εμφανίστηκε κάποιος Άρειος ο οποίος δίδασκε ότι ο Χριστός δεν είναι αληθινός Θεός αλλά κτίσμα. Επειδή η αίρεση του πήρε μεγάλες διαστάσεις και αυξάνονταν επηρεάζοντας αρκετούς ανθρώπους της Εκκλησίας, ο Μέγας Κωνσταντίνος αποφάσισε να συγκαλέσει Σύνοδο στην Νίκαια στην οποία συμμετείχαν τριακόσιοι δεκαοχτώ Πατέρες. Στην Σύνοδο έλαβε μέρος και ο Άγιος Νικόλαος ο οποίος βλέποντας τον Άρειο που προσπαθούσε να μπερδέψει τους Αρχιερείς με τους λόγους του, σηκώθηκε και του έδωσε ένα δυνατό χαστούκι. Αυτή η πράξη τον οδήγησε στην φυλακή και στην καθαίρεση του επειδή δεν επιτρέπονταν κανείς να χτυπήσει κάποιον μπροστά στα μάτια του Αυτοκράτορα. Την νύχτα εκείνη εμφανίστηκαν στο κελί του ο Χριστός και η Παναγία και του έδωσαν ένα Ευαγγέλιο κι ένα Αρχιερατικό ωμοφόριο. Το πρωί όταν πήγαν οι φύλακες να του δώσουν φαγητό, τον βρήκαν λυτό φορώντας το ωμοφόριο και διαβάζοντας το Ευαγγέλιο. Βλέποντας αυτό το θαυμαστό γεγονός τον έβγαλαν από την φυλακή και του ζήτησαν να τους συγχωρήσει. Όταν ολοκληρώθηκε η Σύνοδος, ο Άγιος επέστρεψε στην πατρίδα του 298. Παρακάτω παρουσιάζονται κάποια από τα θαύματα που αφηγήθηκε ο Δαμασκηνός Στουδίτης στους πιστούς. Ένα από αυτά ήταν που έσωσε τον τόπο του από την πείνα. Εμφανίστηκε στο ύπνο ενός ναύτη που φόρτωνε σιτάρι στο πλοίο για να το πάει στους Φράγκους και τον έπεισε να φέρει το σιτάρι στους πεινασμένους κατοίκους της πόλης του. Του είπε ότι θα το πουλούσε εκεί ακριβά και του έδωσε τρία φλουριά ως ένδειξη εμπιστοσύνης. Αυτό ακριβώς έπραξε ο ναύτης, το είπε στους υπόλοιπους ναύτες και πήγαν στα Μύρα και πούλησαν το σιτάρι. Τότε, οι κάτοικοι δόξαζαν το Θεό που δεν τους άφησε να πεινάσουν άλλο. 298 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Κ, σσ

145 Κάποτε κάποιοι ναύτες κινδύνεψαν να πνιγούν στην θάλασσα. Τότε κάλεσαν τον Άγιο Νικόλαο να τους σώσει διότι είχαν ακούσει τα θαύματα του. Αμέσως παρουσιάστηκε στην πρύμνη του καραβιού ο Άγιος, έπιασε το τιμόνι και τους είπε να μην φοβούνται. Όταν η θάλασσα ηρέμησε, ο Άγιος εξαφανίστηκε και οι ναύτες αποφάσισαν να πάνε στα Μύρα για να συναντήσουν τον Άγιο Νικόλαο. Όταν τον βρήκαν, αν και τον έβλεπαν για πρώτη φορά τον αναγνώρισαν κι έπεσαν στο πόδια του ευχαριστώντας τον που τους έσωσε 299. Εκτός από τα θαύματα που έκανε εν ζωή ο Άγιος, ο Δαμασκηνός περιγράφει κάποια θαύματα που έπραξε και μετά θάνατον. Μια μέρα αποφάσισαν κάποιοι Χριστιανοί να πάνε με καράβι στα Μύρα για να προσκυνήσουν τα λείψανα του Αγίου Νικολάου. Όμως ένας δαίμονας πήρε την μορφή μιας φτωχής γριάς κι έδωσε στους Χριστιανούς ένα δοχείο με λάδι για να ανάψουν τα καντήλια, με το πρόσχημα ότι δεν μπορούσε να ταξιδέψει. Τα μεσάνυχτα, εμφανίστηκε ο Άγιος Νικόλαος στον καπετάνιο του πλοίου και του είπε να πετάξει το δοχείο με το λάδι που τους έδωσε η γριά, διότι είναι έργο του διαβόλου και ήθελε να κάψει την Εκκλησία του. Επίσης τον ενημέρωσε πως ότι παράξενο κι αν δουν στην θάλασσα, να μην τρομάξουν γιατί ο Άγιος θα τους βοηθήσει. Το πρωί ο καπετάνιος πέταξε το λάδι μέσα στην θάλασσα κι αμέσως σηκώθηκε μεγάλη φλόγα που μύριζε θειάφι. Η θάλασσα σκίστηκε στην μέση και σηκώθηκε τόσο μεγάλο κύμα που κόντεψε να βυθιστεί το πλοίο. Όμως ο Άγιος έκανε το θαύμα του και γαλήνεψε την φουρτούνα. Κάποτε στην Κωνσταντινούπολη ζούσε ένας ευσεβής Χριστιανός που αποφάσισε να ταξιδέψει με καράβι. Πριν φύγει πήγε στην Εκκλησία του Αγίου Νικολάου και τον παρακάλεσε να επιστρέψει υγιής. Έπειτα, αποχαιρέτησε τους δικούς του κι έφυγε. Την νύχτα οι ναύτες σηκώθηκαν 299 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Κ, σσ

146 να διορθώσουν τα πανιά επειδή είχε αλλάξει η διεύθυνση του ανέμου. Την ώρα εκείνη περνούσε από εκεί ο Χριστιανός, μπλέχτηκε στα σχοινιά κι έπεσε στην θάλασσα. Οι ναύτες δεν είχαν την δυνατότητα να κάνουν τίποτα παρά μόνο να λυπηθούν για τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος, όταν έπεσε στην θάλασσα ζήτησε την βοήθεια του Αγίου Νικολάου και ξαφνικά βρέθηκε στο μέση του σπιτιού του. Αφού μετά από λίγη ώρα συνήλθε, αφηγήθηκε την εμπειρία που έζησε και τότε πήραν όλοι κεριά και θυμιάματα και πήγαν στην Εκκλησία του Αγίου Νικολάου για τον ευχαριστήσουν 300. Ανακεφαλαιώνοντας ο Δαμασκηνός, επισημαίνει ότι με αυτήν την ζωή και τα έργα που έκανε ο Άγιος Νικόλαος τιμήθηκε από τον Θεό στην γη και στον ουρανό. Για αυτόν τον λόγο συμβουλεύει τους πιστούς ότι πρέπει να κάνουν όσα ακούσανε, διότι αν ακούν τον λόγο του Θεού και δεν τον πράττουν τότε στην ψυχή τους έχουν κόλαση. Τους θέτει το ερώτημα αφού ονομάζονται Χριστιανοί αν δεν τηρούν τις εντολές του Χριστού τι όφελος θα έχουν στην ψυχή τους. Χρησιμοποιώντας τα λόγια Απόστολου Ιακώβου αναφέρει ότι, «Τί τὸ ὄφελος, ἀδελφοί μου, ἐὰν πίστιν λέγῃ τις ἔχειν, ἔργα δὲ μὴ ἔχῃ; μὴ δύναται ἡ πίστις σῶσαι αὐτόν» 301 ; Παρακάτω πάλι ο Απόστολος Ιάκωβος λέει ότι «Ὥσπερ γὰρ τὸ σῶμα χωρὶς πνεύματος νεκρόν ἐστιν, οὕτω καὶ ἡ πίστις χωρὶς τῶν ἔργων νεκρά ἐστι» 302. Έτσι ο Δαμασκηνός νουθετεί τους Χριστιανούς εκτός από το να είναι πιστοί, να κάνουν και αγαθά έργα. Να είναι δηλαδή ελεήμονες, να αγαπούν φίλους κι εχθρούς, να είναι φιλόξενοι, φιλάδελφοι, να αντέχουν στους πειρασμούς, να υπακούν στα λόγια του Χριστού και να προσέχουν τους κακούς λογισμούς. Να μην πράττουν όσα επιθυμεί ο διάβολος, αλλά 300 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Κ, σσ Ιακ. 2, Ιακ. 2,

147 να επιδιώκουν να αρέσουν στον Χριστό, για να γίνουν άξιοι ώστε να εισέλθουν στην Βασιλεία των Ουρανών 303. ε. Βίος καὶ πολιτεία τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας,μεταφρασθεὶς 304 εἰς τὴν κοινὴν γλῶσσαν παρὰ τοῦ ἐν Μοναχοῖς ἐλαχίστου Δαμασκηνοῦ τοῦ Ὑποδιακόνου καὶ Στουδίτου. (Λόγος ΚΖ ) Ο Δαμασκηνός Στουδίτης αρχίζει τον λόγο του, αναφέροντας πως ο Θεός μπορεί να συγχωρέσει τις αμαρτίες των ανθρώπων, αρκεί να μετανοήσουν αληθινά. Η μετάνοια καθαρίζει την ψυχή του ανθρώπου και αποτελεί το δεύτερο βάπτισμα, διότι το πρώτο μολύνθηκε από τις αμαρτίες. Πολλοί αμαρτωλοί άνθρωποι, όπως η Αγία Μαρία η Αιγυπτία, σώθηκαν με την μετάνοια κι έγιναν Άγιοι. Παρακάτω ο Δαμασκηνός διηγείται τον βίο και την πολιτεία της Αγίας Μαρίας της Αιγυπτίας για να δείξει στους πιστούς, πώς με την μετάνοια άγιασε κι έλαβε τιμές από τον Θεό και τους ανθρώπους. Στην Παλαιστίνη ζούσε ένας Ιερομόναχος ονόματι Ζωσιμάς, ο οποίος διακρίνονταν για το χάρισμα της αρετής και πολλοί ήταν οι μοναχοί που τον επισκέπτονταν για να ακούσουν τους λόγους του. Στο Μοναστήρι ζούσε πενήντα τρία έτη, όταν αποφάσισε να φύγει για να αναζητήσει ανθρώπους με μεγαλύτερη αρετή από αυτόν, Άγγελος Κυρίου εμφανίστηκε μπροστά του και του είπε να πάει στον Ιορδάνη ποταμό. Την καθαρή Δευτέρα υπήρχε η συνήθεια να βγαίνουν οι μοναχοί από τα μοναστήρια και να πηγαίνουν στην έρημο ο καθένας μόνος του, μέχρι την Κυριακή των Βαΐων. Ο Ζωσιμάς αποφάσισε να φύγει από τον Ιορδάνη και να πάει στην έρημο με σκοπό να βρει κάποιον ασκητή. Καθώς διάβαζε 303 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Κ, σσ Ε. ΛΙΤΣΑ, ένθ ανωτ., σ.253, ο πρωτότυπος λόγος υπάρχει στην PG 87,3697C-3725Β. Ο πρόλογος και ο επίλογος ανήκουν στον Δαμασκηνό και το πρωτότυπο παραφράζεται αλλά ακολουθείτε με συνέπεια

148 την Ακολουθία του, είδε έναν άνθρωπο μαυρισμένο με άσπρα μαλλιά να περπατάει στην έρημο. Αυτός ο άνθρωπος ήταν η Αγία Μαρία η Αιγυπτία, η οποία με το προορατικό της χάρισμα τον αναγνώρισε κι ο Ιερομόναχος πήγε κοντά της για να πάρει την ευλογία της. Καθώς προσεύχονταν η Αγία, σηκώθηκε λίγο πιο πάνω από την γη και βλέποντας το αυτό ο Ζωσιμάς σκέφτηκε ότι ήταν φάντασμα. Η Αγία αναρωτήθηκε για τους λογισμούς του και του είπε πως ήταν μια αμαρτωλή γυναίκα. Τότε ο Ιερομόναχος έπεσε στα πόδια με δάκρυα στα μάτια και της ζήτησε να του διηγηθεί την ιστορία της 305. Η Αγία Μαρία του απάντησε πως ντρεπόταν να του διηγηθεί τις πράξεις της, για αυτό αποφάσισε να του τις εξομολογηθεί. Ξεκίνησε την εξομολόγηση της λέγοντας ότι καταγόταν από την Αίγυπτο και στην ηλικία των δώδεκα χρόνων άφησε την οικογένεια της και πήγε στην Αλεξάνδρεια οπού επί δεκαεφτά χρόνια ζούσε άσωτη ζωή. Κάποια στιγμή, παρατήρησε πολλούς ανθρώπους να επιβιβάζονται σε πλοία και ρωτώντας έμαθε πως πήγαιναν στην Ιερουσαλήμ για την γιορτή της Υψώσεως του Σταυρού. Σκέφτηκε να πάει κι αυτή με σκοπό να συνεχίσει εκεί την άσωτη ζωή. Επειδή όμως δεν είχε χρήματα για να ανεβεί στο καράβι, βρήκε δέκα όμορφα παλικάρια και τους πρόσφερε το σώμα της για να καλύψει τα ναύλα. Όταν έφτασε η μέρα της Υψώσεως του Σταυρού αποφάσισε να πάει κι αυτή μαζί με τους Χριστιανούς στην Εκκλησία, για να δει από κοντά τον Σταυρό στον οποίο σταυρώθηκε ο Χριστός. Αν και προσπάθησε να μπει στον Ναό τρεις και τέσσερις φορές κάτι την εμπόδιζε και δεν μπορούσε εισέλθει μέσα. Στάθηκε έξω σε μια γωνία και αντιλήφθηκε πως ο λόγος που δεν μπορούσε να μπει ήταν ο έκλυτος βίος της κι άρχισε να κλαίει για τις αμαρτίες της. Τότε είδε μια εικόνα της Παναγίας, ξεκίνησε την προσευχή και βάζοντας την εγγυήτρια, 305 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΖ, σσ

149 υποσχέθηκε πως αν την άφηνε να μπει, θα σταματούσε να μολύνει το σώμα της. Αφού είπε τα παραπάνω λόγια, κατάφερε να μπει στον Ναό και δακρυσμένη προσκύνησε τον Τίμιο Σταυρό. Όταν βγήκε έξω, πήγε στο σημείο που βρισκόταν η Εικόνα της Παναγίας και της ζήτησε να της φανερώσει τι έπρεπε να κάνει στο εξής. Τότε άκουσε μια φωνή που της είπε να φτάσει στον Ιορδάνη ποταμό και να κατευθυνθεί στην έρημο. Υπάκουσε η Αγία Μαρία και στον δρόμο συνάντησε κάποιον Χριστιανό που της έδωσε τρεις φόλες. Με αυτά τα νομίσματα αγόρασε τρία ψωμιά και πήγε προς τον Ιορδάνη οπού εκεί κοντά σταμάτησε στον Ναό του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, κοινώνησε κι αφού έφαγε μισό ψωμί, κοιμήθηκε εκεί. Την επόμενη μέρα, με ένα μικρό πλοίο, πέρασε τον Ιορδάνη και κατευθύνθηκε προς την έρημο. Στην έρημο ζούσε για σαράντα χρόνια χωρίς να συναντήσει ούτε ζώο, αλλά ούτε κι άνθρωπο. Τα πρώτα δεκαεφτά χρόνια τρέφονταν με τους άρτους που αγόρασε κι έπειτα με χόρτα από την έρημο. Οι πειρασμοί τα δεκαεφτά έτη δεν έλειψαν, αφού πολλές φορές σκεφτόταν το φαγητό που έτρωγε, το κρασί που έπινε και τα τραγούδια που γνώριζε. Όμως αμέσως θυμούνταν τα αμαρτήματα της κι έκλαιγε επικαλούμενη την Παναγία. Με την βοήθεια της Θεοτόκου, σταμάτησαν οι πειρασμοί κι ακόμη επειδή τα πρώτα της ρούχα είχαν καταστραφεί, ο Θεός την σκέπαζε τα βραδιά,. Ο Ζωσιμάς την ρώτησε αν γνώριζε γράμματα και η Αγία του απάντησε πως ο Θεός της έδινε την γνώση. Τον παρακάλεσε να μην αναφέρει σε κανέναν ότι άκουσε, μέχρι η Αγία να πεθάνει. Επίσης του ζήτησε να μην βγει από το Μοναστήρι τον επόμενο χρόνο σύμφωνα με την παράδοση, αλλά να έρθει την Μεγάλη Πέμπτη και να την περιμένει στον Ιορδάνη για να την μεταλάβει, επειδή είχε να κοινωνήσει από τότε που επισκέφτηκε τον Ναό του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστή. Ο

150 Ζωσιμάς επέστρεψε στο Μοναστήρι ευχαριστώντας τον Θεό για αυτήν την συνάντηση 306. Ο χρόνος πέρασε κι ο Ζωσιμάς έπραξε όπως του είχε ζητήσει η Αγία, παίρνοντας μαζί με την Θεία Κοινωνία, λίγα σύκα, φοινίκια και βρεγμένη φακή, για να της τα δώσει. Όταν έφτασε η Αγία στην απέναντι όχθη του ποταμού, αναρωτήθηκε ο Ζωσιμάς πώς θα τον διέσχιζε αφού δεν υπήρχε πλοιάριο. Τότε η Αγία έκανε στον σταυρό της και βρέθηκε στην πλευρά που βρισκόταν ο Ιερομόναχος. Αφού μετέλαβε, πήρε τρία σπόρια από την φακή κι έφυγε πίσω στην έρημο. Λίγο πριν φύγει ζήτησε από τον Ζωσιμά να ξαναέλθει τον επόμενο χρόνο, στον τόπο που για πρώτη φορά συναντήθηκαν. Όταν επέστρεψε αντιλήφθηκε πως δεν έμαθε το όνομα της Αγίας και στεναχωρήθηκε πολύ για αυτό. Όταν πέρασε ο χρόνος, ο Ζωσιμάς πήρε τον δρόμο για την έρημο και φτάνοντας στον τόπο που είχαν συναντηθεί για πρώτη φορά, βρήκε την Αγία να κείτεται νεκρή με τα χέρια σταυρωμένα και το κεφάλι της στραμμένο προς την δύση. Δακρυσμένος ο Ιερομόναχος πήγε κοντά της και βρήκε πάνω από το κεφάλι της ένα μήνυμα σκαλισμένο στη γη που φανέρωνε το όνομα της, τον παρακαλούσε να την θάψει στο σημείο που την βρήκε και του γνωστοποίησε ότι απεβίωσε πριν ένα χρόνο μετά την Θεία Μετάληψη. Τότε ο Ζωσιμάς, βρήκε ένα ξύλο και προσπάθησε να σκάψει τον λάκκο για να θάψει την Αγία. Όμως, το έδαφος ήταν σκληρό κι εξαιτίας της ηλικίας του δεν μπορούσε να το κάνει. Ξαφνικά εμφανίστηκε ένα λιοντάρι, το οποίο έγλυφε τα πόδια της Αγίας και ο γέροντας θυμήθηκε τα λόγια της που έλεγαν ότι δεν είχε συναντήσει για σαράντα χρόνια κανένα θηρίο. Ο Ζωσιμάς κατάλαβε ότι το έστειλε ο Θεός, για αυτό το παρακάλεσε να σκάψει τον λάκκο. Αμέσως το λιοντάρι με τα μπροστινά του πόδια έσκαψε την γη κι ο Ζωσιμάς ενταφίασε την 306 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΖ, σσ

151 Αγία Μαρία την Αιγυπτία. Επέστρεψε στο Μοναστήρι και κοιμήθηκε εκεί στα εκατό του χρόνια 307. Τελειώνοντας την ιστορία ο Δαμασκηνός παρακαλεί τους πιστούς να παραδειγματιστούν από την Αγία Μαρία την Αιγυπτία και να μετανοούν για τις αμαρτίες τους με όλη τους την καρδιά, διότι ο εύσπλαχνος και ελεήμων Θεός μπορεί να δώσει συγχώρεση. Επίσης τους διδάσκει, πως κανείς δεν γνωρίζει την ημέρα του θανάτου του για αυτό δεν πρέπει να αμελεί την σωτηρία της ψυχής του. Τους επισημαίνει πως αυτή η ζωή είναι πρόσκαιρη και πρέπει να διορθώνουν τα αμαρτήματα τους για να μπορέσουν να σωθούν. Να μην ενδιαφέρονται μόνο για τα υλικά αγαθά, αλλά να προσπαθούν να γίνουν αρεστοί στον Χριστό, για να αξιωθούν να εισέλθουν στην βασιλεία των ουρανών 308. στ. Μαρτύριον τοῦ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Δημητρίου τοῦ Μυροβλήτου, μεταφρασθὲν εἰς τὴν κοινὴν γλῶσσαν παρὰ τοῦ ἐν Μοναχοῖς ἐλαχίστου Δαμασκηνοῦ τοῦ Ὑποδιακόνου καὶ Στουδίτου, περιέχον ὁμοῦ καὶ τινών θαυμάτων διήγησιν. (Λόγος ΛΕ ) Η εορτή του Αγίου Δημητρίου μοιάζει σύμφωνα με τον Δαμασκηνό, με τραπέζι στο οποίο άρχοντας είναι ο Άγιος Δημήτριος, καλεσμένοι φίλοι είναι οι Χριστιανοί και υπηρέτης είναι ο Δαμασκηνός. Η τροφή που προσφέρει ο Δημήτριος είναι άφθαρτη και αιώνια κι αυξάνει την ψυχή του ανθρώπου, όπως το ψωμί μεγαλώνει το κορμί και την οδηγεί προς το θέλημα του Θεού. Για αυτή την τροφή μιλάει κι ο Μωϋσής, ο οποίος ορίζει ότι, «Οὐκ ἐπ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνθρωπος, ἀλλ ἐν παντὶ ρήματι ἐκπορευομένῳ διὰ στόματος τοῦ Θεοῦ» 309. Παρακάτω ο 307 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΖ, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΖ, σσ Δευτ. 8,

152 Δαμασκηνός παρουσιάζει στου πιστούς, το μαρτύριο του μεγαλομάρτυρα Δημητρίου του Μυροβλήτου. Ο Άγιος Δημήτριος έζησε στα χρόνια της βασιλείας του Μαξιμιανού, ενός δεινού διώκτη των Χριστιανών. Κατάγονταν από την Θεσσαλονίκη κι επαινούνταν τόσο για την αρετή του, όσο και για την ευπρέπεια και την δύναμη της ψυχής του. Ήταν εγκρατής προς τα πάθη του, σώφρων κι δίκαιος. Ο βασιλιάς Μαξιμιανός ακούγοντας για τις καλοσύνες του και για την ανδρεία που έδειχνε στους πολέμους, τον τίμησε με το αξίωμα του Δούκα της Θεσσαλίας. Ο Δημήτριος πριν αναλάβει την εξουσία φαινόταν για Έλληνας, όμως όταν έγινε Δούκας φανέρωσε την αγάπη του στον Χριστό. Ο στόχος που έθεσε, ήταν να μετατρέψει όλους τους Θεσσαλονικείς σε Χριστιανούς, για αυτό μέρα και νύχτα δεν σταματούσε να διδάσκει φανερά τον λόγο του Χριστού. Αυτό που κατάφερε ήταν πολλοί από τους Έλληνες να ακούσουν τα λόγια του και να πιστέψουν στον ένα κι αληθινό Θεό. Όταν ο Μαξιμιανός επισκέφτηκε την Θεσσαλονίκη μετά από την νίκη του ενάντια στους Σκύθες και στους Σαυρομάτες, κάποιοι άνθρωποι του κάστρου, θέλοντας να δείξουν την αγάπη τους στον βασιλιά τους, του αποκάλυψαν πως ο Δημήτριος πιστεύει στον Χριστό, κάνει κηρύγματα και πολλοί Έλληνες ακούγοντας τις διδαχές του, γίνονται Χριστιανοί. Τότε ο Μαξιμιανός, όρισε να του φέρουν τον Δημήτριο για να μάθει τι συμβαίνει. Ο Δημήτριος ήταν πρόθυμος να μαρτυρήσει για την αγάπη του Χριστού, για αυτό χωρίς φόβο ομολόγησε την πίστη του και με χαρά ήταν έτοιμος να δεχτεί τα βασανιστήρια του βασιλιά, γιατί αυτά θα αποτελούσαν το εισιτήριο για την βασιλεία των ουρανών 310. Ο Μαξιμιανός θύμωσε πολύ με τα λόγια του Δημητρίου κι διέταξε να τον φυλακίσουν σε ένα μεγάλο και παλιό λουτρό, ελπίζοντας πως 310 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΕ, σσ

153 ίσως εκεί μέσα μετάνιωνε κι επέστρεφε στην θρησκεία των Ελλήνων. Μέσα στο λουτρό εμφανίστηκε στον Άγιο Άγγελος Κυρίου, ο οποίος έθεσε στο κεφάλι του ένα χρυσό στεφάνι και του είπε να έχει θάρρος και δύναμη για να νικήσει τους εχθρούς του. Ο Δημήτριος από την μία χαιρόταν, διότι αξιώθηκε να φανερώσει την πίστη του μπροστά στον βασιλιά, αλλά από την άλλη λυπόνταν επειδή ήθελε να τελειώσει γρήγορα το μαρτύριο του, για να πάει στην βασιλεία των ουρανών. Τον καιρό εκείνο, υπήρχε η συνήθεια να οργανώνουν οι βασιλιάδες Πένταθλο, το οποίο αποτελούνταν από πέντε αθλήματα και οι νικητές λάμβαναν τιμές. Υπήρχε ένας παλαιστής, Λυαίος στο όνομα, ο οποίος ήταν πολύ δυνατός και είχε πολλές νίκες στην κατοχή του. Ένας νεαρός που ονομάζονταν Νέστωρ και ήταν κρυφός Χριστιανός, βλέποντας τον Λυαίο να φονεύει τόσους ανθρώπους και τον βασιλιά να χαίρεται, επισκέφτηκε τον φυλακισμένο Δημήτριο και του ζήτησε να τον ευλογήσει, δίνοντας του δύναμη για να τον νικήσει. Τότε ο Άγιος, σταύρωσε το βλέφαρο του Νέστορα και τον παρακίνησε να πάει να νικήσει τον Λυαίο και να μαρτυρήσει για τον Χριστό. Πήγε λοιπόν ο Νέστορας στην αρένα και φώναξε τον Λυαίο για να παλέψουν. Ο Μαξιμιανός βλέποντας τον νέο και γνωρίζοντας πόσους έχει νικήσει ο Λυαίος, του ζήτησε να κάνει πίσω κι ως αντάλλαγμα θα του έδινε πλούτη. Όμως ο Νέστορας δεν τον άκουσε, φώναξε ότι ο Θεός του Δημητρίου θα τον βοηθήσει και με ένα μαχαίρι σκότωσε τον Λυαίο. Βλέποντας το γεγονός ο βασιλιάς, ρώτησε τον Νέστορα τί μαγείες χρησιμοποίησε για αυτήν την νίκη κι εκείνος του απάντησε πως με την δύναμη του Θεού τα κατάφερε. Τότε, οργισμένος ο Μαξιμιανός, διέταξε

154 έναν άρχοντα του, ονόματι Μαρκιανό, να τον αποκεφαλίσει με το μαχαίρι του 311. Θεωρώντας ο Μαξιμιανός τον Δημήτριο υπαίτιο για τον θάνατο του Λυαίου, διέταξε να θανατωθεί ο Άγιος δια λογχισμού, στον τόπο που ήταν φυλακισμένος. Την πρώτη λόγχη την έλαβε στην δεξιά του πλευρά, στο ίδιο σημείο που λόγχισαν τον Χριστό επάνω στον Σταυρό. Ο Λούππος, ένας δούλος του Αγίου, πήρε το δαχτυλίδι του, το μαντήλι που είχε στους ώμους του και το πανωφόρι του, τα βούτηξε στο αίμα του και με αυτά επιτελούσε διάφορα σημεία και ιάσεις ασθενειών. Όταν το έμαθε αυτό ο Μαξιμιανός, έδωσε την εντολή να τον αποκεφαλίσουν σε έναν τόπο που λέγονταν, Τριβουνάλιο. Κάποιοι Χριστιανοί φοβούμενοι τον βασιλιά, έκρυψαν τα λείψανα του Αγίου, στον τόπο του μαρτυρίου του. Μετά τον θάνατο του Μαξιμιανού, βασιλιάς έγινε ο Μέγας Κωνσταντίνος, ο οποίος τίμησε με το αξίωμα του Δούκα της Μεγαλοβλαχίας, έναν άντρα που ονομαζόταν Λεόντιος. Ο Λεόντιος, όταν βρίσκονταν στην Θεσσαλονίκη ασθένησε βαριά και καμία γιατρειά δεν τον έκανε υγιή. Όταν άκουσε για το τόπο που υπήρχε το θαυματουργό λείψανο του Αγίου Δημητρίου, αποφάσισε να το επισκεφτεί και εισερχόμενος μέσα, έγινε αμέσως καλά. Τότε, για να ευχαριστήσει τον Άγιο, έχτισε μια Εκκλησία προς τιμήν του στην Θεσσαλονίκη. Όταν έφτασε η ώρα για να φύγει ο Λεόντιος για τον τόπο που του όρισε ο βασιλιάς, αποφάσισε να πάρει μαζί του ένα μέρος των λειψάνων του Αγίου, για να φτιάξει κι άλλη Εκκλησία. Όμως ο Άγιος Δημήτριος εμφανίστηκε στον ύπνο του και του ζήτησε να τον αφήσει στην πατρίδα του, χωρίς να διαχωρίσει το σκήνωμα του. Έτσι, πήρε λίγο χώμα από τον τάφο του, έκλεισε σε ένα σεντούκι το δαχτυλίδι του Αγίου και το μαντήλι του και τα πήρε μαζί του. Φτάνοντας ο Λεόντιος στον ποταμό Δούναβη, 311 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΕ, σσ

155 αναρωτιόνταν πως θα τον περάσει. Την νύχτα παρουσιάστηκε στον ύπνο του ο Άγιος Δημήτριος και τον παρότρυνε να περάσει αυτός και οι άνθρωποι του τον ποταμό, κρατώντας το σεντούκι που είχε μέσα το μαντήλι και το δαχτυλίδι του. Έπραξε ο Λεόντιος αυτό που του είπε ο Άγιος κι όταν έφτασε στον τόπο προορισμού του έχτισε κι άλλη Εκκλησία στο όνομα του Αγίου 312. Την εποχή που βασίλευαν οι Χριστιανοί, κάποιος Επίσκοπος από το κάστρο της Αφρικής, ανέβηκε σε ένα καράβι με προορισμό την Αλεξάνδρεια. Όμως στον δρόμο, πειρατές κατέλαβαν το πλοίο και πούλησαν τον Επίσκοπο ως δούλο σε έναν άρχοντα Αγαρηνό στην ανατολή. Αυτός ο άρχοντας ήταν πολύ κακός και διέταξε τον Επίσκοπο να κουβαλάει κοπριά, στα αμπέλια και στους κήπους του. Όλη μέρα κι όλη νύχτα ο Επίσκοπος με δάκρυα στα μάτια προσευχόταν στον Θεό και τον παρακαλούσε να τον ελευθερώσει. Ένα βράδυ, εμφανίστηκε ο Άγιος Δημήτριος καβαλάρης πάνω σε ένα λευκό άλογο και του ζήτησε να ανεβεί κι αυτός. Ως θαύμα βρέθηκαν έξω από το κάστρο της Θεσσαλονίκης και τότε του είπε ο Άγιος, πως είναι ο άρχοντας αυτού του κάστρου κι άμα επιθυμούσε ο Επίσκοπος να τον βρει, απλά θα ρωτούσε τους κατοίκους και θα τον έβρισκε. Όταν λοιπόν μπήκε στο κάστρο και ρωτούσε τους ανθρώπους που θα μπορούσε να βρει τον Δημήτριο, τον αφέντη αυτού του τόπου, άλλοι τον κορόιδευαν λέγοντας του πως δεν έχουν κάποιον αφέντη με αυτό το όνομα κι άλλοι αντιλαμβανόμενοι πως ο Άγιος Δημήτριος έκανε κάποιο θαύμα στον άνθρωπο, τον οδήγησαν στην Εκκλησία του. Όταν αντίκρισε από μακριά την εικόνα του Αγίου Δημητρίου, τον αναγνώρισε και με δάκρυα στα μάτια έλεγε πως αυτός είναι ο στρατιώτης που τον ελευθέρωσε από την δουλεία. Ο τότε Αρχιερέας του κάστρου, μαθαίνοντας τα γεγονότα, του έδωσε την άδεια 312 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΕ, σσ

