ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΔΕ: Διαχείριση Τεχνικών Έργων Θεματική Ενότητα (ΔΧΤ 60) Νομοθεσία και Ασφάλεια Τεχνικών Έργων 4 η Γραπτή Εργασία Αξιολόγησης ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ Ημερομηνία Παράδοσης 29/3/2011

2 Η Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ) του Δήμου Π, με σκοπό να καλυφθούν οι ανάγκες του Δήμου λόγω της επέκτασής του με την εφαρμογή του Καλλικράτη, ανέθεσε στον ανάδοχο Α το έργο επέκτασης του δικτύου αποχέτευσης και στον ανάδοχο Β το έργο της κατασκευής μιας δεύτερης κατασκευής αερισμού των λυμάτων, ακριβώς δίπλα στην ήδη υπάρχουσα στο χώρο του βιολογικού καθαρισμού. Κατά την επέκταση του αποχετευτικού δικτύου, ο ανάδοχος Α πραγματοποίησε την εκσκαφή του δικτύου και την τοποθέτηση πλαστικών σωλήνων αποχέτευσης σε βάθος περίπου 3,5 μ. από το έδαφος, με πλάτος εκσκαφής περί τα 0,8 μ. Ο εργαζόμενος Γ του αναδόχου Α καθώς βρισκόταν σε αυτό το βάθος, υπέστη σοβαρό ατύχημα από πτώση σωλήνα τη στιγμή που γλίστρησε από τον εκσκαφέα που τον προωθούσε στο σημείο τοποθέτησής του. Στο έργο κατασκευής της 2 ης δεξαμενής αερισμού, σιδηροτροχός που χρησιμοποιούσε ο εργαζόμενος Δ του αναδόχου Β, χωρίς προστατευτικό κάλυμμα, μπλόκαρε κατά τη διαδικασία κοπής, έσπασε και τρύπησε δεξαμενή με πυκνό Θειικό Οξύ που βρισκόταν κοντά στο χώρο του έργου. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος, 2 εργαζόμενοι του Βιολογικού Καθαρισμού, υπέστησαν σοβαρά εγκαύματα στο πρόσωπο και τα χέρια, ενώ άλλοι δύο έχασαν τις αισθήσεις τους λόγω αναπνευστικών προβλημάτων. Επιπρόσθετα, εργασίες οξυγονοκόλλησης που πραγματοποιούσε συνεργείο του αναδόχου Β για την τοποθέτηση προστατευτικής σιδερένιας κουπαστής στη νέα δεξαμενή αερισμού, οδήγησαν σε ανάφλεξη μεθανίου, που παράγεται ως προϊόν αναερόβιας χώνευσης της παραγόμενης λάσπης, ευτυχώς χωρίς την πρόκληση εργατικού ατυχήματος, παρά μόνον υλικών ζημιών. Ερωτάσθε: 1. Εάν ήσασταν ο Επιβλέπων Μηχανικός του αναδόχου Α, ποιες υποδείξεις θα έπρεπε να είχατε καταγράψει στο Ημερολόγιο Μέτρων Ασφαλείας του έργου, ως ασφαλείς διαδικασίες εργασίας μετακίνησης των σωλήνων και εργασίας μέσα στην εκσκαφή, οι οποίες εάν τηρούνταν θα αποφεύγετο ο τραυματισμός του εργαζόμενου Γ; Το κατεξοχήν νομοθέτημα περί των μέτρων ασφαλείας σε εργασίες εκσκαφών είναι το ΠΔ 1073/81 και συγκεκριμένα, τα άρθρα 2-8 όπου αναφέρονται γενικά μέτρα ασφαλείας, τα άρθρα 9-17 για τα ειδικά μέτρα ασφαλείας κατά την εκσκαφή θεμελίων και τάφρων (το έργο της περίπτωσής μας αφορά εκσκαφή τάφρου καθώς η διάσταση του μήκους του έργου είναι πολύ μεγαλύτερη σε σχέση με την αντίστοιχη του πλάτους), ενώ το άρθρο 113 προδιαγράφει τη συχνότητα των ελέγχων των εκσκαφών από τους εργοδότες ή τους νόμιμους εκπροσώπους τους. Ο Ν.2094/1992 προβλέπει 1 την περίφραξη των ορυγμάτων σε οδούς, ενώ οι τάφροι σε οδούς σημαίνονται σύμφωνα με τις ΥΑ BM 5/30058/1983 και ΒΜ 5/30428/1980. Άμεσης εφαρμογής θεωρείται το ΠΔ 22/ και το ΠΔ 17/1978 καθ όσον στις εκσκαφές πρέπει να εξασφαλίζονται ασφαλείς και συχνές έξοδοι. Με γενική ισχύ εφαρμόζεται ο Ν.1568/1985 ο οποίος προβλέπει τη λήψη και τήρηση από τον εργοδότη όλων των μέτρων ασφαλείας για την προστασία των εργαζομένων. Επίσης ισχύ έχουν και οι οικείες περί βλαβών σε τρίτους διατάξεις του Αστικού Κώδικα και του Ποινικού Κώδικα. Για τον προσδιορισμό των μέτρων ασφαλείας κατά τις εκσκαφές, είναι απαραίτητη η γνώση του τύπου της εκσκαφής (διαστάσεις) και το που αυτή βρίσκεται (εντός κατοικημένης περιοχής ή μη). Σημαντικός παράγοντας είναι ο τύπος του εδάφους και οι μέθοδοι εκσκαφής, καθώς και εάν έχουν προηγηθεί στα ίδια σημεία προηγούμενες εκσκαφές (εάν ναι, ενδιαφέρει η ποιότητα αποκατάστασής τους). Ενδιαφέρουν ακόμη οι κλιματολογικές και καιρικές συνθήκες της περιοχής, το μέγεθος των παθητικών και ενεργητικών ωθήσεων των γαιών και η ύπαρξη υπόγειων υδάτων. Τα παρακάτω μέτρα θα πρέπει να λαμβάνονται προκειμένου να εξασφαλίζεται η ασφαλής και απρόσκοπτη λειτουργία του έργου: 1 άρθρο 47, παρ. β σελ 2

3 Τα πρανή των εκσκαφών πρέπει να έχουν κλίση ίση με την γωνία εσωτερικής τριβής, για να μην απαιτείται αντιστήριξη. Εφόσον δεν μπορούν να διαμορφωθούν υπό κλίση (κατακόρυφα πρανή), η απαιτούμενη αντιστήριξη εξαρτάται κατά κύριο λόγο από το είδος και το μέγεθος της εκσκαφής, το πλάτος της τάφρου και τη φύση του εδάφους και κατά δεύτερο λόγο από τις καιρικές και κλιματολογικές συνθήκες, τα μέσα εκσκαφής, το είδος και τον τρόπο εργασίας. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι διατάξεις του άρθρου 9 του ΠΔ 1073/1981, όπως το συγκεκριμένο άρθρο τροποποιήθηκε με το ΦΕΚ 64 Α / Η τάφρος είναι κατάλληλη για εργασίες σε αυτή, όταν δεν απαιτείται αντιστήριξη ή όταν έχει τοποθετηθεί επαρκής αντιστήριξη. Σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται να εργάζεται εντός της προσωπικό, αν δεν έχει δοθεί άδεια καταλληλότητάς της από τον υπεύθυνο μηχανικό. Πρέπει να εξασφαλίζονται κλίμακες εξόδου από την τάφρο σε διαστήματα όχι μεγαλύτερα των 24 μ. μεταξύ τους (μέγιστη διανυόμενη απόσταση εξόδου 12 μ.). Απαγορεύεται η εργασία μέσα στην τάφρο, εφ όσον κοντά συνεχίζεται η εκσκαφή. Σε περίπτωση βαθέων τάφρων (3-6 μ.) απαιτείται ειδική μελέτη. Απαιτείται η κατακρήμνιση κάθε στοιχείου, το οποίο εξέχει του πρανούς. Απαιτείται ασφαλής γεφύρωση τάφρων για τη διέλευση οχημάτων και πεζών. Κάθε κατακόρυφο στοιχείο κοντά στην εκσκαφή (στύλοι, δένδρα, ιστοί κλπ) πρέπει να μεταφέρεται πριν την εκσκαφή ή να αντιστηρίζεται κατάλληλα. Μέριμνα πρέπει να λαμβάνεται για την απορροή των ομβρίων εκτός της εκσκαφής και την άμεση άντληση των υδάτων του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα. Οι εργαζόμενοι θα πρέπει να φέρουν το ειδικό κράνος και αδιάβροχες μπότες. Απαιτείται έλεγχος των εκσκαφών μετά από κάθε βροχόπτωση. Η εργασία σε τάφρους όταν αυτές έχουν πλημμυρίσει απαγορεύεται. Σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται όχημα ή μηχάνημα να οδηγείται με τους τροχούς εκατέρωθεν της τάφρου. Κανένα μηχάνημα δεν πρέπει να βρίσκεται σε απόσταση μικρότερη των 60 εκ. από το χείλος της εκσκαφής. Εφόσον η εκσκαφή γίνεται σε οδούς, θα πρέπει να καθαρίζεται συνεχώς η οδός από τα προϊόντα εκσκαφής, ενώ αν επιτρέπεται και δύναται τα προϊόντα εκσκαφής να μη φορτώνονται αμέσως, δεν επιτρέπεται να τοποθετούνται σε απόσταση μικρότερη των 60 εκ. από το χείλος της τάφρου. Η τάφρος περιφράζεται πλήρως με πλέγμα ή εμπόδια τα οποία εξασφαλίζουν την επισήμανσή της και παρέχουν προστασία σε κάθε πεζό από τον κίνδυνο πτώσης μέσα στην εκσκαφή. Η περίφραξη τοποθετείται σε όλη την περίμετρο της εκσκαφής, σε απόσταση τουλάχιστον 20 εκ. από το χείλος του πρανούς. Σε ότι αφορά τα μηχανήματα εκσκαφής ισχύουν τα αναφερόμενα στις οικείες διατάξεις περί ασφάλειας των μηχανημάτων εκτέλεσης τεχνικών έργων. Επισημαίνεται, ότι κανείς από το προσωπικό, πολύ δε περισσότερο από τον πληθυσμό (έργα σε οδούς), δεν επιτρέπεται να σελ 3

