ΣΧΟΛΗ : ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Transcript

1 Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ : ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ : ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ανεργία των νέων πτυχιούχων και η απασχόληση των φοιτητών Σπουδάστρια : Μιχαήλ Φιλισία Εποπτεύων Καθηγητής Ζουμπουλίδης Βασίλης Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 1

2 Περιεχόμενα. Περιεχόμενα... 2 Εισαγωγή 9 Συμπέρασμα Εισαγωγής Σκοπός της εργασίας Μεθοδολογία της εργασίας Δομή της εργασίας...12 Ευχαριστίες 16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η αγορά εργασίας στην Ελλάδα Θεσμικό πλαίσιο της αγοράς εργασίας: Ο ορισμός και διαστάσεις της ανεργίας Εισαγωγή Ορισμός ανεργίας Εργατικό Δυναμικό Οικονομικά μη ενεργός πληθυσμός Ταξινομήσεις της ανεργίας Αιτίες που την προκαλούν την ανεργία Ανεργία τριβής Διαρθρωτική Ανεργία Εποχική ανεργία Ανεργία ελλιπούς ζήτησης ή Κυκλική ανεργία ή Keynesian Η ανεργία ως αποτέλεσμα των μικρών ρυθμών μεγέθυνσης Τεχνολογική ανεργία Η ανεργία με βάση τη διάρκειά της : Βραχυχρόνια ανεργία Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 2

3 Ανεργία μέσης διάρκειας Μακροχρόνια ή Χρόνια ανεργία...24 Μεγάλη μακροχρόνια ανεργία Η ανεργία με βάση τη διάρθρωσή της Η εξέλιξη των ποσοστών ανεργίας και εργατικού δυναμικού Χαρακτηριστικά της ανεργίας Σύγκριση των ποσοστών της ανεργία κατά το Α τρίμηνο 2007 και 2008 (κατά φύλο και ομάδες ηλικιών - κατά φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης - κατά Περιφέρεια) Συμπεράσματα για την ανεργία Η ανεργία στην Ευρωπαϊκή Ένωση...33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Χαρακτηριστικά της απασχόλησης της Ελλάδας Απασχολούμενοι ηλικίας 15 ετών και άνω, κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας: Αναλογία % απασχολουμένων ηλικίας 15 ετών και άνω σε επίπεδο Περιφέρειας, κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας: Απασχολούμενοι ηλικίας 15 ετών και άνω, και ποσοστά % απασχολούμενων γυναικών, μισθωτών, απασχολούμενων με μερική απασχόληση και απασχολούμενων με προσωρινή απασχόληση, κατά επάγγελμα:...43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ανεργία των νέων πτυχιούχων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και οι διαστάσεις της Εισαγωγή Ορισμός της Ανεργίας πτυχιούχων Ανεργία των νέων πτυχιούχων...47 Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 3

4 Η ανεργία των νέων κάτω των 25 ετών Ανεργία και Νέοι Εξέλιξη του αριθμού των ανέργων πτυχιούχων Πώς βλέπουν οι νέοι τις σπουδές και την επαγγελματική αποκατάστασή τους Επάγγελμα και προσωπικότητα των υποψήφιων Οι απόφοιτοι των ΑΕΙ και ΤΕΙ και η απασχοληση στο δημόσιο τομέα Η σίγουρη δουλεία είναι ο πρώτος στόχος Οι απόφοιτοι των ΑΕΙ και ΤΕΙ και η απασχόληση στο ιδιωτικό τομέα Κριτήρια επιλογής μιας θέσης εργασίας Κριτήρια επιλογής μιας θέσης εργασίας από τις Γυναίκες Ι.2. Κριτήρια επιλογής μιας θέσης εργασίας από τους άνδρες Ετεροαπασχόληση...59 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Οι ποιοτικές προεκτάσεις από τις διαστάσεις της ανεργίας των νέων πτυχιούχων Εισαγωγή Οικονομικές, κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις της ανεργίας στους πτυχιούχους Τα αίτια δημιουργίας της ανεργίας στους νεαρούς πτυχιούχους Εισαγωγή Το πτυχίο ως μέσον απόκτησης κύρους και ο ρόλος της οικογένειας Εκπαιδευτικό σύστημα και ανεργία Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 4

5 5.3.3.Ι. Ο ρόλος της δομής του εκπαιδευτικού συστήματος στην ανεργία των πτυχιούχων Επαγγελματικός προσανατολισμός με μεγάλες ελλείψεις Η Ελληνική οικονομία και η δομή της Συμπεράσματα...69 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Μερικές Προτάσεις για την αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων πτυχιούχων Εισαγωγή Επανεξέταση και αναθεώρηση και αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος Η σωστή οργάνωση του επαγγελματικού προσανατολισμού Αγορά εργασίας και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας Σύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας μέσα από την επαγγελματική κατάρτιση των νέων ανέργων πτυχιούχων Συμπεράσματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εργαζόμενοι Φοιτητές Εισαγωγή Φοιτητές στην αγορά εργασίας Προτάσεις εργασίας για φοιτητές ϋθιίνθγγ: Ταξιθέτης, ταμίας, φουαγιέ σε σινεμά-θέατρα: Φυλλάδια: Σερβιτόρος: Τηλεφωνικός ερευνητής, τηλεφωνητής: Διασκεδαστής Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 5

6 Άλλες δουλειές Εργασίες που επιλέγουν οι φοιτητές Μερικές εξομολογήσεις φοιτητών...81 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εργαζόμενοι φοιτητές στο Τ.Ε.Ι. Καβάλας Τ αυτότητα της Έρευνας Ερωτηματολόγιο Απαντήσεις Άνδρας / Γυναίκα Σε ποια σχολή είστε Φοιτητές Σε ποιο τμήμα είστε Φοιτητές Σε ποιο εξάμηνο είστε Φοιτητές Κατά την Διάρκεια της φοίτησή σας, σκεφτήκατε να ζητήσετε εργασία Η εργασία που ζητήσατε ήταν σχετική με τις σπουδές σας; Ποιες πηγές χρησιμοποιήσατε για να βρείτε εργασία; Καταφέρατε να βρείτε εργασία ΝΑΙ/ ΟΧΙ; Η εργασία στην οποία ασχοληθήκατε ήταν σχετική με τις σπουδές σας; ΝΑΙ/ ΟΧΙ; Η εργασία στην οποία ασχοληθήκατε ήταν με πλήρη ή με μερική απασχόληση; Η εργασία στην οποία ασχοληθήκατε είχε δοκιμαστική ΜΗ ΑΜΕΙΒΟΜΕΝΗ περίοδο; Ημέρες ΜΗ ΑΜΕΙΒΟΜΕΝΗ εργασίας Πόσες ώρες ήταν η εργασία την ημέρα Πόσες ημέρες την εβδομάδα εργαζόσασταν Πόσα χρήματα αμειβόσασταν την ημέρα Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 6

7 Κατά την διάρκεια της εργασίας υπήρχαν εργάσιμες ώρες για τις οποίες δεν αμειβόσασταν; Αν ΝΑΙ (υπήρχαν εργάσιμες ώρες για τις οποίες δεν αμειβόσασταν) πόσες ώρες την ημέρα εργαζόσασταν χωρίς αμοιβή Ημέρες εργασίας χωρίς αμοιβή Μικρότερο διάστημα εργασίας Μεγαλύτερο διάστημα εργασίας Ήσουν ευχαριστημένος από την εργασία αυτή Αυτή τη στιγμή εργάζεσαι Αν ΟΧΙ σταμάτησες με δική σου πρωτοβουλία ή του εργοδότη σου Εργαζόμενοι φοιτητές στη Μυτιλήνη ΚΕΦΑΛΑΙΟ Πρακτική Άσκηση Φοιτητών Κανονιστικό πλαίσιο Γενικές Ρυθμίσεις: Προϋποθέσεις Διεξαγωγής Πρακτικής Άσκησης: Υποχρεώσεις ασκούμενου σπουδαστή: Δικαιολογητικά Πρακτικής Άσκησης: Άδειες: Διευκολύνσεις σπουδαστών: Οι διευκολύνσεις αυτές περιλαμβάνουν: Προϋποθέσεις παροχής διευκολύνσεων: Διακοπή παροχής των διευκολύνσεων: Υποχρεώσεις των ΤΕΙ: Εποπτεία: Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 7

8 Επιτροπή Πρακτικής Άσκησης: Συντονιστικό Όργανο Πρακτικής Άσκησης: Χρόνος Διεξαγωγής: Χώρος διεξαγωγής: Διακοπή Πρακτικής Άσκησης: Ασφάλιση σπουδαστών ΤΕΙ: Αποζημίωση Πρακτικής Άσκησης: ΚΕΦΑΛΑΙΟ Συμπεράσματα - Διαπιστώσεις - Μέτρα Λίγα χρόνια μετά το πτυχίο Μεταπτυχιακές σπουδές μετά το πτυχίο Η πρώτη δουλειά Από δουλειά σε δουλειά Η κοινωνική διάσταση της ανεργίας των νέων Συμπεράσματα από την κοινωνική διάσταση της ανεργίας των νέων Μέτρα που μπορούμε να πάρουμε ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΠΙΛΟΓΟΣ Κοινωνικές προσδοκίες Παράρτημα Βιβλιογραφία Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 8

9 Εισαγωγή Η εργασία και η απασχόληση είναι ένα από τα πιο κύρια ζητούμενα της εκπαίδευσης που πραγματοποιείται στα Πανεπιστήμια και στα Τεχνολογικά ιδρύματα όλης της χώρας. Η απόκτηση μιας θέσης εργασίας η οποία θα έχει τα χαρακτηριστικά της σταθερότητας και της καλά αμειβόμενης, είναι ο στόχος και ο αντικειμενικός σκοπός όλων των φοιτητών και σπουδαστών. Η επιστημονική γνώση, οι δεξιότητες και οι ειδικευμένες γνώσεις στο αντικείμενο σπουδών, είναι ο αντικειμενικός σκοπός που πρέπει να επιτευχθεί. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού, το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών, το ακαδημαϊκό περιβάλλον, οι συνθήκες διδασκαλίας, η ερευνητική διαδικασία, παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο. Η εικόνα που υπήρχε στο παρελθόν στην χώρα μας, με την πλειοψηφία των νέων χωρίς ακαδημαϊκά προσόντα άλλαξε με την «επανάσταση» που έγινε και την στροφή των νέων μετά την δεκαετία του 60 προς την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Σήμερα η εικόνα αυτή είναι τελείως διαφορετική, με την πλειονότητα των νέων να κατέχουν ένα τουλάχιστον πτυχίο ΑΕΙ ή ΤΕΙ. Η μεγάλη αυτή άνοδος του εκπαιδευτικού επιπέδου των νέων σίγουρα έφερε πολύ θετικά αποτελέσματα ανεβάζοντας και το ποσοστό της παραγωγικότητας. Με την πάροδο του χρόνου όμως οι καταστάσεις στην αγορά εργασίας άλλαζαν και σήμερα μπορούμε να πούμε ότι η σχέση μεταξύ της προσφερόμενης εργασίας με την αναζήτηση εργασίας από άτομα που κατέχουν ένα πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν είναι ανάλογη, σε βάρος όμως των πτυχιούχων. Οι πτυχιούχοι της Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, είναι σήμερα ένα πολύ σημαντικό κομμάτι των νέων και όχι μόνο που ζητούν να μπουν στο εργατικό δυναμικό της χώρας και να εξασφαλίσουν μια θέση εργασίας στην αγορά εργασίας. Η απορρόφηση από την εργοδοσία αυτής της ομάδας, και η αξιοποίηση των γνώσεων τους σε θεωρητικό αλλά και σε πρακτικό επίπεδο, Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 9

10 μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην μεγαλύτερη κερδοφορία των επιχειρήσεων οι οποίες τους εμπιστεύτηκαν, αλλά και στην μεγαλύτερη ανάπτυξη της Ελληνικής Οικονομίας. Η ραγδαία όμως τα τελευταία χρόνια αύξηση των νέων που έχουν ολοκληρώσει την τριτοβάθμια εκπαίδευση, οδηγεί κατά κάποιον τρόπο και σε «κορεσμό» των πτυχίων. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα μεταξύ όλων των άλλων, το πτυχίο όχι μόνο να μην αποτελεί πια μια εγγύηση για την απόκτηση μιας θέσης εργασίας, αλλά ούτε για την εξασφάλιση μιας θέσης μερικής απασχόλησης. Η απόκτηση όμως μια θέσης εργασίας ανάλογης με τις σπουδές, που είναι και το τελικό ζητούμενο, δεν είναι αποτέλεσμα μόνο από το επίπεδο της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Οι επικρατούσες συνθήκες της οικονομίας είναι αυτές που έχουν πιο σημαντικό και καθοριστικό ρόλο στην αγορά εργασίας. Γίνεται εύκολα κατανοητό, ότι σε μια γρήγορα αναπτυσσόμενη οικονομία με θετικό πρόσημο στον συντελεστή ανάπτυξης ως προς το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) προσφέρει πολλές και καλές ευκαιρίες στην αναζήτηση μιας θέσης εργασίας. Σε αντίθετη περίπτωση, όταν η οικονομία είναι προς ύφεση, ή το ΑΕΠ τείνει να μηδενιστεί, ή και στην χειρότερη περίπτωση έχει αρνητικό πρόσημο, οι ευκαιρίες για μια καλή θέση εργασίας εκμηδενίζονται και στη αγορά παρατηρείται στασιμότητα. Το τελικό αποτέλεσμα όμως το οποίο είναι η κατάκτηση μιας θέσης εργασίας ανάλογης με το επίπεδο σπουδών, δεν εξαρτάται μόνο από το επίπεδο της εκπαίδευσης. Η εύρεση μιας θέσης εργασίας είναι το αποτέλεσμα των γενικότερων οικονομικών συνθηκών που επικρατούν την συγκεκριμένη κάθε φορά αγορά εργασίας, και γενικότερα στην κατάσταση της οικονομίας. Είναι ξεκάθαρο ότι μια αναπτυσσόμενη οικονομία προσφέρει περισσότερες και καλύτερες ευκαιρίες στην αγορά εργασίας και στην αναζήτησης μιας θέσης εργασίας ανάλογης με το επίπεδο σπουδών, από μια οικονομία που βαίνει προς ύφεση, Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 10

11 και με μια συνεχιζόμενη με φθίνουσα πορεία και με τάσεις υποβάθμισης των εργασιακών συνθηκών, και στασιμότητα της αγοράς. Συμπέρασμα Εισαγωγής Όλοι οι πτυχιούχοι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι σήμερα ένα πολύ σημαντικό κομμάτι του προσφερόμενου εργατικού δυναμικού της χώρας μας. Η ανάπτυξη της Ελληνικής Οικονομίας, η ανάπτυξη της παραγωγικότητας, η αύξηση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων εξαρτάτε σε μεγάλο βαθμό από την απορρόφηση και την αξιοποίηση του παραπάνω εργατικού δυναμικού. Σκοπός της εργασίας Η εργασία αυτή έχει σκοπό να περιγράψει με απλά λόγια την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στην αγορά εργασίας, την απασχόληση και την ανεργία των πτυχιούχων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Σκοπός της είναι επίσης να περιγράψει και να αναλύσει τις διαστάσεις του φαινομένου της ανεργίας των πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έως 29 ετών, με απλά λόγια, μέσω της παρουσίασης των χαρακτηριστικών των άνεργων πτυχιούχων (φύλο, γεωγραφική κατανομή, οικονομική δραστηριότητα κ.α.). Με αυτόν τον τρόπο θα προσπαθήσει να συμβάλλει στην εξαγωγή συμπερασμάτων για τα πιθανά αίτια της δυσκολίας απορρόφησης των νεαρών κατόχων πτυχίων και να προτείνει πιθανούς τρόπους αντιμετώπισης της ανεργίας των νεαρών ατόμων. Επίσης θα επιχειρήσει να φωτίσει την προσπάθεια των φοιτητών και των σπουδαστών να μπουν στην αγορά εργασίας, και να βρουν μια θέση εργασίας, πριν πάρουν το πτυχίο τους. Τους λόγους που τους οδηγούν στην αναζήτηση εργασίας κατά τη διάρκεια των σπουδών τους, τις δυσκολίες που συναντούν, και αυτοί που δεν μπόρεσαν να βρουν δουλεία, αλλά και οι πιο τυχεροί που βρήκαν. Με τον τρόπο αυτό θα βγάλουμε συμπεράσματα για τις Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 11

12 πραγματικές αιτίες της ανεργίας των πτυχιούχων, αλλά και τους λόγους που πολλοί φοιτητές αναγκάζονται να ζητήσουν δουλειά. Μεθοδολογία της εργασίας Η εργασία αυτή θα ασχοληθεί με νέους πτυχιούχους έως 29 ετών εργαζόμενους ή άνεργους, καθώς επίσης και με νέους φοιτητές από 18 ετών και πάνω, κατά την διάρκεια των σπουδών τους. Θα αναζητηθούν πληροφορίες από το Ινστιτούτο Εργασίας της ΓΕΣΕΕ, από έρευνες της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, από μελέτες της Ευρωπαϊκής Στατιστικής υπηρεσίας, από την Ελληνική και ξένη βιβλιογραφία σε θέματα ανεργίας, και από τον ΟΑΕΔ, Επίσης θα ερωτηθούν φοιτητές με ερωτηματολόγιο που έχω ετοιμάσει σε δείγμα από τους φοιτητές του Τ.Ε.Ι. Καβάλας. Τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου θα αναπτυχθούν παρακάτω. Δομή της εργασίας Στο πρώτο κεφάλαιο συνοπτικά αναφέρω για την αγορά εργασίας στην Ελλάδα και το Θεσμικό Πλαίσιο που την διέπει. Συνεχίζω με την περιγραφή και τον ορισμό του τι είναι «Ανεργία» και παραθέτω στοιχεία της ανεργίας για τις δεκαετίες του 1970, 80, 90. Πριν συνεχίσω με την ανεργία δίνω δύο βασικούς ορισμούς του τι είναι «Οικονομικά Ενεργός Πληθυσμός» και τι είναι «Οικονομικά ΜΗ Ενεργός Πληθυσμός», και συνεχίζω με τις ταξινομήσεις της ανεργίας με βάση την αιτία, την διάρκεια, την διάρθρωση, και τις πολιτικές. Στην συνέχεια του πρώτου κεφαλαίου παραθέτω στοιχεία με πίνακες και γραφήματα από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία όσων αφορά την εξέλιξη των ποσοστών της ανεργίας από το 1998 έως και το 2008, και αναπτύσσω τα χαρακτηριστικά της ανεργίας σύμφωνα με το φύλο και τις ηλικιακές ομάδες, και το επίπεδο εκπαίδευσης. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 12

13 Κατόπιν αναφέρω στοιχεία της ανεργίας κατά περιφέρεια για το 2007 και 2008 και με πίνακες και γραφήματα δείχνω τις μεταβολές της ανεργίας ανά περιφέρεια, και ανά έτος. Τελειώνω με τα συμπεράσματα της Ανεργίας στην Ελλάδα, πριν αναφερθώ στην Ανεργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για την ανεργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης παραθέτω ένα πίνακα με τα ποσοστά ανεργίας του Αυγούστου του 2009 από την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία, τον μέσο όρο της ανεργίας της Ευρώπης και την διαφορά από τον μέσο όρο που έχει κάθε κράτος στην ανεργία. Τον παραπάνω πίνακα τον εμπλουτίζω με τα σχετικά γραφήματα, και τελειώνω το πρώτο κεφάλαιο με ένα πίνακα και το αντίστοιχο γράφημα της σύγκρισης των ποσοστών ανεργίας της Ελλάδας με το μέσο όρο της ανεργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 15 από το 1992 έως και το Στο δεύτερο κεφάλαιο το οποίο είναι και το μικρότερο της εργασίας μου περιγράφω τα χαρακτηριστικά της Απασχόλησης, αξιοποιώντας πληροφορίες και πίνακες από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία και την ΕϋΓΟβίΒί. Συγκεκριμένα παραθέτω πίνακες για τους απασχολούμενους ηλικίας 15 ετών και πάνω κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας και περιφέρειας. Το τρίτο Κεφάλαιο περιγράφει τις διαστάσεις της ανεργίας των νέων πτυχιούχων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, δίνει ένα ορισμό της Ανεργίας των πτυχιούχων, και παραθέτει στοιχεία που αναδεικνύουν ότι ένας στους 4 νέους κάτω των 25 ετών είναι άνεργος. Επεξεργάζεται τις πληροφορίες και τους αριθμούς από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία και αναδεικνύει τα μεγάλα ποσοστά ανεργίας των νέων πτυχιούχων. Συνεχίζοντας το τρίτο Κεφάλαιο αναγράφονται τα στοιχεία για την εξέλιξη της ανεργίας των πτυχιούχων από το 1993 έως και το 1999 καθώς επίσης και την αύξηση των ανέργων από διετία σε διετία και επισημαίνεται ένα άλλο σημαντικό στοιχείο, αυτό της ετεροαπασχόλησης και αναγράφονται τα ποσοστά της ανά επιστημονικό πεδίο. Στην συνέχεια για να εξετάσω καλύτερα το φαινόμενο της ανεργίας των νέων πτυχιούχων, έκανα ένα βήμα πίσω για να βρω στοιχεία για το πώς βλέπουν οι μαθητές των λυκείων τις σπουδές τους σε σχέση με την επαγγελματική αποκατάσταση που αυτές προσφέρουν. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 13

14 Εδώ παρουσιάζονται οι προτιμήσεις των μαθητών για κλάδους σπουδών με τις αντίστοιχες επαγγελματικές προσδοκίες σε πίνακες με ποσοστά προτίμησης, και από την επεξεργασία των οποίων βγαίνει ξεκάθαρα το συμπέρασμα ότι οι νέοι προτιμούν σπουδές Οικονομικών τμημάτων. Παρακάτω αναγράφω τα στοιχεία που δείχνουν ότι η συντριπτική πλειοψηφία των νέων πτυχιούχων κατά 61% θέλει να πάει στο Δημόσιο, ενώ μόνο το 12% προτιμά τον Ιδιωτικό τομέα. Μετά παρουσιάζω πια είναι τα κριτήρια επιλογής για μια θέση εργασίας, και πώς αυτά διαφοροποιούνται από τις Γυναίκες στους Άντρες. Τελειώνοντας το τρίτο κεφάλαιο επανέρχομαι ξανά στην ετεροαπασχόληση όχι πια σαν μέτρο αντιμετώπισης της ανεργίας, αλλά από την σκοπιά της καταγραφής των επιστημονικών κλάδων με την μεγαλύτερη και μικρότερη ετεροαπασχόληση. Στο τέταρτο κεφάλαιο περιγράφονται και αναπτύσσονται οι ποιοτικές διαστάσεις από την ανεργία των νέων πτυχιούχων, και οι επιπτώσεις στην οικονομική, κοινωνική και ψυχολογική ζωή των πτυχιούχων. Συνεχίζοντας διερευνώ τα αίτια της δημιουργίας της ανεργίας των νέων πτυχιούχων, και το ρόλο που παίζει η οικογένεια για την απόκτηση ενός πτυχίου όχι μόνο ως ακαδημαϊκή μόρφωση αλλά ως μέσο απόκτησης κύρους. Μετά προσπαθώ να εξετάσω τον ρόλο που παίζει στην διαμόρφωση των ποσοστών της ανεργίας των πτυχιούχων η δομή που έχει το εκπαιδευτικό σύστημα στης χώρας μας, με βάση τις ελλείψεις του επαγγελματικού προσδιορισμού και την δομή της Ελληνικής οικονομίας. Στο Πέμπτο κεφάλαιο αναπτύσσω μερικές προτάσεις για την αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων πτυχιούχων, όπως είναι η επανεξέταση, η αναθεώρηση και η αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος, η σωστή οργάνωση του επαγγελματικού προσδιορισμού, και οι πολιτικές που πρέπει να ακολουθηθούν για την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Τελειώνω το πέμπτο κεφάλαιο προτείνοντας την σύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας, μέσα από την επαγγελματική κατάρτιση και επανα-κατάρτιση των νέων ανέργων πτυχιούχων. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 14

15 Το Έκτο κεφάλαιο αγγίζει την άλλη μεγάλη ενότητα της εργασίας μου, που είναι οι εργαζόμενοι φοιτητές. Οι φοιτητές εξ ορισμού ανήκουν στον οικονομικά μη ενεργό πληθυσμό όσο διαρκεί η φοίτησή τους γιατί η δουλειά τους είναι να σπουδάζουν και όχι να εργάζονται. Παρ όλα αυτά όπως θα δούμε παρακάτω πολλοί φοιτητές για διαφορετικούς λόγους ο καθένας, αναζητά εργασία και μπαίνει από νωρίς στην αγορά εργασίας Στο κεφάλαιο αυτό αναπτύσσω μερικές ιδέες, για το πώς μπορούν να βγάλουν χρήματα οι φοιτητές και ποιες είναι οι πιο συνηθισμένες και προσφιλείς εργασίες που ψάχνουν. Επίσης στο κεφάλαιο αυτό μεταφέρω μερικές από τις εμπειρίες και τις εξομολογήσεις διάφορων φοιτητών που εργάστηκαν όπως μου τις αφηγήθηκαν οι συμφοιτητές μου, ή όπως αυτοί τις άκουσαν από άλλους. Το Έβδομο κεφάλαιο έχει το ερωτηματολόγιο και τις απαντήσεις που πήρα από τους σχεδόν 100 φοιτητές του Τ.Ε.Ι. Καβάλας. Τα αποτελέσματα της έρευνας είναι πολύ σημαντικά γιατί ο ένας στους δύο φοιτητές (55%) σκέφτηκε να αναζητήσει εργασία, και από αυτούς σχεδόν όλοι (το 96%) βρήκαν κάποια εργασία και εργάστηκαν άλλοι για μικρότερο και άλλοι για μεγαλύτερο διάστημα. Το ερωτηματολόγιο το καταχώρησα στο Excel και επεξεργάστηκα όλα τα στατιστικά στοιχεία που αναφέρω εκεί. Στο Excel επίσης δημιουργήθηκαν όλοι οι πίνακες που αναφέρονται στο κεφάλαιο αυτό, καθώς επίσης και τα γραφήματα. Στα γραφήματα φαίνεται ξεκάθαρα η μεγάλη δύναμη που έχει η εικόνα, η οποία αναπαριστά τους πίνακες και τους αριθμούς της έρευνας. Στο κεφάλαιο αυτό μετέφερα και όλο το φύλλο του Excel με τις καταχωρήσεις των απαντήσεων από τους συμφοιτητές μου γιατί θεωρώ ότι χρειάζεται να υπάρχει αυτούσιο στην εργασία ώστε όποιος θέλει να ανατρέξει σε αυτά και έτσι να βγάλει πιο ουσιαστικά και χρήσιμα συμπεράσματα. Στο ίδιο κεφάλαιο αντιγράφω την εργασία της Κωνσταντίνας Τσουραπά Καραθανάση και της Μαρίας Απόστόλου που έκαναν σχεδόν την ίδια έρευνα Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 15

16 στην Μυτιλήνη από όπου και κατάγομαι, και τις ευχαριστώ που μου το επέτρεψαν. Στην εργασία αυτή εγώ προσέθεσα τα γραφήματα. Στο Όγδοο κεφάλαιο αντέγραψα το κανονιστικό πλαίσιο που διέπει την Πρακτική Άσκηση των φοιτητών, από την σελίδα του Υπουργείου Παιδείας. Εκτίμησα ότι είναι σημαντικό να υπάρχουν όλες αυτές οι πληροφορίες μέσα στην εργασία μου γιατί αφορούν την εργασία των φοιτητών. Για την πρακτική άσκηση φοιτητών δεν θα μπορούσε να γίνει τίποτε άλλο παρά μόνο αντιγραφή των ρυθμίσεων, των προϋποθέσεων, των υποχρεώσεων και των απαιτήσεων των φοιτητών, γιατί δεν υπάρχει η δυνατότητα ούτε αλλαγών, ούτε παρατηρήσεων από μέρος μου. Επίσης διαπίστωσα ότι ελάχιστα από αυτά γνωρίζουν οι φοιτητές που κάνουν αυτή την στιγμή πρακτική σε κάποια επιχείρηση, και επομένως η καταγραφή των απόψεων τους θα οδηγούσε σε λάθος συμπεράσματα για τον σκοπό της πρακτικής εξάσκησης. Στο Ένατο κεφάλαιο συνοψίζω με Συμπεράσματα και Διαπιστώσεις για το τι συμβαίνει λίγα χρόνια μετά το πτυχίο, αναφέρω για τις μεταπτυχιακές σπουδές, για την πρώτη εργασία, για την οδύσσεια των πτυχιούχων από δουλειά σε δουλειά, για την κοινωνική διάσταση της ανεργίας και καταλήγω και προτείνω μέτρα που μπορούμε να πάρουμε. Στο δέκατο και τελευταίο κεφάλαιο που είναι και ο επίλογος της εργασίας μου αναπτύσσω τις κοινωνικές προσδοκίες των πτυχιούχων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ευχαριστίες Ευχαριστώ θερμά τον επιβλέπων καθηγητή Δρ. Ζουμπουλίδη Βασίλη για το θέμα που επέλεξε να με αναθέσει, για την ουσιαστική γνώση που απέκτησα σε θέματα εργασίας και ανεργίας, ψάχνοντας πηγές για την εργασία, για την δυσκολία εύρεσης εργασίας ανάλογης με τις σπουδές και τις ικανότητες των πτυχιούχων. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 16

17 Πιστεύω και ελπίζω να ανταποκρίθηκα στις προσδοκίες που είχε από εμένα για την εκπόνηση της πτυχιακής μου εργασίας, και για την εμβάθυνση που έκανα στα διάφορα επιμέρους θέματα της εργασίας. Ευχαριστώ την Κωνσταντίνα Τσουραπά Καραθανάση και τη Μαρία Απόστόλου για την εργασία τους που μου επέτρεψαν να ενσωματώσω. Ευχαριστώ επίσης και τους συμφοιτητές μου για την για την προθυμία που έδειξαν στην συμπλήρωση του ερωτηματολογίου, το οποίο ήταν καταλυτικό για την εργασία μου. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. Η αγορά εργασίας στην Ελλάδα Στην διάρκεια της δεκαετίας του 1990 στην οικονομία της χώρας μας έγιναν σημαντικές διαθρωτικές αλλαγές οι οποίες επηρέασαν σε σημαντικό βαθμό τις εξελίξεις στην αγορά εργασίας. Έγιναν επίσης αλλαγές και στο θεσμικό πλαίσιο το οποίο επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα τις εξελίξεις στην αγορά εργασίας Το θεσμικό πλαίσιο της αγοράς εργασίας: ^ Τη νομοθεσία προστασίας της απασχόλησης. ^ Το σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης. ^ Τις νομοθετικές ρυθμίσεις που αφορούν στον χρόνο και στην οργάνωση της εργασίας ^ Το καθεστώς και την κατάσταση των εργασιακών σχέσεων. Μερικοί από τους παράγοντες που επηρέασαν αλλά και επηρεάζουν ακόμα την διάρθρωση και την εξέλιξη της αγοράς εργασίας είναι οι παρακάτω: ^ Η εφαρμογή προγραμμάτων και δράσεων για την προώθηση της απασχόλησης. ^ Η δια βίου μάθηση. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 17

18 ^ Η απασχόληση μέσω της συνεχιζόμενης κατάρτισης ^ Η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας. ^ Η ισότητα των φύλων. ^ Η καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού. ^ Η προσφορά εργασίας και η δυναμική της ανάπτυξη. ^ Το εκπαιδευτικό επίπεδο του εργατικού δυναμικού. ^ Η κινητικότητα ανάμεσα σε επαγγέλματα. ^ Ο βαθμός ευκολίας ή δυσκολίας εύρεσης εργασίας από ανέργους ή νεοεισερχόμενους, ή από επανεντασσόμενους στην αγορά εργασίας. ^ Η Συνεχώς αυξανόμενη συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό. ^ Η απασχόληση μεγάλου αριθμού οικονομικών μεταναστών. ^ Το μέγεθος της παραοικονομίας. 2. Ο ορισμός και διαστάσεις της ανεργίας 2.1. Εισαγωγή Η ανεργία είναι ίσως το πιο σημαντικό πρόβλημα όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και των οικονομιών των χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μαζί με την ανεργία, δυσάρεστα φαινόμενα όπως ο κοινωνικός αποκλεισμός, η φτώχεια, και η οικονομική ανασφάλεια, επηρεάζουν μεγάλα στρώματα του πληθυσμού σε πολλές χώρες της Ευρώπης και απειλούν την κοινωνική συνοχή. Η Ελλάδα, ενώ πριν από λίγα χρόνια ήταν κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, τώρα πια είναι πάνω από τον μέσο όρο στο ποσοστό της ανεργίας, και με ένα υψηλό ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας, που είναι πολύ πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Το ποσοστό της ανεργίας κατά την δεκαετία του 1960 αλλά και στις αρχές της δεκαετίας του 1970 ήταν μόλις 2%. Οι πολύ κακές επιδόσεις όμως της ελληνικής οικονομίας κατά της δεκαετίες του 1980 και του 1990 είχαν σαν Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 18

