ΜΟΡΚΟΥΤΙΝΗ ΕΙΡΗΝΗ ΚΤΗΝΙΑΤΡΟΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΓΚΥΩΝ ΘΗΛΑΖΟΥΣΩΝ ΧΟΙΡΩΝ, ΣΤΑ ΣΙΤΗΡΕΣΙΑ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ ΠΡΟΣΤΕΘΗΚΕ ΟΞΙΚΗ α ΤΟΚΟΦΕΡΟΛΗ Ή ΑΛΕΣΜΕΝΑ ΦΥΛΛΑ ΚΑΙ ΒΛΑΣΤΟΙ ΘΥΜΑΡΙΟΥ (Thymus boissieri Hal) ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΟΡΚΟΥΤΙΝΗ ΕΙΡΗΝΗ ΚΤΗΝΙΑΤΡΟΣ Επιβλέπων Καθηγητής : ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΝΤΟΤΑΣ Θεσσαλονίκη 2007

2 ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ : Δημήτριος Ντότας, Καθηγητής. Δημήτριος Λιαμάδης, Καθηγητής. Απόστολος Καραλάζος, Καθηγητής. 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Σελ. 4 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Σελ. 5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σελ. 6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σελ. 8 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Σελ. 12 Γενικές πληροφορίες για το θυμάρι Σελ. 12 Συστατικά του θυμαριού Σελ. 16 Η βιταμίνη Ε (οξική α-τοκοφερόλη) Σελ. 19 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Σελ. 27 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ Σελ. 33 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Σελ. 41 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σελ. 43 SUMMARY Σελ. 45 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σελ. 47 3

4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Με αφορμή την παρουσίαση της παρούσης εργασίας δράττομαι της ευκαιρίας να ευχαριστήσω κάποια άτομα που συνετέλεσαν ουσιαστικά στην εκπόνησή της. Ευχαριστώ θερμά τον κ. Δημήτριο Ντότα, Καθηγητή της Γεωπονικής Σχολής και επιβλέποντα καθηγητή μου, για τη συνεχή παρουσία του, την καθοδήγηση και την υπομονή του. Ευχαριστώ, επίσης, τον κ. Ι.Νικολακάκη, Αναπληρωτή Καθηγητή του Τ.Ε.Ι. Δ. Μακεδονίας, για τις χρήσιμες υποδείξεις του πάνω στην επεξεργασία των δεδομένων και την παρουσίαση των αποτελεσμάτων του πειράματος, καθώς και τους κ.κ. Ι.Μητσόπουλο και Σ.Αγγελόπουλο, Καθηγητή Εφαρμογών και Επίκουρο Καθηγητή του Α.Τ.Ε.Ι. Θεσσαλονίκης, για την πολύτιμη βοήθειά τους στην εκτέλεση των χημικών αναλύσεων και τη στατιστική επεξεργασία των δεδομένων, αντίστοιχα. Ακόμη, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Α.Σπαή, Ομότιμο Καθηγητή της Κτηνιατρικής Σχολής, όπως επίσης και τη βιομηχανία ζωοτροφών Αφοί Τριανταφύλλου ΑΒΕΕ για την ευγενική χορήγηση των προμιγμάτων βιταμινών και ιχνοστοιχείων. Το πείραμα δε θα ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί χωρίς τη συνεργασία του φίλου και συναδέλφου κ. Ν.Μπατρακούλη, ο οποίος παραχώρησε τη μονάδα του για τη διενέργεια του πειράματος, αλλά και συνέβαλε ουσιαστικά στην εκπόνησή του. Επιπλέον, ευχαριστώ θερμά τους συναδέλφους κτηνιάτρους κ. Α.Μέρα και κ. Γ.Δελλή για τη βοήθειά τους στην επεξεργασία των δεδομένων και την κατάρτιση των τελικών πινάκων. Κλείνοντας, δε θα μπορούσα να μην αναφερθώ στον άντρα μου, Ξενοφώντα, να μην τον ευχαριστήσω για την αμέριστη συμπαράστασή του και να αφιερώσω αυτή την εργασία στο παιδί μας, το οποίο ελπίζουμε πως θα είναι κοντά μας σε 8 μήνες. 4

5 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Μ = Μάρτυρας VIT E = α-τοκοφερόλη TH = θυμάρι κ.μ.ό. = κατά μέσο όρο μ = μέτρα Ν = Κανονικότητα g = γραμμάριο kg = χιλιόγραμμο mg = χιλιοστογραμμάριο BHT = βουτυλοϋδροξυτολουόλη BHA = βουτυλοϋδροξυανισόλη IU = International Units \ Διεθνείς Μονάδες LDL = Low Density Lipoproteins \ Χαμηλής Πυκνότητας Λιποπρωτεΐνες MDA = Malonic Dialdehyde Accumulation \ Συγκέντρωση Μηλονικής Διαλδεΰδης MHD = Mulberry Heart Disease \ Ασθένεια της μαλακής καρδιάς SPSS = Statistical Package for Social Sciences ΠΕ = Πεπτή ενέργεια 5

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τα αρωματικά φυτά και τα βότανα είχαν μια ιδιαίτερη θέση σε όλους τους αρχαίους λαούς. Ανέκαθεν θεωρούνταν ως η έκφραση της γενναιοδωρίας της μητέρας Φύσης καθώς και η έκφραση της ομορφιάς. Είναι γνωστό ότι, αν τα φυτά είναι παιδιά της Γης, είναι επίσης και παιδιά του Ουρανού, καθώς δέχονται επιδράσεις όχι μόνο από τον ήλιο αλλά και από τους πλανήτες. Λέγεται, επίσης, ότι τα λουλούδια είναι αστέρια που έπεσαν στη γη. Τα αρωματικά-φαρμακευτικά φυτά μας προσφέρουν τροφή, οξυγόνο, άρωμα, ομορφιά και γενικότερα υγεία σε όλα τα επίπεδα. Οι θεραπευτικές ιδιότητές τους ήταν γνωστές από πολύ παλιά. Ο πατέρας της Ιατρικής, ο Ιπποκράτης, είχε μιλήσει αρκετά για τις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών. Με το ίδιο θέμα ασχολήθηκαν ο Θεόφραστος και ο Διοσκουρίδης, αργότερα. Σημαντική ήταν, επίσης, η συμβολή του Παράκελσου σ αυτό το θέμα. Αυτός ο μεγάλος αλχημιστής και γιατρός πρέσβευε τη χρήση του μεγάλου φαρμακείου της φύσης και υποστήριζε ότι η μορφή των φυτών είναι ενδεικτική των ασθενειών που θεραπεύουν. Αυτή η αναγνώριση της θεραπευτικής αξίας των φυτών δεν απαντάται μόνο στην Ελλάδα. Οι Κινέζοι, οι Σουμέριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Αιγύπτιοι αναγνώριζαν επίσης την αξία τους. Με το πέρασμα του χρόνου και την ανάπτυξη της επιστήμης, αυτές οι απόψεις ξεχάστηκαν ή περιφρονήθηκαν. Είναι γνωστό βέβαια ότι πολλά φάρμακα χρησιμοποιούν ως πρώτη ύλη τα φυτά. Το ίδιο γίνεται με τα καλλυντικά και τα αρώματα. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει παγκόσμια ένα ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για τα αρωματικά φυτά και βότανα και τις πολλαπλές χρήσεις τους. Παρατηρείται, άλλωστε, μια 6

7 αυξημένη ζήτηση σε φυσικά προϊόντα, που είναι συνυφασμένη με το σύνθημα «επιστροφή στη φύση», μακριά από φυτοφάρμακα, συντηρητικά, συνθετικά, γλυκαντικά, χρωστικές και ορμονούχες τροφές.. Τα αρωματικά φυτά μπορούν να καλλιεργηθούν, χωρίς φυτοφάρμακα και λιπάσματα, σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές αντικαθιστώντας προβληματικές καλλιέργειες όπως ο καπνός. Επίσης, μπορούν να καλλιεργηθούν και σε εδάφη με υφάλμυρα νερά ή εξαντλημένα από την υπερβολική χρήση, με σκοπό την αποκατάστασή τους, δίνοντας όμως ταυτόχρονα και σημαντικά οικονομικά οφέλη στον παραγωγό. Τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια πολύ καλή διέξοδο για τους Έλληνες αγρότες. Είναι βέβαιο ότι η χώρα μας διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι άλλων ανταγωνιστικών χωρών, και μπορεί να παράγει σε σημαντικές ποσότητες προϊόντα αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών άριστης ποιότητας για την κάλυψη της εσωτερικής αγοράς αλλά και προπάντων για διείσδυση σε απαιτητικές αγορές του εξωτερικού. Το αρνητικό είναι ότι ο τομέας αυτός έμεινε στάσιμος γιατί δεν υπήρξε ανάπτυξη ως προς την καλλιέργεια, τη συσκευασία ή την αξιοποίησή τους μέσα από τη βιομηχανία ή τη βιοτεχνία παραγωγής αιθέριων ελαίων. Σήμερα οι συνθήκες είναι πολύ ευνοϊκές γι αυτήν ακριβώς την ανάπτυξη, όπως φαίνεται από τα μηνύματα που έρχονται από κάθε γωνιά της γης και κυρίως από επιστήμονες - ερευνητές της υγείας, της διατροφής και της ποιότητας ζωής. Έτσι, η βοτανοθεραπεία, η αρωματοθεραπεία ή η θεραπεία με τα ανθοϊάματα αρχίζουν να κερδίζουν ξανά έδαφος. Τα μέρη των αρωματικών φυτών και βοτάνων που δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για απευθείας χρήση τους στον άνθρωπο, μπορούν κάλλιστα να δοθούν για κατανάλωση στα ζώα, με απώτερο σκοπό και πάλι τη βελτίωση (ως προς το βιολογικότερο και φυσικότερο) των παραγόμενων ζωοκομικών προϊόντων. 7

