Οικονομική Ψυχολογία

Transcript

1 Διδάσκουσα: Σοφία Χ. Χατζή Δρ Οργανωσιακής Συμπεριφοράς/ Ψυχολογίας Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Ώρες Γραφείου: Πριν ή μετά το μάθημα ή μετά από επικοινωνία μέσω Οικονομική Ψυχολογία 1. Σύντομη Περιγραφή και Στόχοι του Μαθήματος Επιλογής Η οικονομική ψυχολογία ως επιστήμη έχει αναπτυχθεί ως αποτέλεσμα της μελέτης της οικονομικής συμπεριφοράς. Η οικονομική συμπεριφορά αφορά αποφάσεις σχετικές με το χρήμα, τον χρόνο, και τις προσπάθειες, και ό, τι έπεται των οικονομικών αποφάσεων. Χρησιμοποιώντας θεωρίες και τεχνικές της γνωστικής, κοινωνικής, ατομικής και της πειραματικής ψυχολογίας μελετάει εις βάθος την οικονομική συμπεριφορά των καταναλωτών, των επενδυτών και των επιχειρηματιών, η οποία απομακρύνεται από τη βασική αρχή της ορθολογικής οικονομικής συμπεριφοράς. Τα τελευταία χρόνια μεγάλο έχει υπάρξει το ενδιαφέρον των οικονομολόγων να μελετήσουν τη σύνδεση των οικονομικών με τη ψυχολογία. Αποτέλεσμα αυτού αποτελεί η διαμορφωθείσα άποψη ότι οι ψυχολογικές αντιλήψεις γύρω από την ανθρώπινη φύση μπορούν να αποτελέσουν πηγές πληροφόρησης για τα οικονομικά μοντέλα. Το μάθημα, λοιπόν, έχει σχεδιαστεί με σκοπό να γίνει μία επισκόπηση όλων των θεμάτων στα οποία τα οικονομικά και η ψυχολογία συναντιούνται. Το μάθημα επικεντρώνεται στη μελέτη τριών τύπων της οικονομικής πραγματικότητας: 1) την καταναλωτική αγορά όπου η συμπεριφορά του καταναλωτή αποτελεί το επίκεντρο της 1

2 προσοχής, 2) την επιχειρηματική αρένα όπου η επιχειρηματικότητα, η επιχειρηματική συμπεριφορά και η ψυχολογία του επενδυτή αποτελούν κεντρικά σημεία, και 3) την κοινωνική αρένα όπου η αγοραστική διάθεση, η αποταμίευση, το εισόδημα, η απασχόληση, τα κοινωνικά επιδόματα/ φόροι και οι αντιδράσεις των οικονομικών υποκειμένων σε μέτρα οικονομικής πολιτικής αποτελούν το επίκεντρο της προβληματικής. Μέσα από το μάθημα οι φοιτητές θα μπορέσουν να κατανοήσουν την ψυχολογία των οικονομικών, να αφομοιώσουν θεωρίες και πρακτικές οι οποίες λαμβάνουν υπόψη ταυτόχρονα και τις δύο επιστήμες. Oι φοιτητές μετά το πέρας του μαθήματος: Θα είναι σε θέση να εξηγήσουν τη σύνδεση της ψυχολογίας με τα οικονομικά, Θα μπορούν να κατανοούν τις μεθοδολογίες που χρησιμοποιεί ο κλάδος της οικονομικής ψυχολογίας, και να χρησιμοποιούν τα μοντέλα, τις έννοιες και τις πρακτικές εφαρμογές της, Θα μπορούν να διακρίνουν με σιγουριά τις κανονιστικές και περιγραφικές θέσεις της οικονομικής θεωρίας από τη μια και της ψυχολογικής θεωρίας από την άλλη, Θα μπορούν να δείξουν, μέσω της διερεύνησης των διαφορετικών δεδομένων που εξάγουν οι δύο επιστημονικοί κλάδοι, τα κοινά οφέλη που μπορούν να αποκομίσουν. 2. Περιγραφή των Θεματικών Ενοτήτων Εισαγωγή: ΘΕ1 η Ορίζοντας την Οικονομική Επιστήμη Κλασσικές οικονομικές θέσεις της ανθρώπινης φύσης Το νεοκλασσικό μοντέλο και το αξίωμα του ορθολογισμού Ο ρόλος της Ψυχολογίας στη διαμόρφωση του τομέα της Συμπεριφορικής Οικονομικής και της κατανόησης της οικονομικής συμπεριφοράς: Ιστορία, μέθοδοι Η εμφάνιση της Οικονομικής Ψυχολογίας 2