19 αποτέλεσμα την επιδείνωση των συνθηκών της αγοράς εργασίας και ως εκ τούτου την αύξηση της ανεργίας κατά την δεκαετία του 1980 στο 8% και κατά την δεκαετία του 1990 στο 10% Ορισμός ανεργίας Στην αρχή, πριν αναλύσουμε το φαινόμενο της ανεργίας, και στην συγκεκριμένη περίπτωση την ανεργία των νέων πτυχιούχων, πρέπει να δώσουμε τον ορισμό της ανεργίας. Τι είναι ανεργία; Ποιος ονομάζεται άνεργος και ποιος άεργος; Σύμφωνα με το Γλωσσάριο Οθάθίορ, της Υπηρεσίας Επισήμων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, ως ανεργία ορίζεται «η κατάσταση όσων προσφέρονται για εργασία και δεν βρίσκουν απασχόληση έναντι αμοιβής, ανάλογης με την ειδίκευση και τις επαγγελματικές δεξιότητες που ο διαθέτουν.»2 Ο άνεργος διαφέρει από τον άεργο. «Ο άεργος δεν έχει απασχόληση, γιατί δεν ενδιαφέρεται να αποκτήσει.» 1(Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, «Έρευνα Εργατικού δυναμικού 2005») 2 (Πηγή : ΓΛΩΣΣAPIO CEDEFOP, Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Λουξεμβούργο 1996). Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 19

20 Στην κατηγορία των ανέργων ανήκουν τα άτομα εκείνα τα οποία δεν έχουν κάποια απασχόληση, αναζητούν εργασία κάνοντας συγκεκριμένες ενέργειες και μπορούν να αναλάβουν αμέσως την εργασία που θα εύρισκαν. Ειπωμένος δεν θεωρούνται άνεργοι όσοι για οποιονδήποτε λόγο δεν εργάζονται και παράλληλα δεν επιθυμούν να εργαστούν. Η εθνική στατιστική υπηρεσία υιοθετεί στην «Έρευνα Εργατικού Δυναμικού» έναν ορισμό που καθορίστηκε με βάση τον αρχικό ορισμό του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας των Ηνωμένων Εθνών και εξειδικεύτηκε έτσι ώστε να μην αφήνει κανένα περιθώριο υποκειμενικής ερμηνείας. V Συγκεκριμένα το άτομο χαρακτηρίζεται ως άνεργο εφ όσον : V Δεν εργάστηκε καθόλου την εβδομάδα αναφοράς των στοιχείων της έρευνας. V Αναζητεί εργασία V Αναφέρει τις συγκεκριμένες ενέργειες που έκανε για το σκοπό αυτό κατά τις τέσσερις εβδομάδες που προηγούνται από αυτήν της αναφοράς των στοιχείων. V Είναι έτοιμο να εργαστεί την επόμενη εβδομάδα Εργατικό Δυναμικό Εργατικό δυναμικό ή Οικονομικά ενεργός Πληθυσμός, είναι το σύνολο των απασχολούμενων και των ανέργων Οικονομικά μη ενεργός πληθυσμός Οικονομικά μη ενεργός πληθυσμός ονομάζονται τα άτομα ηλικίας 15 ετών και πάνω, τα οποία δεν εργάζονται και δεν αναζητούν εργασία. Τα άτομα αυτά ονομάζονται επίσης και άεργα Ταξινομήσεις της ανεργίας Για να αναλυθεί και να μελετηθεί καλύτερα η ανεργία, οι επιστήμονες την έχουν ταξινομήσει σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες ανάλογα με τα κριτήρια με την οποία την προσεγγίζουν. Ο χωρισμός αυτός εξυπηρετεί την καλύτερη διερεύνηση των αιτιών που προκαλούν την ανεργία, τις διαστάσεις που έχουν πάρει οι συνέπιες στην Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 20

21 οικονομική και κοινωνική ζωή των ανθρώπων, με απώτερο σκοπό την εύρεση των καταλληλότερων τρόπων της αντιμετώπισης της. Οι τέσσερις μεγάλες κατηγορίες, οι οποίες χωρίζονται και σε υπόο κατηγορίες εξετάζουν την ανεργία σύμφωνα με3 : 1. Την αιτία που την προκαλεί. 2. Την διάρκεια της. 3. Την διάρθρωσης της. 4. Την Πολιτική που την αντιμετωπίζει Αιτίες που την προκαλούν την ανεργία Επειδή η ανεργία είναι αποτέλεσμα πολλών και διαφορετικών παραγόντων και όχι μίας αιτίας γι αυτό και η κατηγορία αυτή χωρίζεται στις παρακάτω υπό-κατηγορίες Ανεργία τριβής Είναι η ανεργία η οποία υπάρχει στο μεσοδιάστημα το οποίο μεσολαβεί μεταξύ της αποχώρησης ενός εργαζομένου από μια θέσης εργασίας έως την εύρεση μιας νέας θέσης εργασίας, και οφείλεται στην συνεχή ανανέωση του εργατικού δυναμικού. Η ανεργία τριβής δημιουργείται όταν ένας αριθμός ατόμων απολύεται ή αφήνει οικειοθελώς την εργασία του για να βρει καλύτερη εργασία, όταν εισέρχονται για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας κάποια άτομα, ή όταν εισέρχονται κάποια άτομα μετά από μια περίοδο απουσίας, όπως η στρατιωτική θητεία για τους άνδρες και η μητρότητα για τις γυναίκες. Η ανεργία τριβής θεωρείται αναπόφευκτη επειδή είναι απαραίτητο κάποιο χρονικό διάστημα μεταξύ της ζήτησης και της προσφοράς εργασίας. Η ανεργία τριβής θεωρείται ως ένα βαθμό φυσιολογική γιατί έχει βραχυχρόνιο χαρακτήρα. 3 (Πηγή: Δεδουσόπουλος Α.(2000), Θεωρίες της Ανεργίας, εκδόσεις Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός, Αθήνα) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 21

22 2.5. Ι.2. Διαρθρωτική Ανεργία Είναι η ανεργία η οποία προκαλείται από τις αλλαγές οι οποίες γίνονται στην οικονομία, και από τις αλλαγές των συνθηκών που αυτές προκαλούν λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης και άλλων τέτοιων παραγόντων, γι αυτό και είναι η πιο σημαντική αιτία ανεργίας και αντιμετωπίζεται δυσκολότερα. Επίσης είναι το τμήμα της ανεργίας που οφείλεται σε εκπαιδευτικές και γεωγραφικές αναντιστοιχίες στην αγορά εργασίας. Δημιουργείται όταν από τη πλευρά της ζήτησης απαιτούνται κάποιες ειδικότητες που δεν μπορούν να καλυφθούν από την πλευρά της προσφοράς. Είτε από την γεωγραφική αναντιστοιχία ανάμεσα στον τόπο ζήτησης και στον τόπο προσφοράς εργασίας. Η διαθρωτική ανεργία είναι το αποτέλεσμα μακροχρόνιων μεταβολών στην επαγγελματική και γεωγραφική διάρθρωση της αγοράς εργασίας. Η μεγάλη και γρήγορη τεχνολογική εξέλιξη των τελευταίων χρόνων είχε σαν συνέπεια την αντίστοιχη μεγάλη αλλαγή στον τρόπο και στις μεθόδους παραγωγής, και η οποία με την σειρά της είχε σαν συνέπεια την ανισότητα μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης της εργασίας. Αποτέλεσμα αυτής της ανισότητας ήταν η αναζήτηση μιας εξειδικευμένης θέσης εργασίας, που η αγορά όμως δεν είχε να προσφέρει. Αντίθετα υπήρχε προσφορά των παλαιών ειδικοτήτων που η αγορά δεν μπορούσε να καλύψει. Η εισαγωγή της Πληροφορικής, σχεδόν σε όλες τις κατηγορίες της οικονομικής και παραγωγικής ζωής, και η χρήση νέων σύγχρονων μεθόδων παραγωγής είχε σαν αποτέλεσμα την αύξηση του ποσοστού της ανεργίας σε παλιότερα και παραδοσιακά επαγγέλματα Ι.3. Εποχική ανεργία Είναι η ανεργία εκείνη η οποία προκαλείται από το χαμηλότερο επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας, σε ορισμένους κλάδους και επαγγέλματα της οικονομίας, για ορισμένες εποχές του χρόνου4. Τέτοια είναι 4 4 (Πηγή : Sapford και Tzannatos (1993)). Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 22

23 τα επαγγέλματα της τουριστικής βιομηχανίας, τα οποία δραστηριοποιούνται κυρίως από το τέλος της άνοιξης μέχρι την αρχή του φθινοπώρου. Επίσης η εποχική ανεργία επηρεάζεται από επαγγέλματα τα οποία εξαρτώνται από την αλλαγή των εποχών και των καιρικών φαινομένων, όπως είναι τα επαγγέλματα της οικοδομικής δραστηριότητας (πολιτικοί μηχανικοί - τοπογράφοι - κατασκευαστικές εταιρίες κλπ) Ι.4. Ανεργία ελλιπούς ζήτησης ή Κυκλική ανεργία ή Keynesian Η μορφή της ανεργίας αυτής οφείλεται στην μειωμένη ζήτηση για προϊόντα και υπηρεσίες, και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την μειωμένη ζήτηση για εργασία, επομένως αύξηση της ανεργίας. Όσο αυξάνεται η ανεργία, άρα και η αγοραστική δύναμη των ανθρώπων, τόσο ελαττώνεται και η ζήτηση για αγορά προϊόντων και υπηρεσιών. Αυτό δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο γι αυτό και η ανεργία ονομάζεται κυκλική. Η μορφή αυτή της ανεργίας αυξάνεται σε περιόδους ύφεσης (σαν αυτή JT που περνάμε τώρα), και μειώνεται σε περιόδους οικονομικής ανάπτυξης Ι.5. Η ανεργία ως αποτέλεσμα των μικρών ρυθμών μεγέθυνσης Η μορφή της ανεργίας αυτής οφείλεται στο ότι ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας είναι μικρότερος από τον βαθμό αύξησης της παραγωγής Ι.6. Τεχνολογική ανεργία Η μορφή της ανεργίας αυτής οφείλεται στην ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, την ανακάλυψη νέων μηχανών, που αντικαθιστούν τους εργαζόμενους ή απαιτούν νέο ειδικευμένο προσωπικό Η ανεργία με βάση τη διάρκειά της : Βραχυχρόνια ανεργία Η ανεργία αυτή διαρκεί από 1 έως 6 μήνες. 5 (Πηγή : Sapford και Tzannatos (1993)). Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 23

24 Ανεργία μέσης διάρκειας Στην ανεργία αυτή κατατάσσονται οι άνθρωποι οι οποίοι μένουν άνεργοι για διάστημα από 6 έως 12 μήνες. Μακροχρόνια ή Χρόνια ανεργία Στην κατηγορία αυτή είναι οι άνθρωποι που παραμένουν άνεργοι για περισσότερο από 12 μήνες. Μεγάλη μακροχρόνια ανεργία Στην κατηγορία αυτή είναι οι άνθρωποι που παραμένουν άνεργοι για περισσότερο από 24 μήνες Η ανεργία με βάση τη διάρθρωσή της Η ενότητα αυτή εξετάζει την ανεργία ξεχωριστά για κάθε κοινωνική ομάδα οι οποίες αποτελούν το εργατικό δυναμικό της οικονομίας μας. Ειδικότερα εξετάζεται η ανεργία με βάση: το φύλο (ανεργία ανδρών - ανεργία γυναικών), την εθνικότητα (ημεδαποί - αλλοδαποί), την οικογενειακή κατάσταση (άγαμοι, έγγαμοι, μονογονικές οικογένειες, κλπ), της περιοχής (μεγαλουπόλεις, αστικές περιοχές, αγροτικές περιοχές), του επιπέδου εκπαίδευσης (πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας, μετά-δευτεροβάθμιας, τριτοβάθμιας εκπαίδευσης), οικονομικών ιδιοτήτων. καθώς και άλλων πολλών οικονικών και 2.6. Η εξέλιξη των ποσοστών ανεργίας και εργατικού δυναμικού Σύμφωνα με την Στατιστική Υπηρεσία «Κατά το Α ' τρίμηνο του 2008 το ποσοστό ανεργίας (δηλαδή η αναλογία % των ανέργων στο σύνολο του εργατικού δυναμικού, που είναι το άθροισμα απασχολουμένων και ανέργων) ανήλθε σε 8,3%. Το αντίστοιχο τρίμηνο του 2007 ανερχόταν στο 9,1%. Είναι το μικρότερο ποσοστό ανεργίας για το πρώτο τρίμηνο του έτους από το 1998, έτος από το οποίο η Έρευνα Εργατικού Δυναμικού άρχισε να διεξάγεται σε τριμηνιαία βάση»6 6 (Πηγή : Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, «Έρευνα Εργατικού Δυναμικού Α τρίμηνο 2008») Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 24

25 Ποσοστό Ανεργίας : Α' τρίμηνο Έτος Ανεργία 11,8 12,2 12,3 11,2 11,4 10,4 11,3 10,4 9,7 9,1 8,3 (%) Α' Τριμήνου Πίνακας 1 : Η ανεργία του πρώτου τριμήνου από το 1998 έως το 2008 Ανεργία (%) Α' Τριμήνου Γράφημα 2 : Η ανεργία του πρώτου τριμήνου από το 1998 έως το Χαρακτηριστικά της ανεργίας Όπως φαίνεται και στο παρακάτω πίνακα και γράφημα, το ποσοστό ανεργίας των γυναικών κατά το Α τρίμηνο του 2008 συνεχίζει να είναι όχι μόνο υψηλό και μεγαλύτερο από το αντίστοιχο των ανδρών αλλά και μεγαλύτερο από το διπλάσιο των ανδρών, δηλαδή 12,3% έναντι 5,5%. Η εργασία αυτή όμως ερευνά την ανεργία των νέων πτυχιούχων, και όπως φαίνεται από το ίδιο πίνακα και διάγραμμα, το ποσοστό ανεργίας για τις ηλικίες (μέσα στην οποία ανήκει η συγκεκριμένη κατηγορία νέων πτυχιούχων) είναι το μεγαλύτερο δηλαδή 17,3% και αυτό υπερδιπλάσιο του συνόλου που είναι 8,3%. Το αντίστοιχο ποσοστό στην ίδια ηλικιακή κατηγορία γυναικών είναι 22,2%!!! Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 25

26 Σύγκριση των ποσοστών της ανεργία κατά το Α τρίμηνο 2007 και (κατά φύλο και ομάδες ηλικιών - κατά φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης - κατά Περιφέρεια) Ηλικία Α' τρίμηνο Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Σύνολο 5,7 13,9 9,1 5,5 12,3 8, ,2 24,8 18,2 13,5 22,2 17, ,8 13,0 8,3 4,5 11,4 7, ,9 7,9 4,8 2,8 7,1 4, ,9 1,4 1,1 1,1 0,0 0,8 Πίνακας 2 : Το ποσοστό ανεργίας κατά φύλο και ομάδες ηλικιών Σύνολο ΐι ί ι Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Α' τρίμηνο Γράφημα 3 : Το ποσοστό ανεργίας κατά φύλο και ομάδες ηλικιών Από την ίδια έρευνα της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, όσον αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης, προκύπτει ο παρακάτω πίνακας και διάγραμμα, και βάση των οποίων μπορούμε να βγάλουμε αβίαστα τα ακόλουθα συμπεράσματα: Το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας 12,2% το έχουν αυτοί που 7(Πηγή : Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, «Έρευνα Εργατικού Δυναμικού Α τρίμηνο 2008») Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 26

27 δεν πήγαν καθόλου σχολείο, ενώ το αμέσως χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας που είναι 10,5% το έχουν οι πτυχιούχοι ανώτερης τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης, λίγο παρακάτω βρίσκονται οι τελειόφοιτοι γυμνασίου με 9,2%, ενώ το χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας και σε καλύτερη θέση από όλους του κατέχουν οι πτυχιούχοι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, και οι κάτοχοι μεταπτυχιακού ή διδακτορικού τίτλου με ποσοστό 5,4%. Επίπεδο εκπαίδευσης Α τρίμηνο Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Σύνολο 5,7 13,9 9,1 5,5 12,3 8,3 Διδακτορικό ή μεταπτυχιακό 3,9 8,0 5,9 4,6 6,6 5,4 Τριτοβάθμια Εκπαίδευση 7,3 16,0 11,5 3,8 7,1 5,4 Πτυχίο Ανώτερης Τεχνολογικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης 5,9 17,0 10,2 6,7 14,5 10,5 Απολυτήριο Μέσης Εκπαίδευσης 5,4 18,1 9,3 6,1 13,9 9,1 Απολυτήριο Τριτάξιας Μέσης Εκπαίδευσης 5,8 11,6 7,9 5,4 17,6 9,2 Απολυτήριο Δημοτικού 3,8 7,9 5,6 5,0 10,6 7,1 Μερικές τάξεις Δημοτικού 14,2 18,6 16,4 5,4 9,5 7,0 Δεν πήγε καθόλου σχολείο 11,5 7,3 9,7 6,7 19,4 12,2 Πίνακας 3 : Ποσοστό ανεργίας κατά φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 27

28 25 20 Σ ύ ν ο λ ο Τ ρ ι τ ο β ά θ μ ι α Ε τ π α ίδ ε υ σ η Α π ο λ υ τ ή ρ ιο Μ έ σ η ς Ε τ π α ίδ ε υ σ η ς Α π ο λ υ τ ή ρ ι ο Δ η μ ο τ ι κ ο ύ Δ ε ν π ή γ ε κ α θ ό λ ο υ σ χ ο λ ε ί ο Δ ιδ α κ τ ο ρ ικ ό ή μ ε τ α π τ υ χ ια κ ό Π τ υ χ ίο Α ν ώ τ ε ρ η ς Τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ή ς Ε π α γ γ ε λ μ α τ ι κ ή ς Ε κ π α ίδ ε υ σ η ς Α π ο λ υ τ ή ρ ι ο Τ ρ ι τ ά ξ ι α ς Μ έ σ η ς «π α ί δ ε υ σ η ς Μ ε ρ ικ έ ς τ ά ξ ε ις Δ η μ ο τ ικ ο ύ Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Α' τρίμηνο Γράφημα 4 : Ποσοστό ανεργίας κατά φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης Α τρίμηνο 2007 Ά νδρες Α τρίμηνο 2007 Γυναίκες Α τρίμηνο 2007 Σύνολο Α τρίμηνο 2008 Ά νδρες Α τρίμηνο 2008 Γυναίκες Α τρίμηνο 2008 Σύνολο Γράφημα 5 : Ποσοστό ανεργίας κατά επίπεδο εκπαίδευσης και φύλο Από την ίδια έρευνα της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας το Α τρίμηνο του 2008 το σύνολο των ανέργων που ήταν γραμμένοι στον ΟΑΕΔ ήταν Από αυτούς ένα μεγάλο ποσοστό, το 41,9% ( ) ζητούν αποκλειστικά εργασία με πλήρη απασχόληση, ένα άλλο μεγάλο ποσοστό το 44,8% ( ) ζητούν εργασία με πλήρη απασχόληση αλλά είναι και διατεθειμένοι να εργαστούν και με μερική απασχόληση. Ένα πολύ σημαντικό ποσοστό ανέργων, που ανέρχεται στο 11,8% (47.973) απέρριψε κάποια πρόταση εργασίας για διαφορετικούς λόγους με κυριότερους τους παρακάτω : Δεν ήταν ευχαριστημένοι με τις αποδοχές, σε ποσοστό 20,5% (9.835) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 28

29 Δεν τους εξυπηρετούσε ο τόπος εργασίας, σε ποσοστό 25,9% (12.425) Δεν τους εξυπηρετούσε το ωράριο, σε ποσοστό 18,2% (8.731) Για όσους έρχονται για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας και ψάχνουν για μια θέση εργασίας δηλαδή είναι «νέοι άνεργοι» το ποσοστό ανεργίας τους ανέρχεται στο 33,4% του συνόλου ( ), ενώ αυτοί που ψάχνουν μια θέση εργασίας για περισσότερο από 12 μήνες, δηλαδή είναι μακροχρόνια άνεργοι, άσχετα εάν είναι «νέοι» ή «παλαιοί» το ποσοστό ανεργίας τους ανέρχεται στο 47,6% του συνόλου ( ). Περιφέρειες Α' τρίμηνο Σύνολο Χώρας 9,1 8,3 Ανατολική Μακεδονία και Θράκη 10,9 9,5 Κεντρική Μακεδονία 9,0 8,7 Δυτική Μακεδονία 13,0 12,6 Ήπειρος 10,0 9,9 Θεσσαλία 7,2 8,2 Ιόνιοι Νήσοι 13,9 11,7 Δυτική Ελλάδα 9,4 9,9 Στερεά Ελλάδα 9,6 8,9 Αττική 8,3 6,6 Πελοπόννησος 7,4 8,0 Βόρειο Αιγαίο 10,3 5,4 Νότιο Αιγαίο 16,5 15,5 Κρήτη 8,4 7,9 Πίνακας 4 : Ποσοστό Ανεργίας ανά Περιφέρεια για το Α τρίμηνο του 2007 & 2008 Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 29

30 Ανεργία % κατά Περιφέρεια 0 Νότιο Αιγαίο I Δυτική Μακεδονία I Ιόνιοι Νήσοι Ήπειρος Δυτική Ελλάδα Ανατολική Μακεδον'α και Θράκη Στερεά Ελλάδα Κεντρική Μακεδον'α Θεσσαλία Πελοπόννησος Κρήτη Αττική Βόρειο Αιγαίο _ Γράφημα 6 : Ποσοστά Ανεργίας ανά Περιφέρεια για το Α τρίμηνο του 2007 & Νότιο Αιγαίο Δυτική Ιόνιοι Νήσοι Ήπειρος Δυτική Ελλάδα Ανατολική Στερεά Ελλάδα Κεντρική Θεσσαλία Πελοπόννησος Κρήτη Α ττική Βόρειο Αιγαίο Μ ακεδονία Μ ακεδονία κα ι Μ ακεδονία Θράκη Γράφημα 7 : Ποσοστά Ανεργίας ανά Περιφέρεια για το Α τρίμηνο του 2007 & 200 Το βασικό συμπέρασμα που βγαίνει από τον παραπάνω πίνακα είναι και από τα δύο γραφήματα είναι ότι η ανεργία από το 9,1% που ήταν στο πρώτο τρίμηνο του 2007, έπεσε στο 8,3 κατά το πρώτο τρίμηνο του 2008, κάτι που είναι πολύ σημαντικό. Παρατηρούμε επίσης ότι η περιφέρεια του Νότιου Αιγαίου έχει την υψηλότερη ανεργία και το 2007 κατά 16,5% και το 2008 κατά 15,5%, αν και Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 30

31 όπως βλέπουμε από το δεύτερο γράφημα, έπεσε κατά μία μονάδα κατά το Η περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας ενώ μείωσε το ποσοστό της ανεργίας κατά 0,4% το 2008 έναντι του προηγούμενου έτους, παρ όλα αυτά ανέβηκε μία θέση και από το τρίτο μεγαλύτερο ποσοστό του 2007, έχει το δεύτερο μεγαλύτερο το 2008 που είναι 12,6%. Ακριβώς το αντίθετο συνέβη στην περιφέρεια των Ιονίων Νήσων. Ενώ είχε το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας στο 13,9% κατά το 2007, μπόρεσε και το μείωσε το 2008 κατά 2,2%, το έριξε στο 11,7% και έπεσε στην τρίτη από την δεύτερη θέση. Ο κυριότερος λόγος για την μείωση της ανεργίας στην περιοχή αυτή είναι η σταδιακή ολοκλήρωση της Εγνατίας Οδού, η οποία δίνει την δυνατότητα σε κατοίκους της Θράκης και της Μακεδονίας σε σύντομο χρονικό διάστημα και σε λιγότερο από τον μισό χρόνο οδήγησης, να μπορούν με το αυτοκίνητο τους να μεταβούν στην Ηγουμενίτσα και από εκεί σε όλα τα νησιά του Ιουνίου. Το γεγονός αυτό έχει μειώσει το κόστος μεταφοράς αλλά κυρίως την ταλαιπωρία της οδήγησης στο πολύ παλιό οδικό δίκτυο της Ηπείρου πριν από την Εγνατία Οδό, έτσι συνέβαλε στην αύξηση της τουριστικής δύναμης της περιοχής. Άξιο θαυμασμού είναι η μείωση του ποσοστού ανεργίας της περιφέρειας του Βορείου Αιγαίου από το 10,3% στο 5,4% δηλαδή κατά 4,9%. Με την μείωση αυτή στο ποσοστό ανεργίας κατάφερε να γίνει η περιφέρεια με την μικρότερη ανεργία. Η μείωση της ανεργίας στη περιφέρεια του Βορείου Αιγαίου αλλά και σε άλλες νησιωτικές Περιφέρειες της χώρας οφείλεται στον τομέα του τουρισμού. Στο Βόρειο Αιγαίο ο τουριστικός τομέας παρουσιάζει ανάπτυξη και έτσι οι απώλειες θέσεων εργασίας δεν είναι τόσο μεγάλες όσο στις άλλες Περιφέρειες. Οι υπόλοιπες περιφέρειες οι οποίες μπόρεσαν να μειώσουν τα ποσοστά ανεργίας από το 2007 στο 2008 είναι οι : Κεντρική Μακεδονία κατά Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 31

32 0,3%, Η Στερεά Ελλάδα κατά 0,7%, η Αττική κατά 1,7%, η Κρήτη κατά 0,5%, η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη κατά 1,4% και η Ήπειρος οριακά κατά 0,9%. Οι περιφέρειες οι οποίες έχασαν την μάχη με την ανεργία, και αντί να μειώσουν, αύξησαν τα ποσοστά της από την προηγούμενη χρονιά είναι οι περιφέρειες : Θεσσαλία κατά 1%, η Πελοπόννησος κατά 0,6% και η Δυτική Ελλάδα κατά 0,5%. Αύξηση - Μείωση % Ανεργίας Θεσσαλία Ήπειρος Κρήτη Ανατολική Μακεδονία και Θράκη Βόρειο Αιγαίο Πελοπόννησος Κεντρική Μακεδονία Στερεά Ελλάδα Αττική Γράφημα 8 : Αύξηση -Μείωση Ποσοστών Ανεργίας ανά Περιφέρεια Δυτκή Ελλάδα Δυτκή Μακεδονία Νότο Αιγαίο Ιόνιοι Νήσοι Συμπεράσματα για την ανεργία. Όπως καταλαβαίνουμε έχουν γίνει πολύ μεγάλες αλλαγές τόσο στην προσφορά, όσο και στην ζήτηση του εργατικού δυναμικού. Αυξήθηκε σημαντικά η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την αύξηση των ποσοστών ανεργίας των γυναικών. Άλλαξε σημαντικά και η διάρθρωση της παραγωγικής βάσης του πρωτογενούς τομέα με αποτέλεσμα την απελευθέρωση ενός πολύ μεγάλου αριθμού ανειδίκευτων ανθρώπων από τον αγροτικό τομέα, που στην πλειοψηφία τους είναι άνθρωποι που δεν πήγαν καθόλου σχολείο, και από αυτούς η πλειοψηφία είναι κυρίως γυναίκες. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 32

33 Ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ μειώθηκε, και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την μείωση της ζήτησης της εργασίας, ενώ παράλληλα ο μέσος όρος στο επίπεδο εκπαίδευσης του εργατικού δυναμικού αυξήθηκε σημαντικά. Επίσης αυξήθηκε ο μέσος όρος της διάρκειας της ανεργίας και κυρίως στα άτομα νεαρής ηλικίας και υψηλότερης εκπαίδευσης Η ανεργία στην Ευρωπαϊκή Ένωση Το μεγαλύτερο ποσοστό της ανεργίας τα τελευταία 10 χρόνια στην ευρωπαϊκή ένωση κατέγραψε η Eurostat, τον Αύγουστο του 2009 όπως δημοσιεύτηκε στο «Parousia, στις 2 Οκτωβρίου του 2009». Η Eurostat έδωσε στην δημοσιότητα το ποσοστό της ανεργίας, το οποίο είναι για όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση στο 9,1% ενώ για τις χώρες της Ευρωζώνης η ανεργία είναι στο 9,6% του ενεργού πληθυσμού. «Ο συνολικός αριθμός των ανέργων έφτασε στο τέλος Αυγούστου τα 21,87 εκατομμύρια στις 27 χώρες μέλη, εκ των οποίων 15,16 εκατομμύρια αφορούσαν τις χώρες της ευρωζώνης. Σε σχέση με τον Αύγουστο του 2008, δηλαδή μέσα σε 12 μήνες χάθηκαν 5 εκατομμύρια θέσεις εργασίας.»9 Το συνολικό ποσοστό ανεργίας που καταγράφηκε στα κράτη μέλη τον Αύγουστο ήταν το εξής: Χώρα Ανεργία % Διαφορά από Μ.Ο. Ισπανία 18,90% 9,90% Λετονία 18,30% 9,30% Λιθουανία 13,70% 4,70% Εσθονία 13,30% 4,30% Ιρλανδία 12,50% 3,50% Σλοβακία 11,60% 2,60% Γαλλία 9,90% 0,90% Ουγγαρία 9,60% 0,60% Ο Πίνακας συνεχίζεται και στην παρακάτω σελίδα 8 (Πηγή : Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, «Έρευνα Εργατικού Δυναμικού Α τρίμηνο 2008») 9 (Πηγή : Δημοσιεύθηκε από parousia στο 2 Οκτωβρίου 2009) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 33

34 Σουηδία 9,40% 0,40% Ελλάδα 9,27% 0,27% Πορτογαλία 9,10% 0,10% Φινλανδία 8,70% -0,30% Πολωνία 8,00% -1,00% Βέλγιο 7,90% -1,10% Ηνωμένο 7,80% -1,20% Γερμανία 7,70% -1,30% Ιταλία 7,40% -1,60% Μάλτα 7,20% -1,80% Βουλγαρία 7,10% -1,90% Τσεχία 6,90% -2,10% Λουξεμβούργο 6,60% -2,40% Ρουμανία 6,40% -2,60% Δανία 5,90% -3,10% Σλοβενία 5,90% -3,10% Κύπρος 5,60% -3,40% Αυστρία 4,70% -4,30% Ολλανδία 3,50% -5,50% Μέσος Όρος 9,00% Ο Πίνακας συνεχίζεται από την παραπάνω σελίδα Πίνακας 5 : Η Ανεργία στην Ευρωπαϊκή Ένωση 2 0,0 0 % 1 8,0 0 % 1 6,0 0 % 1 4,0 0 % 1 2,0 0 % 1 0,0 0 % 8,0 0 % 6,0 0 % 4,0 0 % 2,0 0 % Γι % Ισπανία Λετονία Λιθουανία Εσθονία Ιρλανδία Σλοβακία Γαλλία Ουγγαρία Σουηδία Ελλάδα Πορτογαλία Φινλανδία Πολωνία Βέλγιο Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Ιταλία Μάλτα Βουλγαρία Τσεχία Λουξεμβούργο Ρουμανία Δανία Σλοβενία Κύπρος Αυστρία Ολλανδία Γράφημα 9 : Ποσοστά Ανεργίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 34

35 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% -2,00% -4,00% -6,00% Ισπανία Λετονία Λιθουανία Ο] Εσθονία Ιρλανδία Σλοβακία Γαλλία Ουγγαρία Σουηδία Ελλάδα Πορτογαλία Φινλανδία Πολωνία Βέλγιο Ηνωμένο Βασίλειο ΓεΡμαν'α Ιταλία Μάλτα Βουλγαρία Τσεχία Λουξεμβούργο Αυστρία Ρουμανία Ολλανδία Δανία Σλοβενία Κύπρος Γράφημα 10 : Διαφορά Ποσοστού Ανεργίας από τον Μέσο Όρος για χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έτος Ελλάδα ΕΕ-15 έτος ,9 8,5 έτος ,6 10,1 έτος ,9 10,5 έτος ,2 10,1 έτος ,6 10,2 έτος ,8 9,9 έτος ,9 9,3 έτος ,6 έτος ,3 7,7 έτος ,8 7,3 έτος ,3 7,6 έτος ,7 8 έτος ,5 8,1 έτος ,8 7,9 Πίνακας 6 : Ποσοστά Ανεργίας στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση των 15 από 1992 έως το 2005 Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 35

36 Ανεργία στην Ελλάδα και την ΕΕ-15 Ελλάδα ΕΕ-15 Γράφημα 11 : Ποσοστά Ανεργίας στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση των 15 από 1992 έως το 2005 Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 36

37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 3. Χαρακτηριστικά της απασχόλησης της Ελλάδας. Την δεκαετία που διανύουμε το εργατικό δυναμικό της χώρας αποτελούνταν από 90% απασχολούμενους και 10% ανέργους. Από το σύνολο των απασχολούμενων το 62% είναι άνδρες. Η μερική απασχόληση ενώ αυξάνεται σε ποσοστό αρκετά κατά τα τελευταία χρόνια, παραμένει ακόμα σε πολύ χαμηλά επίπεδα στη χώρα μας σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Στις αρχές της δεκαετίας το ποσοστό της μερικής απασχόλησης ήταν στο 4,3% ενώ το αντίστοιχο μέσο ευρωπαϊκό ποσοστό ήταν 17,7%. Το μεγαλύτερο ποσοστό που φτάνει στο 65% του συνόλου των μερικώς απασχολούμενων είναι γυναίκες10. Η απασχόληση ορισμένου χρόνου δεν είναι διαδεδομένη στην Ελλάδα. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το ποσοστό των απασχολούμενων ορισμένου χρόνου ανέρχεται σε 11,4%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην Ελλάδα είναι μόλις 7%. Πολύ μεγάλη απήχηση έχει εφαρμογή αυτή η μορφή απασχόλησης στην Ισπανία όπου το σχετικό ποσοστό ανέρχεται σε 26,7%.11 Η αυτοαπασχόληση είναι πολύ υψηλή στην Ελλάδα, περίπου 40% του συνόλου των απασχολούμενων. Το ποσοστό αυτό είναι το υψηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και σχεδόν τριπλάσιο του μέσου όρου. Ακόμα και εάν το συγκρίνουμε με άλλες χώρες του νότου, που επίσης έχουν σχετικά υψηλά ποσοστά, η αυτοαπασχόληση στην Ελλάδα είναι σε πολύ υψηλότερο επίπεδο, 2,5 φορές περισσότερο από την Ισπανία. Το μεγαλύτερο μέρος των αυτοαπασχολούμενων είναι άνδρες, ενώ η μεγάλη πλειοψηφία των αυτοαπασχολούμενων δεν απασχολεί προσωπικό, είναι δηλαδή μικροί καταστηματάρχες και ελεύθεροι επαγγελματίες. Σιγά-Σιγά, υπάρχει μια μικρή μείωση του ποσοστού των αυτοαπασχολούμενων χωρίς προσωπικό και μια αντίστοιχη μικρή αύξηση αυτών που απασχολούν προσωπικό. Επίσης παρατηρείται μια μικρή σχετικά μείωση του ποσοστού των αυτοαπασχολούμενων, ως προς το σύνολο της απασχόλησης και μια μικρή 10 (Πηγή : Εθνική Στατιστική Υπηρεσία & ΕυΓΟΒίαύο)!!!!!! 11(Πηγή : Εθνική Στατιστική Υπηρεσία & ΕυΓΟΒίαύο)!!!!!! Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 37

