ΜΕΡΑ ΑΝΝΑ ΚΤΗΝΙΑΤΡΟΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΕΓΚΥΩΝ-ΘΗΛΑΖΟΥΣΩΝ ΧΟΙΡΩΝ ΠΟΥ ΔΙΑΤΡΑΦΗΚΑΝ ΜΕ ΣΙΤΗΡΕΣΙΑ ΣΤΑ ΟΠΟΙΑ ΕΓΙΝΕ ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΡΙΓΑΝΗΣ (Origanum vulgare spp hirtum) ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΕΡΑ ΑΝΝΑ ΚΤΗΝΙΑΤΡΟΣ Επιβλέπων Καθηγητής : ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΝΤΟΤΑΣ

2 Θεσσαλονίκη, 2008 ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ : Δημήτριος Ντότας, Καθηγητής. Δημήτριος Λιαμάδης, Καθηγητής. Απόστολος Καραλάζος, Καθηγητής. 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Σελ. 2 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Σελ. 3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σελ. 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σελ. 6 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Σελ. 10 Γενικές πληροφορίες για τη ρίγανη Σελ. 10 Βοτανική ταξινόμηση Εξάπλωση του γένους Origanum Χημικά χαρακτηριστικά Καλλιέργεια της ρίγανης Παραλαβή των δραστικών συστατικών Ropadiar Σελ.20 Βιταμίνη Ε Σελ. 21 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Σελ. 29 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ Σελ. 34 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Σελ. 42 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σελ. 43 SUMMARY Σελ. 44 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σελ. 46 3

4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η μελέτη, που αφορούσε στο θέμα της μεταπτυχιακής μου διατριβής, θα ήταν δύσκολο να πραγματοποιηθεί χωρίς την αμέριστη βοήθεια και συμπαράσταση κάποιων ατόμων. Θα ήθελα να εκφράσω λοιπόν τις θερμές ευχαριστίες μου στον επιβλέποντα καθηγητή της διατριβής μου κ. Δημήτριο Ντότα, Καθηγητή της Γεωπονικής Σχολής για την υπομονή, την καθοδήγηση και τις συμβουλές του, που υπήρξαν πολύτιμες. Θεωρώ, επίσης, υποχρέωση μου να απευθύνω τις ευχαριστίες μου στον κ. Ι.Νικολακάκη, Αναπληρωτή Καθηγητή του Τ.Ε.Ι. Δ. Μακεδονίας, για τις χρήσιμες υποδείξεις του πάνω στην επεξεργασία των δεδομένων, καθώς και τους κ.κ. Ι.Μητσόπουλο και Σ.Αγγελόπουλο, Καθηγητή Εφαρμογών και Επίκουρο Καθηγητή του Α.Τ.Ε.Ι. Θεσσαλονίκης, για την βοήθειά που προσέφεραν στην εκτέλεση των χημικών αναλύσεων και τη στατιστική επεξεργασία των δεδομένων, αντίστοιχα. Ακόμη, αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω τον κ. Α.Σπαή, Ομότιμο Καθηγητή της Κτηνιατρικής Σχολής, όπως επίσης και τη βιομηχανία ζωοτροφών Αφοί Τριανταφύλλου ΑΒΕΕ για την ευγενική χορήγηση των προμιγμάτων βιταμινών και ιχνοστοιχείων. Εν κατακλείδι, θα ήταν παράληψη να μην εκφράσω την ευγνωμοσύνη και τις ευχαριστίες μου στο συνάδελφο και φίλο Ν. Μπατρακούλη, στη χοιροτροφική μονάδα του οποίου πραγματοποιήθηκε το πείραμα μου, καθώς επίσης στους συναδέλφους κτηνιάτρους κ. Ε.Μορκουτίνη και κ. Γ.Δελλή για τη βοήθειά τους στην επεξεργασία των δεδομένων. 4

5 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Μ = Μάρτυρας VIT E = α-τοκοφερόλη ORΕ= ρίγανη κ.μ.ό. = κατά μέσο όρο μ = μέτρα Ν = Κανονικότητα g = γραμμάριο kg = χιλιόγραμμο mg = χιλιοστογραμμάριο BHT = βουτυλοϋδροξυτολουόλη BHA = βουτυλοϋδροξυανισόλη MDA = Malonic Dialdehyde Accumulation \ Συγκέντρωση Μηλονικής Διαλδεΰδης SPSS = Statistical Package for Social Sciences ΠΕ = Πεπτή ενέργεια DMBA= καρκινογόνο 7,12-διμεθυλοβενζανθρακένιο 5

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τα αρωματικά φυτά και τα βότανα είχαν μια ιδιαίτερη θέση σε όλους τους αρχαίους λαούς. Πάντα θεωρήθηκαν ως η έκφραση της γενναιοδωρίας της μητέρας Φύσης καθώς και η έκφραση της ομορφιάς. Τα φυτά μας προσφέρουν τροφή, οξυγόνο, άρωμα, ομορφιά και γενικότερα υγεία σε όλα τα επίπεδα ( αρωματικά φυτά ήταν τα πρώτα φάρμακα που χρησιμοποιήθηκαν από τον άνθρωπο. Η γνώση των θεραπευτικών ιδιοτήτων τους αποκτήθηκε εμπειρικά και διαδόθηκε από στόμα σε στόμα. Οι πρώτες πληροφορίες για τη χρήση τους προέρχονται από την αρχαία Αίγυπτο. Στην Ευρώπη η χρήση τους διαδόθηκε μέσω της Ελλάδας. Ο πατέρας της Ιατρικής, ο Ιπποκράτης, είχε μιλήσει αρκετά για τις θεραπευτικές ιδιότητες τους. Ακόμα, τον πρώτο αιώνα π.χ. ο Διοσκουρίδης στην De Materia Medica αναφέρει πάνω από 1200 είδη φαρμακευτικών φυτών (Hanczakowska Ε., Szewczyk A., 2007). Επίσης με το ίδιο θέμα ασχολήθηκε και ο Θεόφραστος. Αυτή η αναγνώριση της θεραπευτικής αξίας των φυτών δεν απαντάται μονάχα στην Ελλάδα. Οι Κινέζοι, οι Σουμέριοι, οι Βαβυλώνιοι, αναγνώριζαν επίσης την αξία τους( 15ο αιώνα, γίνεται η μεγάλη επανάσταση με τα διάφορα φυτά και τα σχετικά βιβλία που κυκλοφόρησαν. Ανάμεσα σ αυτά, το πιο φημισμένο της εποχής, είναι το βιβλίο που εκδόθηκε το 1649 από ένα φαρμακοποιό και αστρολόγο, τον Άγγλο Nicholas Culpeper, ο οποίος περιέγραψε 369 φυτά με τις ιδιότητες τους(γιαννούκος Γ., 2005). Έτσι, λοιπόν, οι δύο κατηγορίες των φυτών ενώνονται και επέρχεται μια ταυτοποίηση, αφού όλα σχεδόν τα αρωματικά φυτά θεωρούνται και θεραπευτικά. Στο τέλος του δέκατου ένατου αιώνα και στις αρχές του εικοστού η χημική σύνθεση φαρμάκων είχε ως αποτέλεσμα τον παραγκωνισμό των αρωματικών φυτών και τον χαρακτηρισμό τους ως σύμβολα προκατάληψης και οπισθοδρόμησης ( Hanczakowska E, Szewczyk A., 2007). 6

7 Δεν πέρασαν πολλά χρόνια όπου και πάλι ξεκίνησε η χρήση τους (Hanczakowska E, Szewczyk A., 2007). Είναι γνωστό βέβαια ότι πολλά φάρμακα χρησιμοποιούν ως πρώτη ύλη τα φυτά. Το ίδιο γίνεται με τα καλλυντικά και τα αρώματα. Στην εποχή μας, οι άνθρωποι αρχίζουν να ενδιαφέρονται ξανά για αυτά τα θέματα, στην προσπάθειά τους να ζήσουν πιο φυσικά. Έτσι, η βοτανοθεραπεία, η αρωματοθεραπεία ή η θεραπεία με τα ανθοϊάματα αρχίζουν να κερδίζουν πάλι έδαφος( Εξάλλου η ανάπτυξη χημικών αναλυτικών μεθόδων βοήθησε στο να προσδιοριστούν οι διάφορες ουσίες που είναι υπεύθυνες για τις ιδιότητές τους ( Hanczakowska E, Szewczyk A., 2007). 7