156 να πάει πίσω στην Πατρίδα του. Στην Αφρική ο Επίσκοπος έχτισε μια Εκκλησία προς τιμήν του Αγίου Δημητρίου. Το μόνο που δεν είχε φτιαχτεί ήταν ο άμβωνας, διότι δεν έβρισκε όμορφα μάρμαρα. Τη ίδια περίοδο, κάποιος άρχοντας στην Κωνσταντινούπολη, έφτιαχνε μια Εκκλησία προς τιμήν των Αγίων Μηνά, Βίκτωρος και Βικεντίου. Το καράβι που είχε στείλει για να βρει μάρμαρα στην Ανατολή, έκανε στάση στο λιμάνι της Αφρικής. Την νύχτα εμφανίστηκε ο Άγιος Δημήτριος στον Επίσκοπο, του είπε το γεγονός και τον προέτρεψε να πάει να αγοράσει. Τότε πήγε με χαρά στον καραβοκύρη και του ζήτησε να αγοράσει μερικά από τα μάρμαρα για την Εκκλησία που έχτιζε. Όμως ο καραβοκύρης του απάντησε αρνητικά και του είπε ότι δεν είχε τίποτα για να του πουλήσει. Ο Άγιος εμφανίστηκε και την δεύτερη νύχτα και πάλι την επομένη πήγε ο Επίσκοπος, χωρίς κανένα όμως αποτέλεσμα. Την τρίτη νύχτα παρουσιάστηκε ο Άγιος και του είπε να πάει να πει στον καραβοκύρη πως γνώριζε τον αριθμό των μαρμάρων, το χρώμα τους καθώς και τον λόγο που τα μετέφερε και να του αποκάλυψε πως το χτίσιμο του Ναού ολοκληρώθηκε εδώ και πολύ καιρό, διότι ο άρχοντας που τον έστειλε, βρήκε άλλα μάρμαρα. Για αυτό δεν θα είχε καλύτερη λύση από το να του τα πουλούσε. Πήγε τότε με χαρά στον καραβοκύρη και του μετέφερε τα λόγια του Αγίου. Ο Καραβοκύρης ξεφόρτωσε το εμπόρευμα κι άλλα μάρμαρα τα πούλησε, ενώ άλλα τα χάρισε για να έχει ψυχική σωτηρία 313. Στην περιοχή της Θεσσαλίας επικρατούσε μεγάλη πείνα και κινδύνευε από αυτό το κακό και η Θεσσαλονίκη. Όμως ο Άγιος Δημήτριος δεν άφησε τον λαό του να καταστραφεί. Αυτό που έκανε ήταν να εμφανιστεί στον ύπνο ενός ναύτη που είχε φορτώσει σιτάρι για να πάει να το πουλήσει στην Φραγκιά. Του πρότεινε να αλλάξει προορισμό και να πάει στην Θεσσαλονίκη διότι εκεί υπήρχε μεγάλη πείνα και θα έκανε 313 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΕ, σσ

157 καλύτερες πωλήσεις από την Φραγκιά και ως ένδειξη εμπιστοσύνης του έδωσε τρία φλουριά. Ο ναύτης ξύπνησε κρατώντας τα φλουριά, είπε στους υπόλοιπους ναύτες το όραμα που είδε κι ευθύς αποφάσισαν να πάνε στην Θεσσαλονίκη. Όμως ο Διάβολος, θέλοντας να εμποδίσει το καράβι να φτάσει στον προορισμό του, σήκωσε φουρτούνα και το πλοίο κινδύνευε να βουλιάξει. Ο Άγιος Δημήτριος δεν τους άφησε απροστάτευτους κι εμφανίστηκε μπροστά στο πέλαγος, δείχνοντας τους τον δρόμο. Όταν έφτασε το καράβι με το σιτάρι στην Θεσσαλονίκη, οι κάτοικοι δόξασαν τον Θεό που δεν τους άφησε αβοήθητους 314. Μετά τον θάνατο του Αγίου Δημητρίου, ο Θεός οικονόμησε κι ανάβλυζε από το σώμα του μύρο πολύ, το οποίο ήταν θαυματουργό και το έπαιρναν οι πιστοί για να το πιούν. Κάποιος Ασκητής που ζούσε στο βουνό που λεγόταν Σολομώντας, σκανδαλίστηκε όταν έμαθε για το μύρο του Αγίου Δημητρίου και αναρωτιόνταν πως ήταν δυνατόν να υπάρχουν πόσοι άλλοι Άγιοι που υπέμειναν μεγαλύτερα βασανιστήρια από τον Δημήτριο και να μην είναι Μυροβλύτες. Μια νύχτα είδε στον ύπνο του πως βρισκόταν στην Θεσσαλονίκη, μέσα στην Εκκλησία του Αγίου Δημητρίου. Εκεί βρήκε κάποιον που κρατούσε το κλειδί από τον τάφο του Αγίου και τον παρακάλεσε να του ανοίξει για να προσκυνήσει. Μπαίνοντας στο κουβούκλιο είδε όλο τον τάφο να είναι βρεγμένος από το μύρο και να ευωδιάζει και παρακάλεσε τον φύλακα να σκάψουν για να βρουν από πού προέρχεται το μύρο. Καθώς έσκαβαν, βρήκαν ένα μάρμαρο, το σήκωσαν κι εμφανίστηκε το σώμα του Αγίου να αναβλύζει από τις πληγές των κονταριών μύρο. Τόσο μεγάλη ήταν η ποσότητα του μύρου, που βράχηκε ο φύλακας κι ο ασκητής φοβούμενος να μην πνιγεί, φώναξε δυνατά τον Άγιο Δημήτριο να τον βοηθήσει. Τότε ξύπνησε και είδε ότι ήταν βρεγμένος με το μύρο. Τελικά αποφάσισε να φύγει για λίγο 314 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΕ, σ

158 καιρό από το βουνό που ασκήτευε, για να πάει να κηρύξει στην Θεσσαλονίκη το θαύμα που έζησε. Κάποιος άρχοντας ονόματι Μαριανός, απέκτησε την ασθένεια της λέπρας σε όλο του το σώμα και ήταν ετοιμοθάνατος. Μια νύχτα, εμφανίστηκε στον ύπνο του ο Άγιος Δημήτριος και τον κάλεσε να έρθει στην Θεσσαλονίκη για να προσκυνήσει με πίστη τον τάφο του. Το έπραξε αυτό ο άρχοντας και την ίδια νύχτα, ήρθε ο Άγιος, άλειψε με το λάδι από την καντήλα του το άρρωστο κορμί του κι αμέσως γιατρεύτηκε 315. Ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός πήρε την απόφαση να λάβει κάποιο μέρος από τα λείψανα του Αγίου Δημητρίου για να τα έχει για την δική του ψυχική σωτηρία, αλλά και για να τα προσθέσει μαζί με τα άλλα λείψανα Αγίων που συγκέντρωσε στον Ναό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Για αυτό έστειλε ανθρώπους της εμπιστοσύνης του στην Θεσσαλονίκη, για να σκάψουν τον τάφο και να φέρουν λίγα από τα λείψανα του Αγίου. Οι Θεσσαλονικείς δεν τολμούσαν να πάρουν την ευθύνη για μια τέτοια πράξη, παρά μόνο τους άφησαν να το κάνουν μόνοι τους. Καθώς έσκαβαν οι άνθρωποι του Ιουστινιανού, έφτασαν κοντά στην λάρνακα του Αγίου οπού ξαφνικά βγήκε από εκεί μεγάλη φωτιά και μια φωνή ακούστηκε που τους είπε να μην σκάψουν περισσότερο. Βλέποντας το θαύμα αυτό οι άνδρες, έπεσαν κάτω και παρακαλούσαν τον Άγιο να μην τους κάψει. Τελικά, πήραν μόνο χώμα από τον τάφο κι επέστρεψαν στην Κωνσταντινούπολη, διηγούμενοι το θαύμα στον Αυτοκράτορα. Όταν οι Σαρακηνοί έμαθαν πως οι Θεσσαλονικείς γιόρταζαν τον Άγιο Δημήτριο και ήταν ξέγνοιαστοι, αποφάσισαν να έρθουν κρυφά τα ξημερώματα του Αγίου Νέστορα και να κατακτήσουν το κάστρο. Όταν ολοκληρώθηκε ο Εσπερινός του Αγίου Νέστορα κι όλοι οι κάτοικοι 315 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΕ, σσ

159 γύρισαν σπίτια τους, ο Διάβολος επιθυμώντας να τους καταστρέψει και να κάνει ευκολότερη την δουλειά των Σαρακηνών, άναψε φωτιά στο κουβούκλιο του τάφου του Αγίου Δημητρίου κι έτρεξαν όλοι για να την σβήσουν. Όμως, άλλοι έσβηναν την φωτιά κι άλλοι έκλεβαν από το χρυσάφι και το ασήμι που είχε ο τάφος. Ο φύλακας βλέποντας τους κλέφτες, σκέφτηκε να τους σταματήσει φωνάζοντας πως έξω από τα τείχη έφτασαν εχθροί και θέλουν να καταλάβουν το κάστρο, χωρίς όμως να γνωρίζει τίποτα για τους Σαρακηνούς. Τότε έτρεξαν όλοι στα τείχη για να σώσουν το κάστρο, ζητώντας την βοήθεια το Αγίου Δημητρίου. Ο Άγιος εισάκουσε το κάλεσμα των κατοίκων κι εμφανίστηκε σαν αστραπή στα τείχη κι έσωσε το κάστρο από τους Σαρακηνούς 316. Τόση μεγάλη αγάπη είχε ο Άγιος Δημήτριος προς στους Θεσσαλονικείς, που δεν ήταν λίγες οι φορές που τους έσωσε από διάφορους κινδύνους. Ένας τέτοιος κίνδυνος εμφανίστηκε όταν οι Άβαροι θέλησαν να εισχωρήσουν στο κάστρο της Θεσσαλονίκης. Την περίοδο εκείνη φύλακας του τάφου του Αγίου ήταν ένας ενάρετος καλόγερος, ο οποίος παλιότερα ήταν πρωτοσπαθάριος του βασιλιά. Αυτός μια νύχτα, είδε ένα όραμα σύμφωνα με το οποίο, ήρθαν δυο νέοι άνδρες και του ζήτησαν να πει στον Άγιο να βγει έξω γιατί ήθελαν να του μιλήσουν. Τον φώναξε ο φύλακας κι ο Άγιος βγήκε από τον τάφο του. Τότε, του ανακοίνωσαν πως ο Κύριος, όρισε να αποχωρήσει από το κάστρο και να έρθει προς αυτόν, διότι θα το παραδώσει στα χέρια των Αβαρών. Ακούγοντας τους δυο άνδρες ο Άγιος, στεναχωρήθηκε πολύ και τους ζήτησε να μεταφέρουν τα λόγια του στον Βασιλέα όλων. Είπε λοιπόν ο Άγιος, πως γνωρίζει ότι ο Κύριος έχυσε το άγιο αίμα του στον Σταυρό και παρέδωσε την ψυχή του για να σώσει τους ανθρώπους από τις αμαρτίες. Για αυτό, επειδή είναι ο προστάτης αυτής της πόλης, θα τον μιμηθεί και 316 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΕ, σσ

160 δώσει την ψυχή του για να τους σώσει από τους εχθρούς. Αυτά είπε και μπήκε πάλι στο κουβούκλιο. Ο καλόγερος φανέρωσε στους Θεσσαλονικείς το όραμα του κι όλοι κατάλαβαν ότι ο Άγιος θα τους προστάτευε. Στην Εκκλησία του Αγίου Δημητρίου υπήρχε ένας άνδρας ονόματι Ονησιφόρος, του οποίου η εργασία ήταν να ανάβει και να σβήνει τις λαμπάδες που έφερναν οι πιστοί στον τάφο του Αγίου. Ο Ονησιφόρος όμως, δεν τις άφηνε να καούν, παρά τις έσβηνε γρήγορα και τις μάζευε. Ένα βράδυ παρουσιάστηκε στον ύπνο του ο Άγιος Δημήτριος και του είπε πως δεν του άρεσε καθόλου αυτό που έκανε με τις λαμπάδες, καθώς έκανε κακό στον εαυτό του και στους πιστούς που τις προσέφεραν, διότι όσο περισσότερο καίγονταν οι λαμπάδες, τόσο μειωνόταν οι αμαρτίες εκείνου που τους έφερε. Στην αρχή ο άνδρας τηρούσε την εντολή του Αγίου, αλλά αργότερα πάλι έπεσε στην αμαρτία του. Μια νύχτα, κάποιος έφερε δυο μεγάλες λαμπάδες για να τις ανάψει μπροστά στην εικόνα του Αγίου. Όταν τις άναψε και απομακρύνθηκε, αμέσως ο Ονησιφόρος πήγε να τις σβήσει και τότε μια φωνή ακούστηκε που του είπε ότι πάλι το ίδιο κάνει. Τόσο πολύ τρόμαξε ο άνδρας, που έπεσε στην γη και δεν μπορούσε να συνέλθει, μέχρι που ήρθε ο Ιερέας του Ναού και τον σήκωσε. Όταν συνήλθε, του εξομολογήθηκε το αμάρτημα του 317. Την περίοδο που επρόκειτο να παραδοθεί η Θεσσαλονίκη στα χέρια των Αγαρηνών, κάποιοι Χριστιανοί ανήμερα της εορτής του Αγίου Δημητρίου, πήγαιναν στην Θεσσαλονίκη. Στον δρόμο, είδαν έναν στρατιώτη που έρχονταν από την Θεσσαλονίκη κι έναν Αρχιερέα ερχόμενο από τον δρόμο της Λάρισας. Αυτοί οι δύο άνδρες συναντήθηκαν και χαιρετήθηκαν. Ο Στρατιώτης ήταν ο Άγιος Δημήτριος, ενώ ο Αρχιερέας ήταν ο Άγιος Αχίλλειος. Ο Δημήτριος ρώτησε τον Αχίλλειο από 317 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΕ, σσ

161 πού ερχόταν και που είχε σκοπό να πάει. Τότε ο Αχίλλειος με δάκρυα στα μάτια του αποκρίθηκε πως ο Θεός όρισε να φύγει από το κάστρο της Λάρισας, γιατί θα το παρέδιδε στους Αγαρηνούς, εξαιτίας των αμαρτιών και τον ανομιών που έπρατταν οι κάτοικοι. Ο Δημήτριος του είπε θλιμμένος, πως για τον ίδιο λόγο φεύγει κι αυτός από την Θεσσαλονίκη. Κατέβασαν και οι δυο τα κεφάλια τους στο έδαφος, έκλαψαν κι έπειτα αποχαιρετίστηκαν. Βλέποντας το θαύμα οι άνθρωποι, γύρισαν στην πατρίδα τους και διηγήθηκαν αυτά που αντίκρισαν. Πράγματι, μετά από ένα μήνα η Θεσσαλονίκη και η Λάρισα κατακτήθηκαν από τους Αγαρηνούς. Ο Δαμασκηνός αναφέρει πως τα μαρτύρια γράφτηκαν από τους παλαιούς άνδρες, και τα παρέδωσαν στους μετέπειτα Χριστιανούς με σκοπό να μιμηθούν τις πράξεις των Μαρτύρων. Βέβαια, την εποχή που μαρτυρούσαν οι Άγιοι για το όνομα του Χριστού, βασίλευαν οι Έλληνες που τους καταδίωκαν. Την εποχή όμως που δίδασκε ο Δαμασκηνός δεν υπήρχε τέτοια πίεση, για αυτό οι πιστοί για να μιμηθούν τους Μάρτυρες έπρεπε να κάνουν έργα αρεστά στον Θεό και στους Αγίους. Συμβουλεύει τους πιστούς να διακατέχονται από σωφροσύνη, παρθενία, αγάπη, να νηστεύουν και να είναι εγκρατείς, γιατί μόνο έτσι είναι ευχαριστημένος ο Θεός από τους Χριστιανούς και οι Άγιοι ευφραίνονται στις εορτές τους Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΕ, σσ

162 ζ. Μαρτύριον τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ Τήρωνος μεταφρασθὲν 319 εἰς τὴν κοινὴν γλῶσσαν παρὰ τοῦ ἐν Μοναχοῖς ἐλαχίστου Δαμασκηνοῦ τοῦ Ὑποδιακόνου καὶ Στουδίτου. Ἐλέχθη δὲ τῷ πρώτῳ Σαββάτῳ τῶν Νηστειῶν. (Λόγος ΛΣΤ ) Στα χρόνια των διωγμών σύμφωνα με τον Δαμασκηνό, κάποιοι Χριστιανοί ομολογούσαν χωρίς φόβο την πίστη τους στον Χριστό και μαρτυρούσαν. Άλλοι, φοβούμενοι την οργή το βασιλιά, αρνούνταν τον Χριστό και προσκυνούσαν τα είδωλα. Όσοι δεν επιθυμούσαν ούτε να μαρτυρήσουν αλλά ούτε γίνουν ειδωλολάτρες απομακρύνονταν στα βουνά και στις σπηλιές. Μια άλλη μερίδα ανθρώπων, παρουσίαζαν τους εαυτούς τους ως Έλληνες, αλλά ήταν κρυφοί Χριστιανοί. Σε αυτούς τους Χριστιανούς άνηκε κι ο Μεγαλομάρτυρας Θεόδωρος, ο οποίος δεν φανερωνόταν επειδή πίστευε ότι ακόμα δεν ήταν θέλημα Θεού να μαρτυρήσει. Ο Θεόδωρος κατάγονταν από την χώρα της Αμασίας και εξαιτίας της ανδρείας του, άνηκε σε ένα τάγμα που λέγονταν Τύρωνες. Κάποια στιγμή αποφασίστηκε να πάνε στην Ανατολή, για να προφυλάξουν έναν τόπο που ονομάζονταν Ευχάϊτα κι έτσι έθεσαν τον Θεόδωρο στο διαλεχτό τάγμα που λέγονταν Λεγεώνα. Κοντά στην περιοχή υπήρχε ένα πυκνό δάσος που μέσα κατοικούσε για πολύ καιρό ένα φίδι, που μετατράπηκε σε φοβερό δράκο. Αυτός ο δράκος ξερίζωνε τα δέντρα και πολλοί άνθρωποι εξαιτίας του τρόμου τους παρατούσαν την γη τους κι έφευγαν. Τότε, ο Άγιος θέλοντας να δει αν ήταν θέλημα Θεού να μαρτυρήσει, αποφάσισε να μπει μέσα στο δάσος για να βρει τον δράκο. Όταν έφτασε κοντά στον δράκο, είδε να βγαίνει φωτιά από τα μάτια του. Τότε έκανε τον Σταυρό του και με το κοντάρι του τον χτύπησε στο κεφάλι και τον σκότωσε. 319 Ε. ΛΙΤΣΑ, ένθ ανωτ., σ.253, ο πρωτότυπος λόγος μπορεί να ανευρεθεί στο Acta Sanctorum Novembris 4, 1925, σσ

163 Γυρνώντας χαρούμενος για το κατόρθωμα του, κατάλαβε πως ήταν θέλημα Θεού να μαρτυρήσει κι αφού κατάφερε να νικήσει εκείνο το θηρίο, θα μπορούσε να νικήσει και τον Διάβολο. Μια μέρα ο άρχοντας του τάγματος, ονόματι Βρίγκας, διέταξε να γίνουν θυσίες στα είδωλα. Οι μεν στρατιώτες πήγαν, ο δε Θεόδωρος έμεινε πίσω. Τότε έγινε γνωστό πως ήταν Χριστιανός. Όταν το έμαθε ο άρχοντας, τον πίεσε να θυσιάσει στα είδωλα, αλλιώς τον απείλησε πως θα έχανε την τιμή του κι ο βασιλιάς θα τον τιμωρούσε. Ο Άγιος του απάντησε πως είναι στρατιώτης του Χριστού και μόνο σε αυτόν θυσιάζει. Ο Βρίγκας σκέφτηκε να του δώσει λίγο χρόνο να σκεφτεί, με την ελπίδα να αλλάξει γνώμη. Άρχισαν τότε να εξετάζουν τους Χριστιανούς κι ο Άγιος πήγαινε κοντά τους και με τους λόγους του, τους έδινε δύναμη και κουράγιο για να μην αρνηθούν τον Χριστό 320. Ο Άγιος θέλοντας να αποδείξει ότι δεν είναι Χριστιανός μόνο στα λόγια, αλλά και στα έργα, έβαλε φωτιά σε έναν ειδωλολατρικό Ναό που ήταν αφιερωμένος στην θεά Ρέα. Με την πράξη αυτήν ήθελε να δείξει στους Έλληνες ότι προσκυνούσαν κούφια ξύλα και τίποτε άλλο. Ο Κρονίδης, ένας υπηρέτης του Ναού, είδε το γεγονός κι επειδή φοβόταν μην θεωρηθεί αυτό υπαίτιος για την φωτιά, έστειλε τον Θεόδωρο στον τοπικό άρχοντα, Πούπλιο. Τότε ρώτησε τον Άγιο ο Πούπλιος, για ποιό λόγο κατέστρεψε τον βωμό, ενώ κανονικά θα έπρεπε να κάνει θυσίες σε αυτόν. Ο Θεόδωρος απάντησε ότι το έκανε για να διαπιστώσει αν όντως ήταν αληθινή η θεά κι αυτό που κατάλαβε ήταν πως επρόκειτο περί ενός άψυχου ξύλου. Ο άρχοντας οργίσθηκε και διέταξε να τον δείρουν. Έπειτα τον παρακίνησε να θυσιάσει στους Θεούς, για να ελευθερωθεί και να γλυτώσει τα βασανιστήρια. Όμως ο Άγιος του είπε πως δεν υπήρχε περίπτωση να αρνηθεί τον Χριστό, καθώς δεν φοβόταν τα βασανιστήρια, γιατί ο Θεός θα του έδινε την δύναμη να τα υπομείνει. Τότε διέταξε τους 320 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΣΤ, σσ

164 υπηρέτες του, να τον ρίξουν στην φυλακή χωρίς τροφή και νερό. Το ίδιο βράδυ εμφανίστηκε μπροστά του ο Χριστός, δίνοντας του δύναμη και λέγοντας του πως σε λίγες ημέρες θα ερχόταν στην βασιλεία του. Τότε ο Άγιος χαρούμενος έψελνε και μαζί του έψελναν και οι Άγγελοι του Θεού. Οι φύλακες άκουσαν τις φωνές και πήγαν να δουν τι συνέβαινε. Αυτό που αντίκρισαν ήταν την πόρτα κλειδωμένη και μέσα στην φυλακή, πολλούς ανθρώπους με λευκά ενδύματα να ψέλνουν μαζί με τον Θεόδωρο. Πήγαν τότε στον Πούπλιο και του είπαν πως μπήκαν μέσα στην φυλακή Χριστιανοί, αλλά δεν γνώριζαν τον τρόπο που εισήλθαν. Τρόμαξε ο άρχοντας και πήγε να δει το γεγονός. Όμως, όταν μπήκε στο κελί του Αγίου, αυτό που άκουγε ερχόταν σε αντίθεση με αυτό που έβλεπε, διότι ενώ άκουγε πολλές φωνές, έβλεπε μόνο του τον Άγιο. Έκλεισε την πόρτα τρομαγμένος και διέταξε τους φύλακες να του δίνουν λίγο ψωμί και νερό. Την τροφή όμως ο Άγιος δεν την δέχονταν, λέγοντας πως έχει την ουράνια τροφή κι αυτή του έδινε δύναμη. Τότε τον κάλεσε ο Πούπλιος, θέλοντας να του δώσει άλλη μια ευκαιρία και του πρότεινε να θυσιάσει στους θεούς κι ως αντάλλαγμα θα τον χειροτονούσε αρχιερέα των θεών και θα του χάριζε πολλές τιμές 321. Ο Άγιος Θεόδωρος αρνήθηκε τις τιμές που του προσέφερε ο Πούπλιος και του είπε πως όσα βασανιστήρια και να του έκανε, αυτός δεν θα αρνούνταν τον Χριστό. Τότε διέταξε ο άρχοντας τους υπηρέτες, να τον κρεμάσουν ανάποδα και με σιδερένια χέρια να του ξύνουν το κορμί μέχρι να πεθάνει. Βλέποντας ο Πούπλιος πως ο Άγιος με το να υπομένει το μαρτύριο, δημιουργούσε σύγχυση στον παρευρισκόμενο κόσμο και φοβούμενος μην τους μεταστρέψει, διέταξε να τον ρίξουν σε καμίνι, για να καεί εντελώς το κορμί του. Όταν τον πήγαν οι στρατιώτες στον τόπο της καταδίκης, θέλησαν να τον καρφώσουν στην γη για να μην ταραχτεί. 321 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΣΤ, σσ

165 Όμως ο Άγιος αρνήθηκε, λέγοντας τους πως ο Θεός θα του έδινε κουράγιο να αντέξει κι αυτό το μαρτύριο. Τότε, σήκωσε τα χέρια ψηλά προς τον Θεό και δακρισμένος τον ευχαριστούσε που αξιώθηκε να μιμηθεί τον Χριστό, υπομένοντας τα βάσανα και τον παρακαλούσε να τον δεχτεί στην Βασιλεία του και να εντάξει την ψυχή του, μαζί με τις ψυχές των Αγίων Μαρτύρων. Επίσης, προσευχόταν για του υπόλοιπους φυλακισμένους Χριστιανούς κι έκανε παράκληση προς τον Θεό να αξιώσει κι αυτούς να πεθάνουν για την αγάπη του. Αυτά τα λόγια είπε κι έπειτα έπεσε μέσα στην φωτιά, δοξάζοντας τον Θεό. Ως θαύμα η φωτιά έγινε σαν καμάρα και μόνο περικύκλωσε τον Θεόδωρο, χωρίς όμως να προκληθεί καμία ζημιά στο σώμα του. Τότε ο Άγιος ευχαρίστησε τον Θεό και του παρέδωσε την ψυχή του 322. Κατά την βασιλεία του Μέγα Κωνσταντίνου, επικρατούσε ευημερία και ομόνοια στους Χριστιανούς. Μετά τον θάνατο του, ανέλαβαν οι τρεις γιοί του κι έπειτα στον θρόνο ανέβηκε ο μιαρός Ιουλιανός, ο οποίος κατά τα χρόνια της βασιλείας του μεγάλου Κωνσταντίνου έλεγε ότι ήταν Χριστιανός, ενώ πίστευε κρυφά στους Έλληνες θεούς. Όταν λοιπόν έγινε αυτός βασιλιάς, γνωρίζοντας πως οι Χριστιανοί έχουν μεγάλη νηστεία την πρώτη εβδομάδα της Τεσσαρακοστής, θέλησε να τους μολύνει. Φώναξε τον Έπαρχο της πόλης, και διέταξε κρυφά να μην πουληθούν άλλες τροφές, παρά μόνο οι βασιλικές κι αυτές να είναι μολυσμένες από αίματα από τις ειδωλολατρικές θυσίες. Ο Θεός όμως δεν άφησε τους δούλους του να μολυνθούν, για αυτό έστειλε τον Άγιο Θεόδωρο στον τότε Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ευδόξιο και του φανέρωσε το πονηρό σχέδιο του Ιουλιανού. Του όρισε να ενημερώσει τους Χριστιανούς να μην αγοράσουν τρόφιμα από την αγορά, αλλά να βράσει σιτάρι και να τους το μοιράσει. 322 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΣΤ, σσ

166 Τον πληροφόρησε πως αυτή η τροφή στην πατρίδα του τα Ευχάϊτα ονομάζεται κόλλυβα, κάτι το οποίο δεν ήταν γνωστό σε κανέναν άλλον μέχρι τότε. Ο Πατριάρχης ρώτησε το όνομα του Αγίου για να γνωρίζει με ποιόν μίλησε στο όραμα του. Τότε ο Ευσέβιος, γνωστοποίησε σε όλους τους Χριστιανούς το όραμα του κι έτσι ματαιώθηκε το σχέδιο του Ιουλιανού. Για το συγκεκριμένο γεγονός εορτάζεται και τιμάται μνήμη του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος. Όμως εκτός από αυτό το θαύμα, σύμφωνα με τον Δαμασκηνό, ο Άγιος έκανε κι άλλα πολλά αξιόλογα θαύματα στο όνομα του ενός και μοναδικού Θεού Διάφοροι Λόγοι α. Διδασκαλία προτρεπτικὴ περὶ τοῦ μὴ σφοδρῶς θρηνεῖν τοὺς τελευτῶντας λεχθεῖσα ἐπί τινος Ἄρχοντος κηδεία. (Λόγος ΙΕ ) Ο Δαμασκηνός διδάσκει στους πιστούς ότι πρέπει να υπομένουν τον θάνατο των συνανθρώπων τους και να μην συμπεριφέρονται ανάρμοστα. Ο θάνατος έχει σωφρονιστικό χαρακτήρα διότι μας δίνει το έναυσμα όσο ζούμε να μετανοούμε και να διορθώνουμε τα λάθη μας. Δεν κάνει διακρίσεις, γιατί όλοι οι άνθρωποι απέναντι του είμαστε ίδιοι, είτε είσαι βασιλιάς είτε είσαι γέροντας. Σήμερα, μπορεί κάποιος να είναι στην γη και αύριο στον ουρανό, σήμερα να ζει σε παλάτι και αύριο να είναι στον τάφο. Υπάρχει το ερώτημα σε τι τόπο πάνε όσοι πεθαίνουν και η απάντηση είναι εκεί που κυριαρχεί ο Βασιλέας όλων και που όλοι μεταξύ τους είναι ίσοι, ακόμα κι αν όσο ζούσαν ήταν δούλοι ή ελεύθεροι, τίμιοι ή άτιμοι. 323 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΣΤ, σσ

167 Ο θάνατος γλυτώνει τον άνθρωπο από τις αμαρτίες, ανακουφίζει τους δίκαιους, παρηγορεί τα μικρά παιδιά και απελευθερώνει τους δούλους. Αν δεν υπήρχε ο θάνατος και δεν αναμέναμε την κρίση, τότε δεν θα είχαμε και την ελπίδα της ανάστασης. Αν ο άνθρωπος που πέθανε ήταν στην ζωή του δίκαιος, τότε πρέπει να χαιρόμαστε διότι θα τον δεχτεί ο Θεός κι αν ήταν αμαρτωλός, τότε δεν πρέπει να λυπόμαστε γιατί θα πάρει ακριβώς αυτά που του αξίζουν. Εάν ο λόγος που κλαίμε για τον άνθρωπο που πέθανε είναι επειδή εμείς μένουμε πίσω τότε είναι ορθός, δεν πρέπει όμως να κλαίμε, επειδή κάποτε κι εμείς θα φύγουμε. Με τα κλάματα δεν μπορούμε ούτε να αναστήσουμε τον νεκρό αλλά ούτε και να τον σώσουμε 324. Σύμφωνα με τον Δαμασκηνό το άσπρο σάβανο που βάζουν στον νεκρό δηλώνει το νέο ένδυμα της αφθαρσίας, τα κεριά που ανάβουν συμβολίζουν ότι από τον σκοτεινό κόσμο πάει στο φως του Θεού. Τα κεφάλια των πεθαμένων τα βάζουν από την πλευρά της ανατολής, δηλώνοντας την ανάσταση, δηλαδή όπως ο ήλιος δύει και ξανά ανατέλλει, έτσι ο άνθρωπος πεθαίνει και ξανά ανασταίνεται. Όταν οι άνθρωποι ψυχομαχούν, πρέπει να γίνουμε συνοδοιπόροι τους με πολλές ευχές και δάκρυα για να τους φυλάξουμε από τους δαίμονες που επιθυμούν την ψυχή τους στην κόλαση. Κλείνοντας τον λόγο του, επισημαίνει ότι είναι δύσκολο να μην δακρύσει κάποιος όταν χάνει ένα αγαπημένο του πρόσωπο, τουλάχιστον όμως επιβάλλεται να ευχαριστήσει τον Θεό. Για παράδειγμα όταν πεθαίνει ο ένας από τους δυο συζύγους, αυτός που μένει πίσω πρέπει να ευχαριστεί τον Θεό γιατί του έδωσε την ευκαιρία να τον γνωρίσει. Τέλος συμβουλεύει όσους επιθυμούν να κάνουν καλό για τους πεθαμένους, να 324 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΕ, σσ

