ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΗ ΣΕΡΡΩΝ 1. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η

Transcript

1 ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΗ ΣΕΡΡΩΝ 9 1. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 1.1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η ταφρολεκάνη των Σερρών είναι το τελευταίο, προς την θάλασσα, ενδοορεινό (ηπειρωτικό) τεκτονικό βύθισµα της ευρύτερης υδρολογικής λεκάνης του ποταµού Στρυµόνα (σχ.1.1.1). Με τον όρο «ταφρολεκάνη των Σερρών» ορίζεται το βύθισµα που οριοθετείτα µεταξύ περιφερειακών ορεινών όγκων και το οποίο στραγγίζεται στον κύριο υδρογραφικό άξονα του Στρυµόνα. Το βύθισµα αυτό αρχικά δηµιουργήθηκε από νεοτεκτονικές διεργασίες, στον οριακό χώρο της µάζας της Ροδόπης (ανατολικά), µε την Σερβοµακεδονική µάζα (δυτικά). Στην συνέχεια διαµορφώθηκε από την δράση εξωγενών δυνάµεων, µε κυρίαρχες αυτές του ποτάµιου συστήµατος του Στρυµόνα. Η υδρολογική λεκάνη και το ποτάµιο σύστηµα του Στρυµόνα, έχουν διεθνή χαρακτήρα αφού µοιράζονται µεταξύ Βουλγαρίας, FYROM, και Ελλάδας, σύµφωνα µε τα στοιχεία του πίνακα (και του σχήµατος 1.1.1) Πίνακας : Κατανοµή των τµηµάτων της λεκάνης απορροής του ποταµού Στρυµόνα στα τρία κράτη Α/Α ΟΝΟΜΑΣΙΑ Αu (Km 2 ) % 1 Τµήµα λεκάνης απορροής π. Στρυµόνα στην Βουλγαρία 8221,875 47,98 2 Τµήµα λεκάνης απορροής π. Στρυµόνα στην πρώην Γιουγκοσλαβία (FYROM) 2154,43 12,57 3 Τµήµα λεκάνης απορροής π. Στρυµόνα στην Ελλάδα 6759,00 39,45 Συνολική έκταση λεκάνης απορροής ποταµού Στρυµόνα 17152, Ο διεθνής αυτός χαρακτήρας δηµιουργεί ένα πλέγµα φυσικών, νοµικών, πολιτικών, και κοινωνικών δυσχερειών στην ενιαία έρευνα του Στρυµόνα, η οποία είναι αναγκαία προϋπόθεση για την συνεργασία των γειτονικών χωρών µε στόχο την ορθολογική του διαχείριση και την ανάπτυξη της περιοχής. Υπόψη ότι λόγω της γεωµορφολογικής συγκρότησης και του υψηλού υδατικού δυνα- µικού της υδρολογικής λεκάνης του Στρυµόνα, παρέχονται οι δυνατότητες εφαρµογής αναπτυξιακών προγραµµάτων όλων των τοµέων και κλάδων της οικονοµίας (πρωτογενών, δευτερογενών, τριτογενών) και εποµένως αποτελεί περιοχή ιδιαίτερης σηµασίας για τους πληθυσµούς που την κατοικούν.

2 Σχήµα : Η θέση της τ/φ Σερρών στην συνολική λεκάνη απορροής του ποταµού Στρυµόνα. 10

3 11 Αυτή η σηµασία οδήγησε σε σχεδιασµούς και εκτελέσεις µεγάλης κλίµακας τεχνικών έργων τόσο στο χώρο της Ελλάδας από τις αρχές του 20 ου αιώνα, όσο και στο χώρο της Βουλγαρίας από τα µέσα του 20 ου αιώνα. Τα έργα αυτά σε ορισµένες περιπτώσεις οδήγησαν σε σηµαντικότατες αλλαγές του περιβάλλοντος και της δράσης των φυσικών λειτουργιών του ποτάµιου συστήµατος. Ιδιαίτερα στην ταφρολεκάνη των Σερρών, µετέτρεψαν το φυσικό ποτάµιο σύστηµα σε ανθρωπογενές, κυρίως στο χώρο της πεδινής και λοφώδους ζώνης του. Λόγω των επεµβάσεων αυτών, τις τελευταίες δεκαετίες εµφανίσθηκαν στο προσκήνιο πολλά περιβαλλοντικά προβλήµατα που συνδέονται µε τις ανθρώπινες δραστηριότητες στο χώρο της υδρολογικής λεκάνης του Στρυµόνα (βιοµηχανική, αγροτική, αστική δραστηριότητα) και τα οποία απαιτούν την συνεργασία όλων, προκειµένου να βρεθούν απόδεκτές λύσεις. Έτσι, η λίµνη Κερκίνη συµπεριλήφθηκε στην συνθήκη RAMSAR ως προστατεύοµενος υγροβιότοπος, ενώ έχουν προταθεί πολλές περιοχές της ταφρολεκάνης Σερρών (π.χ. Μενοίκιο, Λαϊλιάς) ως προστατεύοµενες στο σχέδιο NATURA Παράλληλα, µέσω του INTEREGG, έχουν χρηµατοδοτηθεί προγράµµατα ελέγχου ποιότητας νερού του ποταµού Στρυµόνα (περιοχή Προµαχώνα). Επιπλέον χρηµατοδοτικά προγράµµατα στήριξης, από την Ευρωπαϊκή Ένωση επέτρεψαν την αναδιάρθρωση των καλλιεργειών και την οικονο- µική ενίσχυση νέων αγροτών ή νέων επαγγελµατιών µε σκοπό την ορθολογική διαχείριση και προστασία των φυσικών πόρων (π.χ. νερό, έδαφος κ.λ.π). Η αρχική ερευνητική προσπάθεια της παρούσας ιατριβής συµπεριελάµβανε όλο το υδρογραφικό δίκτυο που ανήκε διοικητικά στον Νοµό Σερρών θεωρώντας τις αντίστοιχες λεκάνες απορροής ως ενιαία λεκάνη Στην πορεία της έρευνας και κυρίως κατά την ανάλυση του υδρογραφικού δικτύου του Νοµού Σερρών, προέκυψε ότι το υδρoγραφικό δίκτυο της τ/φ Σερρών αναπτύσσεται αυτοτελώς και δεν µπορούν να ληφθούν υπόψη στη διατριβή αυτή (σχ και σχ ) : 1) Το υδρογραφικό δίκτυο της µικρής περιοχής ανάντη του Ρούπελ, που διοικητικά µεν υπάγεται στο Νοµό Σερρών (Ελλάδα) γεωµορφολογικά δε ανήκει στην ταφρολεκάνη SADANSKI - MELNIK (Βουλγαρία), 2) Το τµήµα του υδρογραφικού δικτύου του Αγγίτη, που διοικητικά, ανήκει στο Νοµό Σερρών αλλά στην ουσία αποτελεί υπολεκάνη του (υπολεκάνη Πρώτης-Νέας Ζίχνης). 3) Το υδρογραφικό δίκτυο της ταφρολεκάνης του Στρυµονικού κόλπου που είναι το τελευταίο τµήµα της συνολικής λεκάνης του ποταµού Στρυµόνα, και θαλασσεύει στο µεγαλύτερο µέρος, διοικητικά δε υπάγεται στο Νοµό Σερρών. 1.2 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΒΗΣ Το βασικό αντικείµενο της διατριβής αυτής, είναι η έρευνα του υδρογραφικού συστήµατος της ταφρολεκάνης των Σερρών. ηλαδή, το δίκτυο των ρεµµάτων, χειµάρρων, ποταµών, το οποίο αναπτύχθηκε κυρίως στο χώρο των περιθωριακών ορεινών όγκων, καθώς επίσης και στο χώρο των λιµνών ή των ελών της κεντρικής - πεδινής ζώνης, µέσω των οποίων ο Στρυµόνας επιτυγχάνει την επιφανειακή αποστράγγιση της υδρολογικής του λεκάνης προς τη θάλασσα. Το αντικείµενο αυτό περιλαµβάνει δύο επιµέρους πεδία έρευνας: - Το πρώτο αφορά στη δυναµική εξέλιξη του υδρογραφικού συστήµατος. ηλαδή, στον τρόπο, στο χρόνο και στις φυσικές διεργασίες που οδήγησαν τη λεκάνη των Σερρών στην απόκτηση ενός συστήµατος αποστράγγισης. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίδεται στις εξελικτικές διεργασίες που ακολούθησε ο σχηµατισµός, η ανάπτυξη, η αναπροσαρµογή των κλάδων του δικτύου αυτού στο χώρο της λεκάνης, κατά τα διάφορα στάδια εξέλιξης. - Το δεύτερο αφορά στις σύγχρονες εξωγενείς διαδικασίες του υδρογραφικού συστήµατος. Με τον όρο εξωγενείς νοούνται τόσο οι φυσικές όσο και οι ανθρωπογενείς διεργασίες, που έγιναν πρόσφατα και εξακολουθούν να γίνονται και σήµερα στο δίκτυο αυτό.

4 Με ποιο τρόπο, δηλαδή, το φυσικό σύστηµα αποστράγγισης της τ/φ Σερρών δέχθηκε τις ανθρώπινες επεµβάσεις, οι οποίες µετέβαλαν τα δεδοµένα του φυσικού περιβάλλοντος. Συγκεκριµένα εξετάζονται : το είδος των επεµβάσεων αυτών, τις αλλαγές που προκάλεσαν στη λειτουργία του δικτύου, τον τρόπο αντίδρασης και προσαρµογής του δικτύου κάθως επίσης και την νέα κατάσταση δυναµικής ισορροπίας, η οποία έχει επικρατήσει σή- µερα στη τ/φ των Σερρών. Η προσέγγιση των επιµέρους πεδίων έρευνας, αλλά και του συνόλου του αντικειµένου της διατριβής προϋποθέτουν την εξέταση αφενός µεν των βασικών γεωγραφικών, γεωλογικών, κλιµατικών, γεωµορφολογικών, υδρογραφικών και λοιπών στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος, αφετέρου δε των βασικών ιστορικών και αρχειακών στοιχείων του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Πέραν όµως, των στοιχείων αυτών, η διατριβή εξετάζει και προσκοµίζει νέα, πρωτότυπα στοιχεία για το υδρογραφικό δίκτυο της λεκάνης των Σερρών, τα οποία προέκυψαν από πολύχρονη εργασία υπαίθρου και εργαστηρίου. Τα στοιχεία αυτά θα εκτεθούν στα οικεία κεφάλαια µε τους σχετικούς πίνακες, σχήµατα, εικόνες και λοιπά βοηθητικά στοιχεία της έρευνας ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα διατριβή µε τίτλο :<< υναµική εξέλιξη και σύγχρονες εξωγενείς διεργασίες του υδρογραφικού συστήµατος της ταφρολεκάνης Σερρών>>, µου ανετέθη από τον καθηγητή του Τµήµατος Γεωλογίας της Σ.Θ.Ε του Α.Π.Θ., κ ο Αντ. Ψιλοβίκο, στον οποίο εκφράζω τις ειλικρινέστατες και θερµότατες ευχαριστίες µου. Οι υποδείξεις, οι διορθώσεις, η µεγάλη επιστηµονική υποστήριξη, η µε ενδιαφέρον παρακολούθηση της πορείας της εργασίας, η κατανόηση, η υποµονή και η ηθική συµπαράσταση του ήταν καθοριστικές για την εκπόνηση αυτής της πολύχρονης και επίπονης ερευνητικής προσπάθειας. Την Τριµελή Επιτροπή Παρακολούθησης αποτελούσαν, εκτός του καθηγητού κ ου Ψιλοβίκου, ως επιβλέποντα και οι καθηγητές του Τµήµατος Γεωλογίας της Σ.Θ.Ε του Α.Π.Θ, κ ος Ε. Βαβλιάκης και κ ος Λ. Σωτηριάδης, ως µέλη. Στον καθηγητή, κ ο Ε. Βαβλιάκη, επίσης επιθυµώ να εκφράσω µε ευγωµοσύνη τις θερ- µότατες ευχαριστίες, τόσο για την επιστηµονική υποστήριξη, τις εύστοχες παρατηρήσεις, τις διορθώσεις, την παρακολούθηση και τις υποδείξεις για τον καθορισµό του αντικειµενικού σκοπού της εργασίας, όσο και για την µεγάλη ηθική στήριξη, κατανόηση και υποµονή σε επιστηµονικό και προσωπικό επίπεδο. Τον καθηγητή, κ ο Λ. Σωτηριάδη, ευχαριστώ θερµά για τις υποδείξεις και τις επισηµάνσεις στις αρχικές ερευνητικές προσπάθειες µου καθώς και για την κατανοήση του. Στον καθηγητή, κ ο Θ. Αστάρα, εκφράζω τις θερµότατες ευχαριστίες για τις επιστηµονικές υποδείξεις του, την συµπαράσταση του σε πολλά προβλήµατα και την βοήθεια που πρόθυµα και πάντοτε µε µεγάλη κατανόηση µου παρείχε. Επίσης, εκφράζονται θερµές ευχαριστίες στην Επταµελή Εξεταστική Επιτροπή και στον Πρόεδρο του Τµήµατος Γεωλογίας, καθηγητή κ ο Γ. Χριστοφίδη. Τον καθηγητή, κ ο Π. Πέννα, ευχαριστώ ιδιαίτερα για τις ουσιαστκές παρατηρήσεις και διορθώσεις στο κεφάλαιο των κλιµατικών στοιχείων της διατριβής, όπως και τον καθηγητή κ ο Χ. Μπαλαφούτη. Την Επίκουρο καθηγήτρια, του Τµήµατος Γεωλογίας του Α.Π.Θ, κ α Ε. Τσουκαλά, ευχαριστώ θερµά για τις προσωπικές συζητήσεις σε θέµατα που αφορούσαν την διατριβή. Τον καθηγητή, κ ο Σ. Λεοντάρη, του Τµήµατος Γεωλογίας του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών, ευχαριστώ για την διάθεση σχετικής βιβλιογραφίας. Τον Λέκτορα του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας, κ ο Άρη Ψιλοβίκο, ευχαριστώ για την συνδροµή του στην στατιστική, ηλεκτρονική, επεξεργασία στοιχείων. Ιδιαίτερα ευχαριστώ, τον κ ο Ματζούνη Κ., γραφίστα του Τµήµατος Γεωλογίας του Α.Π.Θ.,. για την ηλεκτρονική σχεδίαση σχηµάτων και την ηλεκτρονική µορφοποίηση χαρ- 12

5 13 τών της διατριβής και τον κ ο Νίτσιου, γραµµατέα του Τµήµατος, για την υποστήριξη του σε διάφορα θέµατα. Πολλές ευχαριστίες απευθύνονται στους Γενικούς Γραµµατείς, στους Γενικούς /ντές, ρ. Σαρηγιάνη & Τσακίρη και στα Υπηρεσιακά Συµβούλια, της Π.Κ.Μ., που µου παρείχαν την δυνατότητα να περατώσω την τελευταία φάση της διατριβής µου, µε την έγκριση και χορήγηση Εκπαιδευτικής Άδειας. Για τον ίδιο λόγο ευχαριστώ, τους /ντές της..ε (Π.Κ.Μ), τους Προϊσταµένους του Τµήµατος Εργαστηρίου (Θεσ/νίκης) και του Γραφείου Εργαστηρίου (Σερρών) και όλους τους συναδέλφους που διευκόλυναν τις σχετικές δοικητικές διαδικασίες. Ιδιαίτερα, τον κ ο Α. Καζακόπουλο και την κ α Α. Παπαβασιλείου. Για την υποστήριξη και την συµπαράσταση στην επίλυση διαφόρων προβληµάτων που προέκυψαν στην πορεία της έρευνας, ευχαριστώ θερµά τον πρώην Νοµάρχη - Σερρών, κ ο Α. Καρυπίδη, Ακόµη, ευχαριστίες απευθύνονται : - στον συνάδελφο, Γεωλόγο της.ε.β. - Σερρών, κ ο Α.Ταουσιάνη, για την συµπαράσταση στην υπαίθρια έρευνα, καθώς και για την χορήγηση στοιχείων και πληροφοριών σχετικών µε το αντικείµενο της εργασίας. - στον κ ο Χ. Μποτσόλη, νυν Προϊστάµενο της.ε.σ.ε - Σερρών για την προθυµία µε την οποία ανταποκρίθηκε στην αναζήτηση αρχειακών κλιµατικών στοιχείων της τ.14 ης ΠΥ Ε. - στους υπαλλήλους της Ε.Μ.Υ - Σερρών για την συνεργασία και την πρόθυµη παραχώρηση κλιµατικών στοιχείων. - στους εργαζόµενους της Ε.Σ.Υ.Ε - Σερρών για την προθυµία στη χορήγηση στατιστικών στοιχείων. - στον συνάδελφο Γεωλόγο, κ ο Ε. Καρύµπαλη, ο οποίος προθυµότατα ανταποκρίθηκε στο αίτηµα χορήγησης τµήµατος της πολύ ενδιαφέρουσας διατριβής του για τον Εύηνο ποταµό. - στον πρώην /ντή ασών, κ ο Βαβαλέκα και στον νυν ασάρχη Σερρών, κ ο Στεργιόπουλο, για την παραχώρηση αρχειακών και στατιστικών στοιχείων. - στον κ ο Ντόγαρη και στον κ ο Βυθούλκα, που βοήθησαν στην συγκέντρωση διαφόρων στοιχείων από θεµατικούς χάρτες. - στους συναδέλφους Γεωλόγους, κ ο Κ. ηµαρά, κ ο Α. Βογιαρίδη, κ ο Ν. Κωστελίδη για την συνεργασία και την παραχώρηση στοιχείων. - στους φοιτητές του Τµήµατος Γεωλογίας της Σ.Θ.Ε του Α.Π.Θ, µέλη της Ε.Σ.Ε & του ΤΟ.Τ.Β.Ε., κ ο Χ. Πέννο και κ ο Γ. Λαζαρίδη για την παραχώρηση φωτογραφιών από σπήλαια. - στις κυρίες Μπεκιάρη Χ., Μαλίγγου Α. και Μουντουρλή Μ., που βοήθησαν στην ηλεκτρονική συγγραφή τµηµάτων της διατριβής και στον Στεργίου Θ., για την συνδροµή του στην διεκπεραίωση της ηλεκτρονικής αληλλογραφίας. Στους γονείς µου Χρήστο και Σοφία Παπαφιλίππου καθώς και στα ανήψια µου : Σοφία- Αναϊς Παπαφιλίππου, Ευγένιο-Μάριο Παπαφιλίππου και Χρήστο Παπαφιλίππου, οι ο- ποίοι µε ενεθάρρυναν και µε στήριζαν ηθικά καθ όλη την διάρκεια της προσπάθειας µου, απευθύνω πολλές ευχαριστίες. Τέλος, µε πολλή αγάπη και ευγωµοσύνη, ευχαριστώ ιδιαίτερα την οικογένεια µου : - Τον σύζυγο µου, Παναγιώτη Πέννο, για την ουσιαστική συµπαράσταση, την κατανόηση και υποµονή του σε όλες τις φάσεις της πολύχρονης έρευνας. - Τα παιδιά µου, Χρήστο Πέννο και Αλέξανδρο-Βαλεντίνο Πέννο, τόσο για την κατανόηση, υποµονή και την ηθική υποστήριξη τους ώστε να ολοκληρώσω την ερευνητική προσπάθεια, όσο και για την ουσιαστική βοήθεια τους στην ηλεκτρονική κατασκευή και επεξεργασία χαρτών, πινάκων και διαγραµµάτων της διατριβής, αλλά και στην µετάφραση ξενόγλωσσων κειµένων.

6 2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ : Όπως προαναφέρθηκε ήδη, ο χώρος ανάπτυξης και εξέλιξης του υδρογραφικού συστήµατος του ποταµού Στρυµόνα στην Ελλάδα είναι η ταφρολεκάνη των Σερρών. Στην παρούσα διατριβή χρησιµοποιείται ο όρος «ταφρολεκάνη Σερρών», αφενός γιατί είναι όρος που αναφέρεται και από άλλους ερευνητές, αφετέρου λόγω της οµώνυµης πρωτεύουσας του νοµού που καταλαµβάνει θέση, περίπου στο κέντρο αυτής αλλά και λόγω διαχωρισµού της από την συνολική λεκάνη απορροής του ποταµού Στρυµόνα, που κατανέµεται σε τρία διαφορετικά κράτη (πιν ΕΙΣΑΓΩΓΗ). Η ταφρολεκάνη Σερρών χωροταξικά τοποθετείται στην Βόρεια Ελλάδα και πιο συγκεκριµένα στην Ανατολική Μακεδονία. Τα όριά της δεν ταυτίζονται µε τα διοικητικά όρια του Νοµού Σερρών, ορίζεται δε από τις συντεταγµένες: Πίνακας : Συντεταγµένες ταφρολεκάνης Σερρών Βόρ ' 17.10" 41º 21' 33.33" Β 22º 52' 34.28" 41º 20' 23.33" 23º 37' 00.00" ΒΑ 41º 22' 13.33" υτ 23º 06' 0,00" 40º 52' 33.30" 24º 51' 53.57" Ανατ 41º 07' 33.30" Ν 23º 12' 38.60" 40º 52' 33.30" 24º 04' 17.14" ΝΑ 40º 53' 33.30" Νότ. 24º 48' 12.85" 40º 49' 51.66" Στα βόρεια συνορεύει µε τη Βουλγαρία, ενώ στα βορειοδυτικά µε την πρώην Γιουγκοσλαβία (FYROM). Ο Νοµός Κιλκίς βρίσκεται στα /Β της ταφρολεκάνης και ο Νοµός Θεσσαλονίκης στα /Ν της. Η νότια πλευρά της «βρέχεται» από τον Στρυµονικό κόλπο (ή κόλπο Ορφανού). Ο Νοµός Καβάλας βρίσκεται Ν/ΝΑ, ενώ ο Νοµός ράµας κατέχει θέση στην ανατολική και βορειοανατολική πλευρά της. Η ταφρολεκάνη Σερρών έχει έκταση 3714,8 Km² και αποτελεί το 21,68% της συνολικής έκτασης της λεκάνης απορροής του ποταµού Στρυµόνα. (πίν )

7 Πίνακας : Έκταση λεκάνης απορροής Στρυµόνα - ταφρολεκάνης Σερρών 15 ΟΝΟΜΑ ΕΚΤΑΣΗ (Κm 2 ) % ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΣΤΡΥΜΟΝΑ 17135, ,00 ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΗ ΣΕΡΡΩΝ 3714,800 21,68 Το συνεχόµενο ορεινό συγκρότηµα που περιβάλλει την τ/φ Σερρών αποτελείται: - στα Β/Β από το όρος Κερκίνη (ή Μπέλες) µε υψόµετρο 2031 µέτρα - στα βόρεια από τα όρη : Άγγιστρο, µε υψόµετρο 1295 µέτρα και Όρβηλο, µε υψό- µετρο 2212 µέτρα - στα Β/ΒΑ από τα όρη της Βροντούς, µε υψόµετρο 1849 µέτρων - στα ανατολικά από το Μενοίκιο όρος, µε υψόµετρο 1963 µέτρων - στα ΝΑ επιβλητική είναι η παρουσία του γνωστού από την αρχαιότητα όρους Παγγαίου, µε υψόµετρο 1956 µέτρων. - στα νότια βρίσκεται το Κερδύλλιο όρος, µε υψόµετρο 1092 µέτρων - στα Ν/Ν από το όρος Βερτίσκος, µε υψόµετρο 1103 µέτρων - στα υτικά από το Μαυροβούνιο όρος, µε υψόµετρο 1179 µέτρων - στα /Β από το βουνό ύσωρο, µε υψόµετρο 866 µέτρων Έχει ήδη αναφερθεί ότι τα όρια της ταφρολεκάνης (πίν ) δεν ταυτίζονται απόλυτα µε τα διοικητικά όρια του Νοµού Σερρών (σχήµα 2.2.2), ιδιαίτερα στα /Ν και /Β όριά της, όπου τµήµατα της ανήκουν διοικητικά στους Νοµούς Θεσσαλονίκης και Κιλκίς αντίστοιχα. Ο Νοµός Σερρών έχει έκταση 3967,7 Km 2 και πληθυσµό κατοίκους (ΕΣΥΕ ), η δε πυκνότητά του είναι 50,63 κάτοικοι / Km². Πίνακας : Έκταση Ν.Σερρών & ταφρολεκάνης Σερρών ΟΝΟΜΑ ΕΚΤΑΣΗ (km²) % N. ΣΕΡΡΩΝ 3967,7 100 ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΗ ΣΕΡΡΩΝ 3714,8 93,6 ιοικητικά ο Νοµός ανήκει στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (Π.Κ.Μ), ενώ παλαιότερα υπαγόταν στο Γεωγραφικό ιαµέρισµα της Ανατολικής Μακεδονίας. Τον Νοµό Σερρών, έως το 1998, συνέθεταν τέσσερις (4) Επαρχίες, στις οποίες ανήκαν 148 Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (5 ήµοι και 143 Κοινότητες). Σήµερα, µετά την εφαρµογή του Σχεδίου «Καποδίστριας» για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, η ιοικητική ιαίρεση του Νοµού, περιλαµβάνει 22 ήµους και 5 Κοινότητες. Στον γηγενή πληθυσµό της περιοχής, το προσετέθησαν Έλληνες πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, τον Πόντο, την Μικρά Ασία. Η αρµονική συνύπαρξη και συνεργασία των προσφύγων µε τους ντόπιους Έλληνες, είχε ως αποτέλεσµα την εντυπωσιακή εξέλιξη των κατοίκων σε οικονοµικό, πολιτισµικό και πνευµατικό επίπεδο.

8 16 Τις τελευταίες δεκαετίες ( ) παρατηρείται ένα νέο κύµα προσφύγων από την πρώην Σοβιετική Ένωση, καθώς και οικονοµικών µεταναστών από την Βουλγαρία, Αλβανία, Σκόπια. Συγχρόνως, όπως προκύπτει από τα δεδοµένα της ΕΣΥΕ, παρατηρείται σηµαντική µεταβολή στη δοµή του πληθυσµού, κυρίως του γεωργικού δυναµικού, εξαιτίας της αστυφιλίας αλλά και της συρρίκνωσης του γεωργικού εισοδήµατος, που συνεπάγεται µείωση θέσεων εργασίας. Σηµαντικό µέρος των κατοίκων της ταφρολεκάνης και γενικώτερα του Νοµού Σερρών, επέλεξε στο παρελθόν την µετανάστευση σε χώρες της υτικής Ευρώπης (κυρίως Γερµανία) ως λύση των οικονοµικών προβληµάτων τους. Η ανάπτυξη της περιοχής υπήρξε εντυπωσιακή µετά την κατασκευή και λειτουργία των µεγάλων εγγειοβελτιωτικών έργων, δηλ. των αποξηραντικών, στραγγιστικών, αντιπληµ- µυρικών, αντιδιαβρωτικών, αρδευτικών, την κατάσκευή ταµιευτήρων νερού, και άλλων συναφών έργων κυρίως στην πεδινή και λοφώδη ζώνη της τ/φ των Σερρών. Τα έργα αυτά άρχισαν το 1933 και είχαν κατασκευαστεί, κατά το µεγαλύτερο µέρος τους, µέχρι το Νέα έργα κατασκευάστηκαν και κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες του 20 ου αιώνα. Με τα εξυγιαντικά έργα, στην τ/φ Σερρών, αυξήθηκαν θεαµατικά οι καλλιεργούµενες και αρδευόµενες εκτάσεις, αναπτύχθηκαν νέες καλλιέργειες (π.χ. ρύζια, ζαχαρότευτλα, βαµβάκι), εκµηχανίστηκε η γεωργία, και αυξήθηκε θεαµατικά το γεωργικό εισόδηµα. Ταυτόχρονα, δηµιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις ανάπτυξης του δευτερογενούς τοµέα της οικονοµίας (βιοτεχνίες, βιοµηχανίες κ.λ.π.), οι οποίες προκάλεσαν µεγάλες αλλαγές στην ζωή των κατοίκων. Από την αρχαιότητα, η τ/φ των Σερρών εθεωρείτο σπουδαίος συγκοινωνιακός κόµβος, µε ανεπτυγµένο πολιτισµό και ανθηρή οικονοµία. Σήµερα, υπολογίζεται ως ο σπουδαιότερος συγκοινωνιακός κόµβος της Ανατολικής Μακεδονίας, µετά τις γεωπολιτικές αλλαγές στο χώρο των Βαλκανίων και αξιόλογο εµπορικό, βιοµηχανικό και οικονοµικό κέντρο. 2.2 Υ ΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ : Κατά τη διαίρεση του Ελλαδικού χώρου από το Υπουργείο Γεωργίας σε υδατικά διαµερίσµατα, η λεκάνη απορροής του ποταµού Στρυµόνα (Ελληνικό τµήµα) όπως και η λεκάνη του Αγγίτη, που είναι παραπόταµός του, ανήκουν στο Υδατικό ιαµέρισµα Β 3 (Υ.. Β 3 ) - Βόρειας Ελλάδας (σχ και πίν.2.2.1). Πίνακας : ιαχωρισµός λεκανών απορροής σύµφωνα µε το Υπουργείο Γεωργίας (ΥΠ.ΓΕ.) Υ ΑΤΙΚΟ ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΟΝΟΜΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΛΕΚΑΝΕΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ α/α ΟΝΟΜΑ ΒΟΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑ ΑΣ Β 3 1 ΣΤΡΥΜΟΝΑ 2 ΑΓΓΙΤΗ

9 17 Σχήµα : ιαχωρισµός λεκανών απορροής της ευρύτερης περιοχής έρευνας : Άνω : σύµφωνα µε το ΥΠ. ΓΕ. (Υπουργείο Γεωργίας) Κάτω : σύµφωνα µε το Υπουργείο Ανάπτυξης (πρώην ΥΒΕΤ) ιαφορετικός είναι ο διαχωρισµός σε υδατικά διαµερίσµατα από το Υπουργείο Ανάπτυξης [τέως Βιοµηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας (ΥΒΕΤ)] - /νση Υδατικού υναµικού και Φυσικών Πόρων. Σύµφωνα µε αυτόν οι λεκάνες απορροής, Στρυµόνα και Αγγίτη, ανήκουν στο Υδατικό ιαµέρισµα 11 (Υ. 11) - (Ανατολικής Μακεδονίας) (σχ ). Ειδικώτερα, στην υπ αριθ.10 λεκάνη Στρυµόνα, που περιλαµβάνει τις υπολεκάνες : του Στρυµόνα (µε αριθµό 11) και του Αγγίτη (µε αριθµό 12) (πιν ) Όπως είναι φανερό από τα παραπάνω, η ταφρολεκάνη των Σερρών ταυτίζεται µε την υπολεκάνη Στρυµόνα (11) του πιν και την λεκάνη απορροής Στρυµόνα του πίν Τα ερευνητικά στοιχεία της παρούσας διατριβής, οδηγούν σε ένα διαφορετικό διαχωρισµό λεκανών και υπολεκανών απορροής του Υδατικού ιαµερίσµατος 11 (Ανατολικής Μακεδονίας). Αυτά σε συνδυασµό µε τα στοιχεία του Υ.Β.Ε.Τ. (πίν ) διαµορφώνουν τον πίνακα Σ αυτόν, η περιοχή έρευνας ορίζεται ότι είναι η τ/φ Σερρών (11.2), δηλ. το τµήµα (επι- µέρους υπολεκάνη) της υπολεκάνης Στρυµόνα (11), που ανήκει στην Ελληνική λεκάνη απορροής του ποταµού Στρυµόνα (10), το οποίο µε την σειρά του ανήκει στο Ελληνικό Υδατικό ιαµέρισµα της Ανατολικής Μακεδονίας (11).

10 18 Πίνακας : ιαχωρισµός λεκανών απορροής σύµφωνα µε το ΥΒΕΤ Υ ΑΤΙΚΟ ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΟΝΟΜΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΛΕΚΑΝΗ ΟΝΟΜΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΥΠΟΛΕΚΑΝΕΣ Ανατολικής Μακεδονίας Υ.. 11 Στρυµόνα 10 α/α ΟΝΟΜΑ ΑΡΙΘΜΟΣ 1 Στρυµόνα 11 2 Αγγίτη 12 Εποµένως, η τ/φ Σερρών µπορεί να χαρακτηρίζεται αριθµητικά : (τ/φ Σερρών =) (Ε.Υ.)11.2 (Υ.)11 (Λ.Α.)10 (Υ..)11, για να προσδιορίζεται η θέση της, γεωµορφολογικά και υδρολογικά, τόσο µέσα στην υδατική διαίρεση του Ελλαδικού χώρου (πίν ), όσο και µέσα στην συνολική λεκάνη απορροής του ποταµού Στρυµόνα (σχήµα ) Πίνακας : ιαχωρισµός λεκανών απορροής στο υδρογραφικό σύστηµα του ποταµού Στρυµόνα, σύµφωνα µε τα στοιχεία της διατριβής (Παπαφιλίππου-Πέννου Ε., 2004) ΥΠΟΛΕΚΑΝΗ α/α ΟΝΟΜΑ Αριθµός ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΥΠΟΛΕΚΑΝΕΣ Υ.. ΕΛΛΑ ΑΣ 1 ΣΤΡΥΜΟΝΑ 11 α/α ΟΝΟΜΑ Αριθµός ΟΝΟΜΑ ΑΡΙΘΜΟΣ Ανατολ. Μακεδονίας 11 ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗΣ (ΕΛΛΑ ΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ) ΟΝΟΜΑ ΑΡΙΘΜΟΣ 1 Επιγενετική κοιλάδα Ρούπελ (τµήµα τ/φ SADANSKI - MELNIK) 11.1 Βουλγαρία (Ν.Σερρών) Ελλάδα ΣΤΡΥΜΟΝΑ 10 2 τ/φ Σερρών 11.2 τ/φ Στρυµονικού 3 κόλπου 11.3 (Ελλάδα) Ν. Σερρών ΥΠΟΛΕΚΑΝΗ α/α ΟΝΟΜΑ Αριθµός ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΥΠΟΛΕΚΑΝΕΣ 2 ΑΓΓΙΤΗ 12 α/α ΟΝΟΜΑ Αριθµός 1 Υπολεκάνη Ν.Ζίχνης - Πρώτης 12.1 Ν. Σερρών 2 τ/φ ράµας 12.2 Ν. ράµας

11 Σχήµα : ιάχωρισµός λεκανών απορρόης, της ευρύτερης περιόχης έρευνας (Ελλάδικός χώρος) σύµφωνα µε τα στοιχεία της διατριβής (2004). 19

12 3. ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΕΝΙΚΑ Σύµφωνα µε την θεωρία της Νέας Παγκόσµιας Τεκτονικής και τα προτεινόµενα µοντέλα για την Γεωδυναµική εξέλιξη του Αλπικού συστήµατος, κάθε Γεωτεκτονική Ζώνη συνίσταται από µια ορισµένη στρωµατογραφία στην διαδοχή των ιζηµάτων της, από ιδιαίτερους λιθολογικούς χαρακτήρες και από ιδιαίτερη τεκτονική συµπεριφορά, γενικώτερα δε από την ιδιαίτερη παλαιογεωγραφική της θέση στον χώρο Η συγκεκρµένη θεωρία δέχεται για τον Ελληνικό χώρο τις γνωστές Ελληνικές Γεωτεκτονικές Ζώνες, που διακρίνονται σε Εσωτερικές και Εξωτερικές Ελληνίδες καθώς και την Ελληνική Ενδοχώρα. (L.Kober,1929 και J.H.Brunn,1956). Την Ελληνική Ενδοχώρα συνιστούν, οι κρυσταλλικές µάζες της Ροδόπης και της Σερβοµακεδονικής, που θεωρούνται ως ηπειρωτικές µάζες, µε πιθανότερη προέλευση από την Λιθοσφαιρική Πλάκα της Λαυρασίας. Σχήµα : Γεωτεκτονικές Ζώνες ΡΟ ΟΠΗΣ ΣΕΡΒΟΜΑΚΕ ΟΝΙΚΗΣ (ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝ ΟΧΩΡΑ) Οι δύο µάζες της Ελληνικής Ενδοχώρας, θεωρούνται ότι είναι τµήµα του παλαιού πυρήνα (Προαλπική Ελλάδα) και πιο συγκεκριµένα ότι η µάζα της Ροδόπης περικλείεται από δύο µεγάλα Ορεογραφικά τόξα : α) το τόξο που υλοποιείται από την συνεχόµενη ορεινή γραµµή που αρχίζει από τα σύνορα της Ελλάδας µε την πρώην Γιουγκοσλαβία και συνεχίζει προς το Αιγαίο Πέλαγος όπου κάµπτεται προς τα Ανατολικά και συνεχίζει µε δ/νση ΒΑ στον χώρο της Μ.Ασίας και β) το ιναροταυρικό τόξο, δ/νσης Β -ΝΑ, που κάµπτεται στα νότια και αποκτά δ/νση -Α. ιάφοροι µελετητές στην έρευνα τους για την στρωµατογραφική εξέλιξη των µαζών της Ελληνικής Ενδοχώρας, διαπίστωσαν ότι η Ροδόπη και η Σερβοµακεδονική έχουν ό- µοια παλαιογεωγραφική θέση, δηλ. είναι παλιές κρυσταλλικές µάζες που καλύπτονταν µερικώς από την θάλασσα. Ειδικά για τα όρια της Σερβοµακεδονικής και κατ επέκταση για την παλαιογεωγραφική της εξέλιξη, υπάρχει διαφορά στις απόψεις των ερευνητών που συνοπτικά θα αναφερθούν παρακάτω ΜΑΖΑ ΤΗΣ ΡΟ ΟΠΗΣ Γεωτεκτονικά, η µάζα της Ροδόπης µε το πιο νέο µοντέλο των Λιθοσφαιρικών Πλακών για την εξέλιξη της Μεσογείου, θεωρείται ότι έχει χαρακτήρα καθαρά ηπειρωτικό, µε προέλευση από την πλάκα της Λαυρασίας.

13 21 Ο Kober (1931) χαρακτήρησε την Ροδόπη, µεσόρειο περιοχή ή µεσαία οροσειρά. Ο Βoncev (1946) τοποθέτησε την Ροδόπη στον ιναρικό κλάδο ενώ ο Brunn (1964) την χαρακτήρισε ως µεσαίο κλάδο. Σήµερα, είναι απόδεκτή η άποψη του Dimitrov (1955) που την ονοµάζει µάζα της Ρίλα - Ροδόπης, από τις οµώνυµες οροσειρές της Βουλγαρίας και της Ελλάδας. Πρώτος ο Osswald (1938), µελέτησε το κρυσταλλοσχιστώδες υπόβαθρο της Ελληνικής Ροδόπης, που το διαίρεσε σε τέσσερεις σειρές (ή ορίζοντες) και οι οποίες είναι (από τις βαθύτερες προς τις ανώτερες) : Η σειρά Ε των γνευσίων της βάσης ( υτική Ροδόπη ) - Αλκώγκιο - Η σειρά F των µαρµάρων (Ανατ. Μακεδονία έως τον Νέστο) - Αλκώγκιο - Η σειρά G των µαρµαρυγιακών σχιστολίθων (περιοχή Νέστου) - Κ.Κάµβριο - Η σειρά Η των σχιστολίθων και µαρµάρων (ΒΑ πλευρά Νέστου) - Κ.Κάµβριο - Αργότερα, ο Dimitrov (1959), καθόρισε δύο ορίζοντες του κρυσταλλοσχιστώδους, στην Βουλγαρική Ροδόπη : Τον κατώτερο, µεσοζωϊκώς µεταµορφωµένο, ηλικίας Προκαµβρίου-Κατ.Παλαιοζωϊκού Τον ανώτερο, επιζωνικώς µεταµορφωµένο, ηλικίας Παλαιοζωϊκού-Μεσοζωϊκού. Όξινα πυριγενή, πλουτώνεια και ηφαιστειακά πετρώµατα έχουν σηµαντική παρουσία στην µάζα Ρίλα-Ροδόπη (π.χ. πλουτωνικοί όγκοι : Παγγαίου - Βροντούς κ.λ.π., ηφαιστειακά πετρώµατα Ελληνικής Ροδόπης : εµφάνιση στην περιοχή Φερρών - Σαππών του Έβρου και βόρεια της Ξάνθης, στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα). Όσον αφορά την τεκτονική δοµή και την ορογενετική εξέλιξη της Μάζας της Ροδόπης, ο Kronberg και οι συνεργάτες του ( ), διατύπωσαν την άποψη ότι η Βόρεια Ροδόπη (κυρίως στην Βουλγαρία), συνιστά την Παλαιο-µάζα Ροδόπης, που διαµορφώθηκε στις προαλπικές πτυχώσεις ή και στο Προκάµβριο. Αυτή έπαιξε τον ρόλο των εσωτερικών κρυσταλλικών µαζών γύρω από τις οποίες περιπτυχώθηκαν και συγκολήθηκαν νέες κρυσταλλικές µάζες, που διαµορφώθηκαν κατά την περίοδο των αλπικών πτυχώσεων και συνιστούν την Νέο-µάζα της Ροδόπης (αφορά κυρίως την Νότια Ελληνική Ροδόπη) (από Μουντράκη,1985) Οι Papanikolaou & Panagopoulos (1981), µε νεώτερες έρευνες, διαχώρισαν την µάζα της Ελληνικής Ροδόπης σε δύο τεκτονικές µονάδες: 1) την ανώτερη Ενότητα του Σιδηρόνερου (Ελληνοβουλγαρικά σύνορα) και 2) την κατώτερη Ενότητα του Παγγαίου ( υτική και Ν Ροδόπη ). Η ενότητα Σιδηρόνερου εφιππεύει την ενότητα του Παγγαίου από Β-Ν και πιστεύεται ότι αυτή η εφιππευτική κίνηση συνδέεται µε την τρίτη φάση πτυχώσεων που διαπιστώθηκαν κατά την τεκτονική ανάλυση του κρυσταλλοσχιστώδους σ ορισµένες περιοχές της Ροδόπης. Η άποψη που σήµερα έχει πλέον εδραιωθεί είναι ότι οι φάσεις των πτυχώσεων της µάζας της Ροδόπης επηρεάσθηκαν από τις Αλπικές παραµορφώσεις, ανεξάρτητα από την ηλικία των µεταµορφωµένων πετρωµάτων (για τον προσδιορισµό της οποίας διατυπώνονται διάφοροι προβληµατισµοί από τους ερευνητές) (Μουντράκης,1985) ΣΕΡΒΟΜΑΚΕ ΟΝΙΚΗ ΜΑΖΑ Οι Dimitrievic (1959,1963), Jarαnov (1960), Arsovski (1961), διεχώρισαν γεωτεκτονικά, το δυτικό τµήµα της Ροδόπης (στο χώρο της Βουλγαρίας), από το όριο της Ζώνης Αξιού έως τον ποταµό Στρυµόνα και το ονόµασαν Σερβοµακεδονική Μάζα. Αργότερα, οι Kockel & Walter (1965,1968) καθώς και ο Mercier (1968), διεχώρισαν και το αντίστοιχο τµήµα στον Ελληνικό χώρο, δηλ. την περιοχή δυτικά του Στρυµόνα (από τα σύνορα έως την Χαλκιδική). Νεώτερες έρευνες, διεχώρισαν µια επιπλέον ζώνη ανάµεσα στην ζώνη Αξιού και την Σερβοµακεδονική µάζα. Το µοντέλο των Λιθοσφαιρικών Πλακών, δέχεται ότι η Σερβοµακεδονική µάζα είναι ηπειρωτική µάζα, τµήµα της Λαυρασίας.

14 22 Οι Kockel & Walter (1968), διαίρεσαν το κρυσταλλοσχιστώδες της Σερβοµακεδονικής, σε δύο µεγάλες σειρές πετρωµάτων : την κατώτερη (αρχαιότερη) σειρά των Κερδυλλίων την ανώτερη (νεώτερη) σειρά του Βερτίσκου και θεωρούν ότι η µετάβαση από την κατώτερη προς την ανώτερη γίνεται µε συµφωνία και οµαλό τρόπο. Πιθανότερη όµως, θεωρείται η εκδοχή ότι υπάρχει τεκτονική επαφή α- νάµεσα στις δύο σειρές Η διάκριση των δύο σειρών έγινε σύµφωνα µε ορισµένες λιθολογικές διαφορές αυτών. Η πιθανότητα ότι µπορεί οι δύο σειρές να αποτελούν µια ενιαία µάζα κρυσταλλικών πετρωµάτων δεν αποκλείεται, λόγω των πολλών οµοιότητων που παρατηρούνται µεταξύ των. Αυτή η πιθανότητα επέτρεψε στους Chatzimitriadis et al. (1985) να διαιρέσουν διαφορετικά το ενιαίο κρυσταλλοσχιστώδες της Σερβοµακεδονικής, σε δύο στάδια (φάσεις) µεταµόρφωσης : πρώτη µεταµόρφωση (σε συνθήκες αµφιβολιτικής φάσης) που συνέβη στο Παλαιοζωϊκό δεύτερη ανάδροµη µεταµόρφωση (σε συνθήκες πρασινοσχιστολιθικής φάσης) στο Κάτω - Μέσο Κρητιδικό Η συνέχεια του µεταµορφωµένου κρυσταλλοσχιστώδους της Σερβοµακεδονικής διακόπτεται από όγκους πυριγενών πετρωµάτων που έχουν καταταχθεί σε τέσσερεις φάσεις µαγµατισµού : την φάση των µεταβασικών πετρωµάτων των σειρών Κερδυλλίων και Βερτίσκου την φάση των µαγµατικής και γρανιτικής σύστασης πετρωµάτων των περιοχών Κερδυλλίων, Ολυµπιάδας και Βερτίσκου την φάση µαγµατισµού του Μεσοζωϊκού, όπου ανήκουν οι γρανιτκοί όγκοι της Αρναίας, Αγ. Όρους, Μονοπήγαδου, Λαχανά κ.λ.π. την φάση µαγµατισµού του Τριτογενούς (Ηώκαινο-Ολιγόκαινο) που δηµιούργησε τον γρανίτη Ιερισσού, τον γρανοδιορίτη Στρατωνίου, τους χαλαζιακούς διορίτες Μ.Παναγιάς, Στεφανίας και Στρυµώνα, τον γρανίτη Σιθωνίας. Επίσης, έχουν εντοπισθεί στον χώρο της Σερβοµακεδονικής µικρές ρυολιθικές εµφανίσεις (Στρυµονικού, Ποντοκερασιάς κ.λ.π.) που οφείλονται στην Πλειο-Τεταρτογενή η- φαιστειότητα. Η Σερβοµακεδονική Μάζα, έχει υποστεί επανειληµµένες τεκτονικές επιδράσεις µέχρι την τελική της διαµόρφωση (Μουντράκης,1985). Σύµφωνα µε ορισµένους γεωεπιστήµονες, η πρώτη κύρια τεκτονική δράση έλαβε χώρα στην Προ-Κάµβριο ορογενετική περίοδο. Ραδιοχρονολογήσεις που υπάρχουν για τον Ελληνικό χώρο, δείχνουν ότι πρέπει να είναι Ερκύνια (300 εκατοµµυρίων ετών). Σ αυτήν παρατηρείται η δηµιουργία ισοκλινών πτυχών, συµµεταµορφικών, µε την πρώτη κύρια αµφιβολιτική µεταµόρφωση και µε άξονες γενικής διεύθυνσης και βύθισης προς Βορρά (Μουντράκης,1985). Ακολουθεί η δεύτερη ορογενετική περίοδος, Αλπική (Α.Ιουρασικό-Κ.Κρητιδικό), που σηµατοδοτείται από την δεύτερη ανάδροµη πρασινοσχιστολιθική µεταµόρφωση και την β συµµεταµορφική φάση πτυχώσεων, µε αποτέλεσµα την δηµιουργία πτυχών υποϊσοκλινών, µε άξονες διαφόρων διευθύνσεων. Σ αυτήν την περίοδο δηµιουργήθηκαν και οι γρανιτικοί όγκοι της τρίτης (Μεσοζωϊκής) φάσης µαγµατισµού. Οι Τριτογενείς Αλπικές φάσεις πτυχώσεων, τέλος Κρητιδικού-Ολιγοκαίνου, δηµιούργησαν λεπιώσεις των στρωµάτων, τοπικές και µεγάλες επωθήσεις, αναστροφή στρωµάτων (στο δυτικό περιθώριο) και ανοικτές πτυχές, καθώς και πτυχές τύπου knick, που έλαβαν χώρα σε τρεις διαδοχικές χρονικές περιόδους (Μουντράκης,1985) : Τέλος Κρητιδικού Αν. Ηώκαινο (Πριαµπόνιο) Ολιγόκαινο

15 3.2 ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΗΣ ΣΕΡΡΩΝ ΓΕΝΙΚΑ Το γενικό βύθισµα της λεκάνης απορροής του ποτ. Στρυµόνα, έχει αυλακοειδή τοξοειδή µορφή και Β/Β -Ν/ΝΑ προσανατολισµό (Ψιλοβίκος,1994) Από τεκτονική άποψη, το αυλακοειδές βύθισµα της ευρύτερης λεκάνης Στρυµόνα µε τον ποταµό Στρυµόνα, αποτελούν την διαχωριστική γραµµή µεταξύ των γεωλογικών µαζών της Ροδόπης (ανατολικά) και της Σερβοµακεδονικής (δυτικά), στο χώρο της ΝΑ Βαλκανικής χερσονήσου. Παρόµοια θέση κατέχει και η ταφρολεκάνη των Σερρών στην Ελλάδα. 1.Στάρα Πλανίνα 2. Σρεντογκόρα 3. Ζώνη Ιστράνιας 4. Ζώνη Κραιστίδων 5 : α) Σερβοµακεδονική µάζα β) Μάζα Ροδόπης γ) Κρυσταλλικά Β. Ανατολίας 6 : α) Ζώνη Αξιού β) Ζώνη Σµύρνης Άγκυρας 7. Πελαγονική 8 : α) Υποπελαγονική ζώνη β) Ζώνη Παρνασσού γ) Ζώνη Πίνδου δ) Ζώνη Γαβρόβου ε) Ιόνιος Ζώνη 9) Επωθήσεις 10) Ζώνες βαθιών ρηγµάτων 11) Ρήγµατα Σχήµα : Κύριες τεκτονικές δοµές του ευρύτερου χώρου της Βαλκανικής κατά Bocalleti et al (1974), (από Καρυστιναίο, 1984) Στο σχήµα φαίνoνται, σε απλοποιηµένη µορφή, οι κύριες τεκτονικές δοµές του ευρύτερου χώρου της Βαλκανικής, σύµφωνα µε τους Boccalleti et al. (1974) Ο ποταµός Στρυµόνας, στο χώρο της Βουλγαρίας, διαρρέει µια πολύ ταραγµένη και τε- µαχισµένη περιοχή γνωστή ως ζώνη Κραιστίδων, µε ανεξάρτητα τεµάχη του φλοιού, που άλλα ανυψώνονται και δηµιουργούν τα όρη (Πιρίν, Ρίλα κ.λ.π.), ή άλλα βυθίζονται σχη- µατίζοντας τις ταφρολεκάνες (Zagorcev,1991) Οι Kockel & Walter (1965), χαρακτηρίζουν την τεκτονική γραµµή του Στρυµόνα (Stri mon linie) ως συνέχεια στην Ελλάδα, της ζώνης των Κραιστίδων και διαχωριστική ζώνη ανάµεσα στις µάζες της Ροδόπης και της Σερβοµακεδονικής Ο προαναφερόµενος διαχωρισµός ουσιαστικά αποτελεί επέκταση και στον Ελληνικό χώρο του γενικότερα αποδεκτού διαχωρισµού των γεωτεκτονικών ζωνών της Βαλκανικής χερσονήσου (Arsovski, Boncev,1974 κ.λ.π) και πρέπει µάλλον να θεωρηθεί ο επικρατέστερος (Καρυστιναίος,1984). Η τ/φ Σερρών ως νοτιότερο τµήµα, της συνολικής υδρολογικής λεκάνης του πoτ. Στρυ- µόνα (σχ.1.1.1), έχει κοινά αίτια δηµιουργίας και είναι αποδέκτης όλων των διεργασιών, που συνέβησαν ή θα συµβούν, στην ευρύτερη περιοχή της λεκάνης απορροής του Στρυ- µόνα.

16 Μορφολογικά, διαχωρίζει την οροσειρά που ανήκει στη µάζα της Ροδόπης (ανατολικά), από την οροσειρά που ανήκει στη µάζα της Σερβοµακεδονικής (δυτικά), των οποίων τα νότια τµήµατα βρίσκονται στον Ελληνικό χώρο (σχ ) Γενικώτερα, η τ/φ βρίσκεται επάνω στην γραµµή επαφής των δύο γεωτεκτονικών µαζών, η οποία δεν διακρίνεται σ όλη την επιφάνεια της, λόγω της απόθεσης των νεογενών και τεταρτογενών ιζηµατογενών σχηµατισµών επάνω στο υπόβαθρο (σχ ) Η επαφή εντοπίζεται επιφανειακά, σε δύο θέσεις : - Η πρώτη, βρίσκεται στα δυτικά του όρους Αγγίστρου και ανατολικά της περιοχής Προ- µαχώνα - Αγγίστρου (βόρεια πλευρά της τ/φ Σερρών). Σ αυτή, οι βιοτιτικοί γνεύσιοι της Σερβοµακεδονικής εφιππεύουν στα µάρµαρα και στους σχιστόλιθους-γνεύσιους της Ροδόπης (Κούκουζας,1972). Η εφίππευση θεωρείται Ολιγοκαινική. - Η δεύτερη, βρίσκεται στην νότια-νοτιανατολική πλευρά της τ/φ Σερρών, δυτικά της Αµφίπολης, στην περιοχή της Μεσσολακιάς. Σ αυτή την θέση, οι γνεύσιοι της σειράς των Κερδυλλίων (ανατολική Σερβοµακεδονική) είναι επωθηµένοι επί των µαρµάρων του Παγγαίου (Ν Ροδόπη) (Kockel & Walter,1965). Θεωρείται, ότι η Σερβοµακεδονική µάζα επωθείται επί της µάζας της Ροδόπης. Η γραµµή της επώθησης ονοµάστηκε Γραµµή Στρυµόνα αφού φαίνεται να ακολουθεί την πορεία του οµώνυµου βυθίσµατος και η οποία επεκτείνεται προς τα βόρεια, στο χώρο του Βουλγαρικού τµήµατος της λεκάνης του Στρυµόνα (Πιρίν - Ρίλα). Οι Βούλγαροι γεωλόγοι την ονοµάζουν και Ζώνη Κραιστίδων ή Struma lineament (= Γραµµή Στρυµόνα) (Zagorcev,1992). O Kαρυστιναίος (1984), υποστηρίζει ότι η Γραµµή Στρυµόνα αποτελεί ένα ρήγµα ο- ριζόντιας συστροφικής µετατόπισης, η επιφάνεια του οποίου δεν είναι επίπεδη αλλά κυ- µατοειδής.έτσι, η οριζόντια κίνηση εκατέρωθεν του ρήγµατος προκαλεί αλλού ζώνες συµπίεσης (εφιππεύσεις) και αλλού ζώνες εφελκυσµού (ταφρογένεση). Οι Dinter & Royden (1993), διετύπωσαν νεώτερη άποψη για την δηµιουργία των λεκανών Σερρών και ράµας, µε την οποία υποστηρίζουν ότι η δηµιουργία τους οφείλεται στην δράση ενός κανονικού ρήγµατος µικρής κλίσης προς Ν, η οποία προκάλεσε την αποκόλληση της υπερκείµενης του ρήγµατος, µάζας των πετρωµάτων και την ολίσθηση της προς Ν. (σχ ). Αυτή η πορεία οφείλεται στην ανάπτυξη εφελκυστικών δυνάµεων στο χώρο του Β. Αιγαίου κατά το Νεογενές, γεγονός που (όπως υποστηρίζουν) µπορεί να ιχνηλατηθεί σε µηκος µεγαλύτερο από 150 km, από τις ακτές του Αιγαίου έως µέσα στην Βουλγαρία 24 Σχήµα : Νεώτερη άποψη για την δηµιουργία των ταφρολεκανών Σερρών ράµας κατά Dinter Royden (1993) (ηλεκτρονική διαµόρφωση σχήµατος : Χ. Πέννος, 2004)

17 Σχήµα : Γενικευµένος γεωλογικός χάρτης της τ/φ Σερρών (µε βάση : γεωλογικό χάρτη Ι.Γ.Μ.Ε & xαρτογράφιση.ε.π., και µε προσθήκες στοιχείων από : Καρυστιναίος, Παπαφιλίππου & Λώλου, Ψιλοβίκος κ.ά.,1992 & Παπαφιλίππου-Πέννου κ.ά., παρούσα ιατριβή, 2004) 25

18 3.2.2 ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΗ (τ/φ) ΣΕΡΡΩΝ 26 Η ταφρολεκάνη των Σερρών, έχει έκταση 3714,8 km 2, το σχήµα της µοιάζει µε πλάγιο παραλληλόγραµµο, µε τον µεγάλο της άξονα να έχει Β /ΝΑ προσανατολισµό και µήκος 80 km, ενώ ο µικρός άξονας της έχει ΒΑ/Ν προσανατολισµό και µήκος 50 km. 1. ΛΙΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΥΠΟΒΑΘΡΟΥ : Τα όρια της τ/φ περιφερειακά, υλοποιούνται από την υδροκριτική γραµµή της κορυφογραµµής των ορεινών όγκων που την περιβάλλουν και µπορούν να διακριθούν σε ανατολικούς της οροσειράς της δυτικής Ροδόπης, και σε δυτικούς της οροσειράς της νότιας Σερβοµακεδονικής µάζας. Η θέση των ορεινών όγκων στην τ/φ Σερρών (µε άξονα τον ποταµό Στρυµόνα) περιγράφεται στο πίν ( Γεωµορφολογικά στοιχεία ) και η λιθολογία τους παρακάτω : α) Ανατολικοί ορεινοί όγκοι (οροσειρά της δυτικής Ροδόπης) : Στο Β/ΒΑ - Ανατολικό - Ν/ΝΑ τµήµα της τ/φ Σερρών υπάρχουν οι ορεινοί όγκοι των : Ορβήλου και Αγγίστρου - Βροντού και Μενοικίου Ν Παγγαίου, οι οποίοι συνιστούν (εκτός των ορέων της Βροντούς) τα παλαιότερα µεταµορφωµένα πετρώµατα του υποβάθρου της Ροδόπης και αποτελούνται κυρίως από µάρµαρα σε εναλλαγές µε µαρµαρυγιακούς σχιστόλιθους και γνεύσιους (Παλαιοζωικής ηλικίας). Έχουν προσανατολισµό ΒΑ-Ν, τον οποίο διατηρούν και τα όρη της Βροντούς. Τα τελευταία συνιστούν ένα πλουτωνίτη ποικίλης σύστασης (γρανίτης, γρανοδιορίτης, χαλαζιακός µονζονίτης, µονζονίτης και γάββρος) ηλικίας Ηωκαινικής - Ολιγοκαινικής (Theodorikas,1983). Α- νάλογος σχηµατισµός θεωρείται και ο µονζονίτης του Ελαιώνα, στο δυτικό άκρο του Μενοικίου όρους. β) υτικοί ορεινοί όγκοι (οροσειρά νότιας Σερβοµακεδονικής) : Στο Βόρειο, /Β και Ν/Ν τµήµα της εν λόγω τ/φ, διακρίνονται οι ορεινοί όγκοι των : Κερκίνης (Μπέλες) - υσώρου και Κρουσίων (Μαυροβουνίου) - Βερτίσκου - Κερδυλλίων, οι οποίοι αποτελούνται από γνευσίους και µαρµαρυγιακούς σχιστολίθους µε µικρές παρεµβολές µαρµάρων και αµφιβολιτών. Περιορισµένης έκτασης πλουτωνικές διεισδύσεις παρατηρούνται σε περιοχές του Βερτίσκου (Σοχός, Λαχανάς, Μεσάδα).Τα Κερδύλλια α- ποτελούνται από παχιά στρώµατα βιοτιτικών γνευσίων που εναλλάσονται µε λεπτά στρώ- µατα µαρµάρων (από Ψιλοβίκος κ.ά.,1992). 2. ΛΙΘΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΙΖΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ H λιθολογία των ιζηµατογενών αποθέσεων της τ/φ Σερρών παρουσιάζει, ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για τον λόγο αυτό έχει απασχολήσει πολλούς ερευνητές (Osswald, Papp, Freyberg, Παρασκευαϊδης, Σωτηριάδης, Σακελλαρίου- Μανέ, Grammam et Kockel, De Boer, Armour, Brown et al., Papp, Vavliakis, Sotiriadis et Psilovikos, Karistineos et Georgiadou - Dikeoulia, Zagorcev, Ψιλοβίκος κ.α., Syrides,1995 ) Οι ερευνητικές εργασίες, προσπάθησαν να δώσουν απαντήσεις σε στρωµατογραφικά στοιχεία και εξελικτικές φυσικές διεργασίες που συντελέστηκαν στο χώρο της τ/φ κατά την διάρκεια του Νεογενούς και του Τεταρτογενούς. Από τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν, προέκυψε ο πίνακας , ο οποίος συνοψίζει τις απόψεις όλων των ερευνητών ως προς την στρωµατογραφία, την λιθολογία και τις φυσικές διεργασίες κατά την διάρκεια εξέλιξης της τ/φ Σερρών. Οι συγκεκριµένες έρευνες πραγµατοποιήθηκαν σε ιζηµατογενείς σχηµατισµούς ορισµένων περιοχών και τα συµπεράσµατα τους θεωρήθηκε ότι αφορούσαν ολόκληρη την έκταση της χαµηλής ζώνης της ταφρολεκάνης.