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα αρωματικά φυτά χρησιμοποιούνται για τις θεραπευτικές, αρωματικές και γευστικές τους ιδιότητες. Οι θεραπευτικές ιδιότητες μερικών από αυτά είναι γνωστές εδώ και χιλιάδες χρόνια, φτάνοντας μέχρι τους αρχαίους Αιγυπτίους, Κινέζους, Ινδιάνους και Έλληνες. Έτσι για παράδειγμα, το δενδρολίβανο χρησιμοποιείται κατά της αϋπνίας, της λιποθυμίας και των ζαλάδων, θεωρείται ότι καθαρίζει το αίμα και είναι ευεργετικό στα προβλήματα αναπνοής και άσθματος. Είναι επίσης ευστόμαχο, τονωτικό, αντισηπτικό και αντιρρευματικό. Η ρίγανη έχει ευστόμαχες ιδιότητες, τονωτικές, είναι αντισπασμωδική και εφιδρωτική, κατάλληλη κατά της ατονίας, του άσθματος, της δυσμηνόρροιας. Άλλες χρήσεις της είναι κατά της δυσκοιλιότητας, του πόνου των μυών, των ρευματισμών, της χρόνιας βρογχίτιδας, του κοκίτη, της φυματίωσης των πνευμόνων κ.ά. Ακόμη, στο θυμάρι αποδίδονται αντισηπτικές, επουλωτικές, σπασμολυτικές και αποχρεμπτικές ιδιότητες (Gill C., 1999). Τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, λόγω των ιδιοτήτων τους, βρίσκουν πλήθος εφαρμογών στη βιομηχανία παρασκευής ροφημάτων, στη βιομηχανία τροφίμων και ποτών (αρωματισμό και συντήρηση), στη ζαχαροπλαστική, στη μαγειρική, στη φαρμακοβιομηχανία, στη βιομηχανία καλλυντικών και την αρωματοποιία, ενώ σημαντικές δυνατότητες μπορούν να αξιοποιηθούν με τη λήψη χρωστικών ουσιών για το χρωματισμό κυρίως τροφίμων, αντικαθιστώντας τις συνθετικές χρωστικές (Μακρής Ι., 2005). Όσον αφορά στη χρήση τους στη ζωική παραγωγή, οι επιστήμονες προσπαθούν να προσδιορίσουν τα αρωματικά φυτά με τις μεγαλύτερες θετικές επιδράσεις στις αποδόσεις των ζώων(gill C., 1999). Aντιμικροβιακές ουσίες που παράγονται από μικροοργανισμούς είναι γνωστό ότι χρησιμοποιούνταν για παρά πολλά χρόνια ως αυξητικοί παράγοντες (Bampidis V.A. et al, 2005b). Tα τελευταία χρόνια κάτω από την πίεση της κοινωνίας για μείωση της χρησιμοποίησης των αντιμικροβιακών ουσιών και τις ευρωπαϊκές απαγορεύσεις, παραγωγοί και ερευνητές 8

9 αναγκάστηκαν να στραφούν σε άλλες ουσίες, οι οποίες θα μπορούσαν να αυξήσουν επίσης τις αποδόσεις των ζώων και να είναι φιλικές προς το περιβάλλον (Tsinas A.C. et al, 1998; Windisch W. et al, 2008). Ο ρόλος ουσιών, όπως οι βιταμίνες, τα αμινοξέα, τα προβιοτικά κ.α., στη διατροφή των ζώων έχει καλά μελετηθεί όσον αφορά την συνεισφορά τους στην προαγωγή του ανοσοποιητικού, την αλλαγή της μικροβιακής χλωρίδας και την πρόληψη ασθενειών (Allan P., Bilkei G., 2005). Σήμερα, το ενδιαφέρον στρέφεται στα αρωματικά φυτά ως εναλλακτική λύση. Οι περισσότερες ιδιότητες τους βέβαια οφείλονται στα αιθέρια έλαια που περιέχουν (Bampidis V.A. et al, 2005b). Τα αιθέρια έλαια αλλά και τα υπόλοιπα τμήματα των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών διαθέτουν πολλές ωφέλιμες ιδιότητες, μερικές εκ των οποίων είναι οι παρακάτω: Αντιβακτηριακή. Η δράση τους αυτή φαίνεται να οφείλεται κυρίως στη δυνατότητα των υδροφοβικών αιθέριων ελαίων να εισβάλουν στην κυτταρική μεμβράνη των βακτηρίων, να αποσυνθέτουν τις δομές της μεμβράνης και να προκαλούν διαφυγή ιόντων(windisch W. et al, 2008).Το αιθέριο έλαιο της ρίγανης, για παράδειγμα, περιέχει κύρια θυμόλη και καρβακρόλη, που έχει αποδειχθεί η in vitro δράση τους εναντίον παθογόνων βακτηρίων(govaris A., 2005).Επίσης, η καρβακρόλη, in vitro, βρέθηκε να είναι περισσότερο αποτελεσματική από την πενικιλίνη, τη στρεπτομυκίνη ακόμα και την βανκομυκίνη. Σε αντίθεση με τις παραπάνω αντιβιοτικές ουσίες, η καρβακρόλη δεν προκαλεί ανθεκτικές σειρές βακτηρίων ( Υψηλή αντιμκροβιακή δραστικότητα επίσης αναφέρθηκε και για άλλες μη φαινολικές ουσίες όπως το λεμονένιο (Windisch W. et al, 2008). Αντιοξειδωτική. Συνθετικά αντιοξειδωτικά, όπως η βουτυλοϋδροξυτολουόλη (BHT) και η βουτυλοϋδροξυανισόλη (BHA) είναι πολύ αποτελεσματικά στο ρόλο τους. Ωστόσο, λόγω της αστάθειας όπως και της καρκινογένεσης που φαίνεται να προκαλούν, τείνουν να αντικατασταθούν από άλλες ουσίες, όπως τα αρωματικά φυτά, τα οποία 9

10 έχει αναφερθεί ότι επιβραδύνουν τη διαδικασία της υπεροξείδωσης των λιπιδίων και είναι ασφαλή και αποδεκτά από τους καταναλωτές (Μilos M. et al, 2000; Su L. et al, 2007). Η αντιοξειδωτική τους δράση φαίνεται να οφείλεται στις υδροξυ ομάδες των φαινολικών συστατικών τους (Μilos M. et al, 2000). Η οικογένεια των Lamiaceae (Labiatae) περιλαμβάνει φυτά όπως το δενδρολίβανο, το θυμάρι και τη ρίγανη, των οποίων η πλειονότητα των αντιοξειδωτικών συστατικών (ροσμαρινικό οξυ, καρνοσικό οξύ, καρνοσόλη κ.α.) έχουν απομονωθεί και προσδιοριστεί (Kosar M. et al, 2003). Αντιμυκητιακή. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα αρωματικά φυτά είναι αποτελεσματικά εναντίον διαφόρων μυκήτων, όπως Aspergillus spp., Fusarium spp., κ.ά. Αντιπαρασιτική. Η θυμόλη και η καρβακρόλη, δρουν ως κοκκιδιοστατικά έναντι ποικίλων παρασίτων (Eimeria spp.). Αντικαρκινική. Γενικά η δράση τους δεν έχει καλά μελετηθεί σε αυτό το τομέα. Η καρβακρόλη για παράδειγμα προκαλεί αναστολή του DMBA το οποίο προκαλεί καρκινογένεση στα ποντίκια και αύξηση του μελανώματος in vitro. Από την άλλη πλευρά η ίδια ουσία έχει βρεθεί ότι αποτρέπει τη δράση γνωστών μεταλλαξιογόνων στα λεμφοκύτταρα καθώς αναστέλλει τη σύνθεση του DNA σε μυοβλάστες ποντικιών. Η δράση των ουσιών αυτών είναι δοσοεξαρτώμενη (Ipek E. et al, 2005). Μια ακόμη ουσία, το λεμονένιο, έδειξε να έχει σημαντική αντινεοπλασματική δράση απέναντι σε όγκους του μαστού, του πνεύμονα και του στομάχου τρωκτικών( Zeytinoglu H. et al, 2003). Ανοσοδιεγερτική. Διεγερτικό της όρεξης. Οι αρωματικοί υδρογονάνθρακες που περιέχονται στα αρωματικά φυτά δίνουν το χαρακτηριστικό άρωμα σε αυτά. Έτσι, για παράδειγμα, η ρίγανη, τόσο τα φύλλα όσο και τα άνθη της χρησιμοποιούνταν ως μπαχαρικό. Η διέγερση της όσφρησης και της γεύσης λειτουργούν ως προπαρασκευαστικός παράγοντας για την έναρξη της κατανάλωσης τροφής. Η αύξηση των αποδόσεων των ζώων 10

11 συνδέεται με την αύξηση της κατανάλωσης της τροφής( Animal Health Technical Bulletin, 2007). Εντομοκτόνος/εντομοαπωθητική δράση. Συγκεκριμένα, επιδρούν στην αναπαραγωγική ικανότητα των εντόμων και προκαλούν μορφολογικές αλλαγές σε αυτά. Έχει βρεθεί ότι η καρβακρόλη και η θυμόλη έχουν την πιο ισχυρή τοξική δράση απέναντι σε προνύμφες και ενήλικα έντομα όπως το Culex pipiens molestus (Traboulsi A.F. et al, 2002). Αντιφλεγμονώδης δράση. Έχει παρατηρηθεί ότι η ευγενόλη προκαλεί αναστολή της λιποξυγενάσης και της κυκλοξυγενάσης στην οδό μεταβολισμού του αραχιδονικού οξέος (Standen MD. et al, 2004). Το αραχιδονικό οξύ είναι ένα πολυακόρεστο λιπαρό οξύ με 20 άτομα C, το οποίο προέρχεται από τις φωσφολιπίδες των μεμβρανών, ύστερα από τη δράση των φωσφολιπασών. Με την επίδραση της κυκλοξυγενάσης λαμβάνονται προσταγλανδίνες και θρομβοξάνες, ενώ όταν δράσει η λιποξυγενάση προκύπτουν υδροξυοξέα και λευκοτριένια. Οι ουσίες αυτές δρουν ως χημικοί μεσολαβητές της φλεγμονής (Τσαγγάρης Θ.,1993). Αντισηπτική/αναισθητική δράση. Η ρίγανη είναι ένα από τα φυτά με τέτοια δράση και μπορεί να επηρεάσει θετικά την ημερήσια κατανάλωση τροφής, τη μετατρεψιμότητα της τροφής και τον ημερήσιο ρυθμό αύξησης. Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αυξητικός παράγοντας, διεγερτικό της όρεξης, και γενικά να βελτιώσει τις παραγωγικές και αναπαραγωγικές αποδόσεις των χοίρων(allan P., Bilkei G., 2005). Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να υποτεθεί και για το θυμάρι καθώς το αιθέριο έλαιό του έχει την ίδια περίπου σύσταση με το αιθέριο έλαιο της ρίγανης και τις ίδιες αντιοξειδωτικές και μικροβιοκτόνες ιδιότητες (Hanczakowska E., Szewczyk A., 2007). Σκοπός αυτής της εργασίας ήταν να προσδιορίσει τα αποτελέσματα της προσθήκης ρίγανης ή αιθέριου ελαίου της υπό μορφή σκευάσματος, στο σιτηρέσιο εγκύων-θηλαζουσών χοίρων. Η υπόθεση ήταν ότι η ρίγανη με τις αντιμικροβιακές, αντιφλεγμονώδεις, αντιοξειδωτικές ιδιότητές της καθώς και 11