168 κάνουν ελεημοσύνες, μνημόσυνα και όποτε μπορούν να ανάβουν το καντήλι κι ένα κερί στον τάφο ειδικά στις γιορτές και τις Κυριακές 325. β. Διδασκαλία προτρεπτικὴ περὶ Νηστείας λεχθεῖσα παρὰ τοῦ ἐν Μοναχοῖς ἐλαχίστου Δαμασκηνοῦ τοῦ Υποδιακόνου καὶ Στουδίτου τῇ Κυριακῇ Εσπέρας τῆς Ἀποτυρώσεως. (Λόγος ΙΣΤ ) Η νηστεία σύμφωνα με τον Δαμασκηνό είναι η μητέρα όλων των αρετών κι αυτή θα οδηγήσει τους Χριστιανούς στην νίκη ενάντια του διαβόλου. Η νηστεία είναι καλό να γίνεται όλο τον χρόνο γιατί δεν θα έχει την δύναμη ο διάβολος να οδηγήσει τον άνθρωπο στους πειρασμούς. Επίσης ο φύλακας Άγγελος είναι πάντα στο πλευρό αυτού που νηστεύει. Προτρέπει όσους είναι πλούσιοι να δεχτούν την νηστεία με χαρά και να ξοδεύουν τα χρήματα τους σε φιλανθρωπίες διότι ο Θεός θα τους τα επιστρέψει στο εκατονταπλάσιο και θα τους δεχτεί στην Βασιλεία των ουρανών. Τα όπλα για να νικηθεί ο διάβολος είναι η προσευχή, η νηστεία, η εγκράτεια και η προστασία των οφθαλμών διότι αν τα μάτια φυλάσσονται, τότε και η ψυχή θα είναι καθαρή. Επίσης πρέπει οι πιστοί να είναι εγκρατείς και να νηστεύουν όχι μόνο από το φαγητό, αλλά και από τα ψέματα όπως και από κάθε τι κακό που μπορεί να ειπωθεί από το στόμα 326. Ο Δαμασκηνός ορίζει ότι η νηστεία και η προσευχή είναι δυο μαχαίρια που βοηθούν τον άνθρωπο. Η νηστεία χωρίς την προσευχή είναι σαν το φαγητό χωρίς αλάτι, διότι η προσευχή καθαρίζει την ψυχή και η νηστεία σκορπίζει τους δαίμονες. Δεν πρέπει να λυπούνται οι άνθρωποι που θα στερηθούν το φαγητό και να μην λένε ότι επειδή θα νηστέψουν 325 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΕ, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΣΤ, σσ

169 την επόμενη μέρα, μπορούν να φάνε πολλά και να μεθύσουν γιατί δεν θα έχουν κανένα όφελος. Έπειτα εξηγεί τον λόγο που νηστεύουμε για σαράντα ημέρες. Όπως κράτησε σαράντα ημέρες ο κατακλυσμός του Νώε, έτσι νηστεύουμε κι εμείς τόσες μέρες για να εξαφανίσουμε τα αμαρτήματα μας. Ο Μωϋσής νήστεψε σαράντα μέρες για να δεχτεί τον νόμο του Θεού, ενώ εμείς νηστεύουμε για να δεχτεί η ψυχή μας τον νομοδότη Χριστό. Ο Προφήτης Ηλίας νήστεψε σαράντα ημέρες κι έφυγε από την γυναίκα του βασιλιά Αχαάβ, την Ιεζάβελ κι εμείς νηστεύουμε για να φύγουμε από την αμαρτία. Με την νηστεία δοξάστηκαν οι ασκητές, τιμήθηκαν οι όσιοι, φωτίστηκαν οι Απόστολοι, αναδείχτηκαν οι μάρτυρες και οι Προφήτες προανήγγειλαν τα μελλούμενα. Η Αγία Τεσσαρακοστή θεμελιώθηκε για να συμφιλιωθεί ο άνθρωπος με τον Θεό, διότι όλο τον χρόνο αμαρτάνει 327. γ. Διήγησις μερικῶν θαυμάτων καὶ ἱστοριῶν τῶν γεγονότων παρὰ τῶν παμμεγίστων Ταξιαρχῶν Μιχαὴλ καὶ Γαβριήλ. (Λόγος ΙΗ ) Τα δημιουργήματα του Θεού, σύμφωνα με τον Δαμασκηνό, χωρίζονται σε αισθητά τα οποία είναι αυτά που μπορούμε να δούμε και να αγγίξουμε, σε νοητά τα οποία είναι αόρατα, χωρίς ύλη και σε αθάνατα όπως είναι η ψυχή, οι Άγγελοι και οι δαίμονες. Τέλος υπάρχουν τα μικτά ποιήματα, δηλαδή οι άνθρωποι οι οποίοι είναι μεν αισθητοί επειδή έχουν το σώμα αλλά και νοητοί ως προς την ψυχή. Τα θέματα που αναλύει στην συγκεκριμένη ομιλία του ο Δαμασκηνός αφορούν στην φύση των Αγγέλων και στον αριθμό των ουράνιων ταγμάτων. Επίσης κάνει λόγο για τα θαύματα των Αρχαγγέλων Γαβριήλ και Μιχαήλ. 327 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΣΤ σσ

170 Την φύση των Αγγέλων κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να την καταλάβει, παρά μόνο ο Θεός που τους έπλασε. Για τους ανθρώπους είναι ασώματοι και χωρίς υλική υπόσταση, ενώ για τον Θεό είναι υλικοί. Ποτέ δεν στέκονται σε ένα τόπο κι όταν βρίσκονται στον ουρανό δεν είναι στην γη κι όταν βρίσκονται στην γη δεν είναι στον ουρανό. Είναι λαμπροί, αθάνατοι, αυτεξούσιοι και φωτίζονται από το άγιο Πνεύμα. Ως προς το αυτεξούσιο, έχουν την ελευθερία να αλλάξουν γνώμη και από Άγγελοι να μετατραπούν σε δαίμονες. Υπηρετούν τον Θεό σε όποια παραγγελία τους δώσει κι επίσης τον υμνούν και τον δοξολογούν. Χώρες, πόλεις κι εκκλησίες φυλάσσονται από τους Αγγέλους,όπως επίσης κάθε Χριστιανός έχει τον φύλακα Άγγελο του. Τα ουράνια τάγματα είναι εννιά και χωρίζονται σε τρεις τάξεις. Η πρώτη τάξη απαρτίζεται από τα Σεραφείμ, τα Χερουβίμ και τους Θρόνους, η δεύτερη τάξη από τις Κυριότητες, τις Δυνάμεις και τις Εξουσίες και η τρίτη τάξη αποτελείται από τις Αρχές, τους Αρχαγγέλους και τους Αγγέλους. Έπειτα, εξηγεί τι σημαίνει η σύναξη των Αγγέλων. Ο διάβολος εξαιτίας της υπερβολικής του υπερηφάνειας, καυχήθηκε ότι θα βάλει τον θρόνο του πάνω από τον θρόνο του Θεού. Αμέσως μόλις το σκέφτηκε αυτό ο διάβολος έπεσε από τον ουρανό και κατάντησε στην άβυσσο της γης. Μαζί του έπεσε όλο του τάγμα του κι άλλοι έμειναν στην γη, άλλοι στο νερό, άλλοι στον αέρα κι άλλοι έφτασαν στον άδη. Τότε, καθώς έπεφταν οι δαίμονες συγκεντρώθηκαν όλα τα τάγματα και ο Αρχάγγελος Μιχαήλ είπε να σταθούν καλά μετά φόβου. Με τα παραπάνω επισημαίνει ο Δαμασκηνός ότι δεν εορτάζεται ο ξεπεσμός του διαβόλου, αλλά η μάζωξη όλων των Αγγέλων Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΗ, σσ

171 Παρακάτω ο Δαμασκηνός αφηγείται κάποια από τα θαύματα που έκαναν οι Ταξιάρχες Γαβριήλ και Μιχαήλ. Ο Μιχαήλ παρουσιάστηκε στην Άγαρ δύο φορές 329. Επίσης εμφανίστηκε στην θυσία του Αβραάμ 330 και στον μάντη Βαλαάμ 331. Σύμφωνα με την Επιστολή του Ιούδα, «Ὁ δὲ Μιχαὴλ ὁ ἀρχάγγελος, ὅτε τῷ διαβόλῳ διακρινόμενος διελέγετο περὶ τοῦ Μωσέως σώματος, οὐκ ἐτόλμησε κρίσιν ἐπενεγκεῖν βλασφημίας, ἀλλ εἶπεν ἐπιτιμήσαι σοι Κύριος» 332. Ακόμη, εμφανίστηκε στον Ιησού του Ναυή 333, στον Γεδεών 334, σε κάποιον Μανωέ του οποίου η γυναίκα ήταν στείρα 335 και στον Δαυίδ 336. Ο Δαμασκηνός κάνει αναφορά για δύο παρουσιάσεις του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Προφήτη Ηλία 337. Επίσης εισήλθε μέσα στην κάμινο που βρισκόταν οι τρείς παίδες, δρόσισε την φλόγα κι έτσι δεν κάηκαν 338. Ακόμη, έσωσε τον Προφήτη Δανιήλ 339 από τον λάκκο με τα λιοντάρια 340. Ο Δαμασκηνός Στουδίτης διηγείται με συντομία, θαύματα των Αρχαγγέλων που συνέβησαν μετά την ενσάρκωση του Χριστού. Ο Μιχαήλ ήταν αυτός που απελευθέρωσε τους Αποστόλους από την φυλακή. Ελευθέρωσε τον Απόστολο Πέτρο από την φυλακή οπού επρόκειτο να δολοφονηθεί από τον βασιλιά Ηρώδη, τον οποίο σκότωσε ο 329 Γέν. 16,4-9 και 21, Γέν. 22, Αρ. 22, Ιου Ιη. 15,5 334 Κριτ. 6, Κριτ. 13, Παραλ.Α. 21, Βασ.Γ 19,1-8 και Βασ.Δ 1, Δαν. 3, Δαν. 6, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΗ, σσ

172 Μιχαήλ εξαιτίας της υπερήφανης αντιλήψεως του ότι ήταν θεός. Βοήθησε τον Παύλο όταν το καράβι του ήταν έτοιμο να βουλιάξει, καθώς επίσης ο Ιωάννης Θεολόγος τον Αρχάγγελο Μιχαήλ είδε στην Αποκάλυψη του, μέσα στην οποία παρουσιάζει τον Μιχαήλ ως αυτόν που θα φονεύσει τον Αντίχριστο στο τέλος του κόσμου. Έπειτα εξηγεί τον λόγο που ο Μέγας Κωνσταντίνος έχτισε μία εκκλησία προς τιμή του Αρχιστράτηγου Μιχαήλ στην περιοχή Σωσθένειο. Στον τόπο εκείνο βρήκε ο Κωνσταντίνος ένα χρυσό είδωλο και ικέτευσε τον Θεό να του δείξει σε ποιόν άνηκε. Τότε εμφανίστηκε ο Μιχαήλ και του είπε ότι το είδωλο ήταν αυτός και το έφτιαξαν προς τιμήν του κάποιοι που στο παρελθόν τους είχε βοηθήσει να νικήσουν τους εχθρούς τους. Για αυτό του έδωσε εντολή να οικοδομήσει μια εκκλησία στο όνομα του και ως αντάλλαγμα ο Αρχάγγελος θα τον προστάτευε από τους εχθρούς του μέχρι να πεθάνει. Ο Μιχαήλ πολλές φορές προστάτεψε την Κωνσταντινούπολη από κουρσάρους όπως ήταν οι Άβαροι, οι Πέρσες και οι Αγαρηνοί. Επίσης φύλαξε κι άλλα κάστρα τα οποία κινδύνεψαν να λεηλατηθούν. Έσωσε το κάστρο Ακόλια από τους Σαρακηνούς, διαφύλαξε τον κάστρο Χωναί από τους Έλληνες μέσα στο οποίο ανέβλυζε το θαυματουργό αγίασμα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Σε κάποιο τόπο, ονομαζόμενο Γέρμια υπήρχε επίσης αγίασμα οπού εκεί κάποιος άρχοντας ονόματι Στούδιος έχτισε εκκλησία επειδή θεράπευσε αυτόν και πολλούς άλλους ασθενείς. Στο Μοναστήρι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στην Κωνσταντινούπολη, ο μοναχός Μαρκιανός όταν αρρώσταινε ποτέ δεν ζητούσε την γνώμη των γιατρών παρά μόνο προσκυνούσε την εικόνα του Μιχαήλ και θεραπευόταν. Κάποια στιγμή που αρρώστησε ξανά, ο Αρχάγγελος αποφάσισε να μην τον γιατρέψει με σκοπό να δοκιμάσει την πίστη του. Τότε οι δικοί του άνθρωποι πήγαν κρυφά σε ένα γιατρό κι έκρυψαν στο προσκέφαλο του φάρμακα. Όμως

173 εμφανίστηκε ο Αρχάγγελος μαζί άλλους δύο άντρες τους οποίους έστειλε στον γιατρό για να πάνε πίσω τα φάρμακα ενώ τον μοναχό τον άλειψε με λάδι από το καντήλι της εικόνας του κι ευθύς γιατρεύτηκε. Ο γιατρός την επόμενη μέρα σηκώθηκε βαριά άρρωστος και μαθαίνοντας τι συνέβη, έτρεξε στο Μοναστήρι και προσευχόταν μέχρι που έγινε καλά 341. Επίσης κάνει λόγο και για τον Αρχάγγελο Γαβριήλ, ο οποίος ήταν αυτός που εμφάνιζε τα οράματα των Αγίων. Ο Γαβριήλ μετέφερε το χαρμόσυνο μήνυμα της γέννησης της Παναγίας στον Ιωακείμ και την Άννα, για την γέννηση του Προδρόμου στον Ζαχαρία και βέβαια για την σάρκωση του Θεού στην Παναγία. Αυτός φρόντιζε ώστε η Παναγία να τρώει ψωμί στον Ναό κι αυτός ήταν που μίλησε στον Ιωσήφ για να την προστατεύει. Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ εμφανίστηκε στους βοσκούς και τους προέτρεψε να πάνε στην Βηθλεέμ για να επισκεφτούν το θείο βρέφος. Τέλος αυτός ανακοίνωσε στις Μυροφόρες ότι ο Χριστός αναστήθηκε. Στα χρόνια της βασιλείας του Νικηφόρου Γ του Βοτανειάτη ζούσε ένας μοναχός που το όνομα του ήταν Ευθύμιος και ασκήτευε μαζί με άλλους μοναχούς στην περιοχή Δάφνη του Αγίου Όρους. Εκεί έχτισε μια μικρή εκκλησία προς τιμή του Αγίου Νικολάου. Όμως ύστερα από επιδρομή των Σαρακηνών αναγκάστηκαν να φύγουν και να εγκατασταθούν στο σημείο που βρίσκεται σήμερα η Μονή Δοχειαρίου, οπού εκεί έχτισαν ξανά την μικρή εκκλησία. Κάποιος άρχοντας ανιψιός του Ευθυμίου, ο Νικόλαος θέλησε να γίνει μοναχός και μετονομάστηκε σε Νεόφυτος ο οποίος πολύ σύντομα έγινε ο Ηγούμενος του Μοναστηριού. Επειδή ο Νεόφυτος είχε μεγάλη περιουσία, την διέθεσε για να γκρεμίσει την μικρή εκκλησία με σκοπό να φτιάξει μεγαλύτερη και να ασφαλίσει το μοναστήρι με τειχόκαστρο και πύργο. Δεν επαρκούσαν 341 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΗ, σσ

174 όμως τα χρήματα για να αγιογραφηθεί ο Ναός και για τον λόγο αυτόν ήταν πολύ λυπημένος. Ζήτησε τότε την βοήθεια του Θεού κι ο Θεός τον άκουσε. Εξήντα μίλια από το Άγιο Όρος, στο νησί Λογγός, είχε το Μοναστήρι ένα μετόχι, κι εκεί κοντά βρισκόταν ένας αρχαίος στύλος με την επιγραφή: «Όποιος με χτυπήσει στο κεφάλι, θα βρει άφθονο χρυσάφι». Πολλοί προσπαθούσαν να πετύχουν την κορυφή του στύλου, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Κάποτε ένας εικοσάχρονος νέος, που εργαζόταν στο μετόχι της μονής, αποφάσισε να σκάψει στο σημείο όπου έπεφτε η σκιά της κορυφής του στύλου με την ανατολή του ήλιου. Καθώς έσκαβε, βρήκε ένα μάρμαρο και κάτω απ αυτό ένα μεγάλο χάλκινο δοχείο γεμάτο με φλουριά. Καθώς το είδε φοβήθηκε, το σκέπασε ξανά και πήγε στον Νεόφυτο να του πει τι ανακάλυψε. Τότε ο Ηγούμενος κάλεσε τρεις μοναχούς για να βρουν το χρυσαφί και να το φέρουν στην Μονή. Στον γυρισμό όμως στο καΐκι οι καλόγεροι δεν άντεξαν στον πειρασμό και αποφάσισαν να μοιραστούν τον θησαυρό. Έτσι έδεσαν μια πέτρα στον λαιμό του νέου και τον έριξαν στην θάλασσα. Εκείνος ενώ βυθιζόταν επικαλέστηκε τους δυο Αρχαγγέλους κι αμέσως παρουσιάστηκαν σαν αετοί χρυσόφτεροι, τον άρπαξαν από το βυθό και τον μετέφεραν μέσα στον Ναό του Δοχειαρίου. Οι δε μοναχοί έκρυψαν τον θησαυρό έξω από το Μοναστήρι και κοιμήθηκαν στον αρσανά. Ο νεαρός από τον φόβο του αποκοιμήθηκε μέσα στην εκκλησία με την πέτρα δεμένη στον λαιμό του. Ένας μοναχός βρήκε τον νέο και κάλεσε τον Ηγούμενο ο οποίος με την σειρά του τον ξύπνησε για να μάθει τι του συνέβη. Ο νεαρός αφού συνήλθε τους διηγήθηκε όλη την ιστορία. Τότε ο Ηγούμενος κάλεσε τους τρεις μοναχούς για να του πουν την δική τους αλήθεια. Ακούγοντας τους ο Νεόφυτος τους πρότεινε να μπουν στην εκκλησία για να ευχαριστήσουν τον Θεό. Εισερχόμενοι στο ναό, βλέπουν έκπληκτοι τον νέο με την πέτρα δεμένη στο λαιμό του κι έμειναν έκπληκτοι. Τότε ο Ηγούμενος τους απείλησε κι αναγκάστηκαν να φέρουν όλο το θησαυρό στο μοναστήρι

175 Ύστερα τους έδιωξε, ενώ το νέο τον κούρεψε μοναχό. Την εκκλησία την ζωγράφισε και την αφιέρωσε στους Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ 342. Στο ίδιο Μοναστήρι πραγματοποιήθηκε άλλο ένα θαύμα από τους δυο Αρχαγγέλους. Επειδή η Μονή δεν είχε νερό και αναγκάζονταν οι μοναχοί να διανύουν απόσταση τριών μιλίων για να το μεταφέρουν, με αποτέλεσμα το νερό να χαλάει και να προκαλεί ασθένειες στους καλόγερους, αποφάσισαν να σκάψουν βαθιά στην γη και να βάλουν σωλήνες για να έρχεται το νερό στο μοναστήρι. Ένας τεχνίτης μοναχός, ονομαζόμενος Θεόδουλος, αποφάσισε να αναλάβει το έργο. Την νύχτα πριν ξεκινήσουν οι εργασίες, είδε στον ύπνο του, τους δυο Ταξιάρχες οι οποίοι τον καθοδήγησαν και του αποκάλυψαν ότι το Μοναστήρι είχε νερό. Στο μέρος που βρέθηκε το νερό, είναι το πηγάδι που υπάρχει μέχρι σήμερα κι όποιος ασθενής πιεί με πίστη θεραπεύεται. Στην Κωνσταντινούπολη υπήρχε μια αρχόντισσα, στο όνομα Άννα, η οποία όταν πέθανε ήρθαν οι δύο Αρχάγγελοι για να την πάρουν. Ενώ την ανέβασαν στον ουρανό και την παρακίνησαν να προσκυνήσει, μια φωνή ακούστηκε και είπε να την στείλουν στα καταχθόνια. Την πήραν τελικά και την άφησαν εκεί μόνη της μαζί με πολλούς ανθρώπους που έκλαιγαν. Τότε η Άννα επικαλέστηκε στην Παναγία για να την σώσει από εκείνο το δυστυχές μέρος και της υποσχέθηκε ότι αν ζήσει θα δείξει μεταμέλεια σε όλη της την ζωή. Έτσι ήρθαν πάλι οι Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ και της ανακοίνωσαν ότι η Θεοτόκος της χαρίζει την ζωή, αλλά σε δύο μήνες θα έρθουν να την ξαναπάρουν. Την συμβούλεψαν όμως αυτό το χρονικό διάστημα να έχει αγάπη μέσα της και να μετανοήσει αληθινά για τις αμαρτίες της Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΗ, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΗ, σσ

176 Στην Αλεξάνδρεια ζούσε μια κοπέλα πλούσια και ορφανή, η οποία ήταν αβάπτιστη. Μια μέρα συνάντησε έναν άνθρωπο έτοιμο να κρεμαστεί με σχοινί και να δώσει τέλος στην ζωή του επειδή είχε πολλά χρέη. Η κοπέλα του έδωσε όσα χρήματα χρειαζόταν κι έτσι τον έσωσε. Μετά από λίγο καιρό πτώχευσε και αναγκάστηκε να γίνει πόρνη. Όμως αφού πέρασαν λίγες ημέρες αρρώστησε βαριά και ήταν θλιμμένη επειδή ήταν αβάπτιστη. Παρακάλεσε πολλούς ανθρώπους να γίνουν ανάδοχοι στην βάπτιση της, αλλά κανένας δεν δεχόταν να την βαπτίσει. Τότε εμφανίστηκε ο φύλακας Άγγελος της και της είπε ότι θα στείλει αυτός ανθρώπους για να την βαπτίσουν. Αυτοί οι δύο άνθρωποι ήταν οι Αρχάγγελοι οι οποίοι πήραν την μορφή αρχόντων κι έγιναν ανάδοχοι της. Στον επίλογο του ο Δαμασκηνός διδάσκει τους πίστους τον τρόπο που πρέπει να τιμούν τους Αρχαγγέλλους 344. δ. Λόγος κοινῇ φράσει, περὶ τῆς συντελείας τοῦ Κόσμου, καὶ περὶ τοῦ Ἀντιχρίστου καὶ περὶ τῆς δευτέρας παρουσίας τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, μεταφρασθεὶς ἐκ τοῦ λόγου τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Ὑππολύτου Πάπα Ρώμης. (Λόγος ΚΓ ) Συνηθίζονταν πριν πάνε οι Βασιλιάδες να κατακτήσουν τα κάστρα, να αποστέλλουν δικούς τους ανθρώπους με σκοπό να προετοιμάσουν το έδαφος ενημερώνοντας για την έλευση τους, τους πολίτες για να βγουν να τους υποδεχτούν. Το ίδιο έπραξε και ο Ιησούς Χριστός. Επειδή δηλαδή θα ερχόταν αντιμέτωπος με τον διάβολο, έστειλε τους Προφήτες οι οποίοι προφήτευσαν την Γέννηση του, την Βάφτιση του, την Σταύρωση του και την ένδοξη Ανάσταση του. Ακόμη προφήτευσαν πως μετά την Ανάσταση θα ανέβαινε στους ουρανούς και το Άγιο Πνεύμα θα φώτιζε τους Αποστόλους για να κηρύξουν σε όλο τον κόσμο. 344 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΗ, σσ

177 Προέβλεψαν την συντέλεια του κόσμου, στην οποία πρόκειται να έρθει ο Χριστός για να κρίνει δίκαια τους ανθρώπους. Ο συγκεκριμένος λόγος του Δαμασκηνού, ο οποίος είναι μετάφραση του λόγου του Πάπα Ρώμης Ιππολύτου, έχει ως θέμα το τέλος του κόσμου, την απάτη του διαβόλου και την Δευτέρα Παρουσία του Ιησού Χριστού, μέσα από τα λόγια των Προφητών. Παρακάτω παρατίθενται μερικές από τις προφητείες που παρουσίασε ο Δαμασκηνός. Ο Προφήτης Ησαΐας προφητεύει ότι «Ἡ γῆ ὑμῶν ἔρημος, αἱ πόλεις ὑμῶν πυρίκαυστοι τὴν χώραν ὑμῶν ἐνώπιον ὑμῶν ἀλλότριοι κατεσθίουσιν ἐγκαταλειφθήσεται ἡ θυγάτηρ Σιὼν ὡς σκηνὴ ἐν ἀμπελῶνι, καὶ ὡς ὀπωροφυλάκιον ἐν σικυηράτῳ ὡς πόλις πολιορκουμένη» 345. Σιών ονομάζεται από όλους τους Προφήτες η Εκκλησία και σύμφωνα με τον Ησαΐα την εποχή του Αντίχριστου θα γίνει έρημη. Ο Προφήτης Ωσηέ προμηνύει ότι, «Ἂν καὶ οὗτος ἐστάθη καρποφόρος μεταξὺ τῶν ἀδελφῶν αὑτοῦ, ἀνατολικὸς ἄνεμος ὂμως θέλει ἐλθεῖ, ὁ ἄνεμος τοῦ Κυρίου θέλει ἀναβῆ ἀπὸ τῆς ἐρήμου, καὶ αἰ βρύσεις αὐτοῦ θέλουσιν ἐκλείψει καὶ θέλει καταξηρανθῆ ἡ πηγὴ αὐτοῦ οὗτος θέλει ἀφαρπάσει τὸν θησαυρὸν πάντων τῶν ἐπιθυμητῶν αὐτοῦ σκευῶν» 346. Η ερμηνεία αυτής της προφητείας έχει ως εξής, ο καυτός άνεμος είναι ο Αντίχριστος, ο οποίος θα ξεράνει τα νερά και θα καταστρέψει τις ψυχές των ανθρώπων οι οποίες είναι οι αγαπημένες του Θεού. Ακόμη κι ο Προφήτης Μαλαχίας για την συντέλεια του κόσμου 347. Οι Προφήτες μίλησαν για την μέρα της κρίσεως για να γνωρίζει ο κόσμος τι θα συμβεί. Οι ιερείς θα αδιαφορούν για τους ανθρώπους και οι άνθρωποι με την σειρά τους θα τους περιφρονούν. Η έννοια της 345 Ησ. 1, Ωσ. 13, Μάλ. 4,

178 οικογένειας θα καταστραφεί διότι οι γονείς θα επιθυμούν να σκοτώσουν τα τέκνα τους, οι γυναίκες θα θέλουν να πεθάνουν οι άντρες τους και οι άντρες θα τραβούν τις γυναίκες τους στις δυσχέρειες. Οι αφεντάδες θα φέρονται με απανθρωπιά στους δούλους τους και οι δούλοι θα εναντιώνονται στους αφεντάδες. Οι Γραφές θα παραβιάζονται και το Ευαγγέλιο θα περιφρονηθεί. Οι πορνείες, οι μοιχείες, τα ψέματα, οι ατυχίες και οι καταπατήσεις όρκων θα έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο εκείνες τις μέρες. Γι αυτό οφείλουν οι άνθρωποι να ακούσουν τα λόγια των Προφητών και των Αποστόλων για να προετοιμαστούν για την ημέρα της κρίσης 348. Ο Προφήτης Δανιήλ προφήτευσε για την Δευτέρα Παρουσία παραθέτοντας ένα όραμα 349 που είδε και μέσω αυτού ερμήνευσε και την εικόνα που είδε σε όραμα ο Ναβουχαδονόσορ, το οποίο κανένας δεν μπορούσε να εξηγήσει 350. Παρακάτω δίνεται η εξήγηση του οράματος του Δανιήλ, σύμφωνα με το όραμα του Ναβουχοδονόσορ. Το πρώτο θηρίο, η λέαινα που ανέβαινε την θάλασσα, δήλωνε την βασιλεία του Ναβουχοδονόσορ που στην εικόνα ήταν το χρυσό κεφάλι. Η υπερηφάνεια του βασιλιά τον ύψωσε σαν αετό, αλλά μετά συνήλθε κι έγινε άνθρωπος όπως πρώτα. Η αρκούδα προσημείωνε την βασιλεία των Περσών που θα ερχόταν μετά τους Βαβυλώνιους και στην εικόνα ήταν αργυροί. Τα τρία πλευρά που ανέφερε ο Δανιήλ ότι είχε η αρκούδα στο στόμα της συμβολίζουν τους Πέρσες, τους Μήδους και τους Βαβυλώνιους. Το τρίτο θηρίο, η πάρδαλη, προεικόνιζε τον Μέγα Αλέξανδρο που στην εικόνα εμφανίστηκε χάλκινος. Τα τέσσερα μεγάλα φτερά του θηρίου συμβόλιζαν τους τέσσερεις βασιλείς που άφησε ο Αλέξανδρος μετά τον θάνατο του. 348 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΓ, σσ Δάν. 7, Δάν. 2,

179 Το τέταρτο τρομερό θηρίο προσήμαινε την αυτοκρατορία των Ρωμαίων η οποία ήταν η πιο δυνατή από όλες τις προηγούμενες αυτοκρατορίες και στην εικόνα εμφανίστηκε ως σίδερο. Τα πόδια της εικόνας είχαν δέκα δάχτυλα και το τελευταίο θηρίο είχε δέκα κέρατα το οποία προεικόνιζαν ότι μετά από δέκα βασιλείες των Ρωμαίων, θα γεννηθεί ο Αντίχριστος που εμφανίστηκε σαν μικρό κέρατο στο όραμα και πρόκειται να ξεριζώσει τις βασιλείες της Αιγύπτου, της Λιβύης και της Αιθιοπίας. Ο Αντίχριστος θα βασιλεύσει στους Εβραίους προξενώντας μεγάλους πολέμους και ταραχές 351. Ο Προφήτης Μωϋσής προανήγγειλε ότι «Δκύμνος λέοντος Δάν καὶ ἐκπηδήσει ἐκ τοῦ Βασάν» 352. Σύμφωνα με τον Δαμασκηνό ο Χριστός ονομάζεται γέννημα λιονταριού γιατί προέρχονταν από βασιλικό γένος κι ομοίως ο Αντίχριστος ονομάζεται έτσι, διότι επιθυμεί να μοιάσει στον Χριστό σε όλα. Ο Χριστός είναι Βασιλιάς του ουρανού και της γης κι ο Αντίχριστος θέλει να γίνει βασιλιάς της γης. Ο Χριστός παρουσιάστηκε ταπεινός σαν αρνί και με τον ίδιο τρόπο θέλει να εμφανιστεί ο Αντίχριστος κι αργότερα να γίνει λύκος. Όπως ο Χριστός έστειλε τους Αποστόλους για να διδάξουν σε όλα τα έθνη, έτσι ακριβώς θέλει να κάνει κι Αντίχριστος, στέλνοντας ψευδαποστόλους για να πλανέψουν τον κόσμο. Ο Χριστός εμφανίστηκε ως άνθρωπος από το γένος των Εβραίων ομοίως και ο Αντίχριστος 353. Ο Αντίχριστος θα εμφανιστεί ως άνθρωπος και πρόκειται να γεννηθεί από μια πόρνη. Θα κάνει περιτομή σαν τον Χριστό και μιμούμενος τον Χριστό θα συγκεντρώσει μαθητές για να γίνουν υπηρέτες των κακών θελημάτων του. Θα αγαπήσει το γένος των Εβραίων και θα 351 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΓ, σσ Δευτ. 33, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΓ, σσ