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά κατείχαν και κατέχουν εξέχουσα θέση ανάμεσα στους πολιτισμούς όλων των λαών και όλων των εποχών. Η ιστορία της αρωματοθεραπείας αρχίζει με τις πρωτόγονες φυλές, όπως μαρτυρούν οι αποστακτήρες, τα μυροδοχεία και τα άλλα αρωματικής φύσης σκεύη που έχουν έρθει στο φως με τις ανασκαφές. Οι Αιγύπτιοι κατέγραψαν πρώτοι σε πάπυρους ότι χρησιμοποιούσαν τα έλαια για θεραπευτικούς σκοπούς και για βαλσάμωση διαφόρων ζώων αλλά και των ίδιων των Φαραώ. Οι γνώσεις αυτές πέρασαν στους Έλληνες και τους Ρωμαίους, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν όλα σχεδόν τα γνωστά αρωματικά φυτά, τόσο για μπαχαρικά όσο και για τον αρωματισμό κρασιών. Γνωστές ήταν επίσης και οι θεραπευτικές ιδιότητες πολλών από αυτά στην αρχαιότητα. Ο πατέρας της ιατρικής Ιπποκράτης πίστευε ότι ο γλυκάνισος σταματούσε το φτάρνισμα, ο κορίανδρος προλάβαινε τις στομαχικές διαταραχές και βοηθούσε στον ύπνο, το θυμάρι ήταν αποχρεμπτικό, η μαντζουράνα και το θρούμπι περιόριζαν την έκκριση της χολής και η μέντα σταματούσε τον εμετό. (Υπ.Α.Α.Τ., 2007) Σκοπός της καλλιέργειας αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών είναι η παραγωγή αιθέριων ελαίων και ξηρής δρόγης. Οι χρήσεις τους είναι ανάλογες των αιθέριων ελαίων που περιέχουν. Τα έλαια αυτά χρησιμοποιούνται σήμερα σε ευρεία κλίμακα από πολλές βιομηχανίες (αρωμάτων, σαπουνιών, καλλυντικών, τσιγάρων, τροφίμων, κλπ.) αλλά και ως καρυκεύματα φαγητών. (Υπ.Α.Α.Τ., 2007) 8

9 Το σύνολο των καλλιεργούμενων εκτάσεων με αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά σε παγκόσμιο επίπεδο είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί, διότι ο κλάδος αποτελείται από πολλά είδη διάσπαρτα κατανεμημένα. Η κυρίαρχη ήπειρος, παραγωγός τέτοιων φυτών είναι η Ασία. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά παράγονται σε 16 από τις 25 χώρες και συνολικά ευδοκιμούν 200 είδη. Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις στην Ελλάδα αντιστοιχούν στο 2,26% των συνολικά καλλιεργούμενων εκτάσεων της Ε.Ε. (στοιχεία 2005, Υπ.Α.Α.Τ., 2007). Στη χώρα μας ευδοκιμούν περισσότερα από 112 είδη εκ των οποίων 68 χαρακτηρίζονται και ως μελισσοτροφικά. Η συνολικά καλλιεργούμενη έκταση υπολογίζεται σε στρέμματα και η ετήσια παραγωγή σε τόνους. Η μέση στρεμματική απόδοση των εκτάσεων δεν μπορεί να προσδιοριστεί καθότι υπάρχουν εκτάσεις εγκαταλελειμμένες, στις οποίες η καλλιέργεια δε συγκομίζεται, όπως επίσης ποσότητες που προέρχονται από αυτοφυή χλωρίδα. Στον Ελλαδικό χώρο η καλλιέργεια των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών εντοπίζεται στη Μακεδονία, τη Θράκη, τη Θεσσαλία, τη Βοιωτία, την Εύβοια, τη Λέσβο και την Κρήτη. Το 65% των παραπάνω εκτάσεων είναι κυρίως μειονεκτικές περιοχές. (Υπ.Α.Α.Τ., 2007) Τα αιθέρια έλαια και οι λοιπές μορφές των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών διαθέτουν μια πλειάδα ωφέλιμων ιδιοτήτων, μερικές εκ των οποίων είναι οι παρακάτω: Αντιβακτηριακή δράση. Τα αρωματικά φυτά δρουν ως ευρέως φάσματος μικροβιοκτόνα έναντι ενός πλήθους μικροοργανισμών (Pasteurella multocida, Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, κ.ά.). Αντιμυκητιακή δράση. Τα αιθέρια έλαια, κυρίως της ρίγανης και του θυμαριού, αναστέλλουν τη βλαπτική δράση διαφόρων μυκήτων και μυκοτοξινών (Aspergillus spp., Fusarium spp., κ.ά.). Αντιπαρασιτική δράση. Τα κύρια συστατικά της ρίγανης και του θυμαριού, η θυμόλη και καρβακρόλη, δρουν ως κοκκιδιοστατικά έναντι 9

10 ποικίλων πρωτόζωων και έχουν θετική επίδραση στην πρόληψη του παρασιτισμού από σκώληκες (Eimeria spp., round worms, κ.ά.). Αντιοξειδωτική δράση. Αποξηραμένα και τριμμένα φύλλα βοτάνων, αιθέρια έλαια και εκχυλίσματα αυτών με οργανικούς διαλύτες παρουσιάζουν ισχυρές αντιοξειδωτικές ιδιότητες, ακόμη και σε σχέση με ευρέως χρησιμοποιούμενες συνθετικές αντιοξειδωτικές ουσίες, όπως (βουτυλοϋδροξυανισόλη, βουτυλοϋδροξυτολουόλη, κ. ά.). Αντικαρκινική δράση. Κάποια αιθέρια έλαια παρουσιάζουν κυτταροτοξική και αντιμεταλλαξογόνο δράση σε καρκινικά κύτταρα. Ανοσοδιεγερτική δράση. Αιθέρια έλαια και εκχυλίσματα βοτάνων ενεργοποιούν τα ανοσολογικά κύτταρα, ενώ κάποια συστατικά τους αυξάνουν την απορρόφηση ιικών σωματιδίων από το αίμα. Ενίσχυση της όρεξης. Πολλά βότανα χρησιμοποιούνται ως εναλλακτικοί φυσικοί αυξητικοί παράγοντες στη διατροφή των ζώων. Εντομοκτόνος/εντομοαπωθητική δράση. Αντιφλεγμονώδης δράση. Αντισηπτική/αναισθητική δράση. Διόρθωση της γεύσης. Χρήσεις στην αρωματοποιία και την οδοντιατρική. Πιο συγκεκριμένα, ο δυόσμος είναι τονωτικό, χωνευτικό, καταπραϋντικό του στομάχου, αντισπασμωδικό, εναντίον του λόξιγκα, βοηθά στις ημικρανίες και στον πονόδοντο. Το δενδρολίβανο χρησιμοποιείται κατά της αϋπνίας, της λιποθυμίας και των ζαλάδων, θεωρείται ότι καθαρίζει το αίμα και είναι ευεργετικό στα προβλήματα αναπνοής και άσθματος. Είναι επίσης ευστόμαχο, τονωτικό, αντισηπτικό και αντιρρευματικό. Η ρίγανη έχει ευστόμαχες ιδιότητες, τονωτικές, είναι αντισπασμωδική και εφιδρωτική, κατάλληλη κατά της ατονίας, του άσθματος, της δυσμηνόρροιας. Άλλες χρήσεις της είναι κατά της δυσκοιλιότητας, του πόνου των μυών, των ρευματισμών, της χρόνιας βρογχίτιδας, του κοκίτη, της φυματίωσης των πνευμόνων κ.ά. Το τσάι χρησιμοποιείται για τη θεραπεία τραυμάτων, 10

11 εγκαυμάτων, τσιμπημάτων και μυκητιακών μολύνσεων, ενώ σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες το πράσινο τσάι μπορεί να εμποδίσει την ανάπτυξη του καρκίνου. Η μέντα, ως αφέψημα ή ως αιθέριο έλαιο, είναι καταπληκτικό αναλγητικό, κατά της αϋπνίας και βοηθητικό σε πονοκεφάλους. Τέλος, ο μάραθος χρησιμοποιείται για τον πόνο των ματιών, της κυστίτιδας, των αρθριτικών. Προφυλάσσει από τη γρίπη, το βήχα, τον κοκίτη, το άσθμα, τις στομαχικές διαταραχές, τη ναυτία, τους κοιλιακούς πόνους των παιδιών. Οι σπόροι του μπορούν ν' αρωματίζουν το νερό που δίνουν στα μωρά και τα βοηθά στην πέψη. Είναι ευεργετικός στα μαλλιά και αντιρυτιδικός. Λέγεται ότι αυξάνει το γάλα στις θηλάζουσες μητέρες, ενώ χρησιμοποιείται για τον καθαρισμό και τον αρωματισμό του στόματος. Όλα τα παραπάνω αποτελούν γνώσεις που απορρέουν από την εμπειρική χρήση των αρωματικών φυτών από τον άνθρωπο σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας του, και μεταφέρονταν από γενιά σε γενιά κυρίως προφορικά. Φυσικά, υπάρχει ένα πλήθος άλλων αρωματικών φυτών, τα οποία χρησιμοποιούνται με επιτυχία στη μαγειρική, τη φαρμακευτική ή την αρωματοποιΐα. Δεδομένης, όμως, της τάσης των καταναλωτών να προτιμούν περισσότερο βιολογικά προϊόντα και της ολοένα αυξανόμενης επιβάρυνσης του περιβάλλοντος από τα κάθε είδους χημικά (Μανωλάκη, 2005), κρίθηκε αναγκαία η εξέταση των ευεργετικών ιδιοτήτων των βοτάνων, μέσα από το πρίσμα της κατανάλωσής τους από τα παραγωγικά ζώα και της ενσωμάτωσης των ωφέλιμων συστατικών τους στο διαιτολόγιο του καταναλωτή. Επιπλέον, εξετάζεται η θετική επίδραση αυτών στις αποδόσεις των ίδιων των ζώων, την αύξηση του κέρδους και τη βελτίωση του εισοδήματος του παραγωγού. 11