19 27 Η ερµηνευτική προσπάθεια των Ψιλοβίκος κ.α. (1994), φαίνεται να έχει µια γενικότερη θεώρηση των αποθέσεων της χαµηλής ζώνης της τ/φ Σερρών και προτείνει ένα διαχωρισµό των ιζηµάτων σε τρείς ακολουθίες ως εξής (πίν ) : Ακολουθία αρχικής βύθισης : Η τ/φ άρχισε να πληρώνεται µε χερσοποτάµια, ποταµολιµναία, δελταϊκά και λιµναία ιζήµατα (Μέσο - Ανώτερο Μειόκαινο ) Ακολουθία επίκλυσης και απόσυρσης της θάλασσας στο εσωτερικό της τ/φ : Αποτέθηκαν θαλάσσια, υφάλµυρα και λιµναία ιζήµατα (Ανώτερο Μειόκαινο - Πλειόκαινο ) Ακολουθία νέας βύθισης : Η τ/φ πληρώνεται µε χερσοποτάµια, ποταµολιµναία, λιµνοδελταϊκά και χερσοχειµάρρια ιζήµατα (Ανώτερο Πλειόκαινο - Τεταρτογενές ). Πίνακας : Στρωµατογραφικές συσχετίσεις των ιζηµατογενών αποθέσεων της ταφρολεκάνης των Σερρών ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ Gramman et Kockel ( 1969 ) Armour-Brown et al. (1977) Καrystineos et al. (1986) Ψιλοβίκος (1993) ΟΛΟΚΑΙΝΟ ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΕΣ ΠΛΕΙΣΤΟΚΑΙΝΟ ΒΙΛΛΑΦΡΑΓΚΙΟ (ΠΛΕΙΟΚΑΙΝΟ) (ΜΝ 15) ΡΟΥΣΙΝΙΟ (ΜΝ 14) ΜΕΙΟΚΑΙΝΟ (ΜΝ 13) (ΜΝ 12) (ΜΝ 11) (ΜΝ 10) Θαλάσσιες αποθέσεις Καλαβρίου ΣΤΡΩΜΑΤΑ ΤΕΡΠΝΗΣ Ερυθροί άργιλλοι Άµµοι, κροκαλοπαγή ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ ΧΟΥΜΝΙΚΟΥ Υφάλµυρα ιζήµατα του Ποντίου ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΦΝΗΣ Θαλάσσια ιζήµατα Μεοτίου-Βεσσαραβίου ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΣΠΗΛΙΑΣ Τραβερτίνης Βαµβακοφύτου Κροκαλ. Μ. Στρογγυλού Λεπτόκοκ. Ιζήµ. Σπηλιάς Ψαµµίτης Σπηλιάς ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ασβεστολ. Ψαµµίτες µε υφάλµυρη πανίδα Γρανιτικά λατυποπαγή Ασβεστόλιθοι-ψαµµίτες µε Θαλάσσια πανίδα ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΛΕΥΚΩΝΑ Γρανιτικό Λατυποπαγές Μάρµαρο-Αµφιβολιτικό Λατυποπαγές Λεπτοκ. Ιζήµατα Λευκώνα Ρπιδιοπαγή Α. Μετοχίου ΟΜΑ Α ΓΕΩΡΓΙΟΥ Κροκαλ Μ. Στρογγυλού Άµµοι Σπηλιάς ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ. ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Αποθέσεις άφνης Κατ. Τµήµα Χουµνικού ΟΜΑ Α ΛΕΥΚΩΝΑ Ερυθροστρώµατα Άνω Μετοχίου Λιγνίτες Σερρών Περδικάρι Χριστός Λευκώνας Ψαµµίτης Λευκώνα Κροκαλοπαγή βύθισης ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΝΕΑΣ ΒΥΘΙΣΗΣ (ποταµολιµναία) άµµοι,ιλύς,άργιλοι (χερσοποτάµια) τραβερτίνες Ερυθροστρώµατα Ριπιδιοπαγή ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΕΠΙΚΛΥΣΗΣ ΑΠΟΣΥΡΣΗΣ (Υφάλµυρα-λιµναίαποτάµια) αργιλοψαµµίτες ασβεστόλιθοι µάργες-αργιλοµάργες ψαµµιτοµάργες (θαλάσσια) αργιλοψαµµίτες Ασβ. Ψαµµίτες ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΒΥΘΙΣΗΣ (ποτάµια-λιµναίατελµατώδη) ασβεστόλιθοι µάργες αργιλλοψαµίτες ψαµµίτες (χερσοποτάµια) Κροκαλοπαγή Ριπιδιοπαγή Κατά περιόδους, µέσα στην τ/φ Σερρών, λάµβανε χώρα ο σχηµατισµός δελταϊκών τελ- µάτων, στα οποία οφείλουν την γένεση τους οι λιγνίτες των Σερρών. Έρευνες που έγιναν στις λιγνιτοφόρες εµφανίσεις των περιοχών Λεύκες, Μετόχι και Περδικάρι έδειξαν ότι ο χρόνος σχηµατισµού τους ήταν το Αν. Βαλλέσιο (ΜΝ10) και Τουρόλιο (ΜΝ11/12/13) (Psilovikos et Karistineos,1986) Το ραδιενεργό ουράνιο που βρέθηκε µέσα στα λιγνιτικά στρώµατα, προήλθε από την αποσάθρωση των πλουτωνικών στρωµάτων των όρέων της Βροντούς και την εν συνεχεία προσρόφηση τους από τις οργανικές ύλες των δελταϊκών τελµάτων της περιοχής απόθεσης.

20 28 3. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Ε ΟΜΕΝΩΝ Υ ΡΟΓΕΩΤΡΗΣΕΩΝ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΩΝ ΙΖΗΜΑΤΟ- ΓΕΝΩΝ ΑΠΟΘΕΣΕΩΝ ΤΟΥ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ Οι ζώνες των περιθωρίων των ορεινών όγκων, οι πλευρικές κοιλάδες (π.χ. των Σερρών, του Σιδηροκάστρου, της Ροδόπολης) και το κεντρικό τµήµα της τ/φ των Σερρών, καλύπτονται από ιζηµατογενείς αποθέσεις, νεογενούς και τεταρτογενούς ηλικίας. Μέχρι σήµερα, η έρευνα δεν είχε ασχοληθεί µε τις αποθέσεις της χαµηλής ζώνης και της πεδινής περιοχής της τ/φ Σερρών ή είχε θίξει περιορισµένες περιοχές, µε αναφορές σε στοιχεία γεωτρήσεων (Ι.Γ.Μ.Ε.,.Ε.Β.,.Ε.Π., κ.λ.π.). Γι αυτό τον λόγο θεωρήθηκε αναγκαίο να ερευνηθούν στοιχεία από πληθώρα υδρογεωτρήσεων, που πραγµατοποιήθηκαν τα τελευταία έτη για υδρευτικούς και αρδευτικούς σκοπούς, κυρίως στην χαµηλή ζώνη της (από αρχείο Ταουσιάνη -.Ε.Β Σερρών, και από προσωπικό αρχείο, ). Τα στοιχεία των γεωτρήσεων αυτών αναφέρονται συνοπτικά στους πίνακες (-4) και εξετάστηκαν είτε επιτόπου, είτε εργαστηριακά. Τα συµπεράσµατα που προέκυψαν ή- ταν εξαιρετικά χρήσιµα για την κατανόηση των πιο πρόσφατων διεργασιών της τ/φ Σερρών. Στο σχήµα (κεφ.8) φαίνονται σηµειακά οι θέσεις των υδρογεωτρήσεων. Υπόψη ότι στρωµατογραφικά διατρήθηκαν τα εξής στρώµατα και υλικά : - Αλλουβιακές (πρόσφατες τεταρτογενείς) αποθέσεις : ποταµοχειµάρρειες, χαλαρές απoθέσεις κροκαλών, αργίλλων, άµµων. - Τεταρτογενείς (υπόλοιπες) αποθέσεις : χερσοποτάµιες, ποταµοχειµάρρειες, ποταµολιµναίες αποθέσεις (ιλύες, άργιλλοι, άµµοι, κροκάλες, ριπιδιοπαγή, κ.λ.π.). - Νεογενείς αποθέσεις : υφάλµυρα, λιµναία, τελµατώδη, χερσοποτάµια (ψαµµιτοµαργαϊκά - µαργαϊκά - ασβεστοµαργαϊκά - κροκακολοπαγή κ.λ.π.) υλικά. Με βάση τον χωρισµό της χαµηλής ζώνης της τ/φ Σερρών (υψόµ.0-200m), σε ανατολικό (υψοµ m), δυτικό (υψοµ m), και κεντρικό τοµέα (υψοµ.0-50m πεδιάδα Σερρών -), στην συνέχεια παρουσιάζονται οµαδοποιηµένα τα στοιχεία των υδρογεωτρήσεων, στους αντίστοιχους πίνακες. Α) ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΧΑΜΗΛΗΣ ΖΩΝΗΣ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ (πίν ) : Πίνακας : Θέσεις και υλικά διάτρησης υδρογεωτρήσεων, στον ανατολικό τοµέα της χαµηλής ζώνης της τ/φ Σερρών (από βόρεια προς νότια) Ανατολικός τοµέας χαµηλής ζώνης τ/φ Σερρών (από βόρεια προς νότια) % περιοχή Βάθος διάτρησης στρωµάτων υδρογεωτρήσεων (m.) Υψόµετρο (m.) Αλλουβιακών Τεταρτογενών Νεογενών Υποβάθρου 1 Παλαιός σιδηρ/κός σταθµός Σιδ/στρου Χαρωπό (ανάντη) Χαρωπό (κατάντη) Σιδηρόκαστρο (κατάντη) Χορτερό Μελενικίτσι ( υτικά) Μετόχι (Β/Β -ποτ. αν/θµίδα) Σέρρες (Β/ΒΑ- Κιόσκια ) Σέρρες (κτίριο Νοµαρχίας) Μονόβρυση Χρυσός (κατάντη) Εµµ. Παππάς (Ν/Ν ) Εµµ.Παππάς (κατάντη) αφνούδι (Ν/Ν ) Ν. Ζίχνη (κατάντη) ραβήσκος ( υτικά) Μαυρόλοφος ( /Ν ) ιακύµανση ορίων (m.) (?)? Μ.Ο υψοµέτρου & αποθέσεων (m.) 109 9, (?)?

21 29 Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι στον ανατολικό τοµέα της χαµηλής (πεδινής) ζώνης της τ/φ Σερρών, έχουν αποτεθεί (αλλουβιακά -)τεταρτογενή ιζήµατα, υπερκεί- µενα των νεογενών και του υποβάθρου, εκτός αυτής και σε µεγαλύτερα υψόµετρα [ζώνη των λόφων (υψοµ m.)]. Συνολικά, τα τεταρτογενή ιζήµατα διαπιστώθηκαν έως το βάθος διάτρησης των 168m. Αξίζει να σηµειωθεί ότι νεογενή ιζήµατα συναντήθηκαν σε βάθος διάτρησης από 30m έως 234m (?) και το υπόβαθρο από βάθος διάτρησης 60m, σε ορισµένες υδρογεωτρήσεις. Β) ΥΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΧΑΜΗΛΗΣ ΖΩΝΗΣ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ (πίν ) : Πίνακας : Θέσεις και προϊόντα διάτρησης υδρογεωτρήσεων, στον δυτικό τοµέα της χαµηλής ζώνης της τ/φ Σερρών (από βόρεια προς νότια) υτικός τοµέας χαµηλής ζώνης τ/φ Σερρών (από βόρεια προς νότια) % περιοχή Υψόµετρο (m.) Βάθος διάτρησης στρωµάτων υδρογεωτρήσεων (m.) Αλλουβιακών Τεταρτογενών Νεογενών Υποβάθρου 1 Πετρίτσι (Ν/Ν ) Βυρώνεια (Β/Β ) Ακριτοχώρι (Ν/ΝΑ) Νεοχώρι (κατάντη) Νεοχώρι (ανάντη) Αν. Πορρόϊα (Ν/ΝΑ - Χάνια ) Αν. Πορρόϊα (Νότια - Σπανόκαµπος ) Κάτ. Πορρόϊα (Ν/ΝΑ) Πλατανάκια (Ν/ΝΑ) Ροδόπολη (ανατολικά) Σιδηροχώρι (οικισµός) Παραπόταµος (κατάντη) Οδηγήτρια (ανάντη) Σταυροδρόµι (κατάντη) Λιθότοπος (κοινοτικός χώρος) Χείµαρρος (ανάντη) Βέργη ( /Β ) Νιγρίτα (αντλιοστάσιο Α1) Χουµνικό (κατάντη) Ζερβοχώρι (κατάντη) Σιτοχώρι (ανάντη) Σιτοχώρι (κατάντη) Λευκότοπος (Ν/ΝΑ) άφνη (κατάντη - αγρόκτηµα) Αγ. ηµήτριος (κατάντη) Μαυροθάλασσα (ανάντη) Ευκαρπία (ανάντη) ιακύµανση ορίων (m.) (?) (?) Μ.Ο υψοµέτρου & αποθέσεων (m.) 91 7, (?)? Στον δυτικό τοµέα της χαµηλής (πεδινής) ζώνης της τ/φ Σερρών, (αλλουβιακά -)τεταρτογενή ιζήµατα διαπιστώθηκαν σε υδρογεωτρήσεις των οποίων το υψόµετρο ήταν εντός των γεωµορφολογικών ορίων της. Συνολικά, τα τεταρτογενή ιζήµατα διαπιστώθηκαν έως το βάθος διάτρησης των 150m Νεογενή ιζήµατα συναντήθηκαν σε βάθος διάτρησης από 18m έως 324m (?), στις συγκεκριµένες υδρογεωτρήσεις. Αξιοσηµείωτο είναι ότι σε µερικές γεωτρήσεις µε όµοιο υψόµετρο το βάθος προσέγγισης του υποβάθρου ήταν διαφορετικό.

22 Γ) ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΧΑΜΗΛΗΣ ΖΩΝΗΣ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ (πίν ) : 30 Πίνακας : Θέσεις και προϊόντα διάτρησης υδρογεωτρήσεων, στον κεντρικό τοµέα της χαµηλής ζώνης (πεδιάδα Σερρών) της τ/φ Σερρών (από βόρεια προς νότια) Κεντρικός τοµέας χαµηλής ζώνης τ/φ Σερρών (από βόρεια προς νότια) % περιοχή Υψόµετρο (m) Βάθος διάτρησης στρωµάτων υδρογεωτρήσεων (m.) Αλλουβιακών Τεταρτογενών Νεογενών 1 Μεγαλοχώρι Γόνιµο Λιµνοχώρι Χρυσοχώραφα Λιβαδιά Μοναστηράκι Κερκίνη Κοίµηση Ηράκλεια Βαλτερό Καρπερή Σκοτούσσα Καλά ένδρα Ν/Ν χαµηλή περιοχή πόλης Σερρών 15 Άνω Μητρούσι Προβατάς Βαµβακιά Κάτω Μητρούσι (κατάντη) Αδελφικό Σκούταρι Πεπονιά Βαλτοτόπι Ανθή (ανάντη) Φλάµπουρο (κατάντη) Θερµά (κατάντη) Πεθελινός Νεοχώρι Ν. Σκοπός Χρυσό (κατάντη) Τούµπα Θολός Γάζωρος Πεντάπολη ιακύµανση ορίων (m) (?) (?) Μ.Ο υψοµέτρου & αποθέσεων (m) 33 6,8 120 (?) 88,5 (?) Στον κεντρικό τοµέα της χαµηλής (πεδινής) ζώνης της τ/φ Σερρών, έχουν αποτεθεί (αλλουβιακά -) τεταρτογενή ιζήµατα σε βάθη µεγαλύτερα των 230m. Όπως φαίνεται και στον ανάλογο πίνακα, το συνολικό πάχος των ιζηµάτων τεταρτογενούς και νεογενούς ηλικίας ξεπερνά τα 258m. ) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η διατριβή προσκοµίζει νέα συγκεκριµένα στοιχεία για τις τεταρτογενείς αποθέσεις της πεδινής (χαµηλής) περιοχής της τ/φ Σερών και διαπιστώνει ότι : - η επιφανειακή εξάπλωση των τεταρτογενών ιζηµατογενών αποθέσεων, ξεπερνά τα όρια (υψόµ m.), της χαµηλής(-πεδινής) ζώνης, στην ΒΑ/Α/ΝΑ πλευρά της τ/φ Σερρών, δηλ. στην περιθωριακή ζώνη των ορεινών όγκων : του νότιου Αγγίστρου, της δυτικής Βροντούς, του /Ν Μενοικίου και του βόρειου Παγγαίου (µάζα της Ροδόπης)

23 31 - στην περιθωριακή ζώνη των ορέων : Κερκίνης, Κρουσίων, Μαυροβουνίου και στην αντίστοιχη των Κερδυλλίων - Βερτίσκου (Σερβοµακεδονική µάζα), δηλ. στα βόρεια, δυτικά και νότια της τ/φ και µέσα στα όρια της πεδινής ζώνης, εµφανίζονται επιφανειακά µόνον οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις του Τεταρτογενούς. - σε όλη την έκταση του κεντρικού τµήµατος της χαµηλής ζώνης (πεδιάδα Σερρών) της τ/φ, εµφανίζονται επιφανειακά µόνον τα τεταρτογενή ιζήµατα. - τα ιζήµατα του Τεταρτογενούς συναντώνται σε µεγαλύτερο βάθος απόθεσης στον ανατολικό τοµέα της χαµηλής ζώνης της τ/φ, σε σχέση µε τον δυτικό της, αλλά σε µικρότερο βάθος απόθεσης, σε σχέση µε τον κεντρικό τοµέα της. - θέσεις µε όµοιο υψόµετρο στον ίδιο τοµέα, παρουσιάζουν ανοµοιοµορφία στο ρυθµό ι- ζηµατογένεσης που έχει ως αποτέλεσµα την διαφοροποίση των τιµών πάχους των απόθέσεων. Η διαπίστωση αυτή αφορά και τους τρεις τοµείς της χαµηλής ζώνης της τ/φ, - το µεγαλύτερο πάχος των πρόσφατων αλλουβιακών (τεταρτογενών) αποθέσεων συναντάται στον ανατολικό τοµέα της χαµηλής ζώνης της τ/φ, ενώ το µικρότερο στον κεντρικό τοµέα της (πίν ). - οι υπόλοιπες τεταρτογενείς αποθέσεις παρουσιάζουν το µεγαλύτερο πάχος στον κεντρικό τοµέα από τον δυτικό και ανατολικό, στον οποίο παρατηρείται το µικρότερο πάχος τους (πίν ). - εξετάζοντας το συνολικό πάχος των τεταρτογενών αποθέσεων, η µεγαλύτερη τιµή τους αφορά τον κεντρικό τοµέα και η µικρότερη τον δυτικό τοµέα της χαµηλής ζώνης της τ/φ (πίν ). Πίνακας : Πάχος ιζηµατογενών αποθέσεων, από στοιχεία υδρογεωτρήσεων, στην χαµηλή (πεδινή) ζώνη της τ/φ Σερρών Χαµηλή (πεδινή) ζώνη τ/φ Σερρών Μ.Ο πάχους (m), ιζηµατογενών αποθέσεων του Τεταρτογενούς, από στοιχεία υδρογεωτρήσεων περιοχή Μ.Ο υψοµέτρου υδρογεωτρήσεων (m) Μ.Ο πάχους (m) Αλλουβιακών (πρόσφατων Τεταρτογενών) αποθέσεων Μ.Ο πάχους (m) Λοιπών Τεταρτογενών αποθέσεων Μ.Ο πάχους (m) Τεταρτογενών αποθέσεων (συνολικά) Ανατολικός τοµέας 109 9, ,5 Κεντρικός τοµέας 33 6,8 120 (?) 126,8 (?) υτικός τοµέας 91 7, ,5 Οι διαφοροποιήσεις, στις τιµές του συνολικού πάχους των τεταρτογενών αποθέσεων και στις επιµέρους τιµές πάχους των πρόσφατων και λοιπών τεταρτογενών αποθέσεων, στους τρείς τοµείς της χαµηλής ζώνης της τ/φ Σερρών, πιθανόν να οφείλονται στους διαφορετικούς ρυθµούς δράσης των εξωγενών φυσικών διεργασιών (αποσάθρωσης, διάβρωσης κ.λ.π.). Αυτές, µετά από την κατάσταση ισορροπίας που είχαν προσεγγίσει (πίν ) φαίνεται ότι απέκτησαν εντονότερους ρυθµούς εξαιτίας πρόσφατης (Ολοκαινικής?) τεκτονικής δραστηριότητας, στην ευρύτερη περιοχή της τ/φ Σερρών, η οποία εκδηλώθηκε µε ρήγµατα, ανυψωτικές κινήσεις, ταφρογενέσεις κ.λ.π. Έτσι είναι δυνατόν να δικαιολογηθούν οι µεγαλύτερες τιµές του Μ.Ο του πάχους των αλλουβιακών (πρόσφατων) αποθέσεων του ανατολικού και δυτικού τοµέα της πεδινής περιοχής της τ/φ, από την αντίστοιχη τιµή του κεντρικού τοµέα της, αλλά και οι διαφορετικές τιµές πάχους των τεταρτογενών αποθέσεων, σε θέσεις µε όµοιο υψόµετρο. 4. ΜΟΡΦΟΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΚΑΙ ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΜΕΛΕΤΗΘΗ- ΚΑΝ ΣΤΙΣ ΙΖΗΜΑΤΟΓΕΝΕΙΣ ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

24 32 Από τις έρευνες που πραγµατοποιήθηκαν στα πλαίσια της διατριβής, εντοπίσθηκαν τεκτονικές δοµές και κυρίως ρήγµατα καθώς και στρωµατογραφικά στοιχεία, που αφορούν κυρίως τα τεταρτογενή - νεογενή ιζήµατα της τ/φ Σερρών, ως ακολούθως : Α) Στον ανατολικό τοµέα της χαµηλής ζώνης της τ/φ Σερρών (από βόρεια προς νότια): ----Στην περιοχή δυτικά των Λουτρών Σιδηροκάστρου (υψοµ. 55m) και δεξιά της γέφυρας Πετριτσίου (βόρεια πλευρά τ/φ), κατά µήκος νοητής ευθείας µε δ/νση Β/ΒΑ-Ν/Ν, παρατηρήθηκαν : 1. Σχηµατισµός εγκοίλου στον τραβερτίνη (ασβεστολιθικός τόφφος), ενώ στην επαφή του µε τους υποκείµενους νεογενείς σχηµατισµούς υπάρχει πηγή (επαφής), µε περιοδική εκροή νερού [φωτ (α)]. Είσοδος εγκοίλου Καρστική θερµοπηγή α β Φωτ ; α) Έγκοιλο στον τραβερτίνη (Τr) κοντά στην επαφή Τr-Νεογενών (κατάντη Λουτρών Σιδ/στρου) β) Θερµή (καρστική) πηγή 2. Χαµηλότερα ( 5-6m.), στον πόδα ορύγµατος, διαπιστώθηκε θερµή (καρστική) πηγή (30 ºC) [φωτ (β)]. 3. Στην /Ν κατάντη περιοχή από την προηγούµενη θέση, προς την κοίτη του ποτ. Στρυµόνα και στην τοποθεσία Αλέξανδρος, διαπιστώθηκε ακόµη µία θερµοπηγή µε θερµοκρασία νερού 30ºC και έντονα µεταβαλλόµενη παροχή. Οι προαναφερόµενες γεωµορφές (έγκοιλο - πηγές) δηµιουργήθηκαν κατά µήκος ενός ρήγµατος, το οποίο είναι εµφανές στην φωτ (β). Σχήµα : Γεωλογικοί τεκτονικοί σχηµατισµοί, κατάντη Λουτρών Σιδ/στρου (βόρεια πλευρά, χαµηλής ζώνης τ/φ Σερρών) (πηγές : ηµαράς,1998 και στοιχεία (τριβής)

25 4. Στην ευρύτερη κατάντη περιοχή των Λουτρών Σιδηροκάστρου διαπιστώθηκε οµάδα ρηγµάτων που έδρασαν επάνω στους γεωλογικούς σχηµατισµούς της (σχ ). ----Στην περιοχή µεταξύ Βαµβακοφύτου-Σιδ/στρου, στο πρανές ενός ορύγµατος, που διανοίχθηκε πρόσφατα (Εθνική οδός Σερρών - Προµαχώνα,1997), είναι εντυπωσιακή η κλι- µακωτή διάταξη µιας οµάδας συνθετικών κανονικών ρηγµάτων µε δ/νση Α- επάνω στους ιζηµατογενείς σχηµατισµούς του Τεταρτογενούς - Νεογενούς (φωτ ). 33 ΦΩΤ : Ρηγµατογενής τεκτονική των νεογενών-τεταρτογενών ιζηµάτων στην περιοχή µεταξύ Βαµβακοφύτου-Σιδηροκάστρου, στο ανατολικό πρανές της εθνικής οδού (παρόδιος) ----Νοτιότερα, 1. εδοµένα γεώτρησης στην περιοχή ανάντη του Καµαρωτού (υψόµ. 60m.), που ε- πέτρεψαν τον εντοπισµό ασβεστο-ψαµµιτο-µαργαϊκού σχηµατισµού, σε βάθος διάτρησης 137m. 2. Οι ανατολικότερες επιφανειακές εµφανίσεις του ιδίου σχηµατισµού, κατάντη της Εθνικής οδού (υψόµ. 80m.). Β ΦΩΤ : Ψαµµιτοµαργαϊκός-ασβεστόλιθος στην περιοχή ανάντη Εθνικής οδού (ΒΑ Βαµβακοφύτου)

26 34 3. Η επιφανειακή εµφάνιση, µε βύθιση προς Β/ΒΑ (προς το υπόβαθρο) εύθρυπτου-ψαθυρού τραβερτίνη (ή µαργαϊκού-ψαµµιτικού ασβεστόλιθου), ανάντη της Εθνικής οδού (υψόµ m), (φωτ ) 4. Η επιφανειακή εµφάνιση τραβερτίνη, Α/ΒΑ του Βαµβακοφύτου (υψόµ. 400m.), στο δυτικό τµήµα του pediment Αδράχτι και των µαρµάρων (?) στο ανατολικό του, συνθέτουν την εικόνα µιας κλιµακωτής διάταξης των γεωλογικών σχηµατισµών της ερύτερης περιοχής, προς τα χαµηλότερα υψόµετρα, ως αποτέλεσµα της δράσης κανονικών ρηγµάτων. Φωτ : Περιοχή Ν/ΝΑ του pediment Ποτίστρα : νεογενείς - τεταρτογενείς αποθέσεις (νεοτεκτονική κοιλαδογένεση) Εγκιβωτισµένο ρέµα - αναβαθµίδες ----Σε υψόµ. 200m., ανατολικά του Μελενικιτσίου και Ν/ΝΑ του pediment Ποτίστρα, οι Νεογενείς και οι Τεταρτογενείς αποθέσεις, κατά θέσεις, έχουν κλίση προς το υπόβαθρο (φωτ ). Μέσα σ αυτές είναι εγκιβωτισµένο ρέµα και στο βόρειο πρανές του διακρίνονται αναβαθµίδες. Στη κατάντη πεδινή ζώνη και µετά το υψόµετρο των 80m., χάνεται µέσα στις αλλουβιακές αποθέσεις του. Στοιχεία γεωτρήσεων της κατάντη περιοχής (υψόµ m.) επιτρέπουν την διάκριση τριών οµάδων ρυθµικών εναλλαγών χαλίκων,άµµων,αργίλλων, που αντιστοιχούν σε τρείς διαφορετικές γενιές απόθεσης αλλουβίων. ----Η προσεκτική εξέταση των υλικών διάτρησης γεώτρησης (βάθους 156m.) στην περιοχή Εµµ. Παππά (υψόµ. 180m.), καταλήγει στον διαχωρισµό πέντε πακέτων ρυθµικών εναλλαγών των ριπιδιοπαγών, που δηλώνουν πέντε διαφορετικούς χρόνους απόθεσης. ----Τα προϊόντα διάτρησης γεώτρησης, νότια του αφνουδίου (υψόµ. 70m.), αντιστοιχούν σε υλικά πλήρωσης της εσωτερικής κοιλάδας που έχει διαµορφωθεί στην περιοχή. Οι παραπάνω διαπιστώσεις µπορούν να θεωρηθούν ότι είναι αποτέλεσµα ανυψωτικών κινήσεων που συνέβησαν στην ανατολική πλευρά της τ/φ Σερρών Εποµένως, αποδεικνύεται η επίδραση της µετα-νεογενούς ρηγµατογενούς (κυρίως) τεκτονικής, στις απόθέσεις των ιζηµάτων τουλάχιστον του ανατολικού τοµέα, της χαµηλής ζώνης, της τ/φ Σερρών Άλλωστε, για τον χώρο µεταξύ των µαζών Ροδόπης και Σερβοµακεδονικής, όπου α- ναπτύσσεται και η τ/φ Σερρών, έχουν εντοπισθεί, περιγραφεί και ερµηνευθεί κατακόρυφες κινήσεις, ανοδικές για τα όρη και καθοδικές για τις ταφρολεκάνες, τόσο στον Ελλαδικό χώρο (Βαβλιάκης, Psilovikos, Παπαφιλίππου & Λώλου, Βαβλιάκης,

27 35 Μουντράκης και Σωτηριάδης, Psilovikos et Papaphilippou, Ψιλοβίκος, Ψιλοβίκος κ.ά.,1992 & Ψιλοβίκος, Βαβλιάκης κ.ά., 2001), όσο και στον χώρο της Βουλγαρίας (Vrablianski, Zagorcev,1992) Οι Ψιλοβίκος κ.ά.,(1994), αναφέρουν ότι µία από τις δ/νσεις των ρηγµάτων της µεταλπικής περίοδου είναι η Β/ΒΑ-Ν/Ν. Όµοια δ/νση διαπιστώθηκε και στο ρήγµα κατάντη των Λουτρών Σιδ/στρου. Σηµειώνεται ότι στην ευρύτερη περιοχή υπάρχει το γνωστό γεωθερµικό πεδίο : Λουτρών Σιδηροκάστρου - Θερµοπηγής, έκτασης 8 km 2 µε γεωθερµικά ρευστά C και νερά καλής ποιότητας. Στα πλαίσια της γωµορφολογικής έρευνας (βλ. επόµενα κεφ. διατριβής), στη τ/φ Σερρών κατεγράφησαν τρία επίπεδα σχηµατισµού peneplain διαφορετικού υψοµέτρου (από 1963m. έως 1200m.) και δύο επίπεδα σχηµατισµού pediment και Glacis επίσης σε διαφορετικά υψόµερτα (από 400m. έως 100m.), στην Ν πλευρά του Μενοίκιου όρους. Σύµφωνα µε τον Βαβλιάκη (1981), ο οποίος µελέτησε την εξέλιξη του Μενοικίου, ο σχηµατισµός των γεωµορφών peneplain, pediment και Glacis στην Ν πλευρά του, συνδέονται µε τις ανυψωτικές κινήσεις του όρους και έχουν ηλικία οι µεν πρώτοι (υψηλότεροι) Μ.Μειόκαινο-Μ.Πλειόκαινο, οι δε δεύτεροι (χαµηλότεροι) Αν.Πλειόκαινο-Κατ.Πλειστόκαινο. Επιπλέον, οι Ψιλοβίκος, Βαβλιάκης κ.ά., (2001) υποστηρίζουν ότι το ανάγλυφο στα πρανή του Ν Μενοικίου, προέκυψε από την δράση λιστρικών, κανονικών, κλιµακωτών ρηγµάτων /Β -Α/ΝΑ δ/νσης και της περιστροφικής κίνησης των τεµαχών. Εξαιτίας αυτής της κίνησης εκδηλώθηκαν αναστροφές του αναγλύφου σε κάθε τέµαχος δηµιουργήθηκαν βυθίσµατα, εγκιβωτίσθηκαν χείµαρροι, σχηµατίσθηκαν αναβαθµίδες. Ακολούθησε διάβρωση των εξαρµάτων, µείωση της κλίσης των βυθισµάτων και αποθέσεις υλικών, είτε υπό µορφή ζωνών σύνθετων αλλουβιακών ριπιδίων (π.χ. περιοχή κατάντη Εµµ. Παππά), είτε υπό µορφή ζωνών πλήρωσης κοιλάδων (π.χ. περιοχή κατάντη αφνουδίου) Εποµένως, οι πέντε διαφορετικές αποθέσεις των αλλουβίων, που διαπιστώθηκαν στα υλικά διάτρησης της γεώτρησης Εµµ. Παππά, (περιθωριακή ζώνη του Μενοικίου) και τα υλικά πλήρωσης της εσωτερικής κοιλάδας που διαπιστώθηκαν σε γεώτρηση νότια του αφνουδίου (υψόµ. 70m.), µπορούν να θεωρηθούν ότι είναι αποτέλεσµα των ανυψωτικών κινήσεων του όρους και γενικότερα των τεκτονικών γεγονότων που συνέβησαν στην ευρύτερη περιοχή των πρανών του. Β) Στον δυτικό τοµέα της χαµηλής ζώνης της τ/φ Σερρών (από βόρεια προς νότια): Από την αξιολόγηση στοιχείων γεωτρήσεων, την γεωµορφολογική χαρτογράφιση της τ/φ, την ανάλυση του υδρογραφικού δικτύου και γενικά από την έρευνα στα πλαίσια της διατριβής διαπιστώθηκε ότι : 1. Στην χαµηλή ζώνη της νότιας πλευράς του όρους Κερκίνη (Μπέλες), οι τεταρτογενείς α- ποθέσεις σχηµατίζουν τρία πακέτα ρυθµικών εναλλαγών χαλίκων, άµµων, αργίλλων, τα οποία αντιστοιχούν σε τρείς γενιές ριπιδίων. 2. Οµοίως, στην βόρεια και ανατολική πλευρά του όρους ύσωρο (υψόµ. 80m. - 55m), τα τεταρτογενή ιζήµατα έχουν αποτεθεί µε ρυθµικές εναλλαγές σχηµατίζοντας κατά θέσεις, ζώνη σύνθετων αλλουβιακών ριπιδίων µε δύο ή τρείς γενιές. 3. Στην κατάντη περιοχή του Λιθοτόπου (υψόµ. 65m.), οι σύγχρονες αλλουβιακές αποθέσεις άλλοτε επικάθηνται απευθείας στο υπόβαθρο και άλλοτε σε µικρού πάχους (10-15m.) τεταρτογενείς αποθέσεις, που υπέρκεινται αµέσως του υποβάθρου. 4. Στην περιοχή από την Νικόκλεια έως και το Πατρίκι οι πλευρικοί κλάδοι των ρεµάτων παρουσιάζουν µονόπλευρη ανάπτυξη προς τα νότια και αλλαγή της δ/νσης ροής των από -Α προς Ν-Β, µε σχεδόν ορθή γωνία. Αµέσως κατάντη, αποθέτουν τα µεταφερόµενα υλικά, σχηµατίζοντας αλλουβιακά ριπίδια στην /Ν πεδινή περιοχή της τ/φ Σερρών. 5. Στη νοτιότερη περιοχή του δυτικού τοµέα, της χαµηλής ζώνης, της τ/φ Σερρών, από Πατρίκι έως την Ευκαρπία, οι γεωλογικοί σχηµατισµοί παρουσιάζουν κλιµακωτή διάταξη προς την πεδινή ζώνη µε σύγχρονη αναστροφή των κατερχοµένων τεµαχών, προς το

28 36 υπόβαθρο. ηµιουργούνται παράλληλες, εναλλασόµενες ράχεις και κοιλάδες, µε δ/νση - Α. Στις εσωτερικές κοιλάδες παγιδεύονται τα υλικά διάβρωσης και αποτρέπεται ο σχη- µατισµός αλλουβιακών ριπιδίων στην χαµηλότερη περιοχή. Τα παραπάνω αποδεικνύουν ότι και στην δυτική πλευρά της τ/φ Σερρών έδρασαν ανυψωτικές - καθοδικές κινήσεις, ως αποτέλεσµα της ρηγµατογενούς τεκτονικής, που επηρέασαν µε διαφορετικό τρόπο τις χαµηλές περιοχές της. Οι Παπαφιλίππου & Λώλου (1988), διεπίστωσαν τέσσερεις γενιές ριπιδίων στην νότια πλευρά του όρους Κερκίνη και κατέληξαν ότι συνδέονται µε ρηξιγενή τεκτονική και ανυψωτικές κινήσεις του όρους. Οι Psilovikos and Papaphilippou (1989), προσδιόρισαν την ηλικία σχηµατισµού της ζώνης των σύνθετων αλλουβιακών ριπιδίων της νότιας πλευράς του όρους Κερκίνη, στο Τεταρτογενές. Ο Vrablianski (1974), διεπίστωσε, µε γαιωδετικές µετρήσεις στην Βουλγαρική πλευρά, ότι το όρος Κερκίνη ανυψώνεται ακόµη και σήµερα. Τέλος, ο Ψιλοβίκος (1984), αναφέρει ότι τα όρη Κερκίνη και Άθως θεωρούνται ως τα δύο υψηλότερα, ενεργά Horst (τεκτονικά κέρατα) του νότιου τµήµατος της Σερβοµακεδονικής µάζας. Οι Ρόκκα & Παπαφιλίππου-Πέννου (1991), στην περιοχή ανάντη της Νικόκλειας, µε γεωφυσικές διασκοπήσεις, διεπίστωσαν κλιµακωτή διάταξη των υπερκείµενων του υποβάθρου γεωλογικών σχηµατισµών της περιοχής προς την πεδινή ζώνη και προς δύο δ/νσεις βόρεια και ανατολικά), εξαιτίας δύο τεµνοµένων ρηγµάτων µε δ/νσεις Β/Β -Ν/ΝΑ και -Α. Οι Παπαφιλίππου κ.ά. (1995) υποστηρίζουν ότι το ρέµα Εζοβίτης δεν αναπτύχθηκε ο- µαλά και αυτό οφείλεται στην δράση ρηγµάτων δ/νσης Α-, εγκάρσια προς την κλίση του αναγλύφου της νότιας πλευράς της τ/φ Σερρών. Γ) Στον κεντρικό τοµέα της χαµηλής ζώνης της τ/φ Σερρών : Το µεγάλο πάχος των ιζηµάτων στον κεντρικό τοµέα και οι πολλές, συνεχόµενες ε- ναλλαγές των φάσεων απόθεσης τους (π.χ. ποταµοχερσαία-ελώδη-λιµναία-θαλάσσια) α- παιτούν λεπτοµερή ανάλυση και περισσότερα από τα διαθέσιµα στοιχεία, για το σύνολο των αποθέσεων, ώστε ν ανιχνευθούν µε ασφαλή τρόπο, τυχόν επιδράσεις της Νεοτεκτονικής στην περιοχή. Το σχετικά µικρό βάθος διάτρησης των διαθέσιµων γεωτρήσεων της περιοχής δεν επιτρέπει µια ανάλογη προσπάθεια, η οποία θα ξεπερνούσε και τα όρια της ιατριβής, αλλά είναι δυνατόν να προσδιορισθεί γενικά και κατά περιοχές, το αποθετικό περιβάλλον των επιφανειακά εµφανιζόµενων ιζηµάτων π.χ. : -Στην Β/ΒΑ πλευρά του κεντρικού τοµέα της χαµηλής ζώνης της τ/φ, κυριαρχούν οι χερσοποτάµιες, πρόσφατες (αλλουβιακές) αποθέσεις του ποτ. Στρυµόνα και του χειµ. Κρουσοβίτη. -Στην αντίστοιχη Β/Β πλευρά της τ/φ, οι ποταµο-ελώδεις τεταρτογενείς αποθέσεις εµφανίζονται επφανειακά στην ανατολική πλευρά της λίµνης Κερκίνης ενώ στην δυτική της κυριαρχούν οι αλλουβιακές (πρόσφατες) χερσοποτάµιες, που µεταφέρονται κυρίως από τον χείµ. Κερκινίτη. -Στην µέση περιοχή του κεντρικού τοµέα κυριαρχούν οι ποταµοχειµµάρειες πρόσφατες αλλουβιακές (τεταρτογενείς) αποθέσεις των πλευρικών, ανατολικών και δυτικών, χειµάρρων της τ/φ, αλλά και του ποτ. Στρυµόνα. -Στην νότια πλευρά του, οι λιµναίες και ελώδεις αποθέσεις έχουν κυρίαρχη επιφανειακή εµφάνιση κυρίως στον χώρο της τ. λίµνης Αχινού. -Επιπλέον, διαπιστώθηκε ότι οι τεταρτογενείς αποθέσεις παρουσιάζουν το µεγαλύτερο πάχος στην περιοχή του Αδελφικού (κεντρική περιοχή τ/φ) και στην ανατολική πλευρά της λίµνης Κερκίνης (βόρεια περιοχή τ/φ). -Τα στρώµατα τύρφης, η έκλυση βιοαερίου είναι πιθανοί δείκτες για τον προσδιορισµό των ελωδών περιοχών της τ/φ Σερρών στην διάρκεια του Τεταρογενούς.

29 37 -Οι υπολλειµατικοί λόφοι στην Α/ΝΑ περιοχή της τ/φ (περιοχή Νεοχωρίου - Ν.Σκοπού) σε υψόµετρο 20m., µπορούν να θεωρηθούν ως αποτέλεσµα της διάβρωσης των εξαρ- µάτων που δηµιουργήθηκαν από την αναστροφή του αναγλύφου. Εποµένως, είναι πιθανόν οι Νεοτεκτονικές επιδράσεις να επηρέασαν και τα τεταρτογενή ιζήµατα του κεντρικού τοµέα της χαµηλής ζώνης της τ/φ. ) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ : Σύµφωνα µε τα προαναφερόµενα, οι ιζηµατογενείς (τεταρτογενείς - νεογενείς) αποθέσεις του ανατολικού και του δυτκού τοµέα της χαµηλής ζώνης της τ/φ Σερρών φαίνεται ότι έχουν υποστεί τις επιδράσεις της Νεοτεκτονικής, η οποία εκδηλώθηκε µε ρήγµατα δ/νσης Β/ΒΑ - Ν/Ν, Α- και Β/Β - Ν/Ν. Αποτέλεσµα ήταν να σχηµατισθούν βυθίσµατα και εξάρµατα, ράχες και κοιλάδες, εκτεταµµένες ζώνες σύνθετων αλλουβιακών ριπιδίων, αλλαγές στην δ/νση ροής, εγκιβωτισµοί των χειµάρρων κ.λ.π. Η γενικευµένη εικόνα της χαµηλής ζώνης της τ/φ Σερρών φαίνεται στο σχ Σ αυτό, διακρίνεται η χαµηλή ζώνη της δυτικής πλευράς της να είναι περισσότερο διαβρωµένη από την αντίστοιχη ανατολική. Οι χαµηλότερες αλλουβιακές (πρόσφατες τεταρτογενείς) αποθέσεις, της δυτικής πλευράς σχηµατίζουν γεωµορφές αλλουβιακών ριπιδίων, που έχουν κυρτό προφίλ (χαρακτηριστικό νεότητας), σε αντίθεση µε το κοίλο προφίλ των ανάλογων αποθέσεων της ανατολικής, αποδεικτικό της εντονότερης και µεγαλύτερης σε χρονική διάρκεια διάβρωσης. Αξιοσηµείωτη είναι η διαπίστωση, ότι στην ανατολική πλευρά της τ/φ και σε µεγαλύτερα υψόµετρα από τα παλαιά, σχηµατίζονται νέα αλλουβιακά ριπίδια, µικρότερων διαστάσεων και µε κυρτό προφίλ. Αντίθετα, σε υψηλότερες θέσεις από τα παλαιά ριπίδια της δυτικής πλευράς της, οι αλλουβιακές αποθέσεις είναι έντονα διαβρωµένες. Φαίνεται ότι στην δυτική πλευρά της τ/φ, οι σύγχρονες αλλουβιακές αποθέσεις έχουν προσεγγίσει χαµηλότερα υψόµετρα και έχουν αποτεθεί σε κατάσταση τεκτονικής ηρεµίας, σε αντίθεση απ ότι συµβαίνει στην ανατολική της, όπου οι τεκτονικές (ανυψωτικές) κινήσεις αναγκάζουν τα σύγχρονα υλικά διάβρωσης, να αποτίθενται σε µεγαλύτερα υψό- µετρα.

30 38 Σχήµα : Τοπογραφική τοµή της χαµηλής ζώνης της τ/φ Σερρών, από Ν/Ν προς Β/ΒΑ, στην οποία φαίνονται οι διαφορές στην εξάπλωση υποβάθρου, ιζηµάτων και γεωµορφών

31 4. ΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΕΝΙΚΑ Το κλίµα µιας περιοχής είναι ένας από τους κύριους παράγοντες των εξωγενών διεργασιών εξέλιξης της επιφάνειας της Γης. Αποτελεί το στοιχείο που προσδιορίζει την ταχύτητα και την ένταση των δυναµικών ε- ξωγενών διεργασιών, στην αέναη προσπάθεια τους να προσεγγίσουν το θεωρητικό πανεπίπεδο (paneplain). Τα κατακρηµνίσµατα, η θερµοκρασία, οι άνεµοι, είναι οι παράµετροι του κλίµατος που στην διεθνή βιβλιογραφία (Jansen and Painter, Jansson, Cooke and Doornkamp,1990) αναφέρονται ως οι ενεργητικοί εξωγενείς παράγοντες, που δρουν σε µια υδρολογική λεκάνη και καθορίζουν (Ψιλοβίκος κ.α., 1992 ) : - την αποσάθρωση, - την διάβρωση, - την ιζηµατοµεταφορά, - την αποθηκευτική ικανότητα (δηλ. κατακράτηση των προϊόντων διάβρωσης) - το υπόγειο υδατικό δυναµικό, - την επιφανειακή υδρογραφία, κ.λ.π. ιαφορετικές κλιµατικές συνθήκες προκαλούν σηµαντικές διαφορές στο ανάγλυφο, ιδιαίτερα σε µικρές τοπογραφικές ενότητες. Εποµένως, από συγκεκριµµένες µορφές του αναγλύφου, αναγνωρίζονται οι επιδράσεις των κλιµα-τικών µεταβολών στην διαµόρφωση του (Παπαπέτρου Ζαµάνη,1993) Γενικότερα, ο παράγοντας κλίµα επηρεάζει µε καθοριστικό τρόπο τις διεργασίες, που δηµιουργούν τόσο τους γεωµορφολογικούς χαρακτήρες, όσο και την ανάπτυξη υδρογραφικών δικτύων ή άλλων υδρολογικών γεωµορφών µέσα σε µια γεωµορφολογική ή γεωγραφική ενότητα. 4.2 ΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ Η ολοκληρωµένη περιγραφή των κλιµατικών συνθηκών µιας περιοχής, απαιτεί µακροχρόνιες παρατηρήσεις και στοιχεία ενός δικτύου κλιµατικών σταθµών, των οποίων η πυκνότητα, η θέση λειτουργίας και η ορθή καταγραφή των στοιχείων παρέχουν την βεβαιότητα ότι τα δεδοµένα που προκύπτουν, είναι αντιπροσωπευτικά της περιοχής έρευνας. Η λεκάνη απορροής του ποταµού Στρυµόνα στην Ελλάδα, στερείται τόσο ενός αντιπροσωπευτικού δικτύου σταθµών, όσο και δεδοµένων ικανοποιητικής διάρκειας και πληρότητας, των οποίων η ανάλυση θα οδηγούσε σε ασφαλή και ουσιαστικά συµπεράσµατα για τα κλιµατικά χαρακτηριστικά της. Η έλλειψη ενός οργανωµένου δικτύου στην τ/φ Σερρών (και γενικώτερα στο Νοµό Σερρών) δυσκολεύει οποιαδήποτε ανάλυση αφού πρόκειται για µια περιοχή µε µεγάλη έκταση και πολύπλοκο ανάγλυφο όπου οι κατά τόπους, διαφοροποιηµένοι κλιµατικοί χαρακτήρες, δηµιουργούν τοπικά µικροκλίµατα. Τα διαθέσιµα στοιχεία θεωρούνται ανεπαρκή για λεπτοµερή στατιστική ανάλυση για την συνολική έκταση της τ/φ, αλλά πιθανότατα επιτρέπουν τον προσδιορισµό των γενικών κλιµατικών συνθηκών που επικρατούν σ αυτήν. Από τα αρχεία του πρώην ΣΕ ΥΠ (Υπουργείο Συντονισµού) και του πρώην ΥΒΕΤ (Υπουργείο Βιοµηχανίας - Ενέργειας και Τεχνολογίας) όπου υπάρχουν καταγεγραµµένοι 51 σταθµοί, προκύπτει ότι : Η λειτουργία των περισσοτέρων έχει ήδη παύσει από το 1940 Οι φορείς που τους διαχειρίζονται είναι πολλοί και διάφοροι

32 40 Οι κλιµατικοί σταθµοί όπου καταγράφεται και θερµοκρασία αέρα ( C) είναι πολύ λίγοι, βρίσκονται δε στα χαµηλά υψόµετρα της τ/φ Σερρών και κατά συνέπεια οι τιµές της καλύπτουν κυρίως την χαµηλή ζώνη. Η θέση τους κατά κανόνα ικανοποιεί ανάγκες των Υπηρεσιών εποπτείας. Μετά από µακροχρόνια και κοπιώδη αναζήτηση στοιχείων για τον προσδιορισµό των κλιµατικών συνθηκών στην τ/φ Σερρών, διαπιστώθηκε ότι στα αρχεία ηµοσίων Υπηρεσιών του Νοµού Σερρών, τα οποία ήταν προσβάσιµα για την έρευνα, υπάρχουν καταγραφές κλιµατικών στοιχείων από σταθµούς σε διάφορες θέσεις και υψόµετρα της, που συλλέχθηκαν παλαιότερα ή πιθανόν συλλέγονται ως σήµερα. Οι καταγραφές των κλιµατικών παραµέτρων που πραγµατοποιούνται από τον Μετεωρολογικό Σταθµό Σερρών της Ε.Μ.Υ (Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία), διατίθενται πρόθυµα σε κάθε ενδιαφερόµενο ερευνητή από το εµπειρότατο και συνεργάσιµο προσωπικό του. Τα στοιχεία λοιπόν, που προέκυψαν από τις καταγραφές του Μ.Σ Σερρών (Ε.Μ.Υ), α- πό τα αρχεία της πρώην.ε.κ.ε.-σερρών (ΥΠΕΧΩ Ε), από σχετικές ερευνητικές εργασίες και από διάφορες τεχνικές µελέτες έργων, αφορούν την θερµοκρασία, το ύψος των ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων και τους ανέµους. Με βάση αυτά, θα γίνει προσπάθεια να προσδιορισθεί ο κλιµατικός τύπος που επικρατεί στην τ/φ Σερρών, καθώς και ο βαθµός επίδρασης του κλίµατος στην µορφολογική δια- µόρφωση της περιοχής έρευνας Θερµοκρασία αέρα ----Ο Μ.Σ. Σερρών της Ε.Μ.Υ. βρίσκεται σε υψόµετρο 34,5 m., περίπου στο µέσον της τ/φ Σερρών. Λειτούργησε αρχικά την περίοδο και µετά από µια µικρή διακοπή λειτουργεί από το 1956 έως σήµερα, διαθέτοντας αξιόπιστα στοιχεία που καταγράφονται ηλεκτρονικά τουλάχιστον από το έτος Από την επεξεργασία αυτών υπολογίσθηκε τελικά, η τιµή της µέσης µηνιαίας θερµοκρασίας αέρα, της τριακονταετίας και προέκυψε η µέση ετήσια τιµή (Μ.Ε.Τ.), 15,16 ºC (πιν ) Πίνακας : Μέση µηνιαία και ετήσια τιµή θερµοκρασίας αέρα (ºC), (περίοδος χαµηλή ζώνη της τ/φ Σερρών) Σταθµός Υψόµετρο (m) Σερρών 34,5 Χρονική περίοδος Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Μέση Ετήσια τιµή (ºC) ,9 6,3 9,57 14,38 19,71 24,39 26,4 25,5 21,6 15,66 9,39 5,02 15, θερµοκρασία Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν µήνες Σχ : Καµπύλη της µέσης µηνιαίας θερµοκρασίας αέρα (ºC), περίοδος , από στοιχεία Μ.Σ Σερρών (Ε.Μ.Υ) ----Για την κατανόηση των διακυµάνσεων της ετήσιας θερµοκρασίας αέρα, σε ακόµη παλαιότερες χρονικές περιόδους από την προηγούµενη, εξετάσθηκαν στοιχεία του Μ.Σ. Σερ-

33 41 ρών (από Αυγουστινιάτος & εληγιώργης,1960) που αφορούν την χρονική περίοδο και προσδιορίζουν την µέση ετήσια τιµή θερµοκρασίας αέρα (Μ.Ε.Τ.) σε 16,2 ο C, (πίν ) Παρ όλο που η πενταετία στην κλιµατολογία δεν θεωρείται επαρκής χρονική διάρκεια για συγκριτικές παρατηρήσεις, η τιµή της µέσης ετήσιας θερµοκρασίας αέρα που προκύπτει αναφέρεται ως µοναδικό, παλαιότερο (του 1971) διαθέσιµο κλιµατικό στοιχείο της διατριβής που τελικά θα συνυπολογισθεί στην εξαγωγή της µέσης ετήσιας θερµοκρασίας αέρα των συγκεκριµένων ετών ( ). Η τελευταία θεωρείται απαραίτητη για να προσδιορισθούν οι µορφογενετικές διεργασίες που συνέβησαν στο χώρο της τ/φ Σερρών την προαναφερόµενη χρονική περίοδο (20º ς αιώνας) και να διερευνηθεί ο βαθµός επίδρασης τους στις γεωµορφολογικές αλλαγές που διαπιστώθηκαν στο ανάγλυφο, µετά τα µεγάλα τεχνικά έργα της χαµηλής ζώνης της (βλ. κεφ.8). Πίνακας : Μέση µηνιαία και ετήσια τιµή θερµοκρασίας αέρα (ºC), (περίοδος χαµηλή ζώνη της τ/φ Σερρών) (από Αυγουστινιάτο & εληγιώργη,1960 ) Σταθµός Σερρών Χρονική περίοδος Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Μέση Ετήσια τιµή (ºC) 5,3 4,9 9,1 15,0 20,2 24,7 28,3 28,3 23,4 17,7 11,5 5,7 16,2 ----Από στοιχεία εργασιών άλλων ερευνητών [Μπαλαφούτης (1977), Χ # Αγοράκης & Ταουσιάνης (1989), Ψιλοβίκος κ.ά.(1992 &1994)], υπολογίζεται η τιµή της µέσης ετήσιας θερ- µοκρασίας αέρα για τον Μ.Σ. Σερρών στους (Μ.Ε.Τ.=) 15,4 ο C, (πίν ), η οποία διαφέρει ελάχιστα απ αυτήν της διατριβής (15,16 ο C). Στις ίδιες ερευνητικές εργασίες αναφέρεται και η µέση ετήσια τιµή θερµοκρασίας αέρα (Μ.Ε.Τ.=15,46 ο C) άλλων σταθµών της χαµηλής ζώνης της τ/φ Σερρών (πίν ), η ο- ποία είναι ανάλογη της τιµής του Μ.Σ. Σερρών (Ε.Μ.Υ.) Πίνακας : Μέση µηνιαία και ετήσια θερµοκρασία αέρα ( ο C) (από παρατηρήσεις ετών, σε σταθµούς της χαµηλής ζώνης της τ/φ Σερρών) (από : Μπαλαφούτη, Χ # Αγοράκη &Ταουσιάνη, Ψιλοβίκο κ.ά., 1992 & 1994) α/α Σταθµός Υψόµετρο (m) Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Μέση Ετήσια τιµή (ºC) 1 Σερρών 32 3,9 6,0 8,9 14,1 19,2 24,3 26,8 26,7 22,0 16,2 10,9 5,5 15,40 2 Ηράκλειας 35 3,9 5,9 9,0 14,6 19,6 24,3 26,8 26,6 22,2 15,7 10,3 6,1 15,40 3 Πρόβατα 19 4,2 6,7 9,3 13,9 19,7 24,4 27,2 26,9 26,7 22,2 10,4 5,9 15,60 Μ.Ο Σταθµών 29 4,0 6,2 9,0 14,2 19,5 24,3 26,9 26,7 22,2 16,3 10,4 5,9 15, Μ.Ο θερµοκρασίας αέρα (C) Σταθµός Σερρών Σταθµός Ηράκλειας Σταθµός Προβατά 5 0 Μήνες Σχ : Καµπύλη µέσης µηνιαίας θερµοκρασίας ( ο C) (από παρατηρήσεις ετών) σταθµών της χαµηλής ζώνης (πεδινής περιοχής) της τ/φ Σερρών (πηγές στοιχείων από : Μπαλαφούτη, Χ # Αγοράκης&Ταουσιάνης, Ψιλοβίκος κ.ά.,1992&1994)

34 Είναι δυνατόν λοιπόν, να θεωρηθεί ότι για την χαµηλή ζώνη (υψόµ.: 30m.) της τ/φ Σερρών η µέση ετήσια θερµοκρασία αέρα ( ο C) έχει τιµή 15,6 ο C (πίν ), όπως έχει προκύψει απ όλα τα διαθέσιµα στοιχεία, τόσο του Μ.Σ. Σερρών όσο και των άλλων σταθµών µε περιορισµένη διάρκεια λειτουργίας. Πίνακας : Μέση ετήσια θερµοκρασία αέρα ( ο C) χαµηλής ζώνης, τ/φ Σερρών Χρονικές περίοδοι Μ.Ε.Τ ( ο C) - Μ.Σ ΥΨΟΜΕΤΡΟ (m.) 15,16 Μ.Ε. θερµοκρασία αέρα ( ο C) Χαµηλής ζώνης τ/φ Σερρών ,46 16,20 15,6 ----Τέλος, το Υ.Β.Ε.Τ.(1989) για το Υδατικό ιαµέρισµα 11, στο οποίο κατατάσσει υδρολογικά και την τ/φ Σερρών (σχήµα 2.2.1), υπολογίζει ότι η µέση ετήσια θερµοκρασία αέρα, έ- χει τιµές που κυµαίνονται µεταξύ 14,5 ο C και 16 ο C, όρια που προφανώς περικλείουν και την τιµή της µέσης ετήσιας θερµοκρασίας αέρα ( ο C), της χαµηλής περιοχής της τ/φ Σερρών (πιν ) Πίνακας : Μέση ετήσια θερµοκρασία αέρα ( ο C), από Υ.Β.Ε.Τ. (Αν. Μακεδονία) & διατριβή (χαµηλή περιοχή τ/φ Σερρών) α/α Περιοχή Πληροφορίες Μ.Ε. θερµοκρασία αέρα ( ο C) 1 Ανατ. Μακεδονία Υ.Β.Ε.Τ. (1989) 14, Χαµηλή περιοχή τ/φ Σερρών ιατριβή (2003) 15,6 ----Οι θερµοκρασίες αέρα για τις υψηλότερες περιοχές του αναγλύφου της τ/φ Σερρών, δεν είναι εύκολο να υπολογισθούν άµεσα, διότι δεν υπάρχουν αντίστοιχοι µετεωρολογικοί σταθµοί. Ο Βαβλιάκης (1981), χρησιµοποίησε στοιχεία του Μ.Σ. του ιδρύµατος ασικών Ερευνών (ΥΠ.ΓΕ., περίοδος ), για την Χρυσοπηγή (υψόµ. 605m) και στοιχεία από τον Μ.Σ (Ε.Μ.Υ.) ράµας, (Μπαλαφούτης,1977) και καθόρισε την κατακόρυφη θερµοβαθµίδα για το όρος Μενοίκιο σε 0,5 ο C / 100 m. (πιν ). Πίνακας : Μέση κατακόρυφη θερµοβαθµίδα ( ο C ανά 100m) για το Μενοίκιο όρος (από Βαβλιάκη,1981) Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Μ.Ο 0,3 0,4 0,5 0,6 0,6 0,7 0,7 0,7 0,6 0,5 0,3 0,1 0,5 Σε ανάλογες τιµές κατέληξε και ο Wallen (1977) για την θερµοβαθµίδα της ΝΑ. Ευρώπης (δηλ. 0,7 ο C/100m για τον Ιούλιο και 0,4 ο C/100m για τον Ιανουάριο). Βάσει της θερµοβαθµίδας καθορίσθηκαν οι µέσες µηνιαίες θερµοκρασίες για το υψόµετρο των 1650m, που θεωρήθηκε από τον Βαβλιάκη (1981) ως το κατώτερο όριο της περιπαγετώδους ζώνης του Μενοικίου όρους, καθώς και για το υψόµετρο των 1950m δηλ. ως το όριο της υψηλότερης ζώνης του. Oι τιµές των µέσων µηνιαίων και ετήσιων θερµοκρασιών αέρα που προέκυψαν, αφορούν περιοχές µε διαφορετικό υψόµετρο, τουλάχιστον στην ανατολική πλευρά της τ/φ Σερρών και συµπεριλαµβάνονται στον πίν Απ αυτές υπολογίσθηκε και η αντίστοιχη τιµή της µέσης ετήσιας θερµοκρασίας αέρα των ίδιων περιοχών.