4 βρίσκεται στην περιοχή περιστροφής των συστημάτων (σκάφος, πρόβολος κλπ) του εκσκαπτικού μηχανήματος. Όσον αφορά τις εργασίες μετακίνησης φορτίων εντός εργοταξίων, η ανύψωση και η μεταφορά φορτίων στα εργοτάξια κατά κανόνα γίνονται με χρήση μηχανικών μέσων (γερανούς, παλάγκες, βαρούλκα κλπ - η προώθηση του σωλήνα από τον εκσκαφέα στην περίπτωσή μας είναι εν γένει λανθασμένη), εν τούτοις εξακολουθούν να υπάρχουν περιπτώσεις όπου αυτές οι εργασίες γίνονται χειρωνακτικά. Όπου είναι εφικτό, η διακίνηση φορτίων με μηχανικά μέσα πρέπει να προτιμάται σε σχέση με την χειρωνακτική διακίνησή τους και στην περίπτωση αυτή ισχύει ότι: Οι χειριστές των μηχανημάτων πρέπει να διαθέτουν σχετική άδεια για το χειρισμό του ανυψωτικού μηχανήματος. Αν ο οποιοσδήποτε διαπιστώσει ότι ο χειριστής του ανυψωτικού μηχανήματος δεν είναι κάτοχος αδείας, ή αντιληφθεί ότι ο χειριστής δεν βρίσκεται σε καλή φυσική κατάσταση λόγω κατανάλωσης οινοπνευματωδών ποτών, χρήσης φαρμάκων ή κάποιου εμφανούς προβλήματος υγείας πρέπει να το αναφέρει αμέσως στον Τεχνικό Ασφαλείας. Όσοι ασχολούνται με το χειρισμό φορτίων πρέπει να χρησιμοποιούν γάντια για την προστασία των χεριών από αιχμηρές γωνίες του φορτίου ή από κατεστραμμένα σύρματα του συρματόσχοινου. Τα φορτία πρέπει να ανυψώνονται πάντα κατακόρυφα. Απαγορεύεται οποιαδήποτε επαφή με διακινούμενο φορτίο, πριν αυτό εδρασθεί και ακινητοποιηθεί με ασφάλεια στο χώρο μεταφοράς του. Καλό είναι να χρησιμοποιούνται αέρηδες (2 σχοινιά) για την καθοδήγηση του φορτίου κατά την ανύψωση και την μετακίνησή του. Δεν πρέπει να γίνονται αυτοσχεδιασμοί κατά την πρόσδεση του φορτίου, όπως χρήση συρματόσχοινων, σχοινιών ή αλυσίδων που έχουν δεθεί κόμπο για να κοντύνουν, αλλά να χρησιμοποιούνται κατάλληλα ναυτικά κλειδιά. Κανείς δεν πρέπει να στέκεται κάτω από ανυψωμένο φορτίο ή σε θέσεις που δεν έχει ορατότητα ο χειριστής. Αν ο χειριστής δεν έχει καλή ορατότητα σε κάποιο τμήμα της διαδρομής του φορτίου ή του προσωπικού εργασίας πρέπει να υπάρχει έμπειρος κουμανταδόρος για να τον καθοδηγήσει. Κανένας, εκτός από πρόσωπα που έχουν την κατάλληλη εμπειρία και εκπαίδευση δεν πρέπει να κάνει σήματα καθοδήγησης στους χειριστές ανυψωτικών μηχανημάτων. Ειδικά για τη μεταφορά και τοποθέτηση των πλαστικών σωλήνων θα πρέπει κατά τις φορτοεκφορτώσεις, προσωρινές αποθηκεύσεις και όλες τις μεταφορές να ληφθεί κάθε μέριμνα ώστε να αποφεύγονται κρούσεις που είναι δυνατό να μειώσουν τη μηχανική αντοχή των υλικών. Ενδεικτικά αναφέρονται τα παρακάτω: Κατά την εκφόρτωση οι σωλήνες πρέπει να αποτίθενται και όχι να ρίπτονται ή να σύρονται στο έδαφος. Η ενδεχομένως απαιτούμενη μεταφορά σε μικρή απόσταση μέχρι το σημείο αποθήκευσης πρέπει να γίνεται χωριστά για κάθε σωλήνα μεγάλης διαμέτρου, ενώ οι σωλήνες μικρότερης διαμέτρου θα πρέπει να δένονται μεταξύ τους σε μικρές ομάδες ώστε να μεταφέρονται (όχι σελ 4

5 συρόμενοι) από δύο εργάτες. Γενικά οι σωλήνες πρέπει να διακινούνται έτσι ώστε να αποφεύγονται τα κτυπήματα και η ρύπανσή τους από χώματα, λάσπες κ.λπ. Η αποθήκευση στο εργοτάξιο θα πρέπει να γίνεται σε ομαλές και επίπεδες επιφάνειες και οι σωλήνες πρέπει να προστατεύονται από την απ' ευθείας έκθεσή τους στον ήλιο. Στην περίπτωση που η αποθήκευση σε υπόστεγα είναι αδύνατη, οι σωλήνες θα αποθηκεύονται με τάξη στην ύπαιθρο σε καλυμμένους σωρούς ύψους μέχρι 1,50 μ., αφού προηγουμένως ληφθούν όλα τα αναγκαία μέτρα για να αποφευχθεί η μετακίνησή τους από το σωρό. Οι σωλήνες θα πρέπει να στοιβάζονται εναλλάξ του αρσενικού και θηλυκού άκρου και με τις κεφαλές προεξέχουσες ώστε να εφάπτονται μεταξύ τους κατά το μήκος. Εναλλακτικά, οι σωλήνες μπορούν να στοιβάζονται σταυρωτά ώστε κάθε στρώση να είναι σε ορθή γωνία σε σχέση με την προηγούμενη, η δε κάτω στρώση πρέπει να είναι κατάλληλα στερεωμένη ώστε να είναι αδύνατη η κύλιση των σωλήνων. Σωλήνες διαφορετικών διαμέτρων πρέπει να αποθηκεύονται χωριστά ή, εάν αυτό δεν είναι δυνατόν, οι μεγαλύτερες διάμετροι πρέπει να τοποθετούνται στις κάτω στρώσεις. Δεν επιτρέπεται η φορτοεκφόρτωση, μεταφορά και γενικά μετακίνηση των σωλήνων σε θερμοκρασίες κάτω από τους 0 C. Η έδραση των σωλήνων θα πρέπει να γίνεται σε όλο το μήκος τους και πάνω σε υπόστρωμα από κατάλληλο υλικό (π.χ. άμμο λατομείου), σύμφωνα με τα σχέδια της εγκεκριμένης τεχνικής μελέτης, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η ελαστικότητα και η ομοιομορφία της έδρασης. Διαφορετικός τρόπος έδρασης των σωλήνων είναι δυνατόν να ορισθεί από την Υπηρεσία, σε συγκεκριμένες περιοχές του έργου όπου υπάρχει λόγος, ο δε ανάδοχος είναι υποχρεωμένος να εφαρμόσει τις σχετικές εντολές. Η καταβίβαση των σωλήνων θα πρέπει να γίνεται προσεκτικά και χωρίς κρούσεις ενώ ο ανάδοχος έχει την πλήρη ευθύνη για οποιαδήποτε βλάβη προκληθεί στο σωλήνα. Η καταβίβαση μέσα στο όρυγμα θα γίνεται με τα χέρια για τους σωλήνες μικρής διαμέτρου ή με τη βοήθεια κατάλληλου ανυψωτικού μηχανήματος για τους μεγαλύτερους και βαρύτερους σωλήνες. Η υψομετρική τοποθέτηση των σωλήνων θα γίνεται με κατάλληλη διαμόρφωση του υποστρώματος και δεν επιτρέπεται η χρήση λίθων ή άλλων υλικών. Η σύνδεση σωλήνων εκτός της τάφρου απαγορεύεται απολύτως. Το εσωτερικό των σωλήνων πρέπει να διατηρείται καθαρό από χώματα, ξένα σώματα και νερά. Έτσι κατά τη διάρκεια διακοπών της εργασίας και κυρίως κατά τη νύκτα, τα ελεύθερα άκρα των ήδη τοποθετημένων αγωγών, θα πρέπει να φράζονται προσωρινά για να παρεμποδίζεται η είσοδος μικρών ζώων ή άλλων ξένων σωμάτων μέσα σε αυτούς. Στις περιπτώσεις χειρωνακτικής διακίνησης φορτίων θα πρέπει: να χρησιμοποιείται φόρμα εργασίας χωρίς ελεύθερα άκρα που μπορεί να σκαλώσουν κάπου την ώρα της μεταφοράς, γάντια εργασίας και υποδήματα ασφαλείας με μεταλλική προστασία δακτύλων και αντιολισθητική σόλα και κράνος για την περίπτωση πρόσκρουσης ή πτώσης αντικειμένων. σελ 5