180 κάνει πολλά θαύματα με σκοπό να παραπλανήσει όχι μόνο τους κακούς αλλά και τους δίκαιους. Στην αρχή θα είναι καλός και ήσυχος, μισώντας την αδικία, δείχνοντας απέχθεια στην προσκύνηση των ειδώλων, θα τιμά τους Ιερείς και θα αγαπάει τις Γραφές της Εκκλησίας. Θα είναι εχθρός της κατάκρισης, θα σιχαίνεται την μοιχεία, θα είναι ελεήμων προς τους ορφανούς, θα θεραπεύει ασθενείς, θα διώχνει τους δαίμονες, θα γίνει προφήτης των μελλόντων και θα ανασταίνει νεκρούς. Όλα τα παραπάνω θα τα κάνει για να τον αγαπήσουν οι άνθρωποι και να τον κάνουν βασιλιά τους. Ο Ιωάννης ο Θεολόγος ορίζει στην Αποκάλυψη, «Καὶ προσεκύνησαν τῷ δράκοντι τῷ δεδωκότι τὴν ἐξουσίαν τῷ θηρίῳ, καὶ προσεκύνησαν τῷ θηρίῳ λέγοντες τίς ὅμοιος τῷ θηρίῳ; τίς δύναται πολεμῆσαι μετ αὐτοῦ; Καὶ ἐδόθη αὐτῷ στόμα λαλοῦν μεγάλα καὶ βλάσφημα καὶ ἐδόθη αὐτῷ ἐξουσία πόλεμον ποιῆσαι μῆνας τεσσαράκοντα δύο. Καὶ ἤνοιξε τὸ στόμα αὐτοῦ εἰς βλασφημίας πρὸς τὸν Θεόν, βλασφημῆσαι τὸ ὄνομα αὐτοῦ» 354. Ο Δαμασκηνός θέτει το εύλογο ερώτημα που αφορά στο ποιός άνθρωπος θα γνωρίσει την πλάνη για να την αποφύγει και ποίος θα μπορέσει να γίνει άξιος της βασιλείας των ουρανών. Ο Αντίχριστος για να δείξει την μεγάλη του δύναμη, θα μετακινήσει βουνά, θα περπατήσει επάνω στην θάλασσα, θα κατεβάσει φωτιά από τους ουρανούς, την μέρα θα την κάνει νύχτα και το αντίστροφο. Και πάλι ο Δαμασκηνός αναρωτιέται λέγοντας πως αν ο διάβολος πλανεύει τους ανθρώπους τώρα που δεν φαίνεται, τι πρόκειται να κάνουν οι άνθρωποι όταν γίνει βασιλιάς. Συνεχίζει κάνοντας αναφορά στο τι θα συμβεί όταν πλέον τον πιστέψουν οι άνθρωποι. Έτσι, αναφέρει ότι δεν θα βρέχει, η γη δεν θα είναι εύφορη, η θάλασσα θα μολυνθεί και θα ψοφήσουν τα ψάρια, τα ποτάμια θα ξεραθούν και οι λίμνες θα στερέψουν, όλα τα ζώα θα 354 Αποκ. 13,

181 ψοφήσουν και οι άνθρωποι θα πεθαίνουν από την πείνα και την δίψα. Θα επικρατεί τεράστιος θρήνος σε όλη την γη και ο Αντίχριστος επωφελούμενος από την αδυναμία των ανθρώπων, θα τους προσκαλέσει για να τον προσκυνήσουν με αντάλλαγμα να τους δώσει ότι επιθυμούν. Θα τους κάνει μια βούλα με τον αριθμό εξακόσια εξήντα έξι στο μέτωπο και στο δεξί χέρι, έτσι ώστε να μην έχουν την δύναμη να κάνουν τον Σταυρό τους και να γίνουν δικοί του δούλοι. Η βούλα που θα αποδεχτούν οι άνθρωποι, θα σημαίνει την άρνηση του Δημιουργού του κόσμου, την άρνηση του Άγιου Βαπτίσματος και την άρνηση της λατρείας του Χριστού και του Σταυρού. Επίσης, θα δηλώνει την άρνηση της βασιλείας των ουρανών και την αποδοχή της κολάσεως. Καλότυχος θα είναι όποιος μπορέσει να αντέξει τον καιρό εκείνο γιατί όπως ορίζει ο Κύριος στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, «Ὁ δὲ ὑπομείνας εἰς τέλος, οὗτος σωθήσεται» 355. Και στην Αποκάλυψη του Ιωάννη λέγεται ότι, «Μακάριοι οἱ νεκροὶ οἱ ἐν Κυρίῳ ἀποθνήσκοντες ἀπ ἄρτι» 356. Ο Αντίχριστος θα στείλει τους δαίμονες του σε σπηλιές και βουνά για να ανακαλύψει όσους ανθρώπους δεν θέλησαν την βούλα κι έφυγαν. Όσοι δεν δεχτούν να τους βουλώσει, τότε θα τους τιμωρήσει με τέτοια βασανιστήρια που κανένας δεν μπορεί να φανταστεί. Όμως, αυτοί οι άνθρωποι θα τιμηθούν περισσότερο από τους Μάρτυρες, διότι οι παλιοί αντιμετώπισαν τους υπηρέτες του, ενώ εκείνοι θα νικήσουν τον Αντίχριστο 357. Επανερχόμενος στο θέμα της βούλας, ο Δαμασκηνός αναφέρει ότι όταν ο Αντίχριστος βουλώσει τους ανθρώπους, αυτοί θα του ζητήσουν 355 Μτθ. 24, Απόκ. 14, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΓ, σσ

182 φαγητό και νερό όπως τους υποσχέθηκε. Τότε θα φάνει η κακία του λέγοντας τους ότι δεν είναι ο Θεός για να τους τα προσφέρει και με αυτόν τον τρόπο οι άνθρωποι θα καταλάβουν ότι αυτός είναι ο Αντίχριστος. Όσοι μετανοήσουν θα απομακρυνθούν στις σπηλιές κλαίγοντας και παρακαλώντας τον Θεό για εξιλέωση. Ο Θεός ως φιλεύσπλαχνος που είναι θα τους προστατέψει από τον Αντίχριστο. Όλη η γη θα θρηνεί και θα λυπάται για τους ανθρώπους που εξαπατήθηκαν από τον Αντίχριστο, δέχτηκαν την βούλα και αρνήθηκαν τον Σταυρό. Επίσης θα θρηνεί η Εκκλησία διότι δεν θα τελείται η Θεία λειτουργία, θα σταματήσουν οι ψαλμωδίες και οι αναγνώσεις των γραφών καθώς ούτε οι διδαχές πλέον θα ακούγονται. Ακόμη το Σώμα και το Αίμα του Χριστού δεν θα εμφανιστεί εκείνες τις ημέρες κι όλοι οι άνθρωποι θα μάχονται ψάχνοντας τρόπους για να αποφύγουν τον Αντίχριστο 358. Σύντομα όμως η βασιλεία του Αντίχριστου θα λήξει καθώς θα διαρκέσει τρείς ήμισυ χρόνια κι ο Αντίχριστος θα πάει στην αιώνια κόλαση όπως αναφέρει ο Ιωάννης Θεολόγος στην Αποκάλυψη του, «Καὶ εἶδον τὸ θηρίον καὶ τοὺς βασιλεῖς τῆς γῆς καὶ τὰ στρατεύματα αὐτῶν συνηγμένα ποιῆσαι τὸν πόλεμον μετὰ τοῦ καθημένου ἐπὶ τοῦ ἵππου καὶ μετὰ τοῦ στρατεύματος αὐτοῦ. Καὶ ἐπιάσθη τὸ θηρίον καὶ ὁ μετ αὐτοῦ ψευδοπροφήτης ὁ ποιήσας τὰ σημεῖα ἐνώπιον αὐτοῦ, ἐν οἷς ἐπλάνησε τοὺς λαβόντας τὸ χάραγμα τοῦ θηρίου καὶ τοὺς προσκυνοῦντας τῇ εἰκόνι αὐτοῦ ζῶντες ἐβλήθησαν οἱ δύο εἰς τὴν λίμνην τοῦ πυρὸς τὴν καιομένην ἐν θείῳ» 359. Όταν νικηθεί ο Αντίχριστος και χαθούν οι υπηρέτες του, τότε θα γίνει η Δευτέρα παρουσία του Κυρίου. Σύμφωνα με το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, «Ὥσπερ γὰρ ἡ ἀστραπὴ ἐξέρχεται ἀπὸ ἀνατολῶν καὶ 358 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΓ, σσ Απόκ. 19,

183 φαίνεται ἕως δυσμῶν, οὕτως ἔσται καὶ ἡ παρουσία τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου ὅπου γὰρ ἐὰν ᾖ τὸ πτῶμα, ἐκεῖ συναχθήσονται οἱ ἀετοί» 360. Ο Δαμασκηνός εξηγεί ότι ο Χριστός ονομάζεται πτώμα γιατί πέθανε για να μας σώσει και οι Απόστολοι ονομάζονται αετοί επειδή ο νους τους ήταν τόσο καθαρός όπως τα μάτια του αετού. Επίσης το σημάδι του Χριστού που θα εμφανιστεί στον ουρανό είναι ο Σταυρός. Ο Χριστός ορίζει στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη τα εξής, «Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἔρχεται ὥρα, καὶ νῦν ἐστιν, ὅτε οἱ νεκροὶ ἀκούσονται τῆς φωνῆς τοῦ υἱοῦ τοῦ Θεοῦ» 361. Πιο κάτω ορίζει, «Μὴ θαυμάζετε τοῦτο ὅτι ἔρχεται ὥρα ἐν ᾗ πάντες οἱ ἐν τοῖς μνημείοις ἀκούσονται τῆς φωνῆς αὐτοῦ, καί ἐκπορεύσονται οἱ τὰ ἀγαθὰ ποιήσαντες εἰς ἀνάστασιν ζωῆς, οἱ δὲ τὰ φαῦλα πράξαντες εἰς ἀνάστασιν κρίσεως» 362. Για την Δευτέρα παρουσία του ο Χριστός ορίζει στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου ότι, «Οταν δὲ ἔλθῃ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ δόξῃ αὐτοῦ καὶ πάντες οἱ ἅγιοι ἄγγελοι μετ αὐτοῦ, τότε καθί σει ἐπὶ θρόνου δόξης αὐτοῦ καὶ συναχθήσεται ἔμ προσθεν αὐτοῦ πάντα τὰ ἔθνη, καὶ ἀφοριεῖ αὐτοὺς ἀπ ἀλλήλων ὥσπερ ὁ ποιμὴν ἀφορίζει τὰ πρόβατα ἀπὸ τῶν ἐρίφων, καὶ στήσει τὰ μὲν πρόβατα ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ, τὰ δὲ ἐρίφια ἐξ εὐωνύμων. Τότε ἐρεῖ ὁ βασιλεὺς τοῖς ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου. Ἐπείνασα γάρ, καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα, καὶ ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην, καὶ συνηγάγετέ με γυμνός, καὶ περιεβάλετέ με, ἠσθένησα, καὶ ἐπεσκέψασθέ με, ἐν φυλακῇ ἤμην, καὶ ἤλθετε πρός με» 363. Οι δίκαιοι παρομοιάζονται από τον Χριστό με πρόβατα εξαιτίας της ημερότητας και της πραότητας τους, ενώ οι αμαρτωλοί παρομοιάζονται 360 Μτθ. 24, Ιώ. 5, Ιώ. 5, Μτθ. 25,

184 με κατσίκια επειδή βαδίζουν στην σκληρότητα της αμαρτίας, όπως τα κατσίκια τρέχουν στους γκρεμούς. Ο Χριστός, σύμφωνα με τον Δαμασκηνό, προσκαλεί τους Προφήτες, τους Αποστόλους, τους Μάρτυρες, τους Ασκητές, τους ελεήμονες, τους φιλεύσπλαχνους, όσους φύλαξαν το άγιο Βάπτισμα, όσους πηγαίνουν στην Εκκλησία κι όσους πράττουν αυτά που αρέσουν στον Κύριο, να κληρονομήσουν αυτά που ετοίμασε πριν δημιουργήσει τον κόσμο 364. Τότε οι δίκαιοι θα ρωτήσουν τον Κύριο, «Τότε ἀποκριθήσονται αὐτῷ οἱ δίκαιοι λέγοντες κύριε, πότε σε εἴδομεν πεινῶντα καὶ ἐθρέψαμεν, ἢ διψῶντα καὶ ἐποτίσαμεν; Πότε δέ σε εἴδομεν ξένον καὶ συνηγάγομεν, ἢ γυμνὸν καὶ περιεβάλομεν; Πότε δέ σε εἴδομεν ἀσθενῆ ἢ ἐν φυλακῇ, καὶ ἤλθομεν πρός σέ; Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ βασιλεὺς ἐρεῖ αὐτοῖς ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐφ ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε. Τότε ἐρεῖ καὶ τοῖς ἐξ εὐωνύμων πορεύεσθε ἀπ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον τὸ ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ. Ἐπείνασα γάρ, καὶ οὐκ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα, καὶ οὐκ ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην, καὶ οὐ συνηγάγετέ με, γυμνός, καὶ οὐ περιεβάλετέ με, ἀσθενὴς καὶ ἐν φυλακῇ, καὶ οὐκ ἐπεσκέψασθέ με» 365. Ο Δαμασκηνός εξηγεί ότι η φωτιά αυτή έχει ετοιμαστεί για τον διάβολο κι όχι για τους ανθρώπους, αλλά επειδή αυτοί κάνουν τα θελήματα του, θα τους στείλει εκεί για να κληρονομήσουν την αιώνια κόλαση. Ο Θεός χάρισε στον άνθρωπο τα αυτιά, τα μάτια, το στόμα, τα χέρια και τα πόδια όχι για να εκτελεί τα έργα του διαβόλου, αλλά για να ακούει διδαχές, να βλέπει τα ποιήματα του Θεού και να τον δοξάζει, να υμνεί και να διδάσκει, να σηκώνει τα χέρια του για προσευχή και να τρέχει στην Εκκλησία. 364 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΓ, σσ Μτθ. 25,

185 Τότε θα του απαντήσουν οι αμαρτωλοί, «Τότε ἀποκριθήσονται αὐτῷ καὶ αὐτοὶ λέγοντες κύριε, πότε σε εἴδομεν πεινῶντα ἢ διψῶντα ἢ ξένον ἢ γυμνὸν ἢ ἀσθενῆ ἢ ἐν φυλακῇ, καὶ οὐ διηκονήσαμέν σοι; Τότε ἀποκριθήσεται αὐτοῖς λέγων ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐφ ὅσον οὐκ ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἐλαχίστων, οὐδὲ ἐμοὶ ἐποιήσατε. Καὶ ἀπελεύσονται οὗτοι εἰς κόλασιν αἰώ νιον, οἱ δὲ δίκαιοι εἰς ζωὴν αἰώνιον» 366. Αυτός που ονομάζει τον Κύριο αφέντη αλλά δεν κάνει τα έργα του, δεν έχει καμία ελπίδα να εισέλθει στην βασιλεία των ουρανών, ενώ αυτός που κάνει το θέλημα του και τηρεί τις εντολές του θα κληρονομήσει την αιώνια ζωή. Οι δίκαιοι θα δοξάζονται, θα τιμώνται, θα χαίρονται στους ουρανούς, θα είναι χορτασμένοι και θα είναι μαζί με τους Αγγέλους. Οι αμαρτωλοί θα καταδικάζονται, θα ονειδίζονται, θα λυπούνται και θα βασανίζονται στην κόλαση, θα είναι πεινασμένοι και θα είναι μαζί με τους διαβόλους. Οι δίκαιοι θα είναι στον ουρανό, ενώ οι αμαρτωλοί στην άβυσσο. Για αυτό ο Δαμασκηνός στο τέλος του λόγου του νουθετεί τους πιστούς να καθαριστούν από τις αμαρτίες τους, να γίνουν ελεήμονες και φιλόπτωχοι για να αξιωθούν όταν έρθει η ώρα της κρίσης να σταθούν δεξιά του Κυρίου 367. ε. Λόγος κοινῇ γλώσσῃ εἰς τὴν ἐξορίαν τοῦ Ἀδὰμ, ἐν ὧ καὶ περὶ Ἐλεημοσύνης. (Λόγος ΚΔ ) Ο παρακάτω λόγος του Δαμασκηνού έλαβε χώρα στην αρχή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, με θέμα την νηστεία και την παράβαση του Αδάμ. Παρουσιάζει ως παράδειγμα προς αποφυγήν την πολυφαγία του Αδάμ, αφού δεν κατάφερε να νηστέψει από το ξύλο της γνώσης που του απαγόρεψε ο Θεός, διώχτηκε από τον Παράδεισο κι εξαιτίας αυτού του 366 Μτθ. 25, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΓ, σσ

186 ατοπήματος προκάλεσε την φθορά στην ανθρωπότητα. Αναφέρει με συντομία πώς δημιουργήθηκε ο Αδάμ, τι τιμές του παραχώρησε ο Θεός και πώς εξέπεσε από τον Παράδεισο. Ο Θεός μέσα σε έξι ημέρες δημιούργησε τον κόσμο. Την πρώτη μέρα δημιούργησε τους Αγγέλους και όλα τα ουράνια σώματα, μετά την γη και τον ουρανό, το νερό και το φως. Την δεύτερη μέρα έφτιαξε την στεριά, την τρίτη μέρα έφτιαξε την θάλασσα κι έδωσε εντολή να βλαστήσει η γη. Την τέταρτη ημέρα δημιούργησε τον ήλιο και το φεγγάρι, την πέμπτη μέρα γέμισε την θάλασσα με ψάρια, ενώ την έκτη μέρα δημιούργησε τα ζώα της γης. Τον άνθρωπο τον δημιούργησε τελευταίο, αφού θα ήταν ο βασιλιάς και εξουσιαστής των πάντων και γι αυτόν τον λόγο έπρεπε πρώτα να προετοιμάσει το βασίλειο για να τον υποδεχτεί. Πήρε λοιπόν χώμα κι έφτιαξε το σώμα του και του έβαλε ψυχή για να ζει και να αναπνέει 368. Ο άνθρωπος είναι εικόνα και ομοίωση του Θεού όχι ως προς το σώμα αλλά ως προς την ψυχή. Δηλαδή όπως είναι αυτεξούσιος ο Θεός και δεν τον εξουσιάζει κανείς, έτσι είναι αυτεξούσιος ο άνθρωπος κι έχει την ελευθερία της γνώμης. Επίσης όπως ο Θεός είναι τέλειος και δεν του λείπει τίποτα, έτσι και ο άνθρωπος είναι τέλειος απέναντι σε όλα τα κτίσματα, γιατί τα κτίσματα μπορεί να είναι είτε νοητά είτε αισθητά, ενώ ο άνθρωπος τα έχει και τα δύο, αισθητός στο σώμα και νοητός στην ψυχή. Ακόμη, ο Θεός είναι ένας και τρία πρόσωπα μαζί κι ο άνθρωπος είναι ένας αλλά έχει τον νου που μοιάζει με τον Πατέρα, τον λόγο που μοιάζει με τον Υιό και την πνοή που μοιάζει με το Άγιο Πνέυμα. Τον ονόμασε Αδάμ επείδη τα σημεία της γης είναι τέσσερα, η Ανατολή, η Δύση, η Άρκτος και η Μεσημβρία. Τον Παράδεισο τον έβαλε στην Ανατολή, στο πιο ψηλό σημείο της γης. O Παράδεισος είναι αισθητός επειδή έχει 368 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΔ, σσ

187 αισθητά ξύλα όπως και η γη, αλλά και νοητός επειδή έχει νοητά ξύλα, τα οποία είναι όλα τα χαρίσματα που έχει χαρίσει ο Θεός στον άνθρωπο, όπως είναι η γνώση, η σοφία, η εγκράτεια, η νηστεία και πολλά άλλα. Στον αισθητό Παράδεισο υπήρχαν δυο διαλεχτά ξύλα, το ξύλο της ζωής και το ξύλο της γνώσης τα οποία αποτελούσαν την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου. Όταν ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο, του επέτρεψε να ερευνά για την αρχή και την φύση των υπόλοιπων αισθητών πλασμάτων, αλλά του απαγόρεψε να εξετάσει για το πώς έγινε ο Θεός και ποιά είναι η φύση του. Ο άνθρωπος όμως θέλησε να μάθει κι επειδή παράκουσε την εντολή του Θεού εξέπεσε. Ο Αδάμ επειδή ήταν μόνος στον Παράδεισο, στεναχωριόνταν, γι αυτό ο Θεός αφού τον αποκοίμισε, πήρε από το πλευρό του κι έφτιαξε την γυναίκα για να τον βοηθάει στην φύλαξη του Παραδείσου. Όσο ζούσαν στον Παράδεισο, ήταν γυμνοί και δεν ντρεπόταν ο ένας τον άλλο γιατί δεν είχαν κακία και πονηριά μέσα στην ψυχή τους κι έτρωγαν από όλα τα ξύλα του Παραδείσου εκτός όμως από το ξύλο της γνώσης που τους διέταξε ο Θεός να μην φάνε 369. Ο διάβολος ζήλεψε τις τιμές που χάρισε ο Θεός στον Αδάμ και στην Εύα και θέλησε να τους βγάλει από τον Παράδεισο. Έτσι πήρε την μορφή του πιο φρόνιμου ζώου που ζούσε στον Παράδεισο, του φιδιού, το οποίο περπατούσε όρθιο σαν τα άλλα ζώα και πήγε στην Εύα. Ρωτάει λοιπόν τη Εύα για ποιό λόγο δεν τους αφήνει ο Θεός να φάνε από το ξύλο της γνώσης και του απαντάει τότε η Εύα, ότι εάν το φάνε ή το ακουμπήσουν θα πεθάνουν. Ο διάβολος θέλοντας να πλανέψει την Εύα, της είπε πώς αν το δοκιμάσουν όχι μόνο δεν θα πεθάνουν αλλά θα γίνουν Θεοί και θα γνωρίζουν το καλό και το κακό. Όμως με το που γεύτηκαν το ξύλο αντιλήφθηκαν ότι είναι γυμνοί από την χάρη του Θεού και ντράπηκαν. Ο Θεός επείδη θέλησε να τους κάνει να μετανοήσουν για την 369 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΔ, σσ

188 αμαρτία τους, φώναξε τον Αδάμ και τον ρώτησε που βρίσκεται και τότε ο Αδάμ φοβισμένος του απάντησε ότι κρύβονταν επειδή ήταν γυμνός. Τον ξαναρωτάει ο Θεός αν ήταν γυμνός επειδή έφαγε από το ξύλο της γνώσης κι ο Αδάμ κλαίγοντας τον παρακάλεσε να τον δεχτεί και να τον συγχωρήσει για την παρακοή του. Όμως έκανε το μεγάλο σφάλμα να κατηγορήσει τον Θεό που του έδωσε την Εύα, αφού αυτή τον πλάνεψε κι έφαγε από το ξύλο της γνώσης. Και η Εύα με την σειρά της απάντησε στον Θεό ότι το φίδι ευθυνόταν για αυτή την πλάνη. Έτσι ο Θεός καταράστηκε το φίδι να σέρνεται με το στήθος και την κοιλιά στο χώμα για όλη του την ζωή. Στην γυναίκα είπε να γεννά με πόνους τα παιδιά της και να είναι σκλάβα του ανδρός της. Τέλος στον άνδρα είπε με πόνο και ιδρώτα να καλλιεργεί την γη κι αυτή να μην του δίνει τους καρπούς της σε όλη του την ζωή μέχρι να ξαναγυρίσει σε αυτήν πίσω. Μετά από όλα αυτά, ο Θεός τους έδιωξε και έδωσε εντολή στα Χερουβίμ να φυλάνε την πόρτα του Παραδείσου. Υπάρχουν πολλές απόψεις για την χρονική διάρκεια της παραμονής του Αδάμ στον Παράδεισο. Σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας όμως, την έκτη ώρα έφυγε από τον Παράδεισο ο Αδάμ, επειδή την έκτη ώρα σταυρώθηκε ο Χριστός για να εξαλείψει την ανυπακοή. Ο Αδάμ αφού εξορίστηκε από τον Παράδεισο, με δάκρυα στα μάτια δούλευε καλλιεργώντας την γη, και δεν σταματούσε να κλαίει καθώς θυμόταν αυτά που έχασε, τα οποία ήταν πάρα πολλά και δεν ήξερε για ποιο από όλα να θρηνήσει. Για την στέρηση της ομορφιάς του Παραδείσου, για τα αγαθά ή για την τιμή να είναι βασιλιάς όλων των ποιημάτων του Θεού; Η ζωή στον Παράδεισο ερχόταν σε αντίθεση με την ζωή που απέκτησε εξαιτίας της παρακοής του γιατί πλέον δεν δέσποζε η χαρά, η γαλήνη και η αφθονία των αγαθών, αλλά κυριαρχούσε ο πόνος, η ταλαιπωρία και η θλίψη. Κατηγορούσε την Εύα ότι αυτή ήταν η αιτία πού έχασε την αθανασία και κατάντησε φτωχός και σκλάβος. Την εκφόβιζε

189 και της έλεγε ότι μπορεί να μην έχει αντιληφθεί το κακό που προξένησε, όμως όταν γεννήσει και νιώσει τον πόνο τότε θα καταλάβει το κόστος της παρακοής. Επειδή λοιπόν ο Αδάμ δεν νήστεψε κι έπαθε όλα αυτά τα κακά, έτσι λοιπόν ο Δαμασκηνός προτρέπει τους πιστούς να νηστέψουν και να συγχωρήσουν τα σφάλματα των εχθρών τους, για να συγχωρήσει κι ο Θεός τα δικά τους λάθη 370. Σύμφωνα με τον Δαμασκηνό, για να συγχωρήσει ο Θεός τα σφάλματα μας, πρέπει πρώτα εμείς να συγχωρήσουμε τα λάθη των συνανθρώπων μας. Για αυτό το θέμα μίλησε ο Δαυίδ ο οποίος είπε ότι «Ὄντως δίκαιος εἶναι ὁ Θεός, καὶ δικαία ἡ κρίσις του» 371. Πώς λοιπόν κάποιος μπορεί να ζητάει την συμπόνια του Θεού ενώ ο ίδιος δεν συμπονά τον διπλανό του; Ο αναμάρτητος Χριστός συγχώρησε αυτούς που τον σταύρωσαν, γι αυτό κι εμείς οι αμαρτωλοί οφείλουμε να τον μιμηθούμε και να συγχωρούμε τα παραπτώματα των εχθρών μας, για να μας απαλλάξει ο Ιησούς Χριστός από το βάρος των αμαρτιών μας. Ο Δαμασκηνός παραθέτει τα λόγια του Χριστού για να μάθουν οι πιστοί πώς θα πρέπει να νηστεύουν. Ο Χριστός λοιπόν, προτρέπει αυτούς που νηστεύουν να αλείψουν το κεφάλι τους με λάδι και να πλύνουν το πρόσωπο τους με νερό για να μην καταλάβουν οι άλλοι άνθρωποι ότι νηστεύουν, αρκεί μόνο να το γνωρίζει ο Θεός για να τους δοξάσει στην Δευτέρα Παρουσία ενώπιων των Αγγέλων και ανθρώπων. Να μην καταντήσουν οι πιστοί σαν τους υποκριτές Φαρισαίους που μόνο εξωτερικά νήστευαν για να τους τιμούν οι άνθρωποι, αλλά μαζί με την νηστεία να γίνουν ελεήμονες, χαρίζοντας τον πλούτο τους στους φτωχούς, διότι ο Θεός θα τους τον επιστρέψει στην αιώνια Βασιλεία Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΔ σσ Ψλμ. 118, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΔ, σσ

190 Στο κεφάλαιο αυτό για να δείξει ο Δαμασκηνός την δύναμη της ελεημοσύνης, η οποία μπορεί να ελευθερώσει την ψυχή κι από τον θάνατο, διηγείται μια ιστορία από τον βίο και τον λόγο του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονα. Ζούσε λοιπόν, ένας κομμερκιάριος 373 σε ένα κάστρο στην Αφρική, ονομαζόμενος Πέτρος, ο οποίος αν και ήταν πλούσιος δεν έκανε ποτέ καμία ελεημοσύνη στην ζωή του. Μια μέρα μαζεύτηκαν οι φτωχοί και άρχισαν να μετρούν ποιοι τους βοήθησαν και ποιοι όχι. Τους μεν, καταριόταν και τους δε, ευχαριστούσαν για την ευσπλαχνία τους. Τότε θυμήθηκαν τον Πέτρο, ο οποίος δεν τους ελέησε ποτέ και φάνηκε τόσο παράξενο αυτό το γεγονός σε έναν νέο επαίτη που τους παρακίνησε να βάλουν στοίχημα πως αυτός θα κατάφερνε να πάρει ελεημοσύνη. Αν το κατόρθωνε, θα του έδιναν οι υπόλοιποι αυτά που μάζεψαν εκείνη την ημέρα, αν όμως δεν τα κατάφερνε θα τον ράπιζαν. Έτσι όταν έφτασε μέσα στο σπίτι βρέθηκε μπροστά σε ένα φορτίο με ψωμί και είδε τον άρχοντα. Έκατσε τότε αξιολύπητος για πολύ ώρα, σε τέτοιο σημείο που νευρίασε ο Πέτρος και από το θυμό του να του, του έριξε ένα ψωμί. Άρπαξε τότε το ψωμί και πήγε και το έδειξε στους υπόλοιπους. Μετά από δύο ημέρες ο άρχοντας αρρώστησε βαριά και την ώρα που ψυχορραγούσε, είδε πολλούς μαύρους με πάρα πολλά χαρτιά και δυο Αγγέλους, τον Μιχαήλ και τον φύλακα άγγελο του. Σε μία ζυγαριά έβαλαν οι μαύροι από την μία της πλευρά όλα τα χαρτιά με τις αμαρτίες 373 Αξιωματούχος επιφορτισμένος με την είσπραξη της δεκάτης, του δασμού (κομμερκίου) 10% που βάρυνε τη μετακίνηση και την πώληση των εμπορευμάτων. Η δικαιοδοσία του κομμερκιαρίου περιλάμβανε είτε κάποιο από τα μεγάλα αστικά κέντρα με έντονη εμπορική ζωή (οι πόλεις αυτές πολλαπλασιάζονται τον 8ο και 9ο αιώνα) είτε μια εκτεταμένη περιοχή της αυτοκρατορίας. Εφόσον είχε διοριστεί από τον αυτοκράτορα, ονομαζόταν βασιλικός κομμερκιάριος. Κατά την Ύστερη περίοδο, ο κομμερκιάριος ήταν επιχειρηματίας που εμπορευόταν μετάξι για δικό του λογαριασμό. tate=&kefalaia_state= [ημερομηνία πρόσβασης στην πηγή ]

191 του και οι Άγγελοι περίλυποι δεν είχαν τίποτα να βάλουν από την άλλη πλευρά. Τότε θυμηθήκαν το καρβέλι που έριξε θυμωμένος στον φτωχό και το έβαλαν. Ο Θεός ευσπλαχνίστηκε τον άρχοντα και η ζυγαριά βάρυνε προς την πλευρά του ψωμιού. Μετά από αυτό το γεγονός κι αφού είδε τι δύναμη έχει η ελεημοσύνη, κάθε μέρα ο Πέτρος βοηθούσε τους φτωχούς σαν ένδειξη ευγνωμοσύνης προς την ευσπλαχνία του Θεού. Μια μέρα συνάντησε έναν ταλαιπωρημένο, γυμνό ναύτη ο οποίος του ζήτησε βοήθεια. Τότε ο Πέτρος του έδωσε ένα ακριβό ένδυμα με γούνα για καλύψει την γύμνια του, αλλά ο ναύτης το πούλησε στο παζάρι. Όταν το είδε αυτό ο Πέτρος στεναχωρήθηκε πολύ και την ίδια νύχτα στον ύπνο του, είδε ένα άνθρωπο πιο φωτεινό κι από τον ήλιο, να φοράει το ρούχο που έδωσε στον ναύτη. Ο άνθρωπος τον ρώτησε γιατί είναι λυπημένος και ο Πέτρος του απάντησε επειδή αυτά που δίνει στους φτωχούς δεν τα χρησιμοποιούν όπως θα έπρεπε. Τότε ο άνθρωπος του είπε ότι ακόμα φοράει το ένδυμα που του χάρισε και έφυγε στον ουρανό. Ο Πέτρος κατάλαβε ότι αν ο Χριστός μοιάζει με τους φτωχούς, τότε πρέπει να μοιράσει όλο του τον πλούτο, μέχρι να γίνει κι αυτός φτωχός. Την ίδια μέρα, έδωσε σε έναν σκλάβο του δέκα λίτρα χρυσάφι με σκοπό να πάει να πουλήσει τον Πέτρο σαν δούλο σε κάποιον Χριστιανό. Έτσι κι έγινε, πουλήθηκε στην Ιερουσαλήμ σαν σκλάβος σε ένα Χριστιανό χρυσοχόο ονομαζόμενο Ζώϊλο, με αντίτιμο τριάντα φλωριά, τα οποία τα έδωσε μετά σε ελεημοσύνη. Ο διάβολος όμως προσπάθησε να εξαντλήσει την υπομονή του κι έστελνε τους άλλους δούλους του άρχοντα να τον δέρνουν, να τον βρίζουν και να τον βάζουν τις πιο δύσκολες εργασίες. Όταν θυμόταν την παλιά του κατάσταση, έβλεπε στον ύπνο του τον άνθρωπο που είδε στην Αφρική, ο οποίος κρατούσε τα τριάντα φλωριά, στην πλάτη του είχε το ρούχο και του έδινε κουράγιο και δύναμη. Μετά από καιρό αρκετοί Χριστιανοί που κατάγονταν από τον ίδιο τόπο με τον Πέτρο, επισκέφτηκαν την Ιερουσαλήμ για να προσκυνήσουν