3 Η σύνδεση της κλασσικής οικονομικής επιστήμης με τις νέες επιστήμες της οικονομικής ψυχολογίας και της νευροοικονομίας Προβολή video: (Ντοκιμαντέρ) ΘΕ 2 η Λήψη οικονομικών αποφάσεων 1: Μοντέλα της Συμπεριφορικής Λήψης Απόφασης Λήψη απόφασης και διαδικασία λήψης απόφασης Το Μοντέλο του Οικονομικού Ορθολογισμού The economic rationality model - Οι αξιωματικοί κανόνες της λογικής και της απόφασης σύμφωνα με τους John von Neumann και Oskar Morgenstern Ατομική/ Ομαδική Λήψη Απόφασης Τα όρια του Οικονομικού Ορθολογισμού Ο περιορισμένος ορθολογισμός: Η συνεισφορά του Simon Ψυχολογική ανάλυση της οικονομικής συμπεριφοράς από τον Katonα και η επίδραση της ψυχολογικής Θεωρίας Gestalt: Το ψυχολογικό μοντέλο της διαμόρφωσης των προσδοκιών, ο ρόλος της προηγούμενης εμπειρίας, και της μάθησης Το μοντέλο του Strümpel Η θεωρία των παιγνίων και έρευνες που εμπνέονται από αυτή Προβολή videos: (Ντοκιμαντέρ) The Prisoner s dilemma Ασκήσεις: πχ., 1. The Asian disease problem 2. Το Παράδοξο του Allais Case studies ΘΕ 3 η Λήψη οικονομικών αποφάσεων 2: Η συμπεριφορά των Επενδυτών και οι χρηματοοικονομικές αγορές Η ψυχολογία των Επενδυτών και ατομικές διαφορές Ο ρόλος διαθέσεων στις επενδυτικές/ οικονομικές αποφάσεις Η προσωπικότητα των Επιχειρηματιών 3

4 Η ερευνητική εργασία των Kahneman & Tversky Γνωστικές ευρετικές ή ευριστικοί κανόνες Διανοητικά και συναισθηματικά σφάλματα στη λήψη αποφάσεων σε συνθήκες αβεβαιότητας Προβολή video: (Ντοκιμαντέρ) Ερωτηματολόγιο: Locus of control/ IPC Scales Αποταμίευση, δανεισμός και χρέος ΘΕ 4 η Μοντέλα αποταμίευσης Ο κανόνας εσωτερικότητας (Locus of control) στα κίνητρα αποταμίευσης, δανεισμού Εισόδημα και κατανάλωση, αγοραστική διάθεση και δαπάνες. Η έννοια του χρέους Οικονομική ψυχολογία της εργασίας: απασχόληση, ανεργία Η σχέση της οικονομικής ψυχολογίας με την οργανωσιακή ψυχολογία Πώς οι άνθρωποι συμπεριφέρονται όταν διαχειρίζονται τις εν λόγω έννοιες και πώς θα έπρεπε να συμπεριφερθούν; Οι ψυχολογικοί, κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες που τις επηρεάζουν Ερωτηματολόγιο: Spending/Saving Tendency Scales Φόροι: ΘΕ 5 η Ο εξαναγκαστικός χαρακτήρας των φόρων και η έννοια της δικαιοσύνης Ο ρόλος της διαδικαστικής δικαιοσύνης και του διαλόγου Θεωρητικές θέσεις της συμπεριφοράς των φορολογουμένων στην επιβολή των φόρων. Η επίδραση του κοινωνικού περίγυρου. Η θεωρία της αυτοκατηγοριοποίησης ΘΕ 6 η Προσωπική ευημερία και ατομική ευτυχία vs άγχος και κατάθλιψη και οικονομική συμπεριφορά: Ικανοποίηση, μη ικανοποίηση, έκφραση παραπόνων Οικονομικές αποφάσεις και προσωπική ευημερία vs άγχος-κατάθλιψη 4