6 αν ένα φορτίο μεταφέρεται από περισσότερα από ένα άτομα, πρέπει να συντονίζονται οι κινήσεις τους. το φορτίο πρέπει να κρατιέται κάθετα ως προς το κέντρο βάρους του, με τέτοιο τρόπο ώστε να περιορίζονται οι προσπάθειες για να κρατηθεί σε ισορροπία. 2. Ποιες οι υποχρεώσεις της ΔΕΥΑ και του εργολάβου Β σχετικά με την ασφάλεια των εργασιών στο χώρο του Βιολογικού Καθαρισμού από πλευράς βιολογικών παραγόντων; Είναι υποχρεωμένη η ΔΕΥΑ να παρέχει υπηρεσίες Γιατρού Εργασίας στους εργαζομένους της; Εάν ναι, περιγράψτε το ρόλο του. Κατεξοχήν νομοθέτημα για την προστασία των εργαζομένων από κινδύνους που διατρέχουν λόγω της έκθεσής τους σε βιολογικούς παράγοντες είναι το ΠΔ 186/1995 όπως τροποποιήθηκε από το ΠΔ 174/1997 και το ΠΔ 15/1999, καθώς και το ΠΔ 77/1993. Εφαρμογής τυγχάνουν διατάξεις του ΠΔ 105/1995 "Ελάχιστες προδιαγραφές για την σήμανση ασφάλειας ή/ και υγείας στην εργασία ", του ΠΔ 396/1994 "Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρήση από τους εργαζόμενους εξοπλισμών ατομικής προστασίας, του ΠΔ 17/1996 Μέτρα για την βελτίωση της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων και του Ν.1568/1985 Υγιεινή και ασφάλεια των εργαζομένων. Από αυτά προκύπτουν οι υποχρεώσεις της ΔΕΥΑ ως διαχειριστή και υπευθύνου για τη λειτουργία του Βιολογικού Καθαρισμού - και του εργολάβου Β ως κατασκευαστή τμήματος έργου βιολογικού καθαρισμού σχετικά με την ασφάλεια των εργασιών στο χώρο του Βιολογικού Καθαρισμού από πλευράς βιολογικών παραγόντων. Έτσι λοιπόν, στο άρ. 3, ΠΔ186/1995 περιγράφονται τα σχετικά με τον εντοπισμό και την εκτίμηση των βιολογικών κινδύνων και αναφέρονται μεταξύ άλλων ότι ο εργοδότης οφείλει να έχει στη διάθεσή του µια γραπτή εκτίμηση των υφισταμένων κατά την εργασία κινδύνων, η εκτίμηση πρέπει να επαναλαμβάνεται τακτικά και, οπωσδήποτε, όταν μεταβάλλονται κατά οποιονδήποτε τρόπο οι συνθήκες που επηρεάζουν την έκθεση των εργαζομένων στους βιολογικούς παράγοντες και τα στοιχεία στα οποία βασίζεται η εκτίμηση αυτή οφείλουν να παρέχονται στην αρμόδια επιθεώρηση εργασίας. Το άρθρο 6 2 αναφέρεται στον τρόπο περιορισμού των βιολογικών κινδύνων και της μικρότερης έκθεσης σε αυτούς των εργαζομένων, ενώ στο άρθρο 7 περιγράφεται η υποχρέωση του εργοδότη ενημέρωσης της αρμόδιας αρχής (αρμόδια Επιθεώρηση Εργασίας) και με ποια ακριβώς στοιχεία, στην περίπτωση ατυχήματος. Το άρθρο 8 περιγράφει την υποχρέωση των εργοδοτών να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για να εξασφαλίζουν συνθήκες υγιεινής και να παρέχουν μέτρα ατομικής προστασίας στους εργαζομένους, περιγράφοντας τα παραπάνω επακριβώς, ενώ στο άρθρο 9 περιγράφεται η υποχρέωσή των εργοδοτών να εκπαιδεύουν τους εργαζόμενους, ιδίως µε τη μορφή ενημέρωσης και οδηγιών, σχετικά με τους ενδεχόμενους κινδύνους για την υγεία, τις προφυλάξεις που πρέπει να λαμβάνονται για την πρόληψη της έκθεσης, τις απαιτήσεις υγιεινής, τη χρήση του προστατευτικού εξοπλισμού και ιματισμού, τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνουν οι εργαζόμενοι σε περίπτωση ατυχήματος και για την πρόληψη ατυχημάτων. Το άρθρο 10 αναφέρεται στην υποχρέωση του εργοδότη να παρέχει γραπτές οδηγίες στο χώρο εργασίας σχετικά με τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθείται στην περίπτωση σοβαρού ατυχήματος ή περιστατικού που σχετίζεται µε τον χειρισμό βιολογικού παράγοντα και 2 τα άρθρα αφορούν το ΠΔ 186/95, εκτός και εάν αναφέρεται διαφορετικά σελ 6

7 χειρισμού της πιο επικίνδυνης περίπτωσης βιολογικού παράγοντα, αυτού της ομάδας 4, της υποχρέωσής του να ενημερώνει τους εργαζομένους σχετικά με κάθε ατύχημα και την υποχρέωση των εργαζομένων να αναφέρουν αμέσως κάθε ατύχημα ή περιστατικό που σχετίζεται με το χειρισμό βιολογικού παράγοντα. Στο άρθρο 13 περιγράφεται η υποχρέωση της εκ των προτέρων κοινοποίησης στην αρμόδια επιθεώρηση εργασίας χρήσης των βιολογικών παραγόντων, ορίζονται οι προθεσμίες και περιγράφεται το απαραίτητο περιεχόμενο της κοινοποίησης αυτής. Στο άρθρο 14 του ΠΔ 186/95 περιγράφεται η υποχρέωση του εργοδότη στην περίπτωσή μας η ΔΕΥΑ για τους εργαζόμενους στο Βιολογικό Καθαρισμό - να χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες Γιατρού Εργασίας, όπως αυτός ορίζεται στο Ν. 1568/85, ανεξάρτητα από τον αριθμό εργαζομένων στην επιχείρηση ή την εγκατάσταση, στην περίπτωση που τα αποτελέσματα της εκτίμησης που αναφέρεται στο άρθρο 3 καταδεικνύουν κίνδυνο για την υγεία ή την ασφάλεια των εργαζομένων και αναφέρει όλα τα σχετικά με την ιατρική παρακολούθηση που πρέπει να παρέχεται στους εργαζομένους, ορίζοντας και τις πέραν του Ν. 1568/85 υποχρεώσεις του ΓΕ που καταρχήν ρυθμίζονται από τα άρθρα 9,10 και 11 και είναι οι παρακάτω : Ο ΓΕ παρέχει υποδείξεις και συμβουλές στον εργοδότη, στους εργαζομένους και στους εκπροσώπους τους, γραπτά ή προφορικά, σχετικά με τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται για τη σωματική και ψυχική υγεία των εργαζομένων. Τις γραπτές υποδείξεις ο ΓΕ καταχωρεί στο ειδικό βιβλίο του άρθρου 6 του Ν.1568/85. Ο εργοδότης λαμβάνει ενυπόγραφα γνώση των υποδείξεων που καταχωρούνται σ' αυτό το βιβλίο. Ειδικότερα ο ΓΕ συμβουλεύει σε θέματα: σχεδιασμού, προγραμματισμού, τροποποίησης της παραγωγικής διαδικασίας, κατασκευής και συντήρησης εγκαταστάσεων, σύμφωνα με τους κανόνες υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας. λήψης μέτρων προστασίας, κατά την εισαγωγή και χρήση υλών και προμήθειας μέσων εξοπλισμού. φυσιολογίας και ψυχολογίας της εργασίας, εργονομίας και υγιεινής της εργασίας, της διευθέτησης και διαμόρφωσης των θέσεων και του περιβάλλοντος της εργασίας και της οργάνωσης της παραγωγικής διαδικασίας. οργάνωσης υπηρεσίας παροχής πρώτων βοηθειών αρχικής τοποθέτησης και αλλαγής θέσης εργασίας για λόγους υγείας, προσωρινά ή μόνιμα, καθώς και ένταξης ή επανένταξης μειονεκτούντων ατόμων στην παραγωγική διαδικασία, ακόμη και σε υπόδειξη αναμόρφωσης της θέσης εργασίας. Ο ΓΕ επίσης προβαίνει σε ιατρικό έλεγχο των εργαζομένων, σχετικό με τη θέση εργασίας τους, μετά την πρόσληψή τους ή την αλλαγή θέσης εργασίας και σε περιοδικό ιατρικό έλεγχο κατά την κρίση του επιθεωρητή εργασίας ύστερα από αίτημα της επιτροπής υγιεινής και ασφάλειας των εργαζομένων, όταν αυτό δεν ορίζεται από το νόμο. Ο ΓΕ ακόμη μεριμνά για τη διενέργεια ιατρικών εξετάσεων και μετρήσεων παραγόντων του εργασιακού περιβάλλοντος σε εφαρμογή των διατάξεων που ισχύουν κάθε φορά. Εκτιμά την καταλληλότητα των εργαζομένων για τη συγκεκριμένη εργασία, αξιολογεί και καταχωρεί τα σελ 7