35 43 Πίνακας : Μέσες µηνιαίες και ετήσιες τιµές της θερµοκρασίας του αέρα ( ο C) περιοχών µε διαφορετικό υψόµετρο στην ανατολική πλευρά της τ/φ Σερρών (από Βαβλιάκη,1981) Υψόµετρο (m) Περιοχών Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν 605 (Χρυσοπηγή) 1650 (περιπαγετώδης ζώνη) 1950 (υψηλότερη ζώνη) Μέση Ετήσια τιµή (ºC) 2,3 4,2 6,4 11,7 16,9 20,4 22,9 22,9 19,3 14,3 9,9 5,4 13, ,4 5,4 10,8 13,2 15,6 15,7 13,2 8,9 6,9 4,4 7, ,2 3,5 8, ,4 13,5 11,3 7, ,3 Μενοίκιο Όρος Λαµβάνοντας υπ όψη τα ακόλουθα δεδοµένα : - ο Ιούλιος και ο Αύγουστος είναι οι θερµότεροι µήνες, ο δε Ιανουάριος ο ψυχρότερος, για την τ/φ Σερρών, - η θερµοβαθµίδα στην περιοχή του Μενοικίου είναι 0,7 ο C/100m. για τον Ιούλιο και 0,3 ο C /100m. για τον Ιανουάριο (πίν ) (Βαβλιάκης,1981) - τον προσδιορισµό του Μ.Ο. της ετήσιας θερµοβαθµίδας για το Μενοίκιο όρος (τ/φ Σερρών) (πίν ) (Βαβλιάκης,1981) - τον προσδιορισµό της µέσης ετήσιας θερµοκρασίας του αέρα της (κεντρικής) χαµηλής περιοχής, της τ/φ Σερρών (στοιχεία διατριβής) - τα υψοµετρικά όρια για τον γεωµορφολογικό διαχωρισµό των πεδιάδων, λόφων, βουνών και ορέων της παρούσης διατριβής (βλ. κεφ.5) είναι δυνατόν να υπολογισθούν οι τιµές της µέσης ετήσιας θερµοκρασίας αέρα για κάθε γεωµορφολογική ενότητα του αναγλύφου της τ/φ Σερρών και η µέση ετήσια θερµοκρασία αέρα για την συνολική επιφάνεια της τ/φ Σερρών (πιν ) Πίνακας : Μέση ετήσια θερµοκρασία αέρα ( ο C) γεωµορφολογικών ενοτήτων (πεδιάδα, λόφοι, βουνά, όρη) της τ/φ Σερρών ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ {ΥΨΟΜΕΤΡΟ (m)} ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΑΕΡΑ ( ο C) ΠΕ ΙΑ Α (0 200) ΛΟΦΟΙ ( ) ΒΟΥΝΑ ( ) ΟΡΗ ( ) 15,85-14,88 14,88-12,88 12,88 10,88 10,88-4,82 Μέση Ετήσια ( ο C) συνολικής επιφάνειας τ/φ Σερρών ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ Θερµοκρασία αέρα Γεωµορφολογικών ενοτήτων 15,4 13,9 11,88 7,85 12,26 ηλαδή, - µέση ετήσια θερµοκρασία αέρα ( ο C) της συνολικής επιφάνειας της τ/φ Σερρών : 12,26 ο C - µέση ετήσια θερµοκρασία αέρα ( ο C) της πεδινής γεωµορφολογικής ενότητας (0-200m) : 15,4 ο C - µέση ετήσια θερµοκρασία αέρα ( ο C) της λοφώδους γεωµορφολογικής ενότητας ( m) : 13,9 ο C - µέση ετήσια θερµοκρασία αέρα ( ο C) της γεωµορφολογικής ενότητας των βουνών ( m) : 11,88 ο C - µέση ετήσια θερµοκρασία αέρα ( ο C) της ορεινής γεωµορφολογικής ενότητας ( m) : 7,85 ο C ----Κατά την διάρκεια των ετών στο Μ.Σ Σερρών (Ε.Μ.Υ.) κατεγράφησαν και ακραίες τιµές θερµοκρασίας αέρα ( ο C). Απ αυτές ενδεικτικά, θεωρήθηκαν ως µέγιστες, όσες υπερέβησαν τους 40 ο C και ως ε- λάχιστες, όσες ήταν µικρότερες των -9 ο C (πιν ), επιλέχθηκαν δε για τον προσδιορισµό του µηνιαίου θερµοκρασιακού εύρους, της χαµηλής ζώνης, της τ/φ Σερρών.

36 44 Έτσι, διαπιστώθηκε ότι το µηνιαίο θερµοκρασιακό εύρος, σε πολλές περιπτώσεις είναι αρκετά µεγάλο, γεγονός εξαιρετικής σηµασίας για τις συνέπειες που είναι δυνατόν να προκαλέσει τόσο στο φυσικό, όσο και στο ανθρωπογενές περιβάλλον της τ/φ. Πίνακας : ιακυµάνσεις των ακραίων τιµών της θερµοκρασίας αέρα στον Μ.Σ Σερρών Ακραίες µέγιστες θερµοκρασίες αέρα Ακραίες ελάχιστες θερµοκρασίες αέρα Θερµοκρασία αέρα ( ο C) Θερµοκρασία αέρα ( ο C) Έτος / µήνας Έτος / µήνας µέγιστη ελάχιστη 1973 / Ιούλιος +41, / Ιανουάριος -17, / Αύγουστος +46, / εκέµβριος -9, / Ιούλιος +42, / Ιανουάριος -15, / Αύγουστος +41, / Φεβρουάριος -12, / Αύγουστος +42, / εκέµβριος -10, / Αύγουστος +40, / Ιανουάριος -12, / Ιούλιος +43, / Ιανουάριος -11, / εκέµβριος -9, / εκέµβριος -18, / Ιανουάριος -11, Κατακρηµνίσµατα Η πολυπλοκότητα του αναγλύφου της τ/φ Σερρών απαιτεί επίσης προσεκτικό προσδιορισµό της παραµέτρου των κατακρηµνισµάτων. Γι αυτό έγινε προσπάθεια να βρεθούν στοιχεία παλαιοτέρων ετών από βροχοµετρικούς σταθµούς που λειτουργούσαν σε διάφορες περιοχές της και ανήκαν σε διάφορες υ- πηρεσίες (π.χ. ΕΜΥ, ΕΚΕ, ΥΠ.ΓΕ, ΥΠΕΜ, ΕΤΥΕΜ-ΜΟ κ.α.). Τα δεδοµένα των παλαιών Β.Σ. και τα πρόσφατα στοιχεία του Μ.Σ. Σερρών : --- θα δηµιουργήσουν όσο το δυνατόν σαφέστερη αντίληψη, σε βάθος χρόνου, για τις πραγµατικές τιµές των µέσων ετήσιων κατακρηµνισµάτων σε διάφορες περιοχές της τ/φ. --- η µέση ετήσια τιµή των κατακρηµνισµάτων (mm), µαζί µε την Ε.Μ.Τ. (ετήσια µέση τιµή) της θερµοκρασίας αέρα ( ο C), θα επιτρέψουν την τοποθέτηση της τ/φ Σερρών σε συγκεκριµένο τύπο µορφογενετικών περιοχών, ώστε να κατανοηθεί και η διαµόρφωση του αναγλύφου της, τουλάχιστον τα πρόσφατα παρελθόντα έτη. Με βάση τους παραπάνω προβληµατισµούς εξετάσθηκαν : ----Οι µέσες µηνιαίες και ετήσιες τιµές κατακρηµνισµάτων, οι οποίες προέκυψαν από στοιχεία βροχοµετρικών σταθµών (Μ.Ο. Ε.Τ.Υ.Ε.Μ.) που λειτουργούσαν κατά την διάρκεια των ετών , στην Ν/Ν πλευρά της τ/φ. Απ αυτές προσδιορίσθηκε ο ετήσιος µέσος όρος (πολυετίας) κατακρηµνισµάτων στην τιµή των 690,09 mm (σχ ) Οι συγκεκριµµένοι Β/Σ, ήταν εγκατεστηµένοι κυρίως σε χαµηλά υψόµετρα ( m), όπου η τιµή των µέσων µηνιαίων κατακρηµνισµάτων προσέγγιζε τα 642,88 mm, αλλά και σε περιοχές µε υψόµετρα µεγαλύτερα των 600m, όπου η τιµή των µέσων µηνιαίων κατακρηµνισµάτων προσέγγιζε τα 737,3 mm. Στο σχ φαίνονται οι καµπύλες των µέσων µηνιαίων τιµών των κατακρηµνισµάτων, για κάθε οµάδα διαφορετικού υψοµέτρου.

37 45 Μέση µηνιαία τιµή περιοχών<200 m Μέση µηνιαία τιµή περιοχών > 200 m 200 Μ.Ο. της τιµής των περιοχών της Ν/Ν πλευράς της τ/φ Σερρών 150 (mm) Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Μήνες Σχήµα : Καµπύλες µέσων µηνιαίων τιµών των κατακρηµνισµάτων των δύο περιοχών και µέσου όρου της ενιαίας περιοχής, της Ν/Ν πλευράς της τ/φ Σερρών (περίοδος ) (από στοιχεία αρχείου Β.Σ των Μ.Ο.-ΕΤΥΕΜ). ----Μεταγενέστερα στοιχεία Β.Σ/θµών (περιόδου ), που ήταν ή είναι ακόµη εγκατεστηµµένοι στην χαµηλή, κεντρική αλλά και στην υψηλότερη, Α/ΒΑ πλευρά της τ/φ Σερρών, από τα οποία υπολογίσθηκαν οι τιµές των µέσων µηνιαίων κατακρηµνισµάτων για όσες γεωµορφολογικές ενότητες της υπήρχαν δεδοµένα, δηλ. : α) γεωµορφολογική ενότητα µε υψόµετρο < 200 m. : Μ.Ο.= 583,46 mm β) << << << m. : Μ.Ο.= 919,80 mm γ) << << << m. : Μ.Ο.= 723,00 mm δ) << << << > 1000 m. : Μ.Ο.= mm Αυτές επιτρέπουν τον προσδιορισµό του ετήσιου Μ.Ο. (πολυετίας) στην τιµή των 742,08 mm. (για την κεντρική - Α/ΒΑ πλευρά τ/φ Σερρών) (σχ ). Μέση µηνιαία τιµή περιοχών < 200 m Μέση µηνιαία τιµή περιοχών > 200 m Μέση µηνιαία τιµή περιοχών > 600 m (mm) Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Μήνες Σχήµα : Καµπύλες µέσων µηνιαίων τιµών των κατακρηµνισµάτων περιοχών (γεωµορφολογικών ενοτήτων) της κεντρικής Α/ΒΑ πλευράς τ/φ Σερρών (περίοδος ) (από στοιχεία Β.Σ. Σερρών και από Μ.Σ. Σερρών, Ε.Μ.Υ.) ----Στοιχεία από το αρχείο της πρώην 14 ης ΠΥ Ε (ΥΠΕΧΩ Ε), της περιόδου , τα οποία δίνουν πληροφορίες σχετικά µε τα ατµοσφαιρικά κατακρηµνίσµατα που σηµειώθηκαν στις γεωµορφολογικές ενότητες της Β/ΒΑ - Ν/ΝΑ πλευράς της τ/φ Σερρών. Από αυτά, υπολογίσθηκαν (σχ ) : -οι τιµές του Μ.Ο των µηνιαίων κατακρηµνισµάτων κάθε γεωµορφολογικής ενότητας της τ/φ Σερρών : α) γεωµορφολογική ενότητα µε υψόµετρο < 200 m. : Μ.Ο.= 429,69 mm β) << << << m. : Μ.Ο.= 611,51 mm γ) << << << m. : Μ.Ο.= 539,91 mm δ) << << << > 1000 m. : Μ.Ο.= 559,63 mm -και η τιµή του Μ.Ο.(=535,18 mm), της προαναφερόµενης πλευράς της λεκάνης

38 46 Μέση µηνιαία τιµή κατακρηµνισµάτων γεωµορφολογικών ζωνών τ/φ ( ΥΠΕΧΩ Ε) <200 m m m >1000 Γ.Μ.Ο. (mm) Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Μήνες Σχήµα : Καµπύλες µέσων µηνιαίων τιµών των κατακρηµνισµάτων στις γεωµορφολογικές ζώνες και Μ.Ο της ενιαίας περιοχής, της Β/ΒΑ-Ν/ΝΑ πλευράς, της τ/φ Σερρών (περίοδος ) (από στοιχεία σταθµών ΥΠΕΧΩ Ε) ---- εδοµένα του Β.Σ. Σερρών (Ε.Μ.Υ), για την χρονική περίοδο (πιν ) που προσδιορίζουν τον ετήσιο Μ.Ο. κατακρηµνισµάτων στην τιµή των 449,70 mm. Πίνακας : Μ.Ο. µηνιαίων και ετησίων τιµών κατακρηµνισµάτων (περιόδου ) (από στοιχεία Μ.Σ.Σερρών, ΕΜΥ) ΣΤΑΘΜΟΣ Υψόµετρο (m) Σερρών 34,5 Έτη Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Ετήσιος Μ.Ο (mm) 33,9 40,5 32,2 37,9 47,1 44,3 28,0 27,9 20,5 36,4 52,7 48,3 449,70 60 Καµπύλη µέσων µηνιαίων τιµών κατακρηµνισµάτων ( ) Μ.Σ. Σερρών (mm) Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Μήνες Σχήµα : Καµπύλη των µέσων µηνιαίων υψών κατακρηµνισµάτωνων (περιόδου ) (από στοιχεία Μ.Σ.Σερρών, ΕΜΥ) Σηµειώνετα, ότι όλα τα προαναφερόµενα στοιχεία των κατακρηµνισµάτων καλύπτουν χρονικά το 58% των ετών του 20ου αιώνα ----Τελικά, από τους ετήσιους Μ.Ο. των κατακρηµνισµάτων όλων των σταθµών και όλων των ετών είναι δυνατόν να προσδιορισθεί : - ο ετήσιος µέσος όρος (Ε.Μ.Ο.) κατακρηµνισµάτων του συνόλου της τ/φ Σερρών, σε 604,18 mm - και αντίστοιχα, οι ετήσιοι Μ.Ο. βροχόπτωσης (Ε.Μ.Ο.) των γεωµορφολογικών ενοτήτων της σε : α) 526,33 mm (για υψόµ. <200m), β) 756,20 mm (για υψόµ. 200m - 600m), γ) 631,46 mm (για υψόµ. 600m m), δ) 559,63 mm (για υψόµ. >1000m). ----Η συνοπτική Έκθεση του ΥΒΕΤ ( /νση Υδατικού υναµικού και Φυσικών πόρων, 1989) για τους υδατικούς πόρους, αναφέρει ότι στο Υ 11 (Ανατ. Μακεδονίας), το µέσο ε-

39 47 τήσιο ύψος βροχής µεταβάλλεται από 500mm έως 600mm στις παράκτιες και πεδινές περιοχές, από 600mm έως 1000mm στο εσωτερικό και περισσότερο από 1000mm στα ορεινά. Οι αποκλίσεις των τιµών που παρατηρούνται σ αυτήν, από τις αντίστοιχες των σταθ- µών της τ/φ Σερρών, είναι αναµενόµενες, διότι τα στοιχεία του ΥΒΕΤ αναφέρονται συνολικά στην έκταση : των Νοµών Σερρών, ράµας (νότιο τµήµα) Καβάλας (δυτ.- κεντρ. τµή- µα) µικρό τµήµα των Ν. Θεσ/νίκης και Κιλκίς, που συγκροτούν το Υ..11 (Ανατ. Μακεδονίας) Πρόσφατες εργασίες του ΥΠ.ΓΕ (Υπουργείο Γεωργίας, /νση Γεωλογίας-Υδρολογίας, Τµήµα Υδρολογίας, 2002) σχετικές µε τα βροχοµετρικά στοιχεία πολυετίας, του χώρου της Μακεδονίας και Θράκης (Β.Ελλάδα) κατάλήγουν : - στην µέση ετήσια τιµή βροχόπτωσης των 597,8mm για την υτική - Κεντρική Μακεδονία - και των 669,3mm για την Ανατ.Μακεδονία - Θράκη. Η τ/φ Σερρών βρίσκεται στον οριακό χώρο µεταξύ των δύο γεωγραφικών ενοτήτων και έχει ετήσιο µέσο όρο (Μ.Ο.) κατακρηµνισµάτων (πολυετίας) 604,18 mm, δηλ. µέσα στα όρια που υπολόγισε και το ΥΠ.ΓΕ. (πιν ) Πίνακας : Ετήσια µέση τιµή βροχόπτωσης τ/φ Σερρών από στοιχεία διατριβής, σε σχέση µε τις ανάλογες τιµές άλλων φορέων. Φορέας Χρονική περίοδος ΥΒΕΤ ΥΠ.ΓΕ Περιοχή παρατήρησης 11 ο Υδατ. ιαµερ. (Ανατολικής Μακεδονίας) υτ.- Κεντρ. Μακεδονία Αν. Μακεδονία - Θράκη Ε.Μ.Ο. (mm) (πεδινές-παράκτιες περιοχές) (εσωτερικό) >1000 (ορεινά) 597,8 669,3 ιατριβή Ε.Μ.Ο ταφρολεκάνη Σερρών 604, Οµβροθερµικό διάγραµµα Tα πλέον αξιόπιστα κλιµατικά στοιχεία της τ/φ Σερρών, θεωρούνται ότι είναι αυτά της χρονικής περιόδου Βάσει αυτών είναι δυνατόν να κατασκευασθεί το αντίστοιχο οµβροθερµικό διάγραµµα (σχ ), από το οποίο θα προσδιορισθεί η ξηροθερµική περίοδος, κυρίως της χα- µηλής ζώνης της τ/φ Σερρών. Σχήµα : Οµβροθερµικό διάγραµµα κατά Gaussen, της τ/φ Σερρών (κλιµατικά στοιχεία περιόδου , Ε.Μ.Υ)

40 48 Η γνώση της διάρκειας της ξηροθερµικής περιόδου, είναι απαραίτητη στην επιλογή των εφαρµοζόµενων ειδών καλλιέργειας, σηµαντική στην διαχείρηση των υδάτινων πόρων καθώς και στην χρήση του αρδευτικού νερού. P ----Ο De Martonne πρότεινε τον τύπο Ι = για τον υπολογισµό του δείκτη ξηρότητας T +10 (Ι) µιας περιοχής, που εξαρτάται από το ετήσιο ύψος βροχής (Ρ) σε χιλιοστά, και την µέση ετήσια θερµοκρασία (Τ) σε 0 o C. 604,18 Ο δείκτης ξηρότητας (Ι) για την ταφρολεκάνη είναι Ι = Ι = 27,14 και η 12, ξηροθερµική περίοδος διαρκεί περίπου το ¼ του έτους Άνεµοι Οι άνεµοι που επικρατούν στην τ/φ Σερρών είναι είτε βόρειοι, είτε νότιοι. Κατά την διάρκεια του χειµώνα, πνέουν κυρίως ψυχροί βόρειοι και βορειοδυτικοί, ενώ κατά την διάρκεια του θέρους οι άνεµοι είναι νότιοι και νοτιοανατολικοί. Χαρακτηριστικός ψυχρός, βόρειος άνεµος είναι ο γνωστός «Ρουπελιώτης» και είναι αντίστοιχος, ως προς τον τρόπο γένεσης του, µε τον άνεµο της κοιλάδας Αξιού, τον γνωστό «Βαρδάρη». ηλαδή, και οι δύο δηµιουργούνται µέσα στις αντίστοιχες κοιλάδες, λόγω καναλισµού (Ψιλοβίκος κ.ά.,1994) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Θερµοκρασία: -----Η πορεία της µέσης ετήσιας θερµοκρασίας αέρα, ( o C) του Μ.Σ. Σερρών (Ε.Μ.Υ.), της τριακονταετίας , παρουσιάζει µια απλή κύµανση, µε µέγιστο τον Ιούλιο (26,4 o C), ελάχιστο τον Ιανουάριο (3,9 o C) και µεγάλο µέσο ετήσιο θερµοµετρικό εύρος (22,5 ο C). Αυτά τα χαρακτηριστικά την τοποθετούν στον εύκρατο ηπειρωτικό τύπο (Καραπιπέρης,1967). Το ίδιο αποτέλεσµα ισχύει και για τους υπόλοιπους σταθµούς από τους οποίους, άλλοι µεν έχουν περίπου όµοιο υψόµετρο εγκατάστασης και καλύπτουν την χαµηλή (πεδινή) ζώνη της τ/φ Σερρών, άλλοι δε αναφέρονται σε µεγαλύτερα υψόµετρα -----Στην µηνιαία διακύµανση της θερµοκρασίας του Μ.Σ. Σερρών των ετών οι ακραίες µέγιστες και ακραίες ελάχιστες τιµές που σηµειώθηκαν, αφ ενός ενισχύουν τα χαρακτηριστικά του ηπειρωτικού τύπου, αφ ετέρου συµβάλλουν ιδιαίτερα στην εµφάνιση, ένταση και συχνότητα κρυογενετικών φαινοµένων. Η µηχανική αποσάθρωση που τα συνοδεύει, οδηγεί στην καταστροφή παλαιών γεω- µορφών του αναγλύφου και στην ταυτόχρονη δηµιουργία νέων, οπότε είναι προφανείς οι δυσµενείς συνέπειες για το φυσικό περιβάλλον αλλά και τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Ατµοσφαιρικά κατακρηµνίσµατα: ----Ο µέσος όρος των µηνιαίων ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων όλων των σταθµών της ταφρολεκάνης των οποίων τα διαθέσιµα στοιχεία εξετάσθηκαν προηγουµένως, δείχνει ετήσια πορεία βροχής µε πρωτεύον µέγιστο και πρωτεύον ελάχιστο τον τελευταίο και πρώτο µήνα του φθινοπώρου, αντίστοιχα. Γενικώτερα, το βροχοµετρικό σύστηµα που επικρατεί στην τ/φ Σερρών είναι Μεσογειακού τύπου µε βροχερότερη την ψυχρή περίοδο του έτους (Köppen,1936) ----Τα ετήσια ύψη κατακρηµνισµάτων, που αφορούν τις γεωµορφολογικές ενότητες της τ/φ, φαίνεται ν αυξάνονται µέχρι του υψοµέτρου των 600m (ζώνη λόφων) και κατόπιν να µειώνονται στα µεγαλύτερα υψόµετρα. Οι Σαχσαµάνογλου & Μακρογιάννης,(1978), υποστηρίζουν ότι το επίπεδο συµπύκνωσης των υδρατµών στην Βόρεια Ελλάδα βρίσκεται πάνω από τα 1000m (από Βαβλιάκης,1981).

41 49 Η µικρή αυτή αναντιστοιχία που διαπιστώνεται µεταξύ της κατανοµής των κατακρηµνισµάτων στο ανάγλυφο της τ/φ Σερρών, µε την διατυπωµένη επιστηµονική άποψη απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση και είναι εκτός του πλαισίου της ιατριβής. ιευκρινίζεται, ότι στην παρούσα ιατριβή χρησιµοποιούνται τιµές των κλιµατικών στοιχείων, οι οποίες προέκυψαν από πολλές πηγές και έχουν συγκριθεί µε ανάλογες άλλων, πρόσφατων, ερευνητικών εργασιών (π.χ Σαπουντζής,2000) ώστε να εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν, αξιοπιστία τους. Άλλωστε, οι εν λόγω τιµές επιτρέπουν τον προσδιορισµό της τάξης µεγέθους των κλι- µατικών παραµέτρων, που κυρίως ενδιαφέρει την έρευνα για να κατανοηθεί η επίδραση του κλίµατος στις γεωµορφικές διεργασίες της τ/φ Σερρών Το κλίµα της τ/φ Σερρών : ----Σύµφωνα µε τον προσδιορισµό των κλιµατικών παραµέτρων της τ/φ Σερρών, από τα δεδοµένα της διατριβής και την ανάλυση των κλιµατικών τύπων από την σχετική βιβλιογραφία (Μπαλαφούτης, Μαχαίρας & Μπαλαφούτης,1984), διαπιστώνεται ότι το κλί- µα της ανήκει σ έναν µεταβατικό τύπο, µεταξύ του τροπικού και εύκρατου, δηλαδή στον υποτροπικό ή Μεσογειακό µε ξηρό θέρος. Το µέγιστο της βροχόπτωσης στην τ/φ που σηµειώνεται στο τέλος του φθινοπώρου (Νοέµβριος) ή αρχές χειµώνα ( εκέµβριος), το µεγάλο µέσο ετήσιο θερµοµετρικό εύρος ( 22,6 o C) η θερινή ξηρασία, επιτρέπουν την κατάταξη του κλίµατος της σε υποδιαίρεση του Μεσογειακού τύπου (από Ψιλοβίκος,1994), που κατά τον De Martonne είναι ο Ελληνικός (ή ηπειρωτικός) τύπος. Η εκδήλωση του µεγίστου της βροχόπτωσης τον Νοέµβριο - εκέµβριο, είναι ένα χαρακτηριστικό του ωκεάνιου (θαλάσσιου) τύπου, εποµένως, η υποδιαίρεση µπορεί να χαρακτηρισθεί ως ηπειρωτικός τύπος µε θαλάσσιους χαρακτήρες Μια από τις πιο γνωστές κατατάξεις κλιµάτων στην διεθνή βιβλιογραφία είναι του Köppen (1918), σύµφωνα µε την οποία τα κλίµατα κατατάσσονται σε συγκεκριµµένες ο- µάδες ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά τους (π.χ. µέση µηνιαία θερµοκρασία θερµότερου ή ψυχρότερου µήνα, ετήσια βροχόπτωση βροχερότερου ή ξηρότερου µήνα κ.λ.π) και την σχέση των τιµών τους µε τα αντίστοιχα όρια που τίθενται. Η κατηγορία της (C) µε κλίµα θερµό-εύκρατο-βροχερό και µε ήπιους χειµώνες θέτει ως προϋπόθεση ότι θα πρέπει η µέση µηνιαία θερµοκρασία του θερµότερου µήνα (t o ) να είναι µεγαλύτερη των 10 o C (δηλ. t o > 10 o C) και η µέση µηνιαία θερµοκρασία του ψυχρότερου µήνα (tw) να είναι µεταξύ των 18 o C και 0 o C (δηλ.18 o C > tw > 0 o C) Για την τ/φ Σερρών υπολογίσθηκε ότι: t ο =27,36 o C άρα ισχύει 27,36 o C > 10 o C και tw = 3,82 o C άρα ισχύει 18 o C > 3,82 o C > 0 o C Στην υποκατηγορία (Cs) µε ξηρό θέρος, όπου θα πρέπει η ετήσια βροχόπτωση του ξηρότερου µήνα (r s ) να είναι µικρότερη των 4cm βροχής (δηλ. r s < 4cm) και η ετήσια βροχόπτωση του βροχερότερου κατά τρείς φορές µεγαλύτερο από την βροχόπτωση του ξηρότερου µήνα (δηλ. η ετήσια βροχόπτωση του βροχερότερου > 3 r s ) Για την ταφρολεκάνη : r s - τ/φ Σερρών = 2,39 cm < 4 cm (ισχύει) και (3 x 2,39 =) 9,15 > 7,17 (ισχύει) Αφού λοιπόν, ισχύουν όλα τα προηγούµενα, καταλήγει στον κλιµατικό τύπο Csa, δηλ. τον Μεσογειακό (συνήθως ενδοχώρας) µε θερµό θέρος, µε την προϋπόθεση ότι το κλίµα της υπό κατάταξη περιοχής θα πρέπει να έχει µέση µηνιαία θερµοκρασία του θερµότερου µήνα (t o ) µεγαλύτερη από 22 o C, (δηλ. t o > 22 o C). Η µέση µηνιαία θερµοκρασία για την τ/φ Σερρών, από τα κλιµατικά δεδοµένα της διατριβής, υπολογίσθηκε ότι είναι t o - τ/φσερρών = 27,36 o C.> 22 o C,. Εποµένως, το κλίµα της τ/φ Σερρών ανήκει στον κλιµατικό τύπο Csα, δηλ. είναι Μεσογειακό (συνήθως ενδοχώρας) µε θερµό θέρος. Τελικά, το κλίµα της ταφρολεκάνης Σερρών, σύµφωνα µε τα στοιχεία που εξετάσθηκαν (από την περίοδο έως την περίοδο ) χαρακτηρίζεται

42 ως Μεσογειακό, ηπειρωτικό, υγρό µε θερµό - ξηρό θέρος και µε θαλάσσιου τύπου επιρροές (µεταβατικός τύπος). ----Για να ολοκληρωθεί η εικόνα των κλιµατικών διακυµάνσεων της τ/φ Σερρών, θεωρείται σκόπιµο µια µικρή αναφορά των κλιµατικών συνθηκών που επεκράτησαν στο γεωλογικό παρελθόν της. Σχετικά µε το κλίµα που επικρατούσε στην ταφρολεκάνη Σερρών σε παλαιότερες γεωλογικές περιόδους (από τις νεώτερες στις παλαιότερες): - Ο Βαβλιάκης (1981), αναφέρει ότι κατά την περίοδο του Würm ( χρόνια) του Tεταρτογενούς, στην περιοχή του Μενοικίου όρους (ανατολική πλευρά τ/φ), το κλίµα χαρακτηριζόταν από µια θερµή περίοδο, κατά 6-7 o C ψυχρότερη από την σηµερινή και µια χειµερινή, κατά 3-4 o C επίσης ψυχρότερη. - Έρευνες των Σωτηριάδη (1966), Psilovikos et al (1979), έχουν αποδείξει ότι το κλίµα που επικρατούσε κατά το Κατ.-Μέσο Πλειόκαινο, στην ευρύτερη περιοχή Σερρών- ρά- µας, ήταν υγρό και θερµό. Άλλωστε η µεγάλη εξάπλωση λιγνιτών (Κάτω Πλειοκαινικής ηλικίας), στις λεκάνες Σερρών- ράµας, δεν αφήνει αµφιβολία για ένα θερµό και υγρό κλίµα της περιόδου αυτής. Ό- µοια, χαρακτηρίζουν το κλίµα της ευρύτερης περιοχής και οι έρευνες των Freyberg (1951) & Παρασκευαϊδη (1952) (από Βαβλιάκης,1981) - Η Τσουκαλά (2002-προσωπική συζήτηση) χαρακτηρίζει το παλαιοκλίµα που επικρατούσε στην περιοχή Θερµοπηγή-Σιδηροκάστρου (Β/ΒΑ πλευρά της τ/φ Σερρών) κατά το Α.Μειόκαινο, γενικά ως θερµό, που κυµαινόταν από υγρό ως ξηρό. Τα στοιχεία της παλαιοντολογικής ανασκαφής και η µελέτη της πλούσιας απολιθωµένης πανίδας (π.χ. ιππάρια, µαστόδοντες, καµηλοπαρδάλεις, ρινόκερος, αντιλόπες κλπ.) που πραγµατοποιήθηκαν από την ίδια επιστήµονα χαρακτηρίζουν το παλαιοπεριβάλλον, ως τύπου σαβάνας. - Άλλοι ερευνητές (Jaranoff, Μονόπωλης, Λεοντάρης,1975) κατέληξαν ότι στον ευρύτερο Μεσογειακό και Ελληνικό χώρο, κατά το Α.Μειόκαινο-Κατ.Πλειόκαινο επικρατούσε υγρό-θερµό κλίµα. - Τέλος, απλώς επισηµαίνεται, ότι από τα δεδοµένα των γεωτρήσεων (κεφ. 3) διαπιστώθηκε σχηµατισµός στρωµάτων τύρφης, µέσα σε Τεταρτογενή ιζήµατα, έκλυση υδρόθειου από αβαθείς υδρογεωτρήσεις, που πιθανόν προσδιορίζουν θερµό-υγρό κλίµα έως και το Ολόκαινο ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΣΤΙΣ ΓΕΩΜΟΡΦΙΚΕΣ ΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΗΣ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ - ΜΟΡΦΟΓΕΝΕΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ - Στις διεργασίες της χηµικής και µηχανικής αποσάθρωσης, η συµµετοχή του νερού, σε όλες τις µορφές του, είναι σηµαντική. Η Παπαπέτρου Ζαµάνη, (1993) αναφέρει ότι η ένταση της χηµικής αποσάθρωσης ε- ξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από την αφθονία του νερού και από τις υψηλές θερµοκρασίες. Εποµένως είναι ελάχιστη στις ξηρές περιοχές, όπου σπάνια υπάρχει υγρασία και ασή- µαντη στις ψυχρές περιοχές, όπου εξαιτίας των χαµηλών θερµοκρασιών, η υγρασία είναι περιορισµένη. Ακόµη υποστηρίζει, ότι η µηχανική αποσάθρωση των πετρωµάτων εξαρτάται από την παρουσία του νερού και είναι ταχύτερη όταν υπάρχουν συνθήκες εναλασσόµενης πήξης και τήξης του νερού, δηλ. στις περιπαγετώδεις περιοχές. Αντίθετα είναι ε- λάχιστη στις περιοχές µε πολύ υψηλές θερµοκρασίες, διότι δεν ευνοείεται η πήξη του νερού και στις περιοχές όπου οι χαµηλές θερµοκρασίες δεν επιτρέπουν την τήξη του. Η διάβρωση είναι µια διεργασία που σχετίζεται µε τον τρόπο κίνησης και µεταφοράς του αποσαθρωµένου υλικού και εξαρτάται από τους βασικούς µεταφορικούς παράγοντες. Ιδιαίτερα εξαρτάται από την βαρύτητα, από το επιφανειακό νερό (σε στερεά ή όχι µορφή), από το υπόγειο νερό, τον άνεµο, τους παγετώνες, τα κύµατα. Η ταχύτητα και το είδος της διάβρωσης που οφείλεται στην ροή, εξαρτάται άµεσα ή έµ- µεσα και από τους κλιµατικούς παράγοντες (π.χ. την διάρκεια και την ένταση των βροχοπτώσεων, την συχνότητα των καταιγίδων, την εξατµισιοδιαπνοή, την έκταση και το είδος της βλάστησης κ.ά.). 50

43 Αυτοί είναι και οι υπεύθυνοι για τις διαφορές του αναγλύφου µεταξύ των υγρών και ξηρών περιοχών. Ο προσδιορισµός των κλιµατικών παραµέτρων, δηλ. της γενικής µέσης ετήσιας θερµοκρασίας (Γ.Μ.Ο.=12,26 o C) και της γενικής µέσης ετήσιας βροχόπτωσης (Γ.Μ.Ο= 604,18 mm) της τ/φ Σερρών, επιτρέπει και τον προσδιορισµό του βαθµού επίδρασης των, ως ε- ξωγενών παραγόντων, στις γεωµορφικές διεργασίες που διαµόρφωσαν ή διαµορφώνουν ακόµη, το ανάγλυφο της τ/φ Σερρών. Αυτό επιτυγχάνεται µε την βοήθεια σχετικών διαγραµµάτων (σχ.4.3.1) που υπάρχουν στην βιβλιογραφία (από Παπαπέτρου-Ζαµάνη,1993). Οι τιµές των κλιµατικών παραµέτρων της ταφρολεκάνης ορίζουν ένα σηµείο (Τ) στο διάγραµµα (α) του σχ.4.3.1, που βρίσκεται στην οριακή περιοχή µε µέτρια - ασθενή χηµική αποσάθρωση και ένα άλλο σηµείο (Τ) στο διάγραµµα (b), που βρίσκεται στην οριακή περιοχή, όπου η µηχανική απόσάθρωση είναι ασήµαντη (ή απούσα) - ασθενής. Οι σχετικές τιµές που αφορούν τις γεωµορφολογικές ενοτήτες (ζώνες) της τ/φ ορίζουν : α) ότι στην ζώνη µε υψόµετρο < 200m (Ζ 1 πεδινή ζώνη ), η χηµική αποσάρθωση έχει οριακή ένταση µεταξύ της ασθενούς και µέτριας περιοχής, ενώ η µηχανική αποσάθρωση είναι α- σήµαντη (ή απούσα), β) και στις ζώνες µε υψόµετρο 200m - 600m (Ζ 2 λοφώδης ζώνη ), 600m -1000m (Z 3 ζώνη βουνών ) και > 1000m (Ζ 4 ορεινή ζώνη ), η χηµική αποσάθρωση έχει µέτρια - ασθενή ένταση και η µηχανική αποσάθρωση είναι ασήµαντη (ή απούσα) - ασθενής. 51 Σχήµα : α) ιάγραµµα έντασης χηµικής αποσάθρωσης b) ιάγραµµα έντασης µηχανικής αποσάθρωσης και η σχέση τους µε την θερµοκρασία και τα κατακρηµνίσµατα (βροχοπτώσεις) (από Παπαπέτρου -Ζαµάνη,1993) Τ = ταφρολεκάνη Σερρών Ζ 1, Ζ 2, Ζ 3, Ζ 4 = γεωµορφολογικές ζώνες τ/φ Η σχέση του κλίµατος, της µηχανικής και χηµικής αποσάθρωσης φαίνεται και στο σχ , Απ αυτό έµµεσα προσδιορίζεται το είδος και η ταχύτητα διάβρωσης, αφού προηγουµένως σχηµατισθεί η εικόνα του κλίµατος ενός τόπου, από την ένταση της χηµικής α- ποσάθρωσης και την δράση του παγετού. Οι τιµές των κλιµατικών παραµέτρων της τ/φ Σερρών επίσης ορίζουν ένα σηµείο (Τ) στην περιοχή του διαγράµµατος του σχ , όπου είναι µέτρια η χηµική αποσάθρωση και µάλιστα στο κατώτερο τµήµα της, στα µεταβατικά όρια προς την ασθενή περιοχή. Σύµφωνα µε όλα όσα έχουν αναφερθεί προηγουµένως, αλλά και µε το σχ.4.3.3, το κλί- µα της προκύπτει υγρό-ύφυγρο, η δε ταχύτητα και το είδος της διάβρωσης έχουν ανάλογη ένταση. Για τις γεωµορφολογικές ζώνες οµοίως προκύπτει ότι βρίσκονται : - η Ζ 1 (< 200m) στην οριακή µεταβατική περιοχή, από το ξηρό στο υγρό κλίµα, µε ασθενή χηµική αποσάθρωση που εκφράζεται µε την κρυστάλλωση αλάτων. Εκεί σηµειώνονται κυρίως διεργασίες µηχανικής αποσάθρωσης.

44 - η Ζ 2 (200m - 600m) και η Ζ 3 (600m m), στην περιοχή όπου το κλίµα είναι θερµό, υγρό - ύφυγρο µε µέτρια - ασθενή χηµική αποσάθρωση. - η Ζ 4 (> 1000m) περίπου στην µεταβατική περιοχή, όπου το κλίµα τείνει προς υπόθερµο ψυχρό, µε µέτρια - ασθενή χηµική αποσάθρωση και επιδράσεις ασθενέστατης δράσης παγετού. 52 Σχήµα : ιάγραµµα όπου φαίνεται η σχέση κλίµατος µηχανικής Σχήµα : Κατάταξη µορφογενετικών περιοχών και χηµικής αποσάθρωσης (από Παπαπέτρου - Ζαµάνη, 1993) (από Παπαπέτρου - Ζαµάνη, 1993) Τ= ταφρολεκάνη Σερρών, Ζ 1, Ζ 2, Ζ 3, Ζ 4 = γεωµορφολογικές ζώνες τ/φ Ο Büdell (1944 & 1948) διετύπωσε την θεωρία των µορφογενετικών περιοχών : «συγκεκριµένες κλιµατικές συνθήκες θα προκαλέσουν συγκεκριµένες γεωµορφικές διεργασίες, οι οποίες θα προσδώσουν στο ανάγλυφο χαρακτηριστικά που θα αντιστοιχούν στις κλιµατικές συνθήκες δηµιουργίας αυτών». Αργότερα, ο Peltier (1950), συγκεντρώνοντας και τις θεωρίες άλλων ερευνητών (Davis, Cotton, Sapper, Friese,1935) πρότεινε µια προσωρινή κατάταξη των µορφογενετικών περιοχών, σύµφωνα µε τις συνθήκες θερµοκρασίας - βροχόπτωσης και τις πιθανές γεωµορφικές διεργασίες που επικρατούν σ αυτές, σε συνδυασµό µε την ποσοτική σχέση τους (σχ ). Η τ/φ Σερρών, µε τις γνωστές µέσες ετήσιες τιµές θερµοκρασίας - κατακρηµνισµάτων και σύµφωνα µε τα διαγράµµατα των σχ & 4.3.4, γενικά κατατάσσεται στην ηµίξηρη µορφογενετική περιοχή, στην οποία αντιστοιχούν οι παρακάτω συγκεκριµένες διεργασίες : -ισχυρή υδροστρωµατορροή (επιφανειακή ροή ύδατος κατά στρώσεις, sheetwash sheetflow, που προηγείται της συγκεντρωµένης ή ποτάµιας ροής) -ισχυρή υφή αναγλύφου -αδρανής παγετώδης διάβρωση -ασθενής δράση παγετού -ασθενής επιµήκης διάβρωση από κύρια ποτάµια -ασθενής χηµική αποσάθρωση -ασθενής βραδεία µετακίνηση µε την βαρύτητα (π.χ. ερπυσµός εδάφους, ερπυσµός κορρηµάτων, ερπυσµός ογκολίθων κ.λ.π. που συµβάλλει στην βραδεία ταπείνωση του αναγλύφου) -µέτρια δράση του ανέµου (εκτός των παράκτιων περιοχών) -µέτρια ταχεία µετακίνηση µε την βαρύτητα (π.χ. εδαφορροή - earthflow - λασπορροή - mudflow - κύλισµα αποσαθρωµένου υλικού - debris flow-).

45 53 Σχήµα : ιάγραµµα µε τις επικρατούσες διεργασίες σε κάθε µορφογενετική περιοχή (από Παπαπέτρου - Ζαµάνη, 1993) Τ = ταφρολεκάνη Σερρών, Ζ 1, Ζ 2, Ζ 3, Ζ 4 = γεωµορφολογικές ζώνες τ/φ Ειδικώτερα : - η γεωµορφολογική ζώνη Ζ 1 (υψοµ.<200m) της τ/φ, επίσης κατατάσσεται στην ηµίξηρη µορφογενετική περιοχή. - οι γεωµορφολογικές ζώνες Ζ 2, Ζ 3, Ζ 4 (υψόµ.>200m), κατατάσσονται κοντά στο όριο της ηµίξηρης µε την υγρή περιοχή µέσων γεωγραφικών πλατών. Οι γεωµορφικές διεργασίες, που επικρατούν στις γεωµορφολογικές ζώνες, είναι οι ίδιες που περιγράφονται παραπάνω για το σύνολο της τ/φ και µε τις ίδιες εντάσεις. Επιπλέον δέχονται τις επιρροές και από τις διεργασίες που χαρακτηρίζουν την υγρή περιοχή των µέσων γεωγραφικών πλατών (π.χ. µέτρια δράση παγετού, άσθενή υδροστρωµατοροή, µέτρια υφή αναγλύφου κ.λ.π. - βλ. σχ.4.3.4) Το σύγχρονο ανάγλυφο της τ/φ Σερρών απέκτησε µορφογενετικούς χαρακτήρες ηµίξηρης περιοχής, ως αποτέλεσµα της δράσης εξωγενών διεργασιών που προκλήθηκαν από ανάλογες κλµατικές συνθήκες. Σύµφωνα µε όλα τα προαναφερόµενα και µε τα δεδοµένα της 4.2.4, φαίνεται ότι στο χώρο της τ/φ, συνέβησαν κλιµατικές αλλαγές, οι οποίες επηρέασαν την µορφογενετική της εξέλιξη παράλληλα ή συγχρόνως µε την αντίστοιχη γεωλογική της. Σύµφωνα µε το σχ , το ανάγλυφο της τ/φ, διαµορφώθηκε κατά την περιπαγετώδη εποχή, εξαιτίας των διεργασιών : της ισχυρής δράσης του παγετού, του ανέµου και της βραδείας µετακίνησης µε την βαρύτητα, της ασθενούς χηµικής αποσάθρωσης και υφής του αναγλύφου, της µέτριας υδροστρωµατορροής κ.λ.π. Στην συνέχεια, εξελίχθηκε σ ένα άλλο, µε ισχυρή υφή, ανάγλυφο, στο οποίο επιδρούσε έντονα η χηµική αποσάθρωση και σηµειωνόταν ισχυρή ταχεία µετακίνηση µε την βαρύτητα (υγρή - τροπική περίοδος). Αργότερα, όταν το κλίµα της τ/φ απέκτησε χαρακτήρες σαβάννας, η ισχυρή χηµική αποσάθρωση σε συνδυασµό µε την µέτρια υδροστρωµατορροή και την µέτρια ταχεία µετακίνηση µε την βαρύτητα, ήταν οι αιτίες της ασθενούς υφής του αναγλύφου της τ/φ, το οποίο εξελίχθηκε µε εντονότατους ρυθµούς σε συνδυασµό και µε την ισχυρή υδροστρωµατορροή, στην επόµενη χρονική περίοδο, που το κλίµα της χαρακτηρίζεται ως ηµίξηρο.

46 5. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΗΣ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ ΓΕΝΙΚΑ Παρόλο που η ταφρολεκάνη Σερρών θεωρείται ότι παρουσιάζει χαρακτήρες ανεξάρτητης και αυτόνοµης λεκάνης, στην πραγµατικότητα από γεωµορφολογική και υδρογραφική άποψη, αποτελεί το νοτιώτερο χερσαίο ενδοορεινό βύθισµα της συνολικής υδρολογικής λεκάνης απορροής του ποταµού Στρυµόνα. Θεωρείται σκόπιµο λοιπόν, να αναφερθούν συνοπτικά γεωµορφολογικά στοιχεία για: 1) την λεκάνη του Στρυµόνα ανάντη της γέφυρας Πετριτσίου (Ρούπελ), κυρίως στο χώρο της Βουλγαρίας, 2) την λεκάνη απορροής του ποταµού Αγγίτη (στον χώρο των Νοµών Σερρών & ράµας), η οποία ουσιαστικά, από υδρολογική άποψη, είναι παράπλευρο τµήµα της τ/φ Σερρών, 3) την λεκάνη του Στρυµονικού κόλπου, το τελευταίο, θαλασσεύον, τµήµα της ευρύτερης λεκάνης του Στρυµόνα. Το τµήµα ανάντη της γέφυρας Πετριτσίου (ή Σιδ/στρου) έως τον Προµαχώνα (στενά Ρούπελ), η ταφρολεκάνη Σερρών, η ταφρολεκάνη Αγγίτη και η λεκάνη του Στρυµονικού κόλπου αποτελούν το τµήµα της συνολικής λεκάνης του ποταµού Στρυµόνα, µέσα στον χώρο της Ελλάδας ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ποτ. ΣΤΡΥΜΟΝΑ ΑΝΑΝΤΗ ΓΕΦΥΡΑΣ ΠΕΤΡΙΤΣΙΟΥ (ή ΣΙ /ΣΤΡΟΥ) [στον χώρο της ΕΛΛΑ ΑΣ (κοιλάδα Ρούπελ) και στον χώρο της ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ] Η λεκάνη απορροής του ποταµού Στρυµόνα, βορείως του Ρούπελ, καταλαµβάνει την οριακή ζώνη της Ν Βουλγαρίας, στα σύνορα µε την πρώην Γιουγκοσλαβία (δυτικά) και την Ελλάδα (νότια) (σχ.1.1.1). Έχει έκταση ,305Κm 2, σχήµα επίµηκες και είναι ένα βύθισµα µέσα σε ορεινούς όγκους, που περιλαµβάνει πολλά επιµέρους µικρότερα βυθίσµατα. Καθένα από τα επιµέρους βυθίσµατα έχει ιδιαίτερη λεκάνη απορροής, µε δίκτυο πλευρικών κλάδων, τα οποία συνδέονται µε τον Στρυµόνα στη πεδινή περιοχή του κεντρικού τοµέα τους. Οι Ψιλοβίκος κ.ά.,(1992), αναφέρουν ότι ο Στρυµόνας από το Ρούπελ έως τις πηγές του στο όρος Βίτοσα έχει µήκος 290km, µε πορεία σχεδόν ευθύγραµµη στο χαµηλό τµή- µα (Ρούπελ-Ρίλα) και σχεδόν ηµικυκλική στο υψηλότερο τµήµα (Ρίλα Βίτοσα). Επίσης, υποστηρίζουν ότι η µορφολογική διάρθρωση της λεκάνης απορροής του ποτα- µού Στρυµόνα, βορείως του Ρούπελ, σε επιµέρους βυθίσµατα (δηλ. διαφορετικά τοπικά βασικά επίπεδα) αλλάζει τους χαρακτήρες του ποταµού µε αποτέλεσµα µεγάλο µέρος της συνολικής ενέργειας να διαχέεται µέσα σε αυτά. Έτσι, κάθε βύθισµα έχει ιδιαίτερους χαρακτήρες ροής, ιδιαίτερους ρυθµούς διάβρωσης υλικών και συγκράτησης νερού - υλικών στα πεδινά τµήµατά του. Γεωµορφολογικά στοιχεία των επιµέρους βυθισµάτων, παρατίθενται στον παρακάτω πίν η δε θέση τους φαίνεται στο σχ Το υψηλότερο τµήµα της λεκάνης απορροής (Ρίλα-Βίτοσα) είναι γνωστό ως λεκάνη του Παλαιοστρυµόνα. Φαίνεται ότι στο παρελθόν αυτό συνδέονταν στα βόρεια, µε τα υδρογραφικά δίκτυα των ποταµών Νισάβα και Μοράβα. Η σύλληψη του τµήµατος αυτού από τον Στρυµόνα πιθανόν να συνέβη κατά το Τεταρτογενές, όταν βυθίστηκε η Αιγηϊδα στο χώρο του Αιγαίου πελάγους και άλλαξε το βασικό επίπεδο της ευρύτερης περιοχής. Το χαµηλότερο τµήµα (Ρούπελ-Ρίλα) αποτελεί την λεκάνη του Νέοστρυµόνα γιατί είναι νεώτερο και συνδέεται µε το χώρο της Αιγηϊδας, ο οποίος διαµορφώθηκε πρόσφατα (Τεταρτογενές).

47 Πίνακας 5.1.1: Γεωµορφολογικά στοιχεία επιµέρους βυθισµάτων της λεκάνης απορροής ποταµού Στρυµόνα, ανάντη του Ρούπελ (Βουλγαρία).( από Ψιλοβίκος κ.ά.,1992) 55 ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΕΣ Αu (km 2 ) Ap (km 2 ) H (m) D (km/km 2 ) Q (m 3 /s) 1 ΠΕΡΝΙΚ ΡΑ ΟΜΙΡ ΚΙΟΣΤΕΝΤΙΛ > ΜΠΟΜΠΟΜΠΤΟΛ ΣΤΑΝΚΕ ΗΜΗΤΡΩΦ ,5 6 ΡΙΛΑ/ΜΠΛΑΓΚΟΕΒΓΡΑΝΤ > ΣΙΜΙΤΛΙ-ΚΡΟΥΠΝΙΚ > ΣΑΝΤΑΝΣΚΙ-ΜΕΛΝΙΚ > ΣΤΡΟΥΜΕΣΝΙΤΣΑ-ΠΕΤΡΙΤΣΙ >2 10 Σύνολο Αu=λεκάνη απορροής Ap=πεδινή ζώνη H=µέσο υψόµετρο πεδινών ζωνών D=πυκνότητα δικτύων Q=παροχή Σχήµα : Επιµέρους τ/φ µέσα στη λεκάνη απορροής του ποτ. Στρυµόνα, στον χώρο της Βουλγαρίας, FYROM & Ελλάδας Σ αυτό ανήκει και η τ/φ Sadanski-Melnik (πίν.5.1.1), της οποίας µερος αποτελεί το τµήµα ανάντη της γέφυρας Σιδ/στρου έως τον Προµαχώνα (κοιλάδα Ρούπελ), σύµφωνα

48 56 µε τα υδρογραφικά και γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά του, παρ όλο που διοικητικά ανήκει στον Νοµό Σερρών (Ελλάδα) και το οποίο έχει έκταση 177,8 Km ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ΑΓΓΙΤΗ Στην λεκάνη απορροής του Αγγίτη, ανήκουν η υπολεκάνη N.Zίχνης - Πρώτης (Ν. Σερρών), µε έκταση 441,1Κm 2 και η ταφρολεκάνη της ράµας (Ν. ράµας), που είναι ένα βύθισµα ανάλογο της τ/φ Σερρών και βρίσκεται στα ανατολικά της, µε έκταση 2385Κm 2, αποστραγγίζεται δε από το δίκτυο του ποτ. Αγγίτη προς τον ποτ. Στρυµόνα. (πιν ). Το υψηλότερο βόρειο τµήµα της τ/φ ράµας, κατέχει η πόλγη Βαθυτόπου - Κάτω Νευροκοπίου. Ένα ακόµη βύθισµα (καρστικό), που έχει έκταση 482Κm 2 και φαίνεται µορφολογικά ανεξάρτητο σε σχέση µε την ευρύτερη περιοχή, τα δε νερά του αποστραγγίζονται υπογείως µέσω καταβοθρών προς τις πηγές του Αγγίτη, στο σπήλαιο «Μααράς» (Βαβλιάκης κ.ά., Ψιλοβίκος κ.ά.,1994) Στο χαµηλό τµήµα της ταφρολεκάνης (πεδινή ζώνη) ρέει ο ποταµός Αγγίτης αρχικά µε Β-Ν κατεύθυνση που αλλάζει σε Α-, στο ύψος του χωριού Συµβολή, όπου συµβάλλει από Α/ΝΑ και η αποστραγγιστική τάφρος των Φιλίππων. Η τελευταία αποστραγγίζει τον χώρο των οµώνυµων τεναγών που έχουν έκταση 306 Κm 2 (ΥΠ.ΓΕ). Πίνακας 5.1.2: Κατανοµή έκτασης στην λεκάνη απορροής του Αγγίτη Λεκάνη απορροής ποταµού Αγγίτη α/α ΟΝΟΜΑ ΝΟΜΟΣ ΕΚΤΑΣΗ(Κm 2 ) 1 Ταφρολεκάνη ράµας 2385 α) Πόλγη Βαθυτόπου Κάτω Νευροκοπίου 482 β) Τενάγη Φιλίππων 306 γ) Υπόλοιπο τµήµα Υπολεκάνη Πρώτης Ν. Ζίχνης ΣΕΡΡΩΝ 441,4 Σύνολο : 2826,4 ΡΑΜΑΣ υτικώτερα της Συµβολής, µέσα από το Φαράγγι του Αγγίτη (στενά Πέτρας) και νότια του γνωστού «Σπηλαίου Αλιστράτης», ο Αγγίτης εισέρχεται στο Ν. Σερρών, όπου ανήκει διοικητικά η υπολεκάνη του, που στην παρούσα διατριβή ονοµάζεται Πρώτης - Ν.Ζίχνης (δηλ., η επιγενετική λεκάνη µεταξύ Παγγαίου και Μενοικίου όρους) και έχει έκταση 441,4 Κm 2 (πιν ). Τελικά, ο Αγγίτης συναντά την τεχνητή κοίτη του Στρυµόνα στην ανατολική πλευρά της τέως λίµνης Αχινού (περιοχή Μαύρης Τάφρου, νότια του χωριού Μύρκινος - Ν. Σερρών). Όπως διακρίνεται στον σχ (που κατασκευάσθηκε από σχετική αεροφωτογραφία), τα όρη που περιβάλλουν την λεκάνη απορροής του ποταµού Αγγίτη, από βόρεια προς νότια είναι : το Φαλακρό Όρος (2111m), τα όρη της Λεκάνης (1298m), το Παγγαίο όρος (1956m), το Μενοίκιο όρος (1963m), τα όρη της Βροντούς (1849m) και το Όρβηλο όρος (2212m). Στη νότια περιθωριακή ζώνη του Φαλακρού Όρους, οι χείµαρροι απόθέτουν το µεταφερόµενο υλικό, σχηµατίζοντας µία σειρά από αλλουβιακά ριπίδια. Όµοιοι γεωµορφολογικοί σχηµατισµοί υπάρχουν και στη βόρεια πλευρά του όρους Παγγαίου. Επίσης, εντυπωσιακό αλλουβιακό ριπίδιο δελταϊκής µορφής σχηµατίσθηκε στο Α - ΝΑ τµήµα της τ/φ ράµας (Α. Γάκης, 2002).

49 57 Σχήµα : Λεκάνη απορροής ποτ. Αγγίτη (στον Ν. ράµας και στον Ν. Σερρών) ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΗ ΣΤΡΥΜΟΝΙΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ Ο Στρυµονικός κόλπος (ή κόλπος Ορφανού) αποτελεί το νοτιότερο επιµέρους τεκτονικό βύθισµα της λεκάνης του Στρυµόνα, που σήµερα κατά το µεγαλύτερο τµήµα του, θαλασσεύει. Η έκταση του χερσαίου τµήµατος του, είναι 40 Κm 2. Έχει σχήµα παραλληλογράµµου µε απότοµες ακτές, εκτός της περιοχής των εκβολών του Στρυµόνα, όπου το ανάγλυφο έχει οµαλοποιηθεί από τις προσφατες αποθέσεις του ποταµού. Το κεντρικό υποθαλάσσιο τµήµα του κόλπου είναι ελαφρά ανυψωµένο, δη- µιουργώντας µία επιµήκη µικρή λεκάνη στο Β - ΒΑ τµήµα του (Βουβαλίδης, 1998). Κατά την τελευταία παγετώδη περίοδο η στάθµη της θάλασσας βρισκόταν 120m, χαµηλότερα της σηµερινής, επιτρέποντας την επικοινωνία µεταξύ της λεκάνης και της ανοικτής θάλασσας, µέσω ενός διαύλου µε πλάτος 2Km και βάθος 8m (Perissotatis & Mitropoulos,1989). Η διάνοιξη της επιγενετικής κοιλάδας της Αµφίπολης καθώς και οι µεταβολές της στάθ- µης της θάλασσας (που καθιστούσε χερσαίο ή θαλάσσιο τον χώρο του Στρυµονικού κόλπου) είχαν ως αποτέλεσµα την απόθεση των φερτών υλικών, κυρίως των πληµµυρικών ε- πεισοδίων του ποταµού Στρυµόνα, στον ευρύτερο χώρο του πλατώ του Β. Αιγαίου σχη- µατίζοντας διαφορετικές δελταϊκές αποθέσεις. (Psilovikos & Vavliakis,1989) Σήµερα, µετά τα µεγάλα τεχνικά έργα στο Ν. Σερρών (αποξήρανση λίµνης Αχινού, που βρίσκονταν βορειότερα των εκβολών του ποτ. Στρυµόνα - κατασκευή τεχνητής λίµνης.