12 με την ιδιότητά της ως διεγερτικού της όρεξης θα μπορούσε να αυξήσει την ημερήσια πρόσληψη τροφής και ενδεχομένως να βελτιώσει ορισμένα παραγωγικά και αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά τους. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΡΙΓΑΝΗ Η λέξη ρίγανη προέρχεται από το «όρος» και «γάνος» (χαρά, λαμπρότητα). Άρα θα μπορούσαμε να πούμε ότι ρίγανη σημαίνει : το φυτό που λαμπρύνει το βουνό. Συναντιέται και με το όνομα Ρούβανο ή Ορίγανος. Στη μυθολογία, ένας υπηρέτης του βασιλιά της Κύπρου έσπασε ένα βάζο με άρωμα και λιποθύμησε απ' το φόβο του. Οι θεοί τον μεταμόρφωσαν σε ρίγανη. Μετά απ' αυτό, όταν φύτρωνε ρίγανη κοντά στο μνήμα έλεγαν πως οι νεκροί είναι καλά. Η Αφροδίτη καλλιεργούσε ρίγανη στον κήπο της. Ο Αριστοτέλης είπε πως όταν μια χελώνα καταπιεί φίδι, τρώει αμέσως μετά ρίγανη για να μη δηλητηριαστεί. Γι' αυτό κάποτε τη θεωρούσαν αντίδοτο για τη δηλητηρίαση. Έλληνες και Ρωμαίοι τη χρησιμοποιούσαν ως αντισηπτικό, συντηρητικό και σε λάδι για μασάζ. Επίσης χρησιμοποιήθηκε για τη θεραπεία του βήχα (μαζί με μέλι), των αμυγδαλών και τις άφθες. Τον 16ο αιώνα χρησιμοποιήθηκε ως μαντζούνι για την πανούκλα. Πιο πρόσφατα τη χορηγούσαν σε θεραπευτικά λουτρά για τη φαγούρα και την ψώρα. Σε μερικές περιοχές, την έπλεκαν σε στέφανα του γάμου. Η λαϊκή θεραπευτική τη χρησιμοποιεί ως τονωτικό και ευστόμαχο. Είναι από τα ωραιότερα αρτυματικά και μυρωδικά φυτά. Είναι από τα πιο γνωστά ευρέως χρησιμοποιούμενα βότανα σε διάφορες κουζίνες. Χρησιμοποιούνται τα φύλλα και οι κορφές του φυτού, φρέσκα ή αποξηραμένα. (Γιαννούκος Γ., 2005) 12

13 Βοτανική ταξινόμηση Το γένος Origanum περιλαμβάνει άτομα ξυλώδη και πολυετή (βότανα) τα οποία μπορούν να φτάσουν το 1 m στο ύψος. Είναι ένα αρκετά εντυπωσιακό φυτό με άνθη λευκά έως ερυθροκυανά. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα άτομα που προέρχονται από σπόρο είναι αρκετά ποικιλόμορφα. Τα φύλλα είναι πράσινα έως γκριζοπράσινα και μπορεί να είναι τριχωτά ή λεία. Το είδος που μας ενδιαφέρει περισσότερο είναι το Origanum vulgare μιας και είναι αυτό που συναντάται περισσότερο στην Ελλάδα. Ανήκει στην οικογένεια Lamiaceae ή Labiatae, την οικογένεια δηλαδή των χειλανθών ή λαμιΐδων. Τα φυτά που εδώ στην Ελλάδα καλούμε ρίγανη δεν ανήκουν μόνο σε ένα είδος αλλά είναι άτομα τα οποία ανήκουν σε περισσότερα από ένα γένος. Όλα αυτά έχουν την ίδια χαρακτηριστική οσμή «της ρίγανης» πράγμα το οποίο μας επιτρέπει να τα ονομάζουμε όλα με το ίδιο κοινό όνομα. Τα είδη αυτά είναι τα : ( -Origanum vulgare ( Ελληνική ρίγανη) -Coridothymus capitatus (Ισπανική ρίγανη) -Origanum onites (Τουρκική ρίγανη) -Satureja thymbra Ακόμα όμως και μέσα στο ίδιο είδος παρουσιάζονται σημαντικές μορφολογικές και χημικές διαφορές πράγμα που έχει αναγκάσει τους συστηματικούς να χωρίσουν το είδος σε τουλάχιστο τρία υποείδη, τα: Origanum vulgare ssp. hirtum ή heracleoticum, Origanum vulgare ssp. viridulum και Origanum vulgare ssp. vulgare( Εξάπλωση του γένους Origanum Η ρίγανη δεν είναι ένα είδος που συναντάται αποκλειστικά και μόνο στον Ελλαδικό χώρο. Περίπου το 75% των ειδών του γένους Oregano βρίσκονται 13

14 αποκλειστικά στην ανατολική μεσόγειο θάλασσα και μόνο μερικά βρίσκονται στη δυτική. Επιπροσθέτως, τα περισσότερα είδη εντοπίζονται σε μικρές περιοχές: το 70% περίπου των ειδών ενδημούν σε ένα νησί ή σε ένα βουνό. Το Origanum vulgare εξαπλώνεται τόσο στη μεσογειακή λεκάνη όσο και σε περιοχές της ηπειρωτικής Ευρώπης, της Σιβηρίας, του Ιράν και αλλού (Gounaris Y. et al, 2002). Η ρίγανη που φύεται σε χώρες της Μεσογείου και ιδίως σε Ελλάδα και Τουρκία αναφέρεται ότι έχει την υψηλότερη ποιότητα(neill C.R. et al, 2006). Παρότι όμως είναι, όπως αναφέρθηκε και πριν, το επικρατέστερο είδος στην Ελλάδα, δε σημαίνει ότι τα άτομα που συναντώνται είναι όλα ίδια μεταξύ τους. Οι διαφορές εντοπίζονται τόσο σε μορφολογικούς όσο και σε χημικούς χαρακτήρες. Το Origanum vulgare ssp. hirtum ή heracleoticum είναι το περισσότερο εξαπλωμένο στον Ελλαδικό χώρο. Τα υποείδη viridulum και vulgare εντοπίζονται βορειότερα κοντά στα σύνορα με Αλβανία, Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία και Ευρωπαϊκή Τουρκία ( ( 14

15 Χημικά χαρακτηριστικά Η ρίγανη αποτελεί ένα πολύ σημαντικό φυτικό είδος διότι περιέχει συστατικά με πολύ σημαντική βιολογική δράση. Οι κύριες ουσίες που βρίσκονται στο αιθέριο έλαιο και στις οποίες αποδίδονται οι βιολογικές δράσεις είναι η καρβακρόλη (5-isopropyl-o-cresol, 5-isopropyl-2-methylphenol - C10H13OH), και η θυμόλη (6-isopropyl-m-cresol - C10H14O), δυο φαινολικές ενώσεις του δρουν συνεργιστικά (συνδυαστικά). Εκτός όμως από αυτές τις δυο ουσίες, σε μικρότερες ποσότητες ανιχνεύονται οι: γ-terpinene, p-cimene, α-pinene, linalyl acetate, camphene, methylcarvacrol, β-bisabolene, 6-methyl-3-heptanol, calemene, p-cimene-8-ol, β-caryophyllene, myrcene, cineole, phellandrene, cisdihydrocarvone, β-pinene, cis-sabinene hydrate, sabinene, cymene, spartholerol, decane, germacrene D, terpinen-4-ol, carvacrol acetate, terpinolene, hexanal, limonene, trans-dihydrocarvone, linalool, undecane. Η ελληνική ρίγανη πλεονεκτεί σε σχέση με την Ισπανική και την Τουρκική στο ότι περιέχει μεγαλύτερη ποσότητα αιθέριου ελαίου, που κυμαίνεται από ml/100g ξηρού βάρους. Ακόμα όμως και ανάμεσα σε πληθυσμούς του ίδιου είδους παρατηρούνται μεγάλες διαφορές στην ποιοτική και στην ποσοτική σύσταση του αιθέριου ελαίου. Οι εξαιρετικά μεγάλες τιμές στην απόδοση του αιθέριου ελαίου (>7 ml/100 g ξηρού βάρους) βρέθηκαν στην Κρήτη, στην Αμοργό, στο Γύθειο και στη χερσόνησο του Άθου. Τέτοιες υψηλές τιμές δε βρέθηκαν σε κανένα είδος ρίγανης( 15

16 ( Στον παρακάτω πίνακα αναφέρεται η απόδοση σε αιθέριο έλαιο των διαφόρων ειδών ρίγανης καθώς και η περιεκτικότητα σε καρβακρόλη. Από την ανάγνωση του πίνακα, γίνεται φανερό, ότι το Origanum vulgare ssp. hirtum, έχει τη μεγαλύτερη απόδοση σε αιθέριο έλαιο και περιεκτικότητα σε καρβακρόλη από όλα τα υπόλοιπα είδη ρίγανης. ( 16