38 αύξηση του ποσοστού της εξαρτημένης εργασίας, αλλά η αυτοαπασχόληση θα αποτελεί ένα πολύ σημαντικό μέρος της απασχόλησης για πολλά χρόνια ' 12 ακόμα.12 Υπάρχει διαχρονικά μια μεγάλη μείωση του ποσοστού συμμετοχής στον πρωτογενή τομέα, ο οποίος εμφανίζει ραγδαία πτώση της απασχόλησης με επιταχυνόμενους ρυθμούς σε όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων του. Παρ όλα αυτά το ποσοστό απασχόλησης στη γεωργία στην Ελλάδα παραμένει πολύ υψηλότερο από το μέσο όρο της Ευρώπης, περίπου τέσσερις φορές υψηλότερο. Αντίθετα, υπάρχει μια μεγάλη αύξηση του ποσοστού του τριτογενούς τομέα. Ωστόσο, κάποιοι κλάδοι παρουσιάζουν στοιχεία κόπωσης, όπως η εκπαίδευση, η υγεία, ο τουρισμός, ενώ κάποιοι άλλοι κλάδοι αναπτύχθηκαν με γρηγορότερους ρυθμούς, όπως οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και η πληροφορική. Υπάρχει επίσης μια αρκετά σημαντική μείωση του ποσοστού του δευτερογενούς τομέα, αποτέλεσμα τόσο της μεγάλης ανόδου του τομέα των υπηρεσιών, όσο και των σημαντικών προβλημάτων που παρουσίασαν αρκετοί βιομηχανικοί κλάδοι. Παράλληλα αρκετές περιοχές, κυρίως της Βόρειας Ελλάδας, είχαν την προηγούμενη δεκαετία σημαντική αποβιομηχάνηση, η οποία χρόνο με το χρόνο γινόταν μεγαλύτερη γιατί πάρα πολλές επιχειρήσεις μετέφεραν την δραστηριότητά τους και την παραγωγή τους σε γειτονικές χώρες με χαμηλότερο κόστος παραγωγής13. Ο αριθμός των εργαζομένων κατά το Α τρίμηνο του 2008 ανέρχεται στα άτομα. Στο ίδιο διάστημα βρήκαν εργασία άτομα τα οποία πριν από ένα χρόνο ήταν άνεργα. Ενώ εργαζόμενοι κατά το προηγούμενο έτος, έχασαν την εργασία τους και έμειναν άνεργοι. Κατά την ίδια χρονική περίοδο, άτομα τα οποία άνηκαν στον οικονομικά μη ενεργό πληθυσμό, βρήκαν θέσεις απασχόλησης, και αντίθετα εργαζόμενοι είναι πια οικονομικά μη ενεργοί. 12 (Πηγή : Εθνική Στατιστική Υπηρεσία) 13 (Πηγή : Εθνική Στατιστική Υπηρεσία) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 38

39 Επίσης άτομα, που κατά τον προηγούμενο χρόνο ανήκαν στους οικονομικά μη ενεργούς, μπήκαν στην αγορά εργασίας, ψάχνοντας μια θέση εργασίας, αλλά είναι άνεργοι. Εάν παρατηρήσουμε προσεκτικά την εξέλιξη των εργαζόμενων, ανά τομέα εργατικής δραστηριότητας, θα διαπιστώσουμε ότι σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο υπάρχει μείωση στον πρωτογενή τομέα κατά -1,9% ενώ αντίθετα υπάρχει αύξηση στον δευτερογενή τομέα κατά 1,7% και στον τριτογενή κατά 1,5%. Επιμέρους μπορούμε να πούμε ότι στον πρωτογενή τομέα υπάρχει μείωση στην απασχόληση σε όλους τους κλάδους, ενώ στον δευτερογενή τομέα μεγαλύτερη αύξηση στην απασχόληση παρατηρείται στον κλάδο των κατασκευών με 8,4%, και στον τριτογενή τομέα μεγαλύτερη αύξηση στην απασχόληση παρατηρείται στον κλάδο της διαχείρισης ακίνητης περιουσίας, εκμισθώσεων και άλλων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων (7,4%) Απασχολούμενοι ηλικίας 15 ετών και άνω, κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας: Α' τρίμηνο 2008 (Σε χιλιάδες)15 Κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας Α' τρίμηνο 2008 Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, επισκευή μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών 815,5 Μεταποίηση 540,6 Γεωργία, Δασοκομία και Αλιεία 517,9 Κατασκευές 395,4 Δημόσια διοίκηση και άμυνα. Υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση 375,9 Εκπαίδευση 322,5 Δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης 288,2 14 (Πηγή : Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, «Έρευνα Εργατικού Δυναμικού Α τρίμηνο 2008») 15 (Πηγή : Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, «Έρευνα Εργατικού Δυναμικού Α τρίμηνο 2008») Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 39

40 Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας και κοινωνικής μέριμνας 239,1 Επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες 227,3 Μεταφορά και αποθήκευση 210,4 Χρηματοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες 121,8 Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών 89,7 Διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες 76,3 Ενημέρωση και επικοινωνία 71,3 Δραστηριότητες νοικοκυριών ως εργοδοτών 70,4 Τέχνες, διασκέδαση και ψυχαγωγία 55,6 Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου, ατμού και κλιματισμού 37,3 Παροχή νερού, επεξεργασία λυμάτων, εξυγίανσης διαχείριση αποβλήτων και δραστηριότητες 28,3 Ορυχεία και Λατομεία 17,8 Διαχείριση ακίνητης περιουσίας 8,6 Δραστηριότητες ετερόδικων οργανισμών και φορέων 1,9 Πίνακας 7 : Κλάδοι Οικονομικής Δραστηριότητας. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 40

41 900 Κλάδοι Οικονομικής Δραστηριότητος Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, επισκευή μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών Γεωργία, Δασοκομία και Αλιεία Δημόσια διοίκηση και άμυνα. Υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση Δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης Επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες Χρηματοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες Διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες Δραστηριότητες νοικοκυριών ως εργοδοτών Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου, ατμού και κλιματισμού Ορυχεία και Λατομεία Δραστηριότητες ετερόδικων οργανισμών και φορέων Γράφημα 12 : Κλάδοι Οικονομικής Δραστηριότητας. Μεταποίηση Κατασκευές Εκπαίδευση Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας και κοινωνικής μέριμνας Μεταφορά και αποθήκευση Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών Ενημέρωση και επικοινωνία Τέχνες, διασκέδαση και ψυχαγωγία Παροχή νερού, επεξεργασία λυμάτων, διαχείριση αποβλήτων και δραστηριότητες εξυγίανσης Διαχείριση ακίνητης περιουσίας Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 41

42 3.2. Αναλογία % απασχολουμένων ηλικίας 15 ετών και άνω σε επίπεδο Περιφέρειας, κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας16: Α' τρίμηνο 2008 Κλάδος οικονομικής δραστηριότητας Σύνολο Χώρας Ανατολική Μακεδονία και Θράκη Κεντρική Μακεδονία Δυτική Μακεδονία Ήπειρος Γεω ργία, Δ α σ ο κο μ ία και Α λιεία 11,5 23,7 11,6 17,0 19,5 21,0 17,7 20,5 19,4 0,8 30,3 14,5 7,7 17,2 Ο ρ υ χ εία και Λ α το μ εία 0,4 0,6 0,1 6,2 0,6 0,0 0,0 0,1 1,8 0,0 0,7 0,0 1,2 0,0 Θεσσαλία Ο < ο ζ -3 α ο Δυτική Ελλάς Στερεά Ελλάς Αττική Πελοπόννησος Βόρειο Αιγαίο Νότιο Αιγαίο 7ν Ό.3 Μ ετα π ο ίη σ η 12,0 11,4 15,6 10,3 8,4 11,6 4,9 8,1 15,1 13,2 7,9 6,8 6,4 8,6 Π α ρ ο χ ή η λ ε κ τ ρ ικ ο ύ ρ ε ύ μ α τ ο ς, φ υ σ ικ ο ύ α ε ρ ίο υ, α τ μ ο ύ κ α ι κ λ ιμ α τ ισ μ ο ύ 0,8 0,3 0,6 3,7 0,7 0,6 0,7 0,9 1,0 0,8 1,3 0,6 1,2 0,8 Π α ρ ο χ ή ν ε ρ ο ύ, ε π ε ξ ε ρ γ α σ ία λ υ μ ά τ ω ν, δ ια χ ε ίρ ισ η α π ο β λ ή τ ω ν κ α ι δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ε ς 0,6 0,5 0,7 0,4 0,5 0,4 1,0 0,3 0,9 0,7 0,5 0,7 0,8 0,4 ε ξ υ γ ία ν σ η ς Κ α τα σ κευ ές 8,8 8,4 9,1 9,8 11,0 8,7 11,4 9,9 9,6 7,7 8,1 8,4 12,4 10,0 Χ ο ν δ ρ ικ ό κ α ι λ ια ν ικ ό ε μ π ό ρ ιο, ε π ισ κ ε υ ή μ η χ α ν ο κ ίν η τ ω ν ο χ η μ ά τ ω ν κ α ι μ ο τ ο σ ικ λ ε τ ώ ν 18,1 14,0 19,5 13,7 15,0 15,9 18,7 17,6 15,3 19,6 15,1 16,9 18,7 18,9 Μ ετα φ ο ρ ά και α π ο θ ή κευ σ η 4,7 3,2 3,7 2,7 2,8 2,9 4,0 4,0 3,8 6,3 3,6 4,5 6,3 3,9 Δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ε ς υ π η ρ ε σ ιώ ν π α ρ ο χ ή ς κ α τ α λ ύ μ α τ ο ς κ α ι ε σ τ ία σ η ς 6,4 5,5 5,4 5,7 7,8 6,2 14,9 6,5 7,7 5,4 6,0 7,0 15,1 8,8 Ε νη μ έρ ω σ η και επ ικο ινω νία 1,6 0,5 1,4 0,4 0,4 0,2 0,3 0,6 0,8 2,9 0,7 1,0 0,4 0,6 Χ ρ η μ α τ ο π ισ τ ω τ ικ έ ς κ α ι α σ φ α λ ισ τ ικ έ ς δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ε ς 2,7 1,6 1,7 2,0 1,6 1,6 0,8 1,3 1,4 4,6 0,9 2,0 1,4 1,7 Δ ια χείρ ισ η α κίνη τη ς π ερ ιο υ σ ία ς 0,2 0,2 0,3 0,1 0,0 0,3 0,6 0,1 0,0 0,2 0,1 0,3 0,0 0,4 Ε π α γ γ ε λ μ α τ ικ έ ς, ε π ισ τ η μ ο ν ικ έ ς κ α ι τ ε χ ν ικ έ ς δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ε ς 5,0 3,3 5,3 1,7 3,2 3,2 2,9 3,7 2,9 6,9 3,0 3,6 3,8 4,8 Δ ιο ικ η τ ικ έ ς κ α ι υ π ο σ τ η ρ ικ τ ικ έ ς δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ε ς Δ η μ ό σ ια δ ιο ίκ η σ η κ α ι ά μ υ ν α. Υ π ο χ ρ ε ω τ ικ ή κ ο ιν ω ν ικ ή 1,7 1,7 1,4 0,8 0,8 0,8 1,8 1,3 1,0 2,4 0,8 0,5 1,7 1,8 8,3 10,9 6,6 9,3 9,1 8,5 5,8 7,3 7,6 9,0 7,8 17,5 8,4 6,4 16 (Πηγή : Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, «Έρευνα Εργατικού Δυναμικού Α τρίμηνο 2008») Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 42

43 α σ φ ά λ ισ η Ε κπ α ίδ ευσ η 7,1 7,0 7,7 9,0 8,8 9,3 6,9 9,6 5,6 6,4 6,3 7,2 5,5 6,8 Δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ε ς α ν θ ρ ώ π ιν η ς υ γ ε ία ς κ α ι κ ο ιν ω ν ικ ή ς μ έ ρ ιμ ν α ς Τ έ χ ν ε ς, δ ια σ κ έ δ α σ η κ α ι ψ υ χ α γ ω γ ία 5,3 4,6 5,3 3,9 6,6 4,9 2,8 5,1 3,2 6,0 4,0 5,5 5,0 5,8 1,2 0,4 1,2 1,0 1,4 1,2 1,4 0,7 1,0 1,6 1,0 1,5 1,4 0,8 Ά λ λ ε ς δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ε ς π α ρ ο χ ή ς υ π η ρ ε σ ιώ ν Δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ε ς ν ο ικ ο κ υ ρ ιώ ν ω ς ε ρ γ ο δ ο τ ώ ν 2,0 1,7 1,8 1,9 1,2 1,7 2,7 2,0 1,0 2,5 1,4 1,6 1,6 1,8 1,6 0,6 1,2 0,5 0,5 0,9 0,7 0,4 0,7 2,9 0,8 0,0 0,7 0,5 Δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ε ς ε τ ε ρ ό δ ικ ω ν ο ρ γ α ν ισ μ ώ ν κ α ι φ ο ρ έ ω ν 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,1 Πίνακας 8 : Ποσοστό απασχολουμένων ηλικίας 15 ετών και άνω σε επίπεδο Περιφέρειας, κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας Επάγγελμα 3.3. Απασχολούμενοι ηλικίας 15 ετών και άνω, και ποσοστά % απασχολούμενων γυναικών, μισθωτών, απασχολούμενων με μερική απασχόληση και απασχολούμενων με προσωρινή απασχόληση, κατά επάγγελμα17: Α' τρίμηνο 2008 Σε χιλιάδες Σύνολο Απασχολούμενων Σύνολο 4.511,6 38,9 64,3 10,3 % Γυναικών >ρ θ' ο Φ ε I ε> < % Προσωρινά απασχολούμενων Μέλη των βουλευομένων σωμάτων ανώτερα διοικητικά και διευθυντικά στελέχη του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα 467,3 27,9 12,6 5,8 Πρόσωπα που ασκούν επιστημονικά, καλλιτεχνικά και συναφή επαγγέλματα 669,3 49,2 73,7 9,5 Τεχνολόγοι, τεχνικοί βοηθοί και ασκούντες συναφή επαγγέλματα 389,2 48,7 84,4 7,2 Υπάλληλοι γραφείου και ασκούντες συναφή επαγγέλματα 512,3 59,7 95,2 8,6 Απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές σε καταστήματα και υπαίθριες αγορές 634,2 55,4 77,3 11,9 Ειδικευμένοι γεωργοί, κτηνοτρόφοι, δασοκόμοι και αλιείς 494,5 41,3 3,6 15,7 Ειδικευμένοι τεχνίτες και ασκούντες συναφή τεχνικά επαγγέλματα 665,8 7,7 67,3 10,2 Χειριστές σταθερών βιομηχανικών εγκαταστάσεων, μηχανημάτων και εξοπλισμού και 324,1 8,7 76,2 6,1 17 (Πηγή : Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, «Έρευνα Εργατικού Δυναμικού Α τρίμηνο 2008») Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 43

44 συναρμολογητές Ανειδίκευτοι εργάτες, χειρώνακτες και μικροεπαγγελματίες 298,0 53,2 92,0 21,9 Πρόσωπα μη δυνάμενα να καταταγούν 56,9 8,3 100,0 2,5 Πίνακας 9 : Απασχολούμενοι ηλικίας 15 ετών και άνω, και ποσοστά απασχολούμενων γυναικών, μισθωτών, απασχολούμενων με μερική απασχόληση και απασχολούμενων με προσωρινή απασχόληση, κατά επάγγελμα 2 5 π Προσωρινά Απασχολούμενοι % Ανειδίκευτοι εργάτες, χειρώνακτες και μικροεπαγγελματίας Ειδικευμένοι γεωργοί, κτηνοτρόφοι, δασοκόμοι και αλιείς Απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές σε καταστήματα και υπαίθριες αγορές Ειδικευμένοι τεχν'τες και ασκούντες συναφή τεχνικά επαγγέλματα Πρόσωπα που ασκούν επιστημονικά, καλλιτεχνικά και συναφή επαγγέλματα Υπάλληλοι γραφείου και ασκούντες συναφή επαγγέλματα Τεχνολόγοι, τεχνικοί βοηθοί και ασκούντες συναφή επαγγέλματα Χειριστές σταθερών βιομηχανικών εγκαταστάσεων, μηχανημάτων και εξοπλισμού και συναρμολογητές Μέλη των βουλευομένων σωμάτων ανώτερα διοικητικά και διευθυντικά στελέχη του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα Πρόσωπα μη δυνάμενα να καταταγούν Γράφημα 13 : Ποσοστά Προσωρινών Απασχολουμένων 100-, _α Πρόσωπα μη δυνάμενα να καταταγούν Υπάλληλοι γραφείου και ασκούντες συναφή επαγγέλματα Ανειδίκευτοι εργάτες, χειρώνακτες και μικροεπαγγελματίες Τεχνολόγοι, τεχνικοί βοηθοί και ασκούντες συναφή επαγγέλματα Απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές σε καταστήματα και υπαίθριες αγορές Χειριστές σταθερών βιομηχανικών εγκαταστάσεων, μηχανημάτων και εξοπλισμού και συναρμολογητές Πρόσωπα που ασκούν επιστημονικά, καλλιτεχνικά και συναφή επαγγέλματα Ειδικευμένοι τεχν'τες και ασκούντες συναφή τεχνικά επαγγέλματα Μέλη των βουλευομένων σωμάτων ανώτερα διοικητικά και διευθυντικά στελέχη του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα Ειδικευμένοι γεωργοί, κτηνοτρόφοι, δασοκόμοι και αλιείς Γράφημα 14 : Ποσοστά Μισθωτών Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 44

45 ω 0 ] Υπάλληλοι γραφείου και ασκούντες συναφή επαγγέλματα Απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές σε καταστήματα και υπαίθριες αγορές Ανειδίκευτοι εργάτες, χειρώνακτες και μικροεπαγγελματίες Πρόσωπα που ασκούν επιστημονικά, καλλιτεχνικά και συναφή επαγγέλματα Τεχνολόγοι, τεχνικοί βοηθοί και ασκούντες συναφή επαγγέλματα ] Ειδικευμένοι γεωργοί, κτηνοτρόφοι, δασοκόμοι και αλιείς Μέλη των βουλευομένων σωμάτων ανώτερα διοικητικά και διευθυντικά στελέχη του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα Χειριστές σταθερών βιομηχανικών εγκαταστάσεων, μηχανημάτων και εξοπλισμού και συναρμολογητές Πρόσωπα μη δυνάμενα να καταταγούν ] Ειδικευμένοι τεχνίτες και ασκούντες συναφή τεχνικά επαγγέλματα Γράφημα 15 : Ποσοστά Γυναικών Σύνολο Απασχολούμενων % Πρόσωπα που ασκούν επιστημονικά, καλλιτεχνικά και συναφή επαγγέλματα Εδικευμένοι τεχνίτες και ασκούντες συναφή τεχνικά επαγγέλματα Απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές σε καταστήματα και υπαίθριες αγορές Υπάλληλοι γραφείου και ασκούντες συναφή επαγγέλματα Εδικευμένοι γεωργοί, κτηνοτρόφοι, δασοκόμοι και αλιάς Μέλη των βουλευομένων σωμάτων ανώτερα διοικητικά και διευθυντικά στελέχη του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα Τεχνολόγοι, τεχνικοί βοηθοί και ασκούντες συναφή επαγγέλματα Χειριστές σταθερών βιομηχανικών εγκαταστάσεων, μηχανημάτων και εξοπλισμού και συναρμολογητές Ανειδίκευτοι εργάτες; χειρώνακτες και μικροεπαγγελματίες Πρόσωπα μη δυνάμενα να καταταγούν Γράφημα 16 : Ποσοστά Σύνολο Απασχολουμένων Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 45

46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 4. Ανεργία των νέων πτυχιούχων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και οι διαστάσεις της Εισαγωγή Η χώρα μας κατέχει έναν υψηλό δείκτη ανεργίας, και αυτό παροτρύνει τους νέους να αποκτήσουν περισσότερες γνώσεις προκειμένου να έχουν καλύτερη τύχη στην προσπάθειά τους για ανεύρεση μιας θέσης εργασίας. Η πλειοψηφία των νέων πιστεύουν, ότι περισσότερη εκπαίδευση και κατάρτιση συνεπάγεται και μια καλύτερη θέση εργασίας με ανάλογες υψηλότερες αποδοχές, αλλά και μια καλύτερη οικονομική και κοινωνική εξέλιξη στο άμεσο μέλλον. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα πολλοί νέοι να προσδοκούν ότι ένα πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, θα είναι ικανό να τους προσφέρει μια θέση εργασίας. Επίσης υπάρχει η πεποίθηση ότι η επένδυση στην εκπαίδευση και στην κατάρτιση αυξάνει ουσιαστικά τις δεξιότητες των εργαζομένων και κατά συνέπεια να αυξάνατε ανάλογα η παραγωγικότητα, να μειώνεται ανάλογα το κόστος του τελικού προϊόντος ή της υπηρεσίας, και έτσι να υπάρχει ανάπτυξη. Όλα τα παραπάνω έχουν συμβάλει στην αύξηση του ποσοστού των νέων που επιζητούν ένα πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με αποτέλεσμα να αυξηθεί σημαντικά σε σχέση με το παρελθόν, η ακαδημαϊκή μόρφωση του εργατικού δυναμικού της χώρας μας. Όπως όμως θα διαπιστώσουμε παρακάτω η ελληνική οικονομία και κατ επέκταση η ελληνική κοινωνία δεν μπόρεσε να αξιοποιήσει παρά μόνο σε μικρό βαθμό το καταρτισμένο επιστημονικό δυναμικό της. Έτσι οι νέοι πτυχιούχοι μετά από αρκετά χρόνια στα θρανία έρχονται να αντιμετωπίσουν μια διαφορετική κατάσταση από αυτήν που μέχρι εχθές πίστευαν ότι θα έχουν. Έρχονται να αντιμετωπίσουν την ανεργία, όπως αυτό διαπιστώνεται από την Εθνική Στατιστική υπηρεσία, και το άγχος και την Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 46

47 ανασφάλεια που αυτή δημιουργεί όχι μόνο την οικονομική και επαγγελματική, αλλά κυρίως και την κοινωνική Ορισμός της Ανεργίας πτυχιούχων Είναι όλοι αυτοί οι νέοι που ενώ έχουν σπουδάσει, και έχουν ξοδέψει πολλά χρήματα από τον οικογενειακό προϋπολογισμό, ενώ έχουν αφιερώσει αρκετά χρόνια για τις προπτυχιακές αλλά και τις μεταπτυχιακές σπουδές τους για μια επιστήμη, και επιθυμούν να εργαστούν, δεν υπάρχουν αντίστοιχες διαθέσιμες θέσεις εργασίας και γι αυτό μένουν άνεργοι. Υπάρχει δηλαδή μεγάλη αναντιστοιχία ανάμεσα στις αποκτηθείσες γνώσεις και δεξιότητες και τις πραγματικές ανάγκες που έχει η αγορά εργασίας Ανεργία των νέων πτυχιούχων Η πολύ υψηλή ανεργία των νέων, και κυρίως των πτυχιούχων, οδηγεί την Ελλάδα να βαδίζει στον αντίθετο δρόμο από εκείνον της κοινωνίας της γνώσης Η ανεργία των νέων κάτω των 25 ετώ ν18 Ο κ. Θεόδωρος Σακελλαρόπουλος, καθηγητής του τμήματος Κοινωνιολογίας και διευθυντής του τομέα Νεοελληνικής Κοινωνίας του Παντείου Πανεπιστημίου τονίζει: «Εδώ και αρκετό καιρό τα νέα από τη Eurostat και την Εθνική Στατιστική υπηρεσία είναι ανησυχητικά. Η Ελλάδα καταλαμβάνει την πρώτη θέση στην ανεργία των νέων μεταξύ όλων των χωρών της ευρωζώνης αλλά και της Ευρώπης των 27. Σχεδόν ένας στους τέσσερις Έλληνες νέους ηλικίας κάτω των 25 ετών είναι άνεργος. Η ανεργία είναι μεγαλύτερη μεταξύ των νέων γυναικών και των αποφοίτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Από τους τελευταίους δε, ένας στους τρείς είναι άνεργος. Εάν και τους τελευταίους μήνες, σημειώθηκε μια ουσιαστική κάμψη της συνολικής ανεργίας, η μείωση όμως αυτή οφείλεται ως επί το πλείστον από θέσεις εργασίας που δημιουργούνται στο πλαίσιο των προγραμμάτων stage ή άλλων επιδοτούμενων από την Ευρωπαϊκή Ένωση προγραμμάτων. 18 (Πηγή : Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 47

48 Η συμμετοχή σε αυτά τα προγράμματα πρέπει να θεωρηθεί γενικά θετικό γεγονός, όμως, κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των θέσεων εργασίας είναι η ασταθής διατηρησιμότητά τους, δηλαδή η επιστροφή των νέων στην ανεργία όταν λήξουν αυτά τα προγράμματα.» Διαβάζοντας προσεκτικά αυτή την έρευνα του κ. Σακελλαρόπουλου θα καταλάβουμε τα αίτια που κατατάσσουν την χώρα μας πρώτη στην ανεργία των νέων από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πρώτη αιτία είναι το πολύ μικρό ποσοστό των επενδύσεων των ελληνικών επιχειρήσεων, και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την δημιουργία λίγων θέσεων εργασίας. Πολλές δε επιχειρήσεις, αντί να επενδύουν τα κεφάλαιά τους στην Ελλάδα, τα μεταφέρουν στο εξωτερικό με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη απώλεια από νέες θέσεις εργασίας. Συγχρόνως η εισροή ξένων κεφαλαίων και επενδύσεων είναι πολύ μικρή, και μάλιστα από τις μικρότερες στην Ευρώπη. Η δεύτερη αιτία είναι η έλλειψη εργασιακής εμπειρίας των νέων που τους εμποδίζει να αποκτήσουν μια θέση εργασίας. Τα προγράμματα που υπάρχουν για την απόκτηση εργασιακής εμπειρίας, πρακτικής άσκησης, επαγγελματικής ειδίκευσης και άλλα τέτοια, δεν έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα να προσφέρουν στους νέους τα προσόντα που απαιτούν οι επιχειρήσεις. Άλλη αιτία της ανεργίας των νέων πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι οι ειδικότητες των σπουδών και των πτυχίων που δεν είναι σε μεγάλο βαθμό ταυτόσημα με αυτά που απαιτούν οι σύγχρονες συνθήκες της αγοράς εργασίας Ανεργία και Νέοι Όπως αναφέρω παραπάνω οι νέοι την τελευταία διετία κατέχουν το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας και είναι τα μεγαλύτερα θύματά της. Παρά τα δυσάρεστα αυτά αποτελέσματα από τις στατιστικές έρευνες που έχουν γίνει, και τα πολλά και μεγάλα λόγια που ακούμε κάθε μέρα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, και τις δηλώσεις μερικών αρμοδίων φορέων, τις Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 48

49 δηλώσεις πολιτικών προσώπων και κομμάτων, το πρόβλημα της ανεργίας των νέων αντί να βελτιώνεται, καθημερινά επιδεινώνεται. Αν διαβάσουμε πιο προσεκτικά τον αντίστοιχο πίνακα, θα καταλάβουμε ότι η νέοι από 15 έως 29 ετών, έχουν ποσοστό ανεργίας 17,3% και όλοι οι άλλοι μαζί από 30 έως 65+ έχουν ποσοστό ανεργίας 12,6% (7,4 + 4,4 + 0,8). Αυτό σημαίνει ότι η ηλικιακή αυτή ομάδα αντιπροσωπεύει το 57,86% του συνόλου των ανέργων της χώρας. Το πιο ανησυχητικό ακόμα και από αυτό είναι ότι η ίδια ηλικιακή ομάδα, πριν από 3 χρόνια, το 2005 αντιπροσώπευε το 43,78%19 του συνόλου των ανέργων της χώρας. Έχουμε δηλαδή μια σημαντική αύξηση του ποσοστού της ανεργίας των νέων κατά 14,08% μέσα σε μόνο τρία χρόνια, δηλαδή περίπου 5% κάθε χρόνο. Το ποσοστό αυτό είναι ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου νέοι άνθρωποι αναζητούν αλλά δεν βρίσκουν εργασία, και παραμένουν άνεργοι Εξέλιξη του αριθμού των ανέργων πτυχιούχων. Το πρόβλημα που μόλις στην προηγούμενη ενότητα περιγράψαμε δεν έχει τις ρίζες του και δεν ξεκινά από το 2005 για να καταλήξει το 2008 ή το Εάν γυρίσουμε πίσω περίπου δύο δεκαετίες θα παρατηρήσουμε ότι το 1993, 16 χρόνια πριν, οι άνεργοι πτυχιούχοι ήταν , δύο χρόνια μετά, το 1995 αυξήθηκαν κατά και έγιναν , δύο χρόνια μετά, το 1997 αυξήθηκαν κατά και έγιναν , δύο χρόνια μετά, το 1999 αυξήθηκαν κατά και έγιναν (Πηγή : Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, «Έρευνα Εργατικού Δυναμικού 2005») 20 (από τους ανέργους το 57,86% των νέων αντιστοιχεί σε νέους ανέργους) 21 (Πηγή : Χρήστος Κατσίκας & Παναγιώτης Σωτήρης, «Η Αναδιάρθρωση του Ελληνικού Πανεπιστημίου», Σαββάλας, Απρίλιος 2003) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 49

50 Γράφημα 18 : Αύξηση Ανεργίας ανά διετία Από τη προσεκτική μελέτη του βιβλίου του Χρήστου Κατσίκα & Παναγιώτη Σωτήρη βλέπουμε ότι τα ποσοστά ανεργίας των πτυχιούχων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης από το 1,5% που ήταν το 1980, αυξήθηκε στο 26% το 1999, πτυχιούχοι κυρίως ανθρωπιστικών επιστημών, πολυτεχνικών σχολών, αλλά ακόμα και αποφοίτων Ιατρικής!!. Η ανεργία αυτών των ανθρώπων, έχει ήδη προξενήσει πολύ σημαντικές οικονομικές απώλειες από τις οικογένειές τους, αλλά και μείωση της προσωπικότητάς τους. Επίσης δημιουργείται μια σπάταλη κατανομή κοινωνικών και οικονομικών πόρων επειδή δημιουργείται ανθρώπινο κεφάλαιο για το οποίο δεν υπάρχει ζήτηση. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 50

51 Από την ίδια μελέτη φαίνεται ξεκάθαρα ότι δημιουργούνται νέα Πανεπιστημιακά Τμήματα από τα υπάρχοντα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα, με σκοπό να απορροφήσουν τους άνεργους διδάκτορες που δημιουργούν τα ίδια, και στη διερεύνηση της δύναμης τους. Στην αύξηση του προβλήματος αυτού συμμετέχει και συμβάλει ενεργά και η πολιτεία, επειδή πολλές φορές εντάσσει την επέκταση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, στην προσπάθειά της για μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη της περιφέρειας και των τοπικών οικονομιών. Μερικές φορές μάλιστα προσδιορίζονται τα αντικείμενα των νέων τμημάτων μετά από αιτήσεις και απαιτήσεις των τοπικών φορέων. Σύμφωνα με την ΕϋΓΟβίΒί στα ποσοστά της ετερο-απασχόλησης η χώρα μας καταλαμβάνει την δεύτερη υψηλότερη θέση με ποσοστό 40%, και την πρώτη καταλαμβάνει η Ιταλία με 47%. Αναλυτικότερα τα ποσοστά ετερο-απασχόλησης κατά επιστημονικό,,, ο ο πεδίο είναι τα παρακάτω:22 Σχολή Ποσοστό Φιλοσοφικής Σχολής & Καλών Τεχνών 73% Φυσικομαθηματικών 63% Γεωπόνων 60% Καθηγητικών Σχολών 56% Κοινωνικών, Νομικών & Οικονομικών 22% Πίνακας 10 : Ποσοστά ετεροαπασχόλησης ανά επιστημονικό πεδίο 22 (Πηγή : ΕυΓΟΒίαΙ 2000) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 51