5 Ερωτηματολόγιο: Financial Distress/Financial Well-Being Scale Case studies Καταναλωτική Συμπεριφορά: ΘΕ 7 η Η σχέση της οικονομικής ψυχολογίας με την έρευνα στο χώρο του μάρκετινγκ Καταναλωτική Συμπεριφορά - Καταναλωτικό μοντέλο λήψης απόφασης Ο συμπεριφορισμός στην εξήγηση της καταναλωτικής συμπεριφοράς Καναταναλωτική Συμπεριφορά και Θεωρίες της Κοινωνικής Ψυχολογίας (γνωστική ασυμφωνία, ψυχολογική αναδραστικότητα, κοινωνική σύγκριση, κοινωνική απόδοση, κοινωνική επιρροή και συμμόρφωση) Άλλοι παράγοντες που διαμορφώνουν την αγοραστική συμπεριφορά των καταναλωτών (χαρακτηριστικά της κουλτούρας, προσωπικότητα) Συνειδητά, μη συνειδητά κίνητρα των καταναλωτών όταν παίρνουν αποφάσεις Διάφοροι τύποι συμπεριφοράς όταν οι καταναλωτές λαμβάνουν αποφάσεις (πχ., πολύπλοκη αγοραστική συμπεριφορά, αγοραστική συμπεριφορά αποτέλεσμα της συνήθειας) Στάδια της «buyer decision process» Στρατηγικές διαχείρισης της καταναλωτικής συμπεριφοράς προκειμένου να μεγιστοποιηθούν οι εμπειρίες και η ικανοποίηση των καταναλωτών Συμπεριφορικές γνωστικές αποκρίσεις των καταναλωτών στις διάφορες στρατηγικές μάρκετινγκ. Διαφήμιση και ψυχολογικός χειρισμός των καταναλωτών Brand image, corporate image, ταύτιση, και αφοσίωση στη μάρκα Business buying behavior Προβολή video: (Ντοκιμαντέρ) Ερωτηματολόγιο: Factors affecting brand loyalty 5

6 3. Δομή του Μαθήματος: Μέθοδοι Τεχνικές Διδασκαλίας Το μάθημα θα περιλαμβάνει διαλέξεις, συζητήσεις επί των θεμάτων ενδιαφέροντος μέσω του καταιγισμού ιδεών και του debate ή της διαλογικής αντιπαράθεσης, πιθανότατα προσκεκλημένο ομιλητή, αναλύσεις case studies, συμπλήρωση ψυχομετρικών αξιολογήσεων (tests) και βίντεο. Θα είναι διαδραστικό, γι αυτό και οι φοιτητές θα ενθαρρύνονται να παίρνουν μέρος στις συζητήσεις. Η εν λόγω δομή του μαθήματος, με όλη την τρέχουσα-σύγχρονη βιβλιογραφία σε θέματα οικονομικής ψυχολογίας θα εμπλουτίσουν την γνώση των φοιτητών γύρω από το σχετικά πρόσφατο πεδίο έρευνας. 3.1 Προσκεκλημένος ομιλητής/ τρια Βασική μέριμνα αποτελεί η πραγματοποίηση διάλεξης από ομιλητή/ τρια - ειδικός/ ή του χώρου. 4. Απαιτήσεις του μαθήματος: 4.1 Προαιρετική Ατομική Γραπτή Εργασία Η ατομική γραπτή εργασία αποτελεί προαιρετική διαδικασία του μαθήματος. Οι φοιτητές θα πρέπει να μελετήσουν και να αναλύσουν ένα επιστημονικό άρθρο με περιεχόμενο που άπτεται του γνωστικού αντικειμένου της οικονομικής ψυχολογίας. Η εργασία συμπεριλαμβανομένων των διαγραμμάτων, των πινάκων και της βιβλιογραφίας δεν θα πρέπει να ξεπερνά τις λέξεις 1. Επιστημονικά άρθρα μπορούν να αναζητηθούν μέσω της ηλεκτρονικής βιβλιοθήκης του ΟΠΑ, επιλεγμένα από την ακόλουθη λίστα επιστημονικών περιοδικών (βλ. παρακάτω). Η γραπτή εργασία μαζί με το επιστημονικό άρθρο θα υποβάλλονται μέσα στην προκαθορισμένη ημ/νία (βλ. παρακάτω), μέσω της διαδικτυακής πύλης του τμήματος. 1 Καθυστερημένη υποβολή της γραπτής εργασίας δεν θα γίνεται δεκτή. Παρατάσεις δεν δίνονται εκτός εξαιρετικών περιπτώσεων και μόνο μετά από προηγούμενη συνεννόηση με τη διδάσκουσα. 6