50 58 Κερκίνης - αποξηράνσεις ελών - διευθετήεις ποταµών και χειµάρρων κ.λ.π.) παρατηρείται αλλαγή στο ρυθµό πρόσχωσης του χώρου του Στρυµονικού κόλπου. Αξιοσηµείωτο είναι, ότι κατά την αρδευτική περίοδο, παρατηρείται διείσδυση θαλασσινού νερού, από τις εκβολές έως τον χώρο της τέως λίµνης Αχινού (περιοχή Μυρκίνου) µέσω της τεχνητής κοίτης του ποταµού. Το φαινόµενο αυτό, για πρώτη φορά εντοπίσθηκε από Υπηρεσίες του Νοµού (ΓΟΕΒ - Σερρών,1980), όταν καταστράφηκαν οι καλλιέργειες της περιοχής Μυρκίνου ( 8Km από τον χώρο των εκβολών του Στρυµόνα) µετά την άρδευση τους µε νερό από τον Στρυµόνα µέσω αντλιοστασίου του συστήµατος άρδευσης µε τηλεχειρισµό. Το νερό άρδευσης είχε προφανώς αυξηµένη αλατότητα διότι κατά την άντληση µεγάλων παροχών, αναµιγνύονταν τα επιφανειακά ( γλυκά ) στρώµατα νερού του ποταµού µε τις κατώτερες θαλασσινές ( αλµυρές ) διεισδύσεις. 5.2 Η ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΗ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ Πινακας : Η θέση των ορεινών όγκων και των κοιλάδων των οροσειρών της Νότιας Σερβοµακεδονικής και υτικής Ροδόπης (στην τ/φ των Σερρών -Ελλάς-) µε άξονα την Γραµµή Στρυµόνα και την συνέχεια της, προς τα βόρεια (Ζώνη Κραιστίδων -Βουλγαρία-) ΟΡΟΣΕΙΡΑ Νότιας Σερβοµακεδονικής ( υτικά) ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΟΡΟΣΕΙΡΑ υτικής Ροδόπης (Ανατολικά) ΚΟΙΛΑ ΕΣ ΟΡΗ Υψόµετρο (m) Στρουµέσνιτσα (Πετρίτσι) Θέση ως προς την τ/φ Σερρών Βόρεια ΖΩΝΗ ΚΡΑΙΣΤΙ ΩΝ Β Θέση ως προς την τ/φ Σερρών Βόρεια Υψόµετρο (m) ΟΡΗ ΚΟΙΛΑ ΕΣ Μπίστριτσα (Μέλνικ) (δυτική πλευρά τ/φ Σερρών) ΕΛΛΑ Α Νοµός Σερρών (ανατολική πλευρά τ/φ Σερρών) Κερκίνη (Μπέλες) 2031 Βόρεια Βόρεια 1295 Άγγιστρο Βόρεια 2212 Όρβηλος Κερκινίτη (Ροδόπολης) Β/Β Β/ΒΑ Κρουσοβίτη (Σιδηροκάστρου) Στρυµονικού (Λαχανά) Μεγάλου Ρέµατος (Νιγρίτας) ύσωρο 860 Β/Β Α/ΒΑ 1849 Βροντού Κρούσια (Μαυροβούνιο) 1179 υτικά Ανατολικά Αγ. Ιωάννη (Σερρών) υτικά Ανατολικά Α/ΝΑ 1963 Μενοίκιο (Μποζνταγ) Βερτίσκος 1103 /Ν Ν/ΝΑ Αγγίτη ( ράµας) Ν /Ν ΓΡΑΜΜΗ ΣΤΡΥΜΟΝΑ (Άξονας ταφρολεκάνης Σερρών) Κερδύλια 1052 Νότια έως Ν/Ν Νότια έως Ν/ΝΑ 1956 Παγγαίο Ν. ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ ΣΤΡΥΜΟΝΙΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ Ν. ΚΑΒΑΛΑΣ

51 59 Στον παραπάνω πίνακα διακρίνεται, η θέση της τ/φ Σερρών σε σχέση µε τους περιφερειακούς γεωµορφολογικούς σχηµατισµούς (όροι - κοιλάδες) και τον ποταµό Στρυµόνα (κεντρικός άξονας) Θεωρώντας ως κεντρικό άξονα της ταφρολεκάνης Σερρών τον ποτ. Στρυµόνα (πιν ), φαίνεται να παρουσιάζει µία ασυµµετρία, ως προς την υψοµετρική κατανοµή, µε το Α - ΒΑ τµήµα της (όρη Βροντούς-Μενοικίου) υψηλότερο, ενώ το - Ν τµήµα της (όρη Κρουσίων-Βερτίσκου-Κερδυλλίων), χαµηλότερο. Το σχήµα της τ/φ µπορεί να αποδοθεί µε τον όρο «περίπου πλάγιο παραλληλόγραµ- µο». Ο µεγάλος άξονάς της έχει µήκος 80 Km και Β - ΝΑ προσανατολισµό, ενώ ο µικρός άξονας έχει µήκος περίπου 50Km, ο δε προσανατολισµός του είναι ΒΑ - Ν. Κατά την διάρκεια της ερευνητικής προσπάθειας προέκυψαν στοιχεία, που αναφέρονται στην ενότητα της ανάλυσης του υδρογραφικού και τα οποία τελικά διαµόρφωσαν τα όρια της υδρολογικής λεκάνης Σερρών. Αυτά ουσιαστικά ταυτίζονται µε τα όρια της ταφρολεκάνης Σερρών, αφού η κορυφογραµµή των περιφερειακών ορεινών όγκων, που περιβάλλουν το κεντρικό τµήµα του βυθίσµατος, υλοποιεί τον υδροκρίτη της υδρολογικής λεκάνης (βλ. γεωµορφολογικό χάρτη) ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ ΜΕ ΓΕΙΤΟΝΙΚΕΣ ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΕΣ Η ταφρολεκάνη των Σερρών αποτελεί ένα νεοτεκτονικό βύθισµα το οποίο επικοινωνεί µε τα αντίστοιχα γειτονικά του βυθίσµατα µέσω επιγενετικών, κυρίως κοιλάδων. Η επικοινωνία αυτή είναι υδρολογική, διαµέσου του ποταµού Στρυµόνα και του παραποτάµου του Αγγίτη, ως εξής : Σχήµα : Τοπογραφικές τοµές στις περιοχές επικοινωνίας της τ/φ Σερρών µε τις γειτονικές προς αυτήν, ταφρολεκάνες Βόρεια) µε την τ/φ SANDANSKI-MELNIK (στενά Ρούπελ). Ανατολικά) µε την τ/φ ράµας (µέσω της υπολεκάνης Ν. Ζίχνης-Πρώτης, στενά Πέτρας). Νότια) µε την τ/φ Στρυµονικού κόλπου (στενά Αµφίπολης). υτικά) µε την τ/φ οϊράνης (µέσω της υπολεκάνης του Κερκινίτη, τάφρος Ρδόπολης)

52 60 -- Προς τα βόρεια µε την ταφρολεκάνη του Σαντάνσκι-Μέλνικ, µέσω της επιγενετικής κοιλάδας του Ρούπελ, µήκους περίπου 8,5Km, ως συνέπεια της δράσης του ποταµού Στρυ- µόνα από τον χώρο της Βουλγαρίας (εισροή νερού). -- Προς τα ανατολικά µε την ταφρολεκάνη της ράµας, µέσω της επιγενετικής κοιλάδας του ποταµού Αγγίτη (ή υπολεκάνη Πρώτης-Ν.Ζίχνης) της οποίας το ανατολικό όριο βρίσκεται στην περιοχή «Στενά Πέτρας», απ όπου γίνεται εισροή νερού προς τον Στρυµόνα. -- Προς τα νότια µε την χερσαία-υποθαλάσσια ταφρολεκάνη του Στρυµονικού κόλπου, µέσω της επιγενετικής κοιλάδας της Αµφίπολης (µήκους 7,5Km), µε έξοδο (εκροή νερού) προς την θάλασσα. -- Εκτός αυτών των τριών µεγάλων επιγενετικών κοιλάδων, που σήµερα διαρρέονται από τον Στρυµόνα και τον Αγγίτη, υπάρχει στα δυτικά και βόρεια της τ/φ Σερρών, µία µορφολογικά ανοιχτή και ευρεία κοιλάδα, γνωστή ως κοιλάδα Κερκινίτη, που την συνδέει µε την αντίστοιχη ταφρολεκάνη οϊράνης. Το νεοτεκτονικό βύθισµα της Ροδόπολης, που σχηµατίστηκε µεταξύ των ορεινών όγκων της Κερκίνης (βόρεια) και των Κρουσίων (νότια), συµπίπτει µε την ανοιχτή κοιλάδα επικοινωνίας των δύο βυθισµάτων και τα διαχωρίζει υδρολογικά (Psilovikos,1986) ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΡΕΙΝΟΥΣ ΟΓΚΟΥΣ ΤΗΣ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ Με άξονα τον ποταµό Στρυµόνα (πιν.5.2.1), οι ορεινοί όγκοι που περιβάλλουν την τ/φ Σερρών µπορούν να διακριθούν σε : - ανατολικούς που ανήκουν στη µάζα Ροδόπης και αποτελούν πτυχωσιγενείς δοµές της, έχοντας ΒΑ-Ν προσανατολισµό των κυρίων αξόνων τους και - δυτικούς που ανήκουν στη Σερβοµακεδονική µάζα. Οι µεν ανατολικοί ανήκουν στην οροσειρά της δυτικής Ροδόπης, οι δε δυτικοί στην οροσειρά της νότιας Σερβοµακεδονικής. Μεταξύ των ορεινών όγκων παρεµβάλλονται βαθιές, συγκλινικές κυρίως, κοιλάδες. Φωτ : Κοιλάδα χειµάρρου Κρουσοβίτη ή Αχλαδίτη (ανάντη Σιδ/στρου) ---Οι ΒΑ περιφερειακοί όγκοι της τ/φ Σερρών, συγκροτούνται από τα όρη Ορβήλου (2212 m) και Βροντούς (1849m), µε αξιοσηµείωτη την σχηµατισµένη µεταξύ τους υδρολογική λεκάνη του Σιδηροκάστρου (ή Κρουσοβίτη). Στο ΒΑ ανώτερο και υψηλότερο τµήµα της υ- πάρχει το καρστικό βύθισµα (πόλγη) Αχλαδοχωρίου (φωτ ), ενώ στο κεντρικό της

53 61 τµήµα αναπτύσσεται η κοιλάδα του χειµάρρου Αχλαδίτη (ή Κρουσοβίτη) (φωτ ), ως πλευρική κοιλάδα του ποταµού Στρυµόνα (Ψιλοβίκος, Σωτηριάδης, Βαβλιάκης,1981). Ανατολικώτερα, στο Μενοίκιο Όρος (1963m.), είναι χαρακτηριστικό ότι τα ψηλότερα ση- µεία του, δεν αποτελούν µεµονωµένες κορυφές (φωτ.6.3.5), όπως συνήθως συµβαίνει σε άλλα όρη, αλλά είναι σχεδόν επίπεδες επιφάνειες, µε ασήµαντες υψοµετρικές διαφορές (Βαβλιάκης,1981). Το ανάγλυφο αυτό έχει κληρονοµηθεί προφανώς, µετά τις νεογενείς και τεταρτογενείς επιδράσεις (κλιµατικές-τεκτονικές) σε µια προ-νεογενή µορφολογία της µάζας της Ροδόπης (Βαβλιάκης, Ψιλοβίκος,1990). Τέλος, ένα µικρό τµήµα της δυτικής πλευράς του όρους Παγγαίου στα Ν/ΝΑ της τ/φ ο- λοκληρώνει τον κύκλο των ορεινών όγκων που την περιβάλλουν. Οι ορεινοί όγκοι της µάζας Ροδόπης (ανατολική πλευρά τ/φ) παρουσιάζουν υψοµετρική διαφορά από τους ορεινούς όγκους της Σερβοµακεδονικής µάζας (δυτική πλευρά τ/φ) που δικαιολογείται µε τις πρόσφατες ανυψωτικές κινήσεις της Ροδόπης. (Ψιλοβίκος & Βαβλιάκης,1989) Οι κινήσεις αυτές προσεγγίζουν περίπου τα 1000m. περισσότερο για την µάζα Ροδόπης από τη Σερβοµακεδονική µάζα, κατά το νέο-τεταρτογενές. ---Το υψόµετρο των δυτικών περιφερειακών όγκων, πλησιάζει το υψόµετρο των οροσειρών της νότιας Σερβοµακεδονικής µάζας, που βρίσκεται κοντά στον όριο διαχωρισµού βουνού-όρους. Είναι συνεχόµενα βουνά µε αρκετά οµαλό ανάγλυφο, χωρίς σαφή όρια µεταξύ τους, το δε ύψος τους κυµαίνεται µεταξύ 860m m. Η τεκτονική των πτυχώσεων της Σερβοµακεδονικής µάζας µε διεύθυνση Β/Β - Ν/ΝΑ, διαµορφώνει ανάλογα και το υπόβαθρο των δυτικών περιφερειακών όγκων. Εξαίρεση στα στοιχεία της νότιας Σερβοµακεδονικής µάζας, αποτελεί το όρος Κερκίνη (Μπέλες), το οποίο είναι ένα ενεργό τεκτονικό κέρας, σηµαντικού υψοµέτρου (2031m), ε- πιµήκους ανάπτυξης και Α - προσανατολισµού. ιαχωρίζει δυο νέες, στενές τάφρους του Πέτριτς (Πετριτσίου) στα βόρεια (στο χώρο της νότιας Βουλγαρίας & της FYROM) και της Ροδόπολης στα νότια (στο χώρο της Ελλάδας, µεταξύ των λεκανών Σερρών - οϊράνης) (σχ ). Σχήµα : τ/φ ΠΕΤΡΙΤΣ (ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ) τ/φ ΡΟ ΟΠΟΛΗΣ (ΕΛΛΑ Α) Νοτιότερα του όρους Κερκίνη, στην δυτική πλευρά της τ/φ Σερρών, βρίσκεται η οροσειρά των Κρουσίων, στην οποία ανήκουν το ύσωρο (886m) και το Μαυροβούνιο όρος (1179m). Επάνω στο γνευσιακό υπόβαθρο τους, οι χείµαρροι έχουν τελική διεύθυνση εγκάρσια της κλίσης του αναγλύφου της περιοχής. Η τελική διεύθυνσή τους διαφέρει της αρχικής, που ήταν περίπου όµοια µε την κλίση του ανάγλυφου. Ως συνέχεια των Κρουσίων, προς την /Ν πλευρά της τ/φ Σερρών, είναι το όρος Βερτίσκος (1103m), που θεωρείται ότι είναι αποτέλεσµα θετικών κατακόρυφων κινήσεων, µε-

54 62 τά τον τεµαχισµό µιας αρχικής επιφάνειας επιπέδωσης από ρήγµατα (Μουντράκης κ.ά., 1989). Τα Κερδύλλια όρη (1092m) εκτείνονται στην Ν/Ν πλευρά της τ/φ Σερρών και η κορυφογραµµή τους ουσιαστικά υλοποιεί τον υδροκρίτη της µε την γειτονική τ/φ του Στρυ- µονικού κόλπου. Ο µηχανισµός γένεσης των Κερδυλλίων ορέων, φαίνεται να είναι ανάλογος αυτού που δηµιούργησε και το όρος Βερτίσκος. Η µεταγενέστερη τεκτονική (κατά το Νεογενές-Τεταρτογενές) των κανονικών ρηγµάτων µε σύγχρονη αναστροφή του αναγλύφου (βλ. κεφ.3), διαµόρφωσε περιοχές, µε εναλλαγές ράχεων-κοιλάδων και άλλαξε την πορεία στην ροή των χειµάρρων, της χαµηλής ορεινής αλλά και της λοφώδους ζώνης (Παπαφιλίππου-Πέννου κ.ά,1995). ---Η διαµόρφωση των ορεινών όγκων που περιβάλλουν περιφερειακά την τ/φ Σερρών, οφείλεται σε τεκτονική δράση επάνω στην προ-νεογενή επιφάνεια της. Στην συνεχεία, οι κλιµατικές συνθήκες που επικράτησαν βοήθησαν την διάβρωση ενώ η τεκτονική του Νεογενούς κατακερµάτισε την αρχική επιφάνεια, µε τις θετικές κινήσεις να δηµιουργούν τεκτονικά κέρατα (horsts), ενώ οι αρνητικές τεκτονικές τάφρους (grabens). Συνοδά γεωµορφολογικά φαινόµενα ήταν οι επιφάνειες διάβρωσης (peneplain), οι ανανεωµένες κοιλάδες, οι συλλήψεις κοιλάδων, η δηµιουργία νέων υδρογραφικών δικτύων και επιγενετικών κοιλάδων κ.λ.π., που θα καταγραφούν και θα αναλυθούν σε επόµενο κεφάλαιο ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ ΤΗΣ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ Το επιφανειακό ανάγλυφο της τ/φ Σερρών συγκροτείται από τις τέσσερεις γνωστές γεωγραφικές - γεωµορφολογικές ενότητες: - Όρη, µε υψόµετρα µεγαλύτερα των 1000m. - Βουνά, µε υψόµετρα µεταξύ των 600m m - Λόφοι, µε υψόµετρα µεταξύ των 600m - 200m - Πεδιάδες, µε υψόµετρα µικρότερα των 200m Οι ενότητες έχουν ιδιαίτερη σηµασία στον χώρο του τεκτονικού βυθίσµατος (ταφρολεκάνης) Σερρών, διότι είναι αποτέλεσµα κυρίως κατακόρυφων κινήσεων. Οι κινήσεις αυτές ήταν και παραµένουν συνυφασµένες µε την εξέλιξη της ταφρολεκάνης και διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες : -----Τις ανυψωτικές ή ανοδικές κινήσεις, οι οποίες εντοπίζονται κυρίως στους περιφερειακούς όγκους της τ/φ και δηµιουργούν συνθήκες διαρκούς ανανέωσης του αναγλύφου. Η ανανέωση αυτή δεν περιορίζεται στην µετατόπιση των παλαιών γεωµορφών του α- ναγλύφου (π.χ. επιφάνειες επιπέδωσης) σε όλο και µεγαλύτερα υψόµετρα, αλλά ενεργοποιεί ταυτόχρονα και τις εξωγενείς φυσικές διεργασίες. Αυτές µε την σειρά τους προκαλούν σοβαρές αλλαγές στις παλαιές γεωµορφές του α- ναγλύφου µέχρι πλήρους σχεδόν καταστροφής των, ενώ ταυτόχρονα τροφοδοτούν µε υ- λικά, τα χαµηλότερα τµήµατα της τ/φ. Για τον λόγο αυτό η υψοµετρική κατανοµή του επιφανειακού αναγλύφου, σε συνδυασ- µό και µε τις γεωµορφές που παρουσιάζει αυτό, αποτελούν κρίσιµους παράγοντες εξέλιξης µιας περιοχής, όπως είναι και της τ/φ Σερρών Τις καθοδικές ή κινήσεις βύθισης, οι οποίες εντοπίζονται κατά κανόνα στον κεντρικό χώρο της τ/φ και δηµιουργούν χώρο εισροής και απόθεσης υλικών. Ιδιαίτερη σηµασία για την τ/φ Σερρών έχει η γνώση των κινήσεων αυτών κατά την διάρκεια της εξέλιξης της. Σύµφωνα µε στοιχεία της.ε.π., η οποία πραγµατοποίησε συστηµατική ερευνητική εργασία στον χώρο, προέκυψε ότι το υπόβαθρο της τ/φ (µάρµαρα και σχιστόλιθοι) στο κεντρικό - πεδινό τµήµα της, βρίσκεται σε βάθος 3600m. Εποµένως, υπάρχουν διαπιστωµένες καθοδικές κινήσεις στον κεντρικό τοµέα της τ/φ Σερρών από το Μέσο-Ανώτερο Μειόκαινο µέχρι σήµερα και γι αυτό είναι σηµαντικοί πα-

55 63 ράγοντες της εξέλιξης της τόσο η συγκρότηση, όσο και η κατανοµή του επιφανειακού α- ναγλύφου Με δεδοµένο ότι ο ποταµός Στρυµόνας µε την κοίτη ροής του είναι ο κεντρικός άξονας της τ/φ Σερρών και ότι αυτή µπορεί να χωρισθεί σε δύο τµήµατα α) το ανατολικό τµήµα (ή ανατολική πλευρά) και β) το δυτικό τµήµα (ή δυτική πλευρά), θεωρήθηκε απαραίτητο να δοθούν ποσοτικά στοιχεία του αναγλύφου ως προς τον άξονα αυτόν (πίν ). Πίνακας : Εκτάσεις των δύο πλευρών (ανατολική - δυτική) της τ/φ και ποσοστά αυτών ως προς την συνολική της έκταση ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΗ ΣΕΡΡΩΝ ΠΛΕΥΡΑ (Ή ΤΜΗΜΑ) ΕΚΤΑΣΗ (km 2 ) ΠΟΣΟΣΤΟ % 1 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ 1834,80 49,39 2 ΥΤΙΚΗ 1880,00 50,61 ΣΥΝΟΛΟ 3714,80 100,00 Από τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα ( ) φαίνεται ότι : - η ανατολική πλευρά (-τµήµα) έχει έκταση 1834,8km 2 και ποσοστό 49,39% στην συνολική έκταση (3.714,8 km 2 ) της τ/φ - η δυτική πλευρά (-τµήµα) έχει έκταση 1880km 2 και ποσοστό 50,61% στην συνολική έκταση (3.714,8 km 2 ) της τ/φ και συνεπώς η κοίτη του Στρυµόνα αποτελεί πράγµατι τον κεντρικό άξονα συµµετρίας της τ/φ Σερρών, αφού οι εκτάσεις των δύο πλευρών είναι περίπου ίσες. Η διαπίστωση αυτή οδηγεί στον προβληµατισµό ότι πιθανότατα η ανάπτυξη και η εξέλιξη της περιοχής πραγµατοποιήθηκε σε συνάρτηση ως προς το κυρίαρχο φυσικο - γεωγραφικό στοιχείο, που είναι ο ποταµός Στρυµόνας, στον ευρύτερο χώρο του ο- µώνυµου βυθίσµατος, από την Ν Βουλγαρία µέχρι τον Στρυµονικό κόλπο Mε βάση τους γεωγραφικούς όρους κατανοµής του επιφανειακού αναγλύφου, χαρτογραφήθηκαν (βλ. συνηµµένο γεωµορφολογικό χάρτη) και υπολογίσθηκαν οι εκτάσεις της τ/φ Σερρών, που περιλαµβάνονται µέσα στα όρια των γεωγραφικών ενοτήτων, ως εξής (πίν ) : Πίνακας : Εκτάσεις γεωµορφολογικών ενοτήτων τ/φ Σερρών ENOTHTA EKTAΣΗ (km 2 ) ΟΡΗ 297,08 8,00 ΒΟΥΝΑ 560,65 15,09 ΛΟΦΟΙ 986,40 26,55 ΠΟΣΟΣΤΟ % ΛΟΓΟΣ 1,886 1,759 ΠΕ ΙΑ Α 1870,67 50,36 1,896 ΣΥΝΟΛΟ 3714, Μ.Ο = Τα όρη της τ/φ Σερρών συγκροτούν µία ενότητα (υψόµ.>1000m.) που έχει έκταση 297,08 km 2, σε ποσοστό 7,99 % της συνολικής έκτασης της τ/φ Σερρών --- Τα βουνά της τ/φ Σερρών συγκροτούν µία ενότητα (υψόµ.1000m - 600m.) που έχει έκταση 560,65 km 2, σε ποσοστό 15,09 % της συνολικής έκτασης της τ/φ Σερρών --- Οι λόφοι της τ/φ Σερρών συγκροτούν µία ενότητα (υψόµ.600m - 200m.) που έχει έκταση 986,40 km 2, σε ποσοστό 26,55 % της συνολικής έκτασης της τ/φ Σερρών.

56 Η πεδινή περιοχή της τ/φ Σερρών συγκροτεί µία ενότητα (υψόµ.<200m.) που έχει έκταση 1870,67 km 2, σε ποσοστό 57,35 % της συνολικής έκτασης της τ/φ Σερρών. Από την κατανοµή του συνολικού αναγλύφου της τ/φ Σερρών, κατά ενότητες προκύπτει ότι αυτό παρουσιάζει µια κανονικότητα στην κατά υψόµετρο εξάπλωση του, µε µέσο συντελεστή 1,847 (λόγος αριθµητικής ποροόδου) (πίν ). ηλ. κάθε ενότητα, από τα όρη µέχρι την πεδιάδα, έχει σχεδόν διπλάσια έκταση από τη προηγούµενη της. Αυτή η κανονικότητα ανάπτυξης αφορά το σύνολο της τ/φ. Με αυτή την διαπίστωση και σε συνδυασµό µε την προηγούµενη ότι υπάρχει συµ- µετρική κατανοµή ως προς τον άξονα (Στρυµόνα), βεβαιώνεται µια γενικώτερη κανονικότητα ανάπτυξης της τ/φ Σερρών Στην συνέχεια, τα τµήµατα (πλευρές) της τ/φ χωρίσθηκαν υψοµετρικά στις τέσσερεις ενότητες αναγλύφου, µε βάση τις ισοϋψείς των 1000m, των 600m. και των 200m. Ακολούθησε εµβαδοµέτρηση των εκτάσεων που περιλαµβάνονται µεταξύ των συγκεκριµένων ισοϋψών, καθώς και των εκτάσεων της τ/φ που βρίσκονται υψηλότερα των 1000 m. και χαµηλότερα των 200m. Με αυτόν τον τρόπο προσδιορίσθηκαν οι εκτάσεις κάθε ενότητας στην ανατολική και στην δυτική πλευρά της τ/φ, καθώς και τα ποσοστά αυτών ως προς την συνολική έκταση της κάθε πλευράς της τ/φ. Οι τιµές των µετρήσεων και των υπολογισµών περιλαµβάνονται στον παρακάτω πίν. ( ) Πίνακας : Εκτάσεις (και ποσοστά %) γεωµορφολογικών ενοτήτων στην ανατολική και δυτική πλευρά της τ/φ Σερρών ΕΝΟΤΗΤΑ ΥΨΟΜΕΤΡΟ (m.) ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΗ ΣΕΡΡΩΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ EKTAΣΗ (km 2 ) ΠΟΣΟΣΤΟ % ΥΤΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ EKTAΣΗ (km 2 ) ΠΟΣΟΣΤΟ % 1 ΟΡΗ > ,24 12,22 72,84 3,87 2 ΒΟΥΝΑ ,25 14,24 299,40 15,93 3 ΛΟΦΟΙ ,40 19,10 636,00 33,83 4 ΠΕ ΙΑ Α < ,91 54,44 871,76 46,37 ΣΥΝΟΛΟ 1834, , Από τα στοιχεία του πίν προκύπτει ότι η κανονικότητα που διαπιστώθηκε για το σύνολο της έκτασης και του αναγλύφου της τ/φ Σερρών, δεν ισχύει για τις δύο πλευρές της, όταν εξετάζονται µεµονωµένες. Η υψοµετρική κατανοµή των γεωµορφολογικών ενοτήτων στις δύο πλευρές της τ/φ ο- δηγεί στις παρακάτω διαπιστώσεις : - Η ορεινή ζώνη έχει µεγάλη εξάπλωση στην ανατολική πλευρά της τ/φ και υποτυπώδη εξάπλωση στην δυτική πλευρά της. Αυτή η διαφορά προφανώς, οφείλεται σε έντονες ανυψωτικές κινήσεις των ορεινών όγκων της µάζας της Ροδόπης, σε σχέση µε τις ηπιότερες ανυψωτικές κινήσεις των ορεινών όγκων της Σερβοµακεδονικής µάζας. Σε ανάλογα συµπεράσµατα έχουν καταλήξει και παλαιότερες έρευνες για τις επιφάνειες επιπέδωσης (Ψιλοβίκος, Βαβλιάκης,1981). - Η ζώνη (ενότητα) των βουνών έχει περίπου ίση κατανοµή και παρόµοια εξάπλωση στις δύο πλευρές της τ/φ. - Η ζώνη των λόφων έχει σχεδόν διπλάσια εξάπλωση στην δυτική πλευρά της τ/φ, απ ότι έχει στην ανατολική. Επειδή η ζώνη των λόφων στην γεωµορφολογία, αντιστοιχεί στις ζώνες των πετροπροπόδων (pediments) και ριπιδίων (glacis), θα πρέπει να δεχθούµε ότι οι εξωγενείς διεργασίες διάβρωσης - απόθεσης στην οριακή ζώνη της πεδιάδας των Σερρών είχαν µεγαλύτερη ένταση ή µεγαλύτερο διαθέσιµο χρόνο στο δυτικό τµήµα της.

57 65 Ο µεγαλύτερος χρόνος µπορεί να δικαιολογηθεί από την αργή ανύψωση των ορεινών όγκων της Σερβοµακεδονικής µάζας, η οποία διατήρησε την συγκεκριµένη ζώνη στα υψο- µετρικά της όρια, για µεγάλο χρονικό διάστηµα. Επίσης, ο σηµαντικός ρόλος του παράγοντα της λιθολογίας (γνεύσιοι-σχιστόλιθοι στην δυτική πλευρά και µάρµαρα-γρανίτες στην ανατολική) δεν θα πρέπει να αποκλεισθεί. - Η ζώνη της πεδιάδας έχει ελαφρώς µεγαλύτερη εξάπλωση στην ανατολική πλευρά. Αξιοσηµείωτη είναι η µεγαλύτερη εξάπλωση της και στις δύο πλευρές σε σχέση µε υ- πόλοιπες ζώνες (ενότητες) -----Τελικά, από τα σύντοµα ποσοτικά στοιχεία της καθ ύψος κατανοµής του αναγλύφου της τ/φ Σερρών, προκύπτουν τα εξής σηµαντικά συµπεράσµατα : 1) Ολόκληρη η τ/φ παρουσιάζει µια συµµετρική κατανοµή του επιφανειακού αναγλύφου, µε άξονα συµµετρίας την κοίτη του ποταµού Στρυµόνα. 2) Η έκταση των ενοτήτων που αφορούν την καθ ύψος κατανοµή του επιφανειακού αναγλύφου, ακολουθεί τον λόγο µιάς πρόοδου που έχει τιµή 1,847. Κυρίαρχη ενότητα είναι η πεδινή ζώνη, µε ποσοστό 50.36% και µικρότερη ενότητα είναι η ορεινή ζώνη µε ποσοστό 8%. 3) Υπάρχει ασύµµετρη κατανοµή του επιφανειακού αναγλύφου στις δύο πλευρές της τ/φ, κυρίως όσον αφορά τις ενότητες των ορεινών όγκων και των λοφωδών ζωνών. Από την διαµορφωµένη κατάσταση συµπεραίνεται ότι : τόσο οι ενδογενείς, όσο και οι εξωγενείς φυσικές διεργασίες, συνέβαλλαν στο σχηµατισµό µιας κανονικής, από πλευράς αναγλύφου, ταφρολεκάνης συµµετρικής ως προς τον Στρυµόνα. Όµως, οι ενδογενείς δυνάµεις και ιδιαίτερα οι έντονες ανυψωτικές κινήσεις των ορεινών όγκων της µάζας της Ροδόπης, δηµιούργησαν ασύµµετρη ανάπτυξη και ε- ξάπλωση των υψοµετρικών ενοτήτων στις δύο πλευρές της τ/φ. Αν ληφθούν υπ όψη τα βαθύτερα τµήµατα του αναγλύφου της πεδινής ζώνης (3600m), η οποία έχει πληρωθεί από ιζήµατα, καθώς επίσης και τα κορυφαία τµήµατα των ορέων (2212m - Όρβηλο όρος), τα οποία έχουν διαβρωθεί από τους εξωγενείς παράγοντες, τότε µπορεί να υπολογισθεί ότι η συνολική κατακόρυφη κίνηση πιθανόν να υπερβαίνει τα 6000m. Η κίνηση αυτή έλαβε χώρα κατά το Μέσο-Ανώτερο Μειόκαινο, Πλειστόκαινο και Τεταρτογενές (χρόνος περίπου έτη) ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΛΙΣΕΙΣ Ε ΑΦΟΥΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΟΥ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ Στην Εφαρµοσµένη Γεωµορφολογία, κατά την µορφοµετρική ανάλυση για την µελέτη των µορφοδυναµικών διεργασιών µιας περιοχής, είναι απαραίτητη η κατασκευή χαρτών κλίσεων, ώστε να εκφρασθεί συνθετικά το ανάγλυφο της. Μετρήσεις από τοπογραφικούς χάρτες, στοιχεία από θεµατικούς χάρτες διαφόρων υ- πηρεσιών αλλά και υπαίθριες µετρήσεις, οδήγησαν στα στοιχεία του πίν που βοήθησαν στην κατασκευή του σχ µε τις γενικές κλίσεις εδάφους (%) της τ/φ Σερρών. H µεγάλη ποικιλία των τιµών των γενικών κλίσεων εδάφους, που µετρήθηκαν σε όλη την επιφάνεια του αναγλύφου της τ/φ, η υψοµετρική κατανοµή τους αλλά και πρακτικοί λόγοι, επέβαλλαν τον χωρισµό της σε υψηλή, µέση και χαµηλή περιοχή ανάλογα µε τις γενικές κλίσεις εδάφους, ανά ορεινό όγκο, σε κάθε πλευρά της (ανατολική - δυτική) και την παρουσίαση των αντίστοιχων τιµών κλίσεων κατά οµάδες (πίν ). Τα στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα, επιτρέπουν τα παρακάτω σχόλια: Α) Στην ανατολική πλευρά της τ/φ, ----η υψηλή περιοχή, µε γενικές κλίσεις εδάφους >60%, έχει κατώτερο όριο µεταξύ των υψοµέτρων από >400m έως >300m (Μ.Ο. υψοµέτρου κατώτερου ορίου = 333m). Παρατηρήθηκαν εξαιρέσεις όπως π.χ. στις περιοχές της πόλγης Αχλαδοχωρίου (φωτ ) και του Αγ. Ιωάννη (ανατολικά της πόλης των Σερρών), όπου η υψηλή περιοχή αρχίζει από τα 600m και τα 100m, αντίστοιχα. Στην περιοχή του Β Παγγαίου,όπου η γενική κλίση εδάφους της υψηλής περιοχής (υψοµ. >400m), κυµαίνεται από 30%-95%.

58 η µέση περιοχή κυµαίνεται µεταξύ των υψοµέτρων 400m έως 40m, και µετρήθηκαν τιµές γενικών κλίσεων εδάφους κυρίως από 8% έως 45% αλλά και >60%, στο όρος Άγγιστρο, στα όρη Βροντούς και στο Β Παγγαίο όρος. Οι εξαιρέσεις αφορούν την περιοχή της πόλγης Αχλαδοχωρίου, όπου η µέση περιοχή (υψοµ.600m-540m) παρουσιάζει γενικές κλίσεις εδάφους από 5% έως15%, αλλά και τους χώρους απόθεσης υλικών (πετροπρόποδες & αλλουβιακά ριπίδια) όπου οι γενικές κλίσεις εδάφους κυµαίνονται : από 20% έως 60% στα όρη της Βροντούς, στον χώρο των νεογενών και τεταρτογενών ιζηµάτων (περιοχές pediments & Glacis) και του Β Παγγαίου, στον χώρο των νεογενών ιζηµάτων (περιοχή εναλασσοµένων κοιλάδων και ράχεων) και από 35% έως 75% στο Μενοίκιο όρος, επάνω στα τεταρτογενή ιζήµατα (περιοχές Glacis, εσωτερικών κοιλάδων & Gullies) Πίνακας : Γενικές κλίσεις εδάφους (%) επιφανειακού αναγλύφου τ/φ Σερρών, στην υψηλή, µέση και χαµηλή περιοχή, των ορεινών όγκων της κάθε πλευράς της (ανατολικής & δυτικής) ΥΤΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ ΟΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ κλίση (%) ΥΨΗΛΗ >60 < ΚΕΡΚΙΝΗ 2 3 ** ΥΣΩΡΟ *** ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟ 4 ΒΕΡΤΙΣΚΟΣ 5 ΚΕΡ ΥΛΛΙΟ ΜΕΣΗ ΧΑΜΗΛΗ ΥΨΗΛΗ ΜΕΣΗ ΧΑΜΗΛΗ ΥΨΗΛΗ <15 <5 - <8 (10)** > > <15 <5 - <8 (10)*** >60 ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΗ ΣΕΡΡΩΝ ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΛΙΣΕΙΣ Ε ΑΦΟΥΣ (%) Υψόµετρο (m.) >200 ή > ή <40 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ κλίση ΟΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ (%) 1 ΑΓΓΙΣΤΡΟ ΥΨΗΛΗ >60 ΜΕΣΗ ΧΑΜΗΛΗ > <5 -<8 >200 ΥΨΗΛΗ >60 * ΟΡΒΗΛΟΣ ΜΕΣΗ <40 >100 ή >200 ΜΕΣΗ ή ΧΑΜΗΛΗ <5 - <8 <40 Άξονας ποτ. Στρυµόνα 3 ΒΡΟΝΤΟΥΣ ΧΑΜΗΛΗ <5 -<8 Υψόµετρο (m.) >200 ή > ή ή 50 <60 ή 50 (>600)* >400 ( )* ( )* <50 ΥΨΗΛΗ >60 >300 ή 400 ΜΕΣΗ > ή ΧΑΜΗΛΗ <5 -<8 <40 >60 >100 ή ΥΨΗΛΗ >300 ΥΨΗΛΗ >300 **** ή 300 ΜΕΣΗ ΜΕΝΟΙΚΙΟ ΜΕΣΗ ΧΑΜΗΛΗ <40 ΧΑΜΗΛΗ <40 <5 - <8 <5 -<8 ΥΨΗΛΗ >40 >200 ΥΨΗΛΗ >400 <8 > ΜΕΣΗ Β ΜΕΣΗ ΠΑΓΓΑΙΟ <8 >40 20 ΧΑΜΗΛΗ <50 ΧΑΜΗΛΗ <5 -<8 <40 <5-<8 Σηµ. : 1)*περιοχή πόλγης Αχλαδοχωρίου, 2)**&***περιοχές peneplain, 3)****περιοχή Αγ.Ιωάννου - (βλ. κείµενο) ----η χαµηλή περιοχή προσδιορίζεται σε υψόµετρα <60m (κατά περιοχές<40m) και παρουσιάζει τιµές γενικών κλίσεων εδάφους, από <5% έως <8% Εξαιρέσεις παρατηρήθηκαν, στα όρη του Αγγίστρου και του Ορβήλου, όπου µετρήθηκαν τιµές γενικών κλίσεων εδάφους από 15% έως 25%, στην περιοχή της πόλγης Αχλαδοχωρίου (υψοµ.540m-500m) όπου οι τιµές των γενικών κλίσεων εδάφους κυµαίνονται α- πό 5% έως15% και στο Μενοίκιο όρος (στην περιοχή των Glacis και των υπολειµµατικών λόφων), όπου µετρήθηκαν γενικές κλίσεις εδάφους 10% Β) Στην δυτική πλευρά της τ/φ,

59 η υψηλή περιοχή, µε γενικές κλίσεις εδάφους από 35% έως 100%, έχει κατώτερο ό- ριο µεταξύ των υψοµέτρων από >300m έως >200m (Μ.Ο. υψοµέτρου κατώτερου ορίου = 267m). Οι εξαιρέσεις αφορούν το ύσωρο όρος και την ΒΑ περιοχή του Μαυροβουνίου όρους (υψόµ. υψηλής περιοχής = από 100m), όπου µετρήθηκαν γενικές κλίσεις εδάφους µε τιµή 10%, στις επιφάνειες επιπέδωσης (peneplain) (υψόµ.600m-800m). ----η µέση περιοχή προσδιορίζεται µεταξύ των υψοµέτρων 300m - 40m και παρουσιάζει ποικιλία στις τιµές των γενικών κλίσεων εδάφους, που κυµαίνονται : στο όρος Κερκίνη, από 40% έως 60%. στα όρη ύσωρο, Μαυροβούνιο, Βερτίσκος και Κερδύλλιο από 8% έως 45%. στην ΒΑ πλευρά του Κερδυλλίου όρους (περιοχή απόθεσης περιλίµνιων ριπιδίων) α- πό 8% έως 20% και στην ανατ. πλευρά του, στην περιοχή των εναλασσόµενων ράχεων και κοιλάδων, (ανάντη Ευκαρπίας), από 8% έως 45% ----η χαµηλή περιοχή βρίσκεται σε υψόµετρα µικρότερα των 40m και παρουσιάζει τιµές γενικών κλίσεων εδάφους, από <5% έως <8%. Επισηµαίνεται ότι οι τιµές <5% των γενικών κλίσεων εδάφους, αφορούν τις πρώην λιµναίες και ελώδεις περιοχές. Εξαιρέσεις παρατηρήθηκαν, στον Β - Β τοµέα, της δυτικής πλευράς της τ/φ Σερρών (όρη Κερκίνης, υσώρου, Μαυροβουνίου), όπου µετρήθηκαν τιµές <15% και στον - Ν τοµέα της (όρη Βερτίσκου, Κερδυλλίων), όπου µετρήθηκαν τιµές 20%. Γενικώτερα παρατηρήθηκε ότι : ----Το ανάγλυφο της επιφανειακής εµφάνισης του γνευσιακού, (Μαυροβούνιο, ύσωρο, Κερκίνη όρος), γρανιτικού (όρη Βροντούς) και ασβεστολιθικού (Όρβηλος) υποβάθρου, στην δυτική και ανατολική πλευρά της τ/φ αντίστοιχα, παρουσιάζει γενικές κλίσεις εδάφους µε τιµές από >60% έως 100%. ----Το ανάγλυφο της επιφανειακής εµφάνισης των µαρµάρων - ασβεστολίθων (Μενοίκιο, Παγγαίο όρος - ανατολική πλευρά) καθώς και των γνευσίων (Βερτίσκος, Κερδύλλιο όρος - δυτική πλευρά), παρουσιάζει γενικές κλίσεις εδάφους µε τιµές από >30% έως 95%. ----H µεγαλύτερη ποικιλία τιµών γενικών κλίσεων εδάφους παρατηρήθηκαν στην µέση υ- ψοµετρική περιοχή του Κερδυλλίου και του Β Παγγαίου. ----Οµαδοποιώντας τις επιµέρους τιµές των γενικών κλίσεων εδάφους του αναγλύφου της τ/φ Σερρών, η έρευνα κατέληξε ότι : α) υψηλές περιοχές του, θεωρούνται αυτές που έχουν το κατώτερο όριο τους σε υψόµετρο υψηλότερα των 400m (ή >300m ή και >200m, σε ορισµένες περιοχές) και στην µεν α- νατολική πλευρά οι τιµές γενικών κλίσεων εδάφους είναι >60%, στην δε δυτική πλευρά οι αντίστοιχες τιµές κυµαίνονται από 35% έως 100%. β) µέσες περιοχές του, είναι αυτές των οποίων το ανώτερο όριο είναι 400m και το κατώτερο 40m (ή 60m κατά περιοχές). Οι τιµές των γενικών κλίσεων εδάφους κυµαίνονται, από 8% έως 45% και σε ορισµένες περιπτώσεις 60%. γ) χαµηλές περιοχές του, είναι αυτές των οποίων το ανώτερο όριο έχει υψόµετρο 40m (ή 60m) και τιµές γενικών κλίσεων εδάφους από <5% έως <8% Γ) Οι κλίσεις αναγλύφου επηρεάζουν σηµαντικά την εκδήλωση και κυρίως την ένταση των εξωγενών διεργασιών (π.χ της διάβρωσης). Τελικά συµπεραίνεται ότι στις περιοχές της τ/φ Σερρών, µε γενικές κλίσεις εδάφους : 1) >60%, εκδηλώνονται και εντείνονται οι διεργασίες των ροών βαρύτητας, της έντονης διάβρωσης, της παραγωγής και µεταφοράς υλικών 2) από 8% έως 45%, δηµιουργούνται οι προϋποθέσεις παραγωγής - µεταφοράς υλικών, σχηµατίζονται ζώνες απόθεσης υλικών και συγχρόνως ζώνες µεταφοράς υλικών από ρέ- µατα 3) από <5% έως <8%, αποτίθενται τα υλικά και δηµιουργούν µόνιµα αποθετικά περιβάλλοντα. Η µεγάλη ποικιλία τιµών κλίσεων στην µέση και χαµηλή περιοχή, της ανατολικής πλευράς της τ/φ, είναι αποτέλεσµα αφενός των ανυψωτικών κινήσεων και της διαρκούς ανανέωσης του αναγλύφου της, αφετέρου των καθοδικών κινήσεων και της δηµιουργίας χώρων απόθεσης υλικών. Οι κινήσεις αυτές φαίνεται ότι δρούν ακόµη και σήµερα.

60 68 Αντίθετα στην δυτική πλευρά φαίνεται να είναι περισσότερο ήρεµες οι καταστάσεις, εκτός του χώρου της Κερκίνης και του Κερδυλλίου όρους όπου πιθανόν να δρουν ακόµη δυνάµεις αντίστοιχες µε αυτές της ανατολικής. Στο σχ έµµεσα και µε γενικό τρόπο, απεικονίζονται ανά ορεινό όγκο, οι ζώνες διάβρωσης, µεταφοράς και απόθεσης υλικών, στον χώρο της τ/φ. Συγχρόνως, οριοθετούνται και οι περιοχές της δυναµικής εξέλιξης των φυσικών εξωγενών διεργασιών, που είναι σηµαντικός παράγοντας για τις τυχόν ανθρωπογενείς επεµβάσεις Σχήµα : Σκαρίφηµα της τ/φ Σερρών µε τις γενικές κλίσεις εδάφους του επιφανειακού αναγλύφου της

61 6. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΗΣ ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΗΣ ΣΕΡΡΩΝ ΓΕΝΙΚΑ: Η γεωµορφολογική χαρτογράφιση της τ/φ αποτελεί βασικό θέµα της διατριβής, προέκυψε κατά την διάρκεια της ερευνητικής προσπάθειας για την ερµηνεία της δυναµικής εξέλιξης του υδρογραφικού συστήµατος αυτής και ήταν εξαιρετικά δυσχερής εργασία. Θεωρήθηκε, λοιπόν, απαραίτητο η παρούσα διατριβή, να προσκοµίσει νέα στοιχεία για µια συνολική εικόνα των σπουδαιότερων γεωµορφών που δηµιουργήθηκαν ή δηµιουργούνται ακόµη στην τ/φ Σερρών. Το µέγεθος, η γεωλογική και τεκτονική πολυπλοκότητα καθώς και η διαµόρφωση του αναγλύφου της τ/φ Σερρών, ήταν η αιτία της πληθώρας των προβληµατισµών αλλά και των τεχνικών δυσκολιών, που προέκυψαν κατά την έρευνα. Αφ ενός, κατά το στάδιο της διάκρισης, αναγνώρισης, οριοθέτησης και υψοµετρικής τοποθέτησης των γεωµορφών του αναγλύφου της τ/φ Σερρών, αφ ετέρου κατά το στάδιο περιγραφής και παρουσίασης των αποτελεσµάτων της έρευνας υπαίθρου και της µελέτης χαρτών, αεροφωτογραφιών, δορυφορικών εικόνων, σχετικής βιβλιογραφίας και στοχείων από αρχεία διαφόρων ηµοσίων Υπηρεσιών του Ν. Σερρών. Αρχικά αρκετές γεωµορφές σηµειώθηκαν σε χάρτες 1: και 1: , τελικά παρουσιάζονται σε χάρτη (σχ.6.1.1) µε µεγαλύτερη κλίµακα, που περιλαµβάνει κυρίως τις µεγαλύτερες σε έκταση γεωµορφές και από τις µικρότερες, όσες θεωρήθηκαν σηµαντικές αναφοράς. Οι γεωµορφές αυτές, είναι αποτέλεσµα της δράσης των ενδογενών και των εξωγενών διεργασιών κυρίως του Νεογενούς και του Τεταρτογενούς. Από πλευράς εξωγενών διεργασιών βασικό ρόλο διαδραµατίζουν : 1. Οι παράγοντες της αποσάθρωσης, της διάβρωσης και της απόθεσης υλικών, 2. Οι παράγοντες της επιφανειακής υδρογραφίας και υδρολογίας σε σχέση πάντοτε προς τους ενδογενείς παράγοντες και ιδιαίτερα τους τεκτονικούς, 3. Οι κλιµατικοί παράγοντες, 4. Οι παράγοντες των ανθρωπογενών διεργασιών λόγω των επεµβάσεων στο φυσικό περιβάλλον. 6.2 ΕΙ Η ΓΕΩΜΟΡΦΩΝ Οι γεωµορφές της τ/φ Σερρών που αναλύονται και περιγράφονται παρακάτω, στο παρόν κεφάλαιο, µπορούν να διακριθούν σε : α) ΓΕΩΜΟΡΦΕΣ ΙΑΒΡΩΣΗΣ : που οφείλονται στις καταστροφικές διεργασίες (ή στην διάβρωση) του αναγλύφου και είναι οι: 1) Επιφάνειες επιπέδωσης, (Ε/Ε) 2) Πετροπρόποδες (Π) - Επιφάνειες Pediments (E/P) - Επιφάνειες Glacis (E/Gl) 3) Zώνες διαταραχής του αναγλύφου (ή επιφάνειες διάρρηξης) (Ζ/ ) 4) «Συλλήψεις»ή«(αυτο-)πειρατίες» κλάδων υδρογραφικών δικτύων (Σ/Υδ) 5) Καρστικές γεωµορφές (Κ/Γ) 6) Ξηρές ή αδρανείς κοιλάδες (Ξ-Α/κ) 7) Gullies (Gu) 8) Νεοτεκτονικές κοιλαδογενέσεις (µε εγκιβωτισµούς ρεµάτων) (N/κ) β) ΓΕΩΜΟΡΦΕΣ ΑΠΟΘΕΣΗΣ : που οφείλονται στις δηµιουργικές, απόθετικές διεργασίες (απόθεση υλικών) του αναγλύφου και είναι οι: 1) Αποθέσεις αλλουβιακών ριπιδίων (Α/Ρ) και επιφάνειες Βαjadas (ζώνες σύνθετων αλλουβιακών ριπιδίων) (σα/ρ) 2) Αποθέσεις (χαµηλής) πεδινής ζώνης της τ/φ Σερρών (Α/Πζ) 6.3 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΓΕΩΜΟΡΦΩΝ

62 70 Στο κείµενο που ακολουθεί, κατ αρχάς παρατίθενται τα γενικά χαρακτηριστικά κάθε γεωµορφής, όπως αυτά ορίζονται στην Γεωµορφολογία Στην συνέχεια, οι κυριότερες γεωµορφές περιγράφονται (µερικές απ αυτές µε µεγαλύτερη λεπτοµέρεια) και χαρτογραφούνται (συνηµµένος χάρτης) ανάλογα µε την γεωµορφολογική ενότητα του αναγλύφου των ορεινών όγκων της τ/φ Σερρών, όπου διακρίθηκαν και διερευνήθηκαν. Η περιγραφή τους αρχίζει από την Ν/ΝΑ πλευρά της τ/φ και συνεχίζει, µε φορά αντίθετη απ αυτή των δεικτών του ρολογιού. α) ΓΕΩΜΟΡΦΕΣ ΙΑΒΡΩΣΗΣ : 1) Επιφάνειες επιπέδωσης (ή peneplain ή Ε/Ε) : Πρόκειται για επιφάνειες µικρής επιφανειακής κλίσης (σχεδόν επίπεδες), που σχηµατίσθηκαν στο παρελθόν σε χαµηλά συνήθως υψόµετρα, κατά την διάρκεια της απογύµνωσης, σε κλιµατικές συνθήκες υγρές και θερµές ή συνθήκες έντονης επιφανειακής αποσάθρωσης (Davis,1899 & Penck,1900 & Büdell,1957 & Louis,1968). Οι επιφάνειες επιπέδωσης (ή peneplain ή Ε/Ε) µετά τον σχηµατισµό τους ανυψώνονται και αποτελούν τµήµατα των ορεινών όγκων σε διαφορετικά υψοµετρικά επίπεδα. Κατά την ανύψωση τους, οι εξωγενείς δυνάµεις αλλοιώνουν τα χαρακτηριστικά τους και τις καταστρέφουν. Εποµένως, οι υψηλότερες επιφάνειες επιπέδωσης (Ε/Ε) των ορεινών όγκων είναι και οι παλαιότερες. Η υψοµετρική διαφορά µεταξύ των διαδοχικών επιφανειών επιπέδωσης των ορέων, δείχνει και το µέγεθος των ενδιάµεσων ανυψωτικών διεργασιών. Στην Ελλάδα οι επιφάνειες επιπέδωσης έχουν µελετηθεί από πολλούς ερευνητές. Ιδιαίτερα, στον χώρο της Β. Ελλάδας οι συγκεκριµµένες γεωµορφές έχουν µελετηθεί στον χώρο της Ροδόπης, της Σερβοµακεδονικής και της Πελαγονικής από τους :Ψιλοβίκος (1977), Βαβλιάκης (1981), Ψιλοβίκος (1981), Αστάρας (1987/1988), Βαβλιάκης, Μουντράκης & Σωτηριάδης (1989), Μουντράκης (1989). Ο Cvijic (1908), επεσήµανε στον Όλυµπο, επιφάνειες peneplain και δέχεται ότι αντικατοπτρίζουν περιόδους τεκτονικής ηρεµίας από το Όλιγο-Μειόκαινο. Ο Osswald (1938), δέχεται ότι στο Φαλακρό όρος υπάρχουν χαρακτηριστικές επιφάνειες επιπέδωσης (peneplain - Ε/Ε), σε διαφορετικά υψόµετρα και για την υψηλότερη απ αυτές δίνει µία προ-μεσο-μειοκαινική ηλικία (από Βαβλιάκη,1981). Οι Kronberg, Μeyer, Pilger (1970), διεπίστωσαν επιφάνειες επιπέδωσης σε υψόµετρο 600m και 1200m στο Φαλακρό όρος, για τις οποίες δέχονται µία Πλειοκαινική µέχρι Πλειστοκαινική ηλικία σχηµατισµού (από Βαβλιάκης,1981). Ο Βrunnacker (1975), αφού µελέτησε την συµβολή των κλιµατο - µορφογενετικών διεργασιών στην διαµόρφωση του αναγλύφου σε περιοχές της Κεντρικής - υτικής Ευρώπης κατέληξε ότι, κατά το χρονικό διάστηµα από το υγρό - θερµό Πλειόκαινο στο ψυχρό Πλειστόκαινο, σχηµατίσθηκαν peneplain (επιφάνειες επιπέδωσης) και pediments (επιφάνειες µερικής επιπέδωσης) και σηµειώθηκαν οι µεγάλες αλλαγές στην διεύθυνση ροής των ποταµών. Ο Βαβλιάκης (1981), κατέληξε ότι κατά την διάρκεια σχηµατισµού των επιφανειών επιπέδωσης, στην περιοχή του Μενοικίου όρους, επικρατούσε τεκτονική ηρεµία και ότι αυτή έχει υποστεί: -τέσσερεις (4) ανυψωτικές κινήσεις (λαµβάνοντας υπ όψη και τις επιφάνειες των πετροπροπόδων (pediments και Glacis), που σχηµατίζονται στην ζώνη των λόφων και στην πεδινή ζώνη του αναγλύφου του. -και την επίδραση θερµών και υγρών κλιµατικών συνθηκών µέχρι το Μεσο - Πλειόκαινο. Σχετικά µε τις ηλικίες σχηµατισµού των επιφανειών επιπέδωσης στο Μενοίκιο όρος, ο ίδιος ερευνητής δέχεται : -µία Προ-Μέσο-Μειοκαινική ηλικία, ως πιθανή για τις επιφάνειες επιπέδωσης (peneplain) µε υψόµετρο 1963m -1800m και επιφανειακή κλίση 1,5-2.

63 71 -µία Άνω-Μειοκαινική ηλικία, ως πιθανή για τις επιφάνειες επιπέδωσης (peneplain) µε υ- ψόµετρο 1650m -1450m και επιφανειακή µέση κλίση 2,5. -µία Κάτω-Μέσο-Πλειοκαινική ηλικία, ως πιθανή για τις επιφάνειες επιπέδωσης µε υψό- µετρο 1200m -1000m και επιφανειακή µέση κλίση 3. Σύµφωνα µε τους Ψιλοβίκο & Βαβλιάκη (1982) και Ψιλοβίκο (1987), ολόκληρος ο χώρος των µαζών Ροδόπης και Σερβοµακεδονικής είχε διαµορφώσει µια ενιαία επιφάνεια ε- πιπέδωσης (πρώτο πανεπίπεδο) πριν από το Μέσο Μειόκαινο, υπολλείµατα τη οποίας βρίσκονται σήµερα στα µεγαλύτερα υψόµετρα των ορεινών όγκων της περιοχής. Οι Psilovikos et Sotiriadis (1983), διαπίστωσαν την δράση δύο τεκτονικών σταδίων κατά την παλαιογεωγραφική εξέλιξη των ταφρολεκανών της Προµυγδονίας και του Στρυ- µόνα, µετά τον τεµαχισµό της Μειοκαινικής επιφάνειας Οι Μουντράκης κ.ά. (1989), διαπίστωσαν πολλά τµήµατα µιας επιφάνειας επιπέδωσης σε υψόµετρο 400m-600m και στην εξωτερική περιθωριακή ζώνη του Βερτίσκου (π.χ. Ασκός, Σοχός, Όσσα, Σεβάστεια, Λαχανάς κ.λ.π.). Γι αυτήν δέχονται ότι σχηµατίσθηκε κατά το Κάτω - Μέσο Μειόκαινο και βρίσκεται σ αυτό το υψόµετρο, λόγω νεώτερων ανυψωτικών κινήσεων. ----Οι Ε/Ε θεωρήθηκαν ως πολύ σηµαντικές γεωµορφές της τ/φ Σερρών, των οποίων η διερεύνηση πιθανόν να οδηγήσει σε αποτελέσµατα τα οποία αφού συνδυασθούν και µε τα γεωλογικά στοιχεία που αναφέρονται στη παρούσα διατριβή, θα προσδιορίσουν την πιθανή αιτία και την σχετική ηλικία σχηµατισµού των. Πιθανόν να ερµηνευθούν και διάφορα χαρακτηριστικά τους π.χ. η δ/νση δηµιουργίας, η έκταση, το σχήµα κ.λ.π. Όλα αυτά θα βοηθήσουν στην κατανόηση της παλαιογεωγραφικής εξέλιξης της τ/φ Σερρών. Γι αυτό τον λόγο µελετήθηκαν, αναλύθηκαν και παρουσιάζονται µε περισσότερη λεπτοµέρεια, απ ότι οι υπόλοιπες γεωµορφές διάβρωσης της τ/φ Η διαµόρφωση των ισοϋψών καµπυλών στους ανάλογους τοπογραφικούς χάρτες (Γ.Υ.Σ) βοήθησε στην αρχική διάκριση, των επιφανειών επιπέδωσης (Ε/Ε ή peneplain), ως γεωµορφή της υψηλής ζώνης (>600m) του αναγλύφου των ορεινών όγκων της τ/φ Σερρών. 2) Πετροπρόποδες (Π)- Pediments (Ε/P)- Glacis (Ε/Gl) : -----Ο όρος πετροπρόποδες (Π), ορίζει την περιθωριακή ζώνη των ορεινών όγκων, στην οποία σχηµατίζονται οι επιφάνειες pediments (Ε/P) και οι επιφάνειες glacis (Ε/Gl), κατά την διεργασία της µερικής επιπέδωσης και σε συνθήκες θερµού-ξηρού-ηµίξηρου κλί- µατος Pediments (Ε/P) είναι όρος που χρησιµοποίησε πρώτος ο McGee (1897), για επιφάνειες, οι οποίες προέκυψαν είτε από τεκτονικές διεργασίες, ή από πλευρική µηχανική διάβρωση των κοιλάδων, είτε από επιφανειακή απόπλυση και οπισθοχώρηση των κλιτύων ή από συνδυασµό των προηγούµενων διεργασιών (Ψιλοβίκος, Βαβλιάκης 1981, - Παπαδοπούλου-Βρυνιώτη,1990) Ο Büdell (1957) θεωρεί ότι τα pediments (επιφάνειες µερικής επιπέδωσης) είναι κλιτείς µεταφοράς, που δρουν ως ζώνες ισορροπίας, µεταξύ των ζωνών µηχανικής, κατά βάθος διάβρωσης στα όρη και των ζωνών απόθεσης στις γειτονικές, βυθιζόµενες, περιοχές ενώ ο Crzajka (1957) υποστηρίζει ότι αρχική προϋπόθεση για την δηµιουργία τους είναι η υ- ψοµετρική διαφορά µεταξύ δύο επιφανειών. Ο Mensching (1968,1970,1973) αναφέρει ότι τα pediments είναι µορφές διάβρωσης σε συµπαγή πετρώµατα, στη βάση ορέων ή οροσειρών, που καλύπτονται κυρίως από ποτά- µια ιζήµατα µε διαφορετικό πάχος (από Βαβλιάκη,1981). Γενικώτερα, ως επιφάνεια µερικής επιπέδωσης (pediment), θεωρείται η ζώνη που συνδέει τις απότοµες κλιτείς των ορέων µε τις γειτονικές χαµηλότερες, οµαλότερες περιοχές, στην περιθωριακή ζώνη των ορεινών όγκων (πετροπρόποδες). Σχηµατίστηκε µε διεργασίες διάβρωσης και απόθεσης σε συνθήκες θερµού - ξηρού - ηµίξηρου κλίµατος και µπορεί να εξελιχθεί σε επιφάνεια σχεδόν επίπεδη (Ψιλοβίκος,1981).