8 αποτελέσματα των εξετάσεων, εκδίδει βεβαίωση των παραπάνω εκτιμήσεων και την κοινοποιεί στον εργοδότη. Το περιεχόμενο της βεβαίωσης πρέπει να εξασφαλίζει το ιατρικό απόρρητο υπέρ του εργαζομένου και μπορεί να ελεγχθεί από τους υγειονομικούς επιθεωρητές του Υπουργείου Εργασίας, για την κατοχύρωση του εργαζομένου και του εργοδότη. Ο ΓΕ ακόμη επιβλέπει την εφαρμογή των μέτρων προστασίας της υγείας των εργαζομένων και πρόληψης των ατυχημάτων. Για το σκοπό αυτόν: επιθεωρεί τακτικά τις θέσεις εργασίας και αναφέρει οποιαδήποτε παράλειψη, προτείνει μέτρα αντιμετώπισης των παραλείψεων και επιβλέπει την εφαρμογή τους, επεξηγεί την αναγκαιότητα της σωστής χρήσης των ατομικών μέτρων προστασίας, ερευνά τις αιτίες των ασθενειών που οφείλονται στην εργασία, αναλύει και αξιολογεί τα αποτελέσματα των ερευνών και προτείνει μέτρα για την πρόληψη των ασθενειών αυτών, επιβλέπει τη συμμόρφωση των εργαζομένων στους κανόνες υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας, ενημερώνει τους εργαζομένους για τους κινδύνους που προέρχονται από την εργασία τους, καθώς και για τους τρόπους πρόληψής τους, παρέχει επείγουσα θεραπεία σε περίπτωση ατυχήματος ή αιφνίδιας νόσου. Εκτελεί προγράμματα εμβολιασμού των εργαζομένων με εντολή της αρμόδιας διεύθυνσης υγιεινής της νομαρχίας, όπου εδρεύει η επιχείρηση. Ο ΓΕ έχει υποχρέωση να τηρεί το ιατρικό και επιχειρησιακό απόρρητο. Δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιείται, για να επαληθεύει το δικαιολογημένο ή μη, λόγω νόσου, της απουσίας εργαζομένου. Έχει, κατά την άσκηση του έργου του, ηθική ανεξαρτησία απέναντι στον εργοδότη και στους εργαζομένους. Τυχόν διαφωνία του με τον εργοδότη, για θέματα της αρμοδιότητάς του, δεν μπορεί να αποτελέσει λόγο καταγγελίας της σύμβασής του. Σε κάθε περίπτωση η απόλυση του πρέπει να είναι αιτιολογημένη. Ακόμη, ο ΓΕ αναγγέλλει μέσω της επιχείρησης στην επιθεώρηση εργασίας ασθένειες των εργαζομένων που οφείλονται στην εργασία και ενημερώνεται από τον εργοδότη και τους εργαζομένους για οποιοδήποτε παράγοντα στο χώρο εργασίας που έχει επίπτωση στην υγεία. Στο άρθρο 11 του Ν 1568/85 αναφέρονται οι κοινές υποχρεώσεις του Τεχνικού Ασφαλείας και του Γιατρού Εργασίας. Σύμφωνα με αυτές, ο ΤΑ και ο ΓΕ υποχρεούνται κατά την εκτέλεση, του έργου τους, να συνεργάζονται πραγματοποιώντας κοινούς ελέγχους των χώρων εργασίας. Οφείλουν κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους, να συνεργάζονται με την Ε.Υ.Α.Ε. ή τον αντιπρόσωπο των εργαζομένων, τους οποίους οφείλουν να ενημερώνουν για κάθε σημαντικό ζήτημα υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας στην επιχείρηση και να τους παρέχουν συμβουλές σε θέματα υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας. Επιπρόσθετα, ο ΓΕ, σε περιβάλλον χρήσης βιολογικών παραγόντων, εμβολιάζει αποτελεσματικά τους εργαζόμενους που δεν έχουν ήδη ανοσοποιηθεί κατά του βιολογικού παράγοντα στον οποίο εκτίθενται ή ενδέχεται να εκτεθούν, τηρεί ατομικό ιατρικό φάκελο εάν διαπιστωθεί ότι ένας εργαζόμενος πάσχει από μόλυνση ή/και ασθένεια για την οποία υπάρχουν υπόνοιες ότι οφείλεται στην έκθεση σε βιολογικούς παράγοντες κατά την εργασία και προτείνει τα τυχόν προστατευτικά ή προληπτικά μέτρα σελ 8

9 που πρέπει να λαμβάνονται για τους επιμέρους εργαζομένους σε περιπτώσεις έκθεσης σε βιολογικό παράγοντα Ποια μέτρα ασφαλείας πρέπει να τηρούνται σε σχέση με την ύπαρξη χημικών κινδύνων στο χώρο εργασίας; Χημικός παράγοντας καλείται κάθε χημικό στοιχείο ή ένωση, ελεύθερο ή σε πρόσμειξη, όπως υφίσταται σε φυσική κατάσταση ή όπως παράγεται, χρησιμοποιείται ή απελευθερώνεται, μεταξύ άλλων υπό μορφή αποβλήτων, μέσω οποιασδήποτε εργασιακής δραστηριότητας, είτε παράγεται σκοπίμως είτε όχι, είτε διατίθεται στο εμπόριο είτε όχι 4. Το ελληνικό γενικό πλαίσιο για την προστασία της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων καθορίζεται κυρίως από το Ν.1568/85, το ΠΔ 17/96 και τον πρόσφατο κωδικοποιημένο νόμο 3850/2010. Για τις περιπτώσεις ύπαρξης χημικών κινδύνων στους χώρους εργασίας, ειδικά νομοθετήματα καθορίζουν τα σχετικά με την προστασία των εργαζομένων. Τέτοια είναι το ΠΔ 307/86 Προστασία των εργαζομένων που εκτίθενται σε ορισμένους χημικούς παράγοντες κατά τη διάρκεια της εργασίας τους, το ΠΔ 77/93 Για την προστασία των εργαζομένων από φυσικούς, χημικούς και βιολογικούς παράγοντες και τροποποίηση - συμπλήρωση του ΠΔ 307/86, το ΠΔ 399/94 Προστασία των εργαζομένων από τους κινδύνους που συνδέονται με την έκθεση σε καρκινογόνους παράγοντες κατά την εργασία σε συμμόρφωση με την οδηγία 92/58 ΕΟΚ, το ΠΔ 94/78 Προστασία των εργαζομένων που εκτίθενται στον μεταλλικό μόλυβδο και τις ενώσεις ιόντων του κατά την εργασία, το ΠΔ 70α/88 Προστασία των εργαζομένων που εκτίθενται σε αμίαντο κατά την εργασία τους, το ΠΔ 175/97 Τροποποίηση του ΠΔ70 α/88, το ΠΔ 90/99 Καθορισμός οριακών τιμών έκθεσης των εργαζομένων σε ορισμένους χημικούς παράγοντες κατά τη διάρκεια της εργασίας τους σε συμμόρφωση με τις οδηγίες 91/322/ΕΟΚ και 96/94/ΕΚ και τροποποίηση - συμπλήρωση του ΠΔ 307/86, το ΠΔ 127/2000 Τροποποίηση του ΠΔ 399/94 και το ΠΔ 338/2001 Προστασία της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων κατά την εργασία από κινδύνους οφειλόμενους σε χημικούς παράγοντες. Οι τοξικές ουσίες εισχωρούν στο σώμα μέσω της εισπνοής (αναπνευστική οδός), της κατάποσης (πεπτική οδός) ή της απορρόφησης δια μέσου του δέρματος. Όσον αφορά τη διείσδυση, η έκθεση θα πρέπει να είναι όσο το δυνατό περιορισμένη, όσο αυτό είναι εφικτό από την εφαρμογή της τεχνικής πρακτικής και τις αρχές της επαγγελματικής υγιεινής. Τα γενικά μέτρα πρόληψης περιλαμβάνουν την εκτίμηση του κινδύνου, τη λήψη τεχνικών και οργανωτικών μέτρων, τον ιατρικό έλεγχο και την ενημέρωση και εκπαίδευση των εργαζομένων. Αν κάποτε μια πηγή κινδύνου αναγνωριστεί ως επιβλαβής για τα αποτελέσματα της στους εργαζόμενους, θα πρέπει να γίνουν ενέργειες με ένα συνδυασμό ιατρικής και περιβαλλοντικής παρακολούθησης. Η πηγή κινδύνου θα πρέπει να οριοθετηθεί (για παράδειγμα με δειγματοληψία στην ατομική ζώνη έκθεσης ) και τα αποτελέσματα να συγκριθούν με κριτήρια υγιεινής ή άλλα δεδομένα αναφορικά με τοξικούς παράγοντες, ώστε να οριστούν επίπεδα έκθεσης. Στα νομοθετήματα που αναφέρθηκαν προηγουμένως έχουν καθοριστεί οι οριακές τιμές έκθεσης σε κάθε παράγοντα. Όταν δεν παρατηρούνται τοξικά φαινόμενα, θα πρέπει να τηρείται μια πρακτική που κρατά την έκθεση όσο το 3 άρθρο 14, ΠΔ 186/95 4 αρθρο 2, ΠΔ 338/2001 σελ 9