52 Ετεροαπασχόληση % 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0 % Φιλοσοφικής Σχολής & Καλών Τ εχνών Φυσικομαθηματικών Γ εωπόνων Καθηγητικών Σχολών Κοινωνικών, Νομικών & Οικονομικών Γράφημα 19 : Ποσοστά ετεροαπασχόλησης ανά επιστημονικό πεδίο Οι πανεπιστημιακές σπουδές βέβαια έχουν μεγάλη σημασία για την μόρφωση, την καλλιέργεια, την κουλτούρα ενός ανθρώπου και οι σπουδές διαδραματίζουν ένα πολύ σπουδαίο ρόλο για την δημιουργία μιας αναπτυγμένης κοινωνίας, από την μία πλευρά, αλλά από την άλλη είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουν όλοι όσοι έχουν ευθύνη, ότι οι πανεπιστημιακές σπουδές πρέπει να ανταποκρίνονται όσο το δυνατόν περισσότερο στις ανάγκες της αγοράς εργασίας, της οικονομίας, της κοινωνίας γιατί από αυτούς χρηματοδοτούνται. Το πρόβλημα είναι πολύ σημαντικό γιατί η ελληνική πολιτεία δια μέσου της χρηματοδότησης των σπουδών, επενδύει, σημαντικά κεφάλαια για την δημιουργία γνώσεων και δεξιοτήτων που η αγορά εργασίας τα θεωρεί άχρηστα και γι αυτό δεν έχουν ζήτηση Πώς βλέπουν οι νέοι τις σπουδές και την επαγγελματική αποκατάστασή τους. Η έρευνα που έγινε από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και το τμήμα Στατιστικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, σε μαθητές και μαθήτριες της Α, Β, και Γ τάξης του λυκείου, αποκαλύπτει τα όνειρα και τις φιλοδοξίες των νέων, που αύριο θα είναι το επιστημονικό δυναμικό της χώρας μας. Όπως θα δούμε από τον παρακάτω πίνακα, η εξασφάλιση της επαγγελματικής αποκατάστασης, και η καριέρα στην ελεύθερη αγορά εργασίας, είναι τα δύο βασικά κριτήρια της επιλογής των μαθητών για τις πανεπιστημιακές σχολές που θα επιλέξουν στο μηχανογραφικό τους. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 52

53 Οι σπουδές που κατά την γνώμη των μαθητών εξασφαλίζουν επαγγέλματα με καριέρα και καλές αμοιβές στην ελεύθερη αγορά εργασίας είναι: ^ η Διοίκηση Επιχειρήσεων ^ οι χρηματοοικονομικές σπουδές ^ η πληροφορική Οι σπουδές που κατά την γνώμη των μαθητών εξασφαλίζουν την επαγγελματική αποκατάσταση είναι: ^ οι στρατιωτικές σπουδές ^ οι σπουδές εκπαιδευτικών Στην ερώτηση «ποιο είναι το επάγγελμα που φιλοδοξείς να εξασκήσεις;» έχουμε τις παρακάτω απαντήσεις23 : ΑΠΑΝΤΗΣΗ % Οικονομικού περιεχομένου 19,40 Εκπαιδευτικός 17,91 Στρατιωτικός 14,93 Ιατρικού περιεχομένου 11,94 Ελεύθερος επαγγελματίας 5,97 Αρχιτέκτων / Πολιτικός Μηχανικός 5,22 Πληροφορική 5,22 Μηχανικός Η/Υ 4,48 Τραπεζικός 2,99 Αθλητικού περιεχομένου 2,24 Δημοσιογράφος 2,24 23 (Πηγή : Μαγούλας - Λειβαδάς, 2002 ) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 53

54 Πολιτικές Επιστήμες 2,24 Νομικά επαγγέλματα 2,24 Δημόσιες Σχέσεις 1,49 Διερμηνέας / Μεταφραστής 0,75 Τουριστικά επαγγέλματα 0,75 Πίνακας 11 : Ποιο επάγγελμα φιλοδοξείς να εξασκήσεις ποιο είναι το επάγγελμα που φιλοδοξείς να εξασκήσεις Οικονομικού περιεχομένου Στρατιωτικός Ελεύθερος επαγγελματίας Πληροφορική Τραπεζικός Δημοσιογράφος Νομικά επαγγέλματα Διερμηνέας / Μεταφραστής Εκπαιδευτικός Ιατρικού περιεχομένου Αρχιτέκτων / Πολιτικός Μηχανκός Μηχανκός Η/Υ Αθλητικού περιεχομένου Πολιτικές Επιστήμες Δημόσιες Σχέσεις Τουριστικά επαγγέλματα Γράφημα 20 : Ποιο επάγγελμα φιλοδοξείς να εξασκήσεις Όπως βλέπουμε από τον παραπάνω πίνακα και το παραπάνω διάγραμμα τα επαγγέλματα τα οποία διαλέγουν οι μαθητές, είναι αυτά που εξασφαλίζουν επαγγελματική αποκατάσταση, ενώ τα επαγγέλματα τα οποία έχουν μεγάλο βαθμό κοινωνικής αποδοχής και κύρος, όπως είναι ο πολιτικός μηχανικός, ο αρχιτέκτονας, ο δικηγόρος έρχονται μετ έπειτα στις επιλογές τους, γιατί έχουν μεγάλα ποσοστά ανεργίας. Πολύ υψηλά στις επιλογές των μαθητών είναι τα επαγγέλματα του εκπαιδευτικού κλάδου, και ιδίως των δασκάλων οι οποίοι έχουν άμεση επαγγελματική αποκατάσταση, και η παραμονή τους στην επετηρίδα για πρόσληψη σε δημόσιο σχολείο είναι στο μηδέν (0). Επίσης ψηλά στις επιλογές των μαθητών είναι και οι Ιατρικές σχολές και τα επαγγέλματα υγείας. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 54

55 Από την ίδια έρευνα με τίτλο «Αγορά Εργασίας και Οικονομική Εκπαίδευση» (που χρησιμοποιεί η πηγή 20) προκύπτει ότι το 37,5% των υποψηφίων διαλέγει σχολές Επιστημών Οικονομίας και Διοίκησης σε όλα τα ΑΕΙ και ΤΕΙ της χώρας. Έτσι δικαιολογείται και η πολύ μεγάλη ζήτηση για το επιπλέον μάθημα επιλογής «Αρχές Οικονομικής Θεωρίας» (ΑΟΘ). Επίσης όπως φαίνεται και στα παρακάτω στοιχεία είναι μεγάλη η ζήτηση από την αγορά εργασίας, για πτυχιούχους γενικά οικονομικών σπουδών, όπως είναι τα τμήματα Λογιστικής, Οικονομίας, Διοίκησης Επιχειρήσεων, Marketing, και άλλα. Προτεραιότητα της αγοράς εργασίας για πτυχιούχους Οικονομικών 24 τμημάτων.24 1η Προτίμηση 2η Προτίμηση 3η Προτίμηση Οργάνωση & Διοίκηση Επιχειρήσεων 26,2 4,8 21,4 52,4 Μ -< Ο > ο 2 Μάρκετινγκ 0,0 15,0 25,0 40,0 Χρηματοοικονομικά 17,9 17,4 7,7 43,0 Στατιστική Ασφαλειών 0,0 8,3 2,8 11,0 Λογιστική 11,6 20,9 25,6 58,1 Πληροφορική 18,2 18,2 9,2 45,5 Διεθνών Ευρωπαϊκών Σπουδών 8,3 2,8 5,6 16,7 Οικονομικά 30,0 15,0 5,0 50,0 Ναυτιλιακά 0,0 0,0 2,9 2,9 Πίνακας 12 : Προτεραιότητα της αγοράς εργασίας για πτυχιούχους Οικονομικών τμημάτων 24 (Πηγή: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 55

56 Γράφημα 21 : Προτεραιότητα της αγοράς εργασίας για πτυχιούχους Οικονομικών τμημάτων 4.5. Επάγγελμα και προσωπικότητα των υποψήφιων Από την παράθεση και επεξεργασία των παραπάνω, μπορούμε αβίαστα να βγάλουμε τα παρακάτω βασικά συμπεράσματα που έχουν να κάνουν με την ανάγκη των νέων, απέναντι σε όλα αυτά τα φαινόμενα που δημιουργούν αυτό το γκρίζο τοπίο για την επαγγελματική προοπτική μιας μεγάλης σειράς επιστημών και επαγγελμάτων. 1. Οι υποψήφιοι πρέπει να ξέρουν πολύ καλά ότι κανένα τμήμα εκτός από τις στρατιωτικές και αστυνομικές σχολές δεν μπορεί να τους εγγυηθεί σίγουρα την πλήρη και άμεση επαγγελματική αποκατάσταση τους. Στους επίσημους αλλά και στους ανεπίσημους καταλόγους της ανεργίας και της ετεροαπασχόλησης, συμμετέχουν άλλοι με μικρότερα και άλλοι με μεγαλύτερα ποσοστά όλες ανεξαιρέτως οι ειδικότητες. 2. Η επιλογή των σπουδών με βάση τα στενά κριτήρια της προοπτικής της επαγγελματικής αποκατάστασης, και της οικονομικής επάρκειας, είναι τουλάχιστον αφελής γιατί η αγορά εργασίας συνέχεια αλλάζει. Το χρονικό διάστημα τουλάχιστον πέντε ετών για τις γυναίκες και έξι για τους άνδρες που μεσολαβεί από την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, μέχρι και την ένταξη στην αγορά εργασίας είναι αρκετά μεγάλο. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 56

57 3. Επειδή η τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν είναι πια σήμερα η κορυφή των σπουδών, και επειδή έχει ήδη δημιουργηθεί μια επιπλέον βαθμίδα σπουδών, αυτή των μεταπτυχιακών και της εξειδίκευσης, θα ήταν καλύτερα οι υποψήφιοι να επιλέγουν τμήματα με μεγάλη γνωστική βάση, έτσι ώστε μετά το τέλος των προπτυχιακών σπουδών τους, να μπορούν να συνεχίσουν σε κάποιο μεταπτυχιακό. Για παράδειγμα, ένα κάποιος νέος ή νέα θέλει να σπουδάσει νέες τεχνολογίες, μπορεί να το πετύχει πιο εύκολα με την εισαγωγή του σε κάποιο τμήμα με χαμηλή βάση, όπως είναι η διαχείριση πληροφοριών ή η βιομηχανική πληροφορική και στην συνέχεια να κάνει μεταπτυχιακό στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. 4. Οι μεταπτυχιακές σπουδές είναι κατά την γνώμη μου απαραίτητες και αποτελούν ένα σημαντικό βήμα στην επαγγελματική αποκατάσταση γιατί σήμερα είναι πια πραγματικότητα τα υψηλά ποσοστά ανεργίας των πτυχιούχων. Έτσι όσο περισσότερα εφόδια και τίτλους σπουδών έχει ένας πτυχιούχος, τόσο μεγαλύτερες είναι οι προοπτικές για μια καλύτερη επαγγελματική σταδιοδρομία και δίνουν την δυνατότητα και για καλύτερες αμοιβές. 5. Η επιλογή των σπουδών και του επαγγέλματος που θα ακολουθήσει κάποιος πρέπει να είναι αυτό που θα εκφράζει καλύτερα τον ψυχικό του κόσμο και την προσωπικότητά του, και δεν μπορεί να είναι μόνο κριτήριο η ζήτηση που έχει σήμερα το επάγγελμα αυτό στην αγορά εργασίας. Γιατί πολλές φορές η προσωπικότητα και το πάθος για την δουλεία που έχει κάποιος είναι πιο σημαντικά από το «χαρτί» στην προσπάθεια να βρεις δουλειά. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 57

58 4.6. Οι απόφοιτοι των ΑΕΙ και ΤΕΙ και η απασχόληση στο δημόσιο τομέα Η σίγουρη δουλεία είναι ο πρώτος στόχος Η σταθερότητα στην εργασία είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα για τους περισσότερους αποφοίτους των ΑΕΙ και των ΤΕΙ. Ένας στους τρείς πτυχιούχους ψάχνει σταθερή εργασία 30%. Δύο στους τρείς προσπαθεί να μπει στο Δημόσιο 61 %. Ένας στους τέσσερις έχει αλλάξει τουλάχιστον τέσσερις δουλειές από τα πέντε έως τα εφτά χρόνια μετά την αποφοίτησή του 25%.26 Από το 61% των αποφοίτων, που δηλώνουν ότι επιθυμούν να μπουν στο Δημόσιο, η συντριπτική πλειοψηφία του 71% είναι γυναίκες και οι υπόλοιποι άνδρες Οι απόφοιτοι των ΑΕΙ και ΤΕΙ και η απασχόληση στον ιδιωτικό τομέα Μόνο το 12% των πτυχιούχων προτιμούν τον Ιδιωτικό τομέα, ενώ ένα σχετικά μεγάλο ποσοστό πτυχιούχων, που ανέρχεται στο 27,5% προτιμούν να ανοίξουν δική τους επιχείρηση. Η πολύ χαμηλή προτίμηση για την εργασία στον ιδιωτικό τομέα δείχνει ότι οι συνθήκες απασχόλησης και οι όροι εργασίας δεν είναι καθόλου ελκτικοί για τους πτυχιούχους των πανεπιστημίων. 25 Πηγή : ΐ6χΐ/ο=112άά= του Γιώργου Κιούση) 26 (Πηγή : text/c=112.id= του Γ ιώργου Κιούση) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 58

59 4.8. Κριτήρια επιλογής μιας θέσης εργασίας27 Η ασφάλεια που εξασφαλίζει η θέση απασχόλησης ο πιο σημαντικός παράγοντας και το βασικό κριτήριο που επηρεάζει την προτίμηση του 66% των αποφοίτων. Άλλα κριτήρια είναι : ^ Οι καλές αποδοχές, ^ Η συμβατότητα της εργασίας με τις οικογενειακές υποχρεώσεις, ^ Η δυνατότητα αυτονομίας στην εργασία, ^ Οι θετικές προοπτικές εξέλιξης Κριτήρια επιλογής μιας θέσης εργασίας από τις Γυναίκες. Οι γυναίκες πτυχιούχοι αξιολογούν συγκριτικά περισσότερο από τους άνδρες μια θέση εργασίας με τα παρακάτω κριτήρια: ^ Την Ασφάλεια της Απασχόλησης, ^ Την συμβατότητα της εργασίας με τις οικογενειακές υποχρεώσεις Ι.2. Κριτήρια επιλογής μιας θέσης εργασίας από τους άνδρες. Οι άνδρες πτυχιούχοι αξιολογούν συγκριτικά περισσότερο από τις γυναίκες μια θέση εργασίας με τα παρακάτω κριτήρια: ^ Τις καλές αμοιβές, ^ Την αυτονομία στην εργασία, ^ Τις προοπτικές εξέλιξης Ετεροαπασχόληση Ωστόσο, αν η ανεργία είναι η μία όψη του προβλήματος, η ετεροαπασχόληση, δηλαδή το να απασχολείται κάποιος σε εργασίες που είτε δεν έχουν καμιά σχέση με τις σπουδές του είτε έχουν πολύ μικρή, κυριαρχεί στις τάξεις των πτυχιούχων, καθώς περιλαμβάνει περίπου 4 στους (Πηγή : ΐ6χΐ/ο=112.ίά= του Γιώργου Κιούση) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 59

60 Θεωρείται όμως προτιμότερη αυτή η εκδοχή από την υποαπασχόληση, πολύ περισσότερο, μάλιστα, από την παντελή έλλειψη δουλειάς. Από την έρευνα της Οριζόντιας Δράσης των Γραφείων Διασύνδεσης βγαίνει το συμπέρασμα ότι από 5 έως 7 χρόνια μετά την αποφοίτηση ετεροαπασχολείται το 28% των πτυχιούχων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και δηλώνει ότι το αντικείμενο εργασίας δεν αντιστοιχεί καθόλου στο αντικείμενο σπουδών ή αντιστοιχεί λίγο Οι επιστημονικοί κλάδοι με μεγάλη ετεροαπασχόληση είναι28 : ^ η Δασολογία, ^ οι Επιστήμες Περιβάλλοντος, ^ η Φυσική Αγωγή και ο αθλητισμός, ^ οι επιστήμες διοίκησης, ^ η οικονομική επιστήμη, ^ η Κοινωνιολογία-Ανθρωπολογία-Κοινωνική Πολιτική, ^ η Πολιτική Επιστήμη. Αντίθετα, οι κλάδοι με μικρή ετεροαπασχόληση είναι : ^ οι αρχιτέκτονες, ^ οι πολιτικοί μηχανικοί, ^ οι τοπογράφοι, ^ οι απόφοιτοι Διαιτολογίας, ^ οι απόφοιτοι Οικιακής Οικονομίας, ^ οι απόφοιτοι Νομικής, ^ οι απόφοιτοι Καλών Τεχνών, ^ οι απόφοιτοι Ψυχολογίας, ^ οι απόφοιτοι Νοσηλευτικής, 28 (Πηγή : Οριζόντια Δράση των Γραφείων Διασύνδεσης) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 60

61 ^ οι απόφοιτοι Ιατρικής-Οδοντιατρικής. Η ένταση της ετεροαπασχόλησης, σε συνδυασμό με τα μεγάλα ποσοστά της ανεργίας, δικαιολογεί απόλυτα την παρουσία δεκάδων χιλιάδων πτυχιούχων στους διαγωνισμούς του Δημοσίου ή των τραπεζών, στους οποίους οι προσλήψεις αφορούν θέση απλού υπαλλήλου που έχει πάρει απολυτήριο Λυκείου (Πηγή : / Γιώργος Κ. Καββαδίας) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 61

62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 5. Οι ποιοτικές προεκτάσεις από τις διαστάσεις της ανεργίας των νέων πτυχιούχων Εισαγωγή Εκτός από τις ανησυχητικές ποσοτικές διαστάσεις που αναφέραμε στο παραπάνω κεφάλαιο, η ανεργία των νέων έχει και σοβαρές ποιοτικές προεκτάσεις. Η μετάβαση απ τη ξενοιασιά της φοιτητικής ζωής στην ωριμότητα, απ το σχολείο στο χώρο δουλειάς, αποτελεί μια κρίσιμη περίοδο στη ζωή ενός νέου. Σήμερα, ένας διαρκώς αυξανόμενος αριθμός νέων, ανακαλύπτουν σ αυτήν ακριβώς την κρίσιμη μεταβατική περίοδο της ζωής τους, ότι δεν υπάρχουν θέσεις γι αυτούς στην οικονομική ζωή της χώρας. Στερούνται από το δικαίωμα για εργασία, αποξενώνονται, μπαίνουν στο περιθώριο, σε αρκετές περιπτώσεις φτάνουν σε σημείο απόγνωσης, γιατί στερούνται και τη στοιχειώδη οικονομική αυτάρκεια Οικονομικές, κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις της ανεργίας στους πτυχιούχους Η ανεργία έχει σημαντικές επιπτώσεις στη ζωή των ανέργων νέων, όσον αφορά την οικονομική ανεξαρτησία και τις ψυχαγωγικές δραστηριότητες τους. Ο περιορισμός των ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων των νέων και η αδυναμία τους να συμμετάσχουν σε διάφορες κοινωνικές δραστηριότητες, λόγω οικονομικής δυσπραγίας, συντελούν στην αποξένωσή τους από το κοινωνικό σύνολο και στη δυσμενή ψυχική τους κατάσταση. Η εργασία, λοιπόν, εκτός από μέσο απόκτησης υλικών αγαθών είναι παράλληλα και μέσο ικανοποίησης του ατόμου, αξιοποίησης των κλίσεων και ιδιαιτεροτήτων του, κοινωνικής καταξίωσης και ανόδου. Επομένως, η έλλειψη της εργασίας, εκτός από την απώλεια εισοδήματος, και του μέσου απόκτησης αγαθών για τον νέο αλλά και για την Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 62

63 οικογένειά του, επιφέρει επιπλέον ψυχολογικά προβλήματα, τα οποία επηρεάζουν και την κοινωνική θέση του ίδιου, και του άμεσου περιβάλλοντός του. Η ανεργία αυξάνει την αίσθηση αγωνίας και μεγαλώνει το άγχος πιο πολύ από τα συνηθισμένα επίπεδα. Άλλες ψυχολογικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει ένας νέος είναι και : ^ η απώλεια μνήμης, ^ η απώλεια της αυτοπεποίθησης, ^ η ανικανότητα συγκέντρωσης, ^ η απογοήτευση, ^ η απαισιοδοξία, ^ ο εκνευρισμός, ^ τάσεις υπνηλίας, ^ διαταραχές στο επίπεδο των σχέσεων. Ενώ, υπάρχει άμεση σχέση ανάμεσα στην αυξημένη ανεργία και : ^ στην εγκληματικότητα, ^ τον αλκοολισμό, ^ τις νευρώσεις, ^ τις αυτοκτονίες, ^ την περιθωριοποίηση, ^ την αποξένωση, ^ τον αποπροσανατολισμό. Ταυτόχρονα, όσο μεγαλύτερο διάστημα ένα άτομο παραμένει στην ανεργία, τόσο λιγότερες πιθανότητες έχει να ενδιαφερθεί γι αυτό ένας πιθανός εργοδότης, γιατί μειώνονται οι εργασιακές του ικανότητες, οι γνώσεις του και η πείρα του. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 63

64 Έτσι, οι άνεργοι για να μπορούν κάποια στιγμή να ενταχθούν ή να επανενταχθούν στην αγορά εργασίας, θα πρέπει, να διατηρήσουν τις γνώσεις τους, καθώς επίσης τις ικανότητες και δεξιότητες που απόκτησαν κατά τη διάρκεια της εργασίας τους. Ιδιαίτερα, οι νεοεισερχόμενοι, θα πρέπει να αποκτήσουν κάποιες γνώσεις οι οποίες θα τους είναι απαραίτητες για να εργαστούν. Αυτό μπορούν να το επιτύχουν μέσω σεμιναρίων και προγραμμάτων που διοργανώνουν διάφοροι δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς. Η ανεργία έχει και δυσάρεστες επιπτώσεις στην υγεία. Οι δείκτες υγείας των ανέργων είναι κατά πολύ χειρότεροι από εκείνους των εργαζομένων. Οι συνηθέστερες επιπτώσεις της ανεργίας στην υγεία είναι, ανάμεσα στις άλλες, μεγαλύτερος δείκτης θνησιμότητας γενικά και θνησιμότητας από καρδιακές νόσους ειδικά, μεγαλύτερα ποσοστά καταθλιπτικών συμπτωμάτων και αυτοκτονιών, αύξηση των οργανικών επιπλοκών, μείωση της ικανότητας αντίδρασης του ανοσοποιητικού συστήματος. Βέβαια, η υπόθεση ότι η ανεργία επιδρά αρνητικά επί της ψυχοσωματικής υγείας δεν είναι εύκολο να αποδειχθεί. Όμως, η δυσκολία του να αποδειχθεί με κατηγορηματικό τρόπο ότι η ανεργία προκαλεί επιπτώσεις στην υγεία του ατόμου, δεν επιτρέπει εφησυχασμό, γιατί η έλλειψη απόδειξης οπ δεν συνεπάγεται και απουσία επιπτώσεων 5.3. Τα αίτια δημιουργίας της ανεργίας στους νεαρούς πτυχιούχους Εισαγωγή Οι νέοι πτυχιούχοι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενσωματώνουν σε γνώσεις, σε δεξιότητες και σε νοοτροπία ότι πιο σύγχρονο διαθέτει μια οικονομία (Πηγή: Καμινιώτη Ο., Οι κοινω νικές επιπτώ σεις της ανεργία ς, περιοδικό Εργασία έκδοση του ΟΑΕΔ/ΠΙΕΚΑ, τεύχος 5ο) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 64

65 Κατά τεκμήριο επομένως το ποσοστό της ανεργίας μεταξύ αυτών θα έπρεπε να είναι μικρότερο τουλάχιστον σε σύγκριση με κατηγορίες εργαζομένων που υπερβαίνουν το 50ο έτος της ηλικίας τους. Συνεπώς, η διαπίστωση ότι στην χώρα μας οι νέοι μαστίζονται από ποσοστό ανεργίας σχεδόν τριπλάσιο σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο σημαίνει ότι έχουμε σοβαρό διαρθρωτικό πρόβλημα σε τρεις τουλάχιστον καίριους τομείς: ^ στην εκπαίδευση, ^ στην οικογένεια, ^ και στην ανελαστικότητα της αγοράς εργασίας. Στη συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά ορισμένοι από τους παράγοντες που συμβάλουν στην εμφάνιση της ανεργίας των νεαρών πτυχιούχων Το πτυχίο ως μέσον απόκτησης κύρους και ο ρόλος της οικογένειας Σήμερα στην Ελλάδα το πανεπιστημιακό πτυχίο έχει μεγάλη κοινωνική καταξίωση και δίνει την ψευδαίσθηση ότι εύκολα μπορεί να βρει κανείς δουλειά σαν πτυχιούχος πανεπιστημίου. Δεν λαμβάνεται υπόψη η χρησιμότητα και η λειτουργικότητά του. Η σφραγίδα της αποτυχίας, η αίσθηση του «δευτεροκλασάτου» είναι δεδομένη για όποιο παιδί δεν φτάνει στο Πανεπιστήμιο και δεν «καταξιώνεται» μ ένα πτυχίο. Σύμφωνα με τα κοινωνικά δεδομένα, το πτυχίο αποτελεί μέσον απόκτησης κύρους και γοήτρου. Οι κάτοχοί του έχουν περισσότερες πιθανότητες έναντι των υπολοίπων να καταξιωθούν επαγγελματικά. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 65

66 Οι λαμπρές καριέρες σε μεγάλες εταιρείες και οι υψηλοί μισθοί μπορούν να επιτευχθούν μόνο με την κατοχή του πανεπιστημιακού τίτλου, από οποιοδήποτε πανεπιστήμιο και αν προέρχεται. Εδώ εντοπίζεται ο καταναγκασμός που βαθιά ριζωμένος στην ελληνική κοινωνία περνάει μέσα από την οικογένεια και επιβάλλεται στο νεαρό άτομο. Τα παιδιά δέχονται ένα είδος καταπίεσης από την οικογένεια, όταν αναγκάζονται να ενστερνιστούν τις βαθύτερες επιθυμίες των γονιών τους για σπουδές, οι οποίες θα τους καταξιώσουν κοινωνικά και επαγγελματικά. Έτσι το νεαρό άτομο νομίζει ότι «θέλει», αλλά δεν θέλει παρά αυτό που του έμαθαν οι άλλοι να θέλει. Το καταναγκαστικό σύνδρομο της ελληνικής οικογένειας, που θεωρεί δεύτερης ποιότητας όποιον δεν έχει σπουδάσει, δεν σταματά εδώ. Η οικογένεια επηρεάζει τους νεαρούς πτυχιούχους ακόμα και όταν πάρουν το πτυχίο και ξεκινήσουν την αναζήτηση εργασίας. Οι υπερήφανοι γονείς των πτυχιούχων νέων απαιτούν να απασχοληθούν μόνο σε θέσεις αντάξιες του επιπέδου των σπουδών τους, με φιλόδοξες προοπτικές και υψηλές χρηματικές απολαβές. Προκειμένου να βρουν τα παιδιά τους την «κατάλληλη» θέση, προτιμούν να παραμείνουν άνεργοι. Οι γονείς συνεχίζουν να συντηρούν οικονομικά τους πτυχιούχους ανέργους, ώστε να μην απασχοληθούν σε θέσεις υποδεέστερες των προσόντων τους Εκπαιδευτικό σύστημα και ανεργία Ι. Ο ρόλος της δομής του εκπαιδευτικού συστήματος στην ανεργία των πτυχιούχων Η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο ποσοστό αύξησης του αριθμού των φοιτητών, και είναι και πρώτη στην ανεργία των νέων πτυχιούχων. Το γεγονός αυτό είναι αντιφατικό, γιατί στις σύγχρονες κοινωνίες που οι οικονομίες τους χαρακτηρίζονται σαν οικονομίες της γνώσης, η χώρα μας αν και διαθέτει πολλούς πτυχιούχους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, θα έπρεπε να έχει χαμηλή ανεργία. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 66

67 Η κατάσταση αυτή της ανεργίας των νέων πτυχιούχων την αυξάνει και την επιδεινώνει και το εκπαιδευτικό μας σύστημα, το οποίο δεν μπορεί να ανταποκριθεί γρήγορα στις ανάγκες της αγοράς. Το γεγονός αυτό δημιουργεί και επιδεινώνει την διαθρωτική ανεργία. Υπάρχουν δηλαδή διαθέσιμες θέσεις εργασίας και έλλειψη αντίστοιχων και κατάλληλων πτυχιούχων. Έτσι κάποια τμήματα εξασφαλίζουν την επαγγελματική αποκατάσταση των περισσοτέρων πτυχιούχων τους, ενώ υπάρχουν και άλλα τα οποία οι ειδικότητες των πτυχίων τους αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες στην εξασφάλιση μιας θέσης εργασίας. Το εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο ακολουθεί η χώρα μας προσφέρει γενικού χαρακτήρα εκπαίδευση. Τα προγράμματα σπουδών όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης, είναι έτσι σχεδιασμένα, ώστε προσφέρουν γνώσεις γενικού εκπαιδευτικού περιεχομένου. Δίδονται σφαιρικές γνώσεις γενικού ενδιαφέροντος. Οι γνώσεις όμως αυτές δεν είναι προσαρμοσμένες στην πραγματικότητα, στις τεχνολογικές εξελίξεις, στις οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εποχή μας. Το σύστημα εξετάσεων που ισχύει σήμερα για την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο, δεν αφήνει και πολλούς μαθητές έξω από την πόρτα κάποιου ιδρύματος, και χρόνο με τον χρόνο όλο και περισσότεροι μαθητές λυκείου εισέρχονται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ο μεγάλος αυτός αριθμών εισακτέων οδηγεί και στον μεγάλο αριθμό πτυχιούχων, που έχει σαν αποτέλεσμα την δύσκολη απορρόφησή τους από την αγορά εργασίας, και έτσι ένα μεγάλο μέρος των νέων πτυχιούχων να είναι άνεργοι Επαγγελματικός προσανατολισμός με μεγάλες ελλείψεις. Πολύ σημαντικός παράγοντας στην αύξηση ή στην μείωση του ποσοστού της ανεργίας των νέων πτυχιούχων είναι ο σωστό επαγγελματικός προσανατολισμός, οποίος έχει πολύ μεγάλη σημασία στην σωστή επιλογή 31(Πηγή: Κάτσικας, Χ. (2001), Οδηγός σπουδών και επαγγέλματος ΑΕΙ, Εκδόσεις Σαββάλας). Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 67

68 των σπουδών και του επαγγέλματος που θα ακολουθήσει ο υποψήφιος πτυχιούχος. Αντικειμενικός σκοπός του επαγγελματικού προσανατολισμού είναι να διαμορφωθεί μια σωστή αντίληψη του νέου όσον αφορά τον ίδιο και τις δυνατότητες και ικανότητές τους, να συνειδητοποιήσει τις κλίσεις και τις δεξιότητες του, να εντοπίσει τα πλεονεκτήματα τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του, έτσι ώστε ο ίδιος να προσδιορίσει τους επαγγελματικούς του στόχους. Δυστυχώς στην ελληνική εκπαιδευτική διαδικασία και στο εκπαιδευτικό μας σύστημα αυτό απουσιάζει. Ο επαγγελματικός προσανατολισμός, λόγο της δυσκαμψίας όλης της δημόσιας διοίκησης δεν μπορεί να ανταποκριθεί και να διαδραματίσει το σημαντικό ρόλο που έχει στο να οδηγήσει τον νέο στην γνωριμία με τον εαυτό του, και στην ανακάλυψη των ιδιαιτεροτήτων του, και των δυνάμεών του. Έτσι μεγάλο ποσοστό των φοιτητών, μετά την αποφοίτησή τους από κάποιο ίδρυμα ΑΕΙ ή ΤΕΙ δεν ξέρουν ποιες θέσεις εργασίες μπορούν να διεκδικήσουν. Στη περίπτωση που πετύχουν να αποκτήσουν μια θέση εργασίας γρήγορα θα καταλάβουν πόσο πολύ απέχουν αυτά τα οποία έχουν διδαχθεί στα αμφιθέατρα, και τις πανεπιστημιακές αίθουσες με αυτά που απαιτούνται στην πραγματικότητα από την αγορά εργασίας και έχουν ανάγκη οι επιχειρήσεις Η Ελληνική οικονομία και η δομή της Η Ελλάδα είναι μια χώρα που γενικά δεν αξιοποιεί το επιστημονικό δυναμικό της ούτε στο ελάχιστο. Από την μια μεριά υπάρχει πληθώρα επιστημόνων στη χώρα μας και από την άλλη οι επιχειρήσεις είναι λιγοστές, η έρευνα είναι σε λανθάνουσα κατάσταση και η ανάπτυξη μικρή. Η δομή της ελληνικής οικονομίας και παραγωγής αποτελείται από πάρα πολλές μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις οι οποίες κατά κύριο λόγο 32.(Πηγή: «Κατάρτιση κα ι απασχόληση», ΙΝΕ, 17 Μ ελέτες Αθήνα Δημουλάς Κ., Κοντονή Α., Κρητικίδης Γ., Μπελεγρή Ρομπόλη Αθ., Παπαδόγαμβρος Β., Παπαδοπούλου Δ., Παληός Ζ., Τραγάκη Αλ. (2003),). Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 68