64 72 Στην Ελλάδα, οι : Riedl (1976), Stocker (1976), Βαβλιάκης (1981), Ψιλοβίκος (1981), Παπαδοπούλου-Βρυνιώτη (1990), αφού µελέτησαν επιφάνειες µερικής επιπέδωσης (Ε/P ή pediments) σε διάφορες περιοχές, κατέληξαν ότι είναι γεωµορφές που δηµιουργήθηκαν κατά την περίοδο του Αν. Πλειόκαινου - Κατ. Πλειστόκαινου. Η εξέλιξη τους πιθανόν να συνεχίζεται, εφ όσον ισχύουν οι συνθήκες δηµιουργίας των Οι επιφάνειες Glacis (Ε/Gl) είναι παρόµοιες επιφάνειες µε τα pediments, που σχη- µατίζονται επίσης στους πρόποδες ορέων, αλλά έχουν αναπτυχθεί σε ιζηµατογενείς απόθέσεις µικρού βαθµού διαγένεσης και συνήθως είναι Νεογενούς - Τεταρτογενούς ηλικίας (Mensching,1973) Στη ζώνη µε ηµιερηµικές κλιµατικές συνθήκες, στις οροσειρές της Αλπικής ορογένεσης, οι επιφάνειες Glacis έχουν µεγάλη έκταση και τέµνονται από τα ρέµατα που εξέρχονται α- πό τα όρη (Βαβλιάκης,1981). Συνήθως, οι επιφάνειες Glacis (Ε/Gl) είναι καλυµένες µε νεώτερα ιζήµατα Στο χαµηλό ανάγλυφο της τ/φ Σερρών, µετά από µελέτη των σχετικών τοπογραφικών χαρτών και αεροφωτογραφιών, την υπαίθρια έρευνα, στοιχείων από την σχετική βιβλιογραφία και ανάλογα µε το υψόµετρο σχηµατισµού, επάνω στις Νεογενείς-Τεταρτογενείς αποθέσεις, γενικά διακρίθηκαν : i) επιφάνειες µερικής επιπέδωσης (ή pediments ή Ε/P) συνήθως µεταξύ των 600m και 200m, δηλ. µέσα στα όρια της γεωµορφολογικής ενότητας των λόφων, η οποία βρίσκεται αµέσως κατώτερα από τις ζώνες των επιφανειών επιπέδωσης (ή penelain ή E/E). Συχνά διαµορφώνονται, κατά οµάδες, µέσα σε δύο ζώνες που υψοµετρικά είναι τοποθετηµένες, η µεν πρώτη µεταξύ των 600m - 400m, η δε δεύτερη µεταξύ των 400m -200m. ii) οι επιφάνειες Glacis (ή Ε/Gl): οι οποίες συνήθως αναπτύσσονται σε ακόµη χαµηλώτερα υψόµετρα, µέσα στα όρια της γεωµορφολογικής ενότητας των πεδιάδων και είναι το αποτέλεσµα των πιο πρόσφατων ανυψωτικών κινήσεων της περιοχής. ιαπιστώθηκε επίσης, ότι η δηµιουργία και ανάπτυξη τους εξαρτάται άµεσα από την σύγχρονη (Ολοκαινική) εξέλιξη και ανάπτυξη των ρεµάτων, που συνήθως τις περιβάλλουν. Η ποτάµια διάβρωση, σε συνδυασµό µε την δράση των Νεογενών - Τεταρτογενών ρηγµάτων και τις επακόλουθες ανυψωτικές κινήσεις, προκάλεσαν µεγάλη, κατά βάθος, πλευρική διάβρωση, που προσέδωσαν σε πολλές µεµονωµένες θέσεις αυτών των επιφανειών, την µορφή ανυψωµένων (ή «κρεµασµένων») επιφανειών. Συγχρόνως ή δευτερογενώς, προκλήθηκαν εγκιβωτισµοί των ρεµάτων µέσα σε κοιλάδες, οι οποίες εξαιτίας όλων των διεργασιών διάβρωσης απέκτησαν µεγάλο βάθος και εύρος. ηµιουργήθηκαν απότοµα πρανή µε πολύ µεγάλη κλίση (>60%) και ύψος που κυµαίνεται από 2,5m - 20m. Ενίοτε, σ αυτά διαµορφώνονται και αναβαθµίδες. Πρόκειται για χαρακτηριστικές νεοτεκτονικές κοιλαδογενέσεις (Νκ), που δηµιουργήθηκαν ως αποτέλεσµα των αναστροφών των τεκτονικών τεµαχών του αναγλύφου, εξαιτίας της δράσης οµάδας τεταρτογενών λιστρικών, κανονικών, κλιµακωτών ρηγµάτων (δ/ νσης ΑΝΑ - Β ). Από την κίνηση αυτή δηµιουργήθηκαν κοιλάδες στα εσωτερικά, που γέµισαν µε υλικά διάβρωσης και λοφώδη εξάρµατα προς τα εξωτερικά, που διαβρώνονται από τους χειµάρρους, οι οποίοι εγκιβωτίζονται µέσα σ αυτά (Ψιλοβίκος κ.ά.,2001). Οι πυκνές εναλλαγές, επιµήκων κοιλάδων και ράχεων είναι ένα ακόµη γεωµορφολογικό περιβάλλον που σχηµατίζεται ως αποτέλεσµα των διεργασιών που προαναφέρθηκαν, κυρίως επάνω στις επιφάνειες Glacis (Ε/Gl), που συνήθως τέµνονται από ρέµατα. Οι επιφάνειες επιπέδωσης (ή peneplain - Ε/Ε), οι επιφάνειες µερικής επιπέδωσης (ή pediments - Ε/P) και οι επιφάνειες Glacis (Ε/Gl), ανά ορεινό όγκο και ανά ζώνη, στην τ/φ Σερρών, διαπιστώθηκε από την έρευνα ότι διαµορφώθηκαν ως εξής : Α) ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ : -----στο (Β τµήµα του) Παγγαίο, στη Ν/ΝΑ πλευρά της τ/φ Σερρών, σχηµατίζονται τρεις (3) οµάδες Ε/Ε, που έχουν διαφορετική υψοµετρική τοποθέτηση, δηλ.: - στην γεωµορφολογική ζώνη των ορέων (υψοµ.>1000m) :

65 73 η 1 η οµάδα (υψόµ.1600m -1400m) : π.χ. περιοχή «Πηγαδούλι» (1600m-1480m) επάνω στα µάρµαρα και η 2 η οµάδα (υψόµ.1400m-1000m) : π.χ. περιοχή «Ζάλογγο» και «Ίχνος» (1356m-1180m) επάνω στα µάρµαρα - σχιστογνεύσιους και κατά µήκος της υδροκριτικής γραµµής µεταξύ της τ/φ Σερρών και της Πιερίας κοιλάδας (ποτ. Μαρµαράς), µε δ/νση ανάπτυξης ΑΒΑ - Ν. - στην γεωµορφολογική ζώνη των βουνών (υψοµ.1000m-600m) : η 3 η οµάδα (υψόµ.1000m-600m) : π.χ. στις περιοχές : «Πάτηµα» (1040m-1000m), επάνω σε (χλωριτικούς) σχιστόλιθους µε διεύθυνση ανάπτυξης ΒΒ -ΝΝΑ και κατά µηκος του υδροκρίτη µεταξύ του Γυαλορρέµατος και του Ρ.Παλαιοκώµης, «Παλιοµονάστηρο» (842m -600m) επάνω σε σχιστόλιθους και µάρµαρα µε δ/νση ανάπτυξης ΒΒ -ΝΝΑ και ΑΒΑ- Ν, «Σύνορο» (660m-620m) επάνω σε µάρµαρα µε δ/νση ανάπτυξης ΑΒΑ- Ν. Οι Ε/Ε, όλων των οµάδων έχουν επιµήκη µορφή, περιορισµένη έκταση και µέση επιφανειακή κλίση 7. Έχοντας ως βάση προσδιορισµού, τα γνωστά γεωλογικά στοιχεία της περιοχής και τα αποτελέσµατα των προαναφερόµενων ερευνητικών εργασιών, η ηλικία σχηµατισµού των Ε/Ε του Παγγαίου, µε υψόµ.>1000m, θεωρείται ότι είναι η περίοδος πριν από το Μειόκαινο έως και το Πλειόκαινο. ιαπιστώθηκαν επίσης : 1) επιφάνειες pediments (Ε/P) : α) στην ζώνη των 600m-400m π.χ. στις θέσεις : «Περιστερίτσα» (580m-400m), «Κούκος» (560m-520m), επάνω στα µάρµαρα και τους διµαρµαρυγιακούς σχιστόλιθους (Σειρά Παγγαίου - µάζα Ροδόπης). β) και στην ζώνη των 400m-200m στις θέσεις : «Μαυροβούνι» (386m-200m), «Παλιάµπελα» (360m-200m), «Κουκουθειάκος» (248m-200m), επάνω στα µάρµαρα και τους βιοτιτικούς γνεύσιους (Σειρά Κερδυλλίων - µάζα Σερβοµακεδονικής) Πρόκειτα για σχετικά µεγάλες σε έκταση επιφάνειες, έντονα διαβρωµένες πλευρικά (κυρίως οι θέσεις της δεύτερης ζώνης), µε επίµηκες σχήµα και δ/νσεις σχηµατισµού Α - και ΑΒΑ Ν, στην γεωµορφολογική ζώνη των λόφων (υψοµ.600m-200m). 2) επιφάνειες Glacis (Ε/Gl) : π.χ. στις θέσεις : «Αγ.Φωτεινή» (155m-60m), «Κλέφτης» (160m-140m), «Τρελλός» (133m -80m), «Μαυρόγεια» (120m-60m), επάνω σε τραβερτινοειδείς ασβεστόλιθους, µικροκροκαλοπαγή και ογκόλιθους, ερυθρογή και άµµους (ηλικίας Ανωτ.Μειόκαινου - Πλειόκαινου) (Φύλο : Ροδολείβος - ΙΓΜΕ). Σχηµατίζουν συνολικά, µία πολύ µεγάλη επιφάνεια, µεταξύ των ισοϋψών των 200m και των 60m, που τέµνεται από όλα τα ρέµατα (πρωτογενή, δευτερογενή κ.λ.π.) της περιοχής και είναι έντονα διαβρωµένη. Οι δ/νσεις δηµιουργίας των είναι Α -, ΑΒΑ - Ν και ΒΒ ΝΝΑ, έχουν ηλικία Πλειο-Πλειστοκαινική και σχηµατίζονται στην γεωµορφολογική ενότητα των πεδιάδων (υψοµ.<200m), του Παγγαίου στο Μενοίκιο όρος, στην ανατολική πλευρά της τ/φ Σερρών, όπου διακρίθηκαν επίσης τρεις (3) οµάδες Ε/Ε, σχηµατισµένες σε διαφορετικά υψόµετρα, δηλ. : - στην γεωµορφολογική ζώνη των ορέων (υψοµ.>1000m) η 1 η οµάδα (1963m-1400m) στις περιοχές: «Κοιµισµένη», «Μαυροµµάτα» & «Θαµνοτόπι» (1963m-1800m), «Άνω ασύλλιο» & «Γερακοβούνι» (1800m-1600m), «Μαύρη Στάνη» & «Κούλα» (1700m-1600m), «Απότοµο» & «Σπανοκορυφή» (1700m-1500m), «Κλειδώµατα» & «Κούσκουρας» (1600m-1500m), «Κόρακας» (1600m-1500m) κ.ά. Όλες οι Ε/Ε της 1 ης οµάδας έχουν σχηµατισθεί επάνω στο κρυσταλλοσχιστώδες υπόβαθρο (µάρµαρα) του Μενοικίου όρους. Θεωρούνται δε, ως αποτέλεσµα αφ ενός τεκτονικής δράσης και ανυψωτικών κινήσεων, αφ ετέρου έντονης καρστικής διάβρωσης. Η τελευταία, δηµιούργησε και την µεγάλη ποικιλία των µικρών ή µεγάλων καρστικών γεωµορφών (π.χ. γλυφές, καρστικές οπές, τεκτονικές αυλακώσεις, δολίνες, ουβάλες, πόλγες (κ. λ.π.), που παρατηρούνται στις επιφάνειες τους (Βαβλιάκης,1981).

66 74 Επιπλέον, οι αντίστοιχες Ε/Ε των περιοχών «Κούσκουρας», «Θαµνοτόπι» και «Άνω ασύλλιο» σχηµατίζονται κατά µήκος του υδροκρίτη µεταξύ της τ/φ Σερρών (ποτ. Στρυµόνας) και της τ/φ ράµας (ποτ. Αγγίτης). Ενώ οι επιφάνειες των περιοχών «Μαυροµάτα», «Κοιµισµένη», «Μαύρη Στάνη», «Απότοµο» και «Σπανοκορυφή» σχηµατίζονται κατά µηκος του υδροκρίτη µεταξύ των λεκανών απορροής του Κρανορρέµατος και Κοκκινορρέ- µατος (τ/φ Σερρών). Πρόκειται για εκτεταµένες επιφάνειες, µε επιφανειακή κλίση που κυµαίνεται από 7 έως 3 και των οποίων η συνολική έκταση, θα µπορούσε να θεωρηθεί ως η µεγαλύτερη σε έκταση Ε/Ε (επιφάνεια επιπέδωσης) του αναγλύφου της τ/φ Σερρών (φωτ.6.3.5) η 2 η οµάδα (υψόµ m), η οποία περιλαµβάνει τις Ε/Ε των περιοχών: «Ξέφαντο» & «Κόρακας» ( m), «Κορυφή Καλλιπόλεως» ( m), «Πολύκορφο» ( 1200m), «Λόφος» ( 1100m), «Καµινάδα» & «Παπα-Σωληνάρι» (1100m), «Μαυροκορυφή», «Κοκολίτσι» & «Πλατύκορφο» ( 1000m), οι οποίες σχηµατίζονται επάνω στα µάρ- µαρα. Καθώς επίσης, τις Ε/Ε των περιοχών «Κυδωνιές» & «Φλόγα» (1300m), οι οποίες σχηµατίζονται επάνω στα συµπαγή κροκαλοπαγή µαρµάρου, ηλικίας Μειοκαίνου (ΙΓΜΕ) και που ο De Boer (1970) τα χαρακτηρίζει ως κροκαλοπαγές του Μενοικίου. Οι επιφάνειες της 2 ης οµάδας, έχουν αρκετά µεγάλη έκταση, επιφανειακή κλίση που κυ- µαίνεται από 3º έως 5º και σχηµατισµένες αδρανείς κοίτες ρεµάτων στις επιφάνειες τους (φωτ ). Οι επιφάνειες επιπέδωσης των δύο υψηλότερων οµάδων, έχουν επίµηκες σχήµα µε δ/νση σχηµατισµού ΑΒΑ- Ν. - στην γεωµορφολογική ζώνη των βουνών (υψοµ.1000m -600m.) η 3 η οµάδα (1000m-600m) π.χ. στις περιοχές : «Βραχώδες» (981m-920m), «Γκαµήλα» (921m-800m), «Ερ.Ζίχνης» (920m-600m), «ίχαλο» ή Ραχωβίτσα (840m-760m), «ιάβολος» (773m-600m), «Χιονοχώρι» (720m-600m) κ.ά. Αυτές, έχουν σχηµατισθεί, είτε επάνω στα µάρµαρα, στα οποία παρεµβάλλονται σχιστογνεύσιοι (π.χ.«βραχώδες», «Γκαµήλα», «ιάβολος», «Χιονοχώρι»), είτε στα συµπαγή κροκαλοπαγή του Μενοικίου (π.χ.«ίχαλο»), είτε στους σχιστογνεύσιους, µε τους φακούς µαρµάρων (π.χ.«ερ.ζίχνης»), που είναι σχηµατισµοί του υποβάθρου της περιοχής. Έχουν δ/νση σχηµατισµού ΒΑ-Ν (στις περιοχές των µαρµάρων-σχιστογνευσίων και των κροκαλοπαγών) και ΑΒΑ- Ν (στις περιοχές των µαρµάρων και των σχιστογνευσίων µε τους φακούς των µαρµάρων). Η έκταση των είναι περιορισµένη, µε κυκλικό ή επίµηκες σχήµα και ποικιλία στις τιµές της επιφανειακής κλίσης τους (π.χ.11º στις περιοχές Ραχωβίτσα, Βραχώδες, Γκα- µήλα, 7º στο Χιονοχώρι, 5º ή 3º στο ίχαλο ). Σε µερικές απ αυτές τις επιφάνειες, δασώζονται έως σήµερα παλιοί, παραδοσιακοί οικισµοί (π.χ. Χιονοχώρι) ή έχουν δηµιουργηθεί νεώτεροι (π.χ. Ραχωβίτσα ή Νέα Ελβετία) οι οποίοι χρησιµοποιούνται ως θερινά θέρετρα κυρίως των κατοίκων της πόλης των Σερρών (βλ. σχ. κεφ. 8). Οι Ε/Ε του Μενοικίου όρους, φαίνεται ότι έχουν σχηµατισθεί στην περίοδο µεταξύ του Μειοκαίνου (από Κατώτ.Μειόκαινο) και πριν το τέλος του Πλειοκαίνου (πριν Ανώτ.Πλειόκαινο) σύµφωνα µε τα γνωστά γεωλογικά στοιχεία. Ο Βαβλιάκης (1981), ο οποίος έχει µελετήσει λεπτοµερώς το ανάγλυφο του Μενοικίου για τις Ε/Ε του, δέχεται ως ηλικία σχηµατισµού την περίοδο Μ.Μειόκαινο-Μ.Πλειόκαινο. Στην συγκεκριµέη πλευρά του Μενοικίου, στην περιοχή µεταξύ Αγριανής-Αναστασιάς- Ν.Ζίχνης- αφνουδίου, οι νεογενείς αποθέσεις εµφανίζονται επιφανειακά από τα 570m έως τα 160m,. Νοτιότερα, δυτικώτερα και βορειότερα αυτής, (στην περιοχή από Γάζωρο- Θολό και Άγ.Πνεύµα-Ν.Σούλι-Ν.Σκοπός κ.λ.π.), οι ίδιες απόθέσεις εµφανίζονται έως τα 60m. (κεφ γεωλογικά φύλα : Σερρών & Προσοτσάνης - ΙΓΜΕ) Σύγχρονα αλλούβια (υλικά πλήρωσης), εµφανίζονται επιφανειακά στην εσωτερική κοιλάδα, που αναπτύσσεται ΝΑ της Πεντάπολης και νότια του αφνουδίου. Μέσα σ αυτά, α- ποκαλύπτονται νησίδες νεογενών µε την µορφή µικρών λόφων (π.χ. ο πλειοκαινικός α- σβεστόλιθος, Ν του Γαζώρου)

67 75 Σε όλη την έκταση του /Ν, χαµηλού αναγλύφου του Μενοικίου διαπιστώθηκαν, επιφάνειες µερικής επιπέδωσης (pediments ή Ε/P), π.χ. στις θέσεις :«Αναστασιά» (520m440m), «Ι.Μ.Αγ. Πνεύµατος» (600m-540m), «Σκάλα» (520m-400m), «Ελαιώνας» (400m280m), «άφνη» (311m- 00m) κ.ά. Η υψοµετρική τοποθέτηση τους, παραπέµπει σε επιφάνειες pediments, όµως οι νέογενείς αποθέσεις της βάσης σχηµατισµού, πληρούν τις προϋποθέσεις σχηµατισµού επιφανειών Glacis. Σχήµα : Σχηµατική τοµή των παλιο-pediments και παλιο-glacis, στο νότιο περιθώριο του Μενοικίου, κοντά στο χωριό Εµµ.Παπά (από Βαβλιάκη,1981) Οι γεωµορφές διάβρωσης αυτής της περιοχής χαρακτηρίζονται από τον Βαβλιάκη (1981), ως παλιο-pediments και παλιο-glacis, οι οποίες αρχικά δηµιουργήθηκαν στην βάση του Μενοικίου, µε τροπικές - ηµιερηµικές κλιµατικές συνθήκες και στην συνέχεια ανυψώθηκαν (Αν.Πλειόκαινο - Κατ.Πλειστόκαινο). Σήµερα διαπιστώνονται στα µεγαλύτερα υψόµετρα της γεωµορφολογικής ζώνης των λόφων (600m-200m) (σχ ). Στις θέσεις «Αραπίτσα» (184m-160m), «Πηγάδι» (108m-80m), «Κορφούλα» (142m120m), «Τούµπα» (126m-100m), «Περιστεργιάς» (108m-100m), «Λοφίσκος» (115m100m), «Όριο» & «Βίγλα» (100m-80m), «Επτάµυλοι» (100m-60m) (φωτ.6.3.1) κ.ά, διακρίθηκαν επιφάνειες µε µικρές κλίσεις, περίπου επίµηκες σχήµα και µε δ/νσεις : ΒΒΑ/ΝΝ (εγκάρσια προς την δ/νση σχηµατισµού, των εσωτερικών πλευρικών υπολεκανών τροφοδοσίας και της τ/φ Σερρών) ή ΒΒ /ΝΝΑ (δηλ.παράλληλα προς την δ/νση σχηµατισµού). Μεµονωµένες δεν έχουν πολύ µεγάλη έκταση, αλλά συνολικά συνθέτουν µια εκτεταµένη περιοχή µέσα στην γεωµορφολογική ζώνη των πεδιάδων (<200m.), στην οποία εµφανίζονται επιφανειακά, νεογενείς - τεταρτογενείς αποθέσεις (έως τα 80m.). Φωτ : Επιφάνεια Glacis, θέση «Επτάµυλοι» (από το επίπεδο της εισόδου του οµώνυµου σπηλαίου) Οι επιφάνειες µερικής επιπέδωσης των προαναφερόµενων, αλλά και άλλων, θέσεων αναπτύχθηκαν επάνω στα διαβρωµένα εξάρµατα, που περιγράφονται παραπάνω (και στο κεφ.3 4) και συνθέτουν την επιφάνεια των νέο-glacis, και σχηµατίσθηκαν µετά την δράση των ρηγµάτων του Τεταρτογενούς (Πλειστόκαινο).

68 76 Με αυτήν την επιφάνεια ο Βαβλιάκης (1981), συνδέει έναν µικρό αριθµό δολινών (κυρίως από κατακρήµνιση) καθώς και σπηλαίων, όπως των Επταµύλων και της Αλιστράτης (στην υπολεκάνη Ν.Ζίχνης-Πρώτης). Στην επιφάνεια των νέο-glacis, παρατηρήθηκαν χαρακτηριστικές (ίσως δευτερογενείς) γεωµορφές διάβρωσης, όπως τα Gullies (Gu) (βλ.παρακάτω) π.χ στην θέση «Κόπανο» (200m), επάνω σε ερυθροστρώµατα (φωτ.6.3.2). Φωτ : Γεωµορφές Gullies στην θέση «Κόπανο» (υψοµ. 200m) στην επιφάνεια των νέο-glacis (γεωµορφολογική ζώνη των πεδιάδων, /Ν Μενοικίου), Οι ξηρές (ή αδρανείς) κοιλάδες (Ξ.Α/Κ) (βλ.παρακάτω) επάνω στις τεταρτογενείς α- ποθέσεις, στην περιοχή µεταξύ του αφνουδίου και του Αγ.Χριστοφόρου ( m) δείχνουν να βρίσκονται στην φάση εξέλιξης, από Gullies σε πολύ νέο, οργανωµένο, υδρογραφικό δίκτυο (φωτ.6.3.3) Φωτ : Ξηρές (ή αδρανείς) κοιλάδες στην περιοχή µεταξύ αφνουδίου και Αγ.Χριστοφόρου (υψόµ.200m-120m), (γεωµορφολογική ζώνη των πεδιάδων, /Ν Μενοικίου) -----στα όρη Βροντούς, στην Α/ΒΑ πλευρά τ/φ Σερρών, οι Ε/Ε εµφανίζονται και πάλι κατά οµάδες, σε τρία (3) διαφορετικά υψοµετρικά επίπεδα : - στην γεωµορφολογική ζώνη των ορέων (υψοµ.>1000m) : η 1 η οµάδα (1849m-1400m) π.χ. στις περιοχές : «Προφ.Ηλίας» (1849m-1700m), «Πολύκορφο» (1640m-1520m), «Μαύρο Βουνό» (1653m-1540m), που βρίσκεται στην περιοχή του υδροκρίτη µεταξύ τ/φ Σερρών και τ/φ ράµας (πόλγη Βαθυτόπου), «Μάνδρες» (1520 m-1440m), κ.ά. Η δ/νση σχηµατισµού των είναι ΑΒΑ- Ν, εκτός των περιοχών, «Μαύρο Βουνό» (µε δ/νση σχηµ. Α- ) και «Μάνδρες» (µε τάση ανάπτυξης Β-Ν). η 2 η οµάδα (1400m-1000m) π.χ. στις περιοχές : «Κουτσουρεµένη» (1414m-1280m), στην περιοχή του υδροκρίτη µεταξύ Ρ. Αγ.Αναργύρων και Κοκκινορέµµατος, «Ορµητή-

69 77 ριο» (1414m-1280m), «Υγρό» (1268m-1200m), «Αγ.Κων/νος» (1184m-1120m), «Φλάµπουρο» (1377m-1280m), «Παλιά Μούριτσα» (1200m-1160m), «Καλύβια Τυχάλα» (1200m m), «Γυµνό» (1177m-1040m) στα σύνορα µεταξύ των Νοµών Σερρών και ράµας, «Μικρή Μούριτσα» (1120m-1000m) κ.ά. Σηµειώνεται, ότι οι περιοχές «Μαύρο Βουνό», «Γυµνό», «Μικρή Μούριτσα», σχηµατίζονται γύρω από το τεκτονικό βύθισµα της Άνω Βροντούς, στου οποίου την Β πλευρά και σε υψόµ.1120m-1000m, σχηµατίζεται επίσης µία εκτεταµένη Ε/Ε. Η διεύθυνση σχηµατισµού των επιφανειών της 2 ης οµάδας των ορέων της Βροντούς ποικίλλει : από ΒΒ -ΝΝΑ (π.χ.«μικρή Μούριτσα», «Παλιά Μούριτσα», «Υγρό») ή ΒΒΑ - ΝΝ (π.χ.«κουτσουρεµένη», «Ορµητήριο», «Αγ Κων/νος»), έως Α - (π.χ«γυµνό») ή Β- Ν (π.χ.«καλύβια Τυχάλα»). Γενικά, έχουν επίµηκες σχήµα, µικρή έκταση µε µέση επιφανειακή κλίση 6. ιαπιστώθηκαν και εξαιρέσεις, π.χ. στις Ε/Ε, «Μικρή Μούριτσα» (που έχει αρκετά µεγάλη έκταση µε κλίση κατά Μ.Ο. 1,5 ) και «Γυµνό» (που έχει ηµικυκλικό έως κυκλικό σχήµα). Όλες οι Ε/Ε και των δύο οµάδων, σχηµατίζονται επάνω στον πλουτωνίτη (χαλαζιακό µονζονίτη, διορίτη, γρανοδιορίτη, γρανίτη) της Βροντούς, ηλικίας Ηωκαίνου-Ολιγοκαίνου. - στην γεωµορφολογική ζώνη των βουνών (υψοµ.1000m-600m) η 3 η οµάδα (1000m-600m) των Ε/Ε π.χ. στις περιοχές : «Βρύσες» (1047m-920m), «Φιδοκορφή» (900m-800m) & «Αετοφωλιά» (836m-680m) στην περιοχή του υδροκρίτη µεταξύ των ρεµάτων Παλαιοκάστρου (Μεγάλο Ρέµα), Βαµβακοφύτου (Παναγιάς Ρ.) και Κάτω Α- µπέλων (Λεύκης Ρ.), «Ξηρότοπος» (800m-720m), «Ερ.Καπετανούδι» (800m-721m) κ.ά.. Σχηµατίζονται, είτε λίγο υψηλότερα από την επαφή των νεογενών αποθέσεων µε τους γνεύσιους και τους χαλαζιακούς µονζονίτες (π.χ.«ξηρότοπος»), είτε επάνω στον χαλαζιακό µονζονίτη (π.χ.«ερ.καπετανούδι»), ή στον γρανίτη (π.χ.«βρύσες» και «Φιδοκορφή»), µε δ/νση σχηµατισµού ΒΒΑ-ΝΝ, αλλά και Β-Ν (π.χ.«ξηρότοπος», «Ερ.Καπετανούδι»). Γενικά, έχουν µικρή έκταση (εκτός των περιοχών «Βρύσες» και «Αετοφωλιά», των ο- ποίων η έκταση είναι εκτεταµένη) και σχήµα επίµηκες. Η επιφανειακή κλίση τους κυµαίνεται από 1 έως 7 (Μ.Ο. επιφ. κλίσης Ε/Ε = 4 ). Οι Ε/Ε των ορέων της Βροντούς είναι γεωµορφές που άρχισαν να σχηµατίζονται από τις αρχές του Μειοκαίνου έως και τις αρχές του Πλειοκαίνου. Στις Ν/Ν υπώρειες των οι νεογενείς-τεταρτογενείς αποθέσεις εµφανίζονται επιφανειακά από την περιοχή της Άν.Ορεινής ( 840m). Νοτιο-δυτικώτερα αυτής, η επαφή τους µε το υπόβαθρο βρίσκεται στα 720m (π.χ. «Ξηρότοπος»), και στις δυτικές υπώρειες των ο- ρέων στα 440m (π.χ.«ερ. Νεράϊδας») (Φωτ.6.3.4). Η απόθεση των ιζηµάτων φαίνεται να ακολουθεί µία ΒΑ/Ν δ/νση και µοιάζουν να βυθίζονται προς τα Ν. Φωτ : Pediment περιοχής «Ερ.Νεράϊδας» και (δυτικώτερες) επιφάνειες Glasis, (στα Ν/Ν του pediment «Αδράχτι») Στην επιφάνεια αυτών των αποθέσεων, κατ αρχάς διακρίθηκαν επιφάνειες µερικής επιπέδωσης (pediments ή Ε/P), π.χ. στις θέσεις «Ύψωµα Χατζή» και «Κάτω Ορεινή» (800m -680m) (φωτ.6.3.5). Έχουν επίµηκες σχήµα, µικρή έκταση, επιφανειακή κλίση 1-11 και δ/νση σχηµατισµού ΒΒΑ/ΝΝ ή Β-Ν Αξιοσηµείωτες είναι οι επιφάνειες µερικής επιπέδωσης (pediments), µε υψόµ.720m- 640m («Ξηρότοπος») και 721m-600m («Ερ.Καπετανούδι»), που διαµορφώνονται ως συ-

70 78 νέχεια, αµέσως κατάντη των οµώνυµων Ε/Ε, και µέσα στα όρια της γεωµορφολογικής ζώνης των βουνών. Πιθανόν να πρόκειται για παλιο-pediments (ή και παλιο-glacis) αντίτοιχων του Μενοικίου, τα οποία ανυψώθηκαν µε έντονους ρυθµούς και προσέγγισαν (περίπου) το υψοµετρικό επίπεδο των Ε/Ε, στην επαφή των παλαιότερων γεωλογικών σχηµατισµών, µε τους νεώτερους. Φωτ : Επιφάνεια παλαιο-pediment - παλαιο-glacis Ορεινής (υψοµ m), (γεωµορφολογική ζώνη των λόφων), του αναγλύφου της Ν/Ν πλευράς των ορέων της Βροντούς. Στο βάθος διακρίνονται οι υψηλότερες Ε/Ε του Μενοκίου όρους Ο Καρυστιναίος (1984), υποστηρίζει ότι «...η (υπο)λεκάνη Σερρών δηµιουργήθηκε, λόγω της δράσης ρηγµάτων κατά το Μέσο Μειόκαινο, κάθετα προς τον µεγάλο άξονα του κυρίου βυθίσµατος της ευρύτερης λεκάνης Στρυµώνα και είναι µία από τις µικρότερες πλευρικές λεκάνες τροφοδοσίας αυτής...», στην περιοχή ΒΑ της πόλης των Σερρών και Ν/Ν των ορέων της Βροντούς. Θεωρεί επίσης, ότι και οι δύο (λεκάνη και υπολεκάνη) αναπτύχθηκαν, ως προς το πλάτος, κατά επιµήκη, κλιµακωτά τεµάχη που ορίζονται από ρήγµατα παράλληλα-υποπαράλληλα προς την κύρια δ/νση (ΒΒ /ΝΝΑ). Τα σκαλοπάτια της κλιµακωτής δοµής που προέκυψε, πληρώθηκαν µε ιζήµατα ίδιας ηλικίας µε αυτή των ρηγµάτων. Η δράση των συναποθετικών ρηγµάτων αρχίζει πριν από το Αν.Μειόκαινο έως την µεταβατική περίοδο Μειοκαίνου-Πλειοκαίνου. Στην συνέχεια, συνέβη ο αποχωρισµός και η ανύψωση της υπολεκάνης Σερρών (κατά το Αν.Πλειόκαινο) εξαιτίας συναποθετικών, τεκτονικών κινήσεων µε τις οποίες συνδέονται και οι αποθέσεις του «Μικρού Στρογγυλού» (Καρυστιναίος,1984). Βάσει αυτών των γεωλογικών στοιχείων, δικαιολογείται ο γεωµορφολογικός χαρακτηρισµός παλιο-pediments (ή και παλιο-glacis), που αποδόθηκε στις επιφάνειες των προαναφερόµενων θέσεων. Αυτές, φαίνεται ότι σχηµατίσθηκαν επάνω στα κατώτερα αδροµερή στρώµατα της σειράς της βάσης του Νεογενούς (ποταµοχερσαία φάση) και στους νεώτερους (λιµνοχερσαίους) του «Μικρού Στρογγυλού» (φύλο:σερρών - ΙΓΜΕ). Στις /Ν -Β/Β υπώρειες των ορέων της Βροντούς, παρατηρήθηκαν επίσης, γεω- µορφές pediments στις θέσεις: «Αγ.Κων/νος» (440m-320m), «Λευκή Κορυφή-Αν.Μετόχι» (325m-200m), «Παρασκευή» (440 m-360m), «Ερ.Νεράϊδας» (400m-320m), «Αδράχτι» (424m-400m) (φωτ.6.3.7), «Κάστρο» (280m-200m), «Ερ.Λαγωνίου» (480m-400m), «Φαιά Πέτρα» (480m-400m) κ.λ.π.

71 79 Άλλες θέσεις, επιφανειών µερικής επιπέδωσης παλιο-glacis (ή και παλιο -pediments), είναι οι : «Χρυσοπηγή» (600m-580m), «Ερ.Αν.Μετοχίου» και «Μικρό Στρογγυλό» (520m - 480m) κ.λ.π., κατά µήκος υδροκριτών είτε µεταξύ κλάδων του Ρ.Αγ.Αναργύρων και Ερυθρορρέµατος, είτε µεταξύ κλάδων του Ερυθρορρέµατος και του Μεγάλου ρέµατος (Φωτ ). Ε/Ρ Μικρό Στρογγυλό Φωτ : Παλιο-Glacis (ή παλιο-pediment) - Νεοτεκτονική κοιλαδογέννηση - Εγκιβωτισµένη κοίτη Ερυθρορρέµατος (ανατολικά θέσης «Μικρό Στρογγυλό») Σύµφωνα µε τα παραπάνω, η ηλικία σχηµατισµού των συγκεκριµένων επιφανειών προκύπτει µεταξύ του Αν.Μειοκαίνου και του Αν.Πλειοκαίνου. Το σχήµα τους, συνήθως, είναι επίµηκες αλλά υπάρχουν και οι εξαιρέσεις που έχουν έως και κυκλικό σχήµα. Η έκταση τους δεν είναι πολύ µεγάλη, η δ/νση δηµιουργίας τους είναι ΒΒΑ/ΝΝ, Β-Ν και ΒΒ /ΝΝΑ (κυρίως στις Β υπώρειες), οι επιφανειακές κλίσεις κυµαίνονται από 1 έως 11 και εξελίσσονται µέσα στα όρια της γεωµορφολογικής ζώνης των λόφων (υψοµ m). Φωτ : Pediment περιοχής «Αδράχτι» Στην περιοχή Α/ΝΑ του Αχλαδοχωρίου (µεταξύ των λεκανών απορροής του Αχλαδίτη και του Ρ.Κυδωνιές), επίσης σχηµατίζεται επιφάνεια µερικής επιπέδωσης (600m-520m) µε όµοια χαρακτηριστικά, στο όριο της πόλγης Αχλαδοχωρίου µε το υπόβαθρο των ορέων της Βροντούς, Η ηλικία σχηµατισµού των pediments ( m), τοποθετείται µεταξύ Αν.Πλειοκαίνου και Κατ.Πλειστοκαίνου. Σε χαµηλώτερα υψόµετρα (<200m 60m) (γεωµορφολογική ζώνη των πεδιάδων), σχηµατίζεται η επιφάνεια Glacis της χαµηλής περιοχής των ορέων της Βροντούς. Η διαµόρφωση της, φαίνεται να είναι αποτέλεσµα της δράσης τεταρτογενών ρηγµάτων (βλ.χαµηλή περιοχή /Ν Μενοικίου). Οι βαθιές κοιλάδες µε τ απότοµα πρανή, οι εγκιβωτισµένοι χείµαρροι, οι ανυψωµένες επιφάνειες, η έντονη πλευρική διάβρωση κ.λ.π., είναι οι επακόλουθοι γεωµορφολογικοί σχηµατισµοί που διαπιστώθηκαν σ αυτήν.

72 80 Φωτ : Επιφάνεια Glacis - Νεοτεκτονική κοιλαδογέννηση - Εγκιβωτισµένη κοίτη κλάδου Νυφορρέµατος (θέση : «Ποτίστρα» - δυτική πλευρά ορέων Βροντούς) Χαρακτηριστικές θέσεις σ αυτήν είναι : «Παλάµη» (220m-140m), «Αγ.Γεώργιος» (80m- 60m), «Προφ.Ηλίας» (140m-120m), «Ποτίστρα» (φωτ.6.3.8) και «Αγ.Μαρία» (240m-160m «Βράχος» (160m-120m) κ.ά. Τµήµατα από τις εκτάσεις µερικών, βρίσκονται σε υψόµετρα της αµέσως υψηλότερης γεωµορφολογικής ζώνης, Έχουν συνήθως, µικρή επιµήκη έκταση, επιφανειακές κλίσεις α- πό 1 έως 11, δ/νση δηµιουργίας ΒΒ /ΝΝΑ, και ηλικία σχηµατισµού Κατ.Πλειστόκαινο- Αν.Πλειστόκαινο. Επιφανειακά καλύπτονται από τεταρτογενή (ολοκαινικά) ιζήµατα και σή- µερα αποτελούν καλλιεργήσιµες εκτάσεις στο όρος Όρβηλος, στην βορειο-ανατολική πλευρά τ/φ Σερρών), οι Ε/Ε διακρίνονται : - στην γεωµορφολογική ζώνη των ορέων (υψοµ.>1000m) η 1 η οµάδα (2212m-1800m), π.χ. στις περιοχές: «Τσολιάς» (2212m-2140m), στα σύνορα µεταξύ Ελλάδας-Βουλγαρίας και στα σύνορα µεταξύ της ΒΑ πλευράς του Ν. Σερρών και της Β πλευράς του Ν. ράµας), «Σαµπράν Βράχ» (2196m-2100m & 2140m-2120m), στην ΒΑ πλευρά της πόλγης Αχλαδοχωρίου, στα Ελληνο-βουλγαρικά σύνορα), «Τριγωνικό (1888m-1840m & 1780m-1700m, µεταξύ της ανατ. πλευράς της πόλγης Αχλαδοχωρίου και της δυτ. πλευράς της πόλγης Βαθυτόπου), η 2 η οµάδα (1800m-1400m) στην περιοχή : «Τριγωνικό» (1780m-1700m), «Πετροκόρφι» (1560m-1520m), κατά µήκος του υδροκρίτη κλάδων του Αχλαδίτη και κλάδων του Ρ. Κυδωνιές, µέσα στην λεκάνη απορροής του Κρουσοβίτη), «Λίπα» (1500m-1460m) στην βόρεια πλευρά της πόλγης Αχλαδοχωρίου, στα Ελληνο-Βουλγαρικά σύνορα. Οι περισσότερες Ε/Ε σχηµατίζονται επάνω στα µάρµαρα του υποβάθρου του όρους, ενώ ορισµένες (π.χ η Ε/Ε «Πετροκόρφι»), αναπτύσσονται στην επαφή των µαρµάρων (όρος Όρβηλος) µε τον (χαλαζιακό) µονζονίτη (όρη Βροντούς). Η διεύθυνση σχηµατισµού των είναι : ΒΒΑ-ΝΝ (π.χ. περιοχές «Σαµπράν Βράχ», «Πετροκόρφι»), ΒΒ -ΝΝΑ (π.χ. περιοχή «Τσολιάς» & «Λίπα»), έως Β-Ν (π.χ. περιοχές «Σαµπράν Βράχ» & «Τριγωνικό») και Α- (π.χ.περιοχή «Τριγωνικό») και έχουν επίµηκες σχήµα, περιορισµένη, µικρή έκταση και επιφανειακή µέση κλίση 5 και η 3 η οµάδα (1400m-1000m) στις περιοχές: «Λυκότοπος» (1287m-1200m) και «Οξειλά» (1150m-1100m), οι οποίες βρίσκονται στην περιοχή του υδροκρίτη µεταξύ της /Β πλευράς της πόλγης Αχλαδοχωρίου και του Ρ. Κρασοχωρίτικου (βόρεια πλευρά όρου Αγγίστρου) και έχουν Α- δ/νση σχηµατισµού, σχηµατίζονται επάνω στα µάρµαρα, έχουν επίµηκες σχήµα, µικρή έκταση και επιφανειακή κλίση 9. - στην γεωµορφολογική ζώνη των βουνών (υψοµ.1000m-600m) η 4 η οµάδα (1000m-600m) στις περιοχές: «Στρογγυλό» (940m-900m) µε δ/νση σχηµατισµού Β-Ν και «Τραπέζι» (705m-680m) µε δ/νση σχηµατισµού ΒΒ -ΝΝΑ (όµοια µε την

73 81 δ/νση σχηµατισµού της πόλγης), επάνω στα µάρµαρα, στην /Ν πλευρά της πόλγης Αχλαδοχωρίου. Το σχήµα τους είναι περίπου επίµηκες, έχουν µικρή έκταση και µέση επιφανειακή κλίση 4. Ο σχηµατισµός της 4 ης οµάδας συνδέεται άµεσα µε την δηµιουργία της πόλγης. Η πιθανή ηλικία σχηµατισµού της 1 ης, 2 ης και 3 ης οµάδας, των Ε/Ε του Ορβήλου όρους, θεωρείται η περίοδος µεταξύ Μειοκαίνου-Πλειοκαίνου, ενώ της 4 ης οµάδας µεταξύ Πλειοκαίνου-Πλειστοκαίνου, Στην Ν/Ν πλευρά του Όρβηλου όρους, χαρακτηριστική επιφάνεια µερικής επιπέδωσης (pediment) είναι ο πυθµένας της πόλγης Αχλαδοχωρίου (600m-420m). Επίσης αξιοσηµείωτη επιφάνεια µερικής επιπέδωσης, είναι η αρκετά εκτεταµένη ζώνη ( m) που διαπιστώθηκε στα Β/ΒΑ περιθώρια της πόλγης. Παρουσιάζει επιφανειακή κλίση περίπου 3º και λειτουργεί ως κλιτύς µεταφοράς υλικών διάβρωσης από τα ανάντη, που αποτίθενται χαµηλώτερα, µε την µορφή αλλουβιακών ριπιδίων. Στην αντίθετη, Ν/Ν πλευρά των περιθωρίων της, διαπιστώθηκαν οι λόφοι από ολισθοστρώµατα, του «Αγ.Κων/νου» (700m-520m) και της «Αγ.Ελένης» (652m-400m). Οι υ- ψηλότερες περιοχές των (700m-600m) αποτελούν, επιφάνειες µερικής επιπέδωσης µικρής έκτασης, µε επιφ. κλίση 2º και 5º αντίστοιχα και δ/νσεις σχηµατισµού ΒΒΑ/ΝΝ και ΒΒ /ΝΝΑ. Τα ολισθοστρώµατα της βάσης σχηµατισµού θεωρούνται Πλειστοκαινικής ηλικίας (Σωτηριάδης,1966) Μικρής έκτασης επιφάνειες Glacis, παρατηρήθηκαν στην περιοχή µεταξύ των δύο προαναφεροµένων λόφων και της Ε/Ε «Τραπέζι» στο Άγγιστρο όρος, (βόρεια πλευρά τ/φ Σερρών), διακρίθηκαν επίσης τρεις (3) οµάδες Ε/Ε, αλλά σε αντίθεση µε ότι συµβαίνει στην πλειονότητα των ορεινών όγκων της ανατολικής πλευράς της τ/φ, αυτές σχηµατίζονται : - στην γεωµορφολογική ζώνη των ορέων (υψοµ. >1000m) η 1 η οµάδα (1295m-1000m) π.χ. στις περιοχές: «ασωτό» (1225m-1100m), «Κουδούνι» & «Στενόλακκος» (1100m-1000m), επάνω στα µάρµαρα και στους σχιστόλιθους-γνεύσιους του Αγγίστρου, κατά µήκος του υδροκρίτη µεταξύ του Κρουσοβίτη και του Ρ.Αγγίστρου. Ε/Ε Φωτ : Επιφάνεια επιπέδωσης (Ε/Ε) στην θέση Ερ. Μετάλλου (Άγγιστρο όρος) - στην γεωµορφολογική ζώνη των βουνών (υψοµ.1000m-600m) η 2 η οµάδα (1000m-800m) π.χ. στην περιοχή : «Κορυφή» (888m-800m), επάνω στους σχιστόλιθους-γνεύσιους και η 3 η οµάδα (800m-600m) π.χ. στις περιοχές: «Ερ.Μετάλλου» (φωτ.6.3.9), «Λιβαδίτσα» (800m-600m), «Βλαχοποιµένες» (770m-600m), επάνω στους σχιστόλιθους-γνεύσιους και «Κάστρο» 626m-600m), επάνω σε ασβεστολιθικά λατυπο-κροκαλοπαγή (Ολισθοστρώµατα), στο όριο των γεωµορφολογικών ζωνών, Στην (περίπου) ανατολική πλευρά της θέσης «Ερ.Μετάλλου», διακρίνεται η επαφή µεταξύ των σχιστολιθικών γνεύσιων και των (σιπολινικών) µαρµάρων. Η δ/νση σχηµατισµού των τριών (3) οµάδων του Αγγίστρου όρους, είναι ΒΒΑ-ΝΝ, έχουν επίµηκες σχήµα, µικρή έκταση και µέση επιφανειακή κλίση 4.

74 82 Ο Σωτηριάδης (1966), θεωρεί ότι στην περιοχή της κοιλάδας του Κρουσοβίτη, κατά το Μειόκαινο, το κλίµα ήταν θερµό και υγρό, µε εναλλαγές συνήθως, υγρής και ξηρής περιόδου στην διάρκεια του έτους. Η Τσουκαλά (προσωπική συζήτηση-2003) επίσης θεωρεί ότι στην ευρύτερη περιοχή της Θερµοπηγής - Σιδηροκάστρου, το κλίµα κατά το Α.Μειόκαινο ήταν θερµό και κυµαινόταν από υγρό έως ξηρό. Κατά την περίοδο που µεσολαβεί µεταξύ Μειοκαίνου και Πλειστοκαίνου, είναι πιθανό να σχηµατίσθηκαν οι οµάδες Ε/Ε του Αγγίστρου, εφόσον και οι κλιµατικές συνθήκες ήταν ευνοϊκές για τις διεργασίες επιπέδωσης. Στις νότιες παρυφές του όρους, διαµορφώνεται επιφάνεια pediment µεταξύ των ισοϋψών των 600m. και των 400m, ανατολικά της θέσης «Μάνδρες». Έχει αρκετά µεγάλη έκταση, επιφανειακή κλίση 5º και βυθίζεται προς Ν/ΝΑ (προς την κοίτη του Κρουσοβίτη). Οι κοίτες των ρεµάτων µε εποχιακή ροή, η χαµηλή ποώδης βλάστηση και η καταβόθρα (βλ.καρστικές γεωµορφές) στην νότια πλευρά της, συνθέτουν ένα καρστικό περιβάλλον διάλυσης. υτικώτερα της προαναφερόµενης θέσης, διαπιστώθηκαν επάνω στα ολισθοστρώµατα οι επιφάνειες µερικής επιπέδωσης (Ε/Ρ) : «Πατέρα» (600m-400m), «Αγκάθι» (520m- 400m), ευρύτερη περιοχή «Αγ. Μηνά» (400m-340m) «Σκάλα» (400m-280m & 280m- 200m), περιοχή ΒΑ «Σχιστολίθου» (400m-360m) κ.λ.π., οι οποίες έχουν δ/νση ΒΒΑ/ΝΝ, επιφ. κλίση 3º-5º και αρκετά µεγάλη έκταση. Ανάλογα µε την υψοµετρική κατανοµή των διακρίνονται δύο οµάδες : η 1 η οµάδα µεταξύ των 600m-400. και η 2 η οµάδα µεταξύ των 400m-200m Ο επιφανειακά εµφανιζόµενος σχηµατισµός π.χ της θέσης «Σκάλα», παρουσιάζει µεγάλο ποσοστό φθοράς, όµοιο µε του µαρµάρου (δοκιµή Los Angeles), αλλά µεγάλη τιµή φθοράς και στην δοκιµή της αποσάθρωσης (δοκιµή Υγείας ). Προκύπτει λοιπόν, ότι πρόκειται για λατυποκροκαλοπαγή µαρµάρου µε αργιλική συνδετική ύλη. Χαµηλώτερα (<200m), διαµορφώνεται η επιφάνεια Glacis π.χ στις θέσεις «Λουτρά Σιδ/στρου» (180m-120m), ευρύτερη Ν περιοχή «Αγιάσµατος» (200m-100m), «Παλαιά Λουτρά» (200m-100m), ΒΑ περιοχή «Θερµοπηγής» (200m-80m), ΒΑ περιοχή «Χαρωπού» (200m-80m) κ.λ.π., που έχουν µεγάλη έκταση, µικρές κλίσεις και δ/νση ανάπτυξης ΒΒΑ/ ΝΝ. Αναπτύσσεται επάνω σε παλιές αλλουβιακές αποθέσεις και είναι έντονα διαβρωµένη µε πολλές µικρές αδρανείς κοίτες στην επιφάνεια της. Β) ΥΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ : -----στο όρος Κερκίνη, στη βόρεια και βορειοδυτική πλευρά της τ/φ Σερρών, διακρίθηκαν τέσσερεις (4) οµάδες Ε/Ε που κατανέµονται υψοµετρικά : - στην γεωµορφολογική ζώνη των ορέων (υψοµ.>1000m) : η 1 η οµάδα (2031m-1600m), στην περιοχή : από «Βουλγαρόβρυση» (1680m-1600m) (στο ανατ. τµήµα του όρους Κερκίνη), έως «Κωνική» (1900m-1800m) (στο δυτικό τµήµα του). Πρόκειται για µια µεγάλη επιµήκη περιοχή, µε συνολικό µήκος ( 30km.), µέσο πλάτος ( 500m-700m.) και προσανατολισµό Α-. Μοιράζεται µεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας και FYROM, φιλοξενεί δε την υδροκριτική γραµµή µεταξύ της τάφρου Στρούµιτσα-Πέτριτς (FYROM-νότια Βουλγαρία) και της τάφρου Ροδόπολης (τ/φ Σερρών-Ελλάδα) (σχ ). Σε όλο το µήκος της υψηλής ζώνη της, αναπτύσσονται µεµονωµένες επιφάνειες, περίπου επίπεδες (peneplain), π.χ. στις θέσεις : «Βουλγαρόβρυση» (1680m-1600m), «Σιδηρόπετρα» (2031m-1800m) «Μαυρόπετρα» (1700m-1600m) και «Τσολιά µνήµα» (1800m- 1700m) (κατά µήκος των συνόρων Ελλάδας-Βουλγαρίας). Επίσης, στις θέσεις: «Κωνική» (1900m-1800m) (κατά µήκος των συνόρων Ελλάδας-FYROM, αλλά και στα όρια µεταξύ των Νοµών Κιλκίς & Σερρών), «Νέο Τριεθνές» (1883m-1700m) (κατά µήκος των συνόρων Ελλάδας, Βουλγαρίας & FYROM). Επίσης στις θέσεις : «Παπαδοπούλα» (1900m- 1800m) και «Επταπύργιο» (1800m-1700m), κ.ά. η 2 η οµάδα (1600m-1200m), που την δηµιουργούν οι επιφάνειες επιπέδωσης, π.χ. των περιοχών : «Παπαδοπούλα» (1600m-1440m), «Ορνοφωλιές» (1500m-1400m), «Σουλτά-

75 83 να» (1440m-1200m), «Ελληνικό» και «Οµορφοπλαγιά» (1400m-1300m), «Ν της Σπανής Πέτρας» (1224m-1200m) κ.ά., και η 3 η οµάδα (1200m-1000m), στην οποία ανήκουν οι επιφάνειες επιπέδωσης, π.χ. των περιοχών : «Σπανή Πέτρα» (1080m-1000m), «Γερµανική Βρύση», «Εξωκλήσι» & «Γρηγοριάδη Βρύση» (1200m-1100m), «Μαγαζί» (1200m-1000m), «Τραπέζι» (1100m-1000m), «Ασπρολίµνη» (1100m-1000m). Όλες οι επιφάνειες peneplain µε υψόµετρο >1000m, φαίνεται να έχουν γενικά αρχική δ/νση σχηµατισµού Α- ή και ΒΒΑ-ΝΝ, (π.χ Ε/Ε «Ασπρολίµνη») µε τελικές τάσεις ανάπτυξης ΒΒ -ΝΝΑ, οι οποίες είναι εντονότερες στις αντίστοιχες της 2 ης οµάδας. Οι Ε/Ε της 1 ης οµάδας, έχουν σχήµα επίµηκες, αρκετά µεγάλη έκταση και επιφανειακή κλίση 1-5. Αντίθετα, στην 2 η και 3 η οµάδα διαπιστώθηκαν και µερικές επιφάνειες, µε κυκλικό ή ηµικυκλικό σχήµα (π.χ «Οµορφοπλαγιά», «Σουλτάνα»), έχουν δε επιφανειακή κλίση 4-7 (µε εξαίρεση τις θέσεις «Εξωκλήσι» και «Μαγαζί», όπου η επιφανειακή κλίση είναι 11 ) και δεν έχουν µεγάλη έκταση. Φωτ : Γεωµορφή λασπορροής - λιµναία ιζήµατα (Κερκίνη όρος) Αξίζει να σηµειωθεί ότι στις επιφάνειες επιπέδωσης (Ε/Ε) των περιοχών : α) «Ασπρολίµνη», διαπιστώθηκε από επιτόπου έρευνα χαρακτηριστική γεωµορφή ηµιερηµικής λασπορροής (Sharpe,1938), µε οξεία & επιµήκη αναχώµατα (φωτ ). β) «Οµορφοπλαγιά», που έχει ηµικυκλικό σχήµα, χαµηλή ποώδη έως χαµηλή δενδρώδη βλάστηση, διαπιστώθηκαν στην µεν δυτική πλευρά της ξηρές κοιλάδες, στην δε ανατολική της ενεργείς. Σήµερα, είναι χώρος διαβίωσης αλόγων σε ηµιάγρια κατάσταση και ο επισκέπτης που την προσεγγίζει, αποζηµιώνεται µε την πανοραµική εικόνα της τ/φ Σερρών και γενικώτερα όλου του Νοµού έως και του όρους Άθω (νότια) αλλά και της λίµνης οϊράνης (δυτικά), όταν οι κλιµατικές συνθήκες είναι ευνοϊκές. - στην γεωµορφολογική ζώνη των βουνών (υψοµ.1000m-600m) : η 4 η οµάδα (1000m-600m) στις περιοχές : «Γέρακας» (960m-840m), «Βάσανο» (840m- 800m), «Τρίστρατο» (820m-720m), «Περίπτερο» (800m-600m) κ.ά. και φαίνεται να έχουν δ/νση σχηµατισµού ΒΒ -ΝΝΑ, σχήµα επίµηκες (µε εξαίρεση στην θέση «Βάσανο», όπου το σχήµα της επιφάνειας είναι περίπου κυκλικό), σχετικά µικρή έκταση και επιφανειακή κλίση 3 (µε εξαίρεση στην θέση «Περίπτερο», όπου η επιφανειακή κλίση είναι 11 ). Όλες οι Ε/Ε, των γεωµορφολογικών ζωνών του όρους Κερκίνη µε υψόµετρο >600m., έχουν σχηµατισθεί επάνω στους σχιστόλιθους-γνεύσιους του υποβάθρου και η ηλικία σ- χηµατισµού των τοποθετείται στην µετα-ολιγοκαινική (ή Κ.Μειοκαινική) έως και την Πλειοκανική περίοδο. Αντίθετα, οι επιφάνειες µερικής επιπέδωσης (pediments) (φωτ ), αναπτύσσονται σε υψόµετρα 600m, επάνω στους αµφιβολιτικούς γνεύσιους και στους σχιστόλιθους, α- νάντη των σχηµατισµών απόθεσης της νότιας πλευράς του όρους. Έχουν πολύ µικρή έκταση, επίµηκες σχήµα και επιφανειακή κλίση 2º-5º. Η υψοµετρική τοποθέτηση τους, επιτρέπει την διάκριση δύο διαφορετικών οµάδων ως εξής : - στην γεωµορφολογική ζώνη των λόφων (υψοµ m).

76 84 α) στην οµάδα µεταξύ 600m-400m π.χ στις θέσεις :«Χώρισµα» (560m-540m & 440m- 400m), «Αντιαεροπορικό» (520m-480m), «Καταφύγιο» (480m-440m), «Οµαλός» (600m- 520m), «Μεσελή» (560m-440m), «Πελεκάνος» (600m-560m), «Κατ.Πορρόϊα» (480m- 440m), Β/Β «Μακρυνίτσας» (480m-400m), «Ερ.Καστανούσσας» (560m-520m), «Πάλ- µες» (600m-560m). Η δ/νση δηµιουργίας των περισσοτέρων είναι ΒΒ /ΝΝΑ, αλλά διακρίθηκαν και µερικές θέσεις µε δ/νση ΒΒΑ/ΝΝ και β) στην οµάδα µεταξύ 400m-200m π.χ στις θέσεις «Αντιαεροπορικό» (400m-340m), «Καταφύγιο» (300m-240m), «Ερ.Αετοβουνίου» (280m-260m), «Ερ.Οµαλού» (240m-200m), «Ερ.Φιλλύρας» (400m-360m), µε δ/νση δηµιουργίας των περισσοτέρων Β-Ν, αλλά και µερικών ΒΒ /ΝΝΑ. Oι επιφάνειες Glacis (E/Gl) του όρους Κερκίνη αναπτύσσονται µέσα στα όρια µιάς ζώνης (-πεδίο πρόσφατων ανθρωπογενών επεµβάσεων), µε διαβρωµένες αλλουβιακές (ποταµοχειµµάρειες) αποθέσεις, επιφανειακές κλίσεις που κυµαίνονται µεταξύ 2º και 5º, και µε διεύθυνση Α-, µεταξύ υψοµετρικών ορίων που διαφοροποιούνται, ως εξής : - από Ν.Πετρίτσι έως «Ερ.Οµαλού», µεταξύ των 200m-60m - από «Ερ.Οµαλού» έως «Πελεκάνος, µεταξύ των 560m-60m και στην περιοχή των Αν. Πορροϊων αποκτά την µεγαλύτερη έκταση της, - από «Πελεκάνος» έως «Ερ.Καστανούσσας», µεταξύ των 560m-160m - από «Ερ.Καστανούσσας» έως «Πάλµες» µεταξύ των 560m-200m Η συγκεκριµένη ζώνη, διαρρέται από εγκιβωτισµένους χειµάρρους περιοδικής ή συνεχούς ροής, σχηµατίζοντας κοίτες µικρού βάθους και πλάτους, που εναλλάσσονται µε µικρού ύψους ράχες. Η δηµιουργία των pediments του όρους Κερκίνη, φαίνεται να άρχισε από το Αν.Πλειόκαινο ενώ των Glacis πιθανόν από το Πλειστόκαινο Οι Παπαφιλίππου & Λώλου (1988), όπως και οι Psilovikos and Papaphilippou (1989), θεωρούν ότι οι αλλουβιακές αποθέσεις είναι Τεταρτογενούς ηλικίας. (βλ. κεφ.3) στην οροσειρά των Κρουσίων δηλ. το ύσωρο και Μαυροβούνιο όρος, στην Β και δυτική πλευρά της τ/φ Σερρών, εντοπίσθηκαν Ε/Ε: Ι) Στο µεν ύσωρο, στα σύνορα µεταξύ των Ν. Σερρών και Κιλκίς και κατά µήκος του υδροκρίτη, αφ ενός των ανατολικών δικτύων της λεκάνης απορροής της λίµνης οϊράνης και των βόρειων κλάδων του Γαλλικού ποταµού (Ν. Κιλκίς) και αφ ετέρου των Ν/Ν κλάδων του Κερκινίτη ποτ. (Ν.Σερρών), π.χ. στις θέσεις : «Μαυροβούνι» (860m-720m), «Mαυροκορυφή» (783m-600m), «Σησαµιά» (781m-600m), «Πύργος» (760m-600m), «Ερ. Εξωχωρίου» (720m-640m), «Mεσοράχη» (733m-600m), «Πανόραµα» (684m-640m), «Αλεποράχη» (671m-600m), Ο προσανατολισµός τους είναι Β-Ν, ΒΒ -ΝΝΑ και ΒΒΑ-ΝΝ, η επιφανειακή τους κλίση κυµαίνεται µεταξύ 2 και 11, έχουν µικρή έκταση, µε το µεγαλύτερο τµήµα να βρίσκεται µέσα στη νότια υψηλή ζώνη της τ/φ Ροδόπολης (τ/φ Σερρών). Κατά κανόνα το σχήµα τους είναι επίµηκες, το οποίο σε µερικές περιπτώσεις είναι τριγωνικό ή ηµικυκλικό, (π.χ. «Αλεποράχη»,«Mαυροκορυφή») και µπορούν να διακριθούν σε δύο οµάδες : η 1 η οµάδα µε υψόµ.860m-800m και η 2 η οµάδα µε υψόµ.800m-600m µέσα στη γεωµορφολογική ζώνη των βουνών. ΙΙ) Στο δε Μαυροβούνιο εκατέρωθεν του υδροκρίτη, που ορίζεται αφ ενός από τα υδρογραφικά δίκτυα, που καταλήγουν στην δυτική πλευρά της λίµνης Κερκίνης και τους κλάδους του χειµάρρου Ξηροποτάµου (Ν.Σερρών), αφ ετέρου από τους ΒΑ κλάδους του Γαλλικού ποταµού και τους βόρειους κλάδους του Ρ.Μπογδάνου (Ν.Κιλκίς), π.χ. στις θέσεις «Τραγουδίστρα» (680m-600m), «Λόφος» (800m-600m), «Στρούγγα» (770m-600m), «Προφ.Ηλίας» (680m-600m) κ.ά. Όλες ανήκουν στην 3 η οµάδα (800m-600m) των Ε/Ε του Μαυροβουνίου και δηµιουργούν συνολικά µια εκτεταµένη, επιµήκη, σχεδόν επίπεδη επιφάνεια, µεταξύ των ισοϋψών 800m-600m (γεωµορφολογική ζώνη των βουνών) από την θέση «Τραγουδίστρα» έως την θέση «Ίσωµα» (ή «Θεοδόσια»). Ο προσανατολισµός της ποικίλει, από Β-Ν, ΒΒ - ΝΝΑ έως ΒΒΑ-ΝΝ, η δε επιφανειακή της κλίση κυµαίνεται µεταξύ 2 και 11. Πρόκειται

77 85 για πολύ µεγάλη έκταση και το µεγαλύτερο τµήµα της βρίσκεται στον χώρο της λεκάνης απορροής του Γαλλικού ποτ. (Ν.Κιλκίς). Εξαίρεση αποτελεί η θέση «ίστρατο» (υψοµ m), η οποία σχηµατίζεται κατά µήκος του υδροκρίτη, µεταξύ του Ξηροποτάµου και του Ρ. ιλόφου (τ/φ Σερρών). Σε µεγαλύτερα υψόµετρα από την προαναφερόµενη επιφάνεια (δηλ. από 800m έως 1179m), σχηµατίζονται µεµονωµένες επιφάνειες επιπέδωσης, π.χ. στις περιοχές «Μαύρη ζώνη» (898m-800m), «Κρούσα» (1179m-1000m), «Μοναστήρι» (985m-800m), «Ίσω- µα» ή «Θεοδόσια» (935m-800m m), «Προφ.Ηλίας» (920m-800m), οι οποίες θεωρούνται ότι ανήκουν στην 2 η οµάδα (1000m-800m), της γεωµορφολογικής ζώνης των βουνών και στην 1 η οµάδα (1179m-1000m), η οποία υψοµετρικά τοποθετείτε πολύ κοντά στο όριο της γεωµορφολογικής ζώνης ορέων και της γεωµορφολογικής ζώνης βουνών. Έχουν επίµηκες σχήµα που σε µερικές περιπτώσεις είναι τριγωνικό ή ηµικυκλικό (π.χ «Προφ.Ηλίας), µικρή έκταση και η επιφανειακή κλίση τους κυµαίνεται, κτά θέσεις από 1 έως 5 ή από 1 έως 7. Η ΒΒ -ΝΝΑ είναι η κύρια δ/νση ανάπτυξης των υψηλότερων Ε/Ε του Μαυροβουνίου ό- ρους. Η δ/νση της γραµµής των δυτικών ορίων της Σερβοµακεδονικής είναι επίσης ΒΒ - ΝΝΑ (Kockel et al.,1977). Οµοίως και η δ/νση της ζώνης των Κραιστίδων (Βουλγαρία), η οποία τοποθετείται στο ανατολικό όριο της Σερβοµακεδονικής και θεωρείται από τους Βουλγάρους γεωλόγους, ως παλιά διαρραγή που εκδηλώθηκε από το Μεσοζωϊκό έως και το Τεταρτογενές (από Μουντράκης, 1985). Επίσης, διαπιστώθηκε και ΒΒΑ-ΝΝ δ/νση ανάπτυξης που περίπου συµπίπτει µε την ΒΑ δ/νση, της γραµµής εφίππευσης της Σερβοµακεδονικής επάνω στην Ρίλα-Ροδόπη. Η Β-Ν δ/νση, µπορεί να θεωρηθεί ως κληρονοµηµένη από παλαιότερες τεκτονικές δράσεις που έχει υποστεί η Σερβοµακεδονική (βλ. κεφ. 3). Η επαναδραστηριοποίηση παλαιών διευθύνσεων διαρραγής από τα νεοτεκτονικά ρήγ- µατα είναι η πιθανότερη εξήγηση για την δηµιουργία των δ/νσεων σχηµατισµού των Ε/Ε. Η ηλικία σχηµατισµού, όλων των επιφανειών επιπέδωσης, επάνω στους γνεύσιους και τους σχιστόλιθους της οροσειράς των Κρουσίων ( ύσωρο & Μαυροβούνιο) προσδιορίζεται στην περίοδο από το Κατ.-Μέσο Μειόκαινο έως το Τεταρτογενές. Χαµηλώτερα αυτών, oι επιφάνειες µερικής επιπέδωσης (Ε/Ρ) έχουν σχηµατισθεί µεταξύ των ισοϋψών 600m-100m, ανά τρείς (3) οµάδες, σε κάθε ορεινό όγκο ως εξής : -η 1 η οµάδα (600m-400m), στο µεν ύσωρο, π.χ : «Ερ.Απιδιάς» (600m-560m), «Λυκοράχη» (500m-420m), «Ψηλοράχη» (460m-400m), στο δε Μαυροβούνιο, π.χ στις θέσεις : «Ξυλάδες» (600m-560m), «Ερ.Κορφοβουνίου» (599m-520m), «Καµηλοκορυφές» (556m-520m), «Χαµηλά Μνήµατα» (535m-480m), «Ερ. ενδρωτού» (476m-420m), «Χωράφια Μπαρµπαθανάση» (420m-400m.), κ.ά., Κατά µήκος του υδροκρίτη µεταξύ των ρεµάτων Ξηροποτάµου και Στρυµονικού, οι επιφάνειες µερικής επιπέδωσης [π.χ «Κότσανα» & «Ερ.Ριζανών» (600m-560m), «Μύτακας» (600m-540m), «Περιβόλι» (520m-500m) & «Τρία ένδρα» (500m-460m)], διαµορφώνουν συνολικά µια µεγάλου µήκους, επιµήκη περιοχή. -η 2 η οµάδα (400m-200m), στο µεν ύσωρο, π.χ στις θέσεις : «Πύργος» (394m-280m), «Ερ.Κοίλου» (340m-320m) «Ερ.Προκριτών» (320m-280m), «Ερ.Τεµένους» (320m-240m), «Ερ.Ν.Γειτονιάς» (300m- 220m), «ερελή» (294m-200m), «Ανατολή» (250m-200m), κ.ά., στο δε Μαυροβούνιο, π.χ στις θέσεις : «Λαγοκορυφή» (400m-360m), «Bλάχικα Ερ.» (360m-340m), «Κάστρο» (260m-200m), κ.ά., -και η 3 η οµάδα (υψοµ m), στο µεν ύσωρο, π.χ στις θέσεις : «Ροδόπολη» (180m-120m), «Ερ. αφνούσης» (140m -120m), βόρεια «ερελή» (200m-160m) κ.ά. στο δε Μαυροβούνιο, π.χ στις θέσεις : «Ερ.Τσακιρλή» (240m-200m), «Κάστρο» (200m- 100m), «Σικαλιών Ερ.» (143m-100m). «Ερ.Μακρυώτισσας» (140m-100m) κ.ά. Σ όλες τις οµάδες, οι (Ε/Ρ) έχουν δ/νσεις ανάπτυξης από Β-Ν, ΒΒ /ΝΝΑ έως ΒΒΑ/ ΝΝ µε συχνότερη την τελευταία. Οι επιφανειακές κλίσεις τους κυµαίνονται από 1º - 5º.