17 Επίσης, βρέθηκε ότι στην άγρια ρίγανη, πάντα σε μεγαλύτερες ποσότητες ανευρίσκονται καρβακρόλη και θυμόλη, ενώ τα άλλα δυο συστατικά (γterpinene, p-cymene ),που και αυτά σταθερά ανιχνεύονται, είναι σε πολύ μικρότερη συγκέντρωση (Kokkini S. et al, 1997). Στη νότια Πελοπόννησο και την Κρήτη το αιθέριο έλαιο της ρίγανης περιέχει μεγαλύτερες ποσότητες καρβακρόλης (πάνω από το 57% του συνολικού αιθέριου ελαίου), ενώ αυτό από την περιοχή του Άθω υπερέχει σε θυμόλη (Kokkini S. et al, 1997). συγκέντρωση (%) των τεσσάρων κύριων συστατικών στο αιθέριο έλαιο του Origanum vulgare subsp. Hirtum που συλλέχθηκε από τρεις γεωγραφικές περιοχές της Ελλάδας το καλοκαίρι( S) και το φθινόπωρο (A).(Kokkini S. et al, 1997) Την απόδοση σε έλαιο εκτός από το γεωγραφικό τόπο, την επηρεάζει και η εποχικότητα της συγκομιδής του φυτού ( περιεχόμενο έλαιο είναι πολύ λιγότερο το φθινόπωρο από ότι είναι το καλοκαίρι. Η πιο αξιοσημείωτη διαφορά παρατηρείται στην αυξημένη ποσότητα του p-cymene το φθινόπωρο τουλάχιστον όσον αφορά τις προαναφερθείσες περιοχές. Η 17

18 συγκέντρωση του για παράδειγμα κυμαίνεται από 17,3-26,9% του συνολικού ελαίου σε φυτά της νότιας Πελοποννήσου και της Κρήτης (ενώ το καλοκαίρι η συγκέντρωση του είναι 4-9,5%) μέχρι 37,1-51,3% σε φυτά του Άθου (συγκέντρωση το καλοκαίρι αντίστοιχα: 12-12,2% ) (Kokkini S. et al, 1997). Ένα ενδιαφέρον σημείο εστιάζεται στο γεγονός ότι παρ όλες τις διαφορές που παρατηρούνται λόγω εποχικότητας και λόγω γεωγραφικής θέσης στη σύσταση, το άθροισμα των συστατικών παραμένει πάντα σχεδόν σταθερό (γ-terpinene + p-cymene + thymol + carvacrol) δηλ, κυμαίνεται μεταξύ 85-96,8%. Από αυτό το τελευταίο φαίνεται ότι τα αιθέρια έλαια του Origanum vulgare ssp. hirtum χαρακτηρίζονται από μια αξιοθαύμαστη σταθερότητα( Οι Baratta M.T. et al (1998) σε πείραμα μελέτησαν τις αντιμικροβιακές, αντιμυκητιακές και αντιοξειδωτικές ιδιότητες διαφόρων φυτών ανάμεσα στα οποία και της ρίγανης. Πράγματι βρέθηκε ότι ήταν δραστικά απέναντι σε 25 διαφορετικά βακτήρια και σε ένα μύκητα και μάλιστα η ρίγανη παρουσίασε την μεγαλύτερη ανασταλτική δράση. Συγκρινόμενα με την α-τοκοφερόλη και το BHT, όσον αφορά την αντιοξειδωτική δράση τους και πάλι η ρίγανη κατείχε την πρώτη θέση και είχε παρόμοια αποτελέσματα. Επίσης, τα βασικά συστατικά του αιθέριου ελαίου της ρίγανης (θυμόλη, καβακρόλη) βρέθηκε να έχουν ανασταλτική δράση έναντι οχτώ στοματικών βακτηρίων (Didry N. et al, 1994). Οι Si W. et al (2005) μελετώντας την ανασταλτική δράση της θυμόλης και καρβακρόλης έναντι των παθογόνων βακτηρίων Salmonella typhimurium DT104, Escherichia coli O157:H7 και Escherichia coli K88 κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είναι περισσότερο αποτελεσματικές έναντι του Escherichia coli K88. Η καρβακρόλη, επίσης, φαίνεται να είναι περισσότερο αποτελεσματική σε σχέση με τη θυμόλη εναντίον της Salmonella typhimurium DT104. Ακόμη, σε πείραμα των Ultee A. et al (1999) για τη μελέτη της αντιμικροβιακής δράσης του αιθέριου ελαίου της ρίγανης βρέθηκε ότι η καρβακρόλη προκαλεί μεταβολές στη διαπερατότητα της μεμβράνης των κυττάρων στα κατιόντα και κυρίως το Κ+ με αποτέλεσμα να διαταράσσονται 18

19 οι λειτουργίες στο εσωτερικό του κυττάρου και να οδηγείται αυτό σταδιακά σε εκφυλισμό και θάνατο. Πιο συγκεκριμένα τα Κ+ είναι τα πλέον σημαντικά ιόντα για την ανάπτυξη των βακτηριδίων γιατί είναι υπεύθυνα για την ενεργοποίηση των κυτοπλασματικών τους ενζύμων και την ρύθμιση του ph τους. Όπως είναι γνωστό από τη βιβλιογραφία μια ροή ιόντων εκτός του κυττάρου είναι το πρώτο σύμπτωμα μιας προβληματικής κυτταρικής μεμβράνης. Σε συγκεντρώσεις μικρότερες από 1 mm φαίνεται ότι οι δράσεις δεν είναι ιδιαίτερες. Σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις, όμως, η διαπερατότητα της μεμβράνης διαταράσσεται σημαντικά. Έχει, επίσης, αποδοθεί και αντικοκκιδιακή δράση εναντίον των Eimeria tenella, E. acervulina, E necatrix, E mivati and E. bruneti (Gill C., 1999). Ακόμη, η εισαγωγή της καρβακρόλης έχει ως συνέπεια μεταλλαγές στη σύνθεση του DNA καθώς και στο μεταβολισμό των κυττάρων, παράγοντες που δρουν ανασταλτικά στην ανάπτυξη του κυττάρου (Ultee A. et al, 1999). Λέγεται επίσης ότι η καρβακρόλη και η θυμόλη επιδρούν στην επιφάνεια των εντεροκυττάρων και επιταχύνουν το βαθμό ανανέωσης των ώριμων εντεροκυττάρων των λαχνών. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να βελτιώσει την ικανότητα για απορρόφηση θρεπτικών συστατικών (Amrik B., Bilkei G., 2004). Ακόμη, τα φαινολικά συστατικά του αιθέριου ελαίου της ρίγανης φαίνεται ότι αναστέλλουν τη χημειοταξία των λευκοκυττάρων γεγονός που συνεισφέρει στην ενίσχυση της άποψης για την αντιφλεγμονώδη δράση του(azuma Y. et al, 1986). Εξαιτίας κυρίως των αντιμικροβιακών ιδιοτήτων της η ρίγανη εξετάζεται ως εναλλακτική λύση στη χρησιμοποίηση αυξητικών παραγόντων σε όρνιθες, ινδόρνιθες και χοίρους ( Bampidis V.A. et al, 2005a). 19

20 Καλλιέργεια της ρίγανης Η ρίγανη ευδοκιμεί τόσο στους αγρούς και την ύπαιθρο όσο και σε κήπους, πράγμα που υποδηλώνει την ευκολία της καλλιέργειάς της. Η σημαντικότερη απαίτηση που έχει είναι το πολύ καλά στραγγισμένο χώμα, ιδιαίτερα κατά το χειμώνα. Αν και η ρίγανη εντοπίζεται κυρίως σε ξηρικές συνθήκες, η παραγωγή της μπορεί να αυξηθεί αν εφαρμοστεί άρδευση, με την προϋπόθεση ότι η υγρασία δεν θα ξεπερνά το ρόγο του εδάφους. Τα φυτά μπορούν να εγκατασταθούν είτε από σπόρο είτε με μοσχεύματα. Η βλαστική αναπαραγωγή (αγενής πολλαπλασιασμός) φυτών με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά προτείνεται ως μέθοδος μείωσης της ποικιλομορφίας στην ανάπτυξη, την απόδοση και την παραγωγή των αιθέριων ελαίων. Κατά τη σπορά πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή διότι εξαιτίας του ότι ο σπόρος είναι πολύ μικρός, απαιτείται αυτός να σπαρθεί σε ειδικά σπορεία και στη συνέχεια τα φυτά που θα βγουν να μεταφυτευτούν. Η ρίγανη αναπτύσσεται πολύ εύκολα από μοσχεύματα οποιαδήποτε στιγμή του έτους ακόμα και χωρίς την χρησιμοποίηση κάποιας ορμόνης ριζοβολίας. Κατά τη σπορά ή τη μεταφύτευση πρέπει να αφήνεται μια απόσταση cm ανάμεσα στα φυτά. Τα φυτά θα αναπτυχθούν γρήγορα και θα καλύψουν όλη την έκταση μέχρι το τέλος της καλλιεργητικής περιόδου. Στην αγορά βρίσκονται προϊόντα που περιέχουν διάφορα μέρη του φυτού αλλά αυτά με την καλύτερη ποιότητα είναι τα σκευάσματα που περιέχουν μόνο φύλλα. Η συγκομιδή πρέπει να γίνεται όταν αρχίσουν να εμφανίζονται κίτρινα φύλλα στη βάση του φυτού. Πολλαπλές συγκομιδές κατά την καλλιεργητική περίοδο είναι δυνατές, ανάλογα βέβαια με τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Για την μεγιστοποίηση της απόδοσης της καλλιέργειας με τη μικρότερη δυνατή σπατάλη ενέργειας κρίνεται σκόπιμο να γίνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα ανάλυση εδάφους για τον προσδιορισμό της θρεπτικής κατάστασης αυτού. Γενικά για την καλύτερη θρέψη, πρέπει να γίνεται ετήσια βασική λίπανση με άζωτο, φώσφορο και κάλιο. Έχει δειχθεί ότι τα φυτά 20