12 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΥΜΑΡΙ Ετυμολογικά το θυμάρι ή θύμος, όπως το ονόμαζαν οι αρχαίοι, προέρχεται από τη λέξη «θύω», η οποία αρχικά σήμαινε «βγάζω καπνούς» και αργότερα «θυσιάζω». Από την ίδια ρίζα προέρχονται και οι λέξεις θυμίαμα και θυμιατίζω, ενώ στενή φαίνεται και η σχέση με το θυμό. (Δαβίας, 2007) Οι Σουμέριοι πριν από χρόνια ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν το θυμάρι ως καρύκευμα και φάρμακο, ενώ οι Αιγύπτιοι το ονόμασαν «θαμ» και μεταχειρίζονταν το αφέψημά του για να πλύνουν εκείνους που πήγαν «στα θυμαράκια» και προορίζονταν για μουμιοποίηση. (Δαβίας, 2007) Ήδη από την εποχή του Ομήρου διάφορα είδη του θυμαριού, που ευδοκιμούν στη χώρα μας, εκτός από μπαχαρικό διαφόρων εδεσμάτων, ή ακόμη και του κρασιού, αποτελούσαν σύμβολο δύναμης και ανδρείας. Κι αν το περίφημο θυμαρίσιο μέλι του Υμηττού ήταν 12

13 περιζήτητο, ακόμα κι οι φτωχοί μπορούσαν να απολαύσουν το τονωτικό μίγμα από θυμάρι, μέλι και ξύδι. Το θυμάρι ήταν φυτό αφιερωμένο στη θεά Αφροδίτη και κανείς δεν αμφισβητούσε ότι προκαλεί ή ενισχύει τον πόθο. Ο Ιπποκράτης στο σύγγραμμά του «Περί διαίτης» αναφέρει πως το θυμάρι είναι θερμαντικό, υπακτικό, διουρητικό και αποβάλλει το φλέγμα, ενώ το προτείνει και ενάντια στη φθίση του λάρυγγα. (Δαβίας, 2007) Στο Μεσαίωνα το θυμάρι φημίζεται ως σωτήριο φάρμακο για τη μελαγχολία, την κατάθλιψη και την επιληψία. Επιπλέον, συμβόλιζε το θάρρος και οι ιππότες κουβαλούσαν ασπίδες με την εικόνα του πάνω, όταν πήγαιναν στον πόλεμο, έχει δε αποτυπωθεί και σε πλήθος ασμάτων της εποχής. (Δαβίας, 2007) Μέχρι το 1400 περίπου στην Αγγλία και τη Γερμανία στα κύρια συστατικά του ζύθου (ζυμωμένο κριθάρι, νερό, ζύμη) προσθέτονταν δεντρολίβανο και θυμάρι για να διατηρείται σε καλή κατάσταση η μπύρα και για να αποκτήσει γεύση και άρωμα. Σήμερα, το θυμάρι βρίσκει πολλές εφαρμογές στη σύγχρονη βιομηχανία φαρμάκων και καλλυντικών, λόγω των αντισηπτικών, επουλωτικών, σπασμολυτικών και αποχρεμπτικών του ιδιοτήτων. Αποσμητικά σαπούνια, κρέμες που τονώνουν την επιδερμίδα, λοσιόν για την ακμή, σαμπουάν ενάντια στην πιτυρίδα, στοματικά διαλύματα και οδοντόκρεμες, αντιβηχικά σιρόπια, λοσιόν για μετά το ξύρισμα, φάρμακα για τη δυσπεψία, είναι λίγα μόνο από τα προϊόντα που συχνά ενισχύονται με το αιθέριο έλαιό του. Επιπλέον, το θυμαρίσιο μέλι είναι ένα πασίγνωστο ελληνικό προϊόν το οποίο, εκτός από την εξαιρετική και ιδιάζουσα γεύση του, εμφανίζει ένα πλήθος άλλων ιδιοτήτων, όπως αντιμικροβιακών, αντιοξειδωτικών, αντικαρκινικών κ.ό.κ. (Χήνου, 2006) Όπως όλα τα βότανα μεσογειακής καταγωγής, έτσι και το θυμάρι προτιμά ελαφρώς αλκαλικά και καλώς αποστραγγιζόμενα εδάφη, ενώ απαραίτητη είναι η επαρκής ηλιοφάνεια. Είναι ένα πολυετές φυτό αλλά αποδίδει καλύτερα όταν αντικαθίσταται περιοδικά (κάθε 4 χρόνια, σύμφωνα με κάποιες πηγές). Μπορεί να καλλιεργηθεί ως σπόρος, οι περισσότεροι όμως το 13

14 αγοράζουν ως μικρό φυτό από κάποιον ειδικό. Μετά τη φύτευση το θυμάρι είναι πολύ ανθεκτικό στην ξηρασία και αντιπαθεί ιδιαίτερα την υπερβολική υγρασία. Το εμπορικό του όνομα στη διεθνή αγορά είναι Ισπανική ρίγανη. Βοτανική ταξινόμηση Το γένος Thymus spp. περιλαμβάνει αγγειόσπερμα, δικότυλα φυτά που ανήκουν στην τάξη των Σωληνανθών (Lamiales) και στην οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae, Labiateae). Πρόκειται για φρυγανώδεις θάμνους ύψους εκατοστών, με όρθιους διακλαδιζόμενους χαμηλά- βλαστούς, εξαιρετικά ανθεκτικούς, που αναδύουν ένα θαυμάσιο άρωμα. Τα άνθη του είναι ροζ, πολύ σπάνια και άσπρα, και είναι ο κυριότερος εκπρόσωπος των φρυγανικών οικοσυστημάτων των παραμεσόγειων χωρών. Βρίσκεται σε αλπικές και υπαλπικές, κυρίως, περιοχές της νότιας μεσογειακής Ευρώπης με ξηρή και πετρώδη βλάστηση, σε διάφορες περιοχές της Ασίας, ενώ καλλιεργείται και στη Βόρεια Αμερική. Αναλυτικότερα, προτιμά τα μέτρια υψόμετρα μέτρα, αλλά ευδοκιμεί και χαμηλότερα σε πεδινά χωράφια ελαφριάς σύστασης (0-600μ). Στην Κρήτη το συναντάμε και σε μεγαλύτερα υψόμετρα που φτάνουν τα 1500μ. Το φυτό δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία ενώ αντέχει και στην έλλειψη νερού, αλλά όταν του παρέχεται το αξιοποιεί πλήρως. Καλλιεργείται για την ξηρή του δρόγη, που έχει χρήση ανάλογη της ρίγανης, αλλά και για το αιθέριο έλαιό του. Αποδίδει με μια συγκομιδή στο στάδιο της πλήρους άνθησης από το 2ο έτος και μετά περίπου 200 κιλά σε ξηρά φύλλα και άνθη. Το καλλιεργούμενο θυμάρι μπορεί να δώσει και δεύτερη συγκομιδή όταν αρδεύεται ανά δέκα ή δεκαπέντε μέρες τα χρονικά διαστήματα που επικρατεί ξηρασία, όπως συμβαίνει κυρίως το καλοκαίρι. Με το όνομα θυμάρι (Thyme) αναφέρονται περίπου 350 είδη του γένους Thymus σε Ευρώπη, Βόρεια Αφρική και Ασία. Στην Ελλάδα υπάρχουν 31 αυτοφυή είδη, πέντε από τα οποία είναι ενδημικά, ενώ το πιο κοινό είδος στη 14

15 χώρα μας είναι το T. sibthorpii. (Δαφερέρα κ.ά., 2006) Παρακάτω αναφέρονται μερικοί από τους σημαντικότερους τύπους θυμαριών: Αγριοθυμάρι. Μικρός θάμνος με βλαστούς ξυλώδεις ξαπλωμένους. Βρίσκεται σε πολλές βραχώδεις, ορεινές, ξηρές περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας. Κοντά στις περιοχές όπου φύεται το άγριο θυμάρι τοποθετούνται κυψέλες με μέλισσες και παράγεται εκλεκτό μέλι. Χαμοθρούμπι. Πολύ κοινό σε διάφορες πεδινές περιοχές και λιβάδια της Μακεδονίας και της Θράκης. Σμάρι ή θυμάρι της Αττικής. Βρίσκεται σε διάφορες βραχώδεις περιοχές της Αττικής, της Κορινθίας και του Ολύμπου. Το θυμάρι που χρησιμοποιήθηκε στο πείραμα ήταν του είδους Thymus Boissieri Halácsy. Άλλες ονομασίες του ίδιου είδους είναι Thymus humillimus Celak., Thymus tauricus Klokov & Roussine και Thymus cherlerioides Vis. 15