78 86 Έχουν συνήθως επίµηκες σχήµα µε µικρή έκταση, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις της 1 ης οµάδας, σχηµατίζουν πολύ µεγάλες, επιµήκεις και ενιαίες επιφάνειες, κυρίως κατά µήκος υδροκριτών. Γενικά παρατηρήθηκε ότι στο Μαυροβούνιο όρος σχηµατίζεται µεγάλος αριθµός και µεγάλες σε έκταση επιφάνειες µερικής επιπέδωσης, σε τρείς (3) υψοµετρικές ζώνες. Οι επιφάνειες των δύο πρώτων οµάδων έχουν διαµορφωθεί επάνω στους γνεύσιους και στους σχιστόλιθους, η δε τρίτη επάνω σε Τεταρτογενείς-Νέογενείς αποθέσεις. Oι επιφάνειες Glacis (Ε/Gl), της οροσειράς των Κρουσίων διαµορφώνονται επάνω σε ποταµοχειµµάρειες αποθέσεις (βλ. κεφ. 3) µέσα σε µία ζώνη, της οποίας τα όρια διαφοροποιούνται από θέση σε θέση, ως εξής : -στην περιοχή, από Καστανούσσα (Β της Ε/Ρ «Πύργος») έως Ανατολή, η ζώνη των Glacis αναπτύσσεται µεταξύ των 26m-240m. (ανυψωµένα Glacis), επάνω στις παλαιές, διαβρωµένες αλλουβιακές αποθέσεις, -στις ΒΑ υπώρειες του υσώρου, στην περιοχή µε υψοµ.<120m, από Ε/Ρ «Ανατολή» έως Ε/Ρ «Ροδόπολη», δεν σχηµατίζεται επιφάνεια Glacis, διότι στον χώρο εξελισσεται η κοίτη του Αµµουδοπόταµου, -από Ε/Ρ «Ροδόπολη» έως Ε/Ρ «Ερ. αφνούσης» (Β πλευρά λίµνης Κερκίνης στην ΒΑ πλευρά του υσώρου), η ζώνη των Glacis αναπτύσσεται µεταξύ των 80-60m, -από Ε/Ρ «Ερ. αφνούσης» και νοτιότερα, κατά µήκος της δυτικής ακτής της λίµνης Κερκίνης και σε απόσταση 20 km 2, επίσης δεν σχηµατίζεται επιφάνεια Glacis, διότι πάντοτε ο χώρος ήταν κατειλληµένος από τα νερά της, -ακόµη νοτιότερα έως το φράγµα Λιθοτόπου, η ζώνη των Glacis διαµορφώνεται µεταξύ των < 80m έως 60m και αρχίζει να αποκτά σταδιακά, µεγαλύτερη έκταση έως την περιοχή του Καλοκάστρου (ανατ. πλευρά Μαυροβουνίου), όπου η ζώνη αναπτύσσεται µεταξύ των 100m και των 40m. Από τα παραπάνω διαφαίνεται ότι οι επιφάνειες των Glacis σε κάποιες περιοχές του χαµηλού τµήµατος της οροσειράς των Κρουσίων, είτε δεν σχηµατίσθηκαν καθόλου, είτε έχουν βυθισθεί λόγω αρνητικών (καθοδικών κινήσεων), είτε αναπτύσσονται επεκτείνοντας τα όρια τους και προς όλες τις κατευθύνσεις.ως ηλικία σχηµατισµού των θεωρείται η περίοδος µετά το Πλειόκαινο-Πλειστόκαινο στο όρος Βερτίσκος, στην /Ν πλευρά τ/φ Σερρών), αρχικά διακρίνεται η επιφάνεια επιπέδωσης στην περιοχή από «Λαχανά» (687m-600m) έως «Ηρώον Λαχανά» (640m-600m), η οποία ανήκει στην 3 η οµάδα (600m-800m) Ε/Ε της περιοχής (γεωµορφολογική ζώνη βουνών). Η συγκεκριµένη επιφάνεια έχει ηµικυκλικό σχήµα, είναι αρκετά µεγάλη σε έκταση, εκατέρωθεν του υδροκρίτη µεταξύ των ρεµάτων Στρυµονικού και Σκαπάνη (της τ/φ Σερρών) και Μπογδάνου Ρ. (του Ν.Θεσ/νίκης), µε το µεγαλύτερο τµήµα της να βρίσκεται στην λεκάνη απορροής του τελευταίου. Η δ/νση ανάπτυξης της είναι ΒΒ -ΝΝΑ αλλά και Β-Ν (π.χ. «Ηρώον Λαχανά») και στην επιφάνεια της µετρήθηκαν κλίσεις από 1 έως 3 ή 6. Νοτιώτερα, επίσης εκατέρωθεν του υδροκρίτη, από την θέση «Βερτίσκος» (823m- 600m) έως την θέση «Υψοµετρικό» (770m-600m), σχηµατίζεται µία πολύ εκτεταµένη επιφάνεια επιπέδωσης, σε υψόµετρο 600m-800m. (3 η οµάδα), η οποία µοιράζεται στην Μυγδονία λεκάνη (Ρ.Μπογδάνου - Μεγάλο Ρέµα - Ποταµιά Ρ. και ρέµατα που καταλήγουν στον χώρο της τ.λίµνης Μαυρούδας), και στην λεκάνη απορροής του Ρ.Σκαπάνη (τ/φ Σερρών). Έχει δ/νση σχηµατισµού ΒΒ -ΝΝΑ µε τάση ανάπτυξης ΒΒΑ-ΝΝ (κατά θέσεις) και στην επιφάνεια της µετρήθηκαν κλίσεις από 1 έως 3 ή 6. Στην επιφάνεια του Βερτίσκου, που ανήκει στον χώρο της τ/φ Σερρών, διακρίθηκαν τµήµατα της π.χ. στις θέσεις: α) «Νέα Σεβάστεια» (740m-600m), κατά µήκος του υδροκρίτη, µεταξύ των λεκανών απορροής των Ρ. Σκαπάνη και Θερµών (Μεγάλο Ρέµα), µε δ/νση δηµιουργίας ΒΒ -ΝΝΑ και ΒΒΑ-ΝΝ, κλίση 1-5, πολύ µεγάλη έκταση και ηµικυκλικό σχήµα. β) «Χωρούδα» (708m-600m), µε δ/νση δηµιουργίας ΒΒΑ-ΝΝ και ΒΒ - ΝΝΑ, κλίση 1-7, αρκετά µεγάλη έκταση και σχήµα τριγωνικό, κατά µήκος του υδροκρίτη µεταξύ των κλάδων του Ρ. Σκαπάνη. γ) «Χαραµή Βρύση» (744m-600m), µε δ/νση σχη-

79 87 µατισµού -Α, κλίση 1-11, αρκετά µεγάλη έκταση, επίµηκες σχήµα, επίσης κατά µήκος του υδροκρίτη µεταξύ των κλάδων του Ρ. Σκαπάνη.. Από τα 800m έως τα 1103m διακρίνονται επίσης µεµονωµένες Ε/Ε που συνιστούν την 2 η οµάδα (1000m-800m - στη γεωµορφολογική ζώνη βουνών) και την 1 η οµάδα (1103m- 1000m - στο όριο της γεωµορφολογικής ζώνης ορέων και της γεωµορφολογικής ζώνης βουνών), π.χ στις περιοχές : «Γυµνόλοφος» (1103m-800m). «Λόφος Κωνσταντή» (983m- 800m), «Επτά Αδέλφια» (980m-800m), «Αγ. Χριστόφορος» (952m-800m) κ.ά. Αυτές έχουν δ/νση ΒΒ -ΝΝΑ, µε τάσεις ανάπτυξης προς Α- ή ΒΒΑ-ΝΝ και µερικές σχηµατίζονται υψοµετρικά, πολύ κοντά στο όριο των γεωµορφολογικών ζωνών του όρους και του βουνού. Έχουν σχετικά µικρή έκταση, το σχήµα τους ποικίλει από επίµηκες έως περίπου κυκλικό ή τριγωνικό και η επιφανειακή κλίση τους παραµένει η ίδια µε εκείνη των προαναφεροµένων Ε/Ε. Χαρακτηριστικό αυτών των επιφανειών, που σχηµατίσθηκαν σε µεγάλα υψόµετρα, κατά µήκος του υδροκρίτη και βόρεια των : Κρυονερίου, Αυγής και Σοχού (Ν.Θεσ/νίκης), είναι ότι έχουν την µε µεγάλη κλίση (απότοµη) πλευρά τους, προς την Μυγδονία λεκάνη και εκτείνονται, έχοντας µικρές επιφανειακές κλίσεις, προς την τ/φ Σερρών. Η συνολική έκταση των δηµιουργεί την µεγαλύτερη επιφάνεια επιπέδωσης της δυτικής πλευράς της τ/φ Σερρών. Ανατολικώτερα του «Γυµνόλοφου», (µεταξύ των λεκανών απορροής, του Ρ.Θερµών και ρεµάτων που καταλήγουν στην αποξηρανθείσα λίµνη Μαυρούδα), στις θέσεις «ασότοπος» (929m-800m) και «Πλατανάκι» (720m-600m), τα χαρακτηριστικά των Ε/Ε δεν διαφοροποιούνται από τα ανάλογα των υπολοίπων επιφανειών του Βερτίσκου. Το υπόβαθρο όπου σχηµατίζονται όλες οι Ε/Ε του αποτελείται από τους διµαρµαρυγιακούς και βιοτιτικούς γνεύσιους (σειρά Βερτίσκου), τους γρανίτες (τύπου Αρναίας), τους αµφιβολίτες και τα µάρµαρα. Στο ανάγλυφο του Βερτίσκου µε υψόµετρο 1103m-600m, η ηλικία σχηµατισµού των ε- πιφανειών επιπέδωσης (Ε/Ε), πιθανόν να αρχίζει από την περίοδο του Κατ.- Μέσο Μειοκαίνου έως και το Τεταρτογενές. Στο όρος Βερτίσκος οι επιφάνειες µερικής επιπέδωσης (pediments) και κατάντη αυτών, οι επιφάνειες Glacis, σχηµατίζονται αµέσως χαµηλώτερα, σε κλιµακωτή διάταξη, α- πό τις θέσεις των (προαναφερόµενων) επιφανειών peneplain. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα όρια τους δεν είναι σαφή. Η γενική εικόνα της διάταξης και σχηµατισµού όλων των επιφανειών επιπέδωσης, τις παρουσιάζει να έχουν δηµιουργηθεί ως η συνέχεια της επόµενης από την προηγούµενη. Έτσι δηµιουργούνται συνεχόµενες, επιµήκεις ράχεις, µε µικρές επιφανειακές κλίσεις, άλλοτε στενές και άλλοτε πολύ εκτεταµένες, ως προς το πλάτος, που εναλάσσονται µε κοιλάδες. Οι δ/νσεις σχηµατισµού των υψηλότερων επιφανειών είναι οι : ΒΒ /ΝΝΑ και ΒΒΑ/ ΝΝ, ενώ στις χαµηλότερες, ιδιαίτερα στα Glacis, παρατηρούνται κυρίως δ/νσεις Α-, αλλά και Β-Ν. Οι περισσότερες επιφάνειες µε υψόµετρο 350m, έχουν δηµιουργηθεί επάνω στους νέογενείς - τεταρτογενείς σχηµατισµούς, οι υπόλοιπες επάνω στους σχηµατισµούς του υ- ποβάθρου της περιοχής και η ηλικία σχηµατισµού των, τοποθετείται µεταξύ Νεογενούς και Τεταρτογενούς Τέλος, στο Κερδύλλιο όρος, στη νότια πλευρά τ/φ Σερρών : 1)Παρατηρήθηκε ότι συνεχίζεται ο σχηµατισµός της επιφάνειας επιπέδωσης (Ε/Ε) µε υψόµετρο 600m-800m. (3 η οµάδα) (γεωµορφολογική ζώνη βουνών): α) στην περιοχή του υδροκρίτη (µεταξύ των ρεµάτων, που καταλήγουν στην τ. λίµνη Μαυρούδα και του Ρ.Εζοβίτη - τ/φ Σερρών), µε την µεγαλύτερη έκταση της µέσα στον χώρο της τ/φ Σερρών και την απότοµη πλευρά προς τον Ν. Θεσ/νίκης. ιακρίνονται οι Ε/Ε των θέσεων, π.χ.«τσιρονοκούκι» (752m-600m) και «Αγκαθωτό» (800m-600m), που βρίσκονται Α/ΝΑ του Σκεπαστού (Ν.Θεσ/νίκης), έχουν δ/νση ανάπτυξης ΒΒ -ΝΝΑ και βρίσκονται επάνω σε αµφιβολίτες.

80 88 β) µέσα στην λεκάνη απορροής του Εζοβίτη, όπου ξεχωρίζουν οι θέσεις : «Καλιαντζή Μνήµα» (800m-720m), «Αγιάνης» (669m-600m), «ασωτό» (840m-800m) κ.ά, Η διαµόρφωση και ο σχηµατισµός των επιφανειών µερικής επιπέδωσης (Ε/Ρ) µέσα στα όρια µιάς ζώνης µεταξύ των 600m και των 200m, εξακολουθεί να διατηρεί τα χαρακτηριστικά των αντίστοιχων του Βερτίσκου, δηλ. των επιµήκων ράχεων (κατά µήκος του υδροκρίτη), που εναλάσσονται µε κοιλάδες, π.χ στις θέσεις : «Ερ.Καστανοχωρίου» (580m-560m) (φωτ κάτω), «Σκοτεινό» (580m-540m), «Λαγκάδι» (440m-360m), «Σκηνή» (360m-200m), «Ερ.Σιντελί» (320m-300m), «Μονή Προδρόµου» (240m-220m), «Ερ.Γιανιλί» (240m-200m), «Ερ.Καυκασιανών» (200m-100m). Οι περισσότερες, έχουν ε- πίµηκες σχήµα και δ/νσεις ΒΒ /ΝΝΑ ή ΒΒΑ/ΝΝ. Σε θέσεις µε περίπου κυκλικό σχήµα παρατηρήθηκαν και δ/νσεις Β-Ν. Οι εκτάσεις µερικών pediments (ή Ε/Ρ) είναι περιορισµένες, έντονα διαβρωµένες και µερικών αρκετά µεγάλες σε έκταση, σαφώς όµως µικρότερες από τις αντίστοιχες του Βερτίσκου. Σε υψόµετρα <200m, οι επιφάνειες των Glacis επίσης, διαµορφώνονται επάνω σε ράχες που εναλάσσονται µε κοιλάδες, κατά κανόνα ξηρές. Χαρακτηριστική αυτής της οµάδας είναι η περιοχή από νότια και ανάντη της Ευκαρπίας έως την Μαυροθάλασσα. (φωτ άνω). Ε/Gl Ε/Gl Φωτ : Επιφάνειες Glacis στο Κερδύλλιο όρος (νότιος τοµέας της δυτικής πλευράς τ/φ), 1. ανάντη Ευκαρπίας (άνω) και 2. στην περιοχή µεταξύ Ερ.Καστανοχωρίου (χώρος λήψης) - Αγ. ηµήτριος (κάτω) Στην περιοχή από την Μαυροθάλασσα έως και τον Λευκότοπο (δυτικά της τ.λίµνης Αχινού), η αιτία διαµόρφωσης της επιφάνειας Glacis είναι όµοια µε εκείνη που διαµόρφωσε την ανάλογη επιφάνεια του Μενοικίου όρους. ηλ., η δράση της τεκτονικής του Τεταρτογενούς, που εκφράζεται µε παράλληλα, κανονικά, ρήγµατα Α- δ/νσης, τα οποία αναγκάζουν τα τεκτονικά τεµάχη να κινηθούν περιστροφικά µε αποτέλεσµα την αναστροφή τους προς το υπόβαθρο. Η κίνηση αυτή ανάγκασε τους χειµάρρους να αλλάξουν πορεία και να εγκιβωτισθούν µέσα στις αποθέσεις τους, δηµιουργώντας ταυτόχρονα νέες κοιλάδες (µικρού βάθους) και αναβαθµίδες. Συγχρόνως, τους έδωσε την δυνατότητα να διαβρώσουν τα εξάρµατα και λόγω της µείωσης της κλίσης να αποθέτουν τα µεταφερόµενα υλικά στα βυθίσµατα. Στις επιφάνειες των διαβρωµένων εξαρµάτων δηµιουργήθηκαν οι ανυψωµένες επιφάνειες των Glacis π.χ. «Μαύρος Λόφος» (113m-100m), «Πελαργός» (106m-90m), «Ίβηρα» (100m-40m), «Γάβρος» (72m-50m) κ.ά Οι Παπαφιλίππου-Πέννου κ.ά. (1996), κατέληξαν ότι η εξέλιξη του Ρ. Εζοβίτη επηρεάσθηκε από την δράση ρηγµάτων Α- δ/νσης, εγκάρσια προς την κλίση του αναγλύφου της νότιας πλευράς της τ/φ Σερρών. Επίσης και για την (απέναντι) χαµηλή ζώνη του Μενοικίου, οι Ψιλοβίκος, Βαβλιάκης κ.ά.,(2001) κατέληξαν σε ανάλογα συµπεράσµατα (βλ.κεφ.3).

81 89 Συµπεράσµατα για τις επιφάνειες επιπέδωσης (ή peneplain ή Ε/Ε), επιφάνειες µερικής επιπέδωσης (ή pediments ή Ε/P) και Glacis (ή E/Gl) της τ/φ Σερρών : α) Επιφάνειες επιπέδωσης ή peneplain (ή Ε/Ε) Η διάκριση, η γεωµορφολογική τοποθέτηση και η λεπτοµερής ανάλυση σχηµατισµού των Ε/Ε και στις δύο πλευρές της τ/φ Σερρών (ανατολική & δυτική, µε άξονα την κοίτη του ποτ.στρυµόνα), κατ αρχάς επιτρέπει την διαπίστωση ότι αυτές παρουσιάζουν ανοµοιο- µορφία µεταξύ των και έχουν διαφορετική υψοµετρική κατανοµή (κατά οµάδες) στις υψηλές γεωµορφολογικές ζώνες των αντίστοιχων ορεινών όγκων (πιν & σχ.6.3.2). 1. Στο ανάγλυφο των ορέων της ανατ. πλευράς της τ/φ Σερρών και σε υψόµετρο >600m : Το γενικό µοντέλο σχηµατισµού και υψοµετρικής τοποθέτησης των Ε/Ε περιλαµβάνει τρείς (3) οµάδες. Οι δύο πρώτες είναι σχηµατισµένες µέσα στα όρια της γεωµορφολογικής ενότητας των ορέων (υψόµ.>1000m) και η τρίτη µέσα στα όρια της γεωµορφολογικής ενότητας των βουνών (υψόµ.1000m-600m) (πιν & σχ.6.3.2). Πίνακας : Επιφάνειες επιπέδωσης (peneplain ή Ε/Ε), της υψηλής ζώνης του αναγλύφου (>600m), των ορεινών όγκων της τ/φ oρεινός όγκος (λιθολογία) υτική πλευρά τ/φ Σερρών Γεωµ/κή ζώνη οµάδα Ε/Ε Υψόµετρο (m) ορεινός όγκος (λιθολογία Ανατολική πλευρά τ/φ Σερρών Γεωµ/κή ζώνη οµάδα Ε/Ε Υψόµετρο (m) (Σχιστόλιθοι Γνεύσιοι) Κερκίνης (Σχιστόλιθοι Γνεύσιοι) υσώρου (Οροσ. Κρουσίων) (Γνεύσιοι Σχιστόλιθοι) (Γνεύσιοι Σχιστόλιθοι) Μαυροβουνίου (Οροσ. Κρουσίων) (Γνεύσιοι Σχιστόλιθοι) (Γνεύσιοι Σχιστόλιθοι) Βερτίσκου (Γνεύσιοι Σχιστόλιθοι) (Γνεύσιοι Σχιστόλιθοι) Κερδυλλίων (Γνεύσιοι Σχιστόλιθοι) Ορέων 1 η 2 η 3 η Βουνών 4 η Βουνών 1 η η Ορέων 1 η Βουνών 2 η η (Μάρµαρα Σχιστόλιθοι) Αγγίστρου (Ασβεστολιθικά λατυποκροκαλοπαγή) (Μάρµαρα) Ορβήλου Ορέων 1 η Βουνών Ορέων 2 η 3 η η 2 η 3 η (Μάρµαρα) Βουνών 4η (Πλουτωνίτης) Βροντούς (Μονζονίτης γνεύσιος) Ορέων 1 η 2 η Βουνών 3 η Ορέων 1 η (Μάρµαρα) Ορέων 1 η η Μενοικίου Βουνών Βουνών 2 η η η η ποτ. Στρυµόνας - Άξονας τ/φ Σερρών (Μάρµαρα σχιστογνεύσιοι) Βουνών 3 η (Μάρµαρα Ορέων 1 η Σχιστόλιθοι) Ορέων 1 η 2 η Παγγαίου (Β τµήµα) (Μάρµαρα Σχιστόλιθοι) Βουνών 3 η

82 90 Από την γενική εικόνα, εξαιρούνται τα όρη Όρβηλος και Άγγιστρο : - Στο µεν Όρβηλο όρος διαµορφώνονται τέσσερεις (4) οµάδες Ε/Ε, οι τρείς πρώτες στην ενότητα των ορέων και η τέταρτη στην ενότητα των βουνών. - Στο δε Άγγιστρο, από τις τρείς (3) οµάδες, η πρώτη ανήκει στην ενότητα των ορέων και οι δύο άλλες στην ενότητα των βουνών. Το υψοµετρικό εύρος της ζώνης σχηµατισµού όλων των Ε/Ε της 1 ης οµάδας, δεν είναι σταθερό σ όλους τους ορεινούς όγκους της συγκεκριµένης πλευράς της τ/φ. Αντίθετα, οι υπόλοιπες οµάδες σχηµατίζονται σε ζώνες που έχουν µεταξύ τους σταθερή υψοµετρική διαφορά ίση µε 400m. Eξαίρεση σ αυτή την διαπίστωση αποτελεί και πάλι το όρος Άγγιστρο, στο οποίο οι ζώνες σχηµατισµού και των τριών οµάδων έχουν υψοµετρικό εύρος 200m. Ως ηλικία σχηµατισµού όλων των Ε/Ε της ανατ. πλευράς, θεωρείται πιθανότερη η περίοδος πριν το Μειόκαινο έως και τις αρχές του Πλειστοκαίνου. Αντίστοιχες ηλικίες για την νοτιοδυτική µάζα της Ρίλα-Ροδόπης, προσδιορίσθηκαν µε την µέθοδο fission-track (διάσπαση απατίτη), από τους : E. Hejl, H. Weingartner, E. Bαβλιάκη, Α. Ψιλοβίκο (1998) Η έκταση των Ε/Ε της ανατ. πλευράς είναι περιορισµένη, εκτός αυτών του Μενοικίου ό- ρους, οι οποίες είναι εκτεταµένες. Οι επιφανειακές κλίσεις τους κυµαίνονται από 1º έως 11º, µε συνηθέστερες αυτές των 1º, 3º και των 7º. Το σχήµα τους είναι συνήθως επίµηκες, µε µερικές εξαιρέσεις στις οποίες διακρίνεται το ηµικυκλικό - κυκλικό σχήµα. Οι δ/νσεις σχηµατισµού των Ε/Ε της ανατ. πλευράς της τ/φ, όπως προέκυψαν από την έρευνα, είναι οι : ΑΒΑ- Ν, ΒΑ-Ν, ΒΒ -ΝΝΑ, Α-, Β-Ν και ΒΒΑ-ΝΝ. Οι δύο πρώτες δ/νσεις παρατηρήθηκαν µόνον στις επιφάνειες επιπέωσης (Ε/Ε), που είναι σχηµατισµένες επάνω στα µάρµαρα ή στα κροκαλοπαγή των µαρµάρων του Παγγαίου και του Μενοικίου. Είναι δε, όµοιου προσανατολισµού µε τις δ/νσεις των αξόνων της δεύτερης και τρίτης φάσης πτυχώσεων των σχηµατισµών της Ροδόπης. Η τελευταία δ/νση φαίνεται να έχει την µεγαλύτερη συχνότητα στην περιοχή και είναι η µόνη που διαµορφώνει όλες τις Ε/Ε του Αγγίστρου όρους. Στο κεφ. 3 της παρούσας διατριβής αναφέρεται ότι, µετά τις φάσεις των πτυχώσεων (µετά το Ολιγόκαινο), στον χώρο της Ροδόπης - Σερβοµακεδονικής, σχηµατίσθηκε ένα πολύπλοκο σύστηµα ρηγµάτων ΒΒΑ-ΝΝ, ΒΒ -ΝΝΑ, Β-Ν και Α- διευθύνσεων τεµνοµένων µεταξύ των (Νεοτεκτονικό στάδιο). Επιπλέον, στην ενότητα , συµπεραίνεται ότι και οι ιζηµατογενείς (τεταρτογενείς -νεογενείς) αποθέσεις του ανατολικού και του δυτκού τοµέα της χαµηλής ζώνης της τ/φ Σερρών έχουν υποστεί τις επιδράσεις της Νεοτεκτονικής (σχ & φωτ ). Εποµένως προκύπτει, ότι οι δ/νσεις σχηµατισµού όλων των Ε/Ε της ανατολικής πλευράς της τ/φ Σερρών, ακολουθούν τον προσανατολισµό των νεοτεκτονικών ρηγµάτων. Επίσης, φαίνεται ότι οι πλέον πρόσφατες κατακόρυφες κινήσεις (µε θετική ή αρνητική φορά) έπληξαν, πιθανόν µε περισσότερη ένταση, τους ορεινούς όγκους του Ορβήλου (µε αποτέλεσµα την τοποθέτηση της 3 ης οµάδας Ε/Ε στην υψηλότερη γεωµορφολογική ζώνη του), του Αγγίστρου (µε απότέλεσµα την δηµιουργία της 2 ης οµάδας Ε/Ε στην ζώνη µε υψόµ.1000m-600m) και πιθανόν της Βροντούς (µε απότέλεσµα την αύξηση του υψοµετρικού εύρους, της 1 ης οµάδας Ε/Ε, που βρίσκεται στην υψηλότερη γεωµορφολογική ζώνη του). Πιθανολογείται, ότι το ηµικυκλικό-κυκλικό σχήµα ορισµένων Ε/Ε της ανατ. πλευράς της τ/φ Σερρών και οι τάσεις ανάπτυξης τους (βλ. παραπάνω) οφείλεται στην δράση τεµνοµένων ρηγµάτων στην ευρύτερη περιοχή τους. Οι δ/νσεις σχηµατισµού των Ε/Ε, που καταγράφηκαν στο ανάγλυφο της τ/φ Σερρών, επίσης συµπίπτουν : -η µεν ΒΒ -ΝΝΑ, µε την δ/νση της γραµµής, κατά µήκος της οποίας ορίζονται τα δυτικά όρια της Σερβοµακεδονικής, σύµφωνα µε τους Kockel et al. (1977) (από Αστάρας,1980).

83 91 Όπως και µε την δ/νση της ζώνης των Κραιστίδων (Βουλγαρία), που τοποθετείται στο α- νατολικό όριο της Σερβοµακεδονικής και θεωρείται από τους Βουλγάρους γεωλόγους, ως παλιά διαρραγή που εκδηλώθηκε από το Μεσοζωϊκό έως και το Τεταρτογενές (από Μουντράκης,1985). -η δε Β-Ν, µε την γενική αξονική δ/νση και βύθιση προς Βορρά, των συµµεταµορφικώνισοκλινών πτυχών που δηµιουργήθηκαν από την πρώτη τεκτονική δράση που έχει υποστεί η Σερβοµακεδονική (από Μουντράκης,1985), πιθανόν ως κληρονοµηµένη (ή επαναδραστηριοποιηµενη?) δ/νση. Χαρακτηριστικό των Ε/Ε (peneplain) της ανατoλικής πλευράς είναι ο σχηµατισµός δευτερογενών γεωµορφών στις επιφάνειες τους, κυρίως της 1 ης οµάδας Ε/Ε των καρστικών περιοχών, π.χ. στο Μενοίκιο όρος, που θεωρούνται και οι παλαιότερες (Βαβλιάκης,1981). 2. Στο ανάγλυφο των ορέων της δυτ. πλευράς της τ/φ Σερρών και σε υψόµετρο >600m : Το γενικό µοντέλο σχηµατισµού και υψοµετρικής τοποθέτησης των Ε/Ε περιλαµβάνει επίσης τρείς (3) οµάδες. Η πρώτη απ αυτές είναι σχηµατισµένη µέσα στα όρια της γεω- µορφολογικής ενότητας των ορέων (υψόµ.>1000m) ενώ οι επόµενες δύο µέσα στα όρια της γεωµορφολογικής ενότητας των βουνών (υψόµ.1000m-600m)(πιν & σχ ) Έχουν µικρή υψοµετρική διαφορά µεταξύ τους και η έκταση των υψηλότερων Ε/Ε είναι µικρότερη από εκείνη των επόµενων δύο, που βρίσκονται χαµηλότερα. Eξαίρεση, στο γενικό τρόπο διαµόρφωσης, αποτελούν τα όρη Κερκίνη και ύσωρο. Όσον αφορά το όρος Κερκίνη και σύµφωνα µε την σηµερινή κοίτη του Στρυµόνα, τοποθετείται µεν στην δυτική πλευρά της τ/φ, αλλά φαίνεται διαφοροποιηµένο από το µοντέλο εξέλιξής της και ακολουθεί το ανάλογο της Βροντούς (ανατολική πλευρά). ηλ.οι τρείς πρώτες οµάδες Ε/Ε είναι τοποθετηµένες στην υψηλή ζώνη του ανάγλυφου (υψόµ. >1000m), και η τρίτη στην αµέσως χαµηλότερη (υψόµ.1000m-600m). Για δε το ύσωρο, η διαφοροποίηση αφορά στο γεγονός ότι στο ανάγλυφο του σχηµατίζονται µόνον δύο (2) Ε/Ε, στην γεωµορφολογική ζώνη των βουνών. Ως ηλικία σχηµατισµού σχεδόν όλων των Ε/Ε της δυτικής πλευράς, θεωρείται πιθανότερη η περίοδος από το Κατ. - Μέσο Μειόκαινο έως το Τεταρτογενές. Για τις Ε/Ε του όρους Κερκίνη η περίοδος αυτή ίσως να τελειώνει στο Ανώτερο Πλειόκαινο. Η έκταση των Ε/Ε της 1 ης οµάδας (ζώνη>1000m) των ορεινών όγκων της δυτικής πλευράς της τ/φ, είναι περιορισµένη και εµφανίζονται µεµονωµένες µαζί µε τις αντίστοιχες της 2 ης οµάδας (ζώνη1000m-600m), επάνω στην συνήθως µεγάλου µήκους, σχεδόν ενιαία επιφάνεια των Ε/Ε της 3 ης οµάδας (ζώνη1000m-600m). Η υψοµετρική διαφορά σχηµατισµού µεταξύ των δύο πρώτων οµάδων είναι µικρή ( 100m.) και σχηµατίζονται πολύ κοντά στο όριο διαχωρισµού του όρους από το βουνό. Μεταξύ των επόµενων οµάδων, αυτή η διαφορά προσεγγίζει τα 200m. Οι επιφανειακές κλίσεις των Ε/Ε της δυτικής πλευράς, κυµαίνονται από 1º έως 11º και οι συνδυασµοί των ποικίλουν ανά ορεινό όγκο. Eξαιρέσεις, από τα αµέσως προαναφερόµενα χαρακτηριστικά, διαπιστώνοναται και πάλι στην επιφάνεια του ορεινού όγκου της Κερκίνης. Οι Ε/Ε της 1 ης οµάδας του έχουν αρκετά µεγάλη έκταση µε επιφ. κλίσεις 1º- 5º, ενώ οι άλλες οµάδες έχουν µικρή έκταση και επιφ. κλίσεις 1º- 7º ή 4º- 11º, Οι δ/νσεις σχηµατισµού) των Ε/Ε της δυτικής πλευράς είναι ΒΒΑ-ΝΝ, Β-Ν, Α- και ΒΒ -ΝΝΑ, από τις οποίες η τελευταία έχει την µεγαλύτερη συχνότητα στην διαµόρφωση τους. Φαίνεται, λοιπόν ότι και οι δ/νσεις των Ε/Ε της δυτικής πλευράς έχουν επηρεασθεί από το πολύπλοκο σύστηµα ρηγµάτων του νεοτεκτονικού σταδίου Χαρακτηριστικό των επιφανειών επιπέδωσης (ή Ε/Ε ή peneplain) της δυτικής πλευράς της τ/φ Σερρών είναι η εµφάνιση πολλών πηγών στις περιοχές τους όπως και η ανάπτυξη δασικών και χορτολιβαδικών εκτάσεων. Σε πολλές περιπτώσεις, επάνω στις επιφάνειες τους, υπάρχουν ερείπια παλαιών οικισµών ή καλλιεργήσιµα αγροτεµάχια σιτηρών ή διαµορφωµένοι δασικοί χώροι αναψυχής. ηλ. πρόκειται για επιφάνειες που βρίσκονται σε πιθανή ισορροπία από την πλευρά της επίδρασης των πάσης φύσεως, σύγχρονων, διεργασιών (ενδογενών & εξωγενών) και

84 92 γι αυτό αποτελούν χώρους όπου δραστηριοποιήθηκε ή δραστηριoποιείται ακόµη ο ανθρωπος. β) Επιφάνειες µερικής επιπέδωσης (pediments - Ε/P) και επιφάνειες Glacis (E/Gl) -- Οι επιφάνειες µερικής επιπέδωσης (Ε/P), που διαπιστώθηκαν και στις δύο πλευρές της τ/φ Σερρών, διαµορφώνονται γενικά, σε υψόµετρα <600m-200m και συνήθως ανά δύο ο- µάδες (600m-400m & 400m-200m) (σχ ). Τα pediments της ανατολικής πλευράς είναι µικρές, µεµονωµένες, ανυψωµένες εκτάσεις µε επίµηκες σχήµα και έντονα διαβρωµένες πλευρές. Αντίθετα, στην δυτική πλευρά είναι εκτεταµένες, επιµήκεις ράχεις, οι οποίες εναλάσσονται πλευρικά µε (συνήθως) παλιές κοιλάδες. Εξαιρέσεις από την γενική εικόνα παρατηρήθηκαν στο Όρβηλο και Άγγιστρο όρος της ανατολικής πλευράς της τ/φ, όπως και σε περιοχές των ορέων της δυτικής πλευράς (βλ. παραπάνω & σχ ). Οι δ/νσεις σχηµατισµού των επιφανειών µερικής επιπέδωσης (Ε/P ή pediments) είναι όµοιες µε αυτών, των επιφανειών επιπέδωσης (peneplain ή Ε/Ε), που σηµαίνει ότι και αυτές έχουν επηρεασθεί από τις νέο-τεταρτογενείς τεκτονικές κινήσεις. -- Οι επιφάνειες Glacis (E/Gl), σχηµατίζονται σε υψόµετρα <200m-60m. Εξελίσσονται συνήθως επάνω στις τεταρτογενείς αποθέσεις, όπου καταλαµβάνουν µεγάλες εκτάσεις και ανήκουν στη περιθωριακή ζώνη των χαµηλότερων (πεδινών) αποθέσεων της τ/φ Σερρών, είναι δε έντονα διαβρωµένες και διαρρέονται από ρέµατα, που έχουν δ/νση ροής Α- ή -Α και Β-Ν.. Εντύπωση προκαλεί η απουσία τους από µερικές περιοχές (π.χ δυτικά της λίµνης Κερκίνης στην χαµηλή περιοχή υσώρου και Μαυροβουνίου) και η µεγάλη υψοµετρική τους τοποθέτηση σε άλλες (π.χ. βόρεια πλευρά υσώρου, νότια πλευρά όρους Κερκίνης & την περιθωριακή ζώνη των ορέων της Βροντούς). Οι δ/νσεις σχηµατισµού των επιφανειών Glacis (E/Gl) συνήθως είναι Β-Ν, -Α & ΒΒ -ΝΝΑ και σε µερικές περιπτώσεις είναι όµοιες µε των άλλων, υψηλότερων ε- πιφανειών. Φαίνεται να ακολουθούν τις δ/νσεις των ρηγµάτων της τεκτονικής του Τεταρτογενούς. -- Τέλος είναι αξιοσηµείωτος ο σχηµατισµός των παλιο-pediments και των παλιο-glacis που διαπιστώθηκαν στην ανατολική πλευρά του αναγλύφου της τ/φ (π.χ. όρη Βροντούς και Μενοικίου).

85 93 Σχήµα : Σκαρίφηµα κατανοµής των επιφανειών επιπέδωσης (Ε/Ε), επιφανειών µερικής επιπέδωσης (Ε/Ρ) και επιφανειών Glacis (E/Gl) στους ορεινούς όγκους της τ/φ Σερρών.

86 94 3) Zώνες διαταραχής (επιφάνειες διάρρηξης ή Ζ/ ) του αναγλύφου της τ/φ Σερρών Εγκάρσια προς τις κλιτείς των ορεινών, αλλά στη χαµηλή ζώνη του αναγλύφου, στον ο- ριακό χώρο των pediments και των Glacis, δηµιουργούνται ορισµένες ζώνες διαταραχής (Ζ/ ), οι οποίες χαρακτηρίζονται από : Απότοµη αλλαγή της γραµµικής πορείας του επιφανειακού αναγλύφου Μεγάλη κλίση σε σχέση µε τις ανάντη και κατάντη περιοχές Αποκάλυψη των λιθολογικών σχηµατισµών σε µεγάλο βάθος και έκθεση τους στους παράγοντες αποσάθρωσης - διάβρωσης Ένταση των καταστροφικών φαινοµένων διάβρωσης (µε εκβαθύνσεις, κοιλαδογενέσεις, σχηµατισµό αναβαθµίδων κ.λ.π). ιαφοροποίηση της βλάστησης σε σχέση µε τα ανάντη ή κατάντη πρανή Εκδήλωση σχηµατισµού δευτερογενών γεωµορφών, π.χ. γεωπυραµίδων, εδαφορροών, ερπυσµών ογκολίθων και κορρηµάτων, κατολισθήσεων κ.λ.π. Tα αίτια που προκαλούν τον σχηµατισµό των ζωνών διαταραχής (Ζ/ ) φαίνεται να είναι κυρίως τεκτονικά και εκφράζονται σε ασταθείς περιοχές, όπως π.χ. κατά µήκος ρηγµάτων µε µετάπτωση τεµαχών, κατά µήκος ζωνών ολισθήσεων, όπου διασπάται η συνέχεια του επιφανειακού α- ναγλύφου και κατά µήκος ζωνών µεγάλης αλλαγής των κλίσεων των πρανών Ζώνες διαταραχής (Ζ/ ) παρατηρούνται τόσο στον χώρο των πετρωµάτων του υποβάθρου, όσο και στον χώρο των νεογενών-τεταρτογενών ιζηµατογενών αποθέσεων. Οι ζώνες διαταραχής του αναγλύφου, είναι ορατές δια γυµνού οθφαλµού στο ύπαιθρο, από µεγάλη απόσταση και ευδιάκριτες στις αεροφωτογραφίες ή στις δορυφορικές εικόνες (φωτ ). Κατά κανόνα, εµφανίζονται στον οριακό χώρο των pediments και αποτελούν την ζώνη κάτω από την οποία σχηµατίζονται τα αλλουβιακά ριπίδια (φωτ & ) Στην µέση περιοχή του αναγλύφου της τ/φ Σερρών, οι ζώνες διάρρηξης, σχηµατίζονται είτε µέσα στις περιοχές των pediment (κυρίως της οµάδας των 400m-200m), είτε στην περιοχή των ορίων αυτών µε την (χαµηλώτερη) επιφάνεια Glasis και όπωσδήποτε σε µεγαλύτερα υψόµετρα από τους σχηµατισµούς των αλλουβιακών ριπιδίων Πολλές φορές περιβάλλουν τα pediment, έτσι ώστε αυτά φαίνονται ανυψωµένα ή δηµιουργούνται στην κατάντη περιοχή τους (φωτ ). Στον χώρο της τ/φ Σερρών ζώνες διαταραχής (Ζ/ ) δηµιουργούνται : Α) ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ : - στο Ν τµήµα του Παγγαίου, όπου οι ζώνες αυτές είναι µεµονωµένες, µε µέτωπα ύψους < 20m και µικρή κλίση. - στον χώρο των υπωρειών των ορέων Μενοικίου και Βροντούς, από ΝΑ της Ν.Ζίχνης έως βόρεια του Σιδ/στρου (ανατ. πλευρά τ/φ), και αναπτύσσονται µέσα στον χώρο των νεογενών - τεταρτογενών ιζηµάτων. Ανάλογες ζώνες υπάρχουν και στο χώρο της Βουλγαρίας, όπου θεωρούνται σηµαντικοί γεώτοποι, προστατευόµενοι από την Ουνέσκο. (Ψιλοβίκος κ.ά,1992) Οι εντυπωσιακότερες Ζ/, της περιοχής εντοπίζονται (υψόµ.200m-400m) : Βόρεια της πόλης των Σερρών, κατά µήκος κλάδων του Ρ.Αγ.Αναργύρων, του Ερυθρορρέµατος (φωτ & ), κ.λ.π.. Είναι µερικώς καλυµµένες από θαµνώδη βλάστηση, είναι κατακόρυφες και έχουν αρκετό ύψος (>20m). Συχνά υλοποιούν τα πρανή ρεµάτων. Μεταξύ δε των πρανών της κεντρικής κοίτης τους, δηµιουργούνται κοιλάδες µε αρκετό εύρος, σε αντίθεση µε τις κοιλάδες των πλευρικών, µικρότερης τάξης κλάδων, οι οποίες έχουν οξύληκτη µορφή. Μέσα στην κεντρική κοιλάδα, σε πολλές θέσεις διακρίνονται και (δευτερογενείς) σχηµατισµοί απόθεσης (π.χ κώνοι κορρηµάτων ή εµβρυωνικά αλλουβιακά ριπίδια) (φωτ ).

87 95 Ζώνη διάρρηξης εµβρυωνικό ριπίδιο Φωτ : Κώνοι κορρηµάτων- εµβρυωνικό ριπίδιο µέσα στην κοίτη του Ερυθρορρέµατος (θέση : Α/ΝΑ «Μικρό Στρογγυλό») Β/Β του Λευκώνα και ανατ.του Μελενικιτσίου, στα πρανή κλάδων της µέσης - χαµηλής περιοχής του Νυφορρέµατος, µε χαρακτηριστικά όπως της προηγούµενης περιοχής. Στην επιφάνεια των Glasis (π.χ θέση «Ποτίστρα», ανατ. Μελενικιτσίου) (φωτ & ) είναι εντυπωσιακές οι δευτερογενείς γεωµορφές των γεωπυραµίδων, των εδαφορροών, των σωρών ογκολίθων, που σχηµατίζονται επάνω στις επιφάνειες των Ζ/ και των ποτάµιων αναβαθµίδων, τον εγκιβωτισµό των ρεµάτων κ.λ.π, που σχηµατίζονται στην κατάντη περιοχή τους. Ε/Ρ Ποτίστρα Z/ Z/ Γεωπυραµίδες Γεωπυραµίδες Κώνοι κορρηµάτων Κώνοι κορρηµάτων Φωτ : ( ευτερογενείς) γεωµορφές γεωπυραµίδων και κώνων κορρηµάτων, στην ζώνη διάρρηξης (Ζ/ ), κατάντη του pediment (Ε/Ρ), θέση «Ποτίστρα» (ανατ. Μελενικιτσίου - ανατ.πλευρά τ/φ Σερρών Στις διαβρωµένες κλιτείς, είναι εµφανείς οι στρώσεις των ψαµµιτών, των λατυποκροκαλοπαγών, των αµµοχαλίκων, των σχιστολιθικών αργίλλων κ.ά. Σε µερικές θέσεις, οι στρώσεις, εµφανίζονται οριζόντιες, ενώ σε άλλες (χαµηλώτερα υ- ψόµετρα) είναι κεκλιµµένες προς Β/ΒΑ (φωτ ), αντίθετα της γενικής κλίσης του αναγλύφου, εξαιτίας πιθανής αναστροφής του (βλ.κεφ.3). Οι αποθέσεις, επάνω στις οποίες αναπτύσσονται και συγχρόνως αποκαλύπτουν οι συγκεκριµένες ζώνες διαταραχής, ανήκουν στην οµάδα Γεωργίου (σχηµατισµός ψαµ- µιτών-λεπτόκοκκων Σπηλιάς ) στην φάση του δεύτερου κύκλου των θαλάσσιων υφάλ- µυρων αποθέσεων (πίν ). Η ηλικία τους θεωρείται µεταγενέστερη του Κάτω Πλειοκαίνου, στην περίοδο της εκτεταµένης θαλάσσιας επίκλυσης στην τ/φ Σερρών (Καρυστιναίος, Ψιλοβίκος κ.ά.,1992) ανατολικά και βόρεια του Παλαιοκάστρου, στη µέση περιοχή της λεκάνης του Μεγάλου Ρέµατος, οι ζώνες διαταραχής (Ζ/ ), περιβάλλουν τα pediments µε τέτοιο τρόπο που αυ-

88 96 τά φαίνονται σαν να είναι ανυψωµένα [π.χ. θέσεις «Ερ. Νεράιδας», «Αδράχτι», (φωτ & 6.3.7)]. - Στο όρος Άγγιστρο, οι ζώνες διαταραχής διαµορφώνονται µεµονωµένες ή συνεχόµενες στον χώρο των νεογενών - τεταρτογενών αποθέσεων. Κατά θέσεις, είναι καλυµένες από βλάστηση και σχηµατίζονται δευτερογενώς, γεωπυραµίδες ή παρατηρούνται εδαφορροές. Β) ΥΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ : - Στο όρος Κερκίνη, διαπιστώθηκε ότι οι ζώνες διαταραχής διαµορφώνονται στον χώρο του υποβάθρου (αµφιβολιτικός γνεύσιος). Στο µεν ανατολικό τµήµα της νότιας πλευράς του, σε υψόµετρα 400m-200m (φωτ ), στο δε δυτικό του, σε µεγαλύτερα υψόµετρα (600m-400m). Ε/Ρ Ζ/ ριπίδιο Φωτ : Pediment - ζώνη διάρρηξης (Ζ/ ) - αλλουβιακό ριπίδιο στην ανατ. πλευρά του όρους Κερκίνη Οι Ζ/ του όρους Κερκίνη, είναι έντονα διαβρωµένες και κατά περιοχές καλυµµένες α- πό βλάστηση. Έχουν κάθετα µέτωπα, ύψους >20m, πιο ψηλά από τους σχηµατισµούς των αλλουβιακών ριπιδίων, στις κατάντη περιοχές αντίστοχων pediments. Παρατηρήθηκε ότι στον χώρο τους έχουν σχηµατισθεί δευτερογενώς, γεωµορφές λασπορροής (φωτ ), ολίσθησης ογκολίθων, ερπυσµού κορηµάτων κ.ά.. Οι Παπαφιλίππου & Λώλου (1988), διεπίστωσαν ότι οι ζώνες διάρρηξης του ανατολικού τµήµατος της νότιας πλευράς του όρους Κερκίνη, είναι µεµονωµένες, µήκους 1-2 km, πλάτους 100m-300m, µε µέτωπο ύψους 20m-70m και δύσκολα αναγνωρίσιµες αφού καλύπτονται από βλάστηση. Οι αντίστοιχες του δυτικού τµήµατος του είναι συνεχείς, έ- χουν µήκος πολλά km, µεγάλο πλάτος (200m-600m), µε µέτωπα ύψους 30m-60m και είναι έντονα διαβρωµένες. Αποδίδουν δε, την γένεση τους σε Τεταρτογενείς τεκτονικές κινήσεις, που συνεχίζουν έως σήµερα (Vrablianski, 1973) (βλ.κεφ.3) - Στον χώρο των προπόδων του Μαυροβουνίου όρους (Κρούσια) εµφανίζονται µεµονωµένες ζώνες διαταραχής (Ζ/ ), µε µέτωπα µικρού ύψους και κλίσης, αρχικά επάνω στο χώρο του υποβάθρου. Καλύπτονται από θαµνώδη βλάστηση και (µε δ/νση Β Ν) κατάλήγουν να σχηµατίζονται σε νεογενείς απόθέσεις, π.χ. στην περιοχή Στρυµονικού-Καλοκάστρου (υψόµ.400m-200m). - Στο όρος Βερτίσκος κατά µήκος των προπόδων του όρους, στον χώρο κατάντη των pediment (π.χ.«ερ.παρχαρίου»), επίσης διακρίνονται µεµονωµένες ζώνες διαταραχής, στα πρανή των κλάδων της µέσης περιοχής του Ρ. Σκαπάνης, µε χαρακτηριστικά όµοια των ανάλογων ζωνών του Μαυροβουνίου Αξιοσηµείωτη είναι η Ζ/, στην βόρεια πλευρά του pediment «αµασκηνούδα» (Νικόκλεια), της οποίας το µέτωπο έχει ύψος 10m, µε µικροαγωγούς κύλισης αποσαθρωµένου χαλαρού υλικού. Το µήκος της είναι µερικά µέτρα επάνω στο νότιο πρανές του Στενορρέµατος, το υψόµετρο σχηµατισµού 200m, επάνω στα νεογενή - τεταρτογενή ιζήµατα (κροκαλο-λατυποπαγή, αµµοχάλικα, άργιλλοι κ.λ.π.). Πίνακας : Κατανοµή ζωνών διαταραχής (Ζ/ ) ανά ορεινό όγκο στην τ/φ Σερρών

89 97 υτική πλευρά τ/φ Σερρών Ανατολική πλευρά τ/φ Σερρών Ορεινοί όγκοι Ορεινοί όγκοι Υψόµετρο (m) Κερδύλλιο Βερτίσκος Μαυροβούνιο ύσωρο Κερκίνη Ποτ. Στρυµόνας - άξονας τ/φ Σερρών υψόµετρο (m) Άγγιστρο Όρβηλος? Βροντού Μενοίκιο Παγγαίο 200 : ζώνη διαταραχής (Ζ/ ) : όρια ζώνης διαταραχής (Ζ/ ) Πίνακας : Χαρακτηριστικά ζωνών διαταραχής (Ζ/ ) ανά ορεινό όγκο στην τ/φ Σερρών Ορεινοί όγκοι Χαρακτηριστικά ζωνών διαταραχής (Ζ/ ) Παγγαίο υτική πλευρά τ/φ Σερρών **Υπόβαθρο & νεογενείς- τεταρτογενείς αποθέσεις, Η Ζ/ =< 20m, µεµονωµένες ζώνες, Μενοίκιο **νεογενείς- τεταρτογενείς αποθέσεις Η Ζ/ = >20m, µεµονωµένες & συνεχόµενες ζώνες, γεωπυραµίδες - κώνοι κορρηµάτων - εµβρυωνικά αλλουβιακά ριπίδια - εδαφορροές, Βροντού µε & χωρίς φυτοκάλυψη Όρβηλος? Άγγιστρο **νεογενείς- τεταρτογενείς αποθέσεις, Η Ζ/ =< 20m, µεµονωµένες & συνεχόµενες ζώνες, γεωπυραµίδες - εδαφορροές, µε & χωρίς φυτοκάλυψη Ποτ. Στρυµόνας - άξονας τ/φ Σερρών Κερκίνη ύσωρο Μαυροβούνιο Βερτίσκος Κερδύλλιο **γνευσιακό υπόβαθρο & νεογενείς - τεταρτογενείς αποθέσεις, Η Ζ/ = >20m, µεµονωµένες & συνεχόµενες ζώνες λασπορροές - ερπυσµοί κορρηµάτων - ολίσθηση ογκολίθων χωρίς φυτοκάλυψη, ** γνευσιακό υπόβαθρο & νεογενείς αποθέσεις, Η Ζ/ =< 10m, µεµονωµένες ζώνες, θαµνώδης βλάστηση **νεογενείς- τεταρτογενείς αποθέσεις, Η Ζ/ = 10m, µεµονωµένες ζώνες, µικροαγωγοί κύλισης χαλαρού υλικού **νεογενείς- τεταρτογενείς αποθέσεις, Η Ζ/ = <10m, µεµονωµένες ζώνες Ανατολική πλευρά τ/φ Σερρών ** : χώρος σχηµατισµού Ζ/ Η Ζ/ : ύψος Ζ/ : είδος Ζ/ : δευτερογενείς γεωµορφές : φυτοκάλυψη - Τέλος στο Κερδύλλιο όρος, οι ζώνες διάρρηξης αρχίζουν να σχηµατίζονται από το υ- ψόµετρο των 400m έως τα 200m, κάτω από τις περιοχές των pediments που έχουν ό- µοιο υψόµετρο. Αρχικά, φαίνονται ως µεµονωµένες ζώνες µε σχετικά µικρή έκταση, µικρό πλάτος και µε µέτωπο µικρής κλίσης, ύψους δε από µερικά µέτρα έως <10m.