21 αντιδρούν πολύ καλά σε πρόσθετες λιπάνσεις κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης και ιδιαίτερα μετά από συγκομιδή. ( Παραλαβή των δραστικών συστατικών Η ρίγανη καλλιεργείται είτε για την χρησιμοποίηση της ως μπαχαρικό είτε για την παραλαβή του αιθέριου ελαίου που όπως προαναφέρθηκε έχει πολύ σημαντικές βιολογικές δράσεις.( Οι μέθοδοι με τις οποίες λαμβάνονται τα αιθέρια έλαια γενικά είναι οι εξής: 1. Απόσταξη α. υδραπόσταξη β. υδρο-ατμο απόσταξη γ. με υδρατμούς δ. αλλά είδη απόσταξης 2. Εκχύλιση α. με πτητικούς διαλύτες β. με ψυχρό λίπος γ με θερμό λίπος 3. Μηχανική σύνθλιψη, απόξεση κτλ (Σκουμπρής Β.Γ., 1988) Η κύρια μέθοδος παραλαβής του αιθέριου ελαίου της ρίγανης είναι με απόσταξη με τη βοήθεια ατμού( Περί τα τέλη Ιουνίου κάθε χρόνο τα ώριμα φυτά συγκομίζονται και αφού επιλεχτούν τα καλύτερα αφήνονται να στεγνώσουν για μια με δυο μέρες σε σκιερό και αεριζόμενο περιβάλλον. Στη συνέχεια και αφού δεματοποιηθούν μεταφέρονται στον αποστακτήρα. Η ξηρή μάζα μπαίνει στον κυρίως θάλαμο του αποστακτήρα και καθώς περνάει από μέσα της ο καυτός ατμός παρασύρει τα πτητικά αιθέρια έλαια. Αυτά στη συνέχεια υγροποιούνται και συγκεντρώνονται σε ειδικά δοχεία. Η απόδοση κυμαίνεται σε 4-6 kg αιθέριου ελαίου ανά 100 kg ξηρής μάζας. Το αιθέριο έλαιο είναι υγρό με κιτρινωπό έως κόκκινο-κιτρινωπό χρώμα και έχει δυνατό άρωμα με έντονη γεύση ( 21

22 ROPADIAR Το Ropadiar είναι ένα εμπορικό σκεύασμα, που περιέχει αιθέριο έλαιο ρίγανης προσροφημένο σε σιτάλευρο ή γη διατόμων (σε αναλογία 5%) και είναι διαθέσιμο σε σκόνη, υγρό διάλυμα και γαλάκτωμα. Συνιστώμενη δόση Θηλάζοντα χοιρίδια 500 ppm Απογαλακτισθέντα χοιρίδια <12kg ΣΒ 500 ppm Αναπτυσσόμενα χοιρίδια kg ΣΒ ppm Αναπτυσσόμενα χοιρίδια kg ΣΒ ppm Αναπτυσσόμενα χοιρίδια >45 kg ΣΒ ppm Σύες ppm ( ( 22

23 Στην αγορά υπάρχουν και άλλα σκευάσματα,όπως το Orego-Stim, το οποίο είναι φυσικό διατροφικό πρόσθετο που περιέχει αιθέριο έλαιο ρίγανης(origanum vulgare ssp. Hirtum). Η διάθεση του γίνεται από την Meriden Animal Health. Επίσης, υπάρχει και το OregpigΒ, το οποίο αποτελείται από αποξηραμένα φύλλα και άνθη ρίγανης (Origanum vulgare) εμπλουτισμένα με 500 g/kg coldpressed αιθέριου ελαίου Origanum vulgare. Περιέχει 60 g καρβακρόλης και 55 g θυμόλης/ kg. Η ΒΙΤΑΜΙΝΗ Ε (οξική α-τοκοφερόλη) Οι βιταμίνες είναι απαραίτητες για τη σωστή λειτουργία του μεταβολισμού, την ανάπτυξη των ιστών και γενικότερα για την υγειά,την ανάπτυξη και την συντήρηση. Μερικές βιταμίνες μπορούν να συντεθούν μέσα στο σώμα των οργανισμών και να καλύψουν τις ανάγκες τους, ενώ άλλες υπάρχουν στις τροφές και έτσι προσλαμβάνονται από τα ζώα. Ωστόσο, πολλές φορές, απαιτείται πρόσθετη χορήγηση μερικών από αυτές. Οι βιταμίνες οι οποίες προστίθενται στα σιτηρέσια των ζώων χωρίζονται στις υδατοδιαλυτές και στις λιποδιαλυτές. Οι υδατοδιαλυτές είναι κυρίως οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β, ενώ οι λιποδιαλυτές είναι A, D, E και K (Dritz S.S. et al, 1997). Είναι γνωστό ότι η ανισορροπία μεταξύ οξειδωτικών παραγόντων και αντιοξειδωτικών έχει ως αποτέλεσμα επιζήμιες φυσιολογικές διαδικασίες, που μπορεί να οδηγήσουν σε βλάβες κυττάρων, κάτι που συνδέεται με καρκίνο, 23

24 γήρας, αθηροσκλήρωση, ισχαιμικά επεισόδια και φλεγμονή. Τα αντιοξειδωτικά, που χορηγούνται με την τροφή, μπορούν να συνεισφέρουν στην αντιοξειδωτική προστασία των κυτταρικών συστατικών, όπως το DNA, οι πρωτεΐνες, τα λιπίδια μεμβρανών κ.ά. Τα αντιοξειδωτικά μπορούν να δράσουν απευθείας πάνω στις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου, να προκαλέσουν την παραγωγή αντιοξειδωτικών ενζύμων, να καταστείλουν τη γένεση οξειδωτικών ενζύμων, όπως της κυκλοξυγενάσης(su L. et al, 2007). Από τις βιταμίνες, αυτή με τη μεγαλύτερη αντιοξειδωτική δράση είναι η βιταμίνη Ε. Η βιταμίνη Ε περιλαμβάνει δυο ομάδες χημικών ενώσεων, τις τοκοφερόλες και τις τοκοτριενόλες, οι οποίες παράγονται στα πράσινα φυτά. Μόνον οι τοκοφερόλες χαρακτηρίζονται από μεγάλη φυσιολογική σημασία. Ο όρος βιταμίνη Ε αντιστοιχεί σε ένα μίγμα ενεργών από φυσιολογική άποψη, τοκοφερολών(α-,β-,γ-,δ-). Ειδικότερα, η α- τοκοφερόλη είναι η πλέον δραστική και η μόνη τοκοφερόλη που απαντά στο ζωικό σώμα καθώς και στις τροφές ζωικής προέλευσης (Λιαμάδης, 2000). Στο εμπόριο κυκλοφορεί η συνθετική α-τοκοφερόλη και ο εστέρας της με οξικό οξύ, ο οποίος είναι περισσότερο ανθεκτικός στην οξείδωση. Οι συντακτικοί τους τύποι φαίνονται παρακάτω. Σχήμα 2. Συντακτικός τύπος Σχήμα 3. Συντακτικός τύπος α-τοκοφερόλης οξικού εστέρα (Λιαμάδης, 2000) (Λιαμάδης, 2000) Η βιταμίνη Ε δρα ως αντιοξειδωτικό, καθώς προσφέρει ένα άτομο φαινολικού υδρογόνου στην ελεύθερη ρίζα ενός ακόρεστου λιπαρού οξέος, σύμφωνα με την αντίδραση (Λιαμάδης, 2000): 24

25 ROO - +α-τοκοφερόλη ROOH + οξειδωθείσα α- τοκοφερόλη Έτσι, προστατεύει από την οξείδωση και σταθεροποιεί ιδίως τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, αλλά και άλλες ουσίες απαραίτητες στο μεταβολισμό. Όταν η χορήγηση βιταμίνης Ε είναι ανεπαρκής, το ένζυμο γλουταθειϊκή υπεροξειδάση, το οποίο περιέχει σελήνιο, αναλαμβάνει να παίξει τον προστατευτικό ρόλο, μεταβολίζοντας τα υπεροξείδια των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, καθώς και εκείνα του υδρογόνου. Δηλαδή, βιταμίνη Ε και σελήνιο συνεργάζονται στην προφύλαξη των κυτταρικών μεμβρανών έναντι των βλαβών, που μπορούν να προκληθούν από τα υπεροξείδια. (Λιαμάδης, 2000) Η βιταμίνη Ε λαμβάνει μέρος στις παρακάτω λειτουργίες του ζωικού οργανισμού: 1. Ενεργεί ως βιολογική αντιοξειδωτική ουσία 2. Σχετίζεται με την κανονική αναπνοή των ιστών. 3. Παρεμβαίνει σε κανονικές αντιδράσεις φωσφορυλίωσης και στο μεταβολισμό των νουκλεϊνικών οξέων. 4. Παρεμβαίνει στη σύνθεση του ασκορβικού οξέος και του συνενζύμου Q. Πέρα από τα παραπάνω ασκεί και μια σειρά από άλλες φυσιολογικές δράσεις όπως τη ρύθμιση του μεταβολισμού των υδατανθράκων και των ορμονών, της δημιουργίας και της λειτουργίας των σπερματικών αδένων, την παρεμπόδιση της ηπατικής νέκρωσης και του εκφυλισμού των μυών, διέγερση του σχηματισμού αντισωμάτων κ.α. (Λιαμάδης, 2000). Τα συμπτώματα της ανεπάρκειάς της συνοψίζονται ως εξής: α)καταστροφή των μυών του μυοκαρδίου και του σκελετού (δυστροφία, μυοπάθεια), β) προβλήματα γονιμότητας και στα δυο φύλα, γ) μείωση της εκκολαπτικότητας των αυγών δ) αλλαγές στο αγγειακό και νευρικό σύστημα (πχ εγκεφαλομαλάκυνση των νεοσσών, εξιδρωματική διάθεση των νεοσσών, διαιτητική μικροαγγειοπάθεια του χοίρου),ε) καταστροφές του ήπατος και 25