192 τον τάφο του Ιησού Χριστού κι επειδή δεν είχαν που να μείνουν, πήγαν στο σπίτι του Ζώϊλου προσποιούμενοι ότι ήταν κι αυτοί χρυσοχόοι. Ο Ζώϊλος τους δέχτηκε με χαρά και στο τραπέζι που τους έκανε, υπηρέτης ήταν ο Πέτρος. Αναγνωρίζοντας τον οι Χριστιανοί με μεγάλη απορία ρώτησαν τον άρχοντα πού βρήκε τον πρώτο κομμερκιάριο της Αφρικής και τον έκανε σκλάβο. Ακούγοντας αυτά ο Πέτρος αποφάσισε να φύγει. Στην πόρτα όμως ήταν ένας εκ γενετής κουφός και βουβός, ο οποίος την άνοιγε και την έκλεινε μόνο με γνέψιμο. Τότε του ζήτησε ο Πέτρος να ακούσει και να ανοίξει την πόρτα. Από θαύμα του απάντησε ο βουβός και του είπε ότι θα κάνει αυτό που του ζήτησε. Έτρεξαν από πίσω του οι υπόλοιποι άρχοντες για να τον προλάβουν αλλά δεν τα κατάφεραν να τον βρουν. Τελικά ο Πέτρος κρύφτηκε σε ένα μοναστήρι, έγινε καλόγερος κι έμεινε εκεί μέχρι τον θάνατο του 374. στ. Λόγος κοινόλεκτος εἰς τὴν Κυριακὴν τῶν Ἁγίων Πάντων. (Λόγος ΛΔ ) Ο Δαμασκηνός στην αρχή του λόγου του, αναφέρει πως η Εκκλησία αποτελείται από τα εφτά τάγματα των Αγίων τα οποία είναι, η Θεοτόκος, οι Απόστολοι, οι Προφήτες, οι Ιεράρχες, οι Μάρτυρες, οι Ασκητές και οι δίκαιοι Βασιλιάδες. Όλα αυτά τα πρόσωπα εορτάζονται την Κυριακή των Αγίων Πάντων, τα οποία δεν διαφέρουν σε τίποτα με τους Αγγέλους, διότι και οι Άγιοι είναι αθάνατοι και κατοικούν στον ουρανό. Πρώτα υπέστησαν τον θάνατο κι έπειτα έλαβαν την αθανασία και τιμήθηκαν από τον Θεό και τους ανθρώπους. Μπορεί ο Διάβολος να έφερε τον θάνατο για να καταστρέψει και να καταντήσει τον άνθρωπο στην γη, όμως ο Χριστός με την Σταύρωση του τον μετάλλαξε σε αφθαρσία, ανοίγοντας και πάλι δρόμο για τους ουρανούς. Για αυτό ο Δαμασκηνός συμβουλεύει τους πιστούς να μην στεναχωριούνται για τον 374 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΔ, σσ

193 θάνατο, αλλά να δοξάζουν τον Θεό που τους έκανε αθάνατους μέσω του θανάτου και τους χάρισε μεγαλύτερη τιμή από τους Αγγέλους. Οι Άγιοι ονομάζονται Υιοί του Θεού κατά χάριν, διότι άλλοι γεννήθηκαν ξανά με το Άγιο Βάπτισμα κι άλλοι επειδή μαρτύρησαν για την αγάπη του. Εορτάζονται οι Απόστολοι, οι οποίοι φωτίστηκαν από το Άγιο Πνεύμα και δίδαξαν στους ανθρώπους τον τρόπο για να περιφρονούν τον θάνατο στο όνομα του Χριστού. Εορτάζονται οι Άγιοι που σε αντίθεση με τον Εωσφόρο, υπάκουσαν τις εντολές του Θεού, ταπεινώθηκαν και μαρτύρησαν. Ακόμη, τιμούνται όλοι εκείνοι οι Άγιοι που μαρτύρησαν, αλλά δεν έγιναν γνωστά τα ονόματα τους, στους Χριστιανούς. Σε αυτήν την γιορτή επαινούνται οι Άγιοι και δοξάζεται ο Θεός που τους έδωσε την δύναμη να νικήσουν τον Διάβολο είτε με το μαρτύριο τους, είτε με την άσκηση, είτε με την δικαιοσύνη 375. Ο βασιλιάς Λέων ο σοφός, έφτιαξε μια Εκκλησία προς τιμήν των Αγίων Πάντων και της συζύγου του, που ονομάζονταν Θεοφανώ, η οποία μετά τον θάνατο της άγιασε. Ο Δαμασκηνός αφηγείται με λίγα λόγια την ιστορία της και αναφέρει πως κατάγονταν από την Κωνσταντινούπολη από ευσεβείς γονείς. Αν και η μητέρα της ήταν στείρα, εισακούστηκαν οι προσευχές προς την Παναγία και τους έδωσε την Θεοφανώ. Ο βασιλιάς Βασίλειος αναζητούσε σύζυγο για τον γιο του Λέοντα και την βρήκε στο πρόσωπο της Θεοφανούς. Όμως, κάποιος μοναχός, ονόματι Σανταβαρηνός, έπεισε τον Βασίλειο πως ο γιος του είχε σκοπό να του πάρει με δόλο τον θρόνο. Έτσι, εξόρισε αυτόν και την Θεοφανώ για τρία χρόνια στην Θεσσαλονίκη. Όταν πραγματοποιούνταν τα εγκαίνια της Εκκλησίας που έχτισε ο βασιλιάς προς τιμήν του Αγίου Ηλία, μετά από παράκληση της συζύγου του και των αρχόντων, δέχτηκε να επιστρέψουν από την εξορία ο Λέοντας και η Θεοφανώ. Μετά από λίγο καιρό, ο 375 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΔ, σσ

194 Βασίλειος πέθανε κι ανέλαβε την εξουσία ο Λέοντας. Όμως την Θεοφανώ δεν την ενδιέφερε καθόλου η βασιλεία με αποτέλεσμα να είναι συνέχεια κλεισμένη στο κελί της διαβάζοντας το Ψαλτήρι, νήστευε, έκανε ελεημοσύνες βοηθώντας τους φτωχούς, περιφρονούσε τα χρήματα, έκλαιγε για τις αμαρτίες της και γενικά ο βίος της ήταν ταπεινός κι εγκρατής. Ο Λέοντας κατάλαβε ότι αυτή η γυναίκα δεν ήταν για αυτόν κι έτσι χώρισαν. Τότε η Θεοφανώ έγινε μοναχή σε ένα μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη. Όταν κατάλαβε ότι είχε έρθει η στιγμή που ο Θεός θα έπαιρνε την ψυχή της, φώναξε όλες τις καλόγριες κι αφού έλαβε την συγχώρεση τους, κοιμήθηκε 376. Έπειτα ο Δαμασκηνός διδάσκει πως, όπως οι δούλοι πεθαίνουν στο όνομα του βασιλιά τους, έτσι και οι Άγιοι ως γνήσιοι δούλοι του Θεού μαρτύρησαν για την αγάπη του. Χωρίς κανένα όπλο, γυμνοί κι έχοντας μόνο την ταπείνωση και την ελπίδα να κερδίσουν την βασιλεία των ουρανών, νίκησαν τους αρματωμένους τύραννους, παρά τα μαρτύρια και τις ταλαιπωρίες που υπέμειναν. Σκεπτόμενοι το αίμα που έχυσε ο Χριστός για την σωτηρία των ανθρώπων, έχυναν και το δικό τους άγιο αίμα με προθυμία, κάνοντας τους Αγγέλους να ευφραίνονται και τους δαίμονες να φοβούνται. Οι Μάρτυρες παιδεύτηκαν στον πρόσκαιρο κόσμο, για να απολαύσουν τα αγαθά της αιωνιότητας. Όλα τα τάγματα των Αγγέλων με μεγάλη χαρά τους υποδέχονται στον ουρανό, επικροτώντας τους αγώνες τους και οδηγώντας τους στον βασιλιά των ουρανών. Για αυτό προτρέπει ο Δαμασκηνός τους πιστούς να σκεφτούν τα έργα που έπραξαν οι Άγιοι κι έπειτα να θαυμάσουν την ανταμοιβή που έλαβαν από τον Θεό. Υπάκουσαν τις εντολές του, κήρυξαν το όνομα του, προφήτευσαν, μαρτύρησαν, ασκήτεψαν κι αξιώθηκαν την βασιλεία των 376 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΔ, σσ

195 ουρανών. Αν επιθυμούν οι πιστοί να μιμηθούν τους Άγιους Μάρτυρες, πρέπει να περιφρονήσουν την χαρά του κόσμου όπως αυτοί περιφρόνησαν την ζωή τους, όπως οι Μάρτυρες έριξαν το σώμα τους στην φωτιά έτσι κι αυτοί πρέπει να ρίξουν τον βίο τους στους φτωχούς, όπως αυτοί καταπάτησαν την φωτιά και άντεξαν τα βάσανα, έτσι και οι Χριστιανοί πρέπει να καταπατήσουν τα πάθη τους και να αντέξουν τις ύβρεις. Οι Μάρτυρες πέθαναν για τον Χριστό και οι πιστοί πρέπει να μείνουν ζωντανοί για να τηρούν τις εντολές του. Στο τέλος ο Δαμασκηνός τους συμβουλεύει να προσπαθήσουν να μισήσουν τις σαρκικές απολαύσεις, για να μπορέσουν να απολαύσουν την βασιλεία των ουρανών 377. ζ. Πρὸς μοναχοὺς τοὺς θέλοντας σωθῆναι ἐν συνόπτῳ τοῦ ἐν Ἐπισκόποις ἐλαχίστου Δαμασκηνοῦ Λιτῆς καὶ Ρενδίνης καὶ Προέδρου Πολιανῆς. (Παραίνεσις) Ο Δαμασκηνός απευθύνεται στους μοναχούς υπενθυμίζοντας τους, πως απαρνήθηκαν τον κόσμο και τις σαρκικές απολαύσεις, για να πράττουν τα έργα της καλογερικής. Αν όμως οι ίδιοι κάνουν τα αντίθετα, ενώ οι άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι Άγιοι, τότε έχουν κόλαση στη ψυχή τους. Έπειτα, παρουσιάζει αναλυτικά, τις τρεις τάξεις των Καλόγερων. Στην πρώτη τάξη ανήκουν οι Καλόγεροι που ονομάζονται Κοινοβιάτες, οι οποίοι άφησαν τον κόσμο για να ζήσουν σε Μοναστήρι. Μέσα στο Μοναστήρι όλα είναι κοινά κι οφείλουν οι Καλόγεροι να υπακούν τους ορισμούς του Ηγούμενου, υπηρετώντας τις εργασίες ακούραστα. Ο Δαμασκηνός πιστεύει πως η συγκεκριμένη τάξη είναι καλύτερη από τις άλλες δυο, γιατί αποτελεί μίμηση της τάξεως των Αγγέλων. Με 377 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΛΔ, σσ

196 τον ίδιο τρόπο ζουν οι Άγγελοι στον ουρανό και είναι υποταγμένοι στο θέλημα του Θεού. Επίσης και οι Απόστολοι αυτή την τάξη είχαν όταν ήταν μαζί με τον Χριστό, αλλά κι όταν αναλήφθηκε. Την ίδια τάξη ακολούθησαν και οι παλαιοί Πατέρες όπως ο Άγιος Θεοδόσιος ο Κοινοβιάρχης, ο Άγιος Ευθύμιος και πολλοί άλλοι. Προτρέπει όσους επιθυμήσουν να γίνουν καλόγεροι, να αγαπήσουν την Κοινοβιακή τάξη, διότι ο κόσμος έχει αλλάξει κι έχει γίνει πονηρός. Επιπλέον, είναι ευκολότερο κάποιος να σωθεί μέσα σε αυτήν την τάξη παρά στις άλλες δυο 378. Στην δεύτερη τάξη, στην οποία χρειάζεται πολύς κόπος και προσοχή, ανήκουν οι Ιδιόρρυθμοι, οι οποίοι ενεργούν στην ζωή τους, σύμφωνα με αυτό που θεωρούν οι ίδιοι ότι είναι σωστό. Δηλαδή, δεν εξουσιάζονται από κανέναν, δεν ντρέπονται και δεν φοβούνται για τίποτα. Για αυτό αν κάποιος επιθυμεί να γίνει Ιδιόρρυθμος μοναχός, ο Δαμασκηνός τον συμβουλεύει να μιμείται τουλάχιστον τα έργα του Κοινοβίου. Αν για παράδειγμα γνωρίζει γράμματα, να αναγιγνώσκει την Ακολουθία κι αν πάλι είναι αγράμματος, να περνά την Ακολουθία με το κομποσκοίνι του ακολουθώντας τον τρόπο που του έμαθε ο Πνευματικός του. Ακόμη, να μην τρώει και πίνει όποτε επιθυμεί αυτός, αλλά να τηρεί την συνήθεια του Κοινοβίου. Όταν βγαίνει έξω στον κόσμο, οφείλει να έχει σοβαρό λόγο, όπως για παράδειγμα να πουλήσει το εργόχειρο του και να επιστρέψει γρήγορα στο Μοναστήρι. Τα χρήματα που θα κερδίσει από το εργόχειρο, έχει ως καθήκον να τα μοιράσει στα δυο και το ένα μερτικό να το κρατήσει για την τροφή του και την ενδυμασία του, ενώ το άλλο να το διαθέσει για την δική του ψυχική σωτηρία. Επίσης, οφείλει να αποφεύγει το αμάρτημα της αργολογίας, δηλαδή να ψεύδεται και να μην ομιλεί με τρόπο που να προκαλεί τον γέλωτα, δημιουργώντας 378 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Παραίνεσις, σσ

197 αναίσχυντες συζητήσεις. Ο στόχος του πρέπει να είναι η καθοδήγηση του ανθρώπου που αμελεί για την σωτήρια του και όχι η κατάκριση των πράξεων του. Αν δεν τα καταφέρει, δεν μπορεί να κάνει τίποτε άλλο, παρά μόνο να εργάζεται για την δική του σωτήρια, καθώς εκείνος ο άνθρωπος θα δώσει λόγο για τα έργα του στον Θεό. Έπειτα, πρέπει να πηγαίνει στον Πνευματικό που τον έκανε Καλόγερο και να ρωτά την γνώμη του για κάθε έργο, καλό ή κακό, που πρόκειται να κάνει. Για αυτό, εφιστά την προσοχή στους Πνευματικούς, να προσέχουν πολύ στην επιλογή του ανάδοχου της Καλογερικής, γιατί ο κάθε υποψήφιος είναι αναγκαίο να έχει κάποια χαρίσματα, όπως την σωφροσύνη, να είναι καλός διδάσκαλος και να έχει διανύσει αρκετό καιρό στις τάξεις της καλογερικής μέσα στο Κοινόβιο 379. Η τρίτη τάξη αποτελείται από τους Μοναστές, οι οποίοι ζουν μόνοι τους σε απομακρυσμένους τόπους. Όμως, σύμφωνα με τον Δαμασκηνό, κανένας μοναχός της εποχής του δεν μπορούσε να μιμηθεί τους παλαιούς Μοναστές όπως τον Μέγα Αντώνιο ή τον Μέγα Ονούφριο, διότι αυτοί οι άνθρωποι κατείχαν μεγάλες αρετές. Ήταν ολιγαρκής κι εγκρατείς, πολλοί από αυτούς σε όλο τους τον βίο δεν είδαν ποτέ γυναίκα ή άλλο άνθρωπο, έκαναν αγρυπνίες, πολλές μετάνοιες και γενικά μόχθησαν αρκετά στην καλογερική τους ζωή. Ενώ η καλογερική τον καιρό που ζούσε ο Δαμασκηνός, παραμελήθηκε τελείως, καθώς υπερτερούσε η έγνοια για τα υλικά και τα πρόσκαιρα αγαθά. Για αυτό εορτάζονταν τότε οι παλαιοί Άγιοι Καλόγεροι και πραγματοποιούνταν πανηγύρεις προς τιμήν τους, διότι κανένας μέχρι τότε δεν μπόρεσε να φτάσει την ενάρετη ζωή τους. Ο Δαμασκηνός στο τέλος, νουθετεί τους Πατέρες να εργάζονται για την σωτηρία της ψυχής τους, καταφρονώντας την πρόσκαιρη ζωή και 379 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Παραίνεσις, σσ

198 τα φθαρτά αγαθά, ώστε να καταφέρουν να αξιωθούν την αιώνια βασιλεία των ουρανών Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Παραίνεσις, σσ

199 KΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΘΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ 1. Περί του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Στις παρακάτω παραγράφους, αναλύονται έξι ζητήματα που αφορούν στην εορτή του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου. Το πρώτο και το έκτο ζήτημα που αναλύονται είναι, γιατί ο Θεός δεν σαρκώθηκε μόνος αλλά έστειλε τον Άγγελο να ευαγγελίσει την Μαρία και αν η Παναγία ήταν ελευθερωμένη από το προπατορικό αμάρτημα ή όχι. Έτσι, σύμφωνα με την Αγία Γραφή και τους Αγίους της Εκκλησίας, η Παρθένος ήταν μεν καθαρή κι αμόλυντη αλλά παρόλα αυτά δεν είχε ελευθερωθεί από την αμαρτία του Αδάμ γιατί κι αυτή από συνουσία άνδρα γεννήθηκε. Μόνο ο Χριστός είναι αναμάρτητος. Για αυτό τον λόγο ευαγγελίσθηκε η Μαρία, για να ελευθερωθεί από το προπατορικό αμάρτημα αλλά και γιατί έπρεπε να προετοιμαστεί οι κοιλιά της να δεχθεί τον Ιησού Χριστό. Πρώτα ετοιμάστηκε η ψυχή της Παρθένου και μετά σαρκώθηκε ο Θεός. Όπως ο Θεός προετοίμασε την κτίση για να δεχθεί τον Βασιλιά των κτισμάτων τον άνθρωπο, έτσι και η Μαρία ευαγγελίζεται για να γνωρίζει ποιόν θα γεννήσει. Ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο και τον έκανε αυτεξούσιο, αυτοπροαίρετο, με ελεύθερη βούληση. Για αυτόν τον λόγο έστειλε τον Γαβριήλ, για να δει αν η Παρθένος θέλει να γεννήσει τον Χριστό. Ο Θεός κανέναν άνθρωπο δεν αναγκάζει για να γίνει το θέλημα του, ορίζει ποιό είναι το καλό και το κακό και αφήνει τον άνθρωπο να διαλέξει Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Α, σσ

200 Το δεύτερο ζήτημα αφορά στο ερώτημα, γιατί δεν στάλθηκε άλλος Άγγελος, αλλά ο Γαβριήλ. Στην Γραφή τρία ονόματα Αγγέλων δίνονται, Μιχαήλ, Γαβριήλ, Ραφαήλ. Τον Μιχαήλ τον διηγείται η Παλαιά Διαθήκη σε θαύματα και υπηρεσίες του Εβραϊκού Έθνους. Το βιβλίο Τωβίτ της Παλαιάς Διαθήκης διηγείται τον Ραφαήλ που έκανε θαύμα. Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ έφερε τα ευχάριστα νέα στην Άννα και στον Ιωακείμ για την γέννηση της Παναγίας, όπως και την γέννηση του Ιωάννη Βαπτιστή αυτός την αποκάλυψε στον Ζαχαρία τον Προφήτη. Επίσης αυτός υπηρέτησε την Παναγία και την ανέθρεψε. Οπότε ο Γαβριήλ στάλθηκε να ευαγγελίσει την Παναγία αφού ήταν συνηθισμένος σε τέτοια μυστήρια κι επίσης δεν είχε αμφιβολίες, ούτε έλλειψη πίστης στον Θεό καθώς υπάκουσε στο πρόσταγμα του και πήγε με προθυμία για να ολοκληρώσει την αποστολή του 382. Στο τρίτο ζήτημα αναλύονται τα ερωτήματα, πρώτον πιο μήνα έγινε ο Ευαγγελισμός, δεύτερον γιατί τον Μάρτιο και τρίτον σε τι καιρό. Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι, ότι ο Ευαγγελισμός έγινε στις 25 Μαρτίου. Στο δεύτερο ερώτημα γιατί αυτόν τον μήνα, η απάντηση είναι επειδή ο Μάρτιος ονομάζεται Άρτιος, μοιάζει με την Δευτέρα Παρουσία του Χριστού και την αποκατάσταση των Αγίων που θα κληρονομήσουν την Βασιλεία των Ουρανών αιώνια. Για τον λόγο αυτό έγινε ο Ευαγγελισμός αυτό τον μήνα, για την σωτηρία των ανθρώπων και για να τους δοθεί ξανά η ευκαιρία να κληρονομήσουν την Βασιλεία των ουρανών. Επίσης πολλά μυστήρια της Παλαιάς Διαθήκης ολοκληρώθηκαν την μήνα Μάρτιο. Ο Θεός τον Μάρτιο δημιούργησε τον κόσμο, όπως επίσης τότε έπλασε τον άνθρωπο και τότε ήρθε η πτώση του από τον Παράδεισο. Την ίδια ώρα και μέρα που παράκουσε η Εύα την εντολή του Θεού, ακριβώς την ίδια χρονική στιγμή έπρεπε να 382 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Α, σσ

201 ευαγγελισθεί η Παναγία. Τον ίδιο μήνα γιόρταζαν το Πάσχα τους οι Εβραίοι, καθώς κι εκείνο τον μήνα πραγματοποιήθηκε η έξοδος τους από την Αίγυπτο. Όπως δηλαδή αυτοί ελευθερώθηκαν από την δυναστεία του Φαραώ, έτσι κι εμείς με τον Ευαγγελισμό ελευθερωθήκαμε από την αιώνια κόλαση. Ακόμη τον μήνα Μάρτιο έγινε ο κατακλυσμός και ήρθε η φθορά των αμαρτωλών ανθρώπων, ενώ με τον Ευαγγελισμό ήρθε η φθορά των αμαρτιών μας. Εκεί η κιβωτός έσωσε τον Νώε και την οικογένεια του, εδώ η Παναγία είναι η νέα κιβωτός που θα σώσει όλους τους ανθρώπους. Για όλους τους παραπάνω λόγους έγινε ο Ευαγγελισμός τον μήνα Μάρτιο. Στο τρίτο ερώτημα που αφόρα σε τι καιρό έγινε ο Ευαγγελισμός, η απάντηση είναι έξι μήνες από την σύλληψη της Ελισάβετ 383. Στο τέταρτο ζήτημα δίνεται η απάντηση στο ερώτημα, πόσων ετών ήταν η Παναγία τότε. Η Παρθένος από την στιγμή που γεννήθηκε έμεινε στο σπίτι της για τρία χρόνια. Έπειτα, επειδή την έταξαν στον Θεό, την έστειλαν στα Άγια των Αγίων για δώδεκα χρόνια οπού εκεί την υπηρετούσαν και την έτρεφαν οι Άγγελοι του Θεού. Ο Θεός οικονόμησε κι έμεινε τόσο καιρό στον Ναό η Παναγία, διότι ο διάβολος γνώριζε τα λόγια του Προφήτη Ησαΐα που έλεγαν, «Ἰδοὺ η Παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει, καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσουσι τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ, ὄ ἐστι μεθερμηνευόμενον, μεθ ἡμῶν ὁ Θεός», και μόλυνε όλες τις Παρθένες, ώστε να μην είναι καμία άξια να γίνει η Μητέρα του Θεού. Μετά από προτροπή του Αρχιερέα Ζαχαρία, ο οποίος ήταν ο πατέρας του Ιωάννη του Προδρόμου, βγήκε η Παναγία από τον Ναό και μνηστεύθηκε με τον Ιωσήφ. Έτσι υπολογίζοντας όλα τα παραπάνω, η Παναγία ήταν δεκαπέντε ετών όταν ευαγγελίστηκε Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Α, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Α, σ

202 Το πέμπτο ερώτημα αναφέρεται στο ποιος ήταν ο λόγος που ο Γαβριήλ, ευαγγέλισε την Παναγία κι όχι κάποια άλλη γυναίκα. Ο Χριστός για να σαρκωθεί ζητούσε μια άξια και καθαρή γυναίκα για να μπορέσει να τον φιλοξενήσει στην κοιλιά της. Αυτή δεν ήταν άλλη από την αγνή Παρθένο Μαρία, που τόσα έχουν προφητεύσει οι Προφήτες για αυτήν, κι όλα ολοκληρώθηκαν στο πρόσωπο της. Επίσης κατάγονταν από το βασιλικό γένος του Δαυίδ, ήταν αναθρεμμένη στα Άγια των Αγίων κι ακόμη δεν θα μπορούσε να βρεθεί καθαρότερη γυναίκα την εποχή εκείνη της αμαρτίας. Για αυτούς τους λόγους ευαγγέλισε την Παναγία κι όχι άλλη γυναίκα ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, αφού δεν υπήρχε καμία άξια της και καμία δεν ήταν τόσο καθαρή και αγνή από την Παναγία Περί της Γέννησης του Ιησού Χριστού Παρακάτω θα αναλυθούν τα δέκα κυριότερα ζητήματα που αφορούν την Γέννηση του Χριστού. Το πρώτο ζήτημα αφορά το ερώτημα γιατί δεν γεννήθηκε ο Πατήρ ή το Άγιο Πνεύμα αλλά ο Υιός. Η Αγία Τριάδα είναι άπειρη, άφθαρτη και δεν μοιάζει με κανέναν στον κόσμο, αφού αυτή είναι η αιτία και ο ποιητής του κόσμου. Ονομάζεται Τριάδα γιατί αποτελείται από τρία πρόσωπα, αλλά και μονάδα γιατί έχουν μία και μοναδική φύση. Ο Πατέρας είναι αγέννητος, γεννά και εκπορεύει, ο Υιός και Λόγος γεννάται και το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται εκ του Πατρός και δεν είναι ούτε γεννητό γιατί τότε θα ήταν Υιός, αλλά ούτε και αγέννητο γιατί τότε θα ήταν Πατήρ. Ο Πατήρ έχει δύο ονόματα, λέγεται και Πατήρ αφού γεννά τον Υιό αλλά και προβολεύς ως προς το πρόβλημα που το 385 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Α,σσ

203 εκπορεύει. Ο Υιός ονομάζεται και Υιός ως προς τον Πατέρα και Λόγος ως προς το Πνεύμα. Το δε Πνεύμα ονομάζεται Πνεύμα ως προς τον Λόγο και πρόβλημα ως προς τον προβολέα. Δηλαδή το κάθε ένα από τα τρία πρόσωπα έχουν από δύο ονόματα. Ο Θεός λοιπόν ευνόησε, το Άγιο Πνεύμα ήταν συνεργός και σαρκώθηκε ο Υιός, ο οποίος καταδέχτηκε να γίνει ίδιος με τον άνθρωπο για να τον σώσει από την αμαρτία. Ήταν Υιός του Θεού και ονομάστηκε και Υιός του ανθρώπου για να κληρονομήσουμε την Βασιλεία των Ουρανών. Έτσι για να μην περισσεύει όνομα στην Αγία Τριάδα σαρκώθηκε ο Υιός και Λόγος 386. Στο δεύτερο ζήτημα αναλύεται το ερώτημα, γιατί έτυχε την εποχή που γεννήθηκε ο Χριστός να γίνεται η απογραφή. Σκοπός του Ιησού Χριστού ήταν, με την ενσάρκωση του να σώσει την γενιά του Αδάμ από την αμαρτία. Όπως με την Βασιλεία του Αύγουστου Καίσαρα σε όλο σχεδόν τον κόσμο σταμάτησαν οι περισσότερες Βασιλείες, έτσι και με την γέννηση του Χριστού σταμάτησε η πολυθεΐα και άρχισε η εποχή που όλος ο κόσμος θα προσκυνήσει τον ένα και μοναδικό Βασιλιά τον Χριστό. Γράφτηκαν οι άνθρωποι στο κατάστιχο του Βασιλιά Αύγουστου και ονομάστηκαν Αυγουστιανοί, γράφτηκαν και όσοι πίστεψαν στον Χριστό στην ουράνια Βίβλο και ονομάστηκαν Χριστιανοί. Οι λόγοι που γράφτηκε ο Χριστός στον Αύγουστο είναι δύο. Ο πρώτος λόγος είναι για να μας διδάξει ότι πρέπει να υποτασσόμαστε στους ανώτερους μας και ο δεύτερος για να μας απελευθερώσει από την δουλεία του διαβόλου. Γράφτηκε δηλαδή για να μας βγάλει από την υποταγή του διαβόλου και να μας γράψει στο βιβλίο του 387. Στο τρίτο ζήτημα αναλύεται το ερώτημα, σε ποια εποχή του χρόνου και ποιο μήνα γεννήθηκε ο Χριστός. Ο χρόνος χωρίζεται σε 386 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Β, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Β, σσ

204 τέσσερις εποχές. Στην άνοιξη, που ξεκινά στις δεκαεφτά Φεβρουαρίου και τελειώνει στις δεκαοχτώ Μαΐου, στο καλοκαίρι που αρχίζει από τις δεκαοχτώ Μαΐου και λήγει στις δεκαέξι Αυγούστου, στο φθινόπωρο που αρχίζει στις δεκαέξι Αυγούστου και τελειώνει στις δεκατέσσερις Νοεμβρίου και στον χειμώνα που η αρχή του είναι στις δεκατέσσερις Νοεμβρίου και το τέλος του στις δεκαεφτά Φεβρουαρίου. Στην άνοιξη ανήκουν τα ζώδια, κριός, ταύρος και δίδυμος, στο καλοκαίρι ανήκουν ο καρκίνος, ο λέων και ο παρθένος, στο φθινόπωρο είναι ο ζυγός, ο σκορπιός και ο τοξότης και τέλος στον χειμώνα ανήκουν τα ζώδια του αιγόκερου, του υδροχόου, και του ιχθύ. Στα τέσσερα στοιχεία του κόσμου είναι χωρισμένα τα ζώδια. Δηλαδή, ο ουρανός έχει τον λέοντα, τον σκορπιό και τον αιγόκερο, ο αέρας έχει τον κριό, την παρθένο και τον ζυγό, στο νερό ανήκουν ο καρκίνος, ο υδροχόος και ο ιχθύς και η γη έχει τα ζώδια του ταύρου, του τοξότη και του διδύμου. Ο Ιησούς Χριστός λοιπόν, γεννήθηκε τον Δεκέμβριο, δηλαδή τον χειμώνα που έχει ζώδιο τον υδροχόο. Ο λόγος που γεννήθηκε ο Χριστός τον χειμώνα ήταν για να σταματήσει τον άσχημο χειμώνα του Διαβόλου και των πειρασμών και να ξεκινήσει η λαμπρή άνοιξη της γνώσης του Θεού. Να φέρει την ειρήνη στον κόσμο, να γκρεμίσει το τείχος της έχθρας και να ενώσει τα ουράνια με τα επίγεια. Ο Χριστός γεννήθηκε νύχτα, γιατί οι πράξεις των ανθρώπων ήταν πιο σκοτεινές ακόμα κι από την νύχτα και είχαν ανάγκη να δουν το υπέρλαμπρο φως του Θεού, καθώς το σκοτάδι της αμαρτίας επιβάλλονταν να μετατραπεί στην ημέρα της σωτηρία 388. Το τέταρτο ζήτημα αφορά το ερώτημα, πως κατάλαβαν οι Μάγοι και πήγαν να προσκυνήσουν τον Χριστό. Ο Δαμασκηνός αφηγείται μια ιστορία σύμφωνα με την οποία, ο Μωϋσής καθώς προχωρούσε για να φτάσει προς την γη της επαγγελίας, από όποιο μέρος κι αν περνούσε το 388 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Β, σσ