90 98 Εµφανίζονται κατά θέσεις διαβρωµένες µε µικροαγωγούς κύλισης αποσαθρωµένου χαλαρού υλικού και µε την µορφή υποτυπωδών γεωπυραµίδων. Τα χαρακτηριστικά αυτά, φαίνεται να αυξάνουν τις διαστάσεις τους σε νοτιότερες περιοχές µε Ζ/ (π.χ. στις θέσεις των pediments : «Ερ.Ορέσκειας», «Ερ.Αµυγδαλοχωρίου», «Ερ.Γιαννιλί» κ.λ.π.), όπου η διάβρωση προκαλεί εντονότερα αποτελέσµατα (δηλ. µεγαλύτερα ύψη µετώπων, χωρίς φυτική κάλυψη κλπ.) και φαίνονται τοποθετηµένες σε κλιµακωτή διάταξη. Στο Κερδύλλιο όρος οι ζώνες διαταραχής, διακρίνονται επάνω στις αποθέσεις των σχη- µατισµών Χουµνικού και άφνης (Ι.Γ.Μ.Ε), οι οποίες θεωρούνται ανάλογοι του σχη- µατισµού των ασβεστολιθικών ψαµµιτών Αγ. Γεωργίου (οµάδα Γεωργίου) που υπάρχουν στην «υπολεκάνη Σερρών» (από Καρυστιναίος,1984). Τελικά, απ όλα τα προαναφερόµενα φαίνεται ότι η δηµιουργία των ζωνών διαταραχής (Ζ/ ), είναι αποτέλεσµα της µετά-νεογενούς (Τεταρτογενούς?) τεκτονικής των ανυψωτικών κινήσεων και της πλευρικής, ποτάµιας διάβρωσης. Οι ζώνες διαταραχής δηµιουργούν χαρακτηριστικές ζώνες κατακόρυφων κλιτύων, µεγάλου ύψους, αρκετού µήκους και είναι έντονα διαβρωµένες. Συνήθως φιλοξενούν δευτερογενείς γεωµορφές (π.χ. γεωπυραµίδες, εδαφορροές, ερπυσµούς ογκολίθων και κορηµάτων, κατολισθήσεις κ.λ.π.) (πίν & 6.3.3). 4) «Συλλήψεις» ή «(αυτο-)πειρατίες» κλάδων υδρογραφικών δικτύων της τ/φ Τα φαινόµενα «σύλληψης» ή «πειρατίας» παρατηρούνται συχνά στα υδρογραφικά δίκτυα. Μορφολογικά, πρόκειται για αποκοπή ορισµένων τµηµάτων κλάδων από ένα υδρογραφικό δίκτυο και την σύνδεση τους µε ένα ανάλογο γειτονικό. Η υδρολογική και υδρογραφική αλλαγή που συµβαίνει κατά την «σύλληψη» αφορά την εκτροπή της ροής ενός κλάδου προς ένα γειτονικό σύστηµα ροής. Το φαινόµενο της «σύλληψης» ή «πειρατίας» παρατηρείται συνήθως στα όρια γειτονικών λεκανών απορροής ποταµών ή χειµάρρων. Όταν συµβαίνει στους κλάδους ενός και του ιδίου δικτύου, τότε αυτό καλείται «αυτόπειρατία». Η «σύλληψη» των υδάτων ενός ρέµατος από άλλο γειτονικό του, µε πιο «ενεργούς» χαρακτήρες θεωρείται ως αποτέλεσµα διαβρωτικών διεργασιών που προκύπτουν από την συνδυασµένη δράση τεκτονικών και κλιµατικών παραγόντων. Συνδέεται συνήθως, µε τις δυναµικές καταστάσεις των υδρογραφικών δικτύων, στα ο- ποία οι ενδογενείς (τεκτονικοί - λιθολογικοί) ή οι εξωγενείς (κλιµατικοί - ανθρωπογενείς) παράγοντες προκαλούν διαφοροποιήσεις στο καθεστώς δυναµικής ισορροπίας τους. Η ενεργοποίηση ενός υδρογραφικού δικτύου προκαλεί ταυτόχρονα ένταση των φαινο- µένων ροής, µεταφοράς και διάβρωσης στους κλάδους του, οι οποίοι τείνουν να επεκταθούν σε γειτονικούς χώρους και να αυξηθούν σε βάρος γειτονικών δικτύων. Είναι σίγουρο ότι ο πιο ενεργός κλάδος θα συλλάβει και θα ενσωµατώσει γειτονικούς κλάδους από λιγότερα δραστήρια γειτονικά δίκτυα. Η λεκάνη απορροής του ενεργού κλάδου θα αυξηθεί σε βάρος της γειτονικής της λεκάνης, της οποίας η έκταση προφανώς θα µειωθεί. Τα γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά, που χρησιµοποιήθηκαν στην παρούσα διατριβή και µε τα οποία αναγνωρίζονται τα φαινόµενα «πειρατίας» ή «συλλήψεων» των ποταµών (river capture), περιγράφονται από τον Αστάρα (1980) και είναι : - η ορθογώνια καµπή στο σηµείο αλλαγής πορείας του προϋπάρχοντος ρέµατος ή ποταµού (elbow capture) - το µικρό µέγεθος του «αποκεφαλισθέντος» ποταµού, που καλείται και «ασυµβίβαστος ποταµός» (misfit river), δεν είναι ανάλογος της κοιλάδας µέσα στην οποία ρέει. - το «κοίλωµα προσπελάσεως» (wind gap) χαρακτηρίζει την αρχική πορεία του ποτα- µού που έχει υποστεί την «πειρατία» (piracy)

91 99 - από το κοίλωµα προσπελάσεως ξεκινά ο µικρός «αντίστροφος ποταµός» (reversed stream), που καταλήγει στο σηµείο (γωνία) σύλληψης. - η µεγάλη εκβάθυνση (incision) της κοίτης του «πειρατή ποταµού» λόγω της συγκέντρωσης των υδάτων του «συλληφθέντος ποταµού». Στην υψηλή ζώνη του αναγλύφου της τ/φ Σερρών, αναγνωρίσθηκαν συλλήψεις και αυτοπειρατίες κλάδων ποταµών σε διάφορες θέσεις και διάφορα υψόµετρα. Οι θέσεις αυτές έχουν τοποθετηθεί στο συνηµµένο γεωµορφολογικό χάρτη και στην συνέχεια οµαδοποιήθηκαν ανά υψόµετρο εµφάνισης, για κάθε ορεινό όγκο της τ/φ Σερρών, όπως συγκεντρωτικά φαίνεται στο παρακάτω πιν Αναλυτικώτερα, φαινόµενα «σύλληψης» και «αυτοπειρατιών» διακρίθηκαν στην : Α) Ανατολική πλευρά ταφρολεκάνης Σερρών : - στο Παγγαίο όρος : α) στην υψηλότερη περιοχή (1490m) της λεκάνης απορροής του Ρ.Παλαιοκώµης (ή Αγ. Παρασκευής - τ/φ Σερρών), που είναι και ο «πειρατής» ποταµός και πλευρικού κλάδου του ποτ. Μαρµαρά (Πιερία λεκάνη). β) σε υψόµ.1200m, 800m παρατηρούνται «αυτοπειρατίες» µεταξύ κλάδων του Ρ.Παλαιοκώµης, κατά µήκος νοητών ευθειών µε δ/νση Β -ΝΑ ή ΒΑ-Ν και σε υψόµ.600m παρατηρήθηκαν φαινόµενα «σύλληψης» µεταξύ του Ρ.Παλαιοκώµης («πειρατής»-τ/φ Σερρών) και του Ξερορρέµατος (τ/φ Στρυµονικού κόλπου). - στο Μενοίκιο όρος : α) κατά µήκος του υδροκρίτη µεταξύ των τ/φ Σερρών - ποτ.αγγίτη ( ράµας) και συγκεκριµένα : 1) σε υψόµ.800m και 600m παρατηρήθηκαν φαινόµενα «σύλληψης» από κλάδο (Ρ. Μίχου) του Ξηροποτάµου (τ/φ Αγγίτη), που είναι και ο «πειρατής ποταµός», σε βάρος κλάδου του Ρ.Γαζώρου.Το τελευταίο, σήµερα µετά τις τεχνικές κατασκευές, στον χώρο της τέως λίµνης Αχινού (χαµηλή ζώνη τ/φ Σερρών), αποτελεί πλευρικό κλάδο του τεχνητού ρέµατος της «Μεγάλης ή Μαύρης Τάφρου», που καταλήγει στον ποτ. Αγγίτη, λίγο πριν την συµβολή του µε τον ποτ. Στρυµόνα. Στην φυσική του κατάσταση κατέληγε στην ανατ. πλευρά της τ. λίµνης Αχινού (συνηµµένος χάρτης τ/φ, πριν τα τεχνικά έργα). Επιση- µαίνεται, η διαφοροποίηση του χαρακτηρισµού του φαινοµένου από «σύλληψη» σε «αυτοπειρατία» µετά τις ανθρωπογενείς επεµβάσεις στην ευρύτερη περιοχή της τ/φ. 2) σε υψόµ.1040m, µεταξύ του Ρ.Μεταλλείου (ή Ρ.Καραβίτη - κλάδος της τεχνητής «Μαύρης τάφρου», στην τ/φ Σερρών), που είναι ο «πειρατής» ποταµός και του Ρ.Πισκιλή (κλάδος του Ρ. Αρχαγγέλου, στην τ/φ ράµας). 3) σε υψόµ. 1000m, µεταξύ του Μακρύλακκου (ή Κρανορρέµατος) της τ/φ Σερρών που φαίνεται ως ο «πειρατής ποταµός» και του Ρ.Υδραγωγείου (κλάδος του Ρ. Αρχαγγέλου), της τ/φ ράµας, β) σε υψόµ.1200m, 1000m, 800m και 600m παρατηρούνται «αυτοπειρατίες» µεταξύ κλάδων των ρεµάτων του Μενοικίου όρους (τ/φ Σερρών) και κατά µήκος νοητών ευθειών µε δ/νσεις Α-, ΝΑ -Β και ΒΑ-Ν. - στα όρη Βροντούς : α) κατά µήκος του υδροκρίτη µεταξύ των τ/φ Σερρών και ποτ.αγγίτη (ή ράµας) στις θέσεις : 1)«Άσπρη Πέτρα» (υψόµ.1400m) µεταξύ του ιαβόλου Ρ. (κλάδος Κοκκινορέµατος - τ/φ Σερρών), που φαίνεται ως ο «πειρατής ποταµός» και κλάδου του Βαθυρρέµατος (τ/φ ράµας), 2) «ιάβαση Αγ.Παρασκευής» (υψόµ.1200m) µεταξύ Βιτορρέµατος («πειρατής ποταµός», κλάδος του Αχλαδίτη - τ/φ Σερρών) και κλάδου του Βαθυρρέµατος(τ/φ ράµας). β) φαινόµενα «αυτοπειρατιών» εντοπίσθηκαν σε υψόµετρα : α) 1600m (περιοχή «Λυκοφωλιά») µεταξύ κλάδων του Ερυθρορρέµατος, β)1400m & 1200m (περιοχή «Κορυφή»), 1000m (περιοχή «Φυλλόστρωµα») & 800m (περιοχή «Άνω Μέρος»), µεταξύ κλάδων του Ρ.Αγ.Αναργύρων. Σε υψόµ.600m (περιοχή «Ερ.Καπετανούδι») µεταξύ του Νυφορρέµατος, που είναι ο «πειρατής ποταµός» και του Μεγάλου Ρέµατος. Όλα τα προναφερόµενα υδρογραφικά δίκτυα είναι πλευρικοί κλάδοι του ποτ. Στρυµόνα. Οι «αυτοπειρατίες»

92 100 φαίνεται να εκδηλώνονται κατά µήκος νοητών ευθειών, µε διευθύνσεις Α-, Β-Ν, ΒΑ-Ν, Β -ΝΑ. - στο Όρβηλο όρος : α) φαινόµενα «σύλληψης» παρατηρήθηκαν κατά µήκος του υδροκρίτη µεταξύ των τ/φ Σερρών (Ελλάδα) και Μέλνικ - Πέτριτς (Βουλγαρία), σε περιοχή ΒΑ του Αχλαδοχωρίου (υψόµ. 1800m), µεταξύ κλάδου του Κοιµισµένου Ρ., που είναι ο «πειρατής ποταµός» (και πλευρικός κλάδος του χείµ. Αχλαδίτη στην Ελλάδα) και κλάδου του Πέτροβσκα Ρ. (πλευρικός κλάδος του ποτ. Μπίστριτσα στην Βουλγαρία), β) φαινόµενα «αυτοπειρατιών» µεταξύ πλευρικών κλάδων του χείµ. Αχλαδίτη (ή Κρουσοβίτη) εντοπίσθηκαν κατά µήκος νοητών ευθειών, µε δ/νση Β -ΝΑ και σε υψόµετρα : 1800m, 1400m, 1000m και 600m. - στο Άγγιστρο όρος : φαινόµενα «σύλληψης» παρατηρήθηκαν α) κατά µήκος του υδροκρίτη µεταξύ της τ/φ Σερρών και της υπολεκάνης Ρούπελ, π.χ στη περιοχή βόρεια της Θερµοπηγής (περιοχή «Αγκάθι», σε υψόµ.400m), µεταξύ κλάδου του Ρ. Θερµοπηγής («πειρατής ποταµός») και κλάδου ρέµατος της υπολεκάνης β) κατά µήκος νοητών ευθειών, µε δ/νση Α- & Β-Ν, σε υψόµ. 800m & 600m, µεταξύ πλευρικών κλάδων του χείµ. Αχλαδίτη (ή Κρουσοβίτη). Πίνακας : Οµαδοποίηση (ανά υψόµετρο) περιοχών «(αυτο-)πειρατίας» του υδρογραφικού δικτύου της τ/φ Σερρών Υψοµετρική κατανοµή φαινοµένων «σύλληψης» & «αυτοπειρατίας» στην υψηλή ζώνη του αναγλύφου της τ/φ ΣΕΡΡΩΝ ΟΡΕΙΝΟΣ ΟΓΚΟΣ Κερκίνης υσώρου Μαυροβουνίου Βερτίσκου Κερδυλλίου ΥΤΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ Υψόµετρα περιοχών «(αυτο-)πειρατίας» (m) α) κατά µήκος υδροκρίτη β) Ανατολικό υτικό τµήµα τµήµα α) κατά µήκος υδροκρίτη β) α) κατά µήκος υδροκρίτη β) α) κατά µήκος υδροκρίτη β) α) κατά µήκος υδροκρίτη β) Άξονας - ποτ. ΣΤΡΥΜΟΝΑΣ ΟΡΕΙΝΟΣ ΟΓΚΟΣ Αγγίστρου Ορβήλου Βροντούς Μενοικίου (Β τµήµα) Παγγαίου ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ Υψόµετρα περιοχών «(αυτο-)πειρατίας» (m) α) κατά µήκος υδροκρίτη β) α) κατά µήκος υδροκρίτη β) α) µήκος υδροκρίτη β) α) κατά µήκος υδροκρίτη β) α) κατά µήκος υδροκρίτη β) Β) υτική πλευρά ταφρολεκάνης Σερρών : - στο όρος Κερκίνη : α) παρατηρήθηκαν φαινόµενα «αυτοπειρατίας», κατά µήκος του υδροκρίτη µεταξύ της τ/φ Σερρών και της υπολεκάνης Ρούπελ, στο ανατ.τµήµα του όρους, π.χ. στην θέση «Βάσανο» (υψόµ. 800m) και φαινόµενα «σύλληψης», κατά µήκος του υδροκρίτη µεταξύ της τ/φ (Ροδόπολης-) Σερρών και της τ/φ οϊράνης, στο δυτ.τµήµα του όρους, π.χ.στην θέση «Πάλµες» (υψόµ.600m).

93 101 Επίσης κατά µήκος του υδροκρίτη της τ/φ Σερρών (Ελλάδα) και της τ/φ Πέτριτς (Βουλγαρία) όπου γενικά φαίνεται ότι «πειρατές ποταµοί» είναι ρέµατα της Ελληνικής τ/φ π.χ : 1) στο µεν ανατολικό τµήµα του υδροκρίτη, το Γιανόρρεµα (σε υψόµ.1339m, στην περιοχή «Σπανή Πέτρα»), και το Ρ.Βασιλίσσης (σε υψόµ.1600m, στην περιοχή, «Βουλγαρόβρυση») διευρύνουν τις λεκάνες απορροής τους, σε βάρος της λεκάνης του Ρ.Πέτριτσκα (πλευρικού κλάδου του Ρ.Στρουµέσνιτσα στην Βουλγαρία). 2) στο δε δυτικό τµήµα του υδροκρίτη, το Ρ.Αν.Πορροϊων (σε υψόµ. 1640m), στην περιοχή «Μαυρόπετρα» φαίνεται να συλλαµβάνει κλάδο του Ρ.Κλιούτς (Βουλγαρία) και δυτικώτερα πλευρικός κλάδος του Αλογορρέµατος (Κερκινίτης) στην περιοχή «Ορνοφωλιές» (υψόµ. 1400m), επεκτείνει το µήκος της κοίτης του σε βάρος πλευρικού κλάδου του Στρούµιτσα Ρέκα (F.Y.R.O.M.). Σε λίγες περιπτώσεις, «πειρατές ποταµοί» είναι ρέµατα που βρίσκονται στο χώρο της Βουλγαρίας, π.χ το Ρ.Καµέσνιτσα (Βουλγαρία) ασκεί πειρατία στο «Μεγάλο Ρέµα» (Ελλάδα). β) κατά µήκος νοητών ευθειών, παρατηρήθηκαν φαινόµενα «αυτοπειρατίας», µεταξύ κλάδων των ρεµάτων της νότιας πλευράς του συγκεκριµένου όρους : 1) στο µεν ανατολικό - κεντρικό τµήµα του, σε υψόµετρα : 1600m, 1300m, 1000m, 800m και 600m, µε δ/νση ΒΑ-Ν και Α-. Π.χ. µεταξύ του Γιανορρέµατος («πειρατής ποταµός») και του Ρ.Βασιλίσσης, µεταξύ του Ρ.Τυµπάνου («πειρατής ποταµός») και του Ρ.Νεοχωρίου κ.λ.π. 2) στο δε κεντρικό - δυτικό τµήµα, σε υψόµετρα : 1600m, 1400m, 800m, 600m µε δ/νση Β-Ν και Α-. Π.χ. µεταξύ του Ρ. Αν.Πορροϊων («πειρατής ποταµός») και του Οµαλορρέ- µατος, κ.λ.π. Σηµειώνεται η µικρή διαφορά στην υψοµετρική κατανοµή των θέσεων «σύλληψης» & «αυτοπειρατίας», αναλόγως του τµήµατος του όρους. Στην χαµηλή περιοχή του (<600m) διαπιστώθηκε πληθώρα φαινοµένων «αυτοπειρατίας» µεταξύ των ρεµάτων του, καθώς αυτά εξελίσσονται δυναµικά κυρίως µετά τις ανθρωπογενείς επεµβάσεις στην περιοχή κατά την διάρκεια του 20 ου αιώνα (βλ. κεφ.8). - στο ύσωρο : α) οι νότιοι πλευρικοί κλάδοι του Κερκινίτη της τ/φ Σερρών : 1) κατά µήκος του υδροκρίτη της µε την τ/φ οϊράνης, φαίνεται να αυξάνουν τις λεκάνες τους σε βάρος των λεκανών απορροής των ανατολικών ρεµάτων της δεύτερης τ/φ. 2) κατά µήκος του υδροκρίτη της µε την λεκάνη του Γαλλικού ποτ. (Ν. Κιλκίς), υπόκεινται σε πειρατίες από πλευρικούς κλάδους της δεύτερης. Π.χ. στην θέση «Πανόραµα» (υψόµ. 684m) & στην θέση «Πουλιά» (υψόµ.640m) κ.λ.π., β) µεταξύ των ρεµάτων της βόρειας πλευράς του όρους, στο χώρο της τ/φ Σερρών, ση- µειώνονται «αυτοπειρατίες», κατά µήκος νοητών ευθειών µε δ/νση Β-Ν και ΒΑ-Ν, σε υψόµετρα 700m & 600m, - στο Μαυροβούνιο : α) διαπιστώνεται ότι : 1) κατά µήκος του υδροκρίτη της τ/φ Σερρών και της λεκάνης του Γαλλικού ποτ. (Ν. Κιλκίς), φαίνεται να µειώνεται η έκταση των ρεµάτων, της δυτικής πλευράς, της λίµνης Κερκίνης από «συλλήψεις» κλάδων του Γαλλικού ποτ. Π.χ. στις θέσεις «Μαύρη Ζώνη» (υψόµ. 760m), «Στρούγγα» (υψόµ.890m), «Κρούσα» (υψόµ.1000m) κ.λ.π. 2) κατά µήκος του υδροκρίτη του Ξηροποτάµου ή του Ρ.Στρυµονικού (τ/φ Σερρών) και του Ρ.Μπογδάνου (Ν. Κιλκίς), που καταλήγει στην Κορώνεια λίµνη (Μυγδονία λεκάνη - Ν. Θεσ/νίκης) δαιπιστώθηκαν «συλλήψεις» από τους «πειρατές» κλάδους του τελευταίου ρέ- µατος. Π.χ. «Θεοδόσια» (υψόµ. 800m) & «Αγγλ.Νεκροταφείο» (υψόµ. 580m) µεταξύ κλάδων του Ρ.Μικρών Λιβαδιών (κλάδος του Ρ.Μπογδάνου - «πειρατής ποταµός») και του Ρ.Κοτσάνων (κλάδος του Ρ.Στρυµονικού - «αποκεφαλισθείς ποταµός») β) κατά µήκος νοητών ευθειών µε διεύθυνση Β-Ν και Β -ΝΑ και σε υψόµετρα : 1000m, 900m, 800m & 600m, στην τ/φ Σερρών, διαπιστώνονται «αυτοπειρατίες» µεταξύ κυρίως των κλάδων του Ξηροποτάµου, του Ρ. Στρυµονικού & του Ρ. Φλαµούρι. - στο όρος Βερτίσκος :

94 102 α) κατά µήκος του υδροκρίτη της τ/φ Σερρών και της λεκάνης Μυγδονίας (λίµνη Λαγκαδά) -σε θέσεις [π.χ. «Ηρώον Λαχανά» (υψόµ.600m), «Βόρεια Βερτίσκου» (680m), «Γυµνόλοφος» (υψόµ. 1040m) κ.λ.π.], της περιοχής που βρίσκεται µεταξύ Λαχανά, Βερτίσκου, Γυµνολόφου, όπου κλάδοι των ρεµάτων Φλαµούρι (Ρ.Σκαπάνη - τ/φ Σερρών) και Μπογδάνου (τ/φ Μυγδονίας), δρούν µε «πειρατικό» τρόπο οι µεν στους δε ή αντιστρόφως, κατά περίπτωση και θέση. -µεταξύ κλάδων του Ρ.Σκαπάνη (π.χ Ξανθού Ρ. - «πειρατής ποταµός» - τ/φ Σερρών) και κλάδων των ρεµάτων της Μυγδονίας λεκάνης (π.χ. Καρυδιά Ρ.) -στις θέσεις «ροσοπηγή» (υψόµ.760m), «Τόπι» (υψόµ. 540m), µεταξύ κλάδων του «Μεγάλου Ρέµατος» (τ/φ Σερρών) και κλάδων των «πειρατών» ρεµάτων που καταλήγουν στη λίµνη Βόλβη. β) µέσα στις λεκάνες απορροής των ρεµάτων του όρους Βερτίσκου (Σκαπάνη Ρ. & Μεγάλο Ρέµα) αλλά και µεταξύ των, παρατηρήθηκαν φαινόµενα «αυτοπειρατιών» κατά µήκος ζωνών που έχουν διεύθυνση Α- και Β -ΝΑ και βρίσκονται µεταξύ των υψοµέτρων : 1) 1000m - 800m, 2) 800m - 700m, 3) 700m - 600m, 4) 600m - 500m - στο Κερδύλλιο όρος : α) κατά µήκος του υδροκρίτη της τ/φ Σερρών και της λεκάνης τέως λίµνης Μαυρούδας, στις θέσεις [π.χ. «Κορυφή» (υψόµ.752m), «Αγκαθωτό» (υψόµ.850m), «Γιαννίτσι» (υψόµ. 1092m)], µεταξύ κλάδων του Εζοβίτη (τ/φ Σερρών) και κλάδων των ρεµάτων της λεκάνης της τ. λίµνης Μαυρούδας (Ν.Θεσ/νίκης), οι οποίοι δρούν µε «πειρατικό» τρόπο οι µεν στους δε ή αντιστρόφως, κατά περίπτωση και θέση. Επίσης, στην θέση «Άµπολη Ρ.» (υψόµ. 560m), µεταξύ κλάδων του Καστρόλακκα («πειρατής ποταµός» - τ/φ Σερρών) και Ρ. Ζεστών Νερών (Ν. Θεσσαλονίκης). β) και γενικώτερα, µέσα στις λεκάνες απορροής των ρεµάτων του Κερδυλλίου όρους (Ρ. Εζοβίτη & Καστρόλακκα) παρατηρήθηκαν φαινόµενα «αυτοπειρατιών», σε ζώνες µεταξύ των υψοµέτρων : 1000m - 800m και 600m - 500m µε δ/νσεις Β -ΝΑ. Τελικά, οι «συλλήψεις» και οι «αυτοπειρατίες» που διαπιστώθηκαν στον χώρο της τ/φ Σερρών φαίνεται ότι οφείλονται κυρίως σε ενδογενείς παράγοντες (τεκτονικές διεργασίες) αλλά και σε εξωγενείς (κλιµατικές αλλαγές & ανθρωπογενείς επεµβάσεις) Τα φαινόµενα «σύλληψης» κατά µήκος του υδροκρίτη της τ/φ Σερρών µε τις γειτονικές της τ/φ, οφείλονται κατά κύριο λόγο σε τεκτονικές διεργασίες των οποίων οι κατακόρυφες κινήσεις, άλλοτε ανάγκασαν τα ρέµατα της να εξελιχθούν σε «πειρατές» και άλλοτε αυτά υπέστησαν «πειρατίες» από ρέµατα των γειτονικών τ/φ. Σηµαντικά παραδείγµατα διαπιστώθηκαν στα ρέµατα των ορέων του Μενοικίου, Ορβήλου, Κερκίνης και στα ρέµατα της οροσειράς των Κρουσίων ( ύσωρο & Μαυροβούνιο), του Βερτίσκου και των Κερδυλλίων,. Τα φαινόµενα «αυτοπειρατιών» µεταξύ των κλάδων, των πλευρικών ρεµάτων του ποτ. Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών, είναι πάρα πολλά και οφείλονται επίσης στις τεκτονικές διεργασίες που επέδρασαν στον χώρο της. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι δ/νσεις των νοητών ευθειών, κατά µήκος των ο- ποίων διακρίθηκαν οι «αυτοπειρατίες», συµπίπτουν µε τις δ/νσεις σχηµατισµού των επιφανειών επιπέδωσης (γεωµορφών διάβρωσης), των επιφανειών µερικής επιπέδωσης, των επιφανειών Glacis και των ζωνών διαταραχής. Εποµένως, φαίνεται ότι οι «αυτοπειρατίες» εκδηλώνονται στις ευαίσθητες περιοχές των Νεοτεκτονικών ρηγµάτων 5) Καρστικές γεωµορφές διάβρωσης, (ή Κ/Γ) Ο όρος «Κάρστ» είναι διεθνής και αφορά κυρίως περιοχές ανθρακικών πετρωµάτων, των οποίων το ανάγλυφο διαµορφώνεται από τις διεργασίες απογύµνωσης και σύµφωνα µε την χηµική αντίδραση : CaCO 3 + H 2 O + CO 2 Ca (HCO 3 ) 2. Η αποσάθρωση των ανθρακικών πετρωµάτων από την χηµική και µηχανική δράση του νερού (H 2 Ο), δηµιουργεί ένα σύνολο µορφολογικών και υδρολογικών φαινοµένων

95 103 που χαρακτηρίζονται ως καρστικά φαινόµενα οι δε προκύπτουσες µορφές, ως καρστικές µορφές. Οι καρστικές γεωµορφές του Μενοικίου όρους, της τ/φ Σερρών, µελετήθηκαν από τον Βαβλιάκη (1981). Στους τοπογραφικούς χάρτες οι καρστικές γεωµορφές συνήθως αναγνωρίζονται από τις κλειστές ισοϋψείς κατάπτωσης σε συνδυασµό µε την γνώση της γεωλογίας της περιοχής έρευνας (π.χ. είδος γεωλογικού υποβάθρου, τεκτονική της περιοχής κ.λ.π.). ιακρίνονται σε : - επιφανειακές µεγάλες (π.χ. δολίνες, ουβάλες, πόλγες) και µικρές (π.χ. γλυφές, καρστικές οπές κ.λ.π.) καρστικές µορφές - υπόγειες καρστικές (σπήλαια ή σπηλαιώδεις µορφές διάβρωσης, καταβόθρες, υπόγειοι οχετοί), που σχηµατίζονται συνήθως σε χαµηλά υψόµετρα (στην µέση και χαµηλή ζώνη του αναγλύφου της τ/φ Σερρών). Γεωµορφολογικά ορίζεται ως : - ολίνη, µία χαρακτηριστική κοίλη επιφανειακή µορφή, κυρίως σε ασβεστολιθικές περιοχές. Είναι συχνή η κοινή εµφάνιση ενός µεγάλου αριθµού δολινών, που σχηµατίζουν µια ιδιαίτερη µορφολογία. Ο τρόπος σχηµατισµού των δολινών καθορίζει και το είδος τους. - Ουβάλα, η δολίνη σε προχωρηµένο στάδιο εξέλιξης που προκύπτει από την συνένωση γειτονικών δολινών. Η έκταση της µπορεί να κυµαίνεται από µερικές εκατοντάδες χιλιάδες τετραγωνικά µέτρα, µέχρι και περισσότερο από ένα τετραγωνικό χιλιόµετρο. Οι ουβάλες του Μενοικίου, δεν ξεπερνούν το 1km 2 και απαντώνται στις υψηλότερες επιφάνειες επιπέδωσης. - Πόλγη, η µεγαλύτερη επιφανειακή καρστική µορφή, µε ελλειπτικό σχήµα και έκταση αρκετών εκατοντάδων τετραγωνικών χιλιοµέτρων.είναι µικτός σχηµατισµός, τεκτονικής δράσης και καρστικής διάβρωσης, µε αρχική αιτία σχηµατισµού τις διακλάσεις Τα νερά από τους χειµάρρους, που διαρρέουν το πεδινό τµήµα των πολγών, αποστραγγίζονται µέσω καταβοθρών, που βρίσκονται στα περιθώρια τους. Ο πυθµένας τους συνήθως, αποτελεί ένα εύφορο αλλουβιακό πεδίο το οποίο κατοικείται. - Καταβόθρα, η καρστική µορφή που αναπτύσσεται κατακόρυφα ή µε µεγάλη κλίση και επικοινωνεί µε την επιφάνεια. ηµιουργείται στα χαµηλώτερα σηµεία ή στα περιθώρια λεκανών. Κατά Philippson διακρίνονται δύο είδη καταβοθρών : οι καταρροφητικές και οι πηλοειδείς (από Σωτηριάδη,1978),. - Σπήλαιο, το υπόγειο έγκοιλο µεγάλων διαστάσεων που συναντάται σε ασβεστολιθικές µάζες µεγάλου πάχους, όπου σχηµατίζεται αρχικά, εξαιτίας των διακλάσεων και των διαστρώσεων. Συνηθισµένη είναι η µορφή του θόλου. Επικοινωνεί επιφανειακά µε µικρά στό- µια και είναι προσπελάσιµο από τον άνθρωπο. [Τα παραπάνω στοιχεία αντλήθηκαν από εργασίες των : Σωτηριάδη (1978), Βαβλιάκη (1981), Βαξεβανόπουλου & Λαζαρίδη (2002)] Στην προσπάθεια γεωµορφολογικής χαρτογράφισης της τ/φ Σερρών, περιλαµβάνεται η περιγραφή, κυρίως µεγάλων καρστικών γεωµορφών, από τις οποίες επιλεκτικά αναφέρονται : ----η πόλγη της Καλλίπολης : η οποία προέκυψε από συνεπίδραση τεκτονικής δράσης και καρστικής διάβρωσης. Είναι ευδιάκριτη κοιλότητα, σχηµατισµένη επάνω σε επιφάνεια επιπέδωσης της 2 ης οµάδας (υψοµ.1400m-1000m), στην γεωµορφολογική ζώνη των ορέων του Μενοικίου όρους (βλ. επιφάνειες επιπέδωσης ). Ο Βαβλιάκης (1981), που µελέτησε γεωµορφολογικά το ανάγλυφο του Μενοικίου αναφέρει ότι παρ όλο που η δράση της καρστικής διάβρωσης στο συγκεκριµένο όρος, χρονολογείται από την περίοδο πριν από το Μέσο Μειόκαινο γενικά, δεν σχηµατίσθηκαν πόλγες στις επιφάνειες επιπέδωσης, µε µοναδική εξαίρεση την περιοχή της Καλλίπολης (υψοµ.1000m-1200m). ----δολίνες διαφόρων ειδών και διαστάσεων, ουβάλες, γλυφές και γενικώτερα καρστικές γεωµορφές όλων των µορφών, ειδών και µεγεθών, έχουν δηµιουργηθεί στην υψηλή ζώνη του Μενοικίου µε χαρακτηριστικώτερες τις περιοχές από «Θαµνοτόπι» έως «Κούσ-

96 104 κουρας», από «Μαντήλι» έως «Κούλα» και από «Σπανοκορυφή» έως «Μαύρη Στάνη» (υψοµ.1400m-1900m). Όλες οι καρστικές γεωµορφές του Μενοικίου, έχουν µελετηθεί λεπτοµερώς και εκτενώς από τον Βαβλιάκη (1981) και γι αυτό δεν γίνεται περαιτέρω ανάλυση αυτών. ----η πόλγη Αχλαδοχωρίου : η οποία φαίνεται να προέκυψε από συνεπίδραση τεκτονικής δράσης και καρστικής διάβρωσης στην µέση ζώνη του Ορβήλου όρους (υψοµ.1000m -580m) στο Β/ΒΑ άκρο της τ/φ Σερρών. Ανατολικώτερα αυτής, είναι σχηµατισµένα τα µεγάλων διαστάσεων τεκτονικά βυθίσ- µατα ή πόλγες : α) Βαθυτόπου ( Κατάφυτος, υψοµ.1000m- 680m), β) Κάτω Νεκροκοπίου-(Οχυρού-Περιθωρίου)-Κάτω Βροντούς (υψοµ.1000m-540m). Ακόµη βορειότερα της πόλγης Κ.Νευροκοπίου, διακρίνεται ένα παρόµοιο βύθισµα (µικρότερων διαστάσεων), δυτικά των Λευκογείων (Ν. ράµας). Στο σύνολο τους, οι προαναφερόµενες καρστικές γεωµορφές, υλοποιούν ένα νοητό η- µικύκλιο στην Β/ΒΑ πλευρά της τ/φ Σερρών (Ν. Σερρών) και στην Β/Β πλευρά της τ/φ Αγγίτη (Ν. ράµας), κοντά στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα και µεταξύ του Ορβήλου και Φαλακρού όρους. Φωτ : Πόλγη Αχλαδοχωρίου Η πόλγη Αχλαδοχωρίου έχει κυκλικό-ελλειπτικό σχήµα. Η επιφάνεια του πυθµένα της έχει έκταση 24km 2 και επιφανειακή κλίση 2º - 5º, καλύπτεται δε από τεταρτογενή κροκαλοπαγή µαρµάρου και πλευρικά κορήµατα (φύλο: Αχλαδοχωρίου - ΙΓΜΕ). Αποτελεί µια επιφάνεια διάβρωσης (pediment) τη µέσης ζώνης του αναγλύφου της τ/φ, µε δ/νση σχηµατισµού ΒΒ /ΝΝΑ, περίπου κάθετη προς την δ/νση ανάπτυξης (ΒΒΑ/ΝΝ ) της κοιλάδας Κρουσοβίτη. Μεταξύ των πολγών Αχλαδοχωρίου και Βαθυτόπου διακρίθηκαν (βλ. προηγούµενες ) οι επιφάνειες επιπέδωσης (Ε/Ε) των περιοχών «Σερµπάν Βράχ» και «Τριγωνικό», ενώ µεταξύ των πολγών Αχλαδοχωρίου - Καλλίπολης διακρίνεται το τεκτονικό βύθισµα και η διαµορφωθείσα επιφάνεια επιπέδωσης (peneplain) της Άνω Βροντούς. ----η δολίνη «Λιβαδίτσας» (υψοµ.800m-700m), που έχει δηµιουργηθεί στην νότια, υψηλή ζώνη του Αγγίστρου όρους και βρίσκεται βόρεια του Σιδ/στρου, µεταξύ των επιφανειών επιπέδωσης «Κορυφή», «Βλαχοποιµένες» & «ασωτό». Αναγνωρίζεται αρχικά, ως τεκτονικό βύθισµα µε ελλειπτικό - κυκλικό σχήµα και διευρυ- µένο πυθµένα, στην περιοχή επαφής των γνευσίων µε τα µάρµαρα. Η Ν πλευρά του είναι απότοµη, µε αρκετή κλίση, η µεγάλη διάµετρος του είναι 700m και έχει ΒΒ /ΝΝΑ προσανατολισµό. Οι χαρακτηριστικές ξηρές κοιλάδες που διακρίνονται στην ΒΑ πλευρά του, οι έντονα διαβρωµένες κοιλάδες κλάδων 1 ης τάξης που παρατηρούνται στη Ν/ΝΑ και το γενικώτερο καρστικό-τεκτονικό περιβάλλον, επιτρέπει τον χαρακτηρισµό του βυθίσµατος ως δολίνη ξηρών κοιλάδων ή δολίνη ράχεων, διότι αναπτύσεται στην περιοχή του υδροκρίτη, του

97 105 ποτ. Κρουσοβίτη (τα κριτήρια χαρακτηρισµού αντλήθηκαν από : Σωτηριάδης,1978 & Βαβλιάκης,1981). ----Στα ΝΑ αυτής, από «Ερ.Μετάλλου» έως «Ανθότοπος», µεταξύ των υσοϋψών των 600m και των 400m, εκτείνεται µία µεγάλη περιοχή επάνω σε µάρµαρα, µε κλίση 5º, σχήµα ελλειπτικό, προσανατολισµό ΒΒ /ΝΝΑ και βύθιση προς ΝΑ (κοίτη Κρουσοβίτη µεταξύ υψώµατος «Αγ.Ελένης» και Καπνοφύτου). Στην θέση «Ερ.Μετάλλου», η επιφανειακή παρουσία ερυθράς γης (terra rossa) µε κοµµάτια λειµωνίτη, σηµατοδοτούν ένα καρστικοποιηµένο περιβάλλον. Η συγκεκριµένη καρστική επιφάνεια, αποτελεί συγχρόνως και επιφάνεια µερικής επιπέδωσης (pediment) στα ανατολικά της θέσης «Μάνδρες». Βρίσκεται µεταξύ µιάς πόλγης (Αχλαδοχωρίου) και µιάς δολίνης (Λιβαδίτσας), διαρέεται δε από ρέµατα µε εποχιακή ροή. Χαρακτηρίζεται ως καρστική γεωµορφή διάλυσης, µέλος του συνόλου των καρστικών γεωµορφών, που αναπτύσσονται τοξοειδώς, στα όρη Άγγιστρο - Όρβηλος - Φαλακρό - Μενοίκιο - Παγγαίο. ----Οι λόφοι της «Αγ.Ελένη» και του «Αγ.Κων/νου», στην /Ν πλευρά του πυθµένα της πόλγης Αχλαδοχωρίου, που δοµούνται από ολισθοστρώµατα (ΙΓΜΕ), θεωρούνται ως υπολλειµατικοί λόφοι (Hums) σε προχωρηµένο στάδιο χηµικής διάβρωσης ασβεστολίθων. Παραπάνω ( peneplain-pediments) αναφέρεται, ότι τα λατυποκροκαλοπαγή µαρµάρου παρουσιάζουν µηχανική αντοχή όµοια µε αυτή των κρυσταλλικών µαρµάρων, αλλά διαφέρει η αντοχή τους στη χηµική αποσάθρωση. Η ένταση της τελευταίας εξαρτάται από τις προσµίξεις (στα µάρµαρα) ή το είδος της συνδετικής ύλης (στα ολισθοστρώµατα). Γι αυτό οι τιµές του ποσοστού φθοράς διαφέρουν σε σχηµατισµούς ολισθοστρωµάτων µε αργιλλική ή ασβεστιτική, συνδετική ύλη. Πιο συγκεκριµένα τα ολισθοστρώµατα µε ασβεστιτική, συνδετική ύλη είναι ανθεκτικότερα από τα ανάλογα µε αργιλλική. Εποµένως, τα ολισθοστρώµατα των δύο υπολλειµατικών λόφων ανήκουν στο είδος των ανθεκτικών στην χηµική αποσάθρωση σε σχέση µε τους άλλους, άµεσους ασβεστολιθικούς σχηµατισµούς που τα περιβάλλουν και που φαίνεται να έχουν υποστεί εντονότερα την χηµική αποσάθρωση. Φωτ : Εσωτερικό πηλοειδούς καταβόθρας - /Β πόλγης Αχλαδοχωρίου (από Γ.Λαζαρίδη & Χ.Πέννο) ----Επίσης, /Β της πόλγης Αχλαδοχωρίου, διαπιστώθηκε µία καταβόθρα µέσα σε ξηρή κοιλάδα, η οποία µετά από καταρρίχηση, (στις ) εξερευνήθηκε σε βάθος 80m, από ερευνητική οµάδα, µέλη της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρίας (Γ.Λαζαρίδης και Χ. Πέννος, 2003) (Φωτ ).

98 Από τις παρατηρήσεις των προαναφεροµένων (προσωπική επικοινωνία), διαπιστώθηκε ότι η καταβόθρα δηµιουργήθηκε σε περιοχή µεγάλων τεµνοµένων διακλάσεων του υ- ποβάθρου, που ευνόησαν την κατείσδυση του νερού µε συνέπεια την υπόγεια διάβρωση του καρστικού περιβάλλοντος. Ο σχηµατισµός της καταβόθρας, στην ευρύτερη περιοχή /Β του περιθωρίου της πόλγης και ίσως στο Ν/ΝΑ περιθώριο ενός νέου, διαφορετικού καρστικού (-τεκτονικού) βυθίσµατος (βλ. παραπάνω), την κατατάσσει στο είδος των πηλοειδών καταβοθρών κατά Philippson (από Σωτηριάδης, 1978). Ο Βαβλιάκης ( ελτίο προγρ.εε-απθ,2002) θεωρεί ότι πιθανόν είναι µία καταβόθρα που αποστράγγιζε πόλγη ή ουβάλα και κατά συνέπεια µπορεί να χαρακτηρισθεί και ως καταβόθρα καταρρόφησης 106 Σπήλαιο Επταµύλων Σπήλαιο Κιορ-ντιλίκ Φωτ : Σπήλαια στην τ/φ Σερρών ροή (από Χ. Πέννο & Γ. Λαζαρίδη) Φωτ : Σπήλαια στην τ/φ Σερρών) : Είσοδος σπηλαίου Ζεστά Νερά µε τον χαρακτηριστικό καταρράκτη από την επιφανειακή ροή και το ρέµα (στην έξοδο του) από την σύγχρονη υπόγεια ροή (από Γ. Λαζαρίδη & Χ. Πέννο) ----Τα σπήλαια της τ/φ Σερρών, διαπιστώθηκε ότι σχηµατίζονται συνήθως στην χαµηλή ζώνη του αναγλύφου (σε επιφάνειες pediments), χωρίς να αποκλείεται ο σχηµατισµός τους και στις υψηλότερες ζώνες.

99 107 Στο Μενοίκιο, σε υψόµετρο 1600m., το σπήλαιο στην θέση Κιόρ-ντιλικ (Τυφλή σπηλιά), έχει σχηµατισθεί στο επίπεδο µιας επιφάνειας επιπέδωσης (peneplain). Επίσης, είναι γνωστά τα σπήλαια των Επταµύλων, τα οποία σχηµατίζονται στην ζώνη των πεδιάδων (υψοµ.<200m.) του Μενοικίου όρους και το µοναδικό σπήλαιο των Ζεστών Νερών, στο Σιδ/στρο (υψοµ. 100m). Σήµερα, τα σπήλαια της τ/φ Σερρών καταγράφονται και µελετώνται από οµάδα σπηλαιολόγων της ΕΣΕ (Παράρτηµα Β.Ελλάδας), είτε µέσω Ερευνητικών Προγραµµάτων (π.χ. προγρ.ε.ε Επιστ. Υπ. Βαβλιάκης) του Α.Π.Θ., είτε στα πλαίσια προπτυχιακών & πτυχιακών Εργασιών τους, στο τµήµα Γεωλογίας του Α.Π.Θ. Σύµφωνα µε τους Trimmel (1968) & Bogli (1978), η παρουσία σπηλαίων σε ορισµένο υψόµετρο, σε ασβεστολιθικές περιοχές καθορίζουν την θέση του παλαιού βασικού επιπέδου (από Βαβλιάκη,1981). Η έρευνα διαπιστώνει ότι πληθώρα καρστικών γεωµορφών διάβρωσης, διαφόρων ειδών και µεγεθών, έχουν διαµορφωθεί µόνο στον χώρο των µαρµάρων της ανατολικής πλευράς της τ/φ Σερρών, εξαιτίας της τεκτονικής, των ευνοϊκών κλιµατικών συνθηκών και της λιθολογίας των γεωλογικών σχηµατισµών της. Παρουσιάζουν δε, εξαιρετικό επιστηµονικό ενδιαφέρον και αποτελούν συνολικά έναν ενδιαφέροντα γεώτοπο µεγάλης έκτασης, που θα πρέπει να προστατευθεί και θα µπορούσε να αξιοποιηθεί για εκπαιδευτικούς σκοπούς και εξειδικευµένο τουρισµό. 6) Ξηρές ή αδρανείς κοιλάδες (Ξ-Α/κ) Οι ξηρές ή αδρανείς κοιλάδες είναι κοιλάδες χωρίς επιφανειακή απορροή. ηµιουργούνται αρχικά τόσο σε καρστικές περιοχές, όσο και σε περιοχές µε µακροδιαπερατά πετρώµατα, µετά από έντονη ποτάµια διάβρωση και µε ευνοϊκές κλιµατικές συνθήκες (π.χ. υγρό κλίµα). Όταν συµβούν κλιµατικές αλλαγές και τεκτονικές κινήσεις που υποβιβάζουν το βασικό επίπεδό τους, τότε οι κοιλάδες γίνονται ξηρές, χωρίς ροή και καθίστανται αδρανείς (Σωτηριάδης, Παπαπέτρου-Ζαµάνη,1993). Στην υψηλή ζώνη του αναγλύφου των ορεινών όγκων της τ/φ Σερρών παρατηρήθηκαν ξηρές ή αδρανείς κοιλάδες (Ξ-Α/κ) : - στο Ν τµήµα του Παγγαίου, π.χ. περιοχή «Πηγαδούλι» και «Απαλό» (υψοµ m) - στο καρστικό περιβάλλον του Μενοικίου όρους, π.χ. στην περιοχή «Ερ.Ζίχνης» (υψοµ.800m-600m), στις νότιες κλιτείς του Ρ. Καραβίτη. Στην θέση «Πολύκορφο» (υψοµ. 1254m-1020m), στις Β κλιτείς του Σιδερορρέµατος. Φωτ : Αδρανής (ξηρή), καρστική κοιλάδα στο Μενοίκιο όρος, στην θέση «Κιορ- ντιλίκ» (υψοµ. 1600m), (από Χ. Πέννο) Γενικώτερα, στην περιοχή των εκτεταµένων επιφανειών επιπέδωσης του Μενοικίου και ιδιαίτερα µεταξύ των θέσεων «Μαυροµάτα» (υψοµ.1963m) - «Κούσκουρας» (υψοµ. 1623m), κατέστησαν αδρανείς, µε χαρακτηριστικά ποτάµιας διάβρωσης, προϋπάρχουσες

100 108 ενεργείς κοιλάδες. Στην περιοχή επήλθε σηµαντική πτώση του υδροφόρου ορίζοντα, λόγω των ανυψωτικών κινήσεων (που συνέβησαν στο Ανωτ. Πλειόκαινο-Κατ.Πλειστόκαινο), των κλιµατικών αλλαγών και µε την συνεπίδραση της καρστικής διάβρωσης. Ο µεγάλος αριθµός αδρανών - ξηρών κοιλάδων και τα συχνά φαινόµενα αυτοπειρατειών οφείλονται στην καρστική διάβρωση, που χαρακτηρίζει την ευρύτερη περιοχή του Μενοικίου όρους. Οι πλέον αντιπροσωπευτικές αδρανείς κοιλάδες για το Μενοίκιο, από άποψη µεγέθους και βαθµού διαµόρφωσης τους, είναι οι ξηρές κοιλάδες του Σιδηρορρέµατος (στην περιοχή «Καλλιπόλεως») και του «Τρελλού» στο βόρειο Μενοίκιο (Βαβλιάκης, 1981). - οι ξηρές (ή αδρανείς) κοιλάδες του Όρβηλου όρους, είναι ελάχιστες σε αριθµό και έχουν δηµιουργηθεί κυρίως στα περιθώρια της Ν πλευρά της πόλγης Αχλαδοχωρίου (περιοχή «Τραπέζι» σε υψόµ m), εξαιτίας της καρστικής διάβρωσης και πτώσης του τοπικού βασικού επιπέδου του Αχλαδίτη (ή Κρουσοβίτη). Η πτώση θα πρέπει να ξεπερνά τα 80 m, όπως διαπιστώθηκε από την µέτρηση του βάθους της καταβόθρας στην συγκεκριµένη περιοχή. - στο Άγγιστρο όρος, στην ΒΑ πλευρά της δολίνης «Λιβαδίτσα» ( Ερ.Μετάλλου ), σε υψόµ m, οι ξηρές κοιλάδες σχηµατίσθηκαν επίσης από την πτώση του τοπικού βασικού επιπέδου του Κρουσοβίτη. Αντίθετα στην Ν/ΝΑ πλευρά της δολίνης, διακρίνονται κοιλάδες 1 ης τάξης, µε περιοδική ροή και έντονα διαβρωµένες. - στο όρος Κερκίνη, στα βόρεια όρια της τ/φ Σερρών, στην θέση «Τραπέζι» (υψόµ m), οι κοιλάδες 1 ης και 2 ης τάξης των νότιων κλιτύων του Γιανορρέµατος είναι σήµερα αδρανείς. Οµοίως παρατηρούνται και στην τοποθεσία «Ασπρολίµνη» (υψόµ m), στην Β πλευρά του οµώνυµου peneplain. Γενικά, διακρίθηκαν αρκετές ξηρές κοιλάδες µικρού µήκους, που αφορούν κυρίως κλάδους 2 ης τάξης υδρογραφικών δικτύων, που αναπτύσσονται στην ζώνη των m του αναγλύφου του όρους. - Στα ανατολικά περιθώρια των χαρακτηριστικών επιφανειών επιπέδωσης, της υψηλής ζώνης του Βερτίσκου όρους, (π.χ.ίσωµα, Λαχανάς, Βερτίσκος, Σοχός) φιλοξενούνται αρκετές αδρανείς κοιλάδες (1 ης και 2 ης τάξης). Αποτελούν τµήµα της υψηλής περιοχής των λεκανών απορροής των ρεµάτων Στρυµονικού, Σκαπάνη και Μεγάλου Ρέµατος. Επίσης, στις συγκεκριµένες περιοχές παρατηρούνται και κοιλάδες µεγαλύτερης τάξης (3 ης ή 4 ης ) έντονα διαβρωµένες, µε χαρακτηριστικά ανανέωσης από την γενική πτώση του βασικού επιπέδου της τ/φ Σερρών. - Στην υψηλή περιοχή της λεκάνης απορροής του Εζοβίτη (ή Ρ. άφνης), στο όρος Κερδύλλιο, επίσης διακρίνονται αδρανείς κοιλάδες εξαιτίας της πτώσης του βασικού επιπέδου της τ/φ. Τελικά, συµπεραίνεται ότι ξηρές ή αδρανείς κοιλάδες σχηµατίζονται, ανεξαρτήτως λιθολογικής σύστασης, στην υψηλή ζώνη του αναγλύφου της τ/φ Σερρών. Έχουν όµως, µεγάλη εξάπλωση στην ευρύτερη περιοχή των επιφανειών επιπέδωσης, εκεί όπου στο παλαιό ανάγλυφο επικρατούν τα καρστικά πετρώµατα και λόγω (ανυψωτικών) τεκτονικών κινήσεων προκαλείται πτώση του βασικού επιπέδου και αδρανοποίηση των εξωγενών διεργασιών διάβρωσης. 7) Gullies (Gu) Τα Gullies (Gu), είναι µορφές διάβρωσης που σχηµατίζονται επάνω σε χαλαρά και ασύνδετα υλικά (ιζήµατα) ως επί το πλείστον σε ξηρές-ηµίξηρες περιοχές που δεχονται απότοµες βροχοπτώσεις. Μπορούν να διαµορφώσουν ένα επιφανειακό, µικρό, ασύνδετο, ανοργάνωτο µε εποχιακή ροή, υδρογραφικό δίκτυο. Θεωρούνται δε ως αποτέλεσµα της οπισθοδροµούσας διάβρωσης. - Όπως ήδη έχει αναφερθεί, Gullies σχηµατίζονται επάνω στα ερυθροστρώµατα στην περιοχή αφνουδίου-αγ.χριστοφόρου, στην χαµηλή ζώνη του Μενοικίου (φωτ & 6.3.3).

101 109 - Επίσης, επάνω στις νέες, κεκλιµένες επιφάνειες των νεώτερων ριπιδίων του όρους Κερκίνη, ανοργάνωτα Gullies διαπιστώθηκαν κυρίως σε περιοχές µε περιορισµένη βλάστηση ή έντονη επέµβαση του ανθρώπου. Σηµαντικός είναι ο αριθµός των Gullies, στην επφάνειαα του ριπιδίου (2 ης γενιάς) των Α.Πορροϊων. - Μεγάλος αριθµός όµοιων γεωµορφών διάβρωσης, είναι σχηµατισµένες και στις περιοχές γύρω από την πρώην λίµνη Αχινού π.χ.: -µεταξύ Λευκοτόπου Ιβήρων Μαυροθάλασσας Ευκαρπίας -και στην περιοχή νότια του Μυρκίνου Θολού Πεθελινού Παραλιµνίου. Τα Gullies (Gu), θεωρούνται ως οι πλέον πρόσφατες γεωµορφές διάβρωσης και δηλώνουν ξηρό-ηµίξηρο κλιµατικό περιβάλλον. Η εξέλιξη τους συνεχίζεται έως και σήµερα, αφού οι κλιµατικές συνθήκες που επεκράτησαν, τουλάχιστον µέχρι το τέλος του 20 ου αιώνα, στην τ/φ Σερρών (βλ. κεφ.4) ήταν ευνοϊκές για τον σχηµατισµό τους. β) ΓΕΩΜΟΡΦΕΣ ΑΠΟΘΕΣΗΣ : Αποθέσεις αλλουβιακών ριπιδίων και αποθέσεις σύνθετων αλλουβιακών ριπιδίων (επιφάνειες Bajadas) Τα αλλουβιακά ριπίδια, είναι γενική µορφή απόθεσης φερτών υλικών χειµάρρων και ποταµών, που εξέρχονται από ορεινούς όγκους και εισέρχονται σε οµαλού αναγλύφου περιοχές. Ο χείµαρρος που σχηµατίζει το ριπίδιο, κάθε φορά αποθέτει τα υλικά που µεταφέρει στην έξοδο της κοιλάδας του. Τα υλικά αυτά τείνουν να τοποθετηθούν ανάλογα µε την πραγµατική διεύθυνση της ροής. Κάθε απόθεση προκαλεί µια ανύψωση και µερική απόφραξη της κοίτης οπότε η ροή του νερού, στο επόµενο µέγιστο εµποδίζεται και µεταφέρεται πλευρικά δηµιουργώντας έτσι άλλη µια νέα αλλουβιακή απόθεση. Οι αποθέσεις δηµιουργούν απόφραξη, αδρανοποίηση της παλιάς κοίτης, ενώ το επό- µενο µέγιστο παροχής δηµιουργεί µια καινούρια πλευρική κοίτη. Η επανάληψη αυτού του φαινοµένου αναγκάζει τις αλλουβιακές αποθέσεις να τοποθετούνται ακτινωτά, όπως οι στέκες µιας βεντάλιας. ηµιουργούνται εγκιβωτισµένες κοίτες συνήθως ξηρές (αδρανείς), λόγω διήθησης µέσα στα αδροµερή υλικά. Επιµηκύνεται η κορυφή του ριπιδίου µέσα στην ορεινή κοιλάδα του χειµάρρου και δηµιουργείται ένα ριπίδιο περισσότερο ή λιγότερο οµαλό, ανάλογα µε την µορφολογία του χώρου απόθεσης. Όταν η µεταφορά των υλικών είναι µαζώδης, η συσσώρευση υλικών έχει ένα πιο ανώ- µαλο σχήµα. Σε χειµάρρους ασβεστολιθικών περιοχών, µε πολύ διαπερατά υλικά, το νερό που φθάνει επάνω στο ριπίδιο απορροφάται γρήγορα και το υλικό που µεταφέρεται αποτίθεται µε µεγάλη ταχύτητα, δίνοντας συνήθως στο ριπίδιο ένα κυρτό προφίλ. Κυρτό προφίλ, κατά µήκος του κεντρικού άξονα, έχουν και τα νέο-σχηµατισµένα ριπίδια σε αντίθεση µε τα παλαιότερα στα οποία η µορφή του είναι περισσότερο κοίλη. Η κορυφή των αποθέσεων, που ονοµάζεται κεφαλή των ριπιδίων βρίσκεται στο στόµιο (σηµείο διατοµής) της απορροής του χειµάρρου απ όπου εκφορτίζεται, προς την χαµηλότερη περιοχή. Το ανοικτό, τοξοειδές τµήµα τους (σχήµα ανοικτής βεντάλιας), απλώνεται στην οµαλότερη επιφάνεια και υλοποιεί το σώµα του. Τα πλέον χαµηλά τµήµατα των αλλουβιακών αποθέσεων, ονοµάζονται πόδια των αλλουβιακών ριπιδίων. Το τυπικό ηµικυκλικό (τοξοειδές) σχήµα, ενός αλλουβιακού ριπιδίου, µπορεί να γίνει επίµηκες προς µια κατεύθυνση, η οποία είναι κάθετη στο µέτωπο του ορεινού

102 110 όγκου (όπου έχει την κορυφή του), όταν η κλίση στο χώρο απόθεσης είναι µεγάλη (σχ ). Η επιφανειακή κλίση ενός αλλουβιακού ριπιδίου µεταβάλλεται ανάλογα µε τον τρόπο που πραγµατοποιείται η µεταφορά και η απόθεση των υλικών, οι οποίες µε την σειρά τους εξαρτώνται από την µεταφορική ικανότητα του χειµάρρου. Η µεγαλύτερη κλίση δηµιουργείται από µεγάλη στερεοπαροχή του χειµάρρου. Συνήθως, είναι 10 ο και ελαττώνεται µέχρι και 2 ο ή και λιγότερο, όταν οι χείµαρροι είναι µεγαλύτεροι, ενώ µπορεί να φτάσει τις 25 ο -30 ο σε µικρά ριπίδια (κώνους), που δηµιουργούνται από χειµάρρους µε εποχιακή ροή. (φωτ ) Η διάταξη των υλικών των ριπιδίων διαφέρει από την κορυφή, στην οποία αποτίθενται ογκόλιθοι και κροκάλες, προς την περιφέρεια, όπου αποτίθεται το λεπτόκοκκο υλικό. (φωτ ) Φωτ : Υλικά ριπιδίου της νότιας πλευράς όρους Κερκίνης Η ροή του νερού στην επιφάνεια των ριπιδίων µπορεί να είναι απλή ποτάµια ροή µε διακλαδιζόµενο δίκτυο (σχ.6.3.1), αλλά µπορεί να έχει και την µορφή υδροστρωµατορροής. ευτερογενείς γεωµορφές, που προκύπτουν από λασπορροές (φωτ ) και υλικά καθιζήσεων είναι σύνηθες φαινόµενο στις επιφάνειες τους. Στη διάρκεια εξέλιξης του χειµάρρου και µε την προοδευτική εξάπλωση του ριπιδίου µπορούν να παρουσιαστούν δυο αντίθετες περιπτώσεις : α) Η κορυφή του ριπιδίου να επιµηκύνεται µέσα στην κοιλάδα του χειµάρρου προς το βουνό, β) Ο χείµαρρος να εγκιβωτίζεται µέσα στα υλικά του ριπιδίου του. Η πρώτη περίπτωση είναι συνέπεια της προοδευτικής αύξησης των προσχώσεων µε αποτέλεσµα µια επιµήκυνση της περιοχής απόθεσης προς το βουνό. Σ αυτή την περίπτωση η απόθεση προχωρεί µε αντίθετη φορά. Η δεύτερη περίπτωση είναι συνέπεια της προοδευτικής αύξησης της χειµαρρώδους διάβρωσης όποτε ο χείµαρρος εγκιβωτίζεται στις δικές του αποθέσεις σκάβοντας µια κοίτη µέσα στο ριπίδιο και µετατοπίζοντας έτσι τις αποθέσεις του χαµηλώτερα. Σε οποιαδήποτε περίπτωση εγκιβωτιστεί ο χείµαρρος µέσα στο ριπίδιο, θα πρέπει να διακριθούν σ αυτό, ένα µέρος ενεργό, όπου γίνεται δυναµική απόθεση υλικών και ένα µη ενεργό (ανενεργό), όπου δεν γίνεται πια απόθεση υλικών. Στο µη ενεργό µέρος επικρατούν συνθήκες σταθερότητας οι οποίες επιτρέπουν την καλλιέργεια της γης και τον εποικισµό. Τα αλλούβιακα ριπίδια είναι διάφορων διαστάσεων. Αξιοσηµείωτες διαστάσεις έχουν αυτά, µέσα σε ορεινές κοιλάδες όπου και αποτελούν µια από τις προτιµητέες θέσεις για εποικισµό και καλλιέργεια εκτάσεων στο βάθος των κοιλάδων.

103 111 Σε ορισµένες περιπτώσεις µπορούν να αυξηθούν µέχρι του σηµείου να µετατοπίσουν την ροή µεγάλων ποταµών στην αντίθετη πεδινή πλευρά και να δηµιουργήσουν έλη ή λιµνάζουσες περιοχές (φωτ ) από υπερχειλίσεις, εξαιτίας των προσχωσιγενών φραγ- µάτων που δηµιουργούνται. Τα αλλουβιακά ριπίδια είναι το πιο ευαίσθητο µέρος της λεκάνης ενός χειµάρρου. Αυτό θα πρέπει να λαµβάνεται σοβαρά υπόψη από τους τεχνικούς στην αντι- µετώπιση προβληµάτων σχετικά µε την κατασκευή δρόµων ή άλλων τεχνικών έργων επάνω σ αυτά (Gortani,1954). Ειδικώτερα : Τα µη ενεργά ριπίδια θεωρούνται χωροταξικά κατάλληλα και ασφαλή για την κατασκευή τεχνικών έργων, διότι ο χείµαρρος είναι εγκιβωτισµένος, σε τόσο βάθος, ώστε να αποκλείεται το ενδεχόµενο της πλευρικής υπερχείλισης των εξαιρετικά υ- ψηλών παροχών, των οποίων οι απόθέσεις θα µπορούσαν να πληρώσουν την κοίτη Η διευθέτηση ενός χειµάρρου µε τεχνητούς αγωγούς, επάνω σ ένα ενεργό ριπίδιο, ενέχει δυσκολίες και κινδύνους. Απαιτείται δε, µια καλά σχεδιασµένη και γενικά συστηµατική έρευνα σε ολόκληρη την λεκάνη απορροής του. Οι δρόµοι που διασχίζουν ενεργά ριπίδια, υπόκεινται σε περιοδικές διαβρώσεις ή αποθέσεις υλικών. Οι γέφυρες, που δεν είναι αρκετά υψηλές ως προς την γενική επιφάνεια του ριπιδίου, βρίσκονται συχνά σε κίνδυνο να γεµίσουν από µεταφερόµενα υλικά ή να παρασυρθούν από τις παροχές των χειµάρρων. Τα αλλουβιακά ριπίδια εµφανίζουν ιδανικές υδρογεωλογικές συνθήκες για την δη- µιουργία πλούσιων υπόγειων υδροφόρων στρωµάτων λόγω της µεγάλης υδροπερατότητας των υλικών απόθεσης. Tα αλλουβιακά ριπίδια, θεωρούνται αποθέσεις του Τεταρτογενούς, που σχηµατίσθηκαν σε περιοχές µε ηµίξηρο κλίµα (Mensching,1958 & 1973) ή κατά το διάστηµα της µετάβασης από το υγρό-θερµό Πλειόκαινο στο ψυχρό Πλειστόκαινο (Βrunacher,1975). Οι φυσικές διεργασίες του σχηµατισµού αλλουβιακών ριπιδίων, οδηγούν συνήθως σε σύνθετες µορφές. Είτε πλευρικά επικαλυπτόµενες, γνωστές διεθνώς ως Bajadas (ή Μπαχάντας), είτε κατακόρυφα διαδεχόµενες ως γενιές ριπιδίων. Θεωρούνται σηµαντικοί γεωµορφολογικοί δείκτες, όπως προκύπτει και από τα στοιχεία της διατριβής. Στον ευρύτερο χώρο της Βόρειας Ελλάδας συναντώνται ριπίδια στα όρη : Φαλακρό, Παγγαίο, Μενοίκιο, Κερκίνη, Όλυµπο κ.λ.π. Ο Ψιλοβίκος,(1981), µε βάση γεωµορφολογικά και ιζηµατολογικά στοιχεία διέκρινε στον Όλυµπο τρεις (3) γενιές ριπιδίων που υπερκαλύπτουν η µια την άλλη και διεπίστωσε ότι ο σχηµατισµός των αλλουβιακών ριπιδίων στην περιθωριακή ζώνη Ολύµπου - Θερµαϊκού, οφείλεται στη δράση ευνοϊκών τεκτονικών και κλιµατικών παραγόντων. Σχηµατισµοί αλλουβιακων ριπιδίων παρατηρούνται και στη Βουλγαρική πλευρά του ό- ρους Κερκίνη (Βelasitsa), καθώς και σε άλλα όρη της ίδιας περιοχής (Οgrazden - Malesherka και Pirin). Ο Vrablianski (1973 & 1974), συνδέει αυτούς τους σχηµατισµούς µε κατακόρυφες κινήσεις, ποικίλου σχήµατος και έντασης, που έδρασαν κατά την διάρκεια του Τεταρτογενούς, και πιθανώς συνεχίζονται και σήµερα. Γεωµορφές απόθεσης, δηλ. αλλουβιακών ριπιδίων και επιφανειών Bajadas, παρατηρούνται στις εξόδους χειµάρρων ή ποταµών από τις ορεινές ζώνες προς την οµαλή επιφάνεια της τ/φ Σερρών. Τα µεταφερόµενα υλικά, αποτίθενται λόγω της απότοµης µεταβολής της επιφανειακής κλίσης και της µείωσης της µεταφορικής ικανότητας του ρέοντος ύδατος και δηµιουργούν τις παρακάτω γεωµορφές απόθεσης : α) Επιφάνειες σύνθετων αλλουβιακών ριπιδίων (Bajadas ή Μπαχάντας) : ----Η χαµηλώτερη περιοχή του Β Παγγαίου, από την Ν. Μεσολακκιά - Παλαιοκώµη έως τον Μύρκινο - Μαυρόλοφο, είναι χώρος απόθεσης παλιών αλλουβιακών αποθέσεων ( πόδες παλιών ριπιδίων).