26 αλλαγές στο εναποτιθέμενο λίπος(νόσος της κίτρινης χρώσης του σωματικού λίπους και τοξική δυστροφία του ήπατος στους χοίρους) (Λιαμάδης, 2000). Πολλές εργασίες έχουν πραγματοποιηθεί για τη μελέτη των ωφέλιμων ιδιοτήτων της βιταμίνης Ε και των αιθέριων ελαίων αρωματικώνφαρμακευτικών φυτών και τις επιδράσεις τους στα παραγωγικά και αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά των ζώων. Έτσι, έχει παρατηρηθεί, ότι θηλυκά ορνίθια που προορίζονταν για γεννήτορες παρουσίασαν μεγαλύτερη αυγοπαραγωγή, καλύτερα χαρακτηριστικά των παραγόμενων αυγών, ευνοϊκότερο δείκτη μετατρεψιμότητας της τροφής, καλύτερη εκκολαπτικότητα και αυξημένη γονιμότητα, όταν τα σιτηρέσια με τα οποία διατρέφονταν περιείχαν βιταμίνη Ε, σε σύγκριση με τα πτηνά μάρτυρες, των οποίων το σιτηρέσιο ήταν ελλειμματικό σε βιταμίνη Ε. Επιπλέον, βρέθηκε πως η ιδανική χορηγούμενη ποσότητα βιταμίνης Ε ήταν 80 mg/kg τροφής (Lin Y. F. et al, 2004). Η δυνατότητα των φυτών της οικογένειας των Labiatae να βελτιώσουν την οξειδωτική σταθερότητα ζωικών προϊόντων έχει μελετηθεί αρκετά αλλά ακόμα παραμένει ασαφές κατά πόσο μπορούν να αντικαταστήσουν τα αντιοξειδωτικά που συνήθως χρησιμοποιούνται(windisch W. et al, 2008). Οι Kulisic T. et al (2006) συγκρίνοντας την αντιοξειδωτική δράση ρίγανης(origanum vulgare L. ssp. hirtum), θυμαριού(thymus vulgaris L και Thymus serpyllum L.), α-τοκοφερόλης και των συνθετικών αντιοξειδωτικών (BHT, BHA), κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ρίγανη παρουσίαζε τη μεγαλύτερη αντιοξειδωτική δράση σε σχέση με το θυμάρι αλλά μικρότερη σε σχέση με την α-τοκοφερόλη και τα BHT, BHA. Σε αντίθεση, οι Ruberto G. et al (2002) μελετώντας την αντιοξειδωτική ικανότητα ρίγανης η οποία συλλέχθηκε από περιοχές της βόρειας Αλγερίας παρατήρησαν ότι είναι παραπλήσια με αυτή της α-τοκοφερόλης και του BHT. Οι Govaris A.. et al (2005) επεδίωξαν να προσδιορίσουν τα αποτελέσματα της προσθήκης ρίγανης και α-τοκοφερόλης στο σιτηρέσιο ινδορνίθων, όσον αφορά στη μικροβιακή ανάπτυξη και στην οξείδωση των λιπιδίων στα φιλέτα στήθους τους κατά τη συντήρησή τους στην ψύξη. Κατά τη διάρκεια της 26

27 συντήρησης αυξήθηκαν τα επίπεδα της μηλονικής διαλδεΰδης (MDA, συστατικό ενδεικτικό της λιπιδικής οξείδωσης). Η αύξηση ήταν μεγαλύτερη στην ομάδα που δεν λάμβανε ούτε ρίγανη ούτε α-τοκοφερόλη. Η μεγαλύτερη αντιοξειδωτική δράση παρατηρήθηκε στην ομάδα που λάμβανε ρίγανη και α- τοκοφερόλη, με αμέσως επόμενη την ομάδα που λάμβανε α-τοκοφερόλη και τέλος τη ρίγανη. Όσον αφορά στη μικροβιακή ανάπτυξη, τα φιλέτα των ινδορνίθων που κατανάλωναν ρίγανη (100 mg/kg) παρουσίασαν μικρότερους αριθμούς βακτηριών σε σχέση με τις υπόλοιπες ομάδες. Η α-τοκοφερόλη δε φαίνεται να εμπόδισε την μικροβιακή ανάπτυξη. Οι Botsoglou et al (2003) χρησιμοποιώντας την ίδια κατηγόρια ζώων με το παραπάνω πείραμα, θέλησαν να εξετάσουν την αντιοξειδωτική δράση ρίγανης και α-τοκοφερόλης στα φιλέτα στήθους,τα οποία διατηρούνταν κατεψυγμένα. Και πάλι η μεγαλύτερη αντιοξειδωτική δράση παρατηρήθηκε στην ομάδα που λάμβανε ρίγανη και α-τοκοφερόλη, με αμέσως επόμενη την ομάδα που λάμβανε α-τοκοφερόλη και τέλος τη ρίγανη. Σε παρόμοιο πείραμα που πραγματοποίησαν οι Haak L. et al. (2008) για την οξειδωτική σταθερότητα σε χοιρινό κρέας, ωμό ή μαγειρεμένο, μετα την προσθήκη στην τροφή δενδρολίβανου ή α-τοκοφερόλης ή συνδυασμού τους κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι μόνο η προσθήκη α-τοκοφερόλης απέφερε μείωση της οξείδωσης των λιπών ενώ δε βρέθηκε να υπάρχει συνεργιστική δράση μεταξύ α-τοκοφερόλης και δενδρολίβανου. Οι Allan P. και Bilkei G.(2005) έδειξαν ότι η χορήγηση 1000 ppm ρίγανης ( ξηρών φύλλων και ανθέων Origanum vulgare), εμπλουτισμένης με 500 mg/kg αιθέριου ελαίου ρίγανης σε σιτηρέσια εγκύων - θηλαζουσών συών προκαλεί μείωση της εμβρυικής θνησιμότητας καθώς και του αριθμού των ζώντων γεννωμένων χοιριδίων. Επιπρόσθετα, οι πολύοιστρες σύες παρουσίασαν αύξηση στην ημερήσια κατανάλωση τροφής. Σε παρόμοια αποτελέσματα κατέληξαν οι Amrik Β και Bilkei G (2004) σε πείραμα που πραγματοποιήθηκε σε εκτροφή χοίρων στην ανατολική Ευρώπη και κατά το οποίο οι σύες ταΐζονταν με 1000ppm ρίγανης. 27

28 Σε πείραμα του ο Milos M. et al ( 2000) βρήκαν ότι το αιθέριο έλαιο της ρίγανης αναστέλλει τη δημιουργία υδρουπεροξειδίων περισσότερο από την α- τοκοφερόλη. Η θυμόλη ως κύριο συστατικό του αιθέριου ελαίου, από μόνη της ως ουσία ανέστειλε τη δημιουργία υδρουπεροξειδίων σε μικρότερο βαθμό από ότι η α-τοκοφερόλη. Άρα η συνεργιστική δράση μεταξύ των διαφόρων συστατικών του αιθέριου ελαίου διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Ο Marino M. et al (2001) μελετώντας την αντιμικροβιακή δράση των φυτών της οικογένειας Lamiaceae έναντι των gram- και gram+ βακτηρίων διαπίστωσαν ότι η ρίγανη παρουσιάζει τη μεγαλύτερη δράση με πιο ευαίσθητα τα gram- βακτήρια. Σε άλλα πειράματα η ρίγανη έδειξε να παρουσιάζει επιτυχή αποτελέσματα ως εναλλακτική λύση στην προληπτική χρήση αντιβιοτικών εναντίον της δυσεντερίας των χοίρων (Amrik B., Bilkei G., 2004). Η χρήση του αιθέριου ελαίου της ρίγανης έχει αναφερθεί ότι δρα αποτελεσματικά κατά της διάρροιας από Escherichia coli σε χοιρίδια μετα τον απογαλακτισμό καθώς και στη μεταδοτική εντεροπάθεια των χοίρων (Bilkei G., Kis R.K., 2003). Συγκεκριμένα, η μεταδοτική εντεροπάθεια, η οποία προκαλείται από το Lawsonia intracellularis είναι ένα από τα σημαντικότερα σύνδρομα που απαντάται σε εκτροφές χοίρων και ιδίως η χρόνια μορφή του (εντερική αδενομάτωση) έχουν ως αποτέλεσμα μείωση της ικανότητας χρησιμοποίησης της τροφής και καθυστέρηση στην επίτευξη του επιθυμητού βάρους στους παχυνόμενους χοίρους. Το αιθέριο έλαιο της ρίγανης μπορεί να ελέγξει την ασθένεια αυτή (Tsinas A.C. et al, 1998). Οι Pepalver P. et al (2005) σε εργασία τους in vitro βρήκαν ότι μεταξύ άλλων αρωματικών φυτών (Coridothymus capitatus, Satureja montana, Thymus mastichina, Thymus zygis) η ρίγανη (Origanum vulgare) παρουσίασε τη μεγαλύτερη αντιμικροβιακή δράση εναντίον των Salmonella enteritidis και Salmonella essen (στελέχη που προσβάλουν πτηνά) και Salmonella cholerae suis, Salmonella typhimurium και E. coli (ETEC) (στελέχη που προσβάλουν χοίρους). Θα μπορούσε λοιπόν να χρησιμοποιηθεί για την πρόληψη και 28