16 ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΟΥ ΘΥΜΑΡΙΟΥ Η απόδοση του θυμαριού σε αιθέριο έλαιο κυμαίνεται από 0,5-2,5%, με μεγαλύτερη συχνότητα στις τιμές 1,5-2% (Ιακωβίδης, 2007), χωρίς αυτό να σημαίνει ότι σε κάποια πειράματα δεν έχει δώσει μεγαλύτερες αποδόσεις (4%, σύμφωνα με τους Δαφερέρα κ.ά., 2006). Το αιθέριο έλαιο του θυμαριού έχει την ίδια περίπου σύσταση με το αιθέριο έλαιο της ρίγανης και τις ίδιες αντιοξειδωτικές και μικροβιοκτόνες ιδιότητες. (Ιακωβίδης, 2007) Τα κύρια συστατικά στοιχεία του αιθέριου ελαίου του θυμαριού είναι οι δύο ισομερείς φαινόλες θυμόλη και καρβακρόλη. Ο μοριακός τους τύπος είναι C 10 H 14 O, και η διαφορά τους έγκειται στη διαφορετική θέση της υδροξυλικής ομάδας (OH) στον εξαγωνικό δακτύλιο της ένωσης. Ο σχηματισμός τους γίνεται από πρόδρομες ενώσεις, που συνυπάρχουν στο αιθέριο έλαιο του φυτού, και είναι το π-κυμένιο και το γ-τερπινένιο για τη θυμόλη και την καρβακρόλη, αντίστοιχα. Ο συντακτικός τους τύπος φαίνεται στο παρακάτω σχήμα. π-κυμένιο γ-τερπινένιο θυμόλη καρβακρόλη Σχήμα 1. Η σύσταση του αιθέριου ελαίου επηρεάζεται ιδιαίτερα από την περιοχή στην οποία φύεται ο θάμνος. Στο αιθέριο έλαιο θυμαριού Κρήτης, όπως και σε εκείνο της ρίγανης, η θυμόλη επικρατεί έναντι των άλλων ουσιών σε ποσοστά 63,3-78,0%. Η καρβακρόλη προσδιορίστηκε στο αιθέριο έλαιο του θυμαριού σε ποσοστό 2,2%, ενώ για τις πρόδρομες ουσίες, που αναφέρθηκαν παραπάνω, 16

17 τα ποσοστά κυμαίνονταν μεταξύ 9,9-23,5% για το π-κυμένιο και μεταξύ 4,3-12,7% για το γ-τερπινένιο. Αντίθετα, στο αιθέριο έλαιο θυμαριού Νάξου, η κυρίαρχη ουσία ήταν η καρβακρόλη σε ποσοστό 81,5%. (Δαφερέρα κ.ά., 2006) Άλλες ουσίες που περιέχονται στο αιθέριο έλαιο του θυμαριού είναι το α- και β-πινένιο, το καμφθένιο, το β-μυρκένιο, το α-τερπινένιο, το τερπινολένιο, το β-καρυοφυλλένιο, η λιναλοόλη, η βορνεόλη, η τερπινεν-4- όλη, η α-τερπινεόλη και το οξείδιο του καρυοφυλλενίου, τα οποία στα πειράματα των Δαφερέρα κ.ά. (2006) έδωσαν επίσης διαφορετικά ποσοστά μεταξύ ειδών θυμαριού από διαφορετικές περιοχές. Διαφορές στη σύσταση του αιθέριου ελαίου δε δίνει μόνο η γεωγραφική διαφορά δύο ποικιλιών θυμαριού, αλλά και η διαφορά συνθηκών καλλιέργειας. Έτσι, για παράδειγμα, οι Μιχαηλίδου κ.ά. (2006) μελετώντας και συγκρίνοντας καλλιέργειες θυμαριού στο θερμοκήπιο και στον αγρό, καθώς επίσης και τα αιθέρια έλαια αυτών, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η καλλιέργεια του θυμαριού στο θερμοκήπιο οδηγεί σε ελάττωση της μέσης περιεκτικότητας του αιθέριου ελαίου σε καρβακρόλη. Οι Lee et al. (2005) προσδιόρισαν τη σύσταση των εκχυλισμάτων φυτών βασιλικού και θυμαριού με τη μέθοδο της αεροχρωματογραφίας (GC). Τα συστατικά που μετρήθηκαν ήταν οι αναφερθείσες παραπάνω κύριες ουσίες του αιθέριου ελαίου των αρωματικών φυτών (θυμόλη, καρβακρόλη, λιναλοόλη, κλπ.), οι οποίες επέδειξαν αντιοξειδωτική ικανότητα αντάξια εκείνης γνωστών αντιοξειδωτικών, όπως της α-τοκοφερόλης και του BHT. Παρόμοια πειράματα για τη μέτρηση της αντιοξειδωτικής ικανότητας των συστατικών του θυμαριού με τη μέθοδο της αεροχρωματογραφίας διεξήχθησαν και από τους Dorman et al. (2003), οι οποίοι εξέτασαν περισσότερα είδη της οικογένειας των Lamiaceae, συγκρίνοντας τις αντιοξειδωτικές τους ικανότητες. Από τα αποτελέσματα του πειράματος φάνηκε πως οι ικανότητες αυτές εξαρτώνταν από το είδος της μεθόδου που χρησιμοποιήθηκε για τη διερεύνησή τους, καθώς και από την περιεκτικότητα των εκχυλισμάτων σε ροσμαρινικό οξύ. Αντίθετα, η συνολική περιεκτικότητα 17

18 σε φαινολικές ουσίες δεν έπαιξε ιδιαίτερο ρόλο στη διαφοροποίηση των φυτών μεταξύ τους. Η αντιοξειδωτική ικανότητα των συστατικών των αρωματικών φυτών δύναται να βελτιωθεί μετά από ορισμένη επίδραση οξέος σε αυτά (1.2 Ν HCl σε 50% μεθανόλη). Τα αιθέρια έλαια που υπέστησαν την παραπάνω διεργασία προέρχονταν από διάφορα είδη της οικογένειας των Lamiaceae, μεταξύ των οποίων ήταν και το θυμάρι. (Koşar et al., 2005) Σε άλλο πείραμα, που περιελάμβανε διάφορους βοτανικούς τύπους του θυμαριού, οι Ložienė et al. (2007) μελέτησαν την αντιβακτηριακή ικανότητα αυτών των τύπων, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι αυτή είναι ισχυρότερη σε εκείνους του τύπους που περιείχαν αρκετά υψηλότερες ποσότητες θυμόλης και καρβακρόλης. Φυσικά, σημαντικό ρόλο έπαιξε και ο βαθμός ευαισθησίας του εκάστοτε βακτηρίου απέναντι στην επίδραση των αρωματικώνφαρμακευτικών φυτών. Για παράδειγμα, πιο ευαίσθητα βακτήρια αποδείχτηκαν τα Bacillus cereus, Micrococcus luteus, Staphylococcus epidermidis και Staphylococcus aureus σε σχέση με τα Escherichia coli, Salmonella typhimurium και Enterobacter aerogenes, που παρουσίασαν αντίσταση. Παρόμοια αποτελέσματα, όσον αφορά στην αντιμικροβιακή ικανότητα των ποικίλων τύπων θυμαριού, είχαν και τα πειράματα των Rota et al. (2007). Τέλος, πειράματα έχουν γίνει για την εξέταση όχι μόνο των δύο βασικών συστατικών του αιθέριου ελαίου του θυμαριού, αλλά και για τη μελέτη των ικανοτήτων και των επιδράσεων των λοιπών συστατικών, όπως π.χ. της λουτεολίνης, στο πείραμα των Bazylko και Strzelecka (2007), με τη χρήση ειδικών συσκευών-πυκνόμετρων. Γενικότερα, είναι μεγάλης σημασίας η ειδικότερη εξέταση των δραστικών-ευεργετικών συστατικών στοιχείων του θυμαριού, προκειμένου να βρεθεί πώς ακριβώς δρουν πάνω στον ανθρώπινο και ζωικό οργανισμό και έτσι να επεκταθεί περαιτέρω η χρήση του. 18

19 Η ΒΙΤΑΜΙΝΗ Ε (οξική α-τοκοφερόλη) Η βιταμίνη Ε είναι μια εκ των τεσσάρων λιποδιαλυτών βιταμινών (A, D, E, K). Ενσωματώνεται στις λιποπρωτεΐνες των κυττάρων και αποτρέπει την οξείδωση των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, εμποδίζει την ενεργοποίηση και την προσκόλληση των αιμοπεταλίων, ενώ είναι το κυρίαρχο αντιοξειδωτικό της «κακής» χολοστερόλης (LDL). Η κοινή εμπορική ονομασία της βιταμίνης Ε είναι α-τοκοφερόλη, βρίσκεται δε στο έλαιο λαχανικών, στους σπόρους και σε μικρότερες ποσότητες στα κρέατα, τα ψάρια, τα φρούτα και τα λαχανικά. Οι τοκοφερόλες είναι ελαιώδη υγρά αδιάλυτα στο νερό, αλλά διαλυτά στα λίπη, τα έλαια και τους οργανικούς διαλύτες τους. (Βασιλόπουλος, 1997) Είναι εξαιρετικά ανθεκτικές στη θερμότητα, αλλά οξειδώνονται εύκολα. Διατηρούνται καλά στις συνήθεις τροφές και τα μίγματα ζωοτροφών, καταστρέφονται όμως από τα ταγγισμένα λίπη και τα οξειδωτικά μέσα, καθώς και από την παρουσία ανόργανων αλάτων στο σιτηρέσιο. (Λιαμάδης, 2000) Στο εμπόριο κυκλοφορεί η συνθετική α-τοκοφερόλη και ο εστέρας της με το οξικό οξύ, ο οποίος είναι περισσότερο ανθεκτικός στην οξείδωση. Παρακάτω δίνονται οι συντακτικοί τύποι των προαναφερόμενων ενώσεων. (Λιαμάδης, 2000) Σχήμα 2. Συντακτικός τύπος Σχήμα 3. Συντακτικός τύπος α-τοκοφερόλης οξικού εστέρα (Λιαμάδης, 2000) (Λιαμάδης, 2000) 19