104 112 Στην επιφάνεια τους αναπτύσσονται τα δευτερογενή και τριτογενή υδρογραφικά δίκτυα της περιοχής, µεταξύ των ισοϋψών καµπυλών των 100m και 200m. Τα παλιά ριπίδια της περιοχής αλληλοκαλύπτονται πλευρικά και κατακόρυφα από άλλα ριπίδια, που ανήκουν σε νεώτερες διαδοχικές γενιές. Τα σώµατα τους δοµούνται από χονδροκλαστικά ριπιδιοπαγή, τα οποία έχουν διαβρωθεί κατά θέσεις, σχηµατίζοντας πλατιές κοιλάδες, (κατά κανόνα ξηρές, λόγω πτώσης του βασικού επιπέδου διάβρωσης και κατ επέκταση του υδροφόρου ορίζοντα) προσδίδοντας στην περιοχή την εικόνα των εναλλασσόµενων ράχεων & κοιλάδων. Το υψόµετρο των κεφαλών τους είναι δύσκολο να προσδιορισθεί, διότι καλύπτονται από τις αποθέσεις των νεώτερων ριπιδίων της µέσης περιοχής του αναγλύφου της τ/φ Σερρών. Τεκτονικά γεγονότα και κλιµατικά φαινόµενα είναι η αιτία σχηµατισµού τους. Οι Ψιλοβίκος κ.α.,(1994 & 2001) & ο Βαβλιάκης κ.ά.,(2003), προσδιόρισαν την κλίση των πρανών στις κεφαλές των ριπιδίων του Παγγαίου όρους, µεταξύ 5 ο και 8 ο, η οποία µειώνεται βαθµιαία προς τα πόδια των ριπιδίων και την κλίση της επιφάνειας των παλαιών αλλουβιακών ριπιδίων σε 1-2, την δε ηλικία τους στο Τεταρτογενές. Η Παπαφιλίππου-Πέννου (1996), υπολόγισε το πάχος των πρόσφατων αλλουβιακών αποθέσεων σε 36m, κατάντη του Μικρού Σουλίου (Παγγαίο όρος). Βαθύτερα, εντοπίσθηκε κενό, πιθανόν καρστικό έγκοιλο. ----Η µορφή των ισοϋψών καµπυλών, στην περιοχή από την Νέα Ζίχνη έως το Ν. Σούλι και από την ήµητρα έως το Νεοχώρι (Μενοίκιο όρος ανατ. πλευρά της τ/φ Σερρών) παραπέµπει στο τυπικό ηµικυκλικό σχήµα αλλουβιακών ριπιδίων σχηµατισµένων σε γειτονικές θέσεις, δηµιουργώντας µια επιφάνεια (Bajada), σύνθετων αλλουβιακών ριπιδίων, µεταξύ των ισοϋψών καµπυλών των 200m και 20m. Η επιφάνεια Bajada είναι έντονα διαταραγµένη από τις πρόσφατες τεκτονικές διεργασίες που σηµειώθηκαν στην ευρύτερη περιοχή. Ειδικώτερα η νέο-τεταρτογενής τεκτονική µε τις αναστροφές του αναγλύφου προς τα περιθώρια της ταφρολεκάνης και µε την βοήθεια άλλων εξωγενών παραγόντων (π.χ. της διάβρωσης, του κλίµατος, των ανθρωπογενών διεργασιών κ.λ.π.) προκάλεσε τον σχηµατισµό ποικίλων γεωµορφών διάβρωσης (π.χ. Gullies, Glacis, λόφους, κοιλάδες κ.λ.π.) αλλά και σύνθετα αλλουβιακά ριπίδια νεώτερης γενιάς, που τοποθετήθηκαν σε δύο παράληλες ζώνες κατάντη των ρηγµάτων, που έχουν διαφορετικό υψόµετρο, δηλ. µεταξύ των 200m - 120m και των 100m - 20m. Οι Ψιλοβίκος, Βαβλιάκης, Βουβαλίδης, Παπαφιλίππου-Πέννου,(2001) τοποθετούν τα σύνθετα αλλουβιακά ριπίδια της εν λόγω περιοχής, σε δύο παράλληλες ζώνες, δηλ. µεταξύ 140m-80m (ενδιάµεση ζώνη) και µεταξύ 60m-10m (χαµηλή ζώνη) µε προσανατολισµό /Β Α/ΝΑ, µε µήκος 15km και 17km αντίστοιχα, πλάτος δε 1km-2km. ----Η περιοχή, από Σέρρες έως Σιδηρόκαστρο (Α/ΒΑ πλευρά τ/φ Σερρών), στις /Β παρυφές των ορέων της Βροντούς και από την ισοϋψή των 200m έως την ισοϋψή των 40m, αποτελεί µια εκτεταµένη παλιά επιφάνεια (Bajada) σύνθετων αλλουβιακών ριπιδίων, η οποία φαίνεται επηρεασµένη από πρόσφατες ενδογενείς και εξωγενείς διεργασίες που επέτρεψαν την διαµόρφωση ποικίλων γεωµορφών (σχ & σχ ). Η υψοµετρική τοποθέτηση των ριπιδίων, της Α/ΝΑ πλευράς της τ/φ, επιτρέπει την διάκριση δύο ζωνών, οι οποίες διαπιστώθηκαν έως βόρεια του Βαµβακοφύτου. Έτσι διαµορφώνεται η ζώνη Bajada των 200m-100m και η ζώνη των 100m-40m. Οι αποθέσεις των χειµάρρων Λευκή και Κρουσοβίτη, βορειότερα, σχηµάτισαν αλλουβιακά ριπίδια διαδοχικών γενεών, που αλληλοκαλύπτονται, έχοντας τις κεφαλές τους στα 200m. Οι πόδες των παλαιότερων ριπιδίων, φαίνεται να προσεγγίζουν τα 40m, όπου συµπλέκονται πλευρικά µε τις αποθέσεις του µεγάλου ριπιδίου του Στρυµόνα (ή Ηράκλειας). ----Στο όρος Κερκίνη τα αλλουβιακά ριπίδια δηµιουργούν µια εκτεταµένη σύνθετη αλλουβιακή επιφάνεια µε πλευρικές και κατακόρυφες επικαλύψεις, όπου διακρίνονται τέσσερεις (4) διαφορετικές γενιές (σχ & σχ ).

105 113 Σχήµα : Γενιές αλλουβιακών ριπιδίων νότιας πλευράς όρους Κερκίνης (από Παπαφιλίππου & Λώλου,1988) Στη χαµηλή περιοχή της νότιας πλευράς του όρους Κερκίνη, η επιφάνεια των 1 ης γενιάς σύνθετων αλλουβιακών ριπιδίων καλύπτεται από την διαδοχική (νεώτερη) 2 η γενιά ριπιδίων, δυσχεραίνοντας τον υψοµετρικό προσδιορισµό των κεφάλων τους. Οι πόδες τους προσεγγίζουν στο µεν ανατολικό τµήµα του όρους τα 40m, ανάντη της λίµνης Κερκίνης, στο δε δυτικό τα 60m, κοντά στην περιοχή των προπόδων του υσώρου όρους (Β πλευρά της τ/φ). Τα ριπίδια των νεώτερων γενεών παρουσιάζουν µια πολυπλοκότητα στην υψοµετρική τοποθέτησή τους. ηλ. τα ριπίδια της 3 ης γενιάς στο µεν ανατολικό τµήµα, σχηµατίζονται άλλοτε στις «κεφαλές» και άλλοτε στους «πόδες» των προγενέστερων ριπιδίων, αντίθετα στο δυτικό τα ριπίδια της 3 ης και 4 ης γενιάς, σχηµατίζονται κατά κανόνα στα µεγαλύτερα υψόµετρα, στις «κεφαλές» των παλαιότερων ριπιδίων. Τα νεώτερα ριπίδια δεν είναι σταθεροποιηµένα ως προς το σχήµα, ειδικά αυτά της 4 ης γενιάς που είναι πολύ µικρής έκτασης και ίσως οι διαδικασίες σχηµατισµού τους, συνεχίζονται ακόµη και σήµερα. ριπίδιο Φωτ : Ριπίδιο Ν.Πετριτσίου (στη νότια πλευρά του όρους Κερκίνη) Οι τεκτονικές δυνάµεις που έδρασαν στην νότια πλευρά του όρους αρχικά πρέπει να ή- ταν ενιαίες σε όλο το µήκος της και είναι αυτές που οδήγησαν στο σχηµατισµό των δύο παλαιότερων γενεών ριπιδίων. Η δράση τους φαίνεται να συνεχίζεται µε διαφορετική µορφή και ένταση στο ανατολικό από το δυτικό τµήµα του όρους. Αποτέλεσµα είναι η δηµιουργία των νεώτερων ριπιδίων, που παρουσιάζονται µε διαφορετικούς χαρακτήρες στα δύο τµήµατα του.

106 114 Τα υλικά από τα οποία αποτελούνται τα ριπίδια, έχουν λιθολογική οµοιότητα και απότελούνται κυρίως από γνεύσιους, αµφιβολίτες και χαλαζίτες, παρουσιάζουν κατανοµή κατ άξονα µε βάση το µέγεθος και δεν παρουσιάζουν στρώση (φωτ ). Τα σηµεία διατοµής των χειµάρρων, που δηµιούργησαν τα παλαιότερα ριπίδια στους πρόποδες του όρους Κερκίνη, βρίσκονται σήµερα σε υψόµετρα 180m (ριπίδιο Ν.Πετριτσίου) (φωτ ) έως 500m (ριπίδιο Πετρινού) στο ανατολικό τµήµα, ενώ στο δυτικό ξεκινούν από 400m (ριπίδιο Φιλλύρας) και φθάνουν στα 620m (ριπίδιο Καστανούσσας). Οι Παπαφιλίππου & Λώλου (1988), διεπίστωσαν τέσσερεις (4) γενιές ριπιδίων στην νότια πλευρά του όρους Κερκίνη και έχουν καταλήξει ότι τα ριπίδια στο ανατολικό τµήµα του έχουν περιορισµένες διαστάσεις, τοποθετούνται σε µέσα υψόµετρα, µε χαµηλά ση- µεία διατοµής. Αντίθετα, τα ριπίδια του δυτικού τµήµατος του τοποθετούνται όλα σε µεγαλύτερα υψόµετρα, µε υψηλά σηµεία διατοµής. ικαιολογούν δε, την γεωµορφολογική διαφοροποίηση των δύο τµηµάτων του όρους, µε την διαφορετική ένταση των ανυψωτικών κινήσεων του τεκτονικού κέρατος (horst) της Κερκίνης που πλήτει στις δύο περιοχές (λιγότερη ένταση στην ανατολική περιοχή, εντονότερη στην δυτική). Οι Psilovikos and Papaphilippou (1990), διαπιστώνουν στο ανατολικό τµήµα της νότιας πλευράς του όρους Κερκίνη, περιορισµένης έκτασης pediments ζώνες διάρρηξης, µικρής έκτασης αλλουβιακά ριπίδια, τριών (3) γενεών µε τα σηµεία διατοµής των χειµάρρων τοποθετηµένα στην χαµηλή περιοχή των παλαιοτέρων ριπιδίων. Αντίθετα, στο δυτικό τµήµα διακρίνουν αλλουβιακά ριπίδια τεσσάρων (4) γενεών τα δε σηµεία διατοµής των ρεµάτων είναι τοποθετηµένα στην υψηλότερη περιοχή των παλαιοτέρων ριπιδίων. Επιπλέον, υποστηρίζουν ότι τα αλλουβιακά ριπίδια σχηµατίσθηκαν κατά την διάρκεια του Τεταρτογενούς, σε περίοδο κλιµατικών αλλαγών και έντονης τεκτονικής δράσης. Την διαφορετική γεωµορφολογική διαµόρφωση τους, που παρατήρησαν στα δύο τµήµατα (ανατολικό και δυτικό) της νότιας πλευράς του όρους, την αποδίδουν και αυτοί, στην εντονότερη ανύψωση της δυτικής που αναγκάζει το τεκτονικό κέρας της Κερκίνης να κινηθεί περιστροφικά, µε φορά όµοια των δεικτών του ρολογιού, γύρω από έναν κάθετο άξονα ----Η περιοχή Β/Β, δυτικά και Ν/Ν της σηµερινής λίµνης Κερκίνης ( ύσωρο όρος) στερείται παλιών αλλουβιακών αποθέσεων, στην χαµηλή περιοχή του αναγλύφου της. ----Στην δυτική πλευρά της ταφρολεκάνης, επιφάνειες παλιών σύνθετων αλλουβιακών ριπιδίων φαίνεται να έχουν διαµορφωθεί στην Α/ΝΑ χαµηλή περιοχή του Μαυροβούνιου, από το ύψος των χωριών Τριάδα & Ζευγολατειό έως την Τριανταφυλλιά & το ηµητρίτσι. Είναι περιορισµένης έκτασης και σχηµατίζονται µεταξύ των ισοϋψών 100m και 20m, πιθανόν σε σχηµατισµούς δύο διαφορετικών γενιών. ----Στην χαµηλή περιοχή της ΒΑ πλευράς του Βερτίσκου, και συγκεκριµένα στην περιοχή που ξεκινά δυτικά της Νικόκλειας, συνεχίζει δυτικά της Tερπνής - Νιγρίτας Θερ- µών και ορίζεται από τις ισοϋψείς των 300m και των 200m είναι εύκολα διακριτή παλιά επιφάνεια σύνθετων αλλουβιακών αποθέσεων. Σχηµατίζεται, κυρίως επάνω σε νεογενή τεταρτογενή ιζήµατα, είναι έντονα διαβρωµένη στους πόδες της, από σειρά χειµάρρων - ρεµάτων παράλληλων µεταξύ τους και προς τον κεντρικό άξονα της, αλλά εγκάρσιων προς την γενική δ/νση της. Νεώτερα ριπίδια στη ΒΑ πλευρά του Βερτίσκου (στη Ν/Ν πλευρά τ/φ) σχηµατίζονται από χειµάρρους σε υψόµετρα <100m, περίπου στους πόδες των παλαιότερων. Η µονόπλευρη ανάπτυξη πλευρικών κλάδων σ αυτούς τους χειµάρρους, τα φαινόµενα αυτοπειρατειών (ή σύλληψης ) και η αλλαγή πορείας της ροής τους, δηλώνουν ότι η επίδραση της Νεοτεκτονικής, µε τα κανονικά ρήγµατα κλιµακωτής διάταξης και αναστροφής του χαµηλότερου τεµάχους, είναι καθοριστική στην διαµόρφωση της µέσης ζώνης ( m) του αναγλύφου του όρους. ----Επίσης και στην χαµηλή περιοχή του βόρειου Κερδυλλίου (Χουµνικό Σιτοχώρι άφνη Ίβηρα Άχινός Πατρίκι) έχουν σχηµατιστεί παλιές επιφάνειες σύνθετων αλλουβιακών ριπιδίων, που φαίνεται να έχουν υποστεί όµοιες επιδράσεις µε αυτές της Α/ΝΑ πλευράς της τ/φ Σερρών και περιγράφονται παραπάνω.

107 115 Οι νεώτερες επιφάνειες τους στη Ν/Ν, πλευρά της τ/φ, σχηµατίζονται κατά ζώνες σε υψόµετρα : 200m 100m και 100m 20m. Οι πόδες των ριπιδίων διαβρώνονται από παράλληλα ρέµατα, ενώ στα σώµατα τους αναπτύσσονται αραιά οργανωµένα και ανοργάνωτα υδρογραφικά δίκτυα, µε εγκιβωτισµένες κοίτες, νεώτερων γενιών από εκείνα που µε τα υλικά τους δηµιούργησαν τις παλιές επιφάνειες Bajada. β) ιακριτά (µεγάλων διαστάσεων) αλλουβιακά ριπίδια: ----Ριπίδιο ποταµού Στρυµόνα : µετά την διάνοιξη της επιγενετικής κοιλάδας των στενών του Ρούπελ, ο ποτ. Στρυµόνας εισερχόµενος µέσα στην τ/φ Σερρών, απέθετε αµέσως τα υλικά διάβρωσης που µετέφερε από την περιοχή της Βουλγαρίας. Ιδιαίτερα µεγάλη ήταν η απόθεση αυτή κατά τα πληµµυρικά επεισόδια. Με την βοήθεια των διακλαδώσεων της κεντρικής κοίτης του ποταµού, τα φερτά υλικά αποτέθηκαν νοτιώτερα (έως υψόµ.20m), σε µεγάλη απόσταση από το σηµείο διατοµής ( κεφαλή ριπιδίου σε υψόµ. 60m). Σχήµα : Αλλουβιακά ριπίδια : του Στρυµόνα, της νότιας πλευράς όρους Κερκίνης, του Κρουσοβίτη (και Β πλευράς ορέων Βροντούς) - παλαιές επιφάνειες Βαjadas - αποθέσεις έλτα λίµνης Κερκίνης [από επεξεργασία δορυφορικής εικόνας] Αποτέλεσµα ήταν να σχηµατισθεί το ριπίδιο του ποταµού Στρυµόνα στην περιοχή που ορίζεται, από δυτικά της Βαµβακιάς έως δυτικά του Λευκώνα ( πόδες ριπιδίου). Πρόκειται για το µεγαλύτερο και εντυπωσιακότερο αλλουβιακό ριπίδιο της τ/φ Σερρών. Η µελέτη δορυφορικής εικόνας, της βόρειας πλευράς της ταφρολεκανης, επέτρεψε τον προσδιορισµό των ορίων του (σχ ).

108 116 ιαδοχικές πληµµυρικές παροχές δηµιούργησαν τρείς (3) διαφορετικές γενιές απόθεσης υλικών στο µεγάλο ριπίδιο του Στρυµόνα (σχ ) : - Το σχήµα της 1 ης γενιάς είναι περίπου το τυπικό (βεντάλιας) των αλλουβιακών ριπιδίων, - της 2 ης γενιάς επιµηκύνεται προς Ν/ΝΑ, παράλληλα προς το ανατολικό περιθώριο της τ/φ και κάθετα προς το µέτωπο του ορεινού όγκου της Κερκίνης, λόγω της απότοµης κλίσης στις κοίτες των διακλαδώσεων του, - η 3 η γενιά (ολοκαινικό ριπίδιο) σχηµατίζει το τυπικό ηµικυκλικό σχήµα των ριπιδίων και σχηµατίσθηκε έως την περίοδο της εκτροπής και διευθέτησης της κεντρικής κοίτης, αµέσως µετά την έξοδο του ποταµού από τα στενά Ρούπελ. Μετά τα τεχνικά έργα (βλ.κεφ.8), από την γέφυρα Πετριτσίου έως τις εκβολές του στην λίµνη Κερκινη διακόπηκε η απόθεση υλικών στον χώρο του ριπιδίου µε θετικά και αρνητικά αποτελέσµατα. Τα φερτά υλικά του Στρυµόνα πλέον, µεταφέρονται και αποτίθενται στον χώρο της Κερκίνης, σχηµατίζοντας το επιλίµνιο έλτα και προκαλώντας το µεγάλο πρόβληµα της πρόσχωσης της λίµνης, της µείωσης του ωφέλιµου αποθηκευτικού χώρου της ----Ριπίδιο χειµάρρου Αγ. Αναργύρων (πόλης Σερρών) : ηµιουργήθηκε από τις αποθέσεις του χειµάρρου των Αγ.Αναργύρων, πριν αυτός διευθετηθεί στο χαµηλό τµήµα του. Η κεφαλή του βρίσκεται σε υψόµετρο 100m, οι πόδες του σε υψόµετρο 20m, έχει περιορισµένη έκταση, µε αρκετά µεγάλη επιφανειακή κλίση, επάνω δε στο σώµα του από την περιοχή της κεφαλής έως την µέση περιοχή του, βρίσκεται δοµηµένη η πόλη των Σερρών. Η Α/ΝΑ πλευρά του ριπιδίου, ενισχυόταν και από τις αποθεσεις των Ρ.Αγ. Γεωργίου και Κοκκινορέµατος (ή χειµ. Αγ.Ιωάννη) πριν διευθετηθούν δηµιουργώντας ενδεχοµένως και διαδοχικές γενιές. ----Ριπίδιο χειµµάρου Κρουσοβίτη (πόλης Σιδ/κάστρου) : ο Κρουσοβίτης στην έξοδο του από τα στενά του Μαύρου Βράχου σε υψόµ. 160m ( κεφαλή ), αποθέτει τα υλικά του έως τα 60m ( πόδες ) σχηµατίζοντας αλλουβιακό ριπίδιο αρκετά µεγάλο σε έκταση και µε αρκετά µεγάλη επιφανειακή κλίση, στην ΒΑ πλευρά του ριπιδίου του Στρυµόνα. Η πόλη του Σιδ/κάστρου είναι δοµηµένη στο σώµα του (χάρτης 6.3.2). γ) Περιλίµνια (µικρών διαστάσεων) αλλουβιακα ριπιδια : Σ αυτή την κατηγορία ανήκουν τα ριπίδια που σχηµατίσθηκαν σε τέως ή νυν περιλίµνιες και υγροτοπικές περιοχές, π.χ. : 1. Το ριπίδιο του Αγγίτη, το ριπίδιο του χειµάρρου Αγ.Ιωάννη και το ριπίδιο του χειµάρρου Μπέλιτσα, στην ανατολική πλευρά της τέως λίµνης Αχινού, 2. Η φυσική κοίτη του ποταµου Στρυµόνα, σχηµατίζει αλλουβιακό ριπίδιο στην /Β πλευρά της φυσικής (τέως) λιµνης Κερκίνης (ή Μπουτκόβου). 3. Οι αποθέσεις του Κερκινίτη (Αµµουδοπόταµος), δηµιούργησαν επίσης περιλίµνιο αλλουβιακο ριπιδιο, οι πόδες του οποίου σήµερα κατακλύσθηκαν από τα νερά της διευρηµένης τεχνητής λίµνης Κερκίνης, 4. Το µικρό (Ολοκαινικό?) ριπίδιο, που έχει σχηµατισθεί στην δυτική πλευρά της λίµνης Κερκίνης από το Ρ. Γειτονιάς, του οποίου η κεφαλή έχει υψοµ. 60m, οι δε πόδες του µεταβάλλουν το υψόµετρο τους ανάλογα µε την στάθµη της τεχνητής λίµνης, που µετατοπίζει τα δυτικά όρια της. 5. Ανατολικώτερα αυτού, ένα άλλο ριπίδιο, µικρότερο σε διαστάσεις, σχηµατίζεται από το Ρ. Σταφυλώνα, µεταξύ των ισοϋψών 60m-40m. 6. Τέλος, τα περι-ελώδη (Ολοκαινικά?) αλλουβιακά ριπίδια στην περιοχή ΒΑ του Φλάµπουρου και της Ανθής και σχηµατίζονται κάτω από την ισουψή των 20m. Σήµερα, τα όρια της συγκεκριµένης κατηγορίας αλλουβιακών ριπιδίων είναι δύσκολο να προσδιορισθούν, διότι τα περισσότερα αποτελούν καλλιεργήσιµες εκτάσεις ή χώρους κατασκευής τεχνικών έργων.

109 117 δ) Στοιχεία για άλλα αλλουβιακά ριπίδια και επιφάνειες σύνθετων αλλουβιακών ριπιδίων (ανά ορεινό όγκο) που προέκυψαν από παρατηρήσεις, κατά την διάρκεια της έρευνας, στον χώρο της τ/φ Σερρών: ----Στην Α/ΝΑ πλευρά της τ/φ Σερρών, στο /Ν τµήµα του Μενοικίου όρους, οι αποθέσεις των κλαστικών υλικών του Ρ.Γαζώρου (Ρ.Μεγ.Λάκκος ή Μουζάκη ή Μπερτού), δηµιουργούν αλλουβιακά ριπίδια σε διαφορετικά υψόµετρα, µέσα στη ζώνη των λόφων ( m), του αναγλύφου της τ/φ : 1) το ριπίδιο της Αγριανής, που αναπτύσσεται κατάντη του οικισµού έως τα 500m ενώ η κεφαλή του επιµηκύνεται έως τα 660m, 2) το ριπίδιο της Αναστασιάς που έχει την κεφαλή του στα 540m ενώ οι πόδες του προσεγγίζουν τα 260m, 3) Η υψοµετρική τοποθέτηση των αλλουβιακών ριπιδίων της περιοχής µεταξύ Αγριανής Γαζώρου και αφνουδίου Ν.Ζίχνης, υλοποιεί παράλληλες ζώνες ριπιδίων µε δ/νση Ν-Β επάνω στα νεογενή τεταρτογενή ιζήµατα. Κάθε ζώνη δηµιουργεί µια επιφάνεια σύνθετων αλλουβιακών ριπιδίων (Bajada) που είναι έντονα διαβρωµένη. 4) Στην περιοχή µεταξύ αφνουδίου - Αγ.Πνεύµατος, τα αλλουβιακά ριπίδια εξακολουθούν ν αναπτύσσονται µε τον ίδιο τρόπο. Εξαίρεση, αποτελεί η συγκλινική κοιλάδα του Κρανορέµµατος, στην οποία τα ριπίδια αναπτύσσονται µε δ/νση Α- (στο βόρειο πρανές), από τα 600m έως τα 520m, σχηµατίζοντας επιφάνεια Bajada, που επικαλύπτεται από νεώτερα «εµβρυωνικής» µορφής ριπίδια. 5) Βορειότερα, στο βόρειο πρανές της κοιλάδας του Ερυθρορρέµατος, παρατηρήθηκε επίσης ο σχηµατισµός εµβρυωνικού ριπιδίου σε υψόµετρο 220m (φωτ ) Ο σχηµατισµός τους θεωρήθηκε ότι οφείλεται σε τεκτονικά αίτια. Οι Ψιλοβίκος, Βαβλιάκης κ.ά.,(2001) υποστηρίζουν ότι το ανάγλυφο στα πρανή του /Ν Μενοικίου, προέκυψε από την δράση της τεκτονικής. ----Στην δυτική πλευρά των ορέων της Βροντούς, από Σέρρες έως Σιδ/στρο, σχηµατίζονται αλλουβιακά ριπίδια σε υψόµετρα 400m-200m, είτε µέσα σε κοιλάδες ρεµµάτων (π.χ. Νυφόρρεµα περιοχή Μαραµένα ) είτε στην κατάντη περιοχή των pediments µε υψοµ.400m (π.χ. pediment Αδράχτι ). Έχουν µορφή σύνθετων αλλουβιακών ριπιδίων, επάνω στα νεογενή - τεταρτογενή ιζή- µατα, µε έντονα διαβρωµένους πόδες, από παράλληλα ρέµατα, µε ενεργείς κοιλάδες. Νεώτερα ριπίδια σχηµατίζονται και στη χαµηλή περιοχή των ορέων της Βροντούς (µεταξύ Λευκώνα και Σιδ/κάστρου), από την σύγχρονη δράση όσων χειµάρρων δεν είναι διευθετηµένοι, σε υψόµετρα >100m, περίπου κοντά στις κεφαλές παλαιότερων ριπιδίων (Β/ΒΑ πλευρά τ/φ). Μέσα στην κοιλάδα του Κορυσοβίτη στο νότιο πρανές της, ο οικισµός της Φαιάς Πέτρας βρίσκεται επάνω σε αλλουβιακό ριπίδιο που ξεκινά από 360m και καταλήγει στα 240m. Είναι έντονα διαβρωµένο πλευρικά, και σήµερα βρίσκεται µέσα στην ζώνη των επιφανειών Glacis. Η τεκτονική των κανονικών ρηγµάτων µε αναστροφή του χαµηλότερου τεµάχους συνεχίζει να ελέγχει την διαµόρφωση του ανάγλυφου των ορέων της Βροντούς. ----Σχεδόν σε όλη την περίµετρο της πόλγης Αχλαδοχωρίου, (φωτ ) στους πρόποδες (νότια) των ορέων Βροντούς και (ανατολικά και βόρεια) του Ορβήλου, έχουν αποτεθεί αλλούβια µε σύνθετη µορφή, σε υψόµετρα από 600 m έως 520m. ----Ζώνες αλλουβιακών αποθέσεων διακρίνονται και στην νότια πλευρά του όρους Άγγιστρο, όπου τα νεώτερα αλλουβιακά ριπίδια έχουν τις «κεφαλές» τους σε υψόµετρο 600m και αναπτύσσονται έως τα 360m και φθάνουν έως 200m (π.χ. ζώνες αλλουβιακών ριπιδίων ανάντη της περιοχής Θεροπηγής Χαρωπού Σχιστόλιθου). ----Το συνολικό πάχος των αλλουβιακών αποθέσεων µπορεί να υπολογισθεί από δεδοµένα γεωτρήσεων (προσωπικό αρχείο,1995 & 1996) (κεφ.3), που περιέχονται στους πιν & και αφορούν την βόρεια, ανατολική και Ν/ΝΑ τ/φ Σερρών.

110 118 Έγιναν συγκριτικές παρατηρήσεις στα στοιχεία της έρευνας, οι οποίες καταλήγουν σε πληροφορίες σχετικές µε την διαφορετική ιζηµατογένεση, που είναι ανάλογη των διαφόρων περιοχών της τ/φ, ή ορισµένων τµηµάτων γειτονικών τ/φ και κατά κύριο λόγο οφείλεται στην τεκτονική του Τεταρτογενούς. Πίνακας : Αποθέσεις αλλουβιακού ριπιδίου : Εµµ. Παππά (ανατολική πλευρά τ/φ Σερρών) Βυρώνειας, (βόρεια πλευρά τ/φ ) ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΛΛΟΥΒΙΑΚΟΥ ΡΙΠΙ ΙΟΥ Εµµ. Παππά (Μενοίκιο όρος) ανατολική πλευρά τ/φ Σερρών υψόµ. 180 m Γενιές αλλουβιακού ριπιιδίου Βάθος διάτρησης αποθέσεων (m.) Πάχος αλλουβιακών Αποθέσεων (m) ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΛΛΟΥΒΙΑΚΟΥ ΡΙΠΙ ΙΟΥ Βυρώνειας (Κερκίνη όρος) βόρεια πλευρά τ/φ Σερρών υψόµ. 70 m Γενιές αλλουβιακού ριπιιδίου Βάθος διάτρησης αποθέσεων (m.) Πάχος αλλουβιακών αποθέσεων (m) 4 η η η η η η η Παλιότερες Τεταρτογενείς αποθέσεις Στρυµόνα Συνολικό πάχος 156 Συνολικό πάχος 126 Πίνακας : Αποθέσεις αλλουβιακών ριπιδίων Παγγαίου όρους : Μικρού Σουλίου (Ν/ΝΑ πλευρά τ/φ Σερρών) Πρώτης (εκτός των ορίων από τ/φ Σερρών νότια περιοχή του Ν. Σερρών) ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΛΛΟΥΒΙΑΚΟΥ ΡΙΠΙ ΙΟΥ Πρώτης (Παγγαίο όρος) περιοχή εκτός τ/φ Σερρών υψόµ. 240 m Γενιές αλλουβιακού ριπιιδίου Βάθος διάτρησης αποθέσεων (m.) Πάχος αλλουβιακών Αποθέσεων (m) 2 η η ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΛΛΟΥΒΙΑΚΟΥ ΡΙΠΙ ΙΟΥ Μικρού Σουλίου (Παγγαίο όρος) Ν/ΝΑ πλευρά τ/φ Σερρών υψόµ. 260 m Γενιές αλλουβιακού ριπιιδίου Βάθος διάτρησης αποθέσεων (m.) Πάχος αλλουβιακών Αποθέσεων (m) 1 η Νεογενείς αποθέσεις καρστικό έγκοιλο 36 -? Συνολικό πάχος 114 Συνολικό πάχος 36 Σηµειώνεται ότι, οι γεωτρήσεις Βυρώνειας, Πρώτης και Μικρού Σουλίου βρίσκονται περίπου στα πόδια του οµώνυµων ριπιδίων, ενώ η γεώτρηση Εµµ. Παππά, βρίσκεται περίπου στην κεφαλή του ανάλογου ριπιδίου βαθύτερα από από αποθέσεις : 1) του ριπιδίου Εµµ.Παππά (πάχος αποθέσεων:156m)συναντώνται παλαιότερες, τεταρτογενείς, χερσοποτάµιες αποθέσεις διαβαθµισµένης άµµου (έως τα 216 m) και (υποκείµενες) νεογενείς αποθέσεις έως το βάθος διάτρισης των 234m. (κεφ.3) 2) του ριπιδίου Πρώτης (πάχος αποθέσεων:114m), εµφανίζονται νεογενείς αποθέσεις (έως το βάθος διάτρισης των 204m). 3) του ριπιδίου στο Μικρό Σούλι (πάχος αποθέσεων: 36m) συναντήθηκε καρστικό έγκοιλο

111 119 4) και του ριπιδίου στην Βυρώνεια (πάχος αποθέσεων:126m) συναντώνται oι παλαιότερες απόθέσεις (τεταρτογενή ερυθροχώµατα) του ποτ. Στρυµόνα (έως το βάθος διάτρισης των 150m) (κεφ.3). Από όλα τα παραπάνω δεδοµένα προκύπτει ότι : - στην ανατ. πλευρά της τ/φ, τουλάχιστον στην περιοχή του Εµµ.Παππά και σε υψόµετρο 180m, οι αποθέσεις του οµώνυµου ριπιδίου διαµορφώνονται κατά τέσσερεις (4) γενιές, οι οποίες επικαλύπτουν η µία την άλλη και έχουν συνολικό πάχος 156m. - στην βόρεια πλευρά της τ/φ Σερρών, στην περιοχή της Βυρώνειας και σε υψόµετρο 70m, οι αποθέσεις του οµώνυµου ριπιδίου διαµορφώνονται κατά τρεις (3) γενιές, οι οποίες επικαλύπτουν η µία την άλλη και έχουν συνολικό πάχος 126m. - στην Ν/ΝΑ πλευρά της τ/φ Σερρών, στην περιοχή του Μικρού Σουλίου και σε υψόµετρο 260m, οι αποθέσεις του οµώνυµου ριπιδίου διαµορφώνουν µία (1) γενιά, και έχουν συνολικό πάχος 126m. - Συγκρίνοντας τα στοιχεία του τελευταίου ριπιδίου, µε τα στοιχεία του ριπιδίου Πρώτης φαίνεται ότι στην βόρεια πλευρά του Παγγαίου όρους, σχηµατίζονται αλλουβιακά ριπίδια των οποίων οι αποθέσεις διαµορφώνονται κατά µία (1) ή δύο (2) γενιές, σε υψόµετρο 240m - 260m. Συµπεράσµατα από την µελέτη των αλλουβιακών αποθέσεων στην τ/φ Σερρών : Στη λοφώδη και πεδινή ζώνη της τ/φ Σερρών, οι αποθέσεις των αλλουβιακών ριπιδίων κατέχουν µεγάλη έκταση ως αποτέλεσµα της µεγάλης έντασης των φαινο- µένων στερεοµεταφοράς των χειµάρρων της ορεινής περιοχής της. Τα αλλουβιακά ριπίδια είναι συνήθως σύνθετα και ανήκουν σε διαφορετικές γενιές, κατά κανόνα σε τρείς (3) ή τέσσερεις (4) γενιές, από τις οποίες οι νεώτερες επικαλύπτουν ή σχηµατίζονται επάνω στις παλαιότερες [π.χ. στο όρος Κερκίνη (βόρεια πλευρά τ/φ), στο Μενοίκιο (ανατολική πλευρά τ/φ) και στο όρος Παγγαίο (Ν/ΝΑ πλευρά τ/φ)]. Η υψοµετρική τους τοποθέτιση είναι διαφορετική, ανάλογα της πλευράς της τ/φ στην οποία σχηµατίζονται. ηλ. διαπιστώθηκαν ζώνες αλλουβιακών ριπιδίων, µε τα νεώτερα ριπίδια να βρίσκονται σε µεγαλύτερα υψόµετρα από τα παλαιότερα π.χ. στα όρη Μενοίκιο - Βροντού - Άγγιστρο (ΝΑ / Ανατολική / ΒΑ πλευρά τ/φ) και ζώνες αλλουβιακών ριπιδίων, µε τα νεώτερα ριπίδια να βρίσκονται σε χαµηλώτερα υψόµετρα, π.χ. στα όρη Βερτίσκος και Κερδύλλιο ( /Ν και νότια πλευρά τ/φ). Φαίνεται ότι η θέση σχηµατισµού τους ελέγχεται από τις κατακόρυφες τεκτονικές κινήσεις, οι οποίες έχουν αντίθετη δ/νση στις δύο πλευρές της τ/φ (ανατολική και δυτική, µε άξονα τον ποτ. Στρυµόνα) Ως αρχική αιτία σχηµατισµού των αλλουβιακών ριπιδίων της τ/φ Σερρών θα πρέπει να θεωρείται η τεκτονική δραστηριότητα της περιθωριακής ζώνης της τ/φ Σερρών και κατόπιν οι κατάλληλες κλιµατικές συνθήκες. Η ηλικία τους είναι κατά κανόνα Τεταρτογενής. Οι νεώτερες γενιές τους είναι και οι πιο πρόσφατες. Οι αποθέσεις των αλλουβιακών ριπιδίων στην χαµηλή περιοχή (όριο µεταξύ της γεωµορφολογικής ζώνης των πεδιάδων και της αντίστοιχης των λόφων) του αναγλύφου της τ/φ Σερρών δεν έχουν το ίδιο πάχος. Η διαφοροποίηση πιθανόν να συµβαίνει εξαιτίας των διαφορετικών συνθηκών απόθεσης (αιτία, τρόπος, χρόνος, διάρκεια κ.λ.π) που επικρατούσαν κατά καιρούς σε κάθε περιοχή της. Οι αποθέσεις των αλλουβιακών ριπιδίων της τ/φ Σερρών δεν έχουν το ίδιο αριθµό γενιών µε τις αντίστοιχες της γειτονικής τ/φ Αγγίτη, τουλάχιστον στην υπολεκάνη Ν.Ζίχνη-Πρώτη. Αυτό σηµαίνει ότι οι αποθέσεις των αλλουβιακών ριπιδίων της υπολεκάνης είναι µεταγενέστερες. Υπάρχει σχεδόν αντιστοιχία του αριθµού των επιφανειών peneplain & pediments µε τις γενιές των ριπιδίων, στα όρη Κερκίνη και Μενοίκιο.

112 120 Οι αποδεδειγµένες, πρόσφατες, ανυψωτικές κινήσεις που συµβαίνουν στο δυτικό τµήµα του όρους Κερκίνη, έχουν συνδεθεί µε την δηµιουργία των 4 ης γενιάς ριπιδίων της περιοχής (Παπαφιλίππου & Λώλου, Psilovikos and Papaphilippou, 1990). Πιθανόν πρόσφατες ανυψωτικές κινήσεις να συµβαίνουν και στο όρος Μενοίκιο, όπου επίσης σχηµατίζονται 4 ης γενιάς ριπίδια. Ο ρόλος των αλλουβιακών ριπιδίων, στις φυσικές διεργασίες και στις ανθρώπινες δραστηριότητες είναι σηµαντικός. Παράλληλα, οι µεγάλες επεµβάσεις του ανθρώπου στην πεδινή περιοχή της τ/φ Σερρών και γενικώτερα στην πεδιάδα του Ν.Σερρών, προκάλεσαν αδρανποιήσεις πολλών αλλουβιακών ριπιδίων, χειµάρρωµ και φυσικών διεργασιών. Τελικά, συµπεραίνεται ότι στο Νεο-Τεταρτογενές, η ανατολική πλευρά της τ/φ Σερρών είχε υποστεί θετικές ανυψωτικές κινήσεις γεγονός που είναι δυνατόν να συµβαίνει ακόµη και σήµερα και η δυτική πλευρά της αρνητικές, µε εξαίρεση την περιοχή του όρους Κερκίνη, το οποίο αποδεδειγµένα ανυψώνεται (βλ.προηγούµενα). Οι σχηµατισµοί των αλλουβιακών ριπιδίων και η διάκριση των διαφορετικών γενιών στις αποθέσεις τους, είναι ικανές αποδείξεις της γεωµορφολογικής και γεωλογικής πορείας ενός τόπου µέσα στον γεω-χρόνο.

113 121

114 7. ΤΟ Υ ΡΟΓΡΑΦΙΚΟ ΙΚΤΥΟ ΤΗΣ ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΗΣ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ ΓΕΝΙΚΑ Το νερό που ρέει στην επιφάνεια µιας υδρολογικής λεκάνης συγκεντρώνεται σε κοίτες ροής και σχηµατίζει ένα δίκτυο αυλακώσεων, ρεµάτων και χειµάρρων, πλευρικών κλάδων του ποταµού, του οποίου την λεκάνη αποστραγγίζουν. Το σύνολο αυτών σχηµατίζει ένα υδρογραφικό δίκτυο. Από µορφολογική άποψη ένα υδρογραφικό δίκτυο µε οµαλή ανάπτυξη έχει τη µορφή ενός δένδρου µε κορµό και πλευρικά κλαδιά. Η µορφή του εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως είναι : η λιθολογική και εδαφολογική σύσταση του σχηµατισµού που διαρρέει το δίκτυο, η γεωλογική και τεκτονική δοµή της λεκάνης, η συγκρότηση του επιφανειακού ανάγλυφου και των επιφανειακών κλίσεων, οι κλιµατικές συνθήκες η ηλικία της λεκάνης σε σχέση µε τις εξελικτικές φυσικές διεργασίες της περιοχής. και οπωσδήποτε οι ανθρώπινες παρεµβάσεις και δραστηριότητες (βλ. κεφ.8) Ο συνδυασµός όλων των παραγόντων οδηγεί σε µεγάλη ποικιλία µορφών δικτύων, των οποίων η διερεύνηση από µόνη της µπορεί να οδηγήσει σε σηµαντικά συµπεράσ- µατα. Οποιαδήποτε µεταβολή ενός ή περισσοτέρων παραγόντων επηρεάζει την ροή του νερού, την ανάπτυξη των κλάδων του υδρογραφικού δικτύου και του εµβαδού ή του µήκους των λεκανών απορροής. Εποµένως, ο προσδιορισµός των αποκλίσεων από µία κατάσταση ισορροπίας του υδρογραφικού δικτύου, θα δείξει ποιοί παράγοντες είναι υπεύθυνοι για την διαταραχή της ισορροπίας αυτού. Η µελέτη των δικτύων είναι πολύ σηµαντική και χρήσιµη για την ερµηνεία των γεω- µορφών. Η εξέταση και η ανάλυσή τους συχνά εφαρµόζεται στην πράξη για την αναγνώριση των δοµικών και λιθολογικών στοιχείων από τα οποία ελέγχεται η εξέλιξη των γεωµορφών (Παπαπέτρου Ζαµάνη,1993). Η ποσοτική και ποιοτική ανάλυση υδρογραφικών δικτύων, στην Γεωµορφολογία, µπορεί να διερευνήσει και να δώσει απαντήσεις σε προβληµατισµούς. Η έρευνα του υδρογραφικού δικτύου τόσο σε διεθνές επίπεδο, όσο και σε Ελληνικό έ- χει κάνει σηµαντικότατες προόδους τόσο σε επίπεδο ποιοτικών όσο και (κυρίως) σε επίπεδο ποσοτικών παραµέτρων. Σύµφωνα µε τον Μαρουκιάν (1987), πρώτος ο Gravelius (1914) ασχολείται µε την ποσοτική ανάλυση των υδρογραφικών δικτύων. Αργότερα, ο Davis µε την περιγραφική γεω- µορφολογία, εκτόπισε προς στιγµήν την µέθοδο της µορφοµετρίας, που όµως επανήλθε στο προσκήνιο µε τις εργασίες ποσοτικής ανάλυσης των υδρογραφικών δικτύων του Horton (1932) και του Cotton (1935). Οι σύγχρονες βάσεις της ποσοτικής ανάλυσης των δικτύων τέθηκαν µε την κλασική ε- ργασία του Horton (1945). Ακολούθησαν οι : Lagbein (1947), Strahler (1950,1954a,1954b,1957,1964), Miller (1953), Coates (1956), Shumm (1956), Morissava (1958,1962) κ.ά Οι ανάγκες της σύνθετης ανάλυσης των παραµέτρων που προκύπτουν από την µελέτη των υδρογραφικών δικτύων τόσο στο θεωρητικό, όσο και στο επίπεδο εφαρµογών της Γεωµορφολογίας, καλύφθηκαν µε την δυνατότητα χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Ανάλογες εργασίες δηµοσιεύθηκαν από τους Schenck (1963), Shreve (1966,1967), Scheiddeger (1970), κ.ά. Στη χώρα µας µε την ανάλυση των υδρογραφικών δικτύων ασχολήθηκαν οι : Θεοδωρόπουλος (1973), Βεργίνης (1976), Σαµπώ (1973), Αστάρας (1980), Βαβλιάκης (1981) Σαφιγιέ (1983), Μαρουκιάν (1987), Λαµπρινός (1989), Ψιλοβίκος (1992 & 1994), Καρύµπαλης (1996), Παπαφιλίππου-Πέννου (1988), Μπέλλος (2000), Σαπουντζής (2000) κ.ά.

115 123 Τις σχέσεις των διαφόρων µεταβλητών του υδρογραφικού δικτύου του Αλφειού (Πελοπόννησος) µελέτησαν οι Μαριολάκος, Λέκκας, Παπανικολάου, Καροτσιέρης (1974, 1976,1980,1981), όπως και οι Λειβαδίτης & Αλεξούλη Λειβαδίτη στην εργασία τους για την Αίγινα (1983). 7.2 ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ - ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΟΥ Υ ΡΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΣΤΡΥΜΟΝΑ ΣΤΗΝ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ Αρχικά αναζητήθηκαν, προµηθεύτηκαν και χρησιµοποιήθηκαν : Α. Τοπογραφικοί χάρτες ΓΥΣ (κλίµακα 1:50.000) της περιοχής έρευνας που καλύπτονται από τα φύλα : Καστανούσσας, Πορροϊων, Ν. Πετριτσίου, Αχλαδοχωρίου, Προσοτσάνης, Σερρών, Σιδηροκάστρου, Κερκίνης, Χέρσου, Λαχανά, Σοχού, Σιτοχωρίου, Ροδολίβους, Νικήσιανης. Β. Τοπογραφικοί χάρτες ΓΥΣ (κλίµακα 1: ) και συγκεκριµένα τα φύλα : Τέρπυλλος, Σιδηρόκαστρο, Σέρρες, ράµα, Καβάλα, Ροδολίβος, Λαγκαδάς. Γ. Γεωλογικοί χάρτες ΙΓΜΕ (κλίµακα 1: ) που αφορούν στα φύλα : Νικήσιανη, Λουτρά Ελευθερών, Ροδολίβος, Σιτοχώρι, Σοχός, Σέρρες, Προσοτσάνη, ράµα, Αχλαδοχώρι. Γεωλογικός χάρτης (κλίµακα 1: ) της περιοχής έρευνας από Ψιλοβίκο κ.ά, (1994) Ε. Γεωλογικός χάρτης (κλίµακα 1: ) της περιοχής έρευνας από ΕΠ. ΣΤ. Γεωµορφολογικός χάρτης (κλίµακα 1:50.000) της ζώνης των αλλουβιακών ριπιδίων της νότιας πλευράς του όρους Κερκίνη (Μπέλες) από Παπαφιλίππου Λώλου (1988). Η. Αεροφωτογραφίες της Γ.Υ.Σ της περιοχής έρευνας, διαφόρων εκδόσεων ( ) Προϋπόθεση της ποσοτικής ανάλυσης ενός υδρογραφικού συστήµατος είναι η µέτρηση ορισµένων µορφοµετρικών ιδιοτήτων του και ο υπολογισµός των αντίστοιχων µορφο- µετρικών παραµέτρων τους, ώστε να ακολουθήσει η στατιστική επεξεργασία τους και να προσδιοριστούν οι θετικές ή αρνητικές αποκλίσεις τους από τις τιµές που αντιπροσωπεύουν ένα ιδανικά αναπτυσσόµενο υδρογραφικό δίκτυο. Ως εκ τούτου, η ποσοτική ανάλυση του υδρογραφικού συστήµατος του ποταµού Στρυ- µόνα στην τ/φ Σερρών, περιλαµβάνει µετρήσεις, υπολογισµούς και επεξεργασία των µορφοµετρικών εκείνων ιδιοτήτων και παραµέτρων, που κρίθηκαν απαραίτητες για την εξαγωγή συµπερασµάτων και αφορούν την εξέλιξη του. Στον πίν περιλαµβάνονται οι παράµετροι που χρησιµοποιήθηκαν οι συµβολισµοί, οι διαστάσεις και η µαθηµατική τους έκφραση. Αρχικά διακρίνονται σε αυτές που µετρήθηκαν απευθείας από τους τοπογραφικούς χάρτες (µετρούµενες) και σε εκείνες που υπολογίσθηκαν από τις µετρούµενες παραµέτρους µε συγκεκριµένους τύπους (υπολογιζόµενες). Τόσο οι µετρούµενες, όσο και οι υπολογιζόµενες παράµετροι διακρίνονται σε αυτές που αφορούν το υδρογραφικό δίκτυο και τις αντίστοιχες των λεκανών απορροής. Προέκυψαν πίνακες για κάθε οµάδα υδρογραφικών δικτύων και λεκανών απορροής (δηλ. την οµάδα των πρωτογενών δικτύων και λεκανών, την οµάδα των δευτερογενών δικτύων και λεκανών κ.ο.κ). Με βάση τα προαναφερόµενα, ολόκληρο το υδρογραφικό δίκτυο του Ν. Σερρών και της οµώνυµης τ/φ, µε όλους τους κλάδους του : Αποτυπώθηκε κατά φύλο χάρτη, συµπληρώθηκε και διορθώθηκε µε τη βοήθεια αεροφωτογραφιών και επιτόπιων εργασιών στο πεδίο και ενοποιήθηκε σε χάρτες µε κλίµακα 1: (για την µελέτη) & 1: (για την παρουσίαση). Συγχρόνως προσδιορίσθηκε η θέση των υδρογραφικών συστηµάτων, ανά ορεινό όγκο, η περιοχή των εκβολών τους καθορίζοντας και το βασικό τοπικό επίπεδο κά-

116 124 θε ρέµµατος (π.χ. η λίµνη Κερκίνη, η τεχνητή κοίτη ποταµού Στρυµόνα, οι τεχνητές τάφροι, τα ιζήµατα της λεκάνης, η περιοχή της τέως Λίµνης Αχινού κ.λ.π.). Στη συνέχεια, χωρίστηκαν οι µεγάλοι πλευρικοί κλάδοι του Στρυµόνα κατά χείµαρρο και χαράχθηκαν οι υδροκριτικές γραµµές των επιµέρους λεκανών απορροής τους, στους προαναφερόµενους χάρτες. Ακολούθησε η αρίθµηση των κλάδων κάθε χειµάρρου, µέσα στα όρια των λεκανών απορροής τους, κατά Strahler (1957) και προέκυψαν οι τάξεις των κλάδων (u) και οι αριθµοί των κλάδων κατά τάξη (Nu). Με την βοήθεια καµπυλοµετρητών µετρήθηκαν τα µήκη των κλάδων (Lu) και προέκυψαν τα συνολικά µήκη κατά τάξη Σ(Lu), σε όλους τους χειµάρρους. Με τη χρήση εµβαδόµετρων και χαρτιού µιλιµετρέ, µετρήθηκαν οι εκτάσεις (Αu) των λεκανών απορροής κάθε χειµάρρου, αρκετές φορές για να την αποφυγή λαθών. Μετρήθηκαν επίσης, τα µήκη των λεκανών απορροής (Lbu), τα υψόµετρα των ακραίων τµηµάτων της (z & q) κ.ά. Ακολούθησαν υπολογισµοί των εξής µορφοµετρικών παραµέτρων : Rb, M.Ο Rb, Nu (των κλάδων δικτύων) & F, D, Eu, Cu, Ku, H, R, (των λεκανών απορροής) (πιν.7.2.1) Πίνακας : Στοιχεία - παράµετροι του υδρογραφικού δικτύου και των λεκανών απορροής 1. Στοιχεία και παράµετροι του υδρογραφικού δικτύου Μετρούµενες παράµετροι Στοιχεία - παράµετροι Σύµβολα - τύποι ιαστάσεις Τάξη κλάδου (u) - Αριθµός κλάδων τάξης u (Nu) - Συνολικός αριθµός κλάδων Σ (Nu) - Τάξη δικτύου - - Μήκος κεντρικού κλάδου (Lu) χιλιόµετρα (Km) Συνολικό µήκος κλάδων Σ (Lu) χιλιόµετρα (Km) Υπολογιζόµενες παράµετροι Λόγος διακλάδωσης Rb = (Nu) / (Nu)+I - Μέσος όρος λόγου διακλάδωσης M.Ο Rb - Ιδανικός αριθµός κλάδων κατά τάξη Nu = Rb(k-u) - 2. Στοιχεία και παράµετροι λεκανών απορροής Μετρούµενες παράµετροι Εµβαδόν λεκάνης απορροής (Au) τετραγωνικά χιλ. (Km 2 ) Περίµετρος λεκάνης απορροής (Pu) χιλιόµετρα (Km) Μήκος λεκάνης απορροής (Lbu) χιλιόµετρα (Km) Υψόµετρο υψηλότερου σηµείου Λεκάνης z µέτρα (m) Υψόµετρο χαµηλότερου σηµείου Λεκάνης q µέτρα (m) Υπολογιζόµενες παράµετροι Υδρογραφική συχνότητα (Fu) = Σ(Nu)/(Au) Km -2 Υδρογραφική πυκνότητα (Du) = Σ(Lu)/(Au) Km -1 Επιµήκυνση (Eu) = (Au/π) /(Lbu) - Κυκλικότητα (Cu) = 4π(Au)/(Pu) 2 - Ληµνίσκος (Ku) = (Lbu) 2 /4(Au) - Συνολικό αναγλύφων Λεκάνης H = z-q χιλιόµετρα (Km) Λόγος αναγλύφου R = H /(Lbu) - Για την ποσοτική ανάλυση του υδρογραφικού δικτύου και των λεκανών του επισηµαίνεται ότι :

117 125 Η παράµετρος του µήκους της λεκάνης (Lbu), που είναι σηµαντική για τον υπολογισµό παραµέτρων σχετικών µε τη µορφή των λεκανών απορροής, εκφράζεται µε διάφορους τρόπους. Στην προκειµένη περίπτωση είναι το µήκος της κοίτης του κεντρικού άξονα της λεκάνης, προεκτεινόµενο έως τον υδροκρίτη. Βέβαια, η επιλογή του µικρότερης τάξης κλάδου, που θεωρείται ως η προέκταση του κεντρικού κλάδου έως τον υδροκρίτη, ίσως εµπεριέχει την υποκειµενικότητα του ερευνητή, που τηρείται σε όλες τις λεκάνες των οµάδων δικτύων, ώστε τα αποτελέσµατα να είναι συγκρίσιµα. (Καρύµπαλης,1996) Οι τιµές της επιµήκυνσης (Eu) κυµαίνονται από 0 (που αντιστοιχεί σε µια τελείως επιµηκυνθείσα λεκάνη) έως 1,57 (που αντιστοιχεί στην ιδανική µορφή λεκάνης µε κυκλικό σχήµα) (από Μαρουκιάν,1987& Καρύµπαλης,1996). Κατά παρόµοιο τρόπο, η κυκλικότητα (Cu) µπορεί να λάβει τιµές από 0,00-1,00. Η τιµή 1,00 αντιστοιχεί σε λεκάνη µε µορφή ενός τέλειου κύκλου. Η τιµή 0,79 αντιστοιχεί σε λεκάνη µε µορφή ενός τετραγώνου και όταν συνεχίζει να ελαττώνεται τότε το σχήµα της λεκάνης γίνεται περισσότερο επίµηκες (από Μαρουκιάν,1987 & Καρύµπαλης, 1996). Οι ιδανικές τιµές µορφής ληµνίσκου (Ku) κυµαίνονται από 0,50 έως 1,80. Όσο µικρότερη είναι η τιµή για µια λεκάνη τόσο περισσότερο η µορφή της πλησιάζει την κυκλική. Αντίθετα, υψηλές τιµές µορφής ληµνίσκου αντιστοιχούν σε επιµηκυνσµένες λεκάνες. Ειδικώτερα κάτω από 0,50 και έως 0,32, η µορφή του ληµνίσκου τείνει να γίνει κυκλική, ενώ για τιµές µεγαλύτερες του 2, η λεκάνη απορροής έχει τελείως επιµήκη µορφή(από Μαρουκιάν,1987 & Καρύµπαλης,1996). Τελικά, έγινε η στατιστική επεξεργασία των µορφοµετρικών παραµέτρων και δεικτών, η συσχέτιση µεταξύ ζευγών µορφοµετρικών παραµέτρων και υπολογίσθηκαν οι συντελεστές γραµµικής εξάρτησης (ή συσχέτισης) (R 2 ). περιοχή Κ. Ορεινής περιοχή Χρυσοπηγής Φωτ : είκτες µέτρησης διάβρωσης και δοχεία συλλογής κατακρηµνισµάτων Έγινε προσπάθεια να συγκεντρωθούν πρωτογενή στοιχεία κατακρηµνισµάτων και συγχρόνως ελέγχου της διάβρωσης που τυχόν προκαλούν, σε καθορισµένα ση- µεία της περιοχής έρευνας. Γι αυτό, κατασκευάσθηκαν αυτοσχέδιοι, αριθµηµένοι δείκτες µε δοχεία συλλογής και τοποθετήθηκαν στα ανώτερα σηµεία των λεκανών απορροής κλάδων 1 ης τάξης, στις γεωµορφολογικές ζώνες των βουνών και των λόφων (φωτ.7.2.1). Η προσπάθεια µαταιώθηκε οριστικά µετά από τρεις ή τέσσερεις αντικαταστάσεις των δεικτών, αφού προηγουµένως τους κατέστρεφαν ή τους αφαιρούσαν βοσκοί και αγρότες των περιοχών, παρόλο που είχαν σηµανθεί.

118 ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ Υ ΡΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΙΚΤΥΟΥ Όπως προαναφέρθηκε, χαρτογραφήθηκε αρχικά όλο το υδρογραφικό σύστηµα του ποτ. Στρυµόνα στο Νοµό Σερρών, σε χάρτες (ανά φύλο) 1: και 1: Χαράχθηκαν οι ισοϋψείς ανά 100m και οριοθετήθηκε ο υδροκρίτης της λεκάνης απορροής, τόσο στην τ/φ Σερρών, όσο και σε ευρύτερες περιοχές της υδρολογικής λεκάνης του Στρυµόνα στο Νοµό Σερρών. Ειδικώτερα επιχειρήθηκε η ανάλυση και η κατάταξη των πλευρικών χειµάρρων (επιµέρους υδρογραφικών δικτύων) σε κατηγορίες ανάλογα µε την δυνατότητα των ακραίων κλάδων τους, να προσεγγίσουν τα όρια της υδροκριτικής γραµµής της λεκάνης απορροής του ποταµού Στρυµόνα. Όταν ολοκληρώθηκε λοιπόν, η αποτύπωση του υδρογραφικού δικτύου της τ/φ Σερρών και χαράχθηκαν τα όρια των λεκανών απορροής των ανεξάρτητων χειµάρρων, που προσεγγίζουν την πεδιάδα, όπου βρίσκεται η κοίτη του Στρυµόνα, διαπιστώθηκαν τα ακόλουθα (χάρτης υδρογραφικού δικτύου του σχ.7.3.1) : ----Οι υδροκρίτες ορισµένων χειµάρρων, ιδιαίτερα αυτών που είχαν µεγάλο µέγεθος, έφθασαν µέχρι τις κορυφές των ορεινών όγκων, στην κύρια υδροκριτική γραµµή της τ/φ των Σερρών. ηλ. είχαν καταλάβει ολόκληρο το διαθέσιµο χώρο της τ/φ, γεγονός που επιβεβαιώνει την πλήρη ανάπτυξή τους. Αν µάλιστα λάβουµε υπόψη ότι η διάβρωση και ο σχη- µατισµός λεκανών απορροής αποτελεί µία µακροχρόνια διεργασία, η οποία αρχίζει από τα χαµηλότερα τµήµατα της τ/φ και επεκτείνεται προς τα υψηλότερα τµήµατα αυτής, τότε φαίνεται ότι οι λεκάνες απορροής των χειµάρρων αυτών εξάντλησαν πιθανώς τα χωρικά και χρονικά περιθώρια τους. Το υδρογραφικό δίκτυο των λεκανών αυτών, ονοµάζεται στην παρούσα διατριβή πρωτογενές δίκτυο. ----Οι υδροκρίτες ορισµένων χειµάρρων, µε ικανό µέγεθος λεκανών απορροής, ενώ είχαν αφετηρίες στον πεδινό χώρο της τ/φ Σερρών, οι κορυφές τους δεν έφθασαν µέχρι τα όρια του κύριου υδροκρίτη της τ/φ. Αποτελούν συνήθως οµάδες οι οποίες κατέχουν τις