69 χρειάζονται περισσότερα κατώτερα και μεσαία στελέχη, όπως πτυχιούχους επαγγελματικής εκπαίδευσης και λιγότερα ανώτερα στελέχη όπως πτυχιούχους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Επίσης, ένα πολύ σημαντικό ποσοστό του εργατικού δυναμικού είναι αυτοαπασχολού μενοι. Έτσι πάρα πολλές θέσεις εργασίας, όχι μόνο επιστημονικού προσωπικού χάνονται και μαζί τους χάνεται και μεγάλο οικονομικό όφελος, από την πρόοδο και το κέρδος που θα έφερναν αυτές οι επενδύσεις για την Ελλάδα. Παράλληλα πολλοί νέοι επιστήμονες μη έχοντας άλλη επιλογή επιλέγουν να δουλέψουν σε χώρες της ευρωπαϊκής ένωσης, όπου η κατάσταση είναι πολύ καλύτερη και έτσι ενώ έχουν σπουδάσει με έξοδα του ελληνικού κράτους, προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε μια άλλη χώρα, πράγμα που είναι ακόμη μια απώλεια για την Ελλάδα. Εύκολα βγάζει κανείς το συμπέρασμα, ότι είναι επιτακτική η ανάγκη συμβατότητας του εκπαιδευτικού συστήματος με τις μεταβολές στην οικονομία και τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, ιδιαίτερα όσον αφορά στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση και επιβάλλει τη σύνδεση της εκπαίδευσης με την παραγωγή Συμπεράσματα Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η άνοδος του εκπαιδευτικού επιπέδου δεν λειτουργεί στον βαθμό που θα έπρεπε ως μηχανισμός άμβλυνσης των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων μεταξύ των ατόμων, αν λάβουμε υπόψη τις εξελίξεις την τελευταία δεκαετία. Μπορεί, αρχικά, η άνοδος του εκπαιδευτικού επιπέδου να οδήγησε στα επιθυμητά αποτελέσματα, όμως, διαχρονικά, μάλλον οδηγεί στα αντίθετα αποτελέσματα (Πηγή: Η ευελιξία στην αγορά εργασίας και η σχέση της με την ανεργία, Θεοχαράκης, Ν. (2000), ΙΟΒΕ) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 69

70 Η αύξηση του αριθμού των νέων που έχουν τελειώσει την τριτοβάθμια εκπαίδευση, οδηγεί κατά κάποιον τρόπο σε «κορεσμό» και σε «υποβάθμιση» των πτυχίων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, που συνεπάγεται, μεταξύ των άλλων, ότι ένα πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν αποτελεί πια εγγύηση ούτε για την εξεύρεση εργασίας ούτε και για την εξεύρεση θέσεων πλήρους απασχόλησης. Αυτή η πραγματικότητα έχει οδηγήσει αρκετούς να υποστηρίζουν ότι τα Ιδρύματα τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης βγάζουν στρατιές ανέργων, αφού η αγορά εργασίας είναι υπέρ κορεσμένη ή έχει πια άλλες ανάγκες. Και αυτό γιατί, μέσα στο πλαίσιο των μεταβαλλόμενων συνθηκών της αγοράς, ενώ οι γνώσεις, οι δυνατότητες και το περιεχόμενο των ειδικοτήτων και των επαγγελμάτων διαφοροποιούνται συνεχώς, η πολιτεία η οποία οι παρέχει τα εφόδια αυτά μένει να παρακολουθεί αυτές τις αλλαγές και να είναι ανίκανη να ανταποκριθεί άμεσα. Η εικόνα της ποιοτικής ανισορροπίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης εργασίας στον χώρο των πτυχιούχων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης θα πρέπει να συμπληρωθεί με ένα σημαντικό στοιχείο κουλτούρας του λαού μας. Η όλη κουλτούρα του λαού μας, είναι γνωστό, ότι περιέχει την προσδοκία, τόσο των φοιτητών όσο και των οικογενειών τους, η οποία αποτυπώνεται στην πίστη ότι το πτυχίο οδηγεί ή θα πρέπει να οδηγεί σε ταχύτερη και καλύτερη επαγγελματική αποκατάσταση. Η κουλτούρα η οποία επικρατεί εδώ και πολλά χρόνια στην χώρα μας, είναι ότι οι περισσότεροι από τους γονείς που δεν ανήκουν στις υψηλές οικονομικές και κοινωνικές τάξεις όπως των γιατρών, των δικηγόρων, των μηχανικών, των πολιτικών, αλλά στις μεσαίες ή και στις χαμηλότερες, όπως εργάτες, τεχνίτες, αγρότες ακόμα και μικροεπαγγελματίες, δεν θέλουν τα παιδιά τους να ακολουθήσουν το δικό τους επάγγελμα. Όνειρό τους είναι να τα σπουδάσουν με κάθε θυσία για να αλλάξουν τη μοίρα τους με μια καλύτερη, από τη δική του επαγγελματική σταδιοδρομία. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 70

71 Τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα στα πλαίσια της κοινωνικής ευθύνης τους θα πρέπει να πάρουν ενεργή θέση στην καταπολέμηση του προβλήματος της ανεργίας. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 71

72 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 6. Μερικές Προτάσεις για την αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων πτυχιούχων 6.1. Εισαγωγή Το πρόβλημα της ανεργίας των πτυχιούχων έως 29 ετών είναι ιδιαίτερα σοβαρό γιατί η ανεργία για ένα νέο άνθρωπο είναι ολέθρια. Για τον νέο η ανεργία είναι δυσβάσταχτη γιατί απελπίζεται στα πιο όμορφα και καθοριστικά του χρόνια. Βλέπει τα όνειρά του να διαψεύδονται και να γκρεμίζονται, πριν ακόμα κτιστούν. Ακόμη ένα σημαντικό ποσοστό ατόμων παροπλίζεται στην ηλικία που έχει διάθεση και δύναμη να προσφέρει. Η πολιτεία στα πλαίσια της κοινωνικής ευθύνης της θα πρέπει να πάρει ενεργή θέση στην καταπολέμηση του προβλήματος της ανεργίας. Στη συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά κάποιες προτάσεις για την αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων πτυχιούχων Επανεξέταση και αναθεώρηση και αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος Είναι φανερό ότι υπάρχει μεγάλη αναντιστοιχία μεταξύ των προσόντων και των ικανοτήτων που πρέπει να διαθέτουν οι υποψήφιοι εργαζόμενοι με αυτά που πραγματικά διαθέτουν. Μέσα στα πλαίσια της κοινωνικής αποστολής που καλούνται τα διαδραματίσουν τα ιδρύματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης πρέπει να βρουν για ικανή και βιώσιμη λύση για αυτό το πρόβλημα. Είναι πια καιρός να γίνει η απαραίτητη αναπροσαρμογή των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, όχι μόνο στην τριτοβάθμια αλλά σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης ώστε να προσαρμοστούν με τις νέες οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις και τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας. Για να μπορέσει ο σημερινός φοιτητής ως αυριανός πτυχιούχος με την έξοδό του από το πανεπιστήμιο να διεκδικήσει με αξιώσεις μια θέση εργασίας θα πρέπει να γίνει ουσιαστική η σύνδεση των σπουδών με τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς εργασίας. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 72

73 Η σύνδεση αυτή πρέπει να γίνει με προσοχή ώστε να προσφέρει στη σωστή αναλογία στο μαθητή και τον φοιτητή τις γνώσεις που απαιτεί η γενική παιδεία, η κριτική γνώση, και να καλλιεργεί την προσωπικότητά τους. Είναι σημαντικό να μην αφήσουμε έξω από την όλη προσπάθεια, το ανθρώπινο δυναμικό που προσφέρει αυτές τις γνώσεις και είναι επιφορτισμένο να φέρει σε πέρας όλα τα παραπάνω. Οι δάσκαλοι, οι καθηγητές, οι διευθυντές των σχολείων, οι σχολικοί σύμβουλοι, και γενικά όλο το διδακτικό και εκπαιδευτικό προσωπικό, πρέπει να πάρει την κατάλληλη επιμόρφωση ώστε να προσαρμοστεί στις νέες εξελίξει Η σωστή οργάνωση του επαγγελματικού προσανατολισμού. Μέσα στα γενικότερα πλαίσια ανασυγκρότησης του εκπαιδευτικού συστήματος περιλαμβάνεται και η σωστή οργάνωση του επαγγελματικού προσανατολισμού. Η εφαρμογή του είναι απαραίτητη από τις πρώτες κιόλας βαθμίδες της εκπαίδευσης, καθώς θα επισημαίνεται η κοινωνική αξία κάθε επαγγέλματος. Για την επίτευξη του συγκεκριμένου στόχου πρέπει να οργανωθεί το σύστημα του επαγγελματικού προσανατολισμού χρησιμοποιώντας την πιο σύγχρονη και ολοκληρωμένη επιστημονική προσέγγιση, μέσω του προγράμματος σπουδών, την δημιουργία της κατάλληλης τεχνικής και κτιριακής υποδομής και την εισαγωγή ειδικά εκπαιδευμένου διδακτικού προσωπικού στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Με τις συγκεκριμένες προϋποθέσεις, οι σύμβουλοι είναι σε θέση να ανακαλύπτουν την κλίση του νέου και στη συνέχεια να τον βοηθούν στον εντοπισμό των επαγγελματικών κατευθύνσεων που του ταιριάζουν. Ο νέος αξιοποιεί αυτή τη γνώση και τη στήριξη που του προσφέρει ο σύμβουλος, για να εστιάσει σωστά τις προσπάθειές του και να πολλαπλασιάσει τις δυνατότητές του για επιτυχημένη εκπαιδευτική διαδρομή και επαγγελματική αποκατάσταση. 34 (Πηγή: Η Ελληνική εκπαίδευση στον ορίζοντα του 2000, ΚΕΠΕ Αθήνα) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 73

74 Για τη διάδοση του θεσμού του επαγγελματικού προσανατολισμού στην επικράτεια το κράτος μπορεί να ιδρύσει ανάλογα κέντρα παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών για την επαγγελματική σταδιοδρομία των νέων και εκτός εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Γα παράδειγμα, στις Διευθύνσεις όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων ανά την Ελλάδα, καθώς και στις έδρες των Νομών 6.4. Αγορά εργασίας και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Η ουσιαστική αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεργίας είναι η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στην αγορά εργασίας, η οποία είναι συνώνυμη με την επιχειρηματικότητα και την ανάπτυξή της σε ανταγωνιστικό επίπεδο. Είναι απαραίτητο να δημιουργούνται νέες βιώσιμες και σταθερές θέσεις εργασίας σε όλο το φάσμα της οικονομικής δραστηριότητας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με δυναμική στροφή στις νέες τεχνολογίες, την ενθάρρυνση νέων επενδύσεων, νέων επιχειρήσεων και νέων οικονομικών δραστηριοτήτων. Η δημιουργία και ή ενίσχυση θεσμών που αποτελούν παράγοντες αύξησης της απασχόλησης και καταπολέμησης της ανεργίας θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο της κρατικής πολιτικής με ειδικότερα μέτρα. Σε αυτήν την κατηγορία μέτρων εντάσσονται: V Η επιδότηση θέσεων εργασίας για ορισμένο χρονικό διάστημα των νέων πτυχιούχων σε περιοχές που αντιμετωπίζουν έντονα το πρόβλημα της ανεργίας. V Η αξιοκρατική ανάληψη των θέσεων εργασίας. V Ο περιορισμός της παράλληλης ή πολλαπλής απασχόλησης ιδίως για τα υψηλά αμειβόμενα τμήματα του εργατικού δυναμικού (Πηγή: Η Ελληνική εκπαίδευση στον ορίζοντα του 2000, ΚΕΠΕ, Αθήνα) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 74

75 V Η ενίσχυση της κινητικότητας του εργατικού δυναμικού, η οποία θα συμβάλλει σημαντικά στον περιορισμό των μη αντιστοιχιών στην αγορά εργασίας. Σε αυτήν την κατεύθυνση εντάσσονται: V Η ενίσχυση της γεωγραφικής κινητικότητας των εργαζομένων, V Η διευκόλυνση της επαγγελματικής κινητικότητας μεταξύ τομέων της οικονομίας με κίνητρα και συγκεκριμένα προγράμματα κατάρτισης. V Ο περιορισμός της μη αντιστοιχίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης ειδικοτήτων. Όσον αφορά στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, απαιτείται ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού και ανάπτυξής τους, όπως η ενθάρρυνση και ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, η δημιουργία σταθερών και βιώσιμων θέσεων, καθώς και η ενθάρρυνση επιχειρησιακής δικτύωσης και συνεργασίας των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων με μεγάλες επιχειρήσεις Σύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας μέσα από την επαγγελματική κατάρτιση των νέων ανέργων πτυχιούχων Η επαγγελματική κατάρτιση, αυτή καθ' εαυτή, δεν δημιουργεί θέσεις εργασίας. Μπορεί όμως να μειώσει την διαρθρωτική ανεργία εάν συνδυασθεί με την παροχή τεχνικών γνώσεων και την αναβάθμιση των προσόντων του ήδη ειδικευμένου εργατικού δυναμικού, που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της τοπικής, περιφερειακής, εθνικής και κοινοτικής αγοράς εργασίας. Τα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης αποσκοπούν στην αναβάθμιση των γνώσεων και επαγγελματικών δεξιοτήτων των ανέργων και σχετίζονται άμεσα με την εξασφάλιση της κινητικότητας του εργατικού 36 (Πηγή: Ανάπτυξη και ανεργία - προοπτικές, Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων, Παυλόπουλος, Π. Αθήνα.) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 75

76 δυναμικού στη μεταβαλλόμενη αγορά εργασίας και την ένταξη ή επανένταξη των ανέργων πτυχιούχων στην παραγωγή. Αφορούν τη σύνδεση της εκπαίδευσης με την παραγωγική διαδικασία και την αγορά εργασίας, την επίτευξη δηλαδή ισορροπίας ανάμεσα στις ειδικότητες που ζητούνται από την αγορά εργασίας και την κατανομή που γίνεται στο εκπαιδευτικό σύστημα. Σκοπός των προγραμμάτων Επαγγελματικής Κατάρτισης είναι η ποιοτική αναβάθμιση και ενίσχυση της εκπαίδευσης, ο περιορισμός της αποτυχίας και η απόκτηση νέων δεξιοτήτων, η οποία μπορεί να οδηγήσει στην απασχόληση των ανέργων, την ενίσχυση του εισοδήματος μέσω επιδοτούμενων σεμιναρίων, αλλά και την ανάγκη συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και αναβάθμισης του ανθρώπινου δυναμικού3' Συμπεράσματα Η απασχόληση αποτελεί προϋπόθεση για την κοινωνική ανάπτυξη και την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του συνόλου της κοινωνίας. Κρίσιμο στοιχείο είναι η ενίσχυση ενεργητικών μέτρων καταπολέμησης της ανεργίας με έμφαση στην επιδότηση της απασχόλησης, της κατάρτισης και της απόκτησης εργασιακής εμπειρίας. Να μειωθούν οι διαρθρωτικές αδυναμίες της οικονομίας μας στα πεδία της τεχνολογίας, της εκπαίδευσης, των υποδομών, της παραγωγικότητας. Να επιταχυνθούν οι ρυθμοί για τον εκσυγχρονισμό του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και την κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού. Η παιδεία σε όλα τα επίπεδα που παρέχει το Κράτος πρέπει να είναι εξειδικευμένη και να κατευθύνει κυρίως τους νέους σε τομείς που υπάρχουν αυξημένες δυνατότητες απασχόλησης και όχι να δημιουργεί νέους πτυχιούχους ανέργους. Η εξειδικευμένη εκπαίδευση των νέων σε επαγγέλματα μη κορεσμένα θα απομακρύνει από αυτούς το φάσμα της ανεργίας (Πηγή: Ανεργία, εργασία, εκπαίδευση - κατάρτιση στην Ελλάδα και στη Γαλλία, ΕΚΚΕ Αθήνα.) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 76

77 Απαιτείται η προώθηση της επιχειρηματικότητας με την ανάπτυξη κατάλληλων υποδομών και τη δημιουργία φιλικού περιβάλλοντος για την ίδρυση νέων επιχειρήσεων. Να προωθηθεί η άνοδος της παραγωγικότητας γιατί σ αυτή κυρίως στηρίζεται η μη πληθωριστική ανάπτυξη, που γεννά νέες θέσεις εργασίας. Επίσης η ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας και που χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη ευελιξία σε σχέση με τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις θα βοηθήσει σημαντικά στην αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεργίας. Είναι ανάγκη να ενισχυθούν τα κίνητρα εργασίας με νέο αναθεωρημένο πλαίσιο του φορολογικού συστήματος, ώστε να ενθαρρυνθεί και να ενισχυθεί η επιστροφή της απασχόλησης στην επίσημη και όχι στη μαύρη αγορά εργασίας. Να ληφθούν κατάλληλα μέτρα και να εφαρμοσθούν αναπτυξιακά και επενδυτικά προγράμματα για τον αγροτικό τομέα και τους νέους αγρότες, τη βιομηχανία, τον τουρισμό, το ηλεκτρονικό εμπόριο ή τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Ειδικά μέτρα για τους νέους άνεργους και τους μακροχρόνια ανέργους κυρίως για όσους είναι κοντά στη σύνταξη. Η κατάργηση της υπερ-εργασίας θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, καθώς και η εφαρμογή του μέτρου της μερικής απασχόλησης. Η δημιουργία μόνιμων θέσεων απασχόλησης προϋποθέτει την ύπαρξη μεγάλων αναπτυξιακών έργων τόσο σε επίπεδο υποδομών όσο και σε βιομηχανικό και τεχνολογικό επίπεδο. Σίγουρα δεν υπάρχει μορφή κοινωνικής οργάνωσης χωρίς εργασία. Η εργασία είναι αξία και χώρος δικαίωσης της προσωπικότητας του ανθρώπου και όχι εμπόρευμα. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 77

78 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 7. Εργαζόμενοι Φοιτητές 7.1. Εισαγωγή Παρά τον αναμφισβήτητο αναπτυξιακό ρόλο ενός Τριτοβάθμιου Ιδρύματος στην τοπική κοινωνία, πολλοί φοιτητές βρίσκονται αντιμέτωποι με μια σειρά οικονομικών προβλημάτων που δυσχεραίνουν την ομαλή προσαρμογή τους στο τόπο που φοιτούν. Οι ανάγκες ενός φοιτητή ή μιας φοιτήτριας είναι αρκετές. Ο οικογενειακός προϋπολογισμός συνεχίζει να επιβαρύνεται από το κόστος για τη στέγαση, τη σίτιση, τη μετακίνηση και τα προσωπικά έξοδα του φοιτητή. Σε αυτά πρέπει να προστεθούν τα φαινόμενα ακρίβειας που παρατηρούνται στην τοπική κοινωνία. Τα πραγματικά έξοδα είναι πολλαπλάσια των αρχικών υπολογισμών μιας οικογένειας. Ως συνέπεια των παραπάνω προβλημάτων ένας μικρός αριθμός φοιτητών και φοιτητριών ετεροαπασχολείται κατά τη διάρκεια των σπουδών του, σε εργασίες ευκαιριακής φύσης Φοιτητές στην αγορά εργασίας Οι πιο συνηθισμένες λέξεις που έρχονται στο νου στο άκουσμα της λέξης «φοιτητής» είναι: αιώνιος, ανέμελος, χωρίς ευθύνες και με πολύ ελεύθερο χρόνο. Δεν είναι, όμως, πάντα έτσι. Πολλοί είναι εκείνοι που δεν αρκούνται στην ακαδημαϊκή τους ζωή και μπαίνουν από νωρίς στα «βαθιά» επιλέγοντας κάποια εργασία, η οποία είτε είναι συναφής με το αντικείμενο των σπουδών τους είτε απλά τους προσφέρει σχετική οικονομική ανεξαρτησία. Ένας στους δέκα φοιτητές (10%) αποφασίζει να εργαστεί από το πρώτο κιόλας έτος των σπουδών του. Όσο περνάνε τα ακαδημαϊκά έτη, το ποσοστό αυτό αυξάνεται και στο τέταρτο έτος φτάνει το 40%. Ο κυριότερος λόγος που ωθεί τους φοιτητές στην εργασία είναι φυσικά ο οικονομικός. Η είσοδος σε ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα συνδυάζεται συχνά με την αντίληψη ότι πρέπει σιγά-σιγά να αρχίσουν να ανεξαρτητοποιούνται. Η οικονομική ανεξαρτησία συνήθως μεταφράζεται με δύο τρόπους. Ο πρώτος έχει σχέση με την κάλυψη των προσωπικών εξόδων όπως είναι ο λογαριασμός κινητού, η διασκέδαση και άλλοι παρόμοιοι. Ο δεύτερος, ο Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 78

79 οποίος είναι πιο μακροπρόθεσμος, έχει σχέση με την πραγματοποίηση ενός στόχου όπως οι καλοκαιρινές διακοπές ή, για τους πιο αισιόδοξους, αγορά ενός αυτοκινήτου. Κρυφός πόθος των περισσότερων είναι η απόκτηση προσωπικού τους χώρου. Λίγοι, είναι, όμως εκείνοι που έχουν καταφέρει να το πραγματοποιήσουν Προτάσεις εργασίας για φοιτητές. Οι φοιτητικές δουλειές θα μείνουν αξέχαστες. Εκτός από χρήματα που θα χρησιμεύσουν για έξτρα ταξίδια - ψώνια - μικρές πολυτέλειες, θα κερδίσει κανείς και εμπειρίες και υλικό για ιστορίες να διηγείται. Η ιδανική λύση είναι να βρεθεί δουλειά σε κάποια από τα επαγγέλματα που κάνουν συνήθως οι νέοι και οι φοιτητές Delivery: Αν υπάρχει δίπλωμα οδήγησης για μηχανάκια, μπορεί κάποιος να πιάσει δουλειά στο συνοικιακό σουβλατζίδικο. Είναι κουραστικό αλλά γνωρίζει πολύ κόσμο και αμείβεται με περίπου 20 ανά ημέρα Ταξιθέτης, ταμίας, φουαγιέ σε σινεμά-θέατρα: Το καλό είναι ότι συχνά υπάρχει η ευκαιρία να απολαύσει κανείς χωρίς έξοδα ταινίες και παραστάσεις. Υπάρχει η πιθανότητα της υποχρέωσης να φορά ο εργαζόμενος και στολή και αμείβεται γύρω στα 4 ανά ώρα Φυλλάδια: Είναι ενδιαφέρον πόσους ανθρώπους βλέπει κανείς ενώ εκείνοι τον αγνοούν. Το μόνο που ενδιαφέρει είναι να μοιραστούν τα χιλιάδες φυλλάδια που υπάρχουν στο σακίδιό, ακόμα κι αν οι «πελάτες» τα πετάξουν στον επόμενο κάδο. Μην προσπαθήσει κανείς να τα ξεφορτωθεί ύπουλα, γιατί συχνά οι εργοδότες κόβουν βόλτες, under cover, στην περιοχή. Η αμοιβή γι αυτή την εργασία είναι περίπου 20 ανά φορά, ή 3 ανά ώρα Σερβιτόρος: Απαραίτητη προϋπόθεση για να επιλέξει κανείς αυτή την εργασία είναι η κοινωνικότητα. Όσο πιο κοινωνικός είναι κανείς σε αυτή τη δουλειά τόσο περισσότερα χρήματα θα βγάλει από τα φιλοδωρήματα. Σε μπαρ, κλαμπ συνήθως πληρώνουν καλύτερα απ ό,τι σε καφετέριες, αλλά είναι μεγαλύτερη Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 79

80 η ταλαιπωρία. Ο δίσκος μαθαίνεται και συνηθίζεται από 30 την ημέρα, συν τα φιλοδωρήματα Τηλεφωνικός ερευνητής, τηλεφωνητής: Στην εργασία αυτή ακούει κανείς πολλά. Ακούει να τον μιλούν άσχημα ή ακόμα και να το βρίζουν, ακούει κομπλιμέντα και φιλοφρονήσεις, ακούει τα ψυχολογικά των ερωτούμενων, αλλά πρέπει να βγει η έρευνα και να είναι έγκυρη. Η εργασία αυτή αμείβεται με 1 έως 2 ανά ερωτηματολόγιο Διασκεδαστής Αν αρέσει σε κάποιον και δεν ντρέπεται να χοροπηδά με τεράστιο καπέλο και χρωματιστά ρούχα, αυτό είναι μια καλή επιλογή. Υπάρχουν γραφεία που εκπαιδεύουν και στέλνουν κλόουν σε εκδηλώσεις και παιδικά πάρτι. Κάποια παιδάκια είναι αξιαγάπητα και γελάνε με τα κόλπα, κάποια άλλα θα κάνουν τα πάντα για να καταστρέψουν το show. Σ ένα δίωρο πάρτι η αμείβει ανέρχεται από τα 40 έως Άλλες δουλειές Άλλες δουλειές που ταιριάζουν περισσότερο σε φοιτήτρια και μπορεί να τις κάνει συνδυάζοντάς τις με τις σπουδές τις, και πολλές φορές χωρίς να βγει από την πολυκατοικία της είναι : S baby-sitting στο μωρό του γείτονα, S «διάβασμα» στο παιδί του 2-3 φορές την εβδομάδα, S Μαθήματα Αγγλικών στις πρώτες τάξεις, S Δαχτυλογραφήσεις εργασιών των συμφοιτητών Εργασίες που επιλέγουν οι φοιτητές. Πολλοί φοιτητές επιλέγουν ως λύση τη μερική απασχόληση, συνήθως σε κάποια καφετέρια ή, σε λιγότερες περιπτώσεις, σε κάποιο γραφείο, κατά κανόνα σε θέσεις γραμματειακής υποστήριξης. Η μερική απασχόληση τους δίνει τη δυνατότητα να κερδίσουν χρήματα χωρίς να χρειάζεται να αφιερώσουν πολύ χρόνο στην εργασία, κάτι που θα Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 80

81 τους απέτρεπε από την παρακολούθηση των μαθημάτων ή θα τους στερούσε πολύ από τον προσωπικό τους χρόνο, που θα είναι ήδη λίγος εκ των πραγμάτων, εφόσον επέλεξαν να εργαστούν. Επίσης, πολλοί είναι οι φοιτητές που παραδίδουν ιδιαίτερα μαθήματα ξένων γλωσσών ή φροντιστηριακά μαθήματα που έχουν σχέση με τις σπουδές τους, όπως μαθηματικά, πληροφορική, λογιστικά κλπ. Αν κοιτάξει κανείς τους πίνακες ανακοινώσεων των σχολών, θα διαπιστώσει ότι συχνά προσφέρονται θέσεις εργασίας ειδικά για φοιτητές οι οποίες είναι μερικής απασχόλησης και αφορούν κυρίως στην προώθηση προϊόντων σε πολυκαταστήματα. Επίσης, πολλοί δημόσιοι φορείς, όπως π.χ. ο ΟΤΕ, έχουν προκηρύξει θέσεις ειδικά για φοιτητές. Οι μισθοί που παίρνουν οι φοιτητές είναι συνήθως κοντά στον βασικό, αν εργάζονται σε κάποια ιδιωτική εταιρεία. Επίσης, χρήματα παίρνουν και για την πρακτική τους άσκηση, η οποία πραγματοποιείται όμως μετά το πέρας των τεσσάρων υποχρεωτικών ετών φοίτησης. Οι μισθοί που προέρχονται από την πρακτική άσκηση ποικίλλουν ανάλογα τον φορέα. Συνήθως κυμαίνονται από 90 έως 360 ευρώ τον μήνα. Οι τυχεροί των 360 ευρώ είναι οι σπουδαστές των ΤΕΙ που εργάζονται σε ιδιωτικές εταιρείες. Σε αυτή την περίπτωση τον μισθό τους τον παρέχουν από κοινού η εταιρεία και ο ΟΑΕΔ Μερικές εξομολογήσεις φοιτητών Μία φοιτήτρια από κάποιο τμήμα του Τ.Ε.Ι. δουλεύει κανονικό 8ωρο, πέντε μέρες την εβδομάδα ως γραμματέας σε κάποια εταιρεία. Οι κυριότεροι λόγοι που την έκαναν να επιλέξει τη συγκεκριμένη εργασία ήταν η απόκτηση εμπειρίας και, φυσικά, το οικονομικό. Θεωρεί ότι μπορεί να μάθει πολλά από τη συγκεκριμένη εργασία, κυρίως επειδή έχει σχέση με το αντικείμενο των σπουδών της. Επίσης, μπορεί όχι μόνο να καλύψει τα προσωπικά της έξοδα, αλλά έχει προχωρήσει και στην αγορά ενός αυτοκινήτου, «με πολλές - πολλές δόσεις, όμως», όπως λέει χαριτολογώντας η ίδια. Το μελανό σημείο της υπόθεσης είναι ότι έχει εγκαταλείψει σχεδόν τελείως τις σπουδές της επειδή δεν μπορεί να Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 81

82 παρακολουθεί τα μαθήματα, γεγονός που καθυστερεί το πτυχίο της, αν και δεν έχει επηρεάσει τους βαθμούς της. Μια άλλη φοιτήτρια, έχει έρθει για σπουδές από μια άλλη επαρχιακή πόλη και εργάζεται ως πωλήτρια σε κατάστημα. Επέλεξε να εργαστεί για να βοηθήσει τους γονείς της οικονομικά, αλλά και για να γεμίσει τον ελεύθερο χρόνο της. Δεν επιθυμεί να συνεχίσει την εργασία της για μεγάλο διάστημα ούτε επιδιώκει να κάνει καριέρα στον συγκεκριμένο τομέα. Όσον αφορά στις σπουδές, ο καιρός που εργάζεται είναι σχετικά λίγος, οπότε δεν μπορεί από τώρα να κρίνει αν θα υπάρξει κάποια επίπτωση, αν και θεωρεί ότι η δουλειά θα επηρεάσει τη φοίτηση μάλλον αρνητικά. Κάποια άλλη, απόφοιτη του Τ.Ε.Ι. κατά το τελευταίο έτος σπουδών της εργαζόταν ως γραμματέας σε ιδιωτική επιχείρηση. Αν και δεν καθυστέρησε καθόλου το πτυχίο της, θεωρεί ότι η δουλειά μείωσε την απόδοσή της. Αποφάσισε να εργαστεί κυρίως για να αποκτήσει τα δικά της χρήματα, με τα οποία μπορούσε να καλύψει τα προσωπικά της έξοδα. Έχει να θυμάται πολλά από τα φοιτητικά της χρόνια, τότε που σπούδαζε στο τμήμα Μηχανολογίας του ΤΕΙ. Εργαζόταν σε μηχανολογικά γραφεία, κυρίως για να μπορέσει να κατανοήσει καλύτερα το αντικείμενο που σπούδαζε, και τα καλοκαίρια σε μία κατασκήνωση. Η εμπειρία της, όμως, δεν ήταν η καλύτερη. Στα μηχανολογικά γραφεία, από τη μία, είχε πάρα πολλή δουλειά - μάλιστα αναγκάστηκε να αφήσει τη δουλειά στο τελευταίο έτος σπουδών της, προκειμένου να παρακολουθεί τα μαθήματα. Η κατασκήνωση, από την άλλη, δεν ταίριαζε στην ιδιοσυγκρασία της, με αποτέλεσμα, όπως λέει η ίδια, να το «σκάνε» με άλλους συναδέλφους το βράδυ και να κάνουν ωτοστόπ στα διερχόμενα αυτοκίνητα μέχρι τα μπαράκια του επόμενου χωριού. Όσο για τα λεφτά, έφταναν δεν έφταναν για τσιγάρα, καφέ και άλλα μικροέξοδα. Ένας άλλος γνωστός μου φοιτητής, ο οποίος σπούδασε Κοινωνιολογία και Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, αποφάσισε να μπαρκάρει, Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 82

83 ένα καλοκαίρι σε κάποιο καράβι για την εμπειρία, ενώ ένα άλλο εργάστηκε ως μπάρμαν σε ξενοδοχείο της περιοχής. Επίσης εργαζόταν στην αίθουσα VIP του αεροδρομίου στο Λονδίνο, όπου έκανε έρευνα αγοράς. Στο εξωτερικό οι φοιτητές έχουν καλύτερες προοπτικές εύρεσης εργασίας, επειδή το πανεπιστήμιο τους βοηθά να απασχοληθούν είτε στους χώρους του είτε εκτός αυτών. Ο Χρήστος με τη συνδρομή του Πανεπιστημίου δημιούργησε ένα πρόγραμμα εκμάθησης ελληνικών παραδοσιακών χορών για τους φοιτητές. Όπως μας είπε, τα λεφτά ήταν λίγα, αλλά του έφτανε η ικανοποίηση ότι μετέδιδε στο εξωτερικό την ελληνική κουλτούρα. Επίλογος Οι περιπτώσεις των παραπάνω νέων είναι ενδεικτικές. Κάπως έτσι είναι οι εργασιακές εμπειρίες των περισσότερων φοιτητών. Οποιαδήποτε μορφή εργασίας και αν επιλεγεί, σίγουρα ο συνδυασμός της με τις σπουδές είναι ένα μεγάλο προσωπικό στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 83

84 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 8. Εργαζόμενοι φοιτητές στο Τ.Ε.Ι. Καβάλας 8.1. Ταυτότητα της Έρευνας Με πολύ προσοχή και προσπάθεια συγκέντρωσα και κατέγραψα μια μεγάλη σειρά ερωτήσεων και μετά από κάποια επιλογή κατέληξα σε μια σειρά από ερωτήσεις που αφού τις ομαδοποίησα σε θεματικές ενότητες ρώτησα περίπου 100 φοιτητές και φοιτήτριες στο Τ.Ε.Ι. Καβάλας. Οι μισοί περίπου είναι από το τμήμα μου και οι υπόλοιποι μισοί από άλλα τμήματα του Τ.Ε.Ι.. Το δείγμα είναι τυχαίο, και ευχαριστώ τους συμφοιτητές μου που ανταποκρίθηκαν και απάντησαν με προθυμία στο ερωτηματολόγιο και συνέβαλαν ουσιαστικά στην καταγραφή της κατάστασης του φαινομένου που αφορά την απασχόληση των φοιτητών, τους λόγους που τους οδήγησαν στην εργασία και τις υπόλοιπες πτυχές του θέματος. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 84