10 δυνατό χαμηλότερα για ρύπους αυτής της κατηγορίας, ώστε να υπάρχει μια οριακή τιμή έκθεσης για μη τοξικούς - ενοχλητικούς παράγοντες. Οι εργαζόμενοι τέλος, πρέπει να ενημερώνονται για τους παράγοντες που χειρίζονται και στους οποίους εκτίθενται και να εκπαιδεύονται για την αποφυγή των κινδύνων. Ειδικά για την εκτίμηση του κινδύνου από τοξικές ουσίες πρέπει να συλλέγονται πληροφορίες και στοιχεία όπως το είδος, η σύσταση, η μορφή και η ποσότητα των κατεργαζόμενων υλών και παραγόμενων προϊόντων (πρώτες και πρόσθετες ύλες, προϊόντα, υποπροϊόντα, απόβλητα, κ.α.), οι μέθοδοι, οι εγκαταστάσεις και ο μηχανικός εξοπλισμός που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων τοπικού ή γενικού εξαερισμού, ο αριθμός των εργαζόμενων σε κάθε θέση, ή χώρο εργασίας και τα χαρακτηριστικά της οργάνωσης της εργασίας και της απασχόλησης κάθε εργαζομένου (φύση εργασίας, ωράριο, διάρκεια, και συνθήκες έκθεσης κλπ), τα γενικότερα μέτρα υγιεινής και ασφάλειας που έχουν ληφθεί από την επιχείρηση και η κατανομή στο χώρο και στο χρόνο των συγκεντρώσεων των χημικών παραγόντων. Ο εργοδότης, μέσω της νομοθεσίας που αναφέρθηκε προηγουμένως, υποχρεούται σε μια σειρά ενεργειών προκειμένου να εξασφαλίζεται η επαρκής προστασία των εργαζομένων. Στις περισσότερες θέσεις εργασίας ένας συνδυασμός από διάφορες μεθόδους πρέπει να σχεδιαστεί γιατί δεν είναι πάντα απόλυτα αξιόπιστη η χρήση μίας ανεξάρτητης και μόνης τεχνικής. Τέτοιες μέθοδοι είναι: Η αντικατάσταση ενός επικίνδυνου υλικού που χρησιμοποιείται, από άλλο, ακίνδυνο ή λιγότερο επικίνδυνο. Εδώ περιλαμβάνεται και μεταβολή της πορείας σύνθεσης μιας ουσίας για να αποφύγουμε τη χρήση ή παραγωγή ενδιάμεσων τοξικών ουσιών. Αντικατάσταση μπορεί να γίνει γιατί τα αρχικά υλικά αποδείχθηκαν επιβλαβή και έχουν απαγορευτεί, ή νέα υλικά και διαδικασίες προσφέρονται από την τεχνολογική πρόοδο. Σε κάθε περίπτωση αντικατάστασης, μεγάλη προσοχή πρέπει να δίνεται και επαρκώς να ελέγχεται, αν η νέα ουσία είναι προτιμότερη από τον αρχικό κίνδυνο. Ο περιορισμός κατά το δυνατό της έκθεσης των εργαζόμενων. Θα πρέπει να ελαχιστοποιείται ο αριθμός των εκτιθέμενων ατόμων και η είσοδος να επιτρέπεται στον άκρως απαραίτητο αριθμό ατόμων στις κρίσιμες περιοχές. Για τους εκτιθέμενους θα πρέπει η διάρκεια και ο βαθμός της έκθεσης τους να βρίσκεται μέσα στις οριακές τιμές έκθεσης. Η εναλλαγή θέσης εργασίας ενός εργαζόμενου μπορεί να μειώσει τη χρονικά σταθμισμένη έκθεση. Η απομόνωση της εγκατάστασης (διεργασίας) από τους ανθρώπους. Συνολική κάλυψη και εγκλωβισμός των εγκαταστάσεων επεξεργασίας, ώστε το σύστημα να λειτουργεί εν κλειστώ. Θετικά αποτελέσματα έχουν ο φυσικός διαχωρισμός και οι τεχνικοί χειρισμοί από απόσταση (ηλεκτρονικά κυκλώματα, τηλεχειρισμός κλπ ). Η απαγωγή των εκπομπών στη πηγή. Χρήση συστημάτων τεχνικής απαγωγής των ρύπων όσο το δυνατό κοντύτερα στη πηγή εκπομπής, ώστε ένα άτομο που εκτίθεται να βρίσκεται πάντα μέσα στις οριακές τιμές έκθεσης. Στα συστήματα απαγωγής πρέπει να προβλέπονται τεχνικές κατακράτησης ή εξουδετέρωσης των ρύπων για την αποφυγή επιβάρυνσης τρίτων προσώπων και του περιβάλλοντος. σελ 10

11 Ο αερισμός, φυσικός ή τεχνικός του χώρου εργασίας σε συνδυασμό με τις διαστάσεις του, μπορεί να βοηθήσει ώστε να μην επιβαρύνεται το περιβάλλον εργασίας. Η ατομική προστασία. Διάφορα μέσα ατομικής προστασίας πρέπει να χρησιμοποιούνται: προστατευτικά ρούχα και φόρμες, γάντια, γυαλιά προστασίας, μάσκες αναπνοής, συσκευές παροχής αέρα κ.α. Τα ατομικά μέσα προστασίας σε καμιά περίπτωση δεν είναι ικανά να αντικαταστήσουν ή να κάνουν μη απαιτητές τις προηγούμενες μεθόδους. Η γενική υγιεινή. Καλός καθαρισμός, χρήση απορροφητικών συσκευών καθαρισμού, διατάξεις άμεσου και καλού πλυσίματος του προσωπικού, του ιματισμού και του εξοπλισμού ενθαρρύνουν ψηλά επίπεδα υγιεινής. Απαραίτητη πάντα είναι η απαγόρευση λήψης τροφής και καπνίσματος στο χώρο εργασίας. Η ύπαρξη Σχεδίου Έκτακτης Ανάγκης. Ένα σχέδιο αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης πρέπει να εκπονηθεί, να δοκιμαστεί και το προσωπικό να εκπαιδευτεί πάνω σ αυτό, ώστε σε περίπτωση αστοχίας ή ατυχήματος να υπάρξουν οι λιγότερες συνέπειες. Η σήμανση και τα συστήματα συναγερμού. Σε κάθε χώρο που υπάρχει πιθανότητα να υπάρχουν τοξικές ουσίες πρέπει να υπάρχουν διαρκώς κατάλληλα σήματα προειδοποίησης. Σήμερα εξάλλου είναι διαθέσιμα αυτόματα συστήματα ανίχνευσης ουσιών και συναγερμού. Τέλος, κάθε σκεύασμα που χρησιμοποιείται πρέπει να φέρει ετικέτα με όλες τις πληροφορίες και να συνοδεύεται με τα απαραίτητα πιστοποιητικά που προβλέπει η νομοθεσία. Ο έλεγχος και η συντήρηση των εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού. Η ομαλή και απρόσκοπτη λειτουργία όλων των διαδικασιών αποτρέπει πάντα τις ανώμαλες και επικίνδυνες καταστάσεις. Οποιαδήποτε από τις παραπάνω μεθόδους χρησιμοποιείται, πρέπει να ελέγχεται για την αποτελεσματικότητα της και την αξιοπιστία της. Όπου υπάρχει ειδικός κίνδυνος ή απαιτείται ειδικός έλεγχος, αυτός θα πρέπει να περιλαμβάνει δειγματοληψία και μέτρηση της ατμόσφαιρας εργασίας. Επίσης θα πρέπει να υπάρχει και να απαιτείται υποχρεωτικά η προστασία για τους συντηρητές, (συμπεριλαμβανομένων και των εργολάβων και των εξωτερικών συνεργατών), οι οποίοι συνήθως εκτίθενται σε μέρη χωρίς διαδικασία πρόληψης και προστασίας. 4. Ποια μέτρα ασφαλείας πρέπει να τηρούνται για ασφαλή εργασία με εξοπλισμό εργασίας, όπως ο σιδηροτροχός στην περίπτωσή μας; Ως εξοπλισμός εργασίας ορίζεται κάθε εργαλείο, μηχανή, συσκευή ή εγκατάσταση που χρησιμοποιείται κατά την εργασία 5. Όπως και στις περιπτώσεις ύπαρξης βιολογικών και χημικών παραγόντων στους χώρους εργασίας που εξετάστηκαν παραπάνω, όσον αφορά τα μέτρα ασφαλείας που πρέπει να τηρούνται, αυτά καθορίζονται κυρίως από το Ν.1568/85 και το ΠΔ 17/96. Για τις περιπτώσεις εργασίας με εξοπλισμό εργασίας, ειδικά νομοθετήματα καθορίζουν τα σχετικά με την προστασία των εργαζομένων. Τέτοια είναι το ΠΔ 395/1994 Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρησιμοποίηση εξοπλισμού εργασίας από τους εργαζόμενους κατά την εργασία τους σε συμμόρφωση με την οδηγία 89/655/EOK, όπως τροποποιήθηκε από το ΠΔ 89/99 Τροποποίηση του 5 παρ.1, αρθ.2, ΠΔ 395/1994 σελ 11