7 Για οποιαδήποτε βοήθεια ή/και απορία σχετικά με την εκπόνηση της εργασίας οι φοιτητές μπορούν να επικοινωνούν με τη διδάσκουσα. 4.2 Τελικές εξετάσεις Οι εξετάσεις του μαθήματος θα είναι με κλειστά βιβλία. Στην εξεταστέα ύλη περιλαμβάνεται το υλικό όπως αυτό περιγράφεται ακολούθως, όπως επίσης και ό, τι παρουσιάζεται/ συζητείται κατά τη διάρκεια των διαλέξεων. Οι εξετάσεις μπορούν να περιλαμβάνουν μικρά cases, ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών και ανοικτού τύπου (σύντομη απάντηση) κλπ. Ο τελικός βαθμός κάθε φοιτητή/ τριας θα προκύπτει ως ακολούθως: Τελικός Βαθμός = max {Τελική Εξέταση, 70%Τελικής Εξέτασης + 30%Προαιρετικής Εργασίας}, εφόσον, όμως, η τελική εξέταση είναι 5. Η Γραπτή Εργασία μπορεί να παραδοθεί έως και την ημέρα της εξέτασης του μαθήματος τον Ιούνιο Ο βαθμός της εργασίας μπορεί να μεταφερθεί και στην επαναληπτική εξεταστική του Σεπτεμβρίου Βιβλίο και Υλικό μαθήματος Βασικό Βιβλίο: Σακαλάκη, M. (2006). Ψυχολογία της Οικονομικής Σκέψης. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση Συμπληρωματικό Βιβλίο: Armstrong, G., & Kotler, P. (2009). Εισαγωγή στο Μάρκετινγκ, 9 η Έκδοση, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Επίκεντρο. Επιλεγμένες σελίδες θα μοιρασθούν στους φοιτητές από τη διδάσκουσα. Υλικό μαθήματος: Κατά τη διάρκεια του εξαμήνου θα μοιρασθούν στους φοιτητές κάποιες πανεπιστημιακές σημειώσεις, οι οποίες μαζί με τις παρουσιάσεις του μαθήματος (.ppt) που θα υπάρχουν στο διαδικτυακό χώρο του μαθήματος (eduportal), το Βασικό βιβλίο (επιλεγμένα κεφάλαια) και τις επιλεγμένες σελίδες από το Συμπληρωματικό 7

8 βιβλίο θα αποτελέσουν την ύλη εξέτασης του μαθήματος. Στο eduportal οι φοιτητές θα βρουν, επίσης, κάποια βασικά επιστημονικά άρθρα του χώρου και case studies, τα οποία αποτελούν υλικό για εμπλουτισμό των γνώσεών τους και ενισχυτικό βοήθημα στη μελέτη τους, ενώ δεν συμπεριλαμβάνονται στην ύλη εξέτασης του μαθήματος. 6. Επιστημονικά περιοδικά Journal of Economic Psychology Applied Psychology: An International Review Journal of Applied Psychology Journal of Economic Behavior & Organization Games and Economic Behavior Journal of Experimental Psychology: Learning Memory and Cognition Cognitive Psychology Journal of Cognitive Psychology European Journal of Social Psychology European Review of Social Psychology Journal of Applied Social Psychology Journal of Experimental Social Psychology Journal of Personality and Social Psychology Journal of Social Psychology Judgment and Decision Making Journal of Behavioral Decision Making Journal of Risk and Uncertainty Journal of Consumer Psychology Journal of Consumer Research Journal of Consumer Behavior Journal of Customer Behavior Journal of Marketing Management Journal of Consumer Marketing Journal of Marketing Behavior Journal of Marketing Journal of Marketing Research International Journal of Research in Marketing European Journal of Marketing Journal of Advertising Journal of Advertising Research 8