85 8.2. Ερωτηματολόγιο Το ερωτηματολόγιο στο οποίο κλήθηκαν να απαντήσουν οι συμφοιτητές μου είναι το παρακάτω : Ταυτότητα Ερωτούμενου / Ερωτούμενης 1. Άνδρας / Γυναίκα 2. Σε ποια σχολή είστε φοιτητής / φοιτήτρια; 3. Σε ποιο τμήμα είστε φοιτητής / φοιτήτρια; 4. Σε ποιο εξάμηνο είστε φοιτητής / φοιτήτρια; Αναζήτηση Εργασίας 5. Κατά την Διάρκεια της φοίτησή σας, σκεφτήκατε να ζητήσετε εργασία; ΝΑΙ / Ο ΧΙ 6. Ποιοι ήταν οι 3 κυριότεροι λόγοι που σας οδήγησαν στο να ζητήσετε εργασία 7. Η εργασία που ζητήσατε ήταν σχετική με τις σπουδές σας; ΝΑΙ / Ο ΧΙ 8. Ποιες πηγές χρησιμοποιήσατε για να βρείτε εργασία : Αγγελία, Διαδίκτυο, ΟΑΕΔ, Γνωστό σας, Άλλο. 9. Καταφέρατε να βρείτε εργασία ΝΑΙ / ΟΧΙ Ταυτότητα Εργασίας 10. Η εργασία στην οποία ασχοληθήκατε ήταν σχετική με τις σπουδές σας; ΝΑΙ / Ο ΧΙ 11. Η εργασία στην οποία ασχοληθήκατε ήταν με πλήρη ή με μερική απασχόληση; 12. Η εργασία στην οποία ασχοληθήκατε είχε δοκιμαστική ΜΗ ΑΜΕΙΒΟΜΕΝΗ περίοδο; ΝΑΙ / ΟΧΙ 13. Πόσο ήταν η δοκιμαστική μη αμειβόμενη περίοδος : ημέρες, εβδομάδες, μήνες. Λεπτομέρειες Εργασίας 14. Πόσες ώρες ήταν η εργασία την ημέρα; 15. Πόσες ημέρες την εβδομάδα εργαζόσασταν; 16. Πόσα χρήματα αμειβόσασταν την ημέρα, την Εβδομάδα, τον μήνα. 17. Κατά την διάρκεια της εργασίας υπήρχαν εργάσιμες ώρες για τις οποίες δεν αμειβόσασταν; ΝΑΙ / ΟΧΙ 18. Αν ΝΑΙ πόσες ώρες την ημέρα εργαζόσασταν χωρίς αμοιβή και πόσες ημέρες ; Διακοπή Εργασίας 19. Ποιο ήταν το μικρότερο διάστημα εργασίας ; 20. Ποιο ήταν το μεγαλύτερο διάστημα εργασίας ; 21. Ήσουν ευχαριστημένος / η από την εργασία αυτή; 22. Αυτή την στιγμή εργάζεσαι; ΝΑΙ / Ο ΧΙ 23. Αν ΟΧΙ σταμάτησες με δική σου πρωτοβουλία ή του εργοδότη σου ; Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 85

86 8.3. Απαντήσεις Άνδρας / Γυναίκα Ρωτήθηκαν 54 άνδρες που είναι το 59% του συνόλου και 38 γυναίκες που είναι το 41% του συνόλου. Γράφημα 22 : Άνδρας / Γυναίκα Σε ποια σχολή είστε Φοιτητές Από την Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας (ΣΔΟ) ερωτήθηκαν 44 φοιτητές που είναι το 48% του συνόλου και από την ΣΤΕΦ ερωτήθηκαν 48 φοιτητές που είναι το 52% των ερωτηθέντων. Σε ποια Σχολή είστε Φοιτητές Γράφημα 23 : Σε ποια Σχολή είστε Φοιτητής Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 86

87 Σε ποιο τμήμα είστε Φοιτητές Από το τμήμα Λογιστικής ερωτήθηκαν 44 φοιτητές που αποτελεί το 48% των ερωτηθέντων, από το τμήμα της Βιομηχανικής Πληροφορικής ερωτήθηκαν 22 φοιτητές που αποτελεί το 24%, από τμήμα της Ηλεκτρολογίας ερωτήθηκαν 17 φοιτητές που είναι το 18% και από το τμήμα του Φυσικού Αερίου & Πετρελαίου ερωτήθηκαν 9 φοιτητές που είναι το 10% των ερωτηθέντων. Σε ποιο τμήμα είστε Φοιτητής Γράφημα 24 : Σε ποιο τμήμα είστε Φοιτητής Σε ποιο εξάμηνο είστε Φοιτητές Οι ερωτηθέντες ήταν από τα εξάμηνα : Εξάμηνο Ερωτηθέντες Ποσοστό ΔΕΥΤΕΡΟ 2 2% ΠΕΜΠΤΟ 9 10% ΕΚΤΟ 11 12% ΕΒΔΟΜΟ 37 40% ΟΓΔΟΟ 10 11% ΠΤΥΧΙΟ 23 25% Πίνακας 13 : Σε ποιο εξάμηνο είστε Φοιτητής Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 87

88 Γράφημα 25 : Σε ποιο εξάμηνο είστε Φοιτητής Κατά την Διάρκεια της φοίτησή σας, σκεφτήκατε να ζητήσετε εργασία Στην ερώτηση εάν κατά την διάρκεια των σπουδών σκέφτηκε κάποιος να ζητήσει εργασία, οι απαντήσεις ήταν σχεδόν μοιρασμένες. Όχι δεν σκεφτήκαν καθόλου να ζητήσουν εργασία απάντησαν 41 φοιτητές που είναι και το 45% του συνόλου, ενώ Ναι απάντησαν 51 φοιτητές που είναι το 55% του συνόλου. Από αυτή την ερώτηση μπορούμε να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι περίπου οι μισοί από τους φοιτητές είναι αφοσιωμένοι και προσηλωμένοι στα φοιτητικά τους καθήκοντα και υποχρεώσεις και δεν είναι διατεθειμένοι να προσφέρουν έστω και λίγο από το χρόνο τους σε άλλες δραστηριότητες, όπως η απασχόληση. Δεν μπορώ να φανταστώ ότι αυτή η ομάδα αποκλείει την εργασία και το χρόνο αυτό το διαθέτει αποκλειστικά στην διασκέδαση. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 88

89 Γράφημα 26 : Κατά την διάρκεια της φοίτησή σας σκεφτήκατε να ζητήσετε εργασία Η εργασία που ζητήσατε ήταν σχετική με τις σπουδές σας; Από τους 51 φοιτητές που σκέφτηκαν να ζητήσουν εργασία μόνο το 20% ζήτησε εργασία σχετική με τις σπουδές του, ενώ η μεγάλη πλειοψηφία των φοιτητών κατά 80% ζήτησε εργασία η οποία δεν είχε σχέση με τις σπουδές της. Πιστεύω και ελπίζω ότι το μεγάλο αυτό ποσοστό του 80% αναζήτησε εργασία η οποία δεν είχε σχέση με τις σπουδές που κάνει, γιατί θεώρησε ότι θα έβρισκε εργασία ευκολότερα σε κάτι άλλο όπως τα παραδείγματα που περιέγραψα παραπάνω, και όχι γιατί θεωρεί ότι το αντικείμενο των σπουδών του δεν τον ενδιαφέρει επαγγελματικά και λόγο κακής επιλογής του μηχανογραφικού του βρέθηκε να σπουδάζει κάτι που πραγματικά δεν τον εκφράζει. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 89

90 Η εργασία που ζητήσατε ήταν σχετική με τις σπουδές σας Γράφημα 27 : Η εργασία που ζητήσατε ήταν σχετική με τις σπουδές σας; Σε αυτό το σημείο πρέπει να επικεντρώσουμε την προσοχή μας στην παρακάτω ανάλυση. Από όλους τους ερωτούμενους οι οποίοι σκέφτηκαν να ζητήσουν εργασία και ήταν 51, μόνο οι 10 ζήτησαν εργασία σχετική με τις σπουδές τους, και όλοι φοιτούν στην ΣΔΟ. Από αυτούς τους 10 που ζήτησαν εργασία σχετική με τις σπουδές τους, βρήκαν αντίστοιχη εργασία οι 8, δηλαδή το 80%. Κανένας από τους φοιτητές στης ΣΤΕΦ δεν έψαξε να βρει εργασία σχετική με τις σπουδές του. 25 ΕΔΟ /ΣΤΕΦ Η εργασία που ζητήσατε ήταν σχετική με τις σπουδές σας 20 ΣΔΟ ΝΑΙ ΣΤΕΦ ΝΑΙ ΣΔΟ ΌΧΙ ΣΤΕΦ ΌΧΙ Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 90

91 Γράφημα 28 : Ποσοστά ανά σχολή για εύρεση εργασίας σχετική με τις σπουδές Ποιες πηγές χρησιμοποιήσατε για να βρείτε εργασία; Στην ερώτηση «Ποιες πηγές χρησιμοποιήσατε για να βρείτε εργασία», οι περισσότεροι απάντησαν ότι την βρήκαν από κάποιο γνωστό τους και αυτοί είναι οι 43 από τους 51 δηλαδή το 84%, από Αγγελία έψαξαν οι 3 από τους 51 και αποτελούν το 6%, από το διαδίκτυο μόνο ένας από τους 51 και είναι το 2%, από τον ΟΑΕΔ δεν έψαξε κανείς να βρει εργασία και είναι το 0% ενώ από άλλες πηγές έψαξαν 4 από τους 51 και είναι το 8%. Γράφημα 29 : Πηγές εύρεσης εργασίας Καταφέρατε να βρείτε εργασία ΝΑΙ/ ΟΧΙ; Στην παραπάνω ερώτηση απάντησαν θετικά οι 49 από τους 51, και αρνητικά μόνο οι 2 από τους 51. Εδώ θέλω να σχολιάσω ότι όποιος ήθελε να βρει εργασία για να εργαστεί, βρήκε. Αυτό το συμπέρασμα που εγώ έβγαλα, και πιστεύω ότι δεν θα βρω πολλούς να διαφωνούν μαζί μου, με δίνει ελπίδες ότι όταν και εγώ μετά από την αποφοίτησή μου από το ΤΕΙ θα ψάξω να βρω εργασία, έστω και προσωρινή η οποία δεν θα έχει σχέση με τις σπουδές μου, θα βρω. Έτσι θα έχω τον χρόνο και την άνεση (όχι μόνο την οικονομική, η οποία είναι και αυτή πολύ σημαντική, αλλά και την ψυχολογική ότι εργάζομαι και αμείβομαι για την εργασία που προσφέρω) να βρω μια εργασία αντίστοιχη με τις σπουδές και τα προσόντα μου. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 91

92 Σε αυτή την ερώτηση απάντησαν θετικά όλοι οι σπουδαστές της ΣΤΕΦ, δηλαδή βρήκαν εργασία και οι 24 από τους 24 που έψαξαν να βρουν κάποια εργασία, άσχετα εάν δεν ήταν σχετική με τις σπουδές τους. Από τους 27 σπουδαστές της ΣΔΟ βρήκαν εργασία οι 25 ενώ οι 2 δεν τα κατάφεραν. Καταφέρατε να βρείτε εργασία Γράφημα 30 : Επιτυχία στην Ανεύρεση εργασίας Η εργασία στην οποία ασχοληθήκατε ήταν σχετική με τις σπουδές σας; ΝΑΙ/ ΟΧΙ; Στην παραπάνω ερώτηση απάντησαν θετικά οι 8 από τους 49, που ανέφερα σε προηγούμενη ενότητα και είναι το 16%, και αρνητικά οι 41 από τους 49 και είναι το 84%. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 92

93 Η εργασία στην οποία ασχοληθήκατε ήταν με πλήρη ή με μερική απασχόληση; Σε αυτή την ερώτηση απάντησαν ότι βρήκαν εργασία με πλήρη απασχόληση 34 σπουδαστές που αποτελούν το 69% και μερική απασχόληση 15 σπουδαστές που είναι το 31%. Δηλαδή ένας στους τρείς βρήκε εργασία με μερική απασχόληση ενώ οι δύο στους τρείς με πλήρη απασχόληση. Πλήρη / Μερική Απασχόληση ΜΕΡΙΚΗ 31% Γράφημα 32 : Εργασία με πλήρη ή μερική Απασχόληση Από τους 25 φοιτητές της ΣΔΟ οι 10 βρήκαν εργασία με πλήρη απασχόληση και είναι το 40% των φοιτητών της ΣΔΟ, ενώ το υπόλοιπο 60% που αντιστοιχεί σε 15 φοιτητές βρήκαν εργασία με μερική απασχόληση. Από τους 24 φοιτητές της ΣΤΕΦ βρήκαν και οι 24 εργασία με πλήρη απασχόληση και είναι φυσικά το 100%. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 93

94 Γράφημα 33 : Εργασία με πλήρη ή μερική Απασχόληση ανά Σχολή Η εργασία στην οποία ασχοληθήκατε είχε δοκιμαστική ΜΗ ΑΜΕΙΒΟΜΕΝΗ περίοδο; Στην παραπάνω ερώτηση από τους 49 φοιτητές που εργάστηκαν, οι 7 από αυτούς είχαν μία δοκιμαστική μη αμειβόμενη περίοδο και αποτελούν το 14% του συνόλου των φοιτητών και οι υπόλοιποι 42 δεν είχαν καθόλου δοκιμαστική μη αμειβόμενη περίοδο και αποτελούν το 86% των φοιτητών. Δοκιμαστική Μη αμειβόμενη περίοδο :\ ^ ί «ί β Β 8 ί ϋ Μ, ;.Λ Οχι 86% :*>, -,-? ν < λ ' :: *- V - Λ V.. ψ ήώ ζ V -, δ : :, ^ ύ... ; ί ^. ί Λ ν " =. Γράφημα 34 : Δοκιμαστική ΜΗ αμειβόμενη περίοδος Οι 7 φοιτητές που εργάστηκαν κάποια περίοδο δοκιμαστικά σπουδάζουν όλοι στη ΣΔΟ, ενώ άλλοι 18 σπουδαστές της ΣΔΟ δεν είχαν κάποια δοκιμαστική περίοδο εργασίας. Οι 24 σπουδαστές της ΣΤΕΦ εργάστηκαν από την πρώτη στιγμή αμειβόμενοι. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 94

95 Γράφημα 35 : Δοκιμαστική ΜΗ αμειβόμενη περίοδος ανά Σχολή Ημέρες ΜΗ ΑΜΕΙΒΟΜΕΝΗ εργασίας. Από τους 7 σπουδαστές που εργάστηκαν δοκιμαστικά, η μεγαλύτερη περίοδος της μη αμειβόμενης εργασίας ήταν 7 ημέρες, η μικρότερη μία ημέρα, και ο μέσος όρος της περιόδου αυτής είναι τρείς ημέρες. Νομίζω ότι ο μέσος όρος δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι μία μεγάλη περίοδος κατά την οποία οι εργοδότες εκμεταλλεύονται στους σπουδαστές. Άλλωστε όταν πιάνεις μία δουλειά και γι αυτήν δεν ξέρεις τίποτα, θέλεις δύο - τρείς μέρες προσαρμογής και γνωριμίας με το αντικείμενο εργασίας. Ημέρες Δοκιμαστικής Εργασίας Λ I ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΜΙΚΡΟΤΕΡΗ ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ Γράφημα 36 : Ημέρες Δοκιμαστικής Εργασίας Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 95

96 Πόσες ώρες ήταν η εργασία την ημέρα. Ώρες Εργασίας Φοιτητές 12 ώρες 4 10 ώρες 1 9 ώρες 5 8 ώρες 29 6 ώρες 2 4 ώρες 6 3 ώρες 1 2 ώρες 1 Πίνακας 14 : Ώρες εργασίας φοιτητών ανά ημέρα Οι ώρες εργασίας την ημέρα έχουν μεγάλη διακύμανση. Τέσσερις σπουδαστές από την ΣΔΟ εργαζόταν για 12 ώρες την ημέρα. Τόσες ώρες είναι πάρα πολλές, και λίγοι οικογενειάρχες με πολυμελείς οικογένειες και πολύ μεγάλες οικογενειακές υποχρεώσεις αναγκάζονται να εργαστούν τόσο σκληρά. Για ένα φοιτητή ή μία φοιτήτρια νομίζω ότι είναι υπερβολικά μεγάλο και δυσβάστακτο το ωράριο εργασίας. Μάλιστα από τα στοιχεία προκύπτει ότι τα δύο από τα τέσσερα είναι αγόρια και τα δύο κορίτσια. Μία κοπέλα από την ΣΔΟ εργάζονταν για 10 ώρες την ημέρα, τρείς κοπέλες από την ΣΔΟ και δύο αγόρια από την ΣΤΕΦ εργαζόταν 9 ώρες την ημέρα, είκοσι εννέα φοιτητές που είναι και η μεγάλη πλειοψηφίας των εργαζόμενων φοιτητών, εργαζόταν 8 ώρες την ημέρα, δύο φοιτητές εργαζόταν 6 ώρες την ημέρα, 6 φοιτητές εργαζόταν 4 ώρες την ημέρα, και από ένας φοιτητής εργαζόταν 3 και 2 ώρες την ημέρα. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 96

97 Γράφημα 37 : : Ώρες εργασίας φοιτητών ανά ημέρα Νομίζω ότι ο μέσος όρος είναι ένα φυσιολογικό ω ράριο εργασίας ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ] ΜΙΚΡΟΤΕΡΗ ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ Γράφημα 38 : Μεγαλύτερη - μικρότερη και Μέση τιμή ωρών εργασίας ανά ημέρα Πόσες ημέρες την εβδομάδα εργαζόσασταν. Ο παρακάτω π ίνακας μας δείχνει πόσοι φοιτητές εργαζόταν τις αντίστοιχες ημέρες ανά εβδομάδα. Ημέρες Εργασίας /εβδομάδα Φοιτητές Ποσοστό % 7 ημέρες 5 10,20% Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 97

98 6 ημέρες 14 28,57% 5 ημέρες 20 40,82% 4 ημέρες 2 4,08% 3 ημέρες 5 10,20% 2 ημέρες 3 6,12% Πίνακας 15 : Ημέρες εργασίας ανά εβδομάδα με πλήθος και ποσοστό Και σε αυτή την ερώτηση βλέπουμε ότι 5 φοιτητές εργάζονται 7 ημέρες την εβδομάδα. Δεν έχουν ούτε μία ημέρα ξεκούρασης. Επίσης 14 φοιτητές εργάζονται 6 ημέρες την εβδομάδα, που είναι και αυτό πολύ δύσκολο. Οι περισσότεροι εργάζονται για 5 ημέρες την εβδομάδα που είναι στο αριθμό 20. Δύο εργάζονται 4 ημέρες την εβδομάδα, 5 εργάζονται 3 ημέρες την εβδομάδα, και 3 εργάζονται για 2 ημέρες την εβδομάδα. Γράφημα 39 : Ημέρες εργασίας ανά εβδομάδα με πλήθος και ποσοστό Εάν επεξεργαστούμε λίγο πιο προσεκτικά τα στοιχεία της προηγούμενης και αυτής της ερώτησης, θα βγάλουμε μερικά συμπεράσματα τα οποία μπορεί να μας σοκάρουν. Από τις 5 φοιτήτριες που εργάζονται 7 ημέρες την εβδομάδα, οι 2 από αυτές εργάζονται για 12 ώρες την ημέρα!!!. Αυτές οι συμφοιτήτριες μας δηλαδή, δεν έχουν ούτε λεπτό να αφιερώσουν για οτιδήποτε άλλο εκτός από την εργασία. Στην ίδια κατάσταση μπορούμε να εντάξουμε και τις άλλες δύο φοιτήτριες από τις οποίες η μία εργάζεται για 10 ώρες την ημέρα και η άλλη Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 98

99 για 9 ώρες την ημέρα, ενώ ένας φοιτητής που εργάζεται όλες τις ημέρες την εβδομάδας, εργάζεται για 8 ώρες την ημέρα. Από τους 49 φοιτητές που εργάστηκαν, η ομάδα των τεσσάρων φοιτητριών που εργάστηκαν όλες τις ημέρες της εβδομάδας από 9 έως 12 ώρες αποτελούν ένα σημαντικό ποσοστό 8%. Ευτυχώς και αριθμητικά είναι περισσότεροι οι φοιτητές που εργάζονται πέντε ημέρες την εβδομάδα και ο μέσος όρος των επεξεργασμένων στοιχείων μας δείχνει ότι οι ημέρες εργασίας των φοιτητών είναι 5 την εβδομάδα. Ημέρες εργασίας την εβδομάδα ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΜΙΚΡΟΤΕΡΗ ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ Γράφημα 40 : Μεγαλύτερη - Μικρότερη & Μέση τιμή για ημέρες εργασίας ανά εβδομάδα Πόσα χρήματα αμειβόσασταν την ημέρα. Ο παρακάτω πίνακας μας δείχνει πόσοι φοιτητές αμειβόταν με αντίστοιχες αμοιβές ανά ημέρα. τις /ημέρα Πλήθος Ποσοστό 8 /ημέρα 1 2,22% 10 /ημέρα 2 4,44% 13 /ημέρα 1 2,22% 15 /ημέρα 2 4,44% 20 /ημέρα 3 6,67% 25 /ημέρα 12 26,67% 30 /ημέρα 18 40,00% 35 /ημέρα 2 4,44% Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 99

100 40 /ημέρα 2 4,44% 45 /ημέρα 1 2,22% 80 /ημέρα 1 2,22% Πίνακας 16 : Ποσό Αμοιβής ανά ημέρα - Πλήθος και Ποσοστό Όπως παρατηρούμε ότι από 8-13 ευρώ την ημέρα αμείβονταν 4 φοιτητές που είναι το 8,88% του συνόλου, και αυτοί εργαζόταν για 4 ώρες την ημέρα. Από ευρώ την ημέρα αμείβονταν 5 φοιτητές που είναι το 11,11% του συνόλου. Αυτοί οι οποίοι αμειβόταν με 15 την ημέρα εργαζόταν για 4 ώρες την ημέρα, επομένως το ημερομίσθιο τους μπορούμε να πούμε ότι ήταν αρκετά καλό, ενώ αυτοί που αμειβόταν με 20 την ημέρα, εργαζόταν για 8 ώρες, επομένως το ημερομίσθιό τους μπορούμε να το κατατάξουμε σαν μέτριο. Οι φοιτητές που αμειβόταν από 25 έως 30 ευρώ ημερησίως είναι 30 και αποτελούν το 66,67% που είναι και η συντριπτική πλειοψηφία και από την επεξεργασία των στοιχείων φαίνεται ότι αυτοί εργαζόταν για 8 ώρες την ημέρα με εξαίρεση δύο που εργαζόταν για 9 ώρες την ημέρα και έναν που εργαζόταν για 6 ώρες την ημέρα. Αυτή κατηγορία αμοιβών σε σχέση με τις ώρες εργασίας η γνώμη μου είναι ότι είναι πολύ ικανοποιητική. Με 35 ημερησίως εργαζόταν 2 φοιτητές οι οποίοι όμως δούλευαν για 12 ώρες την ημέρα που το θεωρώ λίγο. Με 40 και 45 την ημέρα εργάζονταν 2 και 1 φοιτητές αντίστοιχα οι οποίοι όμως δούλευαν για 9 ώρες την ημέρα που το θεωρώ ικανοποιητικό. Και τελευταία με 80 την ημέρα αμειβόταν η φοιτήτρια η οποία εργαζόταν για 12 ώρες την ημέρα και για 7 ημέρες την εβδομάδα. Μπορεί τα 80 ημερομίσθιο να ακούγονται πολλά αλλά οι 12 ώρες την ημέρα και μάλιστα οι 7 ημέρες την εβδομάδα εκφράζει μία κούραση, μία αγωνία, μία απελπισία, και ότι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς, που οι αριθμοί δεν μπορούν από μόνοι τους να εκφράσουν. Το παρακάτω διάγραμμα μας αναπαριστά τα παραπάνω δεδομένα. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 100

101 Γράφημα 41 : Ποσό Αμοιβής ανά ημέρα - Πλήθος Ανακεφαλαιώνοντας την ενότητα αυτή μπορούμε να πούμε ότι αριθμητικά τα 80 την ημέρα είναι πολλά, τα 8 την ημέρα είναι λίγα, αλλά τα 28 που είναι και ο μέσος όρος όλων των αμοιβών είναι ικανοποιητικά Γράφημα 42 : Μεγαλύτερη - Μικρότερη - Μέση τιμή αμοιβής ανά ημέρα Κατά την διάρκεια της εργασίας υπήρχαν εργάσιμες ώρες για τις οποίες δεν αμειβόσασταν;. Στην παραπάνω ερώτηση απάντησαν θετικά 8 φοιτητές που είναι και το 16% του συνόλου, και αρνητικά 41 φοιτητές που είναι και το 84% του συνόλου. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 101

102 Από την επεξεργασία των στοιχείων φαίνεται ότι δύο από τους φοιτητές δεν είχαν αμοιβή για όλες τις ώρες εργασίας, επίσης οι ίδιοι φοιτητές απάντησαν θετικά και στην ερώτηση εάν υπήρχε μία δοκιμαστική περίοδος εργασίας μη αμειβόμενη. Επομένως θα μπορούσαμε να κατατάξουμε τους δύο αυτούς φοιτητές σε μια κατηγορία όπου δεν ανταποκρίθηκαν κατά την δοκιμαστική περίοδο στις προσδοκίες των εργοδοτών τους. Δύο ακόμη φοιτητές ενώ δηλώνουν ότι υπήρχαν ώρες εργασίας χωρίς αμοιβή δεν γράφουν πόσες ήταν αυτές οι ώρες με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να βγάλουμε ένα αξιόπιστο συμπέρασμα. Οι υπόλοιποι 4 φοιτητές δηλώνουν ότι εργαζόταν για μία με δύο ώρες την ημέρα χωρίς αμοιβή, για διάστημα μιας ή δύο ημερών. Κατά την γνώμη μου η τελευταία αυτή ομάδα είναι η αντιπροσωπευτική για την ερώτηση και από αυτή βγάζω το συμπέρασμα ότι ο συνδυασμός των ημερών με των ωρών ανά ημέρα είναι μέσα στην πραγματικότητα. Γράφημα 43 : Ώρες εργασίας χωρίς Αμοιβή Αν ΝΑΙ (υπήρχαν εργάσιμες ώρες για τις οποίες δεν αμειβόσασταν) πόσες ώρες την ημέρα εργαζόσασταν χωρίς αμοιβή Στην ερώτηση εάν υπήρχαν ώρες εργασίας χωρίς αμοιβή, απάντησαν θετικά 8 φοιτητές, οι δύο από αυτούς δεν έγραψαν στο σχετικό ερωτηματολόγιο πόσες ήταν οι ώρες χωρίς αμοιβή. Οι δύο τους οποίους Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 102

103 ανέφερα και παραπάνω και τους κατέταξα στην κατηγορία ότι δεν ανταποκρίθηκαν κατά την δοκιμαστική περίοδο στις προσδοκίες των εργοδοτών τους εργάστηκαν χωρίς αμοιβή για 3 και 4 ώρες αντίστοιχα και οι τιμές αυτές επηρεάζουν την μεγαλύτερη τιμή αλλά και τον μέσο όρο όπως βλέπουμε και στο παρακάτω διάγραμμα. Εάν δεν λάβουμε υπ όψιν μας τις δύο αυτές τιμές τότε η μεγαλύτερη τιμή διαμορφώνεται στο 2, η μικρότερη στο 1 και ο μέσος όρος στο 1,5. Ώρες Εργασίας χωρίς Αμοιβή ,5 Γράφημα 44 : Μεγαλύτερη - Μικρότερη - Μέση Τιμή ωρών εργασίας χωρίς αμοιβή Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 103

104 Ημέρες εργασίας χωρίς αμοιβή. Στην παραπάνω ερώτηση δύο φοιτητές απάντησαν ότι το διάστημα για το οποίο υπήρχαν ώρες χωρίς αμοιβή ήταν 1 ημέρα, και τρείς φοιτητές απάντησαν ότι το διάστημα για το οποίο υπήρχαν ώρες χωρίς αμοιβή ήταν 2 ημέρες. Και για τις δύο ομάδες φοιτητών μπορώ να ισχυριστώ ότι είναι φυσιολογικό το διάστημα που εργάστηκαν χωρίς αμοιβή το οποίο είναι για 1,5 ώρα την ημέρα και για διάστημα 1,6 ημέρας, (δηλαδή για λιγότερο από 2,5 ώρες συνολικά). Ημέρες Εργασίας Χωρίς Αμοιβή 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΜΙΚΡΟΤΕΡΗ ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ Γράφημα 45 : Μεγαλύτερη - Μικρότερη - Μέση Τιμή ημερών εργασίας χωρίς Αμοιβή Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 104

105 Μικρότερο διάστημα εργασίας. Από τους 48 συνολικά φοιτητές που απάντησαν πιο ήταν το μικρότερο διάστημα εργασίας, οι 2 από αυτούς που είναι και το 4,17% του συνόλου απάντησαν ότι εργάστηκαν το λιγότερο για μία εβδομάδα. Οι δύο εβδομάδες ήταν το μικρότερο διάστημα εργασίας για πέντε φοιτητές που είναι και το 10,42%, οι τρείς εβδομάδες ήταν γι α δύο φοιτητές το μικρότερο διάστημα εργασίας που είναι και το 4,17%. Επομένως λιγότερο από έναν μήνα εργασίας ήταν το μικρότερο διάστημα εργασίας για 9 φοιτητές που είναι και το 18,76% του συνόλου. Μικρότερο διάστημα εργασίας ίσο με ένα μήνα είχαν 9 στους 48 φοιτητές που αποτελεί το ίδιο ποσοστό με την προηγούμενη κατηγορία, και δύο μήνες ήταν το μικρότερο διάστημα για 4 φοιτητές με ποσοστό ίσο με 8,33%. Για διάστημα τριών μηνών ήταν το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων φοιτητών και ανέρχεται στο 39,58% και 19 φοιτητές. Για διάστημα τεσσάρων μηνών απάντησαν 6 φοιτητές που είναι και το 12,50%, ενώ το πολύ μεγάλο διάστημα του 1,5 έτους για να είναι το μικρότερο διάστημα εργασίας απάντησε μία μόνο φοιτήτρια, η οποία συγχρόνως ο 1,5 χρόνος είναι και το μεγαλύτερο διάστημα εργασίας και συγχρόνως την στιγμή της έρευνας εξακολουθούσε να εργάζεται. Ημέρες Πλήθος Ποσοστό 7 ημέρες 2 4,17% 14 ημέρες 5 10,42% 21 ημέρες 2 4,17% 30 ημέρες 9 18,75% 60 ημέρες 4 8,33% 90 ημέρες 19 39,58% 120 ημέρες 6 12,50% 540 ημέρες 1 2,08% Σύνολο 48 Πίνακας 17 : Μικρότερο διάστημα εργασίας με πλήθος και ποσοστό Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 105

106 Το παρακάτω γράφημα αναπαριστά το πλήθος των φοιτητών με το μικρότερο διάστημα εργασίας. Γράφημα 46 : Μικρότερο διάστημα εργασίας με πλήθος Το παρακάτω διάγραμμα μας δείχνει με τον καλύτερο τρόπο τις ακραίες επιλογές του μικρότερου διαστήματος εργασίας που είναι η μία εβδομάδα για μόλις 2 φοιτητές και ο ενάμισι χρόνος μια μόλις μία φοιτήτρια. Ο μέσος όρος των δυόμισι μηνών αναπαριστά κατά την γνώμη μου και φυσιολογικό «μικρότερο διάστημα εργασίας». Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 106

107 Γράφημα 47 : Μεγαλύτερη - Μικρότερη - Μέση Τιμή για το μικρότερο διάστημα εργασίας Μεγαλύτερο διάστημα εργασίας. Από τους 48 συνολικά φοιτητές που απάντησαν πιο ήταν το μεγαλύτερο διάστημα εργασίας, οι 2 από αυτούς που είναι και το 4,17% του συνόλου απάντησαν ότι εργάστηκαν το περισσότερο για δύο εβδομάδες. Οι δύο μήνες ήταν το μεγαλύτερο διάστημα εργασίας για άλλους δύο φοιτητές που είναι και το 4,17%, οι τρείς μήνες ήταν για τρείς φοιτητές το μεγαλύτερο διάστημα εργασίας που είναι και το 6,25%. Τέσσερις μήνες το πολύ εργάστηκαν 5 φοιτητές με ποσοστό 10,41%, έξη μήνες ήταν το μεγαλύτερο διάστημα εργασίας για δύο φοιτητές και ποσοστό 4,17%. Ένα έτος ήταν το μεγαλύτερο διάστημα εργασίας για 19 φοιτητές με ποσοστό 39,58% που είναι και το μεγαλύτερο ποσοστό σε αυτή την κατηγορία. Το αμέσως μικρότερο διάστημα είναι των δύο ετών, όπου σε αυτό απάντησαν 9 φοιτητές με ποσοστό 18,75%, ενώ για ενάμιση χρόνο δούλεψαν δύο φοιτητές και ποσοστό 4,17%. Δεκατέσσερις μήνες, τρία χρόνια, τέσσερα χρόνια, και οκτώ χρόνια!! εργάστηκαν σαν μεγαλύτερο διάστημα από ένας φοιτητής. Η πλειοψηφία των φοιτητών που εργάστηκαν για μεγαλύτερο διάστημα τον ένα χρόνο οι 14 από τους 19, εργάστηκαν για μικρότερο διάστημα τρείς μήνες. Επομένως το 30% περίπου (14 στους 48) εργάστηκαν κατά διαστήματα της φοιτητικής τους ζωής από τρεις μήνες έως ένα έτος. Ημέρες Πλήθος Ποσοστό 14 ημέρες 2 4,17% 60 ημέρες 2 4,17% 90 ημέρες 3 6,25% 120 ημέρες 4 8,33% 150 ημέρες 1 2,08% 180 ημέρες 2 4,17% 360 ημέρες 19 39,58% 420 ημέρες 1 2,08% 540 ημέρες 2 4,17% 720 ημέρες 9 18,75% 1080 ημέρες 1 2,08% 1440 ημέρες 1 2,08% Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 107