20 Η βιταμίνη Ε δρα ως αντιοξειδωτικό, προσφέροντας ένα άτομο φαινολικού υδρογόνου στην ελεύθερη ρίζα ενός ακόρεστου λιπαρού οξέος, σύμφωνα με την αντίδραση (Λιαμάδης, 2000): ROO - +α-τοκοφερόλη ROOH + οξειδωθείσα α- τοκοφερόλη Έτσι, προστατεύει από την οξείδωση και σταθεροποιεί ιδίως τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, αλλά και άλλες ουσίες απαραίτητες στο μεταβολισμό, όπως είναι η βιταμίνη Α, τα καροτίνια, η βιταμίνη C κλπ. Με τον τρόπο αυτό, άλλωστε, εξηγείται το γιατί η ενέργεια της βιταμίνης Α και η εναποθήκευσή της στο σώμα αυξάνουν κατά την ταυτόχρονη χορήγηση μεγάλων δόσεων τοκοφερολών. (Λιαμάδης, 2000) Όταν η χορήγηση βιταμίνης Ε είναι ανεπαρκής, το ένζυμο γλουταθειϊκή υπεροξειδάση, το οποίο περιέχει σελήνιο, αναλαμβάνει να παίξει τον προστατευτικό ρόλο, μεταβολίζοντας τα υπεροξείδια των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, καθώς και εκείνα του υδρογόνου. Δηλαδή, βιταμίνη Ε και σελήνιο συνεργάζονται στην προφύλαξη των κυτταρικών μεμβρανών έναντι των βλαβών που μπορούν να προκληθούν από τα υπεροξείδια. (Λιαμάδης, 2000) Η βιταμίνη Ε λαμβάνει μέρος στις παρακάτω λειτουργίες του ζωικού οργανισμού: 1. Ενεργεί ως βιολογική αντιοξειδωτική ουσία, τόσο στις τροφές, όσο και στους ζωικούς ιστούς, όπως ήδη αναφέρθηκε. 2. Σχετίζεται με την κανονική αναπνοή των ιστών. 3. Παρεμβαίνει σε κανονικές αντιδράσεις φωσφορυλίωσης και στο μεταβολισμό των νουκλεϊνικών οξέων. 4. Παρεμβαίνει στη σύνθεση του ασκορβικού οξέος και του συνενζύμου Q. 20

21 5. Ασκεί μια σειρά από άλλες, ειδικότερες φυσιολογικές δράσεις, όπως η διέγερση του σχηματισμού αντισωμάτων, η ρύθμιση της λειτουργίας των σπερματικών αδένων κ.ό.κ. (Λιαμάδης, 2000) Όταν η βιταμίνη Ε απουσιάζει από το σιτηρέσιο προκαλούνται διαταραχές στη γονιμότητα και των δύο φύλων, με τη διαφορά ότι στα αρσενικά άτομα αυτές οι διαταραχές είναι μόνιμες, ενώ στα θηλυκά η επαναχορήγηση βιταμίνης Ε μπορεί να επιφέρει αναστροφή της κατάστασης. Στα συμπτώματα αυτά που αφορούν στο γεννητικό σύστημα στηρίζεται και η αναφορά της βιταμίνης Ε ως αντιστειρωτικής βιταμίνης. (Λιαμάδης, 2000) Στα ορνιθοειδή η ανεπάρκεια της βιταμίνης Ε προκαλεί συγκεκριμένες μεταβολικές διαταραχές όπως είναι η τροφική εγκεφαλομαλακία (crazy chicken disease), η εξιδρωματική διάθεση των νεοσσών και η διατροφική μυική δυστροφία, η οποία εμφανίζεται και στους χοίρους λόγω έλλειψης της βιταμίνης Ε μαζί με τη νόσο της μαλακής καρδιάς (MHD) και πλήθος άλλων ασθενειών. Διάφορες ερευνητικές εργασίες έχουν πραγματοποιηθεί σχετικά με τις ωφέλιμες ιδιότητες της βιταμίνης Ε και των αιθέριων ελαίων αρωματικώνφαρμακευτικών φυτών και τις επιδράσεις τους σε βασικά παραγωγικά και αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά διαφόρων ειδών παραγωγικών ζώων, τόσο μονογαστρικών όσο και μηρυκαστικών. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά στα χαρακτηριστικά των μονογαστρικών, που πιθανόν επηρεάζονται με τη χορήγηση της βιταμίνης Ε και των αιθέριων ελαίων, υπάρχει ένα πλήθος πληροφοριών. Οι Μητσόπουλος κ.ά. (2006), σε ανάλογη εργασία που αφορούσε στη χορήγηση οξικής α-τοκοφερόλης ή αιθέριου ελαίου ρίγανης προσροφημένου σε σιτάλευρο (εμπορικό όνομα σκευάσματος Ropadiar ) σε χοιρομητέρες, κατέληξαν στο συμπέρασμα πως η παραπάνω χορήγηση βελτίωσε τις αναπαραγωγικές και παραγωγικές παραμέτρους των χοιρομητέρων και των χοιριδίων τους. Παρόμοια αποτελέσματα είχαν και οι Σίντος κ.ά. (2006) που μελέτησαν την επίδραση της διατροφικής προσθήκης οξικής α-τοκοφερόλης 21

22 και αλεσμένων φύλλων τσαγιού του βουνού σε ορισμένα παραγωγικά και αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά των χοιρομητέρων. Η χρήση αιθέριων ελαίων άλλων ειδών φυτών (Coridothymus capitatus, Thymus mastichina, Thymus zygis, Origanum vulgare, κ.ά.) σε σιτηρέσια χοίρων ή σε in vitro πειράματα έδωσε θετικά αποτελέσματα ως προς την αντιμικροβιακή δράση των συστατικών τους, έναντι ειδών Salmonella και E. coli. (Peñalver et al., 2004) Σε παρόμοια συμπεράσματα κατέληξε και ο Pinelli-Saavedra (2004) σχετικά με τα αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά των εξεταζόμενων χοιρομητέρων. Η προσθήκη βιταμίνης Ε στο σιτηρέσιο των χοιρομητέρων είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του μεγέθους της τοκετοομάδας και τη μείωση της θνησιμότητας των χοιριδίων προ απογαλακτισμού. Επιπλέον, παρουσίασε θετική επίδραση στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος των χοίρων. Ομοίως, οι Sivertsen et al. (2007) διαπίστωσαν σε χοιρίδια, κατά τον απογαλακτισμό, αυξημένη αντίσταση στις ασθένειες, η οποία συσχετιζόταν με τα επίπεδα της α-τοκοφερόλης και του σεληνίου στο πλάσμα του αίματος. Οι συγκεντρώσεις της βιταμίνης Ε στο ήπαρ εξεταζόμενων χοίρων, που έπασχαν από τη «νόσο της μαλακής καρδιάς» (MHD) ήταν χαμηλότερες από εκείνες στο ήπαρ χοίρων που έπασχαν από άλλες ασθένειες, γεγονός που επιτρέπει το συσχετισμό της παραπάνω νόσου με την επαρκή χορήγηση βιταμίνης Ε. (Pallares et al., 2002) Η χορήγηση βιταμίνης Ε και άλλων βιταμινών και ιχνοστοιχείων, όπως βιταμίνης C και μαγνησίου, σε παχυνόμενους χοίρους έδωσε στους Peeters et al. (2005) τη δυνατότητα να εξετάσουν την επίδρασή τους στην καταπόνηση των χοίρων κατά τη διαδικασία μεταφοράς τους. Τα αποτελέσματα που πήραν ήταν αρκετά ενθαρρυντικά. Οι Pinelli-Saavedra & Scaife (2005) διαπίστωσαν ότι η μεταφορά των βιταμινών Ε και C από τη χοιρομητέρα προς τα χοιρίδια, διαμέσου του πλακούντα, είναι πολύ περιορισμένη, και μάλιστα η μεταφερόμενη ποσότητα μεταβάλλεται αντιστρόφως ανάλογα με τη συγκέντρωση των παραπάνω βιταμινών στο πλάσμα του αίματος της χοιρομητέρας. Αντίθετα, η κύρια πηγή 22

23 πρόσληψης των βιταμινών από τα νεογέννητα χοιρίδια είναι ο μαστικός αδένας. Η επίδραση των ευεργετικών ιδιοτήτων της βιταμίνης Ε δεν εξετάστηκε μόνο in vivo αλλά και in vitro. Έτσι, διάφοροι ερευνητές ασχολήθηκαν με τη μέτρηση των συγκεντρώσεων της βιταμίνης Ε στους ιστούς σφαγέντων χοίρων. Έτσι, οι Gebert et al. (2005), μελέτησαν την επίδραση της προσθήκης διαφορετικών επιπέδων βιταμίνης C στη συγκέντρωση και την οξειδωτική σταθερότητα τόσο της C όσο και της Ε σε μια πλειάδα ιστών, και κυρίως στο εσωτερικό του επιμήκη ραχιαίου μυός (longissimus dorsi) παχυνόμενων χοίρων. Τα αποτελέσματα των ερευνών δεν έδειξαν ουσιαστικές διαφορές στα ποιοτικά χαρακτηριστικά των σφαγίων. Κάτι ανάλογο έκαναν και οι Lahucky et al. (2007), οι οποίοι διερεύνησαν την επίδραση της διαιτητικής προσθήκης των βιταμινών D 3 και Ε στα ποιοτικά χαρακτηριστικά σφαγίων παχυνόμενων χοίρων και στην αντιοξειδωτική ικανότητα του επιμήκους ραχιαίου μυός. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών η οξειδωτική σταθερότητα του μυός (μετρημένη ως παραγωγή μηλονικής διαλδεΰδης-mda) βελτιώθηκε σημαντικά από την προσθήκη της βιταμίνης Ε και μερικώς από την προσθήκη της βιταμίνης D 3. Αντίθετα, σε πειράματα όπου χρησιμοποιήθηκαν μίγματα βοτάνων, αντί της βιταμίνης Ε, δεν παρατηρήθηκε αύξηση της οξειδωτικής σταθερότητας των μυών των σφαγίων αλλά μειώθηκε το πάχος του επιμήκους ραχιαίου μυός, ο οποίος εμφανίστηκε να είναι πιο τρυφερός, πιο χυμώδης και αυξημένης περιεκτικότητας σε άπαχο μυικό ιστό. (Urbańczyk et al., 2002) Άλλα πειράματα (Spoolder et al., 2007) σχετικά με την πρόληψη και θεραπεία παρασιτικών μολύνσεων σε βιολογική εκτροφή χοίρων, έδειξαν ότι η χορήγηση μίγματος βοτάνων, στα οποία συμπεριλαμβανόταν και το Thymus vulgaris, έδωσε πολύ καλά αποτελέσματα όταν χορηγούνταν στο σιτηρέσιο των χοίρων σε ποσοστό 5, σε σύγκριση με παραπλήσιες στρατηγικές καταπολέμησης των παρασιτικών μολύνσεων, που εφαρμόστηκαν στο ίδιο πείραμα. 23