29 θεραπεία ασθενειών που προκαλούνται από τη Salmonella τόσο σε χοίρους όσο και σε πτηνά(pepalver P. et al, 2005). Η ρίγανη εξετάστηκε ως αυξητικός παράγοντας κυρίως στα πτηνά. Έτσι ο Bampidis et al (2005b) αναφέρουν ότι δεν υπήρξε καμία διαφορά όσον αφορά το τελικό ΣΒ ανάμεσα σε θηλυκά πρώιμα ινδορνίθια που διατρέφονταν με μέχρι και 3,75 kg/t αποξηραμένα φύλλα ρίγανης, αλλά η ικανότητα μετατρεψιμότητας της τροφής (FCE) από την 43 ως την 84 ημέρα της ζωής τους αυξάνονταν γραμμικά. Σε απογαλακτισθέντα χοιρίδια χορηγήθηκε ρίγανη σε διάφορες ποσότητες στην τροφή τους. Το αποτέλεσμα έδειξαν ότι βελτιώθηκε η μετατρεψιμότητα της τροφής (σε όλες τις ομάδες), η ημερήσια αύξηση βάρους (ειδικά στις ομάδες που λάμβαναν μεγαλύτερες ποσότητες ρίγανης), και παρατηρήθηκε μείωση της θνησιμότητας των χοιριδίων (Bilkei G., Molnar C., 2005). Ακόμη εξετάστηκε η επίδραση της ρίγανης ως μη ειδικός ανοσοδιεγερτικός παράγοντας, σε χαμηλού βάρους αναπτυσσόμενα χοιρίδια. Και σε αυτή την περίπτωση η θνησιμότητα ήταν μικρότερη στην ομάδα των χοιριδίων που κατανάλωνε με την τροφή τους τη ρίγανη όπως και η μετατρεψιμότητα της τροφής ήταν καλύτερη. Ακόμη το ποσοστό των CD4, CD8 και MHC κλάσης II αντιγόνα στο αίμα ήταν μεγαλύτερο στα χοιρίδια που λάμβαναν ρίγανη(bilkei G.,Walter B.M., 2004). Επίσης πείραμα που διενεργήθηκε σε απογαλακτισθέντα χοιρίδια, έδειξε ότι αντικαθιστώντας τα αντιβιοτικά (συγκεκριμένα apramycin και oxytetracycline) με αιθέριο έλαιο αρωματικών φυτών δεν παρατηρείται καμία διάφορά στις συγκεντρώσεις των ερυθρών κυττάρων, των λεμφοκυττάρων, των ουδετερόφιλων και των μονοκυττάρων στο αίμα τους (Hong J.W.et al, 2004). Σε τρεις ομάδες θηλαζουσών συών δόθηκε αντίστοιχα ρίγανη, χλωροτετρακυκλίνη και στην τρίτη τίποτα από τα δυο (μάρτυρας). Το αποτέλεσμα ήταν το διάστημα απογαλακτισμού-οίστρου να είναι μικρότερο στις σύες που λάμβαναν ρίγανη ως συμπλήρωμα (Kis R.K., Bilkei G., 2003). Άλλοι μελετητές συνέκριναν την επίδεση ενός μίγματος αρωματικών φυτών που περιείχε ρίγανη σε σχέση με τη χορήγηση του αυξητικού αντιβιοτικού 29

30 αβιλαμυκίνη σε απογαλακτισθέντα χοιρίδια. Έτσι, η μετατρεψιμότητα της τροφής καθώς και η αύξηση βάρους ήταν μεγαλύτερη στα χοιρίδια που λάμβαναν τη ρίγανη σε σχέση με τις ομάδες που είτε κατανάλωναν το αντιβιοτικό είτε τίποτα από τα δυο. Η γενικότερη υγεία των χοιριδίων ήταν στα ίδια επίπεδα μεταξύ των ομάδων που κατανάλωναν ρίγανη ή το αντιβιοτικό και σαφώς καλύτερη από την ομάδα που δεν κατανάλωνε τίποτε από τα δυο (Hanczakowska E., Szewczyk A., 2007). Θυμάρι και ρίγανη προστέθηκαν στο σιτηρέσιο απογαλακτισθέντων χοιριδίων για να εξεταστεί κατά πόσο μπορούν να δράσουν ως ενισχυτικά της γεύσης και της όρεξης. Τα δύο αυτά αρωματικά φυτά, δόθηκαν σε δυο διαφορετικές συγκεντρώσεις (1 και 0.1 %) το καθένα. Επίσης στη διάθεση των χοιριδίων υπήρχε τροφή χωρίς θυμάρι ή ρίγανη. Τα χοιρίδια δεν προτίμησαν κάποια από τις τροφές στις οποίες προστέθηκαν ρίγανη ή θυμάρι. Περαιτέρω μελέτες θα χρειαστούν για να αποδειχθεί κατά πόσο τα αρωματικά φυτά μπορούν να δράσουν ως ενισχυτικά της γεύσης(chizzola J. et al, 2006). Οι Baratta MT et al (1998) συγκρίνοντας την αντιμικροβιακή, αντιμυκητιακή και αντιοξειδωτική δράση της ρίγανης, δενδρολίβανου, δάφνης και φασκόμηλου που συλλέχθηκαν στη Σικελία, κατέληξαν ότι η ρίγανη παρουσίασε την ισχυρότερη δράση. Η ρίγανη όπως και κάποια άλλα αρωματικά φυτά εξετάστηκαν ως προς τη δράση τους έναντι του μύκητα Penicillium digitatum. Το αποτέλεσμα ήταν ότι η ρίγανη ήταν η περισσότερο αποτελεσματική στην αναστολή της ανάπτυξης του (Daferera DJ. et al, 2000). Επίσης οι Adam K et al (1998) συνέκριναν την αντιμυκητιακή δράση των Origanum vulgare subsp. hirtum, Mentha spicata, Lavandula angustifolia, Salvia fruticosa έναντι των παθογόνων για τον άνθρωπο Malassezia furfur, Trichophyton rubrum, και Trichosporon beigelii.όλα παρουσίασαν αντιμυκητιακή δράση αλλά και πάλι η ρίγανη τη μεγαλύτερη. Από την ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας γίνεται φανερό ότι πολλοί μελετητές έχουν ασχοληθεί με την επίδραση αρωματικών φυτών, μεταξύ των οποίων η ρίγανη, στη ζωική παραγωγή. Ωστόσο, δεν μπορούν ακόμη να 30

31 εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα για τη χρήση τους, τις ωφέλιμες ιδιότητες και το αν μπορούν τελικά να αντικαταστήσουν τα μέχρι σήμερα χρησιμοποιούμενα προϊόντα. Οι ενδείξεις υπάρχουν, όμως θα χρειαστεί περαιτέρω έρευνα για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Με το πείραμα αυτό επιδιώξαμε να συνεισφέρουμε στην προσπάθεια αυτή. Σκοπός της εργασίας αυτής ήταν η διερεύνηση της προσθήκης ρίγανης ή ενός εμπορικού σκευάσματος αιθέριου ελαίου ρίγανης στην τροφή εγκύων-θηλαζουσών χοίρων και η ενδεχόμενη θετική τους επίδραση σε ορισμένα παραγωγικά και αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά, με ιδιαίτερη οικονομική σημασία για τις εκτροφές χοίρων. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Για την πραγματοποίηση του εν λόγω πειραματισμού, που διήρκησε 75 ημέρες χρησιμοποιήθηκαν 36 έγκυες χοιρομητέρες Large White x Landrace, του ίδιου κ.μ.ό. αριθμού τοκετού (4 ος ) και συγχρονισμένες οιστρικά, σε χοιροτροφική μονάδα στην περιοχή της Λάρισας, το καλοκαίρι του Από την 72 η ημέρα της κύησης και για 42 ημέρες οι χοιρομητέρες τοποθετήθηκαν σε ατομικά κελιά ξηράς περιόδου και κατανεμήθηκαν τυχαία σε 6 διατροφικές επεμβάσεις (M, VIT-E1, VIT-E2, ORΕ-5, ORΕ-10, ROP) των 6 επαναλήψεων η καθεμιά. Πρέπει να αναφερθεί ότι στις 75 ημέρες του πειράματος περιλαμβάνονταν: 42 ημέρες ξηράς περιόδου, 28 ημέρες θηλασμού και 5 ημέρες που μεσολάβησαν από τον απογαλακτισμό των χοιριδίων μέχρι να επιστρέψουν οι χοιρομητέρες σε οίστρο. Στην ξηρά περίοδο οι χοιρομητέρες διατράφηκαν με ποσότητα τροφής ανάλογη της θρεπτικής τους κατάστασης. Το σιτηρέσιό τους ήταν ένα τυπικό μίγμα ξηράς περιόδου για το μάρτυρα, εμπλουτισμένο με 100 ή 200mg βιταμίνης Ε για τις επεμβάσεις VIT-E1 και VIT-E2, αντίστοιχα, με 5 ή 10g 31