12 ΠΔ 395/94 σε συμμόρφωση με την οδηγία 95/63/ΕΚ του Συμβουλίου, το ΠΔ 304/00 Τροποποίηση του ΠΔ 395/94 όπως αυτό τροποποιήθηκε με το ΠΔ 89/99 και το ΠΔ 155/04 Τροποποίηση του ΠΔ 395/94 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, σε συμμόρφωση με την οδηγία 2001/45/ΕΚ και τέλος, το ΠΔ 57/2010 Προσαρμογή της Ελληνικής Νομοθεσίας προς την οδηγία 2006/42/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου «σχετικά με τα μηχανήματα και την τροποποίηση της οδηγίας 95/16/ΕΚ» και κατάργηση των Π.Δ. 18/96 και 377/93. Κατά τη λειτουργία του ο εξοπλισμός μπορεί να δημιουργεί γύρω του μια επικίνδυνη ζώνη και κάθε εργαζόμενος που βρίσκεται εξολοκλήρου ή εν μέρει στη ζώνη αυτή θεωρείται εκτεθειμένος σε κίνδυνο. Ο εξοπλισμός εργασίας που τίθεται στη διάθεση κάθε εργαζομένου θα πρέπει να είναι κατάλληλος για την προς εκτέλεση εργασία ή κατάλληλα προσαρμοσμένος, και να συντηρείται κατάλληλα, ώστε να εξασφαλίζεται η υγιεινή και η ασφάλεια των εργαζομένων 6. Όταν αυτό δεν είναι δυνατό, λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα για να περιορίζονται στο ελάχιστο οι κίνδυνοι 7. Κατά την επιλογή του εξοπλισμού εργασίας ο εργοδότης πρέπει να λαμβάνει υπόψη του τις ειδικές συνθήκες στην επιχείρηση και τα χαρακτηριστικά της εργασίας που πρόκειται να γίνει, τους κινδύνους που υπάρχουν στην επιχείρηση, τους κινδύνους που μπορεί να προκύψουν και τη γνώμη του τεχνικού ασφαλείας 8. Ο εξοπλισμός εργασίας θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις ελάχιστες προδιαγραφές του ΠΔ 395/94, η χρησιμοποίηση τους και συντήρησή τους θα πρέπει να γίνεται από επαρκώς εκπαιδευμένους εργαζόμενους 9. Οι ελάχιστες προδιαγραφές για τους εξοπλισμούς εργασίας είναι 10 : Συστήματα χειρισμού και ελέγχου: να είναι σαφώς αναγνωρίσιμα και εργονομικά τοποθετημένα, να μην έχουν κίνδυνο ακούσιων χειρισμών και σε περίπτωση διακοπής ή βλάβης να μη δημιουργούνται επικίνδυνες καταστάσεις. Διατάξεις ασφαλείας και προστασίας: θα πρέπει να είναι ανθεκτικής κατασκευής, να μην παρακωλύουν τις εργασίες και τη συντήρησή τους και να μπορούν να παρακαμφθούν ή να αχρηστευθούν γρήγορα. Ύπαρξη κατάλληλου φωτισμού και εύκολα κατανοητών συστημάτων συναγερμού Προστασία από την έκθεση, άμεση ή έμμεση στο ηλεκτρικό ρεύμα Η διάταξη του εξοπλισμού εργασίας δε, θα πρέπει να είναι τέτοια, ώστε να υπάρχει επαρκής χώρος γύρω από τα μηχανήματα για κυκλοφορία ανθρώπων και υλικών, ο χώρος του χειριστή να μη βρίσκεται μέσα σε διάδρομο κυκλοφορίας, να διατίθενται πάγκοι και τροχήλατα ντουλάπια για εργαλεία, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι αναγκαίες κινήσεις του χειριστή και να μην υπάρχουν σκόρπια εργαλεία, τα άχρηστα υλικά να συσσωρεύονται σε ειδικά δοχεία ή χώρους και να αποφεύγονται πρόχειρες κατασκευές για χρήση τους ως καθίσματα. Ειδικά για τη χρήση εξοπλισμού που περιλαμβάνει κινητά στοιχεία, όπως στην περίπτωσή μας του σιδηροτροχού, ειδική και εκτενής μνεία γίνεται στο αρθ.22, παρ Ι του ΠΔ 57/2010, όπου, η παρ παρ.1, αρθ.3, ΠΔ 395/94 7 παρ.3, αρθ.3, ΠΔ 395/94 8 παρ.2, αρθ.3, ΠΔ 395/94 9 αρθ.7, ΠΔ 395/94 10 αρθ.9 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ, ΠΔ 395/94 σελ 12

13 αναφέρεται στην πρόληψη των κινδύνων που σχετίζονται με τα κινητά στοιχεία, η παρ στην επιλογή προστασίας έναντι των κινδύνων που ανακύπτουν από τα κινητά στοιχεία, ενώ η παρ αναφέρεται στα απαιτούμενα χαρακτηριστικά για τους προφυλακτήρες και τις προστατευτικές διατάξεις που προορίζονται για την προστασία έναντι των κινδύνων οι οποίοι ανακύπτουν από τα κινητά στοιχεία. 5.α. Ποιες οι σωστές διαδικασίες εκτέλεσης θερμών εργασιών, όπως αυτή της οξυγονοκόλλησης, παρουσία εύφλεκτων ή και εκρηκτικών παραγόντων όπως αυτού του μεθανίου; Οι πυρκαγιές και οι εκρήξεις αποτελούν πολύ σημαντικό κίνδυνο κατά την εργασία σε περιορισμένους χώρους. Οι συνθήκες για πυρκαγιά ή έκρηξη μπορούν να δημιουργηθούν από την παρουσία εύφλεκτων ουσιών, την υπερβολική συγκέντρωση οξυγόνου και την παρουσία διαφόρων πηγών θερμότητας. Σε τέτοιους χώρους, ανάλογα με τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν, οποιοσδήποτε σπινθήρας, προερχόμενος από διάφορες πηγές, όπως της γειτονικής εργασίας οξυγονοκόλλησης στην περίπτωσή μας, μπορεί να προκαλέσει πυρκαγιά ή έκρηξη. Ανάλογα με το είδος των υλικών που χρησιμοποιούνται και περιέχονται σε ένα χώρο εργασίας και με βάση τον τρόπο χρήσης και αποθήκευσής τους, πρέπει να γίνεται εκτίμηση των κινδύνων δημιουργίας πυρκαγιάς ή/και έκρηξης, στα πλαίσια της γραπτής εκτίμησης επαγγελματικού κινδύνου 11. Βασικές πληροφορίες που θα βοηθήσουν στην εκτίμηση αυτή πρέπει να περιέχονται στα Δελτία Δεδομένων Ασφάλειας Προϊόντων (MSDS). Με βάση την επικινδυνότητα πρέπει να λαμβάνονται κατάλληλα προληπτικά μέτρα (τεχνικά/οργανωτικά). Γενικότερα, ανάλογα με το είδος του εργασιακού χώρου, για την αποφυγή έναρξης πυρκαγιάς έχει ιδιαίτερη σημασία η τήρηση και άλλων σχετικών κανονισμών, όπως: Το ΠΔ 42/2003 Σχετικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις για τη βελτίωση της προστασίας της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων οι οποίοι είναι δυνατόν να εκτεθούν σε κίνδυνο από εκρηκτικές ατμόσφαιρες σε συμμόρφωση με την οδηγία 1999/92/ΕΚ της 16ης Δεκεμβρίου 1999 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (Ε.Ε.L23/57/ ), ορίζει ότι θα πρέπει να πραγματοποιείται κατάταξη των χώρων εργασίας σε ζώνες ως προς την πιθανότητα δημιουργίας εκρήξιμης ατμόσφαιρας. Ανάλογα με την κατάταξη, θα πρέπει να λαμβάνονται κατάλληλα προστατευτικά μέτρα: οργανωτικά (εκπαίδευση, γραπτές οδηγίες) και τεχνικά (αποφυγή δημιουργίας εκρηκτικής ατμόσφαιρας, έλεγχος πηγών έναυσης, κατάλληλος εξοπλισμός αντιεκρηκτικού τύπου). Επίσης, θα πρέπει να τηρείται ειδική σήμανση στους χώρους και όλα τα παραπάνω μέτρα να καταχωρούνται σε ειδικό έγγραφο ( έγγραφο προστασίας από εκρήξεις ). Εφόσον το έγγραφο αυτό, βάσει της αξιολόγησης κινδύνου, δεν ορίζει κάτι διαφορετικό, για όλους τους χώρους στους οποίους είναι δυνατόν να δημιουργηθούν εκρηκτικές ατμόσφαιρες θα πρέπει να επιλέγονται εξοπλισμός και συστήματα προστασίας σύμφωνα με τις κατηγορίες που προβλέπονται στη ΚΥΑ Β17081/2964/1996 Συσκευές και συστήματα προστασίας που προορίζονται για χρήση σε εκρήξιμες ατμόσφαιρες. Ιδιαίτερα για τις εργασίες συγκόλλησης θα πρέπει να τηρείται το ΠΔ 95/1978 Περί μέτρων υγιεινής και ασφαλείας των απασχολουμένων εις εργασίας συγκολλήσεων. Σύμφωνα με αυτό, μεταξύ 11 ΠΔ 17/96 σελ 13