24 Οι Ferreira de Souza & Ferreira da Silva (2006) εξέτασαν την επίδραση της χορήγησης βιταμίνης Ε στα επίπεδα της χολοστερόλης και των οξειδίων αυτής στο χοίρειο κρέας και την προστατευτική δράση της Ε έναντι των παραπάνω οξειδίων στο μαγειρεμένο χοιρομέρι. Οι έρευνες έδειξαν πως η βιταμίνη Ε έχει την ικανότητα να περιορίζει το σχηματισμό των οξειδίων της χολοστερόλης στο κρέας, προάγοντας έτσι την πιο μακρόχρονη συντήρησή του. Παρόμοια πειράματα με τα παραπάνω διενεργηθέντα σε χοίρους, έχουν γίνει και σε πτηνά, κυρίως δε σε όρνιθες. Έρευνες των Villaverde et al. (2004) έδειξαν ότι απαιτούνται μεγαλύτερες ποσότητες βιταμίνης Ε όσο μεγαλύτερη είναι η περιεκτικότητα του σιτηρεσίου σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα. Ωστόσο, δε φαίνεται τα τελευταία να επηρεάζουν την απορρόφηση της βιταμίνης Ε, παρότι πιθανόν να αυξάνουν τη διάσπασή της στο εσωτερικό του γαστρεντερικού σωλήνα. Μεταβολή των επιπέδων της βιταμίνης Ε σε διάφορα όργανα ωοπαραγωγών ορνίθων και νεοσσών, ανάλογα με το επίπεδο των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων της τροφής, έδειξε και το πείραμα των Cherian και Sim (2003). Παρόλα αυτά, η καμπύλη της συγκέντρωσης της βιταμίνης Ε στη λέκιθο των αυγών κατά τη διάρκεια της επώασης ήταν η ίδια, ανεξάρτητα από το είδος του λίπους της τροφής. (Galobart et al., 2002) Τα παραπάνω βρίσκουν εφαρμογή στην τάση που υπάρχει τα τελευταία χρόνια να εμπλουτίζονται τα αυγά με ω 3 και ω 6 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, τα οποία θεωρείται πως συμπεριλαμβάνονται στις υγιεινότερες τροφές, ασκώντας θετική επίδραση στο καρδιαγγειακό σύστημα (Walton et al., 2001). Σύμφωνα με τους Grune et al., (2001) για να γίνει αυτό θα πρέπει το σιτηρέσιο των πατρογονικών ορνίθων να περιέχει τουλάχιστον 80 IU βιταμίνης Ε ανά kg τροφής. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εργασίες οι οποίες ασχολούνται με την αντιοξειδωτική ικανότητα που παρουσιάζουν τα εκχυλίσματα ποικίλων φυτών. Ενδεικτικές είναι εκείνες των Παπαγεωργίου κά. (2003) και των Γκοβάρη κά. (2004), στις οποίες φαίνεται πως η προσθήκη αιθέριου ελαίου 24

25 ρίγανης σε σιτηρέσια ινδορνίθων δύναται να ενισχύσει την αντιοξειδωτική δράση της α-τοκοφερόλης, μετρούμενης σε σφάγια πτηνών, νωπά και συντηρημένα. Επιπρόσθετα, οι Hernández et al. (2004) διαπίστωσαν ότι η διατροφική χορήγηση σε κρεοπαραγωγά ορνίθια (broilers) εκχυλισμάτων διαφόρων αρωματικών φυτών (ρίγανη, θυμάρι, κανέλλα, πιπέρι, δενδρολίβανο και φασκόμηλο) συνέβαλε σε αύξηση του δείκτη μετατρεψιμότητας και της πεπτικότητας της τροφής, παρότι δεν ήταν στατιστικώς σημαντική. Άλλα πειράματα ασχολήθηκαν με την επίδραση της βιταμίνης Ε και του σεληνίου στην ανάπτυξη του ανοσοποιητικού συστήματος των νεοσσών. Πράγματι, βρέθηκε ότι σε ορνίθια που λάμβαναν 0,06 mg/kg σεληνίου και 150 IU/kg βιταμίνης Ε παρατηρήθηκε μέγιστη σωματική ανάπτυξη (αύξηση βάρους, μετατρεψιμότητα της τροφής) και υψηλή κυτταρική ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος. (Swain et al., 2000) Πειράματα που διενεργήθηκαν από τον Surai (2000) έδειξαν ότι η διατροφή της αβγοπαραγωγού όρνιθας-γεννήτορα καθορίζει την αποτελεσματικότητα του αντιοξειδωτικού συστήματος του ορνιθίου τόσο κατά το εμβρυικό στάδιο όσο και κατά την ανάπτυξή του, μετά την εκκόλαψη. Πιο συγκεκριμένα, στα έμβρυα αυγοπαραγωγών ορνίθων, στις οποίες χορηγήθηκε συμπληρωματικά βιταμίνη Ε ή/και σελήνιο, παρατηρήθηκε αυξημένη συγκέντρωση των εν λόγω ουσιών στο ήπαρ, καθώς και αυξημένη δραστικότητα του σεληνιο-εξαρτώμενου ενζύμου γλουταθειϊκή υπεροξειδάση, σε σχέση με την ομάδα-μάρτυρα. Σύμφωνα με πειράματα των Lin, Chang και Hsu (2004), θηλυκά ορνίθια προοριζόμενα για γεννήτορες παρουσίασαν μεγαλύτερη αβγοπαραγωγή, καλύτερα χαρακτηριστικά των παραγόμενων αυγών-αναφορικά με το βάρος και την ανθεκτικότητα του κελύφους-, ευνοϊκότερο δείκτη μετατρεψιμότητας της τροφής, καλύτερη εκκολαπτικότητα και αυξημένη γονιμότητα, όταν διατράφηκαν με σιτηρέσια που περιείχαν βιταμίνη Ε, σε σύγκριση με τα πτηνά μάρτυρες, των οποίων το σιτηρέσιο ήταν ελλειμματικό. Επιπλέον, βρέθηκε πως η ιδανική χορηγούμενη ποσότητα βιταμίνης Ε ήταν 80 mg/kg τροφής. 25

26 Οι αναφορές σχετικά με τη χρήση αρωματικών φυτών, εκχυλισμάτων τους ή αιθέριων ελαίων τους στη διατροφή των μηρυκαστικών είναι περιορισμένες. Έτσι, οι Σιμιτζής κ.ά. (2006α και 2006β) προσθέτοντας αιθέριο έλαιο ρίγανης υπό μορφή ψεκασμού στην τροφή έγκυων προβατίνων σε ποσοστό 1 (1ml/kg τροφής), διαπίστωσαν ότι τα αρνιά τους κατά τη διάρκεια του θηλασμού, σε αντίθεση με την ομάδα των μαρτύρων, προτιμούσαν τροφή ψεκασμένη με αιθέριο έλαιο ρίγανης. Ακόμη, ορισμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά του σφαγίου των αρνιών, όπως το ph και η οξειδωτική σταθερότητα του σφαγίου, μετρούμενη με τη μέθοδο της μηλονικής διαλδεΰδης (MDA), βελτιώθηκαν. Τέλος, η περιεκτικότητα του γάλακτος προβατίνων, στις οποίες κατά τη διάρκεια της γαλακτοπαραγωγής χορηγήθηκε τροφή ψεκασμένη με αιθέριο έλαιο ρίγανης (σε ποσοστό 1ml/kg τροφής), ήταν σημαντικά αυξημένη σε πρωτεΐνη και στερεό υπόλειμμα χωρίς λίπος, χωρίς να παρατηρηθεί διαφοροποίηση στη γαλακτοπαραγωγή σε σύγκριση με τους μάρτυρες. (Simitzis et al., 2007) Από την ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας προκύπτει ότι οι εργασίες οι οποίες ασχολούνται με την επίδραση της προσθήκης αιθέριων ελαίων, αποξηραμένων φύλλων και βλαστών ή άλλης μορφής αρωματικών φυτών στα σιτηρέσια των παραγωγικών ζώων είναι περιορισμένες. Ο αριθμός αυτός περιορίζεται ακόμη περισσότερο ή/και μηδενίζεται όσον αφορά στο θυμάρι και τις πιθανές επιδράσεις του στα παραγωγικά και αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά των χοιρομητέρων και τις «αποδόσεις» των χοιριδίων τους, που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της χορήγησής του με την τροφή. Αυτός ακριβώς ήταν και ο σκοπός της παρούσας εργασίας, δηλαδή να προσπαθήσει να διερευνήσει τις πιθανές επιδράσεις της διατροφικής χορήγησης αλεσμένων φύλλων και βλαστών θυμαριού σε ορισμένα παραγωγικά και αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά εγκύων-θηλαζουσών χοίρων και στις «αποδόσεις» των χοιριδίων τους μέχρι τον απογαλακτισμό, με άμεσο στόχο την ευζωία, την αποφυγή «αυξητικών» αντιβιοτικών, τη βελτίωση της 26

27 παραγωγικότητας της εκτροφής και ενδεχομένως του εισοδήματος του παραγωγού. 27