205 κατακτούσε, όπως για παράδειγμα την πόλη Εσεβόν. Έφτασε και σε ένα μέρος κοντά στην Ιεριχώ που βασίλευε ο Βαλάκ. Όταν λοιπόν ο Βαλάκ είδε τους Εβραίους να φτάνουν προς την πόλη του φοβήθηκε ότι θα την κυρίευαν και μαζί με τους γέροντες του παλατιού έψαξαν να βρουν λύση. Η λύση ήταν να φέρουν τον μάντη Βαλαάμ ο οποίος, σε όποιον έριχνε κατάρες, ήταν καταραμένος και όποιον ευλογούσε, ήταν ευλογημένος. Έτσι πήγαν άρχοντες για να του ζητήσουν να πάει στον Βασιλιά Βαλάκ. Ο μάντης όμως τους ζήτησε να μείνουν μια νύχτα για να ρωτήσει τον Θεό αν τον αφήνει να πάει μαζί τους. Ο Θεός όμως του είπε να μην πάει κι έτσι οι άρχοντες γύρισαν πίσω χωρίς να πετύχουν τον σκοπό τους. Τότε ο Βαλάκ στέλνει περισσότερους άρχοντες, με περισσότερα δώρα αλλά και πάλι ο μάντης τους είπε ότι και το σπίτι του Βασιλιά να του έδιναν γεμάτο με χρυσό δεν υπήρχε η περίπτωση να πάει κόντρα στο θέλημα του Θεού. Όμως τους ζήτησε κι αυτούς να μείνουν μια νύχτα για να ξαναρωτήσει τον Θεό. Ο Θεός τον άφησε να πάει τελικά με την εντολή να κάνει ότι του πει. Στον δρόμο προς τον βασιλιά Βαλάκ, εμφανίστηκε ο Μιχαήλ μπροστά στο μουλάρι που καθόταν πάνω του ο Βαλαάμ και δεν το άφηνε να περάσει. Όποτε προσπαθούσε το μουλάρι να περπατήσει όλο στεκόταν εμπόδιο ο Άγγελος. Ο Βαλαάμ χτυπούσε όλο και περισσότερο το μουλάρι, με πιο πολύ μένος γιατί δεν υπάκουγε στις εντολές του και δεν προχωρούσε, με αποτέλεσμα το μουλάρι να γονατίσει από τον φόβο του και να μην θέλει να κουνηθεί. Τότε έγινε θαύμα και το μουλάρι ρωτάει τον Βαλαάμ τι έκανε και του φέρεται έτσι, δεν φταίει αυτό που δεν μπορεί να προχωρήσει αφού μπροστά του στέκεται Άγγελος Κυρίου. Τότε είδε καθαρά ο Βαλαάμ, αντίκρισε τον Άγγελο και από τον φόβο του έπεσε κάτω και τον προσκύνησε. Μετά από όλα αυτά του είπε ο Άγγελος να πάει στον Βασιλιά και να κάνει ότι του προστάζει. Όταν έφτασε ο μάντης, τον πήρε ο Βαλάκ και τον ανέβασε σε ένα όρος που ονομαζόταν Βάαλ του Θεού. Ζήτησε τότε ο Βαλαάμ να φτιάξουν εκεί εφτά βωμούς και να

206 φέρουν εφτά κριάρια και εφτά μοσχάρια για να τα θυσιάσει στον Θεό. Ο Θεός μίλησε μέσα από τον Βαλαάμ και είπε ότι οι Εβραίοι είναι απόγονοι του Ιακώβ και όποιον ο Θεός ευλόγησε,δεν δέχεται κατάρα ανθρώπου. Τότε πήγε άλλου ο Βαλαάμ να κάνει πάλι θυσίες, αλλά και πάλι ο Θεός μέσω του Βαλαάμ είπε ότι οι Εβραίοι είναι αιώνια ευλογημένοι από τον Θεό και δεν υπάρχει η περίπτωση να τους καταραστεί. Ο Βαλάκ θυμωμένος ρωτάει τον Βαλαάμ για πιο λόγο δεν κάνει αυτό που του λέει και τότε απάντησε ο μάντης ότι πράττει μόνο ότι του πει ο Θεός. Αλλά ο Βαλάκ πήγε και σε άλλο μέρος που ονομαζόταν Φωγώρ κι έκανε κι άλλες θυσίες σαν τις πρώτες. Ο Θεός άνοιξε για άλλη μια φορά το στόμα του Βαλαάμ και είπε ότι άστρο θα ανατείλει και από το γένος του Ιακώβ θα γεννηθεί άνθρωπος που θα βασιλεύσει σε ολόκληρο τον κόσμο κι εκείνοι που θα τον υμνήσουν θα είναι υμνημένοι, ενώ αυτοί που θα τον καταραστούν θα είναι καταραμένοι. Έτσι μετά από λίγο καιρό οι Εβραίοι κατέκτησαν το Βασίλειο του Βαλάκ και όσοι μάντεις γεννήθηκαν μετέπειτα ανυπομονούσαν να δουν το άστρο, που όπως προφήτευσε ο μάντης Βαλαάμ θα γεννιόταν εκείνος ο Μεγάλος Βασιλιάς. Έπειτα από χίλια οχτακόσια εβδομήντα χρόνια, εμφανίστηκε το άστρο και οι Μάγοι το ακολούθησαν για να βρουν τον νεογέννητο Βασιλιά 389. Στο πέμπτο ζήτημα γίνεται αναφορά στη σημασία που είχαν τα δώρα που έφεραν οι Μάγοι στο Χριστό. Το χρυσάφι δηλώνει ότι ο Χριστός είναι Βασιλιάς, το λιβάνι συμβολίζει ότι είναι Θεός και η σμύρνα προλέγει την ταφή και τον τριήμερο θάνατο του Χριστού. Το έκτο ζήτημα αφορά στο πως γνώριζαν οι Μάγοι και έφεραν αυτά τα δώρα στον Χριστό. Ακολούθησαν τα λόγια του μάντη Βαλαάμ, ο οποίος ονόμασε τον Χριστό λέων και γνώριζαν ότι ο λέων είναι ο Βασιλιάς όλων των θηρίων και για αυτό του έδωσαν το χρυσάφι. Κατάλαβαν ότι 389 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Β, σσ

207 ήταν Θεός αφού σύμφωνα με τα λόγια του Βαλαάμ όποιος τον υμνεί θα είναι υμνημένος και όποιος τον τιμά θα τιμάται από τον Θεό. Τέλος κατάλαβαν ότι ήταν θνητός και του δώρισαν την σμύρνα, επειδή ο Βαλαάμ είπε ότι ο Βασιλιάς θέλει να πέσει να κοιμηθεί 390. Στο έβδομο ζήτημα αναλύεται το δίλημμα για το που συνάντησαν οι Μάγοι τον Χριστό, στο σπήλαιο ή σε άλλο μέρος. Μια άποψη είναι ότι δεν τον συνάντησαν στο σπήλαιο αλλά στην Αίγυπτο. Η αλήθεια όμως είναι, σύμφωνα και με τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο ότι τον βρήκαν στο σπήλαιο 391. Αλλά και ο Άγγελος που είπε στον Ιωσήφ να πάρει τον Χριστό και την Παναγία και να φύγουν στην έρημο, στο σπήλαιο τον συνάντησε. Στο όγδοο ζήτημα υπάρχει το δίλημμα για το αν το αστέρι που εμφανίστηκε στους Μάγους ήταν φυσικό ή εμφανίστηκε μόνο για την γέννηση του Χριστού. Το αστέρι δεν ήταν φυσικό και ούτε σύμφωνα με τους αστρονόμους ζώδιο του ουρανού, γιατί αυτό θα σήμαινε ότι προϋπήρχε και εμφανιζόταν και σε άλλες περιόδους. Άγγελος πήρε το σχήμα του αστεριού, για να εκπληρωθεί η προφητεία του Βαλαάμ. Στο ένατο ζήτημα υπολογίζονται τα χρόνια που εμφανίστηκε το αστέρι πριν από την γέννηση του Χριστού. Σύμφωνα με τους Αγίους, δύο χρόνια πριν από την γέννηση του Χριστού εμφανίστηκε το αστέρι κι αυτό αποδεικνύεται από την εντολή του Ηρώδη να σκοτώσουν όλα τα μωρά κάτω των δύο ετών, ενώ ο Χριστός βρισκόταν ακόμη στο σπήλαιο. Επίσης πριν από δύο χρόνια είδαν οι Μάγοι το αστέρι και ξεκίνησαν από την Περσία για να φτάσουν στην Βηθλεέμ. Ακόμη ο Άγγελος που 390 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Β, σσ ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ, Κατά Ιουδαίων, Λόγος Έκτος, 7, PG48,

208 παρουσιάστηκε στους Μάγους και τους πρόσταξε να μην επιστρέψουν στον Ηρώδη τους συνάντησε όταν ακόμη ήταν στο σπήλαιο 392. Στο δέκατο ζήτημα αναλύεται το ερώτημα το οποίο είναι, γιατί δεν σαρκώθηκε ο Χριστός πιο νωρίς και άφησε τόσους ανθρώπους να αμαρτάνουν. Στην αρχή, ο Θεός δημιούργησε τους Αγγέλους οι οποίοι μοιάζουν στον Θεό κι αργότερα έφτιαξε τον κόσμο ο οποίος δεν έχει καμία ομοιότητα μαζί του. Ο Θεός αποφάσισε να ενώσει αυτά τα δυο κι έτσι έφτιαξε τον άνθρωπο που του έδωσε το χάρισμα να είναι κυρίαρχος και να προσκυνείται από τα κτίσματα του Θεού, με την προϋπόθεση να βασιλεύεται από τον Θεό και με την εντολή να μην φάει από το ξύλο της γνώσης. Παρ όλα αυτά όμως ο άνθρωπος παράκουσε την εντολή του Θεού κι έτσι διώχτηκε από τον Παράδεισο κι έπεσε στην γη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο άνθρωπος να γίνει ειδωλολάτρης, μοιχός, δολοφόνος να ξεχάσει τον Θεό και να πράττει ότι εφηύρε ο διάβολος. Αν και ο Θεός έκανε προσπάθειες, είτε με τον κατακλυσμό που έστειλε, είτε με άλλα σημεία, για να δώσει στον άνθρωπο να καταλάβει την πλάνη μέσα στην οποία ζούσε, αυτός δεν μετάνιωσε κι ούτε επέστρεψε στον Θεό. Αφού λοιπόν είδε ότι δεν υπήρχε περίπτωση ο άνθρωπος να επιστρέψει, αποφάσισε να σαρκωθεί να κατέβει στην γη και να ξεκινήσει το σχέδιο της σωτηρίας. Δεν σαρκώθηκε πιο νωρίς γιατί οι άνθρωποι δεν ολοκλήρωσαν όλες τις δοκιμασίες και δεν είχε διαλευκανθεί ποιος είναι ο καλός και ποιος ο κακός. Επίσης αυτός που θα κήρυττε και θα προετοίμαζε τον κόσμο για την έλευση του Κυρίου, δηλαδή ο Προφήτης Ιωάννης ο Βαπτιστής, δεν είχε γεννηθεί ακόμη. Γι αυτό έπρεπε να έρθει το πλήρωμα του χρόνου για να γεννηθεί ο Χριστός και να σώσει τους ανθρώπους από την αμαρτία. Για αυτή τη μεγάλη μέρα προφήτευσαν και κήρυξαν ο Μωϋσής, ο Βασιλιάς Δαυίδ, ο προφήτης Δανιήλ, ο προφήτης 392 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Β, σ

209 Αβακούμ κι άλλοι προφήτες. Επίσης, η ράβδος του Ααρών, η κλίμαξ του Ιακώβ και η κάμινος των τριών Παίδων προμηνούσαν την έλευση του Χριστού Περί των Αγίων Θεοφανείων Ο Δαμασκηνός παρακάτω ερμηνεύει δέκα ζητήματα που αφορούν την εορτή των Αγίων Θεοφανείων. Το πρώτο ζήτημα που αναλύει ο Δαμασκηνός Στουδίτης είναι το ερώτημα, γιατί βαφτίστηκε ο Χριστός αφού ήταν αναμάρτητος. Ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος από τέσσερα στοιχεία τα οποία είναι ο αέρας, ο ουρανός, το νερό και η γη κι αυτά τα στοιχεία έπρεπε να αγιασθούν. Τα πρώτα δυο, ο αέρας και ο ουρανός αγιάσθηκαν από την συγκατάβαση του Κυρίου, η γη αγιάσθηκε με την ενανθρώπηση του Υιού στο σπήλαιο κι έτσι για να αγιασθεί και το νερό έπρεπε να βαφτιστεί ο Χριστός στον Ιορδάνη ποταμό. Επίσης, όταν οι δαίμονες εξέπεσαν από την έπαρση του Εωσφόρου με τα λόγια του Αρχάγγελου Μιχαήλ, Στῶμεν καλῶς, στῶμεν μετὰ φόβου Θεοῦ, άλλοι έπεσαν στην κόλαση, άλλοι στην γη και στο νερό κι άλλοι έμειναν στον αέρα. Όσοι ήταν στον αέρα και στην γη νικήθηκαν από την κάθοδο του Θεού και για να νικηθούν οι δαίμονες του νερού έπρεπε να βαφτιστεί ο Ιησούς Χριστός. Τέλος, ο Χριστός αν και ήταν αναμάρτητος, βαφτίστηκε για να καθαριστεί η ανθρώπινη ψυχή από το προπατορικό αμάρτημα, αλλά και για να δείξει στον άνθρωπο ότι το Βάφτισμα είναι αναγκαίο και συγκαταλέγεται σε ένα από τα εφτά μυστήρια της Εκκλησίας 394. Δεύτερον, ο λόγος που ο Χριστός βαφτίστηκε στον Ιορδάνη ποταμό και όχι σε κάποιον άλλον είναι γιατί στον συγκεκριμένο ποταμό 393 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Β, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Γ, σσ

210 έγιναν πολλά θαύματα και κάποια από αυτά τα εξιστορεί ο Δαμασκηνός στηριζόμενος σε Παλαιοδιαθηκικά χωρία, θέλοντας να αποδείξει ότι ο Ιορδάνης ποταμός ήταν αγιασμένος και στην προ Χριστού εποχή 395. Στο τρίτο ερώτημα που δίνει απάντηση ο Δαμασκηνός Στουδίτης είναι, γιατί κατέβηκε το Άγιο Πνεύμα. Την ώρα που βαφτίζονταν ο Ιησούς Χριστός, άνοιξαν οι ουρανοί και ο Πατέρας μαρτύρησε τον Υιό. Για να μην διαστρεβλωθεί αυτό το γεγονός από τους Εβραίους, ότι δηλαδή ο Πατέρας το είπε αυτό για τον Ιωάννη Πρόδρομο επειδή τον ήξεραν σαν Προφήτη, κατέβηκε το Άγιο Πνεύμα σε μορφή περιστεριού κι έκατσε επάνω στο κεφάλι του Χριστού για να δείξει ότι αυτός είναι ο Υιός του Θεού. Έτσι ο Υιός βαφτίστηκε, ο Πατέρας τον μαρτύρησε και το Άγιο Πνεύμα έδειξε ποιός είναι. Το τέταρτο ζήτημα το οποίο είναι, γιατί κατέβηκε το Άγιο Πνεύμα σε μορφή περιστεριού, το απαντάει ο Δαμασκηνός Στουδίτης μέσα από την διήγηση για τον κατακλυσμού του Νώε. Όταν ο Θεός αποφάσισε να καταστρέψει τους ανθρώπους, ζήτησε από τον Νώε να φτιάξει μια κιβωτό, να βάλει μέσα την οικογένεια του καθώς και ζευγάρια από όλα τα είδη των ζώων. Όταν μετά από σαράντα ημέρες τελείωσε ο κατακλυσμός, έστειλε ο Νώε ένα περιστέρι για να δει εάν υπάρχει ίχνος ζωής. Τότε αυτό μετά από εφτά ημέρες, γύρισε πίσω μαζί με ένα κλαδί ελιάς. Όπως το περιστέρι έδειξε ότι σταμάτησε ο κατακλυσμός, έτσι και το Άγιο Πνεύμα παίρνοντας την μορφή του περιστεριού, έδειξε ότι σταμάτησε ο κατακλυσμός των αμαρτιών ων ανθρώπων. Επίσης το περιστέρι θεωρείται το πιο καθαρό και άκακο από όλα τα πτηνά, για αυτό και το Άγιο Πνεύμα πήρε την συγκεκριμένη μορφή Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Γ, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Γ, σσ

211 Στο πέμπτο ζήτημα ο Δαμασκηνός αναφέρει πόσα είναι τα βαπτίσματα. Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο βάπτισμα είναι του Μωυσή όταν πέρασε με τους Εβραίους την Ερυθρά θάλασσα. Το δεύτερο βάπτισμα είναι του Ιωάννη του Προδρόμου, το οποίο γινόταν μόνο με νερό και είχε σκοπό την μετάνοια. Το τρίτο βάπτισμα είναι του Ιησού Χριστού το οποίο είναι από νερό και από το Άγιο Πνεύμα. Το τέταρτο και πιο τίμιο βάπτισμα είναι το μαρτύριο που πρώτος ο Χριστός το έδειξε στους ανθρώπους με την σταύρωση του. Το πέμπτο βάπτισμα αφορά στα δάκρυα που ρίχνει κάποιος για τις αμαρτίες του και είναι το πιο κουραστικό και επίπονο από όλα τα βαπτίσματα 397. Το έκτο ζήτημα το οποίο αφορά στον αριθμό των ονομάτων του άγιου Βαπτίσματος, ο Δαμασκηνός Στουδίτης απαντά μέσα από τα λόγια του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου 398. Το Βάπτισμα ονομάζεται Δώρο γιατί μας το δωρίζει ο Θεός χωρίς να του δώσουμε τίποτα. Ονομάζεται Χάρισμα όπως επίσης και Βάπτισμα γιατί ελευθερώνει τον άνθρωπο από το προπατορικό αμάρτημα. Τον παλιό καιρό όταν κάποιος έμελλε να γίνει βασιλιάς ή ιερέας τον άλειφαν με λάδι στο βλέφαρο. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται Χρίσμα και το ίδιο γίνεται στην Βάπτιση. Δηλαδή αλείφουν όλο το σώμα με μύρο για να μην έχει πρόσβαση σε αυτό ο διάβολος. Επίσης λέγεται Φώτισμα διότι δίνει φως και λάμψη στην ανθρώπινη ψυχή και την σώζει από το σκοτάδι της κολάσεως. Ονομάζεται Ένδυμα αφθαρσίας και Λουτρό αναγέννησης γιατί σκεπάζεται ο άνθρωπος από τις αμαρτίες και τον καθαρίζει από αυτές αντίστοιχα. Τέλος, ονομάζεται Σφραγίδα διότι αποτελεί σήμα κατατεθέν της χριστιανοσύνης. 397 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Γ, σσ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ, Εις το Άγιο Βάπτισμα, Λόγος 40, 4, PG 36, , Β

212 Στο έβδομο ζήτημα ο Δαμασκηνός αναφέρεται σε πόσα πράγματα αποδίδεται το όνομα του Πνεύματος. Σύμφωνα με τον Προφήτη Δαυίδ και στο βιβλίο του Ιώβ το άγιο Πνεύμα καλείται ως Πνεύμα. Επίσης ο Δαυίδ και ο Απόστολος Παύλος αναφέρουν τον Άγγελο ως Πνεύμα. Σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, Πνεύμα ονομάζεται και ο δαίμονας. Ακόμη, μέσα από το βιβλίο του Προφήτη Ιώβ, ο άνεμος ονομάζεται Πνεύμα ενώ ο Προφήτης Δαυίδ λέει ότι η ψυχή είναι Πνεύμα. Ο Ιησούς Χριστός ονομάζει τον νου ως Πνεύμα, μέσα από τον διάλογο του με την Σαμαρείτιδα και Προφήτης Ησαΐας ονομάζει ως Πνεύμα την ενέργεια του αγίου Πνεύματος αλλά και την γνωστική διάθεση. Ο Σολομών λέει Πνεύμα την ζωτική δύναμη και ο Απόστολος Παύλος ονομάζει έτσι το χάρισμα της υιοθεσίας 399. Στο όγδοο ζήτημα ο Δαμασκηνός παρουσιάζει τα ονόματα του Φωτός και ξεκινάει λέγοντας ότι Φως είναι η Άγια Τριάδα και ο Άγγελος που είναι μέτοχος του Φωτός της. Φως λέγεται ο άνθρωπος διότι με την φωνή του έχει την δυνατότητα να λέει ότι θέλει. Φως ονομάζεται αυτό που έδιωξε το πρωτόγονο σκοτάδι. Σύμφωνα με τον Προφήτη Δαυίδ, φως λέγεται η εντολή που έδωσε ο Θεός στον Αδάμ. Φως λέγεται ο νόμος που έδωσε ο Θεός στους Εβραίους και η στήλη φωτιάς που φώτιζε τον δρόμο τους προς την Ερυθρά Θάλασσα. Φως ονομάζεται εκείνο που έπεσε στους βοσκούς όταν γεννήθηκε ο Χριστός και αυτό που οδήγησε τους Μάγους προς την Βηθλεέμ. Φως ονομάζεται η φωτιά που πήρε τον Προφήτη Ηλία αλλά και η φωτιά στην βάτο που δεν την έκαψε. Φως λέγεται αυτό που έδειξε ο Χριστός στο όρος Θαβώρ κι έλαμψε μπροστά στους μαθητές του και τέλος αυτό που τύφλωσε τον Απόστολο Παύλο 400. Στο έννατο ζήτημα ο Δαμασκηνός αναλύει το ερώτημα, για ποιο λόγο το Βάπτισμα πραγματοποιείται με το νερό και το Άγιο Πνεύμα. Ο 399 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Γ, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Γ, σσ

213 άνθρωπος αποτελείται από το σώμα το οποίο είναι αισθητό και από την ψυχή η οποία είναι νοητή. Έτσι και στο Βάπτισμα το μεν νερό είναι αισθητό ενώ το Άγιο Πνεύμα νοερό. Σύμφωνα με τον Προφήτη Ησαΐα το νερό καθαρίζει το σώμα και το Άγιο Πνεύμα δίνει λάμψη στην ψυχή και την ξεπλένει από τις αμαρτίες. Στο τελευταίο ζήτημα, ο Δαμασκηνός εξηγεί στους πιστούς για τα οφέλη που τους δίνει το Βάπτισμα. Ο αναμάρτητος Αδάμ μετά από την παρακοή του, απέκτησε αμαρτίες και αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι άνθρωποι να γεννιούνται με αμαρτίες και να μην έχουν το δικαίωμα να εισέλθουν στην Βασιλεία των Ουρανών. Για τον παραπάνω λόγο βαπτίστηκε ο Χριστός για να δείξει στους ανθρώπους τον δρόμο της σωτηρίας και την είσοδο στην αιώνια Βασιλεία. Το Βάπτισμα αποτελεί την δεύτερη γέννηση του ανθρώπου, τον ελευθερώνει από τις αμαρτίες και τον ξανακάνει αναμάρτητο Περί της Αναστάσεως Εφτά ζητήματα που αφορούν την Ανάσταση του Χριστού. Το πρώτο ζήτημα αφορά στον αριθμό των Μυροφόρων, καθώς και στα ονόματα τους. Ο Δαμασκηνός ορίζει πως οι Μυροφόρες ήταν πάρα πολλές, όμως εφτά είναι οι πιο σημαντικές. Πρώτη είναι η Μαρία η Μαγδαληνή, μέσα από την οποία ο Χριστός αφαίρεσε εφτά δαιμόνια. Το όνομα της προέρχεται από μια χώρα της Ανατολής, τα Μάγδαλα. Δεύτερη είναι η Σαλώμη, για την οποία υπάρχουν δυο διαφορετικές γνώμες. Η πρώτη γνώμη είναι ότι ήταν η νόμιμη σύζυγος του Ιωσήφ του Μνηστήρα, ενώ η δεύτερη και επικρατέστερη, ότι ήταν η κόρη του. Τρίτη είναι η Ιωάννα, η σύζυγος του Χουζά, ο οποίος Χουζάς ήταν επίτροπος στην οικία του βασιλιά Ηρώδη. Οι επόμενες δυο είναι οι αδερφές του Λαζάρου, 401 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Γ, σσ

214 Μαρία και Μάρθα. Έκτη είναι η Μαρία η γυναίκα του Κλωπά, η οποία ήταν αδερφή της Θεοτόκου. Ο πατέρας της Παναγίας ο Ιωακείμ, είχε ένα αδερφό ο οποίος πέθανε χωρίς να αφήσει απόγονο. Σύμφωνα με τον νόμο του Μωϋσή, πήρε την σύζυγο του αδερφού του για γυναίκα του κι έκανε με αυτήν, την Μυροφόρο Μαρία. Τέλος, έβδομη Μυροφόρος είναι η Σωσάννα 402. Έπειτα ο Δαμασκηνός απαντά το δεύτερο ζήτημα που αφορά στο ερώτημα για ποιο λόγο αναστήθηκε ο Χριστός τον μήνα Μάρτιο. Όλα τα μυστήρια της Παλαιάς Διαθήκης, τον Μάρτιο συνέβησαν όπως για παράδειγμα η δημιουργία του κόσμου κι ο κατακλυσμός του Νώε. Στον κατακλυσμό του Νώε έγινε η φθορά των αμαρτωλών ανθρώπων και στην Ανάσταση πραγματοποιήθηκε η φθορά των αμαρτιών. Επίσης, επειδή τον Μάρτιο πλάσθηκε ο Αδάμ κι εξέπεσε από τον Παράδεισο, τον ίδιο μήνα με την Ανάσταση του Χριστού εισήλθε και πάλι μέσα σε αυτόν. Ακόμη, τον ίδιο μήνα γιόρταζαν οι Εβραίοι το Πάσχα τους, τιμώντας την έξοδο τους από την Αίγυπτο κι όπως αυτοί ελευθερώθηκαν από την δυναστεία του Φαραώ, έτσι και οι Χριστιανοί ελευθερώθηκαν από τα χέρια του διαβόλου και την αιώνια κόλαση. Στο τρίτο ζήτημα τίθεται το ερώτημα που αφορά την ώρα που αναστήθηκε ο Χριστός. Κυριαρχούν διάφορες απόψεις για το θέμα αυτό, όπως ότι αναστήθηκε με το πρώτο λάλημα του πετεινού ή με τον σεισμό που προκλήθηκε από τους Αγγέλους. Όμως η επικρατέστερη άποψη είναι ότι αναστήθηκε την έκτη ώρα της νύχτας, δηλαδή τριάντα τρείς ώρες μετά τον θάνατο του. Το ερώτημα του τέταρτου ζητήματος είναι, πώς μετριέται η τριήμερη Ανάσταση του Κυρίου. Σύμφωνα με τον τρόπο που μετρούσαν οι Εβραίοι τα ημερονύχτια, το βράδυ της Πέμπτης και η Παρασκευή, 402 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Η, σσ

215 θεωρούνται μια μέρα. Οι νύχτα της Παρασκευής και η μέρα του Σαββάτου αποτελούν την δεύτερη μέρα και τέλος η νύχτα του Σαββάτου και η Κυριακή, προσθέτουν την τρίτη ημέρα 403. Το πέμπτο ζήτημα πραγματεύεται τον αριθμό των εμφανίσεων του Ιησού στους Μαθητές μετά από την Ανάσταση του. Ο Χριστός εμφανίστηκε για πρώτη φόρα στους Μαθητές στο όρος της Γαλιλαίας, την δεύτερη φορά παρουσιάστηκε στην Μαρία την Μαγδαληνή, την τρίτη φορά συνάντησε δυο άνδρες που πήγαιναν στα χωράφια τους και την τέταρτη φορά φανερώθηκε στους Αποστόλους, τους οποίους μάλωσε επειδή δεν πίστεψαν ότι αναστήθηκε. Επίσης, την πέμπτη φορά παρουσιάστηκε στον Λουκά και στον Κλεόπα, την έκτη φορά συνάντησε όλους τους μαθητές εκτός από τον Θωμά και την έβδομη φορά, οχτώ μέρες μετά από την Ανάσταση του, έδειξε στον Θωμά τις πληγές του από τον Σταυρό. Την όγδοη φορά φανερώθηκε στον Πέτρο, στον Θωμά, στον Ναθαναήλ, στον Ιωάννη Θεολόγο, στον αδερφό του Ιωάννη τον Ιάκωβο και σε άλλους δυο Αποστόλους, στην θάλασσα της Τιβεριάδας. Την ένατη φορά εμφανίστηκε όταν ρώτησε τον Πέτρο αν τον αγαπά και την δέκατη φορά πήγε στην Μαρία την Μαγδαληνή και στην άλλη Μαρία. Η τελευταία εμφάνιση του πραγματοποιήθηκε στους έντεκα μαθητές τους οποίους ρώτησε για ποιο λόγο ήταν ταραγμένοι 404. Στο έκτο ζήτημα γίνεται αναφορά στις προφητείες και στα θαύματα που προεικόνιζαν την Ανάσταση του Κυρίου. Πολλοί Προφήτες, προφήτευσαν για αυτήν την μέρα, όπως ο Προφήτης Ιωνάς που προφήτευσε ότι, «Φυλασσόμενοι μάταια καὶ ψευδῆ, ἔλεον αὐτοῖς ἐγκατέλιπον» 405. Μέσω του Προφήτη Ιερεμία μιλάει ο Θεός και ορίζει ότι 403 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Η, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Η, σσ Ιων. 2,

216 «Μετὰ τὰς ἡμέρας ἐκείνας, λέγει Κύριος, ἐπιστρέψω, καὶ δώσω νόμον εἰς τὴν καρδίαν αὐτῶν» 406, αναφερόμενος στους Αποστόλους. Έπειτα, ο Δαμασκηνός αφηγείται κάποια από τα θαύματα της Παλαιάς Διαθήκης που αποτέλεσαν προεικονίσεις της Ανάστασης 407. Το έβδομο και τελευταίο ζήτημα αναφέρεται στην ερμηνεία του Πάσχα. Οι Εβραίοι την εορτή του Πάσχα την ονόμαζαν Φάσκα, που στην Εβραϊκή γλώσσα σημαίνει διάβαση. Όπως εκείνοι πέρασαν την ερυθρά θάλασσα κι ελευθερώθηκαν από τον Φαραώ, έτσι και οι Χριστιανοί ελευθερώθηκαν από τα χέρια του διαβόλου. Παρακάτω ο Δαμασκηνός παραθέτει τους ορισμούς του Θεού προς τον Μωυσή, για τον τρόπο που έπρεπε να εορτάζουν οι Εβραίοι το Πάσχα τους. Σύμφωνα λοιπόν με την εντολή του Θεού, κάθε οικογένεια αγόραζε στις δέκα Μαρτίου ένα αρσενικό πρόβατο, το οποίο είχε την ηλικία του ενός έτους και το φυλούσε ως τις δεκατέσσερις του μηνός. Αν δεν έβρισκε πρόβατο, ήταν επιτρεπτό να πάρει κατσίκι. Έπειτα το έσφαζαν αργά την νύχτα και το αίμα του το άλειφαν στις πόρτες τους. Έψηναν το κρέας και το έτρωγαν με άζυμο ψωμί, χωρίς όμως να συντρίβουν τα κόκαλα του ζώου κι ότι απέμενε το έκαιγαν. Φορούσαν ζώνη στην μέση τους, υποδήματα και κρατούσαν ραβδιά στα χέρια τους. Το Πάσχα των Εβραίων προεικόνιζε το Χριστιανικό Πάσχα και την εξήγηση παραθέτει στους πιστούς ο Δαμασκηνός. Το πρόβατο συμβόλιζε τον Χριστό, ο οποίος ήταν άκακος και ταπεινός σαν κι αυτό. Ήταν αρσενικό διότι κατέβηκε ο Χριστός στην γη και θανατώθηκε για τον Αδάμ. Το πρόβατο ήταν ενός χρονών, γιατί όπως ο ήλιος γυρίζει μια φορά τον χρόνο, έτσι κι ο Χριστός ονομάζεται Ήλιος της Δικαιοσύνης. Ο αριθμός δέκα είναι τέλειος και οι πέντε μέρες που ανέμεναν οι Εβραίοι για να σφάξουν το πρόβατο, συμβολίζουν τις 406 Ιερ. 38, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Η, σσ