32 αλεσμένων φύλλων και βλαστών ρίγανης ανά kg σιτηρεσίου για τις επεμβάσεις ORΕ-5 και ORΕ-10αντίστοιχα, καθώς και Ropadiar για την 6 η επέμβαση. Η θερμοκρασία στο χώρο που διενεργήθηκε το πείραμα κατά τη διάρκεια του τελευταίου τρίτου της κυοφορίας, που μελετήθηκε, ήταν 24 ± 4 C, και η μέτρηση της γινόταν με θερμόμετρο μεγίστου-ελαχίστου, τοποθετημένο μέσα στο χώρο. Ο φωτισμός ήταν φυσικός, ενώ ο αερισμός ήταν αυτόματος Η διανομή της τροφής γινόταν με το χέρι στις ταΐστρες (σκαφοειδείς) των κελιών της ξηράς περιόδου. Η ύδρευση ήταν αυτόματη με ποτίστρες με θήλαστρα. Οι χοιρομητέρες μεταφέρθηκαν σε ατομικά κελιά τοκετού, τρεις ημέρες πριν τον αναμενόμενο τοκετό. Οι συνθήκες ύδρευσης και αερισμού ήταν παρόμοιες με εκείνες κατά την ξηρά περίοδο. Όσον αφορά στο φωτισμό, έγινε συνδυασμός φυσικού φωτισμού και λαμπτήρων ισχύος 100 Watt. Η θερμοκρασία στους θαλάμους τοκετών κυμαινόταν στους 26 ± 3 C. Πιο συγκεκριμένα, η αρχική θερμοκρασία των 27 C, την ημέρα του τοκετού, μειωνόταν σταδιακά κατά 1,5 C περίπου την εβδομάδα, έτσι ώστε να φτάσει τους 20 C την ημέρα του απογαλακτισμού. Όσον αφορά στη χορήγηση τροφής από την τρίτη ημέρα πριν τον τοκετό η ποσότητά της μειωνόταν σταδιακά, ώστε να μηδενιστεί την ημέρα του τοκετού και να ξαναρχίσει να αυξάνεται από την επόμενη ημέρα. Η πλήρωση των ατομικών ταΐστρών γινόταν με το χέρι ενώ από την 7 η ημέρα θηλασμού και μετά η διατροφή των χοιρομητέρων γινόταν κατά βούληση. Η ποσότητα τροφής που κατανάλωναν καταγραφόταν καθημερινά, σε όλη τη διάρκεια του πειράματος. Κατά τη διάρκεια του θηλασμού χορηγούνταν στις χοιρομητέρες ένα τυπικό σιτηρέσιο γαλακτοπαραγωγής (Μ) εμπλουτισμένο με τις αντίστοιχες ποσότητες βιταμίνης Ε, αλεσμένων φύλλων και βλαστών ρίγανης, καθώς και Ropadiar, όπως και στην κυοφορία. Την ημέρα του απογαλακτισμού των χοιριδίων διακόπηκε η χορήγηση της τροφής στις χοιρομητέρες. Μετα το γεγονός αυτό οι χοιρομητέρες σε 4-5 ημέρες επέστρεψαν σε οίστρο. 32

33 Η σύσταση του σιτηρεσίου μάρτυρας δίνεται στον πίνακα 1. Στον πίνακα 2 φαίνεται η χημική ανάλυση του σιτηρεσίου με βάση τη μέθοδο Weende και σύμφωνα με τους πίνακες NRC. Η τροφή ήταν σε αλευρώδη μορφή και η ανάμιξή της έγινε στον αναμικτήρα της μονάδας. Ως ισορροπιστής χρησιμοποιήθηκε ένας συνδυασμός των εμπορικών βιταμινούχων σκευασμάτων MERIDEN V.2 και MERIDEN M.1 Πίνακας 1. Σύσταση του σιτηρεσίου μάρτυραs ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ (%) ΞΗΡΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΓΑΛΟΥΧΙΑ Αραβόσιτος 29,69 35,62 Κριθή 29,99 20,01 Πίτυρα σίτου 24,99 20,01 Σογιάλευρο (45%) 11,40 19,81 Σογιέλαιο 0,50 0,50 Χολίνη (60% ) 0,08 0,08 MERIDEN V.2 0,20 0,20 MERIDEN M.1 0,10 0,10 Λυσίνη 0,19 0,25 Αλάτι 0,40 0,35 Μαρμαρόσκονη 1,84 1,29 Φωσφορικό διασβέστιο 0,60 1,75 AROMA PIGS 0,03 0,03 33

34 Πίνακας 2. Χημική ανάλυση του σιτηρεσίου μάρτυραs με βάση την αναλυτική μέθοδο Weende και τους πίνακες NRC* (1994) ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ (%) ΞΗΡΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΓΑΛΟΥΧΙΑ Αζωτούχες ουσίες 14,50 17,00 Λίπος 3,08 3,02 Ινώδεις ουσίες 6,04 5,78 Λυσίνη* 0,67 0,84 Μεθειονίνη +Κυστίνη* 0,48 0,56 Ασβέστιο* 0,90 0,99 Ολικός φωσφόρος* 0,67 0,85 Τέφρα 5,04 4,64 Π.Ε. (kcal/kg)* Οι χημικές αναλύσεις για τον υπολογισμό των αζωτούχων, των λιπαρών και των ινωδών ουσιών καθώς και της τέφρας πραγματοποιήθηκαν στο εργαστήριο Φυσιολογίας, Θρέψεως και Εφαρμοσμένης Διατροφής Αγροτικών Ζώων, στο Αγρόκτημα της Γεωπονικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Οι αζωτούχες ουσίες προσδιορίστηκαν με τη μέθοδο Kjeldahl, ενώ για τις λιπαρές ουσίες χρησιμοποιήθηκε η συσκευή Soxhlet, με μέσο εκχύλισης τον πετρελαϊκό αιθέρα. Οι ινώδεις ουσίες προσδιορίστηκαν σε συσκευή Fibertech Tecator και η τέφρα υπολογίστηκε ύστερα από πυράκτωση του δείγματος στους 600 C για 3 ώρες. Η ζύγιση των χοιρομητερων έγινε ατομικά α) την 72 η ημέρα της κύησης β) την 113 η ημέρα (μία ημέρα πριν τον τοκετό) και γ) 28 η ημέρα μετα τον τοκετό (η ημέρα του απογαλακτισμού των χοιριδίων τους). Την ημέρα του τοκετού μετρήθηκαν τα γεννηθέντα χοιρίδια (τοκετοομάδα) από κάθε χοιρομητέρα και διαχωρίστηκαν τα γεννηθέντα ζώντα χοιρίδια από τα γεννηθέντα νεκρά ή μουμιοποιημένα. 34

35 Η ζύγιση των χοιριδίων έγινε α) τρεις ημέρες μετά τον τοκετό, οπότε και πραγματοποιήθηκε η κοπή των δοντιών, η χορήγηση ενέσιμου σιδήρου, η σήμανση στα αυτιά και τους χορηγήθηκε επιπρόσθετα ένα εναρκτήριο σιτηρέσιο απογαλακτισμού, β) την 28 η ημέρα μετα τον τοκετό, ενώ ταυτόχρονα υπολογίστηκαν οι απώλειες αυτών (καταπλακωθέντα). Οι δύο ζυγίσεις των χοιριδίων αναφέρονται στην ατομική ζύγιση αυτών, αλλά και στη συνολική ζύγιση κάθε τοκετοομάδας, χωριστά. Καθ όλη τη διάρκεια του πειράματος παρακολουθούνταν η γενική κατάσταση τόσο των χοιριδίων όσο και των χοιρομητέρων. Οι παραπάνω εργασίες είχαν ως στόχο τη μελέτη της επίδρασης της προσθήκης στο σιτηρέσιο των χοιρομητέρων οξικής α-τοκοφερόλης ή αλεσμένων φύλλων και βλαστών ρίγανης καθώς και Ropadiar σε ορισμένα παραγωγικά και αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά των χοιρομητέρων. Αυτά είναι τα παρακάτω: Κατανάλωση τροφής Αριθμός γεννηθέντων χοιριδίων Αριθμός γεννηθέντων ζώντων χοιριδίων Αριθμός γεννηθέντων νεκρών/ θνησιγενών/ μουμιοποιημένων χοιριδίων Αριθμός απογαλακτισθέντων χοιριδίων Επίσης, εξετάστηκαν και ορισμένα παραγωγικά χαρακτηριστικά των χοιριδίων: Βάρος τοκετοομάδας Βάρος χοιριδίων στον τοκετό Βάρος χοιριδίων στον απογαλακτισμό Ρυθμός ανάπτυξης της συνολικής περιόδου γαλουχίας Τα αποτελέσματα του πειράματος υποβλήθηκαν σε στατιστική επεξεργασία μέσω μη παραμετρικής μεθόδου (Mann-Whitney Test). Χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS 13.0 και ο έλεγχος των μέσων όρων έγινε με το κριτήριο Mann-Whitney U. 35

36 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ Ο πίνακας 3 παρουσιάζει την κατανάλωση τροφής των χοίρων, τόσο κατά τη διάρκεια της κυοφορίας όσο και κατά τη διάρκεια της γαλουχίας. Όπως φαίνεται από τον πίνακα αυτό, η κατανάλωση τροφής από τις χοίρους δεν εμφάνισε στατιστικώς σημαντικές διαφορές μεταξύ των επεμβάσεων κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης. Αντίθετα, στο θηλασμό, η προσθήκη τόσο βιταμίνης Ε όσο και ρίγανης και Ropadiar αύξησε την κατανάλωση τροφής. Η επέμβαση με το ORΕ-10 παρουσίασε αξιοσημείωτη αύξηση στην κατανάλωση τροφής σε σχέση με τις υπόλοιπες επεμβάσεις. Πίνακας 3. Κατανάλωση τροφής εγκύων-θηλαζουσών χοίρων (kg/ημέρα) ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ M VIT-E1 VIT-E2 ORΕ-5 ORΕ-10 ROP SE P Χοίροι Έγκυες 3,23 3,23 3,27 3,26 3,27 3,25 0,03 ΜΣ Θηλάζουσες 4,85 a 4,99 bc 4,96 bc 4,95 b 5,29 d 5,05 c 0,03 * Μέσοι όροι στην ίδια γραμμή με διαφορετικό εκθέτη διαφέρουν σημαντικά (P<0,05) Στον πίνακα 4 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα του πειράματος που αφορούν στα αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά των χοιρομητέρων, δηλαδή στο σύνολο των γεννηθέντων χοιριδίων, στα γεννηθέντα ζώντα, μουμιοποιημένα, θνησιγενή, καταπλακωθέντα και απογαλακτισθέντα χοιρίδια. Από την ανάγνωση του πίνακα προκύπτει ότι μεταξύ των επεμβάσεων δεν υπήρξαν σημαντικές διαφορές για κανένα από τα προαναφερθέντα αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά των χοίρων. 36