28 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Το πείραμα πραγματοποιήθηκε σε χοιροτροφική μονάδα στην περιοχή της Λάρισας το καλοκαίρι του 2006 και η διάρκειά του ήταν συνολικά 75 ημέρες. Πιο αναλυτικά, οι ημέρες κατανεμήθηκαν ως εξής: 42 ημέρες ξηράς περιόδου, 28 ημέρες θηλασμού και 5 ημέρες που μεσολάβησαν από τον απογαλακτισμό των χοιριδίων μέχρι να επιστρέψουν οι χοιρομητέρες σε οίστρο. Χρησιμοποιήθηκαν 30 έγκυες χοιρομητέρες Large White x Landrace, του ίδιου κ.μ.ό. αριθμού τοκετού (4 ος ) και συγχρονισμένες οιστρικά. Κατά την 72 η ημέρα της κύησης, και για χρονικό διάστημα 42 ημερών, οι χοιρομητέρες τοποθετήθηκαν σε ατομικά κελιά ξηράς περιόδου και κατανεμήθηκαν τυχαία σε 5 διατροφικές επεμβάσεις (M, VIT-E1, VIT-E2, TH-5, TH-10) των 6 επαναλήψεων η καθεμιά. Κατά τη διάρκεια των 42 ημερών της ξηράς περιόδου οι χοιρομητέρες διατράφηκαν με ποσότητα τροφής ανάλογη της θρεπτικής τους κατάστασης. Το σιτηρέσιό τους ήταν ένα τυπικό μίγμα ξηράς περιόδου για το μάρτυρα, εμπλουτισμένο με 100 ή 200mg βιταμίνης Ε για τις επεμβάσεις VIT-E1 και VIT-E2, αντίστοιχα, και με 5 ή 10g αλεσμένων φύλλων και βλαστών θυμαριού ανά kg σιτηρεσίου για τις επεμβάσεις TH-5 και TH-10, αντίστοιχα. Οι ταΐστρες στα κελιά ξηράς περιόδου ήταν σκαφοειδείς και η διανομή της τροφής γινόταν με το χέρι, προκειμένου οι χοιρομητέρες να λαμβάνουν την 28

29 απαιτούμενη, για καθεμιά, ποσότητα. Η ύδρευση ήταν αυτόματη και ποτίστρες με θήλαστρα παρείχαν νερό στις χοιρομητέρες κατά βούληση. Η θερμοκρασία του πειραματικού χώρου κατά τη διάρκεια του τελευταίου τρίτου της κυοφορίας, που μελετήθηκε, κυμάνθηκε στους 24 ± 4 C, και η καταμέτρησή της γινόταν από θερμόμετρο μεγίστου-ελαχίστου, τοποθετημένο μέσα στο χώρο. Χρησιμοποιήθηκε φυσικός φωτισμός, ενώ ο αερισμός ήταν αυτόματος. Τρεις ημέρες πριν τον αναμενόμενο τοκετό οι χοιρομητέρες μεταφέρθηκαν σε ατομικά κελιά τοκετού, όπου οι συνθήκες ύδρευσης και αερισμού ήταν παρόμοιες με εκείνες του χώρου ξηράς περιόδου. Αντίθετα, όσον αφορά στο φωτισμό, έγινε συνδυασμός φυσικού φωτισμού και λαμπτήρων ισχύος 100 Watt. Οι ταΐστρες που χρησιμοποιήθηκαν για τα χοιρίδια ήταν τύπου πιάτου. Η θερμοκρασία στους θαλάμους τοκετών κυμαινόταν στους 26 ± 5 C και τηρήθηκε το προβλεπόμενο πρόγραμμα θερμοκρασίας, σύμφωνα με το οποίο η αρχική θερμοκρασία των 26 C, την ημέρα του τοκετού, μειωνόταν σταδιακά κατά 1,5 C περίπου την εβδομάδα, έτσι ώστε να φτάσει τους 20 C την ημέρα του απογαλακτισμού. Τις 3 ημέρες πριν τον τοκετό η ποσότητα τροφής που παρεχόταν στις χοιρομητέρες μειωνόταν σταδιακά, ώστε να μηδενιστεί την ημέρα του τοκετού (διακοπή χορήγησης) και να ξαναρχίσει να αυξάνεται από την επόμενη ημέρα. Η πλήρωση των ατομικών ταϊστρών γινόταν με το χέρι και από την 7 η ημέρα θηλασμού και μετά η διατροφή των χοιρομητέρων γινόταν κατά βούληση. Η καταναλισκόμενη ποσότητα τροφής καταγραφόταν καθημερινά, σε όλη τη διάρκεια του πειράματος. Κατά τη διάρκεια του θηλασμού χορηγούνταν στις χοιρομητέρες ένα τυπικό σιτηρέσιο γαλακτοπαραγωγής (Μ) εμπλουτισμένο με τις αντίστοιχες ποσότητες βιταμίνης Ε και αλεσμένων φύλλων και βλαστών θυμαριού, οι οποίες εφαρμόστηκαν και κατά την περίοδο της κυοφορίας. 29

30 Την ημέρα του απογαλακτισμού των χοιριδίων διακόπηκε για μια ακόμη φορά η χορήγηση της τροφής στις χοιρομητέρες, γεγονός το οποίο -σε συνδυασμό με την απομάκρυνση των χοιριδίων- οδήγησε τις χοιρομητέρες μετά από 4-5 ημέρες στην εμφάνιση νέου οίστρου. Η σύσταση του σιτηρεσίου μάρτυρας δίνεται στον πίνακα 1. Στον πίνακα 2 φαίνεται η χημική ανάλυση του σιτηρεσίου με βάση τη μέθοδο Weende και σύμφωνα με τους πίνακες NRC. Το μίγμα της τροφής ήταν σε αλευρώδη μορφή και η ανάμιξή του έγινε σε αναμικτήρα της μονάδας στην οποία διενεργήθηκε το πείραμα. Ως ισορροπιστής χρησιμοποιήθηκε ένας συνδυασμός των εμπορικών βιταμινούχων σκευασμάτων MERIDEN V.2 και MERIDEN M.1. Πίνακας 1. Σύσταση του σιτηρεσίου μάρτυραs ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ (%) ΞΗΡΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΓΑΛΟΥΧΙΑ Αραβόσιτος 29,69 35,62 Κριθή 29,99 20,01 Πίτυρα σίτου 24,99 20,01 Σογιάλευρο (45%) 11,40 19,81 Σογιέλαιο 0,50 0,50 Χολίνη (60% ) 0,08 0,08 MERIDEN V.2 0,20 0,20 MERIDEN M.1 0,10 0,10 Λυσίνη 0,19 0,25 Αλάτι 0,40 0,35 Μαρμαρόσκονη 1,84 1,29 Φωσφορικό διασβέστιο 0,60 1,75 AROMA PIGS 0,03 0,03 30

31 Πίνακας 2. Χημική ανάλυση του σιτηρεσίου μάρτυραs με βάση την αναλυτική μέθοδο Weende και τους πίνακες NRC* (1994) ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ (%) ΞΗΡΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΓΑΛΟΥΧΙΑ Αζωτούχες ουσίες 14,50 17,00 Λίπος 3,08 3,02 Ινώδεις ουσίες 6,04 5,78 Λυσίνη* 0,67 0,84 Μεθειονίνη +Κυστίνη* 0,48 0,56 Ασβέστιο* 0,90 0,99 Ολικός φωσφόρος* 0,67 0,85 Τέφρα 5,04 4,64 Π.Ε. (kcal/kg)* Οι χημικές αναλύσεις για τον υπολογισμό των αζωτούχων, των λιπαρών και των ινωδών ουσιών καθώς και της τέφρας πραγματοποιήθηκαν στο εργαστήριο Φυσιολογίας, Θρέψεως και Εφαρμοσμένης Διατροφής Αγροτικών Ζώων, στο Αγρόκτημα της Γεωπονικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Οι αζωτούχες ουσίες προσδιορίστηκαν με τη μέθοδο Kjeldahl, ενώ για τις λιπαρές ουσίες χρησιμοποιήθηκε η συσκευή Soxhlet, με μέσο εκχύλισης τον πετρελαϊκό αιθέρα. Οι ινώδεις ουσίες προσδιορίστηκαν σε συσκευή Fibertech Tecator και η τέφρα υπολογίστηκε ύστερα από πυράκτωση του δείγματος στους 600 C για 3 ώρες. Οι χοιρομητέρες ζυγίστηκαν ατομικά κατά την είσοδό τους στο πείραμα, δηλαδή την 72 η ημέρα της κύησης, μία ημέρα πριν τον τοκετό (113 η ημέρα) και την ημέρα του απογαλακτισμού των χοιριδίων τους (28 η ημέρα από τον τοκετό). Την ημέρα του τοκετού μετρήθηκαν τα γεννηθέντα χοιρίδια 31