217 πέντε αισθήσεις του ανθρώπου. Η σφαγή γινόταν αργά την νύχτα γιατί και ο Χριστός στο τέλος του χρόνου σταυρώθηκε όπως ορίζει και ο Απόστολος Παύλος, «Ὅτε δὲ ἦλθε τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου, ἐξαπέστειλεν ὁ Θεὸς τὸν υἱὸν αὐτοῦ» 408. Αν οι Εβραίοι δεν έβρισκαν πρόβατο, είχαν την δυνατότητα να πάρουν κατσίκι το οποίο συμβολίζει τους αμαρτωλούς, καθώς ο Χριστός δεν ενσαρκώθηκε μόνο για τους δίκαιου. Το άζυμο ψωμί συμβολίζει την αποφυγή των αμαρτιών, ενώ η μη συντριβή των κόκαλων έχει δυο έννοιες. Πρώτον, όσο οι άνθρωποι δεν δύνανται να κατανοήσουν το μυστήριο, να μην το καταστρέφουν με λόγια που δεν έχουν ισχύ. Δεύτερον όπως δεν συνέτριψαν τα κόκαλα του Χριστού στον Σταυρό, έτσι και οι Εβραίοι δεν έπρεπε να συντρίψουν τα κόκαλα του ζώου. Η ζώνη που φορούσαν, συμβολίζει την συγκράτηση από τα πάθη, ενώ τα υποδήματα προστατεύουν τα πόδια και καταστρέφουν τα κεφάλια των νοητών όφεων και σκορπιών, δηλαδή των δαιμόνων. Τέλος με το ραβδί στηρίζουν οι Χριστιανοί την πίστη τους και δεν έχουν καμία αμφιβολία για αυτήν Περί της Μεταμορφώσεως Για το θαύμα της Μεταμόρφωσης του Χριστού, παραθέτει ο Δαμασκηνός δεκαπέντε ερωτήματα, στα οποία δίνει απαντήσεις. Στο πρώτο ερώτημα που απαντά ο Δαμασκηνός είναι γιατί έγινε η Μεταμόρφωση και παραθέτει τρεις αιτίες. Η πρώτη αιτιολογία που δίνει είναι επειδή οι μαθητές του Χριστού ήταν αγράμματοι και η φώτιση τους από το Άγιο Πνεύμα θα πραγματοποιούνταν πενήντα μέρες μετά από την Ανάσταση του Κυρίου κι επειδή θα ήταν μάρτυρες της Σταύρωσης και της Ταφής του, αποφάσισε να μεταμορφωθεί μπροστά τους για να δουν 408 Γαλ. 4,4 409 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Η, σσ

218 ότι είναι ο αληθινός Θεός ώστε να μην αμφιβάλλουν όταν έρθει η ώρα των Παθών. Δεύτερη αιτία είναι για να δουν σε τι τιμή θα αξιωθούν, αν τον ακολουθήσουν και πεθάνουν για την αγάπη του. Η τρίτη και τελευταία αιτία αφορά στην λάμψη του προσώπου του, που αποτελεί προειδοποίηση για την μέλλουσα ανάσταση των νεκρών και την Δευτέρα Παρουσία, με σκοπό να δείξει τι λάμψη θα έχουν οι δίκαιοι στην Βασιλεία των Ουρανών. Η απάντηση στο δεύτερο ζήτημα το οποίο είναι για ποιό λόγο μεταμορφώθηκε ο Χριστός λίγο πριν το πάθος, είναι για να θυμούνται οι μαθητές όσα είδαν και να μην τα ξεχάσουν κατά την Σταύρωση του. Με ένα παράδειγμα προσπαθεί ο Δαμασκηνός να εξηγήσει τον λόγο που δεν μεταμορφώθηκε ο Χριστός μπροστά σε πολλούς. Ο Μωϋσής όταν πήγε να παραλάβει τις πλάκες με τις δέκα εντολές δεν πήρε κανέναν μαζί του γιατί όλοι ήταν αμαρτωλοί και δεν ήταν ικανοί να δουν όσα είδε αυτός. Έτσι και ο Χριστός δεν μεταμορφώθηκε μπροστά σε πολλούς γιατί δεν ήταν άξιοι να ζήσουν ένα τέτοιο θαύμα. Τα δύο ερωτήματα τα οποία είναι, γιατί δεν πήρε όλους τους μαθητές αλλά μόνο τρεις και γιατί δεν άφησε τον Ιούδα για να πάρει τους άλλους έντεκα, τα απαντάει μαζί. Αν έπαιρνε μαζί του όλους τους μαθητές, θα αναγκάζονταν να πάρει και τον Ιούδα κι επίσης δεν μπορούσε να αφήσει πίσω μόνο τον Ιούδα διότι τότε θα έβρισκε πρόφαση να τον προδώσει. Ο λόγος που δεν πήρε ο Χριστός μαζί του τον Ιούδα ήταν επειδή δεν ήταν άξιος να δει την λάμψη του Θεού και δεν θα μπορούσε να καταλάβει ένα τόσο μεγάλο θαύμα 410. Η εξήγηση του έβδομου ζητήματος που αφορά γιατί πήρε μαζί του τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη κι όχι κάποιους άλλους έχει ως 410 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΑ, σσ

219 εξής. Ο Πέτρος ήταν ο πιο θερμός μαθητής, αγαπούσε το Χριστό περισσότερο από όλους κι επίσης ήταν αυτός που ομολόγησε ότι ο Χριστός είναι Υιός του Θεού. Τον Ιωάννη τον διάλεξε διότι ήταν ο αγαπημένος μαθητής του εξαιτίας της παρθενίας και της φρονιμότητας του. Τον Ιάκωβο τον πήρε εξαιτίας της μεγάλης προθυμίας του να πεθάνει για την αγάπη του Χριστού. Διάλεξε αυτούς τους τρεις διότι θα τους έπαιρνε ξανά μαζί του και στην προσευχή με σκοπό όταν θα τον έβλεπαν να λυπάται, να θυμόταν το γεγονός της Μεταμόρφωσης. Ακόμη, επειδή αυτοί οι τρεις θα τον ακολουθούσαν στην δίκη του Καϊάφα και θα τον έβλεπαν να κρίνεται και να υβρίζεται, τους πήρε μαζί του ο Χριστός για να μην αμφιβάλλουν για την Θεότητα του. Δυο είναι οι λόγοι σύμφωνα με τον Δαμασκηνό που η Μεταμόρφωση έγινε σε όρος και όχι σε κάμπο. Ο ένας είναι επειδή οι Έλληνες έκαναν θυσίες προς χάρη των δαιμόνων σε όρη έτσι και ο Χριστός μεταμορφώθηκε σε όρος για να σταματήσουν αυτού του είδους οι τελετές. Δεύτερον, η Μεταμόρφωση έγινε σε όρος επειδή όλα τα παλαιά μυστήρια του Θεού γινόταν σε όρη. Μέσα στα παραδείγματα του Δαμασκηνού είναι θυσία του Αβραάμ και οι δέκα εντολές που παρέλαβε από τον Θεό ο Μωϋσής 411. Το ένατο ζήτημα το αναλύει ο Δαμασκηνός, εξηγώντας για ποιούς λόγους δεν πήγε σε συγκεκριμένα όρη για να μεταμορφωθεί. Για παράδειγμα δεν πήγε στο όρος Σιγώρ επειδή ήταν μολυσμένο από την ιστορία του Λώτ και των θυγατέρων του μετά από τα Σόδομα και τα Γόμορρα. Στης Σαμαρείας το όρος δεν μεταμορφώθηκε γιατί κάτω από αυτό υπήρχαν τα είδωλα που έκλεψε η Ραχήλ η γυναίκα του Ιακώβ από το σπίτι του πατέρα της όταν έφυγαν. Στο όρος Καρμήλιο δεν πήγε γιατί είχε το όνομα του Προφήτη Ηλία και δεν ήθελε να ειπωθεί ότι αυτός που 411 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΑ, σσ

220 μεταμορφώθηκε ήταν ο Προφήτης Ηλίας. Στο όρος της Γαλιλαίας δεν πήγε γιατί εκεί θα πήγαινε μετά την Ανάσταση του. Τέλος στο όρος των Ελαιών δεν πήγε γιατί από εκεί θα ανέβαινε στους Ουρανούς. Στο όρος Θαβώρ μεταμορφώθηκε καθώς το προείπε στους Ψαλμούς ο Δαυίδ 412. Στην Μεταμόρφωση του Χριστού βρέθηκαν οι Προφήτες Μωϋσής και Ηλίας, για να εξαλείψει τις κατηγορίες των Ιουδαίων ότι ήταν αμαρτωλός και παραβάτης του Νόμου εξαιτίας των επαφών που είχε με αμαρτωλούς κι εθνικούς και λόγω των κατηγοριών που αντιμετώπιζε, επειδή έκανε θαύματα την ημέρα του Σαββάτου. Έτσι έφερε τους δυο Προφήτες, να τον προσκυνήσουν για να δουν ότι δεν είναι παράνομος αφού ο Μωϋσής ήταν ο νομοθέτης των Εβραίων και ο Ηλίας αυτός που κόπιασε για την τήρηση του Νόμου. Ακόμη επειδή πολλοί άνθρωποι πίστευαν ότι είναι ο Ηλίας ή ο Μωϋσής για αυτό τους έφερε για να καταλάβουν ότι αυτός είναι ο Θεός 413. Στο ερώτημα γιατί έφερε τους συγκεκριμένους Προφήτες κι όχι άλλους, απαντάει επειδή τους το έταξε όταν του ζήτησαν να τον δουν. Επειδή υπέμειναν πολλά για την αγάπη του Θεού, ήθελε να δείξει στους μαθητές τι τιμή και δόξα θα έχουν κι αυτοί αν αποφασίσουν να τον ακολουθήσουν. Επίσης ο Χριστός τους δίδασκε για την ακτημοσύνη για αυτό έφερε τον Μωϋσή και τον Ηλία επειδή δεν είχαν περιουσία κι όμως τιμήθηκαν. Οι Απόστολοι γνώρισαν τους Προφήτες Μωϋσή και Ηλία από τα λόγια τους προς τον Χριστό. Ο μεν Μωϋσής δόξαζε και ευχαριστούσε τον Χριστό για τις πλάκες που του έδωσε, για την έξοδο από την Αίγυπτο καθώς και για την βοήθεια του κατά την διάρκεια της περιπλάνησης στην έρημο και για άλλα πολλά. Ο δε Ηλίας δόξαζε και ευχαριστούσε τον 412 Ψλμ. 89, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΑ, σσ

221 Χριστό για τον έλεγχο που είχε στον Αχαάβ, γιατί εισάκουσε την προσευχή του και δεν έβρεξε για τρία χρόνια και έξι μήνες και για πολλά άλλα. Ο λόγος που ο Ηλίας ήρθε από τους ουρανούς, ο Μωϋσής από τον άδη και οι Απόστολοι από την γη είναι για να δείξει ο Χριστός ότι είναι Βασιλιάς του ουρανού, του άδη και της γης καθώς το λέει και ο Απόστολος Παύλος, «Ἵνα ἐν τῷ ὀνόματι Ιησοῦ πᾶν γόνυ κάμψῃ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων» 414. Στο ερώτημα γιατί ήταν ένας από τους ουρανούς, ένας από τον άδη και τρεις από την γη, η απάντηση του Δαμασκηνού είναι διότι τα επίγεια σώματα έχουν τρεις διαστάσεις, μήκος, πλάτος και βάθος. Ενώ τα ουράνια και τα καταχθόνια δεν έχουν τρεις διαστάσεις και για αυτό ονομάζονται απλά και μονοειδή. Το τελευταίο ζήτημα που αφορά στον λόγο που δεν γράφει κανείς ότι φάνηκε το Άγιο Πνεύμα στην Μεταμόρφωση, ο Δαμασκηνός απαντά μέσα από τους λόγους του Αγίου Ανδρέα Κρήτης 415 ο οποίος αναφέρει ότι «Εκείνη η νεφέλη η φωτεινή, οπού εφάνη, από την οποία νεφέλη βγήκε η φωνή και μαρτύρησε μεταμορφούμενο τον Χριστό, ήταν η περιστέρα οπού εφάνη στην βάπτιση και απόμεινε στον Χριστό, οπού βαπτίζονταν» Περί Ψυχής Ο Θεός, χώρισε τα δημιουργήματα του σε τρεις τάξεις, στα νοητά, στα αισθητά και στα μεικτά. Νοητά ονομάζονται τα κτίσματα, τα οποία δεν μπορεί ο άνθρωπος να καταλάβει με τις αισθήσεις του, παρά μόνο μπορεί να τα εξετάσει με τον νου. Αισθητά λέγονται τα κτίσματα που 414 Φλ. 2, ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΡΗΤΗΣ, Εις την Μεταμόρφωσην του Κυρίου υμών Ιησού Χριστού, Λόγος Έβδομος, PG 95, , D 416 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΑ, σσ

222 δύναται ο άνθρωπος να τα αντιληφθεί με όλες τις αισθήσεις του. Μεικτό κτίσμα του Θεού και τιμιότερο από τα υπόλοιπα, είναι ο άνθρωπος, ο οποίος είναι αισθητός ως προς το σώμα και νοητός ως προς την ψυχή, η οποία αποτελεί εμφύσημα του Θεού και είναι άυλη κι αόρατη 417. Η ψυχή του ανθρώπου χωρίζεται σε τρία μέρη, το λογικό, το θυμικό και το επιθυμητικό τα οποία τον κάνουν να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα κτίσματα του Θεού. Το λογικό, διαχωρίζει τον άνθρωπο από τα άλογα ζώα, διότι μόνο αυτός κατέχει τον λόγο, ο οποίος αποτελείται από δυο μέρη, τον προφορικό και τον ενδιάθετο. Ο προφορικός λόγος είναι αυτός που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να επικοινωνήσουν και να συνομιλήσουν με άλλους ανθρώπους, ενώ ο ενδιάθετος είναι ο συλλογισμός που κάνουν οι άνθρωποι μέσα στον νου τους και κανένας δεν έχει την δυνατότητα να τους ακούσει. Ο ενδιάθετος λόγος είναι χρησιμότερος και τιμιότερος από τον προφορικό διότι πολλές φορές τυχαίνει ο άνθρωπος να χάνει τα λόγια του, ενώ ο συλλογισμός δεν σταματάει πότε να ενεργεί και δεν είναι δυνατόν να τον χάσει σε όλη του την ζωή. Το δεύτερο μέρος της ψυχής, το θυμικό, αποτελεί την ανάγκη που έχει ο κάθε άνθρωπος να νιώθει το αίσθημα του θυμού. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος αναφέρει πως τον θυμό πρέπει οι άνθρωποι να τον χρησιμοποιούν στο φίδι δηλαδή τον διάβολο, γιατί αυτός είναι η αιτία που εκδιώχθηκαν από τον Παράδεισο 418 κι όχι στους συνανθρώπους τους που είναι πλάσματα του Θεού. Το τρίτο και τελευταίο μέρος της ψυχής, το επιθυμητικό, αποτελεί την ανάγκη του ανθρώπου να επιθυμεί το καλό ή το κακό, το επίγειο ή το ουράνιο. Είναι συνετό, να κυριαρχεί η επιθυμία 417 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Γ, σσ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ, Εις την Καινήν Κυριακήν, 7, PG36, 613, C

223 των άφθαρτων και ουράνιων πραγμάτων κι όχι των πρόσκαιρων και φθαρτών 419. Εκτός από τις πέντε αισθήσεις που έχει ο άνθρωπος για να κατανοεί και να αντιλαμβάνεται τα αισθητά κτίσματα, ο Θεός του χάρισε και τις πέντε αισθήσεις τις ψυχής. Αυτές είναι, ο νους, η διάνοια, η δόξα, η φαντασία και η αίσθηση. Η αίσθηση της ψυχής, είναι αυτή που δέχεται τις σωματικές αισθήσεις. Η φαντασία, η οποία λειτουργεί με τον ενδιάθετο λόγο, είναι αυτή που δίνει την δυνατότητα στον άνθρωπο όταν δει κάτι, μια ή περισσότερες φορές, να το θυμάται και να το φαντάζεται. Η τρίτη αίσθηση της ψυχής, η δόξα, είναι διπλή και είναι είτε με απόδοση, είτε χωρίς απόδοση. Με απόδοση είναι η δόξα σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος γνωρίζει ότι η ψυχή είναι αθάνατη και για ποιο λόγο είναι έτσι, ενώ χωρίς απόδοση είναι η δόξα κατά την οποία ο άνθρωπος ξέρει για την αθανασία της ψυχής, αλλά του είναι άγνωστος ο λόγος ύπαρξης της. Έπειτα ακολουθεί η διάνοια, με την οποία ο άνθρωπος όταν ακούσει κάτι αμφίβολο, κάθεται και το επεξεργάζεται με τον νου του. Τέλος, ο νους αποτελεί το πιο σημαντικό μέρος της ψυχής, διότι με αυτόν μπορεί ο άνθρωπος να καταλάβει έννοιες ομολογούμενες, όπως ότι ο Θεός είναι δίκαιος κι αληθινός, ότι ο ήλιος λάμπει, ότι οι άνθρωποι πεθαίνουν κι άλλα τέτοιου είδους παραπλήσια νοήματα 420. Η ψυχή σε αντίθεση με το κορμί, αγαπά κι επιζητά τα θεία και ουράνια καθώς προσπαθεί να πράττει τα καλά έργα σύμφωνα με το θέλημα του Θεού. Αν ο άνθρωπος υπομείνει τους πειρασμούς και περιφρονήσει τις κακές συνήθειες του κορμιού, τότε η ψυχή του θα σωθεί και θα είναι άξια να εισέλθει στην βασιλεία των ουρανών Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Ε, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Η, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΣΤ, σ

224 7. Περί νηστείας Η νηστεία αποτελεί μεγάλο όφελος για τους Χριστιανούς. Με την νηστεία κατέστη νομοθέτης των Εβραίων ο Μωϋσής, με την νηστεία έσβησαν οι τρεις Παίδες την φωτιά στην κάμινο, ο Προφήτης Δανιήλ ηρέμησε τα λιοντάρια, ο Ησαΐας συγκράτησε τα σύννεφα και δεν έβρεξε για τρία χρόνια κι έξι μήνες και οι περισσότεροι Άγιοι με την νηστεία δοξάστηκαν και αξιώθηκαν την Βασιλεία των ουρανών 422. Για αυτό, αν οι Χριστιανοί αγαπούν τον Θεό και την Βασιλεία των ουρανών, τότε η νηστεία θα τους φαίνεται εύκολη 423 καθώς θεμελιώνοντας οι Πατέρες την Αγία Τεσσαρακοστή, δίνουν την ευκαιρία στον Χριστιανό, επειδή όλο το έτος αμαρτάνει, με την νηστεία να αποκαθίστανται οι σχέσεις του με τον Θεό 424. Τρία είναι τα εμπόδια που εμφανίζονται στην νηστεία κι αυτά είναι η αγάπη του κορμιού, η ανθρωπαρέσκεια και η έχθρα. Όποιος θελήσει να εκπληρώσει τις επιθυμίες του κορμιού, τότε δεν Θα μπορέσει να πετύχει την νηστεία. Το κορμί σε αντίθεση με την ψυχή, αγαπάει τα πρόσκαιρα, δηλαδή την πολυφαγία, την πολυποσία, τα φθαρτά αγαθά κι επιζητά ότι είναι ενάντιο στην νηστεία. Ακόμη όποιος νηστεύει επειδή αρέσκεται στους επαίνους των άλλων ανθρώπων, τότε δεν θα πάρει καμία ωφέλεια από την νηστεία του. Γιατί όπως λέει ο Απόστολος Παύλος, «Εἰ γὰρ ἔτι ἀνθρώποις ἤρεσκον, Χριστοῦ δοῦλος οὐκ ἂν ἤμην» 425. Ο ίδιος ο Χριστός διδάσκει πως, «Οταν δὲ νηστεύητε, μὴ γίνεσθε ὥσπερ οἱ 422 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Ε, σ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΔ, σ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΣΤ, σ Γαλ. 1,

225 ὑποκριταὶ σκυθρωποί ἀφανίζουσι γὰρ τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὅπως φανῶσι τοῖς ἀνθρώποις νηστεύοντες ἀμὴν λέγω ὑμῖνὅτι ἀπέχουσι τὸν μισθὸν αὐτῶν» 426. Το τελευταίο εμπόδιο της νηστείας είναι η έχθρα που έχουν οι άνθρωποι μεταξύ τους. Αν κυριαρχεί αυτό το συναίσθημα κατά την περίοδο της νηστείας κάποιου Χριστιανού, τότε ο Θεός δεν την κάνει δεκτή καθώς ορίζει πως 427, «Εὰν γὰρ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καὶ ὑμῖν ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος ἐὰν δὲ μὴ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, οὐδὲ ὁ πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα ὑμῶν» 428. Για αυτό αν δεν διορθώσουν οι Χριστιανοί τον εαυτό τους κι αν δεν έχουν αγάπη μέσα τους, δεν θα έχουν την χαρά να ανταμειφθούν από τον Θεό κι ακόμη, χωρίς καλά έργα δεν θα καταφέρουν να σωθούν από την αιώνια κόλαση 429. Οφείλουν οι Χριστιανοί να δεχτούν με χαρά την νηστεία, να αγωνιστούν για να την αποκτήσουν, ώστε να τους βοηθήσει ο Χριστός καθ όλη την διάρκεια της, να παραμείνουν υγιείς και αλώβητοι από τους ψυχικούς και σωματικούς εχθρούς 430. Τέλος, για να είναι η νηστεία ευπρόσδεκτη από τον Θεό, πρέπει οι πιστοί να ετοιμάσουν τον εαυτό τους και να καθαρίσουν τους εαυτούς από τις αμαρτίες κι αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την εξομολόγηση Περί εξομολογήσεως Η εξομολόγηση με καθαρή καρδιά, καθαρίζει την ψυχή του ανθρώπου κι αποτελεί την δεύτερη βάφτιση. Οι αμαρτίες μολύνουν το 426 Μτθ. 6, Μτθ. 6, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΣΤ, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΣΤ, σ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΣΤ, σ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Ζ, σ

226 άγιο Βάπτισμα, για αυτό πρέπει να εξομολογούνται οι Χριστιανοί και να μετανοούν, για να ελευθερωθούν από αυτές. Τόση δύναμη έχει η εξομολόγηση, που αν ο διάβολος μετάνιωνε για τα σφάλμα του, ο Θεός πάλι θα τον έκανε Άγγελο. Ακόμη, κανείς δεν πρέπει να εφησυχάζετε διαπράττοντας κάποιο αμάρτημα με την αιτιολογία ότι θα μετανοήσει την επόμενη μέρα, διότι δεν ξέρει πότε θα έρθει ο θάνατος. Ο θάνατος έρχεται σαν τον κλέφτη κι όπως ο νοικοκύρης δεν γνωρίζει την ώρα που θα μπει ο κλέφτης στο σπίτι του, έτσι κι άνθρωπος δεν ξέρει την ώρα του θανάτου του. Για την εξομολόγηση μιλάει ο Απόστολος Ιάκωβος και λέει, «Ἐξομολογεῖσθε ἀλλήλοις τὰ παραπτώματα, καὶ εὔχεσθε ὑπὲρ ἀλλήλων, ὅπως ἰαθῆτε πολὺ ἰσχύει δέησις δικαίου ἐνεργουμένη» 432. Είναι ορθό να μην ομολογούν οι άνθρωποι τις αμαρτίες τους στον έναν και στον άλλον, αλλά να αναζητούν κάποιον που να διακατέχεται από το αίσθημα της δικαιοσύνης, ο οποίος κάνοντας δέηση προς τον Θεό, να εισακούγεται η παράκληση του και να συγχωρούνται οι αμαρτίες. Είναι καλύτερο να προσέλθει ο αμαρτωλός χωρίς ντροπή στην Εκκλησία και να εξομολογηθεί τα αμαρτήματα του στον Πνευματικό, παρά να τα φανερώσει μπροστά σε Αγγέλους και ανθρώπους κατά την Δευτέρα Παρουσία. Για αυτό, δεν πρέπει ο πιστός να αμελεί και να ντρέπεται να φανερώσει όλες του τις αμαρτίες στον Πνευματικό του, διότι κι αυτός άνθρωπος σαν κι αυτόν είναι με αμαρτίες κι αν κρύψει έστω κι ένα μικρό πταίσμα τότε δεν θα μπορέσει να γιατρευτεί εξ ολοκλήρου. Πολλοί Πατέρες της Εκκλησίας, όπως ο Απόστολος Πέτρος που αρνήθηκε τρεις φορές τον Χριστό, ο Απόστολος Παύλος ο οποίος ήταν διώκτης των Χριστιανών, ο Απόστολος Ματθαίος που ήταν τελώνης και πολλοί άλλοι, μετανόησαν αληθινά κι ο Θεός τους συγχώρεσε. Αυτοί οι Πατέρες αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση για τους Χριστιανούς, διότι 432 Ιάκ. 5,

227 βλέποντας την ευσπλαχνία του Θεού, κατανοούν πως αν μετανοήσουν κι αυτοί αληθινά, θα σωθούν. Έτσι, χωρίς ντροπή και με καθαρή καρδιά πραγματοποιείται η εξομολόγηση και σε περίπτωση που δοθεί κάποιος κανόνας από τον Πνευματικό, πρέπον είναι, ο Χριστιανός ευχαριστώντας τον Θεό, να τον σπουδάσει, για να τύχει την Βασιλεία των ουρανών Περί Μετανοίας Ο Δαμασκηνός προτρέπει τους πιστούς να μην απελπίζονται κι όσες αμαρτίες έχουν κάνει, τους συμβουλεύει να τις εξομολογηθούν και να τις μετανοήσουν. Να μην σκεφτεί κανείς ότι είναι γέρος και αδύναμος κι ότι πλέον δεν μπορεί να τηρήσει τις εντολές του Χριστού γιατί όταν το κορμί αδυνατίσει, τότε η ψυχή δυναμώνει. Αν επιθυμήσει η ψυχή του γηραιού να κλάψει αληθινά, τότε τα δάκρυα του μπορούν να τον σώσουν. Αν έχει σφάλλει, πλέον να μην αμαρτάνει, αλλά να παρακαλέσει τον Θεό για τα προηγούμενα λάθη του. Έπειτα δίνει παραδείγματα μετάνοιας, όπως ο βασιλιάς Εζεκίας που από τα δάκρυα του έζησε άλλα δεκαπέντε χρόνια. Ο βασιλιάς Δαυίδ μετάνιωσε για το αμάρτημα της μοιχείας και του φόνου κι έγινε Προφήτης. Ο βασιλιάς Μανασσής ο οποίος προσκυνούσε τα είδωλα και για χάρη τους έσφαξε ακόμη και τα παιδιά του, μετανόησε για τις αμαρτίες του και ο Θεός τον συγχώρησε 434. Επίσης τους διδάσκει, πως κανείς δεν γνωρίζει την ημέρα του θανάτου του για αυτό δεν πρέπει να αμελεί την σωτηρία της ψυχής του. Όπως ένα παραμελημένο χωράφι γεμίζει με αγκάθια, έτσι και ο άνθρωπος αν αμελήσει το συμφέρον της ψυχής του, χάνεται από τους κακούς λογισμούς. Για αυτό δεν είναι ορθό να λένε οι Χριστιανοί ότι όσο 433 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΑ, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΒ, σσ

228 είναι νέοι μπορούν να αμαρτάνουν κι όταν γεράσουν θα έχουν την δυνατότητα να μετανοήσουν, διότι αν δεν θέλουν να δουλέψουν τον κανόνα του Πνευματικού τους τώρα που είναι νέοι, πώς θα μπορέσουν να το κατορθώσουν όταν πλέον γεράσουν και χάσει το κορμί τους τις δυνάμεις του. Έτσι, τους προτρέπει την ίδια μέρα που θα διαπράξουν κάποια αμαρτία, την ίδια μέρα να μετανοήσουν για αυτήν και να την εξομολογηθούν. Τους επισημαίνει πως αυτή η ζωή είναι πρόσκαιρη και πρέπει να διορθώνουν τα αμαρτήματα τους για να μπορέσουν να σωθούν 435. Ο Θεός ο εύσπλαχνος, δέχεται πίσω τους μετανοούντες, αρκεί να μετανοήσουν αληθινά και να κλάψουν για τα αμαρτήματα τους. Για να κατορθωθεί όμως αυτό χρειάζεται από τους Χριστιανούς συνεχής αγώνας και προσπάθεια, γιατί μόνο τότε θα τους ελεήσει και θα τους λυπηθεί ο ένας και μοναδικός Θεός Περί Ταπείνωσης Την ταπείνωση την δίδαξε πρώτος ο Χριστός, όταν από Θεός έγινε άνθρωπος, υπομένοντας την σταύρωση και τον θάνατο. Ακόμη, πριν την σταύρωση του φόρεσε ποδιά κι έπλυνε τα πόδια των μαθητών του, θέλοντας να δώσει το παράδειγμα ότι όπως αυτός που είναι ο δάσκαλος τους, τους έπλυνε τα πόδια τους, το ίδιο πρέπει να κάνουν κι αυτοί. Ο Χριστός διδάσκει ότι «Εἴ τις θέλει πρῶτος εἶναι, ἔσται πάντων ἔσχατος καὶ πάντων διάκονος» 437. Για την περηφάνια ο Απόστολος Παύλος ορίζει ότι «Οὐκ εἰς τὰ ἄμετρα καυχώμενοι ἐν ἀλλοτρίοις κόποις, ἐλπίδα δὲ ἔχοντες, αὐξανομένης τῆς πίστεως ὑμῶν, ἐν ὑμῖν μεγαλυνθῆναι κατὰ τὸν κανόνα 435 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΖ, σ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Δ, σ Μρκ. 9,

229 ἡμῶν εἰς περισσείαν» 438. Ο Απόστολος Ιάκωβος διδάσκει ότι 439 «Καυχάσθω δὲ ὁ ἀδελφὸς ὁ ταπεινὸς ἐν τῷ ὕψει αὐτοῦ, ὁ δὲ πλούσιος ἐν τῇ ταπεινώσει αὐτοῦ, ὅτι ὡς ἄνθος χόρτου παρελεύσεται. Ἀνέτειλε γὰρ ὁ ἥλιος σὺν τῷ καύσωνι καὶ ἐξήρανε τὸν χόρτον, καὶ τὸ ἄνθος αὐτοῦ ἐξέπεσε, καὶ ἡ εὐπρέπεια τοῦ προσώπου αὐτοῦ ἀπώλετο. οὕτω καὶ ὁ πλούσιος ἐν ταῖς πορείαις αὐτοῦ μαρανθήσεται» 440. Η υπερηφάνεια θεωρείται ψυχική ασθένεια και θεραπεύεται με την ταπείνωση 441. Για αυτό οι Χριστιανοί οφείλουν με ταπείνωση και καθαρή καρδιά να κάνουν ελεημοσύνη κι όχι με υπερηφάνεια νομίζοντας ότι έπραξαν κάτι μεγάλο. Δεν πρέπει να ζητούν την φήμη και να αναμένουν τον έπαινο των άλλων ανθρώπων διότι τότε δεν θα τους δώσει χάρη ο Θεός. Όποιος επιθυμεί να λάβει από τον Θεό τον ουράνιο μισθό, δεν πρέπει να φανερώνεται αλλά να κρύβεται για να μην φανεί η αρετή του. Ο Θεός που γνωρίζει τι έχει ο καθένας μέσα στην καρδιά του, θα του αποδώσει τον μισθό που του αξίζει και δεν είναι άλλος από την είσοδο στην Βασιλεία των ουρανών Περί Ελεημοσύνης Ο Δαμασκηνός θεωρεί καλότυχους όσους κάνουν ελεημοσύνη στους φτωχούς, στα σχολεία, στους σκλάβους και στις Εκκλησίες γιατί εκείνους θα τους ελεήσει ο Θεός και θα τους δώσει την Βασιλεία των ουρανών. Έπειτα εγκωμιάζει την ελεημοσύνη μέσα από τα λόγια του Σολομώντα. «Ὁ ἐλεῶν πτωχόν, δανείζει Θεῷ» 443. Ο ίδιος ο Χριστός λέει 438 Κορ.Β 10,5 439 Ιάκ. 1, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΑ,σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Λ, σ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Λ, σ Πρμ. 19,