108 2880 ημέρες 1 2,08% 48 Πίνακας 18 : Μεγαλύτερο διάστημα εργασίας με πλήθος και ποσοστό Το παρακάτω γράφημα αναπαριστά τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα και απεικονίζει το μεγαλύτερο διάστημα εργασίας των φοιτητών. 20 -ι Μεγαλύτερο Διάστημα Εργασίας 14 ημέρες 60 ημέρες 90 ημέρες 120 ημέρες 150 ημέρες 180 ημέρες 360 ημέρες 420 ημέρες 540 ημέρες 720 ημέρες 1080 ημέρες 1440 ημέρες 2880 ημέρες Γράφημα 48 : Μεγαλύτερο διάστημα εργασίας με πλήθος και ποσοστό Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 108

109 Και το παρακάτω διάγραμμα μας δείχνει με τον καλύτερο τρόπο τις ακραίες επιλογές του μεγαλύτερου διαστήματος εργασίας που είναι οι δύο εβδομάδες για μόλις 2 φοιτητές και τα οκτώ χρόνια μια μόλις έναν φοιτητή. Ο μέσος όρος των δεκαπέντε μηνών δηλαδή κάτι παραπάνω από ένα έτος και λιγότερο από ενάμισι αναπαριστά κατά την γνώμη μου και το φυσιολογικό «μεγαλύτερο διάστημα εργασίας». Γράφημα 49 : Μεγαλύτερη - Μικρότερη - Μέση Τιμή για το μεγαλύτερο διάστημα εργασίας Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 109

110 Ήσουν ευχαριστημένος από την εργασία αυτή. Η πλειοψηφία των φοιτητών απάντησε αρνητικά σε αυτή την ερώτηση με ποσοστό 58%, και θετικά με ποσοστό 42%. Αν και η διαφορά ανάμεσα στην θετική και αρνητική γνώμη που είχαν οι φοιτητές για την εργασία δεν είναι μεγάλη και μπορούμε να πούμε ότι ο ένας στους δύο, δεν ήταν ευχαριστημένος και ο άλλος ήταν, παρ όλα αυτά οι 28 από τους 48 φοιτητές δεν έμειναν ικανοποιημένοι από την εργασία τους. Ευχαριστημένος Από την Εργασία Γράφημα 50 : Είσαι ευχαριστημένος από την εργασία σου Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 110

111 Αυτή τη στιγμή εργάζεσαι. Στην ερώτηση αυτή δεν απάντησαν δύο φοιτητές και επομένως από τους 48 που είχα σαν βάση στις προηγούμενες ερωτήσεις τώρα έχω τους 46. Από τους 46 φοιτητές οι 15 απάντησαν ότι εργαζόταν κατά την στιγμή της έρευνας και αυτοί αποτελούν το 33% των φοιτητών και οι υπόλοιποι 31 φοιτητές απάντησαν ότι κατά την στιγμή της έρευνας δεν εργάζονταν και αυτοί είναι το 67% των φοιτητών. Επομένως ο ένας στους τρείς φοιτητές ο οποίος ενδιαφέρθηκε και αναζήτησε και βρήκε εργασία εξακολουθεί να εργάζεται και οι άλλοι δύο φοιτητές σταμάτησαν την εργασία τους για διάφορους λόγους. Το παρακάτω γράφημα μας δίνει πόσοι εργαζόταν και πόσοι δεν εργαζόταν κατά στην στιγμή της έρευνας. Αυτή τη στιγμή εργάζεσαι Γράφημα 51 : Αυτή τη στιγμή εργάζεσαι Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 111

112 Αν ΟΧΙ σταμάτησες με δική σου πρωτοβουλία ή του εργοδότη σου. Στην τελευταία ερώτηση του ερωτηματολογίου ψάχνω να βρω πόσοι από αυτούς τους φοιτητές που δεν εργάζονται πια, σταμάτησαν την εργασία με δική τους πρωτοβουλία και πόσοι με πρωτοβουλία του εργοδότη τους. Από τους 31 φοιτητές που δεν εργάζονται πια, οι 26 σταμάτησαν την εργασία με δική τους πρωτοβουλία και μόλις οι 5 με πρωτοβουλία του εργοδότη τους. Επομένως μόνο ένα μικρό ποσοστό εργαζόμενων φοιτητών δεν ικανοποίησαν τους εργοδότες τους και γι αυτό ανέλαβαν την πρωτοβουλία να διακόψουν την συνεργασία μαζί τους, και το ποσοστό αυτό όπως φαίνεται και στον παρακάτω γράφημα είναι μόλις το 16% των φοιτητών. Η συντριπτική πλειοψηφία των φοιτητών με ποσοστό 84% σταμάτησαν να εργάζονται με δική τους πρωτοβουλία, πράγμα που σημαίνει ότι ικανοποιήθηκαν οι λόγοι και οι αιτίες οι οποίες τους οδήγησαν στην ανεύρεση εργασίας, είτε αυτοί ήταν οικονομικοί, είτε ήταν για εμπειρία, ή κατάλαβαν ότι εργασία και σπουδές τις περισσότερες φορές δεν μπορούν να συνυπάρξουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σταμάτησες την εργασία με πρωτοβουλία Γράφημα 52 : Σταμάτησες την εργασία με δική σου πρωτοβουλία Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 112

113 9. Εργαζόμενοι φοιτητές στη Μυτιλήνη Συνεχίζοντας την έρευνα για την πτυχιακή μου εργασία στην Μυτιλήνη από όπου κατάγομαι, κατά την περίοδο των διακοπών των Χριστουγέννων, ανακάλυψα την παρακάτω εργασία δύο φοιτητριών με σχετικό θέμα με την δική μου. Πρόσθεσα αυτούσια πολύ μεγάλα κομμάτια αυτής της έρευνας θέλοντας να αναδείξω την πολύ καλή δουλεία και την έρευνα που έκαναν στο τόπο μου δύο φοιτήτριες από άλλα μέρη και αντιμετώπισαν τα ίδια προβλήματα και δυσκολίες με εμένα. Παίρνοντας τα ποσοστά τα οποία αναγράφονται εγώ δημιούργησα τα αντίστοιχα γραφήματα. Η παρακάτω έρευνα έχει διεξαχθεί στην πόλη της Μυτιλήνης από τις Κωνσταντίνα Τσουραπά-Καραθανάση, και Μαρία Αποστόλου με σκοπό να καταγράψει τα ποσοστά των εργαζόμενων φοιτητών και φοιτητριών και να διερευνήσει τους λόγους και τις επιπτώσεις της εργασίας στην ακαδημαϊκή επίδοση και στην κοινωνική τους προσαρμογή. Διενεργήθηκαν ημιδομημένες συνεντεύξεις και χορηγήθηκαν ερωτηματολόγια στο χώρο εργασίας των φοιτητών και φοιτητριών, μετά το πέρας της εργασίας τους. τα τμήματα : Οι περισσότεροι εργαζόμενοι φοιτητές του δείγματος προέρχονταν από ^ της Κοινωνιολογίας 29,8%, ^ της Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας 28,1%, ^ το Επιστημών της Θάλασσας 17,5%, ^ της Γεωγραφίας 12,3%, ^ του Περιβάλλοντος 8,8%, ^ της Κοινωνική Ανθρωπολογία και Ιστορία 3,5%. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 113

114 30 Ποσοστά % ανα τμήμα Κοινωνιολογίας Επιστημών της Θάλασσας Περιβάλλοντος Πολιτισμικής Τεχνολογίας & Επικοινων'ας Γεωγραφίας Κοινωνική Ανθρωπολογία και Ιστορία Γράφημα 53 : Ποσοστά εργαζόμενων φοιτητών ανά τμήμα Το 75,4% του δείγματος δήλωσε πως εργάζεται για οικονομικούς λόγους, ενώ το 24,6% για να γεμίσει τον ελεύθερο χρόνο του. Παρόλα αυτά διαπιστώθηκε ότι τα έσοδα από την εργασία τους δεν καλύπτουν άμεσες βιοτικές ανάγκες αλλά χρησιμοποιούνται ως συμπληρωματικό εισόδημα που βελτιώνει την ποιότητα ζωής τους. Λόγος Εργασίας Οικονομικοί Λόγοι Ελέυθερος Χρόνος Γράφημα 54 : Λόγος εργασίας φοιτητών Οι περισσότεροι φοιτητές απασχολούνται σε καφετερίες (63,2%), σε εστιατόρια, ταβέρνες και video club (10,5%). Φοιτητές επίσης απασχολούνται σε ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς, σε αντιπροσωπείες αυτοκινήτων και σε ασφαλιστικά γραφεία. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 114

115 Όπως προέκυψε από την έρευνα : το 51 % των φοιτητών αμείβεται με 30 ανά οχτάωρο, το 14% των φοιτητών αμείβεται με 40 ανά οχτάωρο, το 9% των φοιτητών αμείβεται με 25 ανά οχτάωρο ' Γράφημα 55 : Αμοιβή ανά οκτάωρο Το 33,3% των φοιτητών υποστηρίζει πως οι γονείς του διατηρούν θετική στάση - ως προς την εργασία των παιδιών τους, το 36,8% υποστηρίζει πως οι γονείς του είναι αρνητικοί και το 24,6% πως διατηρούν ουδέτερη στάση. Στάση Γ ονέων Αρνητικοί Θετικοί Ουδέτεροι Γράφημα 56 : Στάση γονέων Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 115

116 Πολλές φορές η εργασία αποτελεί τροχοπέδη στις ακαδημαϊκές υποχρεώσεις των εργαζόμενων φοιτητών: Το 49,1% των εργαζόμενων φοιτητών αντιμετωπίζει προβλήματα με τις σπουδές του λόγω της εργασίας, το 38,6% υποστηρίζει πως η εργασία δεν δυσχεραίνει τη φοίτηση και το 12,3% πως αντιμετωπίζει λίγα προβλήματα σχετικά με τις σπουδές του. Λίγα π ρ οβλή μ α τα κ> ω Δ εν είχε π ρ οβήματα 38,6 Είχε π ρ οβλή μ α τα _< > Γράφημα 57 : Προβλήματα στις σπουδές λόγω της εργασίας Το 79,1% των φοιτητών θεωρεί ως όφελος της εργασίας τις γνωριμίες - δημόσιες σχέσεις, το 10,5% την εμπειρία και το 8,8% την απόκτηση χρημάτων, ενώ υπάρχουν και μικρότερα ποσοστά φοιτητών που ανέρχονται στο 1,6% που υποστηρίζουν πως μέσω της εργασίας μπορούν να προκύψουν και άλλα οφέλη. Ώφελος από την εργασία Γράφημα 58 : Όφελος από την εργασία Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 116

117 Τα παραπάνω αποτελέσματα αποδεικνύουν ότι οι φοιτητές δεν εργάζονται για να λύσουν το βιοποριστικό τους πρόβλημα, αλλά για να ενισχύσουν τα κοινωνικά τους δίκτυα. Το 57,9% των φοιτητών θα εργαζόταν και στον τόπο καταγωγής του σε μια παρόμοια εργασία, ενώ το 42,1% θα αντιμετώπιζε αρνητικά ένα τέτοιο ενδεχόμενο, φοβούμενο τα κοινωνικά σχόλια. Γράφημα 59 : Εργασία στο τόπο καταγωγής Όπως προέκυψε από τα ευρήματα της έρευνας, το 42,1% των φοιτητών-τριών αντιμετωπίζει προβλήματα με τους συνεργάτες του, ειδικά σε θέματα επικοινωνίας και κατανομής ρόλων στο χώρο εργασίας, Οι σχέσεις των φοιτητών με τους εργοδότες είναι σχετικά αρμονικές, αφού μόνο το 1,8% των εργαζόμενων φοιτητών αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα, το 38,6% δεν αναφέρει κάποια δυστοκία στις σχέσεις και το 15,8% θεωρεί ότι κάποιες φορές εμφανίζονται δυσχέρειες επικοινωνίας στις σχέσεις τους με τους εργοδότες. Σημαντικό είναι να αναφέρουμε, ότι ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό, το 43,8% του δείγματος, δεν θέλησε να απαντήσει στη συγκεκριμένη ερώτηση, γεγονός που μαρτυρεί πως κατά πάσα πιθανότητα αυτοί οι φοιτητές αντιμετωπίζουν κάποιου είδους πρόβλημα με τον εργοδότη τους, στο οποίο διστάζουν να αναφερθούν. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 117

118 Λ ίγα π ρ οβλή μ α τα Σοβαρά ροβλή μ α τα Δ εν Α π ά ντη σε Δ εν είχε π ρ οβλή μ α τα Γράφημα 60 : Προβλήματα εργαζόμενων φοιτητών με τους εργοδότες Οι σχέσεις ανάμεσα στους εργαζόμενους και στους πελάτες διαφοροποιούνται: Το 54,4% των φοιτητών έχει καλή και φιλική σχέση ή κανένα πρόβλημα με τους πελάτες, το 21,1% αντιμετωπίζει ελάχιστα προβλήματα και το 14,0% έχει προβληματική σχέση με τους πελάτες, ενώ το υπόλοιπο 10,5% δεν απάντησε. Προβλήματα με πελάτες ε ι Κανένα Πρόβλημα Ελάχιστα Προβλήματα Σοβαρά Προβλήματα Δεν Απάντησαν Γράφημα 61 : Προβλήματα εργαζόμενων φοιτητών με τους πελάτες Το 45,6% των φοιτητών υποστηρίζει πως έχει δεχτεί σεξουαλική παρενόχληση -όχι με την ακριβή έννοια του όρου αλλά με την ευρύτερη, υπό τη μορφή των σεξουαλικών υπαινιγμών - κατά τη διάρκεια της εργασίας, ενώ Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 118

119 το 50,9% των φοιτητών υποστηρίζει πως δεν έχει αντιμετωπίσει παρόμοια κατάσταση. Το 12,3% του δείγματος νιώθει άσχημα με το ευκαιριακό επάγγελμα που ασκεί κατά τη διάρκεια των σπουδών, το 8,8% μερικές φορές προβληματίζεται από την κατάσταση ετεροαπασχόλησης, ενώ το 78,9% νιώθει καλά με την παρούσα εργασιακή κατάσταση. Γράφημα 62 : Προβληματισμός από την ετεροαπασχόληση Σε γενικές γραμμές μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι το κοινωνικό στερεότυπο του φοιτητή που εργάζεται για να ανταπεξέλθει στο κόστος των σπουδών δεν υφίσταται. Οι φοιτητές εργάζονται για να κερδίσουν εμπειρία, να αναπτύξουν μη ακαδημαϊκές δεξιότητες και να ενισχύσουν τα κοινωνικά τους δίκτυα. Στο βαθμό που οι ευκαιριακή εργασία δεν παρακωλύει την ακαδημαϊκή απόδοση, θα θεωρούσαμε ότι αποτελεί θετικό στοιχείο που διαμορφώνει την προσωπικότητα των φοιτητών και τους προσγειώνει στην εργασιακή πραγματικότητα. Θα ήταν προτιμότερο όμως να έδιναν περισσότερη έμφαση στην εμπειρία που αποκομίζουν από την πρακτική άσκηση σε τομείς συναφείς Γ Γ οο προς το αντικείμενο σπουδών τους 38 38(Πηγή : Ερευνητική ομάδα: Κωνσταντίνα Τσουραπά-Καραθανάση, Μ αρία Αποστόλου, Μ υτιλήνη) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 119

120 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο η 10. Πρακτική Άσκηση Φοιτητών Κανονιστικό πλαίσιο Γενικές Ρυθμίσεις: Οι σπουδαστές των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων κατά τη διάρκεια των σπουδών τους υποχρεούνται σε πρακτική άσκηση στο επάγγελμα. (Π.Δ.174/85, ΦΕΚ Α, 59). Ο αριθμός των ασκούμενων σπουδαστών, η υπηρεσία άσκησής τους, καθώς και η υπηρεσία ή το Εκπαιδευτικό Ίδρυμα που βαρύνεται με τις δαπάνες αποζημίωσης και υγειονομικής περίθαλψης αυτών καθορίζονται με κοινές αποφάσεις των Υπουργών Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και του αρμόδιου κατά περίπτωση Υπουργού. Επίσης, με κοινές αποφάσεις των Υπουργών Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και Κοινωνικών Ασφαλίσεων καθορίζονται το ύψος του ασφάλιστρου, καθώς και η διαδικασία και κάθε άλλη λεπτομέρεια ασφάλισης των ασκούμενων σπουδαστών. (παρ.1 άρθρο 12 του Ν.1351/83 ΦΕΚ Α, 56). Οι δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμοί, τα Ν.Π.Δ.Δ., καθώς και οι Επιχειρήσεις και Οργανισμοί, όπως ορίζονται στο άρθρο 1 παρ.6 του Ν.1256/82, έχουν υποχρέωση να απασχολούν σπουδαστές της Τριτοβάθμιας Επαγγελματικής Εκπαίδευσης που θέλουν να πραγματοποιήσουν την άσκηση στο επάγγελμα. Οι σπουδαστές αυτοί κατά τη διάρκεια της άσκησής τους, εκτός από το δικαίωμα αποζημίωσης και ασφάλισής τους, δεν αποκτούν κανένα άλλο δικαίωμα εργασιακής ή συνταξιοδοτικής μορφής. (παρ.1 άρθρο 12 του Ν.1351/83 ΦΕΚ Α, 56). Η αποζημίωση των σπουδαστών που πραγματοποιούν άσκηση στο επάγγελμα ορίζεται ίση με το βασικό μισθό του κατώτερου βαθμού της κατηγορίας Μ.Ε., όπως ισχύει κάθε φορά. Οι σπουδαστές αυτοί, κατά τη (Πηγή :Υπουργείο Παιδείας - no spoud cthmia doc.doc) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 120

121 διάρκεια της άσκησής τους, ασφαλίζονται στο ΙΚΑ, μόνο για τις περιπτώσεις ατυχήματος και ασθένειας. (παρ.1 άρθρο 12 του Ν.1351/83 ΦΕΚ Α, 56). Οι ασφαλιστικές εισφορές και αποζημίωση των σπουδαστών αυτών βαρύνουν εξ ολοκλήρου τις υπηρεσίες απασχόλησης ή τα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα που σπουδάζει ο σπουδαστής και καταβάλλονται ύστερα από σχετική βεβαίωση της υπηρεσίας απασχόλησης. Ν.1351/83 ΦΕΚ Α, 56). (παρ.1 άρθρο 12 του Οι Επιχειρήσεις του Ιδιωτικού Τομέα, που προσφέρονται για την πρακτική άσκηση των σπουδαστών των ΤΕΙ, είναι δυνατόν να επιδοτούνται από τον Οργανισμό Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ) με ποσό μέχρι 50% του ημερομισθίου ανειδίκευτου εργάτη, που ισχύει κάθε φορά Προϋποθέσεις Διεξαγωγής Πρακτικής Άσκησης: Η εξάμηνη πρακτική άσκηση πραγματοποιείται μετά το τελευταίο εξάμηνο σπουδών και εφόσον ο σπουδαστής έχει παρακολουθήσει με επιτυχία τα 2/3 το συνόλου των μαθημάτων του προγράμματος σπουδών του, υπό την προϋπόθεση ότι στα οφειλόμενα δεν συμπεριλαμβάνονται μαθήματα ειδικότητας. Κάθε σπουδαστής που πρόκειται να πραγματοποιήσει πρακτική άσκηση στο επάγγελμα υποβάλλει αίτηση-δήλωση στο Τμήμα που είναι γραμμένος, με την οποία δηλώνει μία ή περισσότερες υπηρεσίες ή επιχειρήσεις στις οποίες ενδιαφέρεται να απασχοληθεί. Η επιτροπή πρακτικής άσκησης κατανέμει τους σπουδαστές στις υπάρχουσες θέσεις, αφού συνεκτιμήσει τις δηλώσεις τους και ανακοινώνει σε κάθε εργοδότη τα ονόματα των σπουδαστών που θα ασκηθούν σε αυτόν. (άρθρο 4, Π.Δ.174, ΦΕΚ Α, 59) Υποχρεώσεις ασκούμενου σπουδαστή: Ο ασκούμενος στο χώρο εργασίας του υποχρεούται να ακολουθεί τους κανονισμούς ασφάλειας και εργασίας ως και κάθε άλλη ρύθμιση που ισχύει για το προσωπικό της επιχείρησης ή υπηρεσίας. Αυθαίρετες απουσίες ή παράβαση των κανονισμών του εργασιακού κώδικα μπορούν να οδηγήσουν στη διακοπή της απασχόλησης. Στην περίπτωση αυτή, ο σπουδαστής Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 121

122 υποχρεούται να επαναλάβει το επόμενο εξάμηνο τη διαδικασία νέας θέσης, για τη συμπλήρωση του υπόλοιπου χρόνου πρακτικής άσκησης Δικαιολογητικά Πρακτικής Άσκησης: Κάθε ασκούμενος σπουδαστής τηρεί βιβλίο πρακτικής άσκησης το οποίο διατίθεται δωρεάν από το Τμήμα. Στο βιβλίο πρακτικής άσκησης, αναγράφονται από τον ασκούμενο κατά εβδομάδα οι εργασίες στις οποίες απασχολήθηκε, καθώς και συνοπτική περιγραφή των καθηκόντων που του ανατέθηκαν στο χώρο εργασίας. Κάθε εβδομαδιαία καταχώρηση ελέγχεται και υπογράφεται από τον Υπεύθυνο της Επιχείρησης ή Υπηρεσίας για την παρακολούθηση των ασκουμένων. Μετά την ολοκλήρωση της πρακτικής άσκησης, ο σπουδαστής υποβάλλει στης Γραμματείας της Σχολής, το βιβλίο πρακτικής άσκησης (κατάλληλα συμπληρωμένο με τον αριθμό εβδομαδιαίων εκθέσεων, το χρόνο και το αντικείμενο απασχόλησης, τις ημέρες απουσίας και την επίδοσή του) και κάθε άλλο στοιχείο (π.χ. βιβλιάριο ασφάλισης κλπ.) που θα ζητηθεί από το Τμήμα. Ο Προϊστάμενος του Τμήματος στον οποίο υποβάλλονται τα δικαιολογητικά πρακτικής άσκησης, αποφασίζει για την αποδοχή ή απόρριψή τους. Σε περίπτωση απόρριψης, το Συμβούλιο του Τμήματος αποφασίζει, μετά από αίτηση του ενδιαφερόμενου σπουδαστή, οριστικά για τη διάρκεια και το αντικείμενο απασχόλησης που πρέπει να ασκηθούν συμπληρωματικά ή ακυρώνει την απόφαση απόρριψης του Προϊσταμένου και κάνει δεκτά τα δικαιολογητικά. (άρθρο 5, Π.Δ.174, ΦΕΚ Α, 59) Άδειες: Κατά τη διάρκεια της πρακτικής άσκησης, ο ασκούμενος σπουδαστής μπορεί, για σοβαρούς λόγους, να απουσιάσει δικαιολογημένα για 5 εργάσιμες ημέρες συνολικά. Οι απουσίες καταχωρίζονται στο Βιβλίο πρακτικής άσκησης, θεωρούνται και υπογράφονται από τον Επόπτη Εκπαιδευτικό και εγκρίνονται ή απορρίπτονται από τον Προϊστάμενο του Τμήματος. (άρθρο 5, Π.Δ.174, ΦΕΚ Α, 59) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 122

123 Οι υποχρεωτικές αργίες για τις Δημόσιες Υπηρεσίες, καθώς και τα Ν.Π.Δ.Δ. είναι εκείνες που έχουν θεσμοθετηθεί σύμφωνα με τον Ν.1157/81, άρθρο 1 παρ. 11 (ΦΕΚ Α, 126) Διευκολύνσεις σπουδαστών: Στους σπουδαστές των ΤΕΙ, εφόσον εργάζονται στον ιδιωτικό ή το δημόσιο τομέα κατά τη διάρκεια των σπουδών τους ή του επιμορφωτικού σεμιναρίου που παρακολουθούν κατά περίπτωση, παρέχονται από τον εργοδότη τους διευκολύνσεις για την εξυπηρέτησή τους τόσο στην παρακολούθηση των μαθημάτων και των εργαστηριακών και φροντιστηριακών ασκήσεων όσο και στην προετοιμασία και συμμετοχή τους στις εξετάσεις. Οι διευκολύνσεις παρέχονται στους δικαιούχους σπουδαστές για διάστημα ίσο προς την κανονική διάρκεια σπουδών προσαυξημένη κατά το ήμισυ, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 31 παρ.5 του Ν.1404/1983. (Π.Δ.483/84 ΦΕΚ Α, 173) Οι διευκολύνσεις αυτές περιλαμβάνουν: 1. Τη χορήγηση συνεχόμενης ή διακεκομμένης της ειδικής άδειας εξετάσεων των δεκατεσσάρων (14) ημερών το χρόνο που προβλέπεται από τις διατάξεις του άρθρου 2 του Ν.1346/83 (ΦΕΚ Α, 46). 2. Τη χορήγηση ειδικής άδειας βραχείας απουσίας κατά τις ημέρες των εξετάσεων ή για τη συμμετοχή σε φροντιστηριακές ή εργαστηριακές ασκήσεις ή σε κάθε άλλη περίπτωση που είναι απαραίτητη η παρουσία του σπουδαστή στη σχολή του. Η άδεια βραχείας απουσίας είναι τρίωρης διάρκειας και αναφέρεται στην καθυστέρηση προσέλευσης ή στην ενδιάμεση απουσία ή στην πρόωρη αναχώρηση από το κανονικό ωράριο εργασίας. Ο δικαιούχος σπουδαστής μπορεί να κάνει χρήση της άδειας βραχείας απουσίας μέχρι 10 φορές το χρόνο. 3. Την απαλλαγή από τη νυκτερινή βάρδια για όσο χρονικό διάστημα διαρκεί η εξεταστική περίοδος. 4. Την αλλαγή της βάρδιας όταν αυτή συμπίπτει με τις ώρες των εξετάσεων. 5. Τη χορήγηση υποχρεωτικά της κανονικής άδειας που τυχόν δικαιούται και ζητά ο εργαζόμενος σπουδαστής κατά το χρονικό διάστημα που διαρκεί η Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 123

124 εξεταστική περίοδος ή για την προετοιμασία και συμμετοχή του στις φροντιστηριακές ή εργαστηριακές ασκήσεις. 6. Την υποχρεωτική τοποθέτηση του εργαζόμενου σπουδαστή στο τμήμα ή τη θέση της επιχείρησης ή της υπηρεσίας που υπηρετεί η οποία του παρέχει τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει την πρακτική άσκησή του στο επάγγελμα και όσο χρόνο διαρκεί η άσκηση Προϋποθέσεις παροχής διευκολύνσεων: 1. Να υποβάλλει αίτηση στον εργοδότη του για συγκεκριμένη διευκόλυνση ο εργαζόμενος σπουδαστής στην οποία θα αναφέρει και το λόγο που τη ζητά τουλάχιστον 3 μέρες. Ειδικά για τις διευκολύνσεις της απαλλαγής από τη νυκτερινή βάρδια και για την αλλαγή βάρδιας, η αίτηση του εργαζομένου πρέπει να υποβάλλεται 6 μέρες νωρίτερα. 2. Μαζί με την πρώτη του αίτηση, ο σπουδαστής πρέπει να προσκομίσει πιστοποιητικό σπουδών από το οποίο να προκύπτει το τμήμα και η σχολή που φοιτά, η ημερομηνία αρχικής εγγραφής του, η προβλεπόμενη ελάχιστη διάρκεια σπουδών και το έτος ή το εξάμηνο που φοιτά ο σπουδαστής. 3. Για την απόδειξη ότι η διευκόλυνση που χορηγήθηκε στον εργαζόμενο σπουδαστή χρησιμοποιήθηκε για το σκοπό που χορηγήθηκε, αυτός υποχρεούται να προσκομίσει στον εργοδότη του μέσα στις 5 πρώτες εργάσιμες ημέρες από τη λήξη της διευκόλυνσης, βεβαίωση της σχολής του από την οποία να προκύπτει ότι η διευκόλυνση χρησιμοποιήθηκε για τον σκοπό και το χρόνο που χορηγήθηκε, διαφορετικά σε αντίθετη περίπτωση θα θεωρηθεί η απουσία του από την υπηρεσία αδικαιολόγητη, εκτός αν η μη χρησιμοποίηση της διευκόλυνσης για το σκοπό και το χρόνο που χορηγήθηκε οφείλεται σε αποδεδειγμένη ανώτερη βία ή ξαφνική αναβολή των εξετάσεων ή ασκήσεων, οπότε, σ αυτή την περίπτωση χορηγείται σχετική βεβαίωση από τη σχολή στο σπουδαστή. Η ανώτερη βία και η ξαφνική αναβολή των εξετάσεων διακόπτει αυτόματα την παραπέρα χρήση της διευκόλυνσης. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 124

125 4. Για την άδεια άνευ αποδοχών: α) να έχει εξαντληθεί η ειδική άδεια εξετάσεων του άρθρου 2 του ν.1346/ (ΦΕΚ Α, 46) και β) ο σπουδαστής να έχει συμπληρώσει υπηρεσία τουλάχιστον 9 μηνών Διακοπή παροχής των διευκολύνσεων: Η παροχή των διευκολύνσεων διακόπτεται όταν ο δικαιούχος σπουδαστής: 1. Πάρει το πτυχίο του. 2. Συμπληρώσει το ανώτατο όριο διάρκειας της παροχής (την κανονική διάρκεια των σπουδών προσαυξημένη κατά το ήμισυ) 3. Αναστείλει τις σπουδές του, σύμφωνα με τις διατάξεις της παρ. 6 του άρθρου 27 του Ν.1404/83 και για όσο χρόνο διαρκεί η αναστολή. Ο χρόνος διακοπής της παροχής στην περίπτωση αυτή δεν προσμετράται στον χρόνο διάρκειας της παροχής. 4. Χάσει τη σπουδαστική του ιδιότητα ή διακοπεί η παρακολούθηση του σεμιναρίου, κατά περίπτωση, για οποιοδήποτε λόγο Υποχρεώσεις των ΤΕΙ: Το Τμήμα, για την πρακτική άσκηση των σπουδαστών στο επάγγελμα, προγραμματίζει την τοποθέτησή τους σε θέσεις του δημόσιου τομέα, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 12 του Ν.1351/83 (ΦΕΚ Α, 56) και σε θέσεις του δημόσιου τομέα που δημιουργούνται με πρωτοβουλία είτε ιδιωτικών φορέων είτε της πολιτείας. (Ν.1404/83 ΦΕΚ Α, 173) Εποπτεία: Ύστερα από εισήγηση της γενικής συνέλευσης του οικείου Τμήματος και γνώμη του Ινστιτούτου Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (ΙΤΕ), καθορίζεται το περίγραμμα του προγράμματος της πρακτικής άσκησης στο επάγγελμα, που δημοσιεύεται μαζί με το πρόγραμμα σπουδών κάθε Τμήματος. (άρθρο 4, Π.Δ.174, ΦΕΚ Α, 59) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 125

126 Κάθε Τμήμα που χορηγεί πτυχία, ασκεί τη γενική εποπτεία της διεξαγόμενης πρακτικής άσκησης των σπουδαστών του στο επάγγελμα. Σε περιπτώσεις άσκησης των σπουδαστών σε θέσεις εργασίας ευρύτερης περιοχής άλλου ΤΕΙ, η εποπτεία ανατίθεται σε μέλη του Ε.Π. συναφούς ειδικότητας του ΤΕΙ που βρίσκεται πλησιέστερα στην περιοχή άσκησης, κατόπιν συνεννόησης των αντίστοιχων Τμημάτων. (άρθρο 4, Π.Δ.174, ΦΕΚ Α, 59) Τα μέλη του Ε.Π. στα οποία έχει ανατεθεί η άσκηση εποπτείας ασκούμενων σπουδαστών επισκέπτονται τους χώρους άσκησης, ενημερώνονται για το αντικείμενο απασχόλησής τους, παρακολουθούν την επίδοσή τους και συνεργάζονται στην επίλυση των προβλημάτων τους, τόσο με τους ίδιους τους ασκούμενους όσο και με τον Υπεύθυνο πρακτικής άσκησης. (άρθρο 4, Π.Δ.174, ΦΕΚ Α, 59) Η άσκηση εποπτείας από τα μέλη του εκπαιδευτικού προσωπικού των ΤΕΙ πραγματοποιείται στα πλαίσια του διδακτικού τους έργου στα ιδρύματα και θεωρείται ως κανονική διδακτική απασχόληση και αντιστοιχεί με 2 ώρες εβδομαδιαίας διδακτικής απασχόλησης. (άρθρο 7, Π.Δ.174, ΦΕΚ Α, 59) Κάθε επόπτης-εκπαιδευτικός εποπτεύει ασκούμενους, πρέπει να πραγματοποιήσει τουλάχιστον 6 επισκέψεις στο εξάμηνο της πρακτικής άσκησης σε κάθε ασκούμενο που εποπτεύει και συντάσσει αναφορά προς το Τμήμα μετά από κάθε επίσκεψη Επιτροπή Πρακτικής Άσκησης: Σε κάθε Τμήμα των Σχολών των ΤΕΙ συγκροτείται Επιτροπή Πρακτικής άσκησης, αποτελούμενη από 3 μέλη Ε.Π. και 2 εκπροσώπους των σπουδαστών που εκλέγονται από το σύνολο των σπουδαστών του Τμήματος, η οποία έχει ως αποκλειστικό αντικείμενο το συντονισμό δραστηριοτήτων σχετικά με την πρακτική άσκηση. Η Επιτροπή αυτή ορίζει έναν Υπεύθυνο απόφοιτο ΤΕΙ ή ΑΕΙ ή Ανώτερης Σχολής συναφούς ειδικότητας με αυτή των ασκουμένων και με επαρκή εμπειρία στον εργασιακό του χώρο ο οποίος επιβλέπει την εργασία και την επίδοση των ασκουμένων, υποβάλλει προτάσεις στη Δ/νση της Επιχείρησης ή Υπηρεσίας για βελτίωση των Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 126