32 (τοκετοομάδα) από κάθε χοιρομητέρα και διαχωρίστηκαν τα γεννηθέντα ζώντα χοιρίδια από τα γεννηθέντα νεκρά ή μουμιοποιημένα. Τα χοιρίδια ζυγίστηκαν κατά την 3 η ημέρα μετά τον τοκετό, οπότε και έγινε η απαραίτητη χορήγηση ενέσιμου σιδήρου, η κοπή των δοντιών και η σήμανση στα αυτιά. Στη συνέχεια, τους χορηγήθηκε επιπρόσθετα ένα εναρκτήριο σιτηρέσιο απογαλακτισμού. Η δεύτερη ζύγιση των χοιριδίων έγινε την ημέρα του απογαλακτισμού τους (28 η ημέρα post partum), ενώ ταυτόχρονα υπολογίστηκαν οι απώλειες αυτών (καταπλακωθέντα). Οι δύο ζυγίσεις των χοιριδίων αναφέρονται στην ατομική ζύγιση αυτών, αλλά και στη συνολική ζύγιση κάθε τοκετοομάδας, χωριστά. Καθ όλη τη διάρκεια του πειράματος παρακολουθούνταν η γενική κατάσταση τόσο των χοιριδίων όσο και των χοιρομητέρων. Οι παραπάνω εργασίες είχαν ως στόχο τη μελέτη της επίδρασης της προσθήκης στο σιτηρέσιο των χοιρομητέρων οξικής α-τοκοφερόλης ή αλεσμένων φύλλων και βλαστών θυμαριού σε ορισμένα παραγωγικά και αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά των χοιρομητέρων. Αυτά είναι τα παρακάτω: Κατανάλωση τροφής Αριθμός γεννηθέντων χοιριδίων Αριθμός γεννηθέντων ζώντων χοιριδίων Αριθμός γεννηθέντων νεκρών/ θνησιγενών/ μουμιοποιημένων χοιριδίων Αριθμός απογαλακτισθέντων χοιριδίων Ταυτόχρονα, εξετάστηκαν και ορισμένα παραγωγικά χαρακτηριστικά των χοιριδίων, τα οποία αναφέρονται ακολούθως: Βάρος τοκετοομάδας Βάρος χοιριδίων στον τοκετό Βάρος χοιριδίων στον απογαλακτισμό Ρυθμός ανάπτυξης της συνολικής περιόδου γαλουχίας 32

33 Τα αποτελέσματα του πειράματος υποβλήθηκαν σε στατιστική επεξεργασία μέσω μη παραμετρικής μεθόδου (Mann-Whitney Test). Χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS 13.0 και ο έλεγχος των μέσων όρων έγινε με το κριτήριο Mann-Whitney U. 33

34 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ Ο πίνακας 9 παρουσιάζει την κατανάλωση τροφής των χοίρων, τόσο κατά τη διάρκεια της κυοφορίας όσο και κατά τη διάρκεια της γαλουχίας. Όπως φαίνεται από τον πίνακα αυτό, η κατανάλωση τροφής από τις χοίρους δεν εμφάνισε στατιστικώς σημαντικές διαφορές μεταξύ των επεμβάσεων και για τις δύο περιόδους που εξετάστηκαν. Πίνακας 3. Κατανάλωση τροφής εγκύων-θηλαζουσών χοίρων (kg/ημέρα) ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ M VIT-E1 VIT-E2 TH-5 TH-10 SE P Χοίροι Έγκυες 3,02 3,01 3,05 3,07 3,06 0,03 MΣ Θηλάζουσες 4,85 4,99 4,96 5,07 5,10 0,31 ΜΣ Μέσοι όροι στην ίδια γραμμή χωρίς εκθέτη δε διαφέρουν σημαντικά (P>0,05) Στον πίνακα 4 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα του πειράματος που αφορούν στα αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά των χοιρομητέρων, δηλαδή στο 34

35 σύνολο των γεννηθέντων χοιριδίων, στα γεννηθέντα ζώντα, μουμιοποιημένα, θνησιγενή, καταπλακωθέντα και απογαλακτισθέντα χοιρίδια. Από την ανάγνωση του πίνακα προκύπτει ότι μεταξύ των επεμβάσεων δεν υπήρξαν σημαντικές διαφορές για κανένα από τα προαναφερθέντα αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά των χοίρων. Πίνακας 4. Αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά χοίρων ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ M VIT-E1 VIT-E2 TH-5 TH-10 SE P Χοιρίδια Γεννηθέντα 11,00 10,33 10,00 11,00 10,66 1,12 ΜΣ Γεννηθέντα ζώντα 10,33 10,33 9,66 10,66 10,33 0,96 ΜΣ Μουμιοποιημένα 0,66 0,00 0,33 0,00 0,33 0,46 ΜΣ Θνησιγενή + καταπλακωθέντα 1,00 1,00 1,00 1,33 1,00 0,02 ΜΣ Απογαλακτισθέντα 9,33 9,33 8,66 9,33 9,33 0,78 ΜΣ Μέσοι όροι στην ίδια γραμμή χωρίς εκθέτη δε διαφέρουν σημαντικά (P>0,05) Οι παραγωγικές παράμετροι των χοιριδίων, οι οποίες μελετήθηκαν, δίνονται στον πίνακα 5. Σύμφωνα με τον πίνακα αυτό, οι δύο επεμβάσεις στις οποίες χρησιμοποιήθηκε θυμάρι (TH-5 και TH-10) έδωσαν σημαντικά βαρύτερα χοιρίδια σε σχέση με το μάρτυρα, τόσο κατά την πρώτη ζύγιση στον τοκετό (1,20 και 1,17 kg έναντι 1,08 kg του μάρτυρα), όσο και κατά τη δεύτερη ζύγιση στον απογαλακτισμό (6,97 και 7,00 kg έναντι 6,76 kg του μάρτυρα). Μάλιστα, στον απογαλακτισμό σημαντικά βαρύτερα χοιρίδια σε 35

36 σχέση με το μάρτυρα έδωσαν και οι επεμβάσεις με βιταμίνη Ε (7,01 και 7,10 kg για τις VIT-E1 και VIT-E2, αντίστοιχα, έναντι 6,76 kg του μάρτυρα). Αυτό σημαίνει πως η προσθήκη της α-τοκοφερόλης και, κυρίως, των αλεσμένων φύλλων και βλαστών θυμαριού, επηρέασε θετικά τα παραγωγικά αυτά χαρακτηριστικά των χοιριδίων. Αντίθετα, η μέση ημερήσια ανάπτυξη των χοιριδίων για τη συνολική περίοδο του θηλασμού δεν παρουσίασε σημαντικές διαφορές μεταξύ των επεμβάσεων. Πίνακας 5. Παραγωγικά χαρακτηριστικά χοιριδίων Παράμετροι ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ M VIT-E1 VIT-E2 TH-5 TH-10 SE P Βάρος χοιριδίων στον τοκετό (kg) Βάρος χοιριδίων στον απογαλακτισμό (kg) 1,08 a 1,10 ab 1,11 ab 1,20 b 1,17 b 0,08 * 6,76 a 7,01 b 7,10 b 6,97 b 7,00 b 0,19 * Ρυθμός (g/ημέρα) ανάπτυξης ,60 ΜΣ a,b : Μέσοι όροι στην ίδια γραμμή με διαφορετικό εκθέτη διαφέρουν σημαντικά (P<0,05) Ο πίνακας 6 είναι ένας παράγωγος πίνακας, ο οποίος προέκυψε από το γινόμενο του μέσου βάρους των χοιριδίων επί του μέσου αριθμού αυτών, για 36

37 κάθε επέμβαση χωριστά. Παρότι στον πίνακα αυτό δε θεωρήθηκε απαραίτητο να γίνει στατιστική επεξεργασία, εντούτοις από τα αποτελέσματα μπορούμε να διακρίνουμε πως δεν υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές μεταξύ των επεμβάσεων, όσον αφορά στο μέσο βάρος της τοκετοομάδας και στις δύο ζυγίσεις που πραγματοποιήθηκαν (τοκετός, απογαλακτισμός). Πίνακας 6. Επίδραση της προσθήκης οξικής α-τοκοφερόλης ή αλεσμένων φύλλων και βλαστών θυμαριού στο βάρος της τοκετοομάδας ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ Βάρος τοκετοομάδας (kg) Μ VIT-E1 VIT-E2 TH-5 TH-10 Τοκετός 11,16 11,36 10,72 12,79 12,09 Απογαλακτισμός 63,07 65,40 61,49 65,03 65,31 Στον πίνακα 7 φαίνεται η επίδραση της προσθήκης βιταμίνης Ε ή αλεσμένων φύλλων και βλαστών θυμαριού στο βάρος των χοιρομητέρων. Όπως ήδη αναφέρθηκε, οι χοιρομητέρες ζυγίστηκαν τρεις φορές κατά την έναρξη του πειράματος, μία ημέρα πριν τον τοκετό και την ημέρα του απογαλακτισμού. Μεταξύ των επεμβάσεων δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές και για τις τρεις ζυγίσεις. Πίνακας 7. Επίδραση διατροφικής προσθήκης οξικής α- τοκοφερόλης ή αλεσμένων φύλλων και βλαστών θυμαριού στο βάρος των χοίρων (kg) 37

38 ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ Ημέρα Μ VIT-E1 VIT-E2 TH-5 TH-10 SE P 72η 230,00 223,33 225,00 231,66 230,00 4,7 ΜΣ 113η 253,33 246,66 248,33 253,33 255,00 6,7 ΜΣ 28η 231,66 228,00 228,33 233,33 231,66 3,2 ΜΣ Μέσοι όροι και τυπικό σφάλμα μέσων όρων. Ο πίνακας 8 αναφέρεται στη μεταβολή του σωματικού βάρους των χοιρομητέρων κατά τη διάρκεια των δύο περιόδων που εξετάστηκαν, δηλαδή την περίοδο της κύησης (72 η έως 113 η ημέρα) και την περίοδο της γαλουχίας (ημέρα τοκετού έως 28 η ημέρα). Στην πρώτη περίοδο το βάρος των χοιρομητέρων παρουσίασε αύξηση (θετική μεταβολή βάρους) ενώ στη δεύτερη περίοδο παρουσίασε μείωση (αρνητική μεταβολή βάρους). Μεταξύ των επεμβάσεων δεν υπήρξαν σημαντικές διαφορές, τόσο για τις δύο επιμέρους προαναφερθείσες περιόδους όσο και για τη συνολική περίοδο (P). Έτσι οι μεταβολές του βάρους κυμάνθηκαν, για τη συνολική περίοδο από 1,66 έως 4,67kg ή από 0,67 έως 2,09% (θετικές πάντα) και δεν ήταν σημαντικές. 38