230 ότι, «μακάριοι οἱ ἐλεήμονες, ὅτι αὐτοὶ ἐλεηθήσονται» 444. Διδάσκει ότι την ελεημοσύνη δεν πρέπει να την κάνουν φανερά αλλά κρυφά για να μην τους επαινέσουν οι άνθρωποι. Άλλα και πάλι εάν δεν μπορούν να το κάνουν κρυφά ας το πράξουν με καθαρή καρδιά και ταπεινότητα 445. Η δύναμη της ελεημοσύνης μπορεί να ελευθερώσει την ψυχή του ανθρώπου από τον θάνατο, αλλά και από την κόλαση. Ο Θεός αγαπάει τους ελεήμονες, δέχεται τους φιλόξενους και ελεεί τους φιλόπτωχους. Γι αυτό ο Δαμασκηνός ενθαρρύνει τους πιστούς μαζί με την νηστεία να είναι και ελεήμονες. Δηλαδή να δώσουν φαγητό στους πεινασμένους και να μην πετάξουν ότι περισσεύει, να δώσουν νερό στους διψασμένους, να ντύσουν τους γυμνούς χαρίζοντας κάποια από τα ρούχα τους και γενικά να βοηθήσουν όσους έχουν ανάγκη, γιατί το καλό που θα κάνουν, θα το κάνουν στον Χριστό και θα είναι άξιοι να εισέλθουν στην αιώνια βασιλεία Περί Πειρασμού Οι Άγιοι Μάρτυρες υπέστησαν πολλούς πειρασμούς και θλίψεις για να είναι αρεστοί στον Χριστό, οι οποίοι μέχρι και την ζωή τους έδωσαν για να μην αρνηθούν το όνομα του. Η ζωή τους έρχεται σε αντίθεση με των Χριστιανών, οι οποίοι χωρίς να υποστούν καμία θλίψη και κανέναν πειρασμό μπορούν να αρνηθούν εύκολα το όνομα του Χριστού 447. Τα κακά και οι πειρασμοί που συμβαίνουν στους ανθρώπους, από τρεις αιτίες γίνονται. Πρώτον ο Θεός θέλοντας να δοκιμάσει τον άνθρωπο του στέλνει πειρασμούς για να δει αν τον αγαπά και στις δύσκολες στιγμές. Παράδειγμα αφοσίωσης προς τον Θεό αποτελεί ο Ιώβ, ο οποίος 444 Μτθ. 5,7 445 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΓ, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΚΔ, σσ Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΘ, σ

231 παρά τις δοκιμασίες που υπέστηκε, άντεξε και δεν έχασε την πίστη του στον Θεό. Δεύτερον κατά παραχώρηση του Θεού έρχονται οι πειρασμοί στον άνθρωπο, δηλαδή θέλοντας ο Θεός να τον διορθώσει από τις αμαρτίες του, τον αφήνει και δοκιμάζεται, όπως για παράδειγμα τους Εβραίους τους οποίους άφησε και σκλαβώθηκαν στην Αίγυπτο. Τρίτον οι πειρασμοί έρχονται στον άνθρωπο εξαιτίας της εγκατάλειψης του από τον Θεό, όπως συνέβη στον Ιούδα που εξαιτίας των παράνομων πράξεων του και της ασέβειας του, εγκαταλείφθηκε από τον Θεό και κατέληξε να του συμβούν τόσα άσχημα πράγματα Περί του αριθμού εφτά Ο Δαμασκηνός Στουδίτης παρουσιάζει την σπουδαιότητα και την τιμιότητα του αριθμού εφτά με διάφορα παραδείγματα μέσα από την Αγία Γραφή. Τα τάγματα της Εκκλησίας είναι εφτά και αποτελούνται από τους Αποστόλους, τους Προφήτες, τους Διδασκάλους, τις δυνάμεις, τα χαρίσματα των θεραπειών, τις αντιλήψεις και τις κυβερνήσεις και τα γένη των γλωσσών. Την έβδομη μέρα της δημιουργίας ξεκουράστηκε ο Θεός, η στείρα Άννα έκανε εφτά παιδιά, με εφτά σάλπιγγες έπεσαν τα τείχη της Ιεριχώ, η σκηνή του μαρτυρίου αποτελούνταν από εφτά φυτίλια, ο λεπρός σε εφτά ημέρες καθαρίζονταν και τα εγκαίνια των Εκκλησιών σε εφτά ημέρες γίνονται. Ακόμη ο Χριστός με πέντε ψωμιά και δύο ψάρια χόρτασε πέντε χιλιάδες κόσμο ενώ άλλη φορά χόρτασε με εφτά ψωμιά τέσσερεις χιλιάδες. Ο Κάϊν διέπραξε εφτά σφάλματα. Πρώτον όργισε τον Θεό, δεύτερον στεναχώρησε τον πατέρα του, τρίτον ατέκνωσε την μητέρα του, τέταρτον φόνευσε, πέμπτον μόλυνε την γη, έκτον όταν τον ρώτησε ο Θεός για τον αδερφό του είπε ψέματα ότι δεν γνώριζε που βρισκόταν κι 448 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Ζ, σσ

232 έβδομον αρνήθηκε τον Θεό. Ομοίως κι ο Θεός του έστειλε εφτά κατάρες. Πρώτον να στενάζει, δεύτερον να τρέμει, τρίτον να εργάζεται την γη, τέταρτον να μην τολμάει κανένας να τον σκοτώσει, πέμπτον να είναι μισητός, έκτον να είναι αποδιωγμένος από το πρόσωπο του Θεού κι έβδομον να κρύβεται από τους ανθρώπους Σύμφωνα με τον Προφήτη Ησαΐα εφτά είναι τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος κι αυτά είναι η σοφία, η σύνεση, η γνώση, η ευσέβεια, η ισχύς, η βουλή κι ο φόβος 449. Επίσης ο Απόστολος Παύλος ορίζει πως «ὁ δὲ καρπὸς τοῦ Πνεύματός ἐστιν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πρᾳότης, ἐγκράτεια» 450. Ο Χριστός ορίζει να συγχωρούμε τον πλησίον «οὐ λέγω σοι ἕως ἑπτάκις, ἀλλ ἕως ἑβδομηκοντάκις ἑπτά» 451 Σύμφωνα με τον Δαμασκηνό υπάρχουν κι άλλα πολλά παραδείγματα που αποδεικνύουν την τιμιότητα του αριθμού εφτά Περί της γνώσεως του καλού Τρείς είναι οι καταστάσεις στις οποίες ανήκουν οι άνθρωποι ως προς την γνώση του καλού. Στην πρώτη κατάσταση ανήκουν οι άνθρωποι οι οποίοι χωρίς να έχουν διδαχτεί ούτε από τον Θεό αλλά ούτε και από κανέναν άλλον γνωρίζουν πιο είναι το καλό και το πράττουν. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκει ο Αβραάμ ο οποίος αν και άνηκε σε γένος ειδωλολατρικό κατάλαβε ότι τα αστέρια, το φεγγάρι και τον ήλιο τα έπλασε κάποιος που σίγουρα θα είναι πιο λαμπρός από αυτά και οι άνθρωποι δεν έχουν την δύναμη να τον δουν. Χωρίς να τον διδάξει κανείς, μόνος του γνώρισε το καλό και είχε μέσα του την ελεημοσύνη και την 449 Ησ.11,2 450 Γαλ. 5, Μτθ. 18, Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος Ι, σσ

233 φιλοξενία. Στην δεύτερη κατάσταση ανήκουν οι άνθρωποι που έχουν ανάγκη από κάποιον δάσκαλο για να τους μάθει πιο είναι το καλό κι έπειτα με μεγάλη χαρά το πράττουν. Σαν παράδειγμα ο Δαμασκηνός δίνει τους Αποστόλους οι οποίοι αν και αγράμματοι, ακούγοντας τις διδαχές του Χριστού και καθοδηγούμενοι από αυτόν αμέσως κατανόησαν το καλό και το έκαναν. Στην τρίτη κατάσταση ανήκουν οι άνθρωποι που ούτε μπορούν να κατανοήσουν μόνοι τους το καλό αλλά ούτε καταδέχονται να το μάθουν από κάποιον άλλον, διότι ο διάβολος κατοικεί στην καρδιά τους και δεν τους αφήνει να δουν καθαρά. Τέτοιος άνθρωπος ήταν ο Ιούδας ο οποίος αν και διδάχτηκε τα λόγια του Χριστού όπως και οι υπόλοιποι μαθητές, ήταν κακοπροαίρετος και δεν θέλησε μάθει πιο είναι το αγαθό Ο Δαμασκηνός Στουδίτης ως ερμηνευτής των Γραφών Ο Δαμασκηνός Στουδίτης είναι καλός γνώστης της Αγίας Γραφής και μέσα από τους λόγους του επιθυμεί να μεταγγίσει τις γνώσεις του στον υπόδουλο ελληνισμό. Έτσι, αρχικά παρουσιάζει τα χωρία είτε της Παλαιάς είτε της Καινής Διαθήκης αυτούσια και αμετάφραστα κι έπειτα τα μεταφράζει κι όπου θεωρεί απαραίτητο τα ερμηνεύει σύμφωνα με τις θρησκευτικές και κοινωνικές ανάγκες της εποχής του. Το μεταφραστικό κι ερμηνευτικό έργο του διακατέχεται από δυναμικό χαρακτήρα κι έχει ως σκοπό να βοηθήσει τους ανθρώπους στην γνώση της Αγίας Γραφής καθώς και στην βαθύτερη κατανόηση του λυτρωτικού της μηνύματος. Οι περικοπές της Παλαιάς Διαθήκης είναι ειλημμένες από όλη την Πεντάτευχο, καθώς κι από τα υπόλοιπα βιβλία, δηλαδή τα Προφητικά, Ιστορικά και Ποιητικά. Πιο συγκεκριμένα από τα Προφητικά βιβλία παραθέτει τους λόγους του Ησαΐα, του Αβακούμ, του Ιεζεκιήλ, του 453 Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., Λόγος ΙΒ, σσ

234 Δανιήλ, του Ωσηέ, του Αμώς και του Μαλαχία. Από τα Ιστορικά είναι παρμένα χωρία που περιέχονται στα βιβλία του Ιησού του Ναυή, των Κριτών, των Παραλειπομένων Α, των Βασιλείων Γ, Βασιλείων Δ και τέλος του Έσδρα. Από τα Ποιητικά χρησιμοποίει στίχους από τους Ψαλμούς, το Άσμα Ασμάτων και τις Παροιμίες. Οι Απόστολοι εμπιστεύθηκαν την διδασκαλία του Χριστού στους ποιμένες της Εκκλησίας, οι οποίοι ως γνήσιοι διάδοχοι τους την φυλάσσουν και την μεταδίδουν με ασφάλεια και καθαρότητα στις επόμενες γενιές. Ένας τέτοιος ποιμένας είναι κι ο Δαμασκηνός Στουδίτης ο οποίος με σύνεση και σεβασμό μεταφράζει κι ερμηνεύει σημαντικά χωρία της Καινής Διαθήκης. Παραθέτει αποσπάσματα από όλα τα Ευαγγέλια, δηλαδή του Ματθαίου, του Μάρκου, του Λουκά και του Ιωάννη, ακόμη παραβάλλει αποσπάσματα από το βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων του οποίου συγγραφέας είναι ο Ευαγγελιστής Λουκάς καθώς επίσης αναφέρεται και στην Αποκάλυψη του Ιωάννη. Δεν θα ήταν δυνατόν να λείπουν από τους λόγους του Δαμασκηνού οι αναφορές στις επιστολές του Αποστόλου Παύλου και πιο συγκεκριμένα παρουσιάζει αποσπάσματα από την προς Ρωμαίους επιστολή, προς Κορινθίους Α, προς Κορινθίους Β και προς Γαλάτας. Τέλος, παρουσιάζει χωρία κι από τις Καθολικές επιστολές του Ιακώβου και του Ιούδα. Γίνεται αμέσως αντιληπτό, πως ο Δαμασκηνός μέσα στους λόγους του παρουσιάζει ένα μεγάλο μέρος της Αγίας Γραφής και η ερμηνεία της δεν είναι παρά τα κηρύγματα του που απευθύνονται στο ποίμνιο του. Η Αγία Γραφή αποτελεί μέρος της Χριστιανικής παραδόσεως και γενικά της ζωής της Εκκλησίας για αυτόν τον λόγο την πραγματεύεται και επιθυμεί να την καταστήσει οδηγό της ζωής των πιστών

235 16. Η χρήση των Αγίων Πατέρων από τον Δαμασκηνό Στουδίτη Οι Άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας εξαιτίας της ορθής πίστης τους και της εν Χριστώ ζωής τους έχουν καταλάβει ξεχωριστή θέση όχι μόνο στην Ορθόδοξη Εκκλησία αλλά και στην καρδιά του κάθε Χριστιανού. Ο κάθε πιστός όποτε έχει μια απορία ή αμφιβολία για οποιοδήποτε ζήτημα έχει την δυνατότητα να καταφύγει σε αυτούς διότι με τις ασκήσεις τους τις νηστείες, τις προσευχές τους και την Ορθόδοξη διδασκαλία τους έχουν καταστεί αξιόπιστοι κι ανεκτίμητος θησαυρός για την Εκκλησία. Οι διδασκαλίες τους έχουν ως σκοπό την σωτηρία των ανθρώπων, καθώς επιθυμούν να τους προφυλάξουν από τις αιρετικές διδασκαλίες και να τους μεταδώσουν την αλήθεια του Ευαγγελίου. Ο Δαμασκηνός Στουδίτης κάνει χρήση των Πατέρων προκειμένου να κατοχυρώσει τις θέσεις του και να αποδείξει την αλήθεια των λόγων του. Για αυτό, μέσα στους λόγους τους εμπεριέχει διδαχές των μεγάλων Πατέρων, τόσο για να τους εμπλουτίσει, όσο και για να βοηθήσει τους πιστούς να κατανοήσουν καλύτερα κάποιες θεολογικές θέσεις. Οι διδασκαλίες των Πατέρων δεν λείπουν από τις ομιλίες του Δαμασκηνού επειδή έχει αποδειχτεί ότι είναι διαχρονικές και αποτελούν αξιόπιστο οδηγό για την ζωή του κάθε Χριστιανού. Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε πως κάνει χρήση των Πατέρων, με ιδιαίτερη προτίμηση στις διδασκαλίες του Γρηγορίου Θεολόγου, αφού κατά την διάρκεια των λόγων του δεν είναι λίγες οι φορές που τον επικαλείται. Ακόμη κάνει αναφορές στον Ιωάννη Δαμασκηνό, στον Μέγα Βασίλειο και στον Ιωάννη τον Χρυσόστομο

236 KΕΦΑΛΑΙΟ Ε ΕΤΕΡΟΙ ΛΟΓΟΙ α. Περί του Ιωαννίκιου Καρτάνου Οι εφτά λόγοι που υπάρχουν στο τέλος του «Θησαυρού», δεν έχουν εκφωνηθεί από τον Δαμασκηνό Στουδίτη, αλλά ανήκουν στο βιβλίο «Άνθος της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης» του Ιωαννίκιου Καρτάνου. Ο Ιωαννίκιος Καρτάνος ήταν Κερκυραίος κληρικός, ο οποίος γεννήθηκε κατά τα τέλη του δεκάτου πέμπτου αιώνα με αρχές του δεκάτου έκτου. Το παραπάνω βιβλίο αποτελεί πρώτη απόπειρα μεταφράσεως της Αγίας Γραφής στην απλοελληνική γλώσσα και χωρίζεται σε τέσσερα μέρη στο δογματικό, ιστορικό, ηθικό και τελετουργικό. Μετά από σύγκρουση του με τον Μητροπολίτη Μονεμβασιάς Αρσένιο Αποστόλη ( ), φυλακίστηκε. Η φυλακή αποτέλεσε τον χώρο όπου συνέγραψε το βιβλίο του. Λόγω της αμάθειας υπέπεσε σε πολλά λάθη κι εξαιτίας της απλής γλώσσας, οι ιδέες του εξαπλώθηκαν επικίνδυνα, ώστε η αίρεση του να χαρακτηρίζεται ως μια των σημαντικότερων που τάραξαν την Εκκλησία μετά την Άλωση 454. Σύμφωνα με τον Χρήστου, ο Ιωαννίκιος κατατάσσεται στην κατηγορία των Ορθολογιστών θεολόγων, αν και σε άλλη εποχή θα ονομάζονταν αιρετικός, όπως άλλωστε οι περισσότεροι χαρακτηρίστηκαν επισήμως 455. Το βιβλίο του τυπώθηκε στην Βενετία το 1536 και γνώρισε σημαντική επιτυχία αφού εκδόθηκε πέντε φορές μέσα σε τριάντα δύο 454 Τ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ., «Ιωαννίκιος Καρτάνος», Θ.Η.Ε 7, (1965) Π. ΧΡΗΣΤΟΥ, Εκκλησιαστική Γραμματολογία, Πατέρες και Θεολόγοι του Χριστιανισμού, Τόμος Β, Θεσσαλονίκη 2003, σ

237 χρόνια 456. Από αυτό γίνεται αντιληπτό πως οι αρνητικές κριτικές και η μη αναγνώριση του βιβλίου από την επίσημη Εκκλησία, όχι μόνο δεν εμπόδισαν την διάδοση του αλλά εφτά από τους δεκαεννέα λόγους του δευτέρου μέρους περιλήφθηκαν από το στις επανεκδόσεις του «Θησαυρού» του Δαμασκηνού Στουδίτου 458. Οι εφτά λόγοι του Ιωαννίκιου Καρτάνου σύμφωνα με την σειρά που τους έθεσε ο ίδιος στο έργο του είναι, περί αγάπης, περί πειρασμού, περί φιλαργυρίας, περί ελεημοσύνης, περί φθόνου, περί μετανοίας και περι εξομολογήσεως. β. Ἐξήγησις τοῦ «Πάτερ ἡμῶν» «Πάτερ ἡμῶν, ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς»: όταν κάποιος αποκαλεί τον Θεό πατέρα τότε αποδέχεται ότι είναι παιδί του και πρέπει να εκτελεί τις επιθυμίες του, αλλιώς δεν τον αγαπά. «Ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου»: για να αγιαστεί το όνομα του Θεού πρέπει εμείς να κάνουμε το θέλημα του και πράττοντας μόνο καλά έργα το δοξάζουμε. «Ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου»: όπως μία χώρα που είναι αποκλεισμένη από τους εχθρούς και παρακαλάει τον βασιλιά να έρθει να την σώσει, έτσι και ανθρώπινη ψυχή ικετεύει τον Θεό να στείλει την Βασιλεία του για να τον απελευθερώσει από τον διάβολο. «Γενηθήτω τὸ θέλημά σου, ὡς ἐν οὐρανῶ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς»: όπως γίνεται το θέλημα του Θεού στον ουρανό, παρακαλάει ο άνθρωπος να γίνεται και στην γη. Κι όπως είναι ήρεμοι οι Άγγελοι χώρις θυμό και κακία έτσι να είναι και η ψυχή του. «Τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον»: ο άρτος έχει τρεις σημασίες. Η πρώτη 456 Γ. ΚΕΧΑΓΙΟΓΛΟΥ, Πεζογραφική Ανθολογία, Αφηγηματικός Γραπτός Νεοελληνικός Λόγος από το τέλος του Βυζαντίου ως την Γαλλική Επανάσταση, Θεσσαλονίκη 2001, σ Ε. LEGRAND, Bibliographie Hellenique, Αιώνας, τόμ. Δ, σ Ε. ΚΑΚΟΥΛΙΔΗ-ΠΑΝΟΥ, Ιωαννίκιος Καρτάνος, Παλαιά τε και Νέα Δισθήκη, Βενετία 1536, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Θεσσαλονίκη 2000, σ

238 αφορά την δωρεά των Θείων Μυστηρίων, να μας την παρέχει και να την λαμβάνουμε σε όλη μας την ζωή, η δέυτερη να μας στέλνει τον άρτο που έχουμε όλοι ανάγκη για να επιβιώσουμε και η τρίτη σημασία του άρτου είναι να μας στείλει τον επουράνιο άρτο ο οποίος είναι η χάρη του Θεού που μας θρέφει στην ψυχή και στο σώμα. «Ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν»: για να γίνει αυτή η φράση αποδεκτή από τον Θεό και να συγχωρέσει τα αμαρτήματα μας οφείλουμε πρώτα εμείς να συγχωρήσουμε τους εχθρούς μας. «Καὶ μὴ εἰσενέγκης ἡμᾶς εἰς πειρασμόν, ἀλλὰ ρῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ τoῦ πονηροῦ»: εδώ δεν ζητούμε από τον Θεό να μην λάβουμε τον τέλειο πειρασμό αλλα να μην μας αφήσει εντελώς στα χέρια του διαβόλου. Ο καλός πατέρας παιδέυει και συνετίζει το παιδί του επειδή το αγαπά. Προσπαθεί να τον κάνει καλύτερο άνθρωπο για να κληρονομήσει την περιουσία του. Το ίδιο κάνει και ο Θεός, μας παιδεύει επειδή μας αγαπάει. Κι εμείς για να κληρονομήσουμε την Βασιλεία του πρέπει να υπομένουμε τα κακά, να μην βλασφημούμε και να τον ευχαριστούμε που δεν μας αφήνει στα χέρια του διαβόλου. «Ὅτι σοῦ εστίν ἡ βασιλεία καὶ ἡ δύναμις καὶ ἡ δόξα τοῦ Πατρός, καὶ τοῦ Υιοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων». Με την ευχή αυτή ο Ιερέας λέει ότι όλοι πρέπει να αναζητούμε και να δοξάζουμε τον Θεό, γιατί ο Θεός είναι ο Βασιλέας των πάντων κι έχει την μεγαλύτερη δύναμη, την δύναμη να συγχωρεί. Στο τέλος της προσευχής λέμε «Ἀμήν» και με αυτόν τον τρόπο γνωστοποιούμε την πραγματική δόξα και τιμή στο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας. Αυτήν λοιπόν την προσευχή την διδασκόμαστε όπως την δίδαξε ο Χριστός στους Αποστόλους. Η φράση «Τὰ Ἅγια τοῖς Ἁγίοις», που εκφωνεί ο Ιερέας στο άγιο Βήμα δηλώνει ότι δεν πρέπει να εχθρευόμαστε, να μην κάνουμε κακές σκέψεις και να μην πέφτουμε στην αμαρτία. Επίσης η φράση «Ὀρθοὶ μεταλαβόντες τῶν Θείων Ἁγίων ἀχράντων», δηλώνει ότι είναι αναγκαίο

239 να πιστεύουμε ορθόδοξα και σωστά στον Ιησού Χριστό., διότι αν πιστεύουμε ορθά, τότε θα μπορέσουμε να καταλάβουμε τις φράσεις: «Τοῦτό ἐστι τὸ Σῶμά μου τὸ ὑπὲρ ὑμῶν κλώμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν» και «Τοῦτό ἐστι το Αἷμά μου, τὸ ὑπὲρ ὑμῶν ἐκχυνόμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν». Ύστερα ο Ιερέας λέει: «Εὐλογία Κυρίου ἔσται ἐφ ὑμᾶς, τῇ αὐτοῦ χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ πάντοτε, νῦν, καὶ ἀεί, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων», δηλαδή ο Θεός να στέλνει την χάρη του και να ευλογεί τον λαό. Και ο λαός συμφωνεί με τα λόγια του Ιερέα λέγοντας «Ἀμήν» Δ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, ένθ ανωτ., σσ

240 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Διαβάζοντας κανείς τους λόγους του «Θησαυρού» αντιλαμβάνεται αμέσως πως αυτό το έργο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί κι ως Κυριακοδρόμιο, διότι καλύπτει τις βασικότερες ημέρες του Εκκλησιαστικού έτους. Περιέχονται όλες οι Δεσποτικές και οι Θεομητορικές εορτές, καθώς δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην Μεγάλη Τεσσαρακοστή η οποία αποτελεί σπουδαίο στάδιο ασκήσεως των Χριστιανών. Ακολουθούν οι έξι Κυριακές μετά το Πάσχα ως την Κυριακή της Πεντηκοστής, η οποία θεωρείται η αποκορύφωση της πασχαλινής περιόδου κι έπονται ακόμα δυο εορτές, των Θεοφόρων Πατέρων και των Αγίων Πάντων. Βέβαια, δεν λείπουν οι εκτενείς αναφορές στους βίους και στα μαρτύρια μεγάλων Αγίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας, επισημαίνοντας με αυτό τον τρόπο την σπουδαιότητα της ύπαρξης αυτών των σημαντικών ανθρώπων, οι οποίοι αποτελούν την έμπρακτη συνέχεια της ζωής της Εκκλησίας μετά την ενσάρκωση του Ιησού Χριστού, δίνοντας έτσι το έναυσμα στους Χριστιανούς να τους μιμηθούν και να ακολουθήσουν τα βήματα τους. Όλοι οι λόγοι ξεκινούν με μια εισαγωγή, έπειτα ακολουθεί η υπόθεση ή η διήγηση και στο τέλος παρατίθεται ο επίλογος, ο οποίος είναι κατά κύριο λόγο συμβουλευτικός κι έχει ηθικό χαρακτήρα. Το σύνολο των λόγων αποτελείται από ωφέλιμες διδαχές, οι οποίες δείχνουν τον δρόμο στους πιστούς, για τα θρησκευτικά καθήκοντα που πρέπει να αναλάβουν, τόσο απέναντι στον Θεό, όσο προς τον πλησίον τους, ώστε να αποφευχθούν τα πάθη και τα αμαρτήματα που βλάπτουν την ψυχή και τους απομακρύνουν από τον στόχο τους που είναι η είσοδος στην βασιλεία των Ουρανών

241 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ ΣΤΟΥΔΙΤΗΣ, Θησαυρός Δαμασκηνού, εκδ. Ρηγόπουλου Β., Θεσσαλονίκη Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Εβδομήκοντα, εκδ. Αποστολικής διακονίας την Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα Η Καινή Διαθήκη, εκδ. Ελληνική Βιβλική Εταιρεία, Αθήνα MIGNE, J.-P., PG, Κέντρον Πατερικών Εκδόσεων, Αθήνα ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ Ελληνόγλωσσα ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, Βιογραφική συλλογή Λογίων της Τουρκοκρατίας, εκδ. Ε.Η.Μ., Ιωάννινα, ΓΕΔΕΩΝ ΜΑΝΟΥΗΛ, «Δαμασκηνός ο Στουδίτης», EA, τόμ. Δ, εκδ. Π Ι Π Μ, Θεσσαλονίκη ΓΕΔΕΩΝ ΜΑΝΟΥΗΛ, Πατριαρχικαί Εφημερίδες: Ειδήσεις εκ της ημετέρας Εκκλησιαστικής Ιστορίας 1500/1912, Αθήνα

242 ΓΕΔΕΩΝ ΜΑΝΟΥΗΛ, Χρονικά της Πατριαρχικής Ακαδημίας, Κωνσταντινούπολη ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΤΑΣΟΣ, Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή, τόμ. Α, Αθήνα ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΤΑΣΟΣ, «Ελεαβούλκος Θεοφάνης», ΘΗΕ 5 (1964) 552. ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΤΑΣΟΣ, «Ιωάσαφ», ΘΗΕ 7 (1965) ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΦΩΤΙΟΣ, Αρσένιος Ελασσόνος, Αθήνα ΖΑΒΙΡΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Νέα Ελλάς ή Ελληνικόν Θέατρον, Ε Μ Σ, Αθήνα ΗΛΙΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΣ, Σημειώσεις για τα «Τραβήγματα» των Ελληνικών Βιβλίων τον 16ο αιώνα, Θεσσαλονίκη ΚΑΚΟΥΛΙΔΗ-ΠΑΝΟΥ ΕΛΕΝΗ, Ιωαννίκιος Καρτάνος, Παλαιά τε και Νέα Δισθήκη, Βενετία 1536, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Θεσσαλονίκη ΚΑΡΜΙΡΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, Δογματικά της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, τόμ. Α, Αθήνα ΚΑΡΜΙΡΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, «Ιερεμίας», ΘΗΕ 6 (1965) ΚΕΧΑΓΙΟΓΛΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Πεζογραφική Ανθολογία, Αφηγηματικός Γραπτός Νεοελληνικός Λόγος από το τέλος του Βυζαντίου ως την Γαλλική

243 Επανάσταση, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ΙΝΣ (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), Θεσσαλονίκη ΚΟΥΡΝΟΥΤΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Λόγιοι της Τουρκοκρατίας Α, Αθήνα ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, «Μητροφάνης», ΘΗΕ 8 (1966) ΛΙΤΣΑΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ, Προβλήματα της ζωής και του έργου του Δαμασκηνού Στουδίτη, Μόσχα ΜΑΝΟΥ ΛΑΜΠΡΙΝΗ, Δαμασκηνός ο Στουδίτης, ο βίος και το έργο του, Αθήνα ΜΟΣΧΟΝΑΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ (επιμέλεια), Αλφαβητική αναγραφή των τίτλων της βιβλιογραφίας Γκίνη-Μέξα, Αθήνα ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΒΡΕΤΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, Νεοελληνική Φιλολογία, μέρος Α, Αθήνα ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΘΩΜΑΣ, Ελληνική Βιβλιογραφία ( ), Αλφαβητική και Χρονολογική Κατάταξη, τόμ., Α, Αθήνα ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΘΩΜΑΣ, Ελληνική Βιβλιογραφία ( ), Παράρτημα, Προσθήκες-Συμπληρώσεις-Διορθώσεις, τόμ. Β, Αθήνα ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΚΕΡΑΜΕΥΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, Κατάλογος των εν τω Ελληνικώ Φιλολογικώ Συλλόγω χειρογράφων βιβλίων, Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως,

244 ΠΑΤΡΙΝΕΛΗΣ ΧΡΙΣΤΟΣ, «Δαμασκηνός Στουδίτης», ΕΕΕ, τόμ. Γ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα ΣΑΘΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, εκδ. Γρηγοριάδης Β., Αθήνα ΣΑΘΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, Νεοελληνική φιλολογία : βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων, από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της ελληνικής εθνεγερσίας ( ), Αθήνα ΦΙΛΗΤΑΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ, Περί Ιωαννικίου Καρτάνου, Δαμασκηνού του Στουδίτου και Παχωμίου Ρουζάνου : επιστολιμαία διάλεξις, Κέρκυρα ΦΟΡΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, «Καλλόνας Γαβριήλ», ΘΗΕ 7 (1965) ΧΡΗΣΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, Εκκλησιαστική Γραμματολογία, Πατέρες και Θεολόγοι του Χριστιανισμού, Τόμος Β, Θεσσαλονίκη ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΤΑΚΗΣ, «Δαμασκηνός Στουδίτης», ΘΗΕ 4 (1964) ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΤΑΚΗΣ, «Καρτάνος Ιωαννίκιος», ΘΗΕ 7 (1965)

245 Ξενόγλωσσα CRUSIUS MARTIN, Turcograecia, EVRO LAYTON, The sixteenth century Greek book in Italy, Βενετία GERLACH STEPHAN, Tagebuch, Φρανκφούρτη KIRPTSCHNIKOW ALEX, Eine volkstumliche Kaiserchroni, BZ 1, (1892), σσ LEGRAND EMILE, Bibliographie Hellenique, siecles, τόμ. Β, Παρίσι LEGRAND EMILE, Bibliographie Hellenique, siecles, τόμ. Δ, Παρίσι MEYER PHILIP, Bibliographische Notizen und kleinere Mitteilungen, BZ 2,(1893), σσ MEYER PHILIP, Die theologische litteratur der griechischen Kirche im sechzehnten Jahrhundert, Leipzig

246 ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ y&paramid=3802&boithimata_state=&kefalaia_state= [ημερομηνία πρόσβασης στην πηγή ] [ημερομηνία πρόσβασης στην πηγή ]

247 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΙΚΟΝΩΝ

248 Εικόνα 1. Προμετωπίδα της έκδοσης του Christoforo Zanetti (1561). Πηγή: Layton Evro, The sixteenth century greek book in Italy, Venice 1994, σ

249 Εικόνα 2. Απεικόνιση από τον Λόγο Α της έκδοσης του Giacomo Leoncini (1570). Πηγή: Layton Evro, The sixteenth century greek book in Italy, Venice 1994, σ

250 Εικόνα 3. Περιεχόμενα της έκδοσης του Christoforo Zanetti (1561). Πηγή: Layton Evro, The sixteenth century greek book in Italy, Venice 1994, σ

251 Εικόνα 4. Προοίμιο του Λόγου Ε της έκδοσης του Christoforo Zanetti (1561). Πηγή: Layton Evro, The sixteenth century greek book in Italy, Venice 1994, σ

252 Εικόνα 5. Προοίμιο του Λόγου Ζ της έκδοσης του Giacomo Leoncini (1570). Πηγή: Layton Evro, The sixteenth century greek book in Italy, Venice 1994, σ