127 συνθηκών εργασίας και εκπαίδευσης των ασκουμένων και συνεργάζεται με τον Επόπτη Εκπαιδευτικό του οικείου ΤΕΙ για την αποτελεσματικότερη άσκηση των σπουδαστών. {άρθρο 4, Π.Δ.174, ΦΕΚ Α, 59} Συντονιστικό Όργανο Πρακτικής Άσκησης: Με το Ε5/4986/ έγγραφο του Υπουργού Παιδείας, καθιερώνεται το Συντονιστικό Όργανο σε επίπεδο ΤΕΙ για τα θέματα της πρακτικής άσκησης των σπουδαστών κάθε ιδρύματος. Το Συντονιστικό Όργανο Πρακτικής Άσκησης συγκροτείται από μέλη Επιτροπών Πρακτικής Άσκησης που ήδη λειτουργούν στο κάθε Τμήμα του ΤΕΙ, με εκπροσώπηση όλων των Σχολών. Είναι τουλάχιστον 4μελές και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να έχει πάνω από 6 μέλη, με συμμετοχή 1 εκπροσώπου των σπουδαστών. όργανο αυτό συμμετέχει επίσης και εκπρόσωπος της Βιομηχανίας (ΣΕΒ κλπ.) Χρόνος Διεξαγωγής: Η εξάμηνη πρακτική άσκηση (24 ημερολογιακών εβδομάδων πενθήμερης εργασίας) πραγματοποιείται μετά το τελευταίο εξάμηνο σπουδών. Στο Η περίοδος αυτή είναι συνεχόμενη, χωρίς διακοπή, εκτός των περιπτώσεων εποχιακών επιχειρήσεων. Στην περίπτωση των επιχειρήσεων που λειτουργούν εποχιακά, η περίοδος της εξάμηνης πρακτικής άσκησης μπορεί να πραγματοποιηθεί μερικά και σε χώρους εργασίας συναφούς αντικειμένου με την ειδικότητα του ασκούμενου σπουδαστή. {άρθρο 2, Π.Δ.174, ΦΕΚ Α, 59} Ειδικά για τους σπουδαστές των σχολών επαγγελμάτων υγείας και πρόνοιας, η πρακτική-εργαστηριακή άσκηση που διεξάγεται σύμφωνα με το αναλυτικό τους πρόγραμμα, εκτός σχολών, σε ιδρύματα, υπηρεσίες ή οργανισμούς βαθμολογείται ως εργαστηριακό μάθημα και δεν λαμβάνεται υπόψη ως πρακτική άσκηση στο επάγγελμα κατά την έννοια του παρόντος διατάγματος. {Π.Δ.174, ΦΕΚ Α, 59} Οι σπουδαστές μπορούν να ξεκινήσουν την πρακτική τους αμέσως μετά το πέρας των εξεταστικών περιόδων (εφόσον πληρούνται όλες οι λοιπές προϋποθέσεις), είτε απασχολούνται σε θέσεις του ιδιωτικού τομέα (σύμφωνα Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 127

128 με τις προϋποθέσεις της παρ.6 του άρθρου 4 του Π.Δ. 174/85 {Ε5/332/ εγκύκλιος του ΥΠΕΠΘ}), είτε απασχολούνται στο δημόσιο τομέα (Ε5/1987/ εγκύκλιος του ΥΠΕΠΘ) Χώρος διεξαγωγής: Η πρακτική άσκηση πραγματοποιείται κατά κύριο λόγο στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή της έδρας του ΤΕΙ. {άρθρο 3 Π.Δ.174, ΦΕΚ Α, 59} Διακοπή Πρακτικής Άσκησης: Σε περιπτώσεις που η Διοίκηση του φορέα απασχόλησης δεν ακολουθεί σε γενικές γραμμές το πρόγραμμα απασχόλησης των ασκουμένων ή τους ετεροαπασχολεί, είναι δυνατόν, ύστερα από απόφαση της Επιτροπής Πρακτικής Άσκησης του Τμήματος, να διακοπεί η άσκηση στο συγκεκριμένο αυτό εργασιακό χώρο. Η Επιτροπή μεριμνά ώστε να βρεθούν κατά προτεραιότητα, νέες θέσεις για τους σπουδαστές που διέκοψαν την άσκηση με τον τρόπο αυτό. Στη νέα θέση πραγματοποιείται πρακτική άσκηση, μόνο για το διάστημα που υπολείπεται για τη συμπλήρωση του χρονικού ορίου. Αν κατά τη διάρκεια της πρακτικής άσκησης ο ασκούμενος διαπιστώσει ότι δεν απασχολείται σε θέματα της ειδικότητάς του υπό ευρεία έννοια, οφείλει να το δηλώσει με σημείωμά του τόσο στον Υπεύθυνο που έχει οριστεί για το χώρο εργασίας, όσο και στον Υπεύθυνο Επόπτη του Τμήματος ΤΕΙ, ο οποίος αποφασίζει αν συντρέχει λόγος αλλαγής θέσης εργασίας ή όχι και σε καταφατική περίπτωση συνεργάζεται με την Επιτροπή Πρακτική Άσκησης για την τοποθέτηση του ασκούμενου σε άλλη θέση. {άρθρο 4, Π.Δ.174, ΦΕΚ Α, 59} Ασφάλιση σπουδαστών ΤΕΙ: Σύμφωνα με το ΠΔ 185/84 (ΦΕΚ Α, 61), παρέχεται ιατροφαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη στους σπουδαστές των ΤΕΙ. Με την ΚΥΑ Ε5/1303/ (ΦΕΚ Β, 168/86), οι σπουδαστές ΤΕΙ, κατά το χρόνο πρακτικής τους άσκησης σε επιχειρήσεις του Ιδιωτικού και Δημοσίου Τομέα και σε Υπηρεσίες του Δημοσίου και των Ν.Π.Δ.Δ., καθώς και σε Επιχειρήσεις και Οργανισμούς, υπάγονται υποχρεωτικά στην ασφάλιση του ΙΚΑ κατά του κινδύνου του ατυχήματος, σύμφωνα με την ισχύουσα κάθε φορά νομοθεσία. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 128

129 Η ασφαλιστική εισφορά υπολογίζεται σε ποσοστό 1% επί της καταβαλλόμενης κάθε φορά αποζημίωσης στον ασκούμενο σπουδαστή. Για τα πρόσωπα που ασφαλίζονται στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ μόνο κατά του κινδύνου ατυχήματος, οι ασφαλιστικές εισφορές (1%) από θα υπολογίζονται επί του νέου τεκμαρτού ημερομισθίου της 12ης ασφαλιστικής κλάσης (επί ημερήσιου μισθού από 34,47-37,36 ευρώ, το τεκμαρτό ημερομίσθιο είναι 35,60 ευρώ) {Εγκύκλιος του ΙΚΑ 22/2005} Στους σπουδαστές το ΙΚΑ χορηγεί, από την πρώτη ημέρα της ασφάλισής τους, σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος, και σύμφωνα με τους όρους και τις προϋποθέσεις της νομοθεσίας του, τα προβλεπόμενα επιδόματα ατυχήματος και σύνταξη αναπηρίας. Επί πλέον, σε περίπτωση θανάτου του ασφαλισμένου, που οφείλεται σε εργατικό ατύχημα, το ΙΚΑ χορηγεί στα κατά τη νομοθεσία αυτού μέλη της οικογένειας του ασφαλισμένου και σύμφωνα με τους όρους και τις προϋποθέσεις της νομοθεσίας του, σύνταξη και έξοδα κηδείας. Οι σπουδαστές των Τ.Ε.Ι. εφόσον κατά τη διάρκεια της θεσμοθετημένης από το πρόγραμμα σπουδών τους πρακτικής άσκησης δεν καλύπτονται για παροχές ασθένειας σε είδος, άμεσα ή έμμεσα, από το δημόσιο ή άλλον ασφαλιστικό οργανισμό, υπάγονται και γι αυτόν τον κίνδυνο στην υποχρεωτική ασφάλιση του Ι.Κ.Α.-Ε.Τ.Α.Μ. Οι προβλεπόμενες για την περίπτωση αυτή ασφαλιστικές εισφορές βαρύνουν τον ασφαλισμένο και το φορέα ή την επιχείρηση απασχόλησης του πρακτικά ασκούμενου κατά την ισχύουσα αναλογία. {παρ.10, άρθρο 15 ν.3232/04 ΦΕΚ Α, 48} Αποζημίωση Πρακτικής Άσκησης: Το ύψος της αποζημίωσης καθορίζεται με κοινές αποφάσεις των Υπουργών Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και Οικονομικών καθώς και κάθε άλλου συναρμόδιου υπουργού (παρ.4β του άρθρου 71 του ν.1566/87 ΦΕΚ Α, 167). Σύμφωνα με την Ε5/1258/86 (ΦΕΚ Α, 144), η αποζημίωση αυτή δεν υπόκειται σε καμία άλλη κράτηση. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 129

130 Σύμφωνα με την ΚΥΑ /2917/0022/93 (ΦΕΚ Α, 307), η μηνιαία αποζημίωση των σπουδαστών των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων που πραγματοποιούν πρακτική άσκηση στο επάγγελμα σε υπηρεσίες του Δημοσίου, ΟΤΑ και λοιπών Ν.Π.Δ.Δ., σε επιχειρήσεις και Οργανισμούς του ευρύτερου Δημόσιου Τομέα, αυξάνεται από σε δραχμές. Για τις υποχρεωτικές αργίες καταβάλλεται αποζημίωση, με την προϋπόθεση βέβαια ότι προσφέρεται τις ημέρες αυτές πρακτική άσκηση και εφόσον η υποχρεωτική αργία δεν συμπίπτει με Κυριακή. {Ε5/8711/86} (Εργάσιμες ημέρες * )/ 25 = Αποζημίωση (κατά μήνα). Ο υπολογισμός του χρόνου της πρακτικής άσκησης των σπουδαστών γίνεται με βάση τις 22 μέρες εργασίας το μήνα, ανεξάρτητα του τρόπου πληρωμής τους. {Ε5/4967/87} Ειδικά για τους σπουδαστές ΤΕΙ που πραγματοποιούν πρακτική άσκηση σε Υπηρεσίες του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, η μηνιαία αποζημίωση καθορίζεται σε 440 ευρώ, ενώ για τους σπουδαστές των δημόσιων και ιδιωτικών ΙΕΚ σε 352 ευρώ. {2/50514/0022/ (ΦΕΚ Β, 1219/02)}. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 130

131 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Συμπεράσματα - Διαπιστώσεις - Μέτρα Λίγα χρόνια μετά το πτυχίο Τα παρακάτω στοιχεία είναι μέρος της πανελλήνιας έρευνας της Οριζόντιας Δράσης των Γραφείων Διασύνδεσης, από την οποία βγήκε το συμπέρασμα ότι 60% των αποφοίτων των πανεπιστημίων των ετών ήταν γυναίκες και το 40% άνδρες, που η μέση ηλικία τους τη στιγμή της έρευνας ήταν τα 30 έτη. Από πέντε έως επτά έτη μετά την αποφοίτηση, ένα πολύ υψηλό ποσοστό πτυχιούχων που είναι ίσο με 84% απασχολούνται, ένα σχετικά μικρό ποσοστό ίσο με 6,4% είναι άνεργοι και ένα λίγο υψηλότερο ποσοστό ίσο με το 9,3% δεν είναι οικονομικά ενεργοί. Το 2005 που έγινε η έρευνα έδηξε ότι οι απόφοιτοι των ετών από το 1998 έως το 2000 είχαν εισοδήματα σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα: Εισόδημα Ποσοστό Από 900 έως % Από 1100 έως % Από 1300 και πάνω 15% Πίνακας 19 : Εισοδήματα πτυχιούχων σε ποσοστά από ελάχιστο έως μέγιστο εισόδημα Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 131

132 Γράφημα 63 : Εισοδήματα πτυχιούχων σε ποσοστά από ελάχιστο έως μέγιστο εισόδημα Οι διαφορές στα εισοδήματα μεταξύ αποφοίτων είναι μεγάλες και οι γυναίκες έχουν πολύ χαμηλότερες αποδοχές κατά μέσο όρο από τους άνδρες40. Το 65% αυτών που ρωτήθηκαν δήλωσαν ότι είναι ευχαριστημένοι από τις σπουδές τους, το 25% δήλωσαν ότι δεν είναι ούτε ευχαριστημένοι, αλλά ούτε και δυσαρεστημένοι, ενώ το 10% δήλωσαν ότι είναι δυσαρεστημένοι Σφάλμα! Λανθασμένη σύνδεση.. Πέντε χρόνια μετά την αποφοίτηση το 35% αυτών που ρωτήθηκαν είναι μισθωτοί και δεν έχουν σταθερή απασχόληση. Ένα χρόνο μετά το ίδιο ποσοστό μειώνεται στο 32%. Όμως ακόμα και επτά χρόνια μετά την αποφοίτηση, ένας στους τέσσερις εργαζόμενους απόφοιτους δεν έχει σταθερή δουλειά. Στο σύνολο των αποφοίτων των ετών , που το 2005 ήταν μισθωτοί ή συμβασιούχοι έργου απασχολούμενοι σε έναν εργοδότη, 36% ήταν επισφαλώς εργαζόμενοι. Ταυτόχρονα, στο ίδιο διάστημα 22% των αποφοίτων δεν έχουν βιώσει κανένα επεισόδιο ανεργίας, 45% μόνο ένα, ενώ 33% δύο ή περισσότερα Μεταπτυχιακές σπουδές μετά το πτυχίο Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ίδιας έρευνας, από τα πέντε έως τα επτά χρόνια μετά την αποφοίτηση, το 40% των πτυχιούχων πανεπιστημίων έχει πραγματοποιήσει ή πραγματοποιεί μεταπτυχιακές σπουδές. Το ποσοστό αυτό ενισχύει την άποψη ότι τα μεταπτυχιακά έχουν μετατραπεί σε τέταρτη βαθμίδα της εκπαίδευσης41. Το 44% των αποφοίτων που πραγματοποίησαν μεταπτυχιακές σπουδές το έκαναν γιατί τους ενδιέφερε η επιστημονική πρόοδος και το αντικείμενο σπουδών. 40 (Πηγή : Ο ριζόντια Δράση των Γραφείων Διασύνδεσης) 41(Πηγή : Ο ριζόντια Δράση των Γραφείων Διασύνδεσης) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 132

133 Το 52% για να επιτύχουν καλύτερη επαγγελματική αποκατάσταση είτε βρίσκοντας εργασία στο αντικείμενο σπουδών είτε αποκτώντας πρόσβαση σε καλύτερη επαγγελματική σταδιοδρομία μέσω της απόκτησης εξειδικευμένης γνώσης. Είναι χαρακτηριστικό από αυτήν την άποψη ότι 61% των μεταπτυχιακών φοιτητών δούλευαν κατά τη διάρκεια των σπουδών τους, ενώ από αυτούς που δούλευαν 72% είχαν αντικείμενο εργασίας συναφές με αυτό των μεταπτυχιακών σπουδών Η πρώτη δουλειά. Από την έρευνα της Οριζόντιας Δράσης των Γραφείων Διασύνδεσης βγαίνει το συμπέρασμα : Είναι φανερό ότι ο βαθμός δυσκολίας πρόσβασης σε μια σημαντική απασχόληση διαφοροποιείται σημαντικά ανάμεσα στους αποφοίτους και τους μοιράζει σε τρεις σχεδόν ίσες διακριτές κατηγορίες. 1. Το 34% των αποφοίτων των ετών , η πρώτη τους σημαντική απασχόληση ξεκίνησε κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών σπουδών τους ή μέχρι ένα μήνα μετά την αποφοίτηση. 2. Από ένα μήνα έως 1 χρόνο μετά την αποφοίτηση βρήκαν σημαντική δουλειά το 33% των αποφοίτων. 3. Για περισσότερο από ένα χρόνο μετά την αποφοίτηση έπρεπε να περιμένει για να βρει μια σημαντική απασχόληση το υπόλοιπο 33% των αποφοίτων Από δουλειά σε δουλειά. Από την έρευνα της Οριζόντιας Δράσης των Γραφείων Διασύνδεσης βγαίνει το συμπέρασμα ότι η αλλαγή από μια δουλειάς σε μια άλλη δεν είναι απαραίτητο να περάσει μέσα από την ανεργία. Είναι χαρακτηριστικό ότι 5-7 έτη μετά την αποφοίτηση, ^ το 10% των αποφοίτων έχουν μόνο μία εμπειρία εργασίας, ^ το 60% των αποφοίτων έχουν αλλάξει δύο με τρεις δουλειές, Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 133

134 V ενώ 26% των αποφοίτων τέσσερις δουλειές και πάνω. Απο δουλειά σε δουλειά % Ίδια εργασία 2-3 εργασίες 4 και πάνω εργασίες Γράφημα 64 : Από δουλειά σε δουλειά Οι αλλαγές στις δουλειές φαίνεται να οδηγούν στη βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών της απασχόλησης, όπως φαίνεται από τα συγκριτικά αποτελέσματα της έρευνας για τα χαρακτηριστικά της πρώτης σημαντικής, και της σημερινής απασχόλησης των αποφοίτων των ετών Η κοινωνική διάσταση της ανεργίας των νέων.43 Η κοινωνιολόγος του Δικαίου επίκουρη καθηγήτρια Ασπασία Τσαούση αναφέρει: «Η ανεργία των νέων είναι ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα, το οποίο λειτουργεί και ως πρόβλημα - πηγή. Δηλαδή μπορεί να εμπλέξει τους νέους που πλήττονται από την ανεργία και σε άλλα κοινωνικά προβλήματα, ίδιας έντασης και σοβαρότητας.» Η κοινωνιολογία θα τοποθετούσε τους άνεργους της νεαρής ηλικίας σε μια ειδική κατηγορία που αντιμετωπίζει πρόσθετους κοινωνικούς κινδύνους σε σχέση με την ανεργία, όπως είναι : 1. ο κίνδυνος της φτώχειας, 2. της εγκληματικότητας, 42 (Πηγή : Ο ριζόντια Δράση των Γραφείων Διασύνδεσης) 43(Πηγή : Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 134

135 3. της κατάχρησης ουσιών, 4. της άνισης μεταχείρισης, 5. ακόμη είναι πιθανόν να οδηγούσε και σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.44 Υπάρχουν αξιόπιστες επιστημονικές έρευνες οι οποίες συνδέουν το μισθός των ανδρών και τη σταθερή απασχόληση σε θέση αμειβόμενης εργασίας με το ότι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον σχηματισμό και στη διατήρηση σταθερών έγγαμων σχέσεων.45 Είναι βέβαιο ότι η μείωση του συνολικού αριθμού των γάμων δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο στη βάση οικονομικών συνθηκών, ωστόσο η ανεργία των ανδρών έχει συνδεθεί σε διαφορετικές κοινωνίες και με χαμηλότερους ρυθμούς δημιουργίας έγγαμου βίου αλλά και με την αύξηση των διαζυγίων Συμπεράσματα από την κοινωνική διάσταση της ανεργίας των νέων. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια συνεχόμενη αυξητική τάση εισαγωγής σπουδαστών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, η οποία όμως δεν συνοδεύεται και από την αντίστοιχη αύξηση της χρηματοδότησης στα πανεπιστημιακά ιδρύματα, και αυτό έχει σαν συνέπεια την βαθμιαία υποβάθμιση των σπουδών και των πτυχίων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η μεγάλη αυτή εισροή σπουδαστών πολλών εκ των οποίων οι γνώσεις τους σε πολύ βασικά θέματα, ίσως δεν θα έπρεπε καν να τους επιτρέψουν να αποφοιτήσουν από το λύκειο, φαίνεται να έχει περιοριστεί τα 3-4 τελευταία χρόνια, με την ρύθμιση της βάσης του «10», αλλά και αυτό τώρα τελευταία ακούγεται ότι θα καταργηθεί. Στο υπουργείο Παιδείας απ ότι φαίνεται δεν υπάρχει κάποιος διαχρονικός σχεδιασμός των πανεπιστημιακών τμημάτων και εισαγωγής. κριτήρια 44 (Πηγή : Kinkade Oppenheimer et al. (1998) - Clarkberg 1999 Lichter et al. 2003) 45(Πηγή : Sassler and Goldsheider Heckert et al. 1998). 46 (Πηγή : Kinkade Oppenheimer et al. (1998)) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 135

136 Η παραπάνω ανάλυση του Παιδαγωγικού ινστιτούτου μας δείχνει ότι η αγορά εργασίας ζητά περισσότερο πτυχιούχους των διοικητικών και οικονομικών σπουδών, και οι οποίοι αντιμετωπίζουν λιγότερα προβλήματα στο να βρουν μια θέση εργασίας. Πολλές και σοβαρές είναι οι συνέπειες των υψηλών ποσοστών ανεργίας των νέων στην Ελλάδα. Επηρεάζουν τον τρόπο που ζουν, την συμπεριφορά τους, τις σχέσεις τους με τους άλλους, και συμβάλλουν ακόμα και στο δημογραφικό πρόβλημα της χώρας. Από τη μελέτη της παραπάνω βιβλιογραφίας για την κοινωνική διάσταση της ανεργίας των νέων μπορούμε να βγάλουμε ξεκάθαρα τα παρακάτω συμπεράσματα. Ένας νεαρός άνδρας, θεωρεί ότι είναι έτοιμος για γάμο, μόνο όταν έχει μια σταθερή δουλειά, γιατί μόνο έτσι πιστεύει ότι μπορεί να αναλάβει τις αυξημένες οικονομικές υποχρεώσεις που απαιτεί η οικογενειακή ζωή. Επίσης μια καλή θέση εργασίας καθιστά τους νεαρούς άνδρες πιο ελκυστικούς και κατάλληλους υποψήφιους γαμπρούς. Η καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού των νέων, και η αντιμετώπιση της ανεργίας τους είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας γι αυτούς. Από την έρευνα της Οριζόντιας Δράσης των Γραφείων Διασύνδεσης βγαίνει το αποτέλεσμα ότι το 73 % των ανέργων πτυχιούχων θεωρεί ότι η ανεργία τους οφείλεται στην έλλειψη θέσεων εργασίας στην ειδικότητά τους. Το 39% ων ανέργων πτυχιούχων θεωρεί ότι η ανεργία τους οφείλεται στην έλλειψη εργασιακής εμπειρίας, κατάρτισης και δεξιοτήτων και αυτό αποτελεί μειονέκτημα στην πρόσληψη έναντι άλλων υποψηφίων47. Το 7% δηλώνουν ότι οι διακρίσεις φύλου κατά την πρόσληψη αποτελούν το λόγο της ανεργίας τους. 47(Πηγή : Ο ριζόντια Δράση των Γραφείων Διασύνδεσης) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 136

137 Είναι αξιοσημείωτο ότι, παρά το σχετικά χαμηλό ποσοστό ανεργίας, το 41 % των άνεργων αποφοίτων είναι άνεργοι πάνω από ένα έτος. Σύμφωνα με την ίδια ερευνά οι μη ενεργοί ομαδοποιούνται στις 48 παρακάτω κατηγορίες48: 1. Οι γυναίκες που δεν συμμετέχουν στο εργατικό δυναμικό λόγω οικογενειακών υποχρεώσεων είναι το 23%. 2. Οι άνδρες που κάνουν το στρατιωτικό τους είναι το 16%. 3. Τα άτομα που πραγματοποιούν μεταπτυχιακές σπουδές είναι το 42%. 4. Τα άτομα που προετοιμάζουν ή αναμένουν αποτελέσματα διαγωνισμών πρόσληψης είναι το 7%. 5. Οι γιατροί που αναμένουν την έναρξη ειδικότητας είναι το 3%. 6. Για άλλους λόγους μη συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό δηλώνουν το 9% α. Μεταπτυχιακές Σπουδές Στρατιωτικές Υποχρεώσεις Ανδρών Προετοιμασία διαγωνισμών Γράφημα 65 : Λόγοι Ανεργίας Λ Λόγοι Ανεργίας % / ^ X I Χ = / Οικογενειακές Υποχρεώσεις Γυναικών Μη συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό Γιατροί που περιμένουν Ειδικότητα Μέτρα που μπορούμε να πάρουμε. Δεν μπορούμε να αφήνουμε την χώρα μας να είναι η πρώτη ανάμεσα στις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην ανεργία των νέων χωρίς να πάρουμε μέτρα, και μάλιστα δραστικά, και γρήγορα. 48(Πηγή : Ο ριζόντια Δράση των Γραφείων Διασύνδεσης) Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 137

138 Πρέπει να αναβαθμίσουμε, να ενισχύσουμε και να υποστηρίξουμε τα προγράμματα απόκτησης εργασιακής εμπειρίας, ώστε να ικανοποιούν τις σύγχρονες απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, και των επιχειρήσεων. Πρέπει να γίνει ουσιαστική αλλαγή των προγραμμάτων σπουδών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, και να αναβαθμιστούν η χρηστική γνώση και τα «εργαλειά» μαθήματα, ώστε οι πτυχιούχοι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης να αποκτήσουν προβάδισμα στην απόκτηση μιας θέσης εργασίας και να μην είναι αποκλεισμένοι από την αγορά εργασίας. Συγχρόνως πρέπει να μετατοπιστούν προς τις μεταπτυχιακές σπουδές τα μαθήματα της αναλυτικής και θεωρητικής γνώσης. Πρέπει να προχωρήσουμε με γρήγορα βήματα και στη αλλαγή και την μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού μας συστήματος, και να προσπαθήσουμε να το συνδέσουμε περισσότερο με τη αγορά εργασίας.49 Έχοντας σαν στόχο όχι μόνο να μειώσουμε την ανεργία των πτυχιούχων, αλλά να μειώσουμε και το ποσοστό ετεροαπασχόλησή τους, πρέπει πρώτα να γίνει μια σοβαρή έρευνα αγοράς ώστε να φανούν οι ανάγκες που έχει η αγορά εργασίας σε πτυχιούχους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Πρέπει λοιπόν να αναπτυχθεί ένα στρατηγικό σχέδιο δράσης που να καθορίζει και να περιγράφει με ακρίβεια τους στόχους που βάζει καθώς επίσης και τις πολιτικές που πρέπει να ακολουθήσει για να πετύχει αυτούς τους σκοπούς (Πηγή : 50 (Πηγή: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 138

139 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΠΙΛΟΓΟΣ Κοινωνικές προσδοκίες Η «χρυσή περίοδος» μεταξύ πτυχίου και αγοράς εργασίας, τελείωσε. Το πανεπιστήμιο και γενικότερα η τριτοβάθμια εκπαίδευση να είναι πια στην συνείδηση των οικογενειών οι οποίοι επένδυσαν χρόνο και χρήμα για τις σπουδές των παιδιών τους, ο οφειλέτης που δεν επιστέφει ούτε τους τόκους, ούτε το κεφάλαιο της επένδυσης, αφού συνέχεια μικραίνει η ανταλλακτική αξία του πτυχίου ως προς την αγορά εργασίας. Η αποσύνδεση του δικαιώματος της κατάκτησης μιας θέσης στην αγορά εργασίας από την απόκτηση ενός πτυχίου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης γίνεται συνεχώς μεγαλύτερη. Με τον τρόπο αυτό ουσιαστικά αναιρείται η θεσμική κατοχύρωση των επαγγελματικών δικαιωμάτων με τα πτυχία. Μεγαλύτερη επίπτωση αυτής της κατάστασης αισθάνονται τα μικροαστικά και λαϊκά στρώματα της κοινωνίας μας. Αυτό έχει σαν συνέπεια να αναθεωρούνται τα μέχρι πριν λίγα χρόνια δεδομένα της κατάκτησης μιας μεγαλύτερης κοινωνικής θέσης εξ αίτιας των σπουδών. Έτσι τείνει να ακυρωθούν στην πράξη οι προσδοκίες κοινωνικής ανέλιξης που ήταν συγκροτημένες στην συνείδηση πολλών εδώ και δεκαετίες. Την ίδια ώρα οι πτυχιούχοι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχουν να αντιμετωπίσουν την διεύρυνση της ανεργίας, της ετεροαπασχόλησης, της υποαπασχόλησης, και της εργασιακής περιπλάνησης και της μισθολογικής υποβάθμισης. Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 139

140 13. Παράρτημα. Παρακάτω αναγράφονται όλα τα στοιχεία του ερωτηματολογίου με τις απαντήσεις τους αναλυτικά. Ταυτότητα Ερωτούμενου / >ω = ο Ο 1 3 ο ίιι Άνδρας / Γυναίκα Σε ποια σχολή είστε φοιτητής / φοιτήτρια; Σε ποιο τμήμα είστε φοιτητής / φοιτήτρια; Σε ποιο εξάμηνο είστε φοιτητής / φοιτήτρια; Αναζήτηση Εργασίας Κατά την Διάρκεια της φοίτησή σας, σκεφτήκατε να ζητήσετε εργασία; ΝΑΙ/ ΟΧΙ Ποιοι ήταν οι 3 κυριότεροι λόγοι που σας οδήγησαν στο να ζητήσετε εργασία Η εργασία που ζητήσατε ήταν σχετική με τις σπουδές σας; ΝΑΙ/ ΟΧΙ Ποιες πηγές χρησιμοποιήσατε για να βρείτε εργασία : 1 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 5 ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΟΧΙ ΑΓΓΕΛΙΑ ΝΑΙ 2 ΑΝΔΡΑΣ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΠΤΥΧΙΟ ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΟΧΙ ΓΝΩΣΤΟ ΝΑΙ 3 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 2 ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΝΑΙ ΓΝΩΣΤΟ ΝΑΙ 4 ΑΝΔΡΑΣ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 6 ΟΧΙ 5 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 5 ΟΧΙ 6 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 5 ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΝΑΙ ΓΝΩΣΤΟ ΝΑΙ 7 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 5 ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΟΧΙ ΑΛΛΟ ΝΑΙ 8 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 5 ΟΧΙ 9 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 2 ΟΧΙ 10 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 7 ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΟΧΙ ΓΝΩΣΤΟ ΝΑΙ 11 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 7 ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΟΧΙ ΓΝΩΣΤΟ ΝΑΙ Καταφέρατε να βρείτε εργασία ΝΑΙ/ ΟΧΙ Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 140

141 12 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 7 ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΝΑΙ ΓΝΩΣΤΟ ΝΑΙ 13 ΑΝΔΡΑΣ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 7 ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΝΑΙ ΑΛΛΟ ΝΑΙ 14 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 7 ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΟΧΙ ΓΝΩΣΤΟ ΟΧΙ 15 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 7 ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΝΑΙ ΓΝΩΣΤΟ ΝΑΙ 16 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 7 ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΟΧΙ ΓΝΩΣΤΟ ΝΑΙ 17 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 7 ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΟΧΙ ΓΝΩΣΤΟ ΝΑΙ 18 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 7 ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΟΧΙ ΓΝΩΣΤΟ ΝΑΙ 19 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΠΤΥΧΙΟ ΟΧΙ 20 ΑΝΔΡΑΣ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 7 ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΝΑΙ ΑΓΓΕΛΙΑ ΝΑΙ 21 ΑΝΔΡΑΣ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΠΤΥΧΙΟ ΟΧΙ 22 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 8 ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΝΑΙ ΑΓΓΕΛΙΑ ΝΑΙ 23 ΑΝΔΡΑΣ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 7 ΝΑΙ ΝΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΝΑΙ 24 ΑΝΔΡΑΣ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΠΤΥΧΙΟ ΝΑΙ ΟΧΙ ΓΝΩΣΤΟ ΟΧΙ 25 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΠΤΥΧΙΟ ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΝΑΙ ΓΝΩΣΤΟ ΝΑΙ 26 ΑΝΔΡΑΣ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΠΤΥΧΙΟ ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΟΧΙ ΓΝΩΣΤΟ ΝΑΙ 27 ΑΝΔΡΑΣ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 7 ΟΧΙ 28 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΠΤΥΧΙΟ ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΟΧΙ ΓΝΩΣΤΟ ΝΑΙ 29 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΠΤΥΧΙΟ ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΟΧΙ ΓΝΩΣΤΟ ΝΑΙ 30 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 6 ΟΧΙ 31 ΑΝΔΡΑΣ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΠΤΥΧΙΟ ΟΧΙ 32 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 5 ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΟΧΙ ΑΛΛΟ ΝΑΙ 33 ΑΝΔΡΑΣ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΠΤΥΧΙΟ ΟΧΙ 34 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 7 ΟΧΙ 35 ΑΝΔΡΑΣ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΠΤΥΧΙΟ ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΟΧΙ ΓΝΩΣΤΟ ΝΑΙ 36 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 7 ΟΧΙ 37 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 7 ΟΧΙ 38 ΑΝΔΡΑΣ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 7 ΟΧΙ 39 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 7 ΟΧΙ 40 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 6 ΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΟΧΙ ΓΝΩΣΤΟ ΝΑΙ 41 ΑΝΔΡΑΣ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 6 ΟΧΙ 42 ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΔΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ 5 ΟΧΙ Εργασία της Μιχαήλ Φιλισία 141