14 άλλων, προβλέπεται ότι ο συγκολλητής, που θα πρέπει να έχει τα κατάλληλα προσόντα και τη σχετική άδεια, θα πρέπει να φέρει μάσκα ή γυαλιά με ειδικά απορροφητικά κρύσταλλα, δερμάτινη ποδιά, γκέτες και γάντια ειδικών προδιαγραφών, παπούτσια με λάστιχο και ζώνη ασφαλείας για εργασία στα όρια του δαπέδου εργασίας. Θα πρέπει να ελέγχεται η μόνωση των εργαλείων και η ύπαρξη υγρασίας σε αυτά, στους κλειστούς χώρους να προτιμάται η χρήση του συνεχούς ρεύματος, να γίνεται καλός εξαερισμός του χώρου και η μηχανή συγκόλλησης, τα καλώδια και οι σύνδεσμοι να βρίσκονται σε άριστη κατάσταση, στη σωστή θέση, μακριά από θέσεις κυκλοφορίας και με σωστή προστασία. Για εργασίες συγκόλλησης σε κλειστούς ή περιορισμένους χώρους ή σε δοχεία που περιείχαν εύφλεκτα υλικά, απαιτούνται ειδικά μέτρα προστασίας και πρέπει να γίνονται μόνο κατόπιν συνεννόησης με τους αρμόδιους επιβλέποντες τεχνικούς. Για την περίπτωση μεθόδων συγκόλλησης με ιδιαίτερες απαιτήσεις, θα πρέπει να γίνεται εξειδικευμένη εκτίμηση του επαγγελματικού κινδύνου. Η Πυροσβεστική Διάταξη 7/1996 Λήψη μέτρων πυροπροστασίας κατά την εκτέλεση θερμών εργασιών, η οποία ορίζει ότι πριν την έναρξη θερμών εργασιών (στην περίπτωσή μας, εργασία οξυγονοκόλλησης) που δεν αποτελούν μέρος της κανονικής παραγωγικής διαδικασίας (όπως δηλαδή στην περίπτωσή μας), θα πρέπει να εκδίδεται από τον υπεύθυνο πυρασφαλείας του κτιρίου ή της επιχείρησης ειδική άδεια 24ωρης κατά μέγιστο ισχύος η οποία θα διασφαλίζει ότι ο χώρος στον οποίο θα εκτελεστούν οι εργασίες έχει καθοριστεί επαρκώς και θα επιτηρείται για μία τουλάχιστον ώρα μετά το τέλος των εργασιών, ότι έχουν εξασφαλιστεί οι προϋποθέσεις για την ασφαλή εκτέλεση των εργασιών και τηρούνται τα παρακάτω προληπτικά μέτρα: - Σε ακτίνα 10 μέτρων τουλάχιστον από το σημείο που θα εκτελεστεί η θερμή εργασία έχουν απομακρυνθεί όλα τα εύφλεκτα αντικείμενα. Προσοχή πρέπει να δίνεται στα αντικείμενα που βρίσκονται σε διπλανούς χώρους αν υπάρχουν ανοίγματα σε τοίχους και δάπεδα. - Τα δομικά στοιχεία, οι εγκαταστάσεις και τα εξαρτήματα που είναι εύφλεκτα έχουν καλυφθεί με πυρίμαχα καλύμματα, ούτως ώστε να μη φτάνουν σε αυτά φλόγες, σπινθήρες, καυτά αέρια και θερμότητα γενικά. Επίσης έχουν καλυφθεί αντικείμενα που δεν είναι δυνατό να μετακινηθούν. - Τα ανοίγματα σε οροφές, δάπεδα και τοίχους από όπου περνούν σωληνώσεις, καλώδια και παρόμοιες εγκαταστάσεις καθώς και διάφορες ρωγμές και σχισμές έχουν καλυφθεί με ασφαλή τρόπο ή έχουν σφραγιστεί. - Οι εργασίες επιτηρούνται από ειδικό προσωπικό πυρόσβεσης, στο οποίο διατίθενται τα κατάλληλα πυροσβεστικά μέσα. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να έχει εκπονηθεί Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης στο οποίο οι εργαζόμενοι θα πρέπει να έχουν εκπαιδευτεί. 5.β. Εάν ήσασταν ο Τεχνικός Ασφαλείας της ΔΕΥΑ, πως θα αξιολογούσατε το παρολίγον ατύχημα που συνέβη με την ανάφλεξη του μεθανίου και σε ποιες ενέργειες θα προβαίνατε; Αναερόβια χώνευση καλείται η διαδικασία κατά την οποία φυτικά υπολείμματα, ζωικά (κοπριά) και αστικά απόβλητα υφίστανται αναερόβια αποικοδόμηση. Κύριος σκοπός της αναερόβιας χώνευσης είναι η σταθεροποίηση του οργανικού υλικού µε ταυτόχρονη μείωση των οσμών, της συγκέντρωσης των παθογόνων μικροοργανισμών και της μάζας του οργανικού υλικού που χρειάζεται περαιτέρω σελ 14

15 επεξεργασία. Το βιοαέριο που παράγεται αποτελείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από μεθάνιο και διοξείδιο του άνθρακα σε αναλογίες που ποικίλουν ανάλογα µε την πρώτη ύλη και τη διεργασία που ακολουθείται. Η αναερόβια χώνευση του οργανικού υλικού οδηγεί και στο σχηματισμό λάσπης (ως παραπροϊόν), η οποία είναι πλούσια σε θρεπτικά στοιχεία και σε ιχνοστοιχεία και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως οργανικό λίπασμα. Από το βιοαέριο μπορεί να παραχθεί θερμική και ηλεκτρική ενέργεια. Η διαδικασία παραγωγής καθώς και η σύσταση του βιοαερίου εξαρτάται από πολλές παραμέτρους. Αποτέλεσμα του γεγονότος αυτού είναι να καθίσταται δύσκολη η πρόβλεψη του ρυθμού παραγωγής του, της ποσότητας (όγκου) του καθώς και της σύστασής του. Το μόνο στοιχείο που είναι δεδομένο είναι ότι η ποσότητα και ο ρυθμός παραγωγής του βιοαερίου αυξάνονται όσο προχωράει η ενηλικίωση του χώρου διάθεσης και κορυφώνονται κατά την περίοδο λήξης της απόθεσης των απορριμμάτων. Για τη συλλογή και απαγωγή του βιοαερίου χρησιμοποιούνται διάφορα συστήματα, έχοντας το καθένα τους συγκεκριμένες απαιτήσεις εφαρμογής. Το σύστημα διαχείρισης πριν τεθεί σε λειτουργία, αμέσως μετά την κατασκευή ή μετά από κάθε επισκευή θα πρέπει να επιθεωρείται από τον αρμόδιο τεχνικό ώστε να βεβαιώνεται ότι πληροί τους όρους ασφαλείας. Επίσης, επιβάλλεται να γίνεται υπηρεσιακός έλεγχος και πιστοποίηση για την τήρηση των κανόνων ασφαλείας σε ετήσια βάση. Ακόμη, απαιτούνται έκτακτοι έλεγχοι μετά από περιστατικά αστοχίας, υπέρβασης οριακών τιμών εκπομπών, εντοπισμό φθορών κ.λπ. Σε κάθε έλεγχο τηρείται πρωτόκολλο όπου καταγράφονται οι ενέργειες που έχουν πραγματοποιηθεί καθώς και τα αποτελέσματα αυτού. Ακόμη, σε κάθε χώρο διάθεσης λυμάτων είναι απαραίτητος ο έλεγχος για την αποφυγή της ανεξέλεγκτης διαφυγής βιοαερίου στον περιβάλλοντα χώρο, καθώς, μεταξύ άλλων, υφίσταται πιθανός κίνδυνος συμπτωμάτων ασφυξίας λόγω εκτοπισμού του οξυγόνου από το βιοαέριο, παρενεργειών από την εισπνοή επικίνδυνων ουσιών, δημιουργίας εκρηκτικού μίγματος αν υπάρχει παρουσία μεθανίου στον αέρα σε αναλογία 5-15%, ενώ σε αναλογία μεγαλύτερη από 15% υπάρχει κίνδυνος ανάφλεξης. Με βάση τα παραπάνω, είναι φανερό ότι απαιτείται σύστημα παρακολούθησης (monitoring) και ελέγχου (control) του παραγόμενου βιοαερίου. Το σύστημα αυτό εφαρμόζεται τόσο σε σημεία μέσα στη περιοχή του χώρου ταφής όσο και σε σημεία εκτός αυτής, κυρίως προς τη κατεύθυνση όπου υφίσταται ή προβλέπεται ανθρωπογενής δραστηριότητα. Η παρακολούθηση της ποιότητας και της ποσότητας των εκλυόμενων αερίων, πρέπει να είναι αντιπροσωπευτική για κάθε τμήμα του χώρου ταφής. Για την πρόληψη της δημιουργίας αναφλέξεων, τοποθετούνται φλογοπαγίδες πριν και μετά από τα σημεία όπου είναι δυνατόν αυτές να δημιουργηθούν (πυρσός καύσης, άντληση αερίου, περιοχή υποπίεσης, περιοχή συμπύκνωσης). Οι φλογοπαγίδες πρέπει να συνοδεύονται από πιστοποιητικό ελέγχου και να τοποθετούνται βάσει των προδιαγραφών του κατασκευαστικού οίκου. Από τα παραπάνω γίνεται σαφές πως το παρολίγον εργατικό ατύχημα κατά τις εργασίες οξυγονοκόλλησης οφείλεται σε αστοχία ενός ή περισσοτέρων από τις παραπάνω διαδικασίες, με τον Τεχνικό Ασφαλείας της ΔΕΥΑ να φέρει μεγάλη ευθύνη, τόσο γενικότερα για τη μη σωστή διαχείριση των βιοαερίων, όσο και για τα επιπρόσθετα μέτρα ασφαλείας που θα έπρεπε να έχουν ληφθεί λόγω σελ 15

16 εργασιών έξω από τη συνήθη παραγωγική διαδικασία. Με δεδομένο ότι τα παρολίγον εργατικά ατυχήματα είναι εξίσου σημαντικά όσον αφορά τον έλεγχο των συστημάτων και μέτρων ασφαλείας, ο Τεχνικός Ασφαλείας της ΔΕΥΑ θα πρέπει να τα ελέγξει, να τα επαναξιολογήσει, να τα επαναπροσδιορίσει ή και να τα ενισχύσει, καθώς, με αφορμή τις εργασίες οξυγονοκόλλησης, αποδείχτηκαν ανεπαρκή. Βιβλιογραφία - Σαΐνη Κ. Σουφλής Ι., Νομοθεσία και Ασφάλεια Τεχνικών Έργων / Ασφάλεια εκτέλεσης έργων, Εκδόσεις ΕΑΠ, Πάτρα 2004 Νομοθεσία - Ν.2094/1992 Κύρωση του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας - Ν.1568/1985 Ασφάλεια και Υγιεινή εργαζομένων - Ν.3850/2010 Κύρωση του Κώδικα νόμων για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων - Πυροσβ.Διάταξη Ν ο 7 Λήψη μέτρων πυροπροστασίας κατά την εκτέλεση θερμών εργασιών - ΠΔ 22/ Περί ασφαλείας εργατών και υπαλλήλων εργαζομένων επί φορητών κλιμάκων - ΠΔ 17/1978 Περί συμπληρώσεως του από 22/ Π.Δ. περί ασφαλείας εργατών - ΠΔ 397/1994 Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας κατά την χειρωνακτική διακίνηση φορτίων που συνεπάγεται κίνδυνο ιδίως για τη ράχη και την οσφυϊκή χώρα των εργαζομένων σε συμμόρφωση προς την οδηγία του Συμβουλίου 90/269/EOK - ΠΔ 17/1996, Μέτρα ασφάλειας υγείας εργαζομένων - ΠΔ 105/1995 Ελάχιστες προδιαγραφές για την σήμανση ασφάλειας ή/ και υγείας στην εργασία σε συμμόρφωση με την Οδηγία 92/58/EOK" - ΠΔ 396/1994 Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρήση από τους εργαζόμενους εξοπλισμών ατομικής προστασίας κατά την εργασία σε συμμόρφωση προς την οδηγία του Συμβουλίου 89/656/EOK - ΠΔ 17/1996 Μέτρα για την βελτίωση της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων κατά την εργασία σε συμμόρφωση µε τις οδηγίες 89/391/EOK και 91/383/EOK - ΠΔ 186/1995 Προστασία των εργαζομένων από κινδύνους που διατρέχουν λόγω της έκθεσής τους σε βιολογικούς παράγοντες κατά την εργασία σε συμμόρφωση με τις οδηγίες του Συμβουλίου 90/679/EOK και 93/88/EOK - ΠΔ 174/1997 Τροποποίηση πδ 186/ σε συμμόρφωση µε την οδηγία 95/30/EK - ΠΔ 15/1999 Τροποποίηση του πδ 186/95 όπως τροποποιήθηκε με το πδ 174/97, σε συμμόρφωση με τις οδηγίες 97/59/ΕΚ και 97/65/ΕΚ της Επιτροπής - ΠΔ 307/86 Προστασία των εργαζομένων που εκτίθενται σε ορισμένους χημικούς παράγοντες κατά τη διάρκεια της εργασίας τους - ΠΔ 77/93 Για την προστασία των εργαζομένων από φυσικούς, χημικούς και βιολογικούς παράγοντες και τροποποίηση - συμπλήρωση του ΠΔ 307/86 - ΠΔ 399/94 Προστασία των εργαζομένων από τους κινδύνους που συνδέονται με την έκθεση σε καρκινογόνους παράγοντες κατά την εργασία σε συμμόρφωση με την οδηγία 92/58 ΕΟΚ - ΠΔ 94/78 Προστασία των εργαζομένων που εκτίθενται στον μεταλλικό μόλυβδο και τις ενώσεις ιόντων του κατά την εργασία - ΠΔ 70α/88 Προστασία των εργαζομένων που εκτίθενται σε αμίαντο κατά την εργασία τους - ΠΔ 175/97 Τροποποίηση του ΠΔ70 α/88 - ΠΔ 90/99 Καθορισμός οριακών τιμών έκθεσης των εργαζομένων σε ορισμένους χημικούς παράγοντες κατά τη διάρκεια της εργασίας τους σε συμμόρφωση με τις οδηγίες 91/322/ΕΟΚ και 96/94/ΕΚ και τροποποίηση - συμπλήρωση του ΠΔ 307/86 - ΠΔ 127/2000 Τροποποίηση του ΠΔ 399/94 - ΠΔ 338/2001 Προστασία της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων κατά την εργασία από κινδύνους οφειλόμενους σε χημικούς παράγοντες - ΠΔ 42/2003 Σχετικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις για τη βελτίωση της προστασίας της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων οι οποίοι είναι δυνατόν να εκτεθούν σε κίνδυνο από εκρηκτικές ατμόσφαιρες σε συμμόρφωση με την οδηγία 1999/92/ΕΚ της 16ης σελ 16

17 Δεκεμβρίου 1999 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (Ε.Ε.L23/57/ ) - ΠΔ 95/1978 Περί μέτρων υγιεινής και ασφαλείας των απασχολουμένων εις εργασίας συγκολλήσεων - ΠΔ 57/2010 Προσαρμογή της Ελληνικής Νομοθεσίας προς την οδηγία 2006/42/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου «σχετικά με τα μηχανήματα και την τροποποίηση της οδηγίας 95/16/ΕΚ» και κατάργηση των Π.Δ. 18/96 και 377/93 - ΠΔ 395/1994 Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρησιμοποίηση εξοπλισμού εργασίας από τους εργαζόμενους κατά την εργασία τους σε συμμόρφωση με την οδηγία 89/655/EOK - ΠΔ 89/99 Τροποποίηση του ΠΔ 395/94 σε συμμόρφωση με την οδηγία 95/63/ΕΚ του Συμβουλίου - ΠΔ 304/00 Τροποποίηση του ΠΔ 395/94 όπως αυτό τροποποιήθηκε με το ΠΔ 89/99 - ΠΔ 155/04 Τροποποίηση του ΠΔ 395/94 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, σε συμμόρφωση με την οδηγία 2001/45/ΕΚ - Π.Δ. 394/1995, Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρησιμοποίηση εξοπλισμού εργασίας από τους εργαζόμενους κατά την εργασία τους σε συμμόρφωση με την οδηγία 89/655/EOK - Π.Δ. 1073/81 Περί μέτρων ασφάλειας κατά την εκτέλεση εργασιών εις εργοτάξια οικοδομών και πάσης φύσεως έργων αρμοδιότητος πολιτικού μηχανικού - ΚΥΑ Β17081/2964/96 Συσκευές και συστήματα προστασίας που προορίζονται για χρήση σε εκρήξιμες ατμόσφαιρες - ΥΑ /1984 Ημερολόγιο Μέτρων Ασφαλείας - ΥΑ BM 5/30058/1983 Έγκριση Πρότυπης Τεχνικής Προδιαγραφής Σημάνσεως Εκτελουμένων Έργων σε οδούς εντός κατοικημένων περιοχών - ΥΑ ΒΜ 5/30428/1980 Περί εγκρίσεως πρότυπης Τεχνικής Προδιαγραφής Σημάνσεως Εκτελουμένων Έργων σε οδούς εκτός κατοικημένων περιοχών Internet - Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας - Ομοσπονδία Βιομηχανικών Εργατοϋπαλληλικών Σωματείων - Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος - Κέντρο Πληροφόρησης Εργαζομένων και Ανέργων - Διαδικτυακή Πλατφόρμα Εκπαίδευσης και Πληροφόρησης - Ινστιτούτο Οικονομίας Κατασκευών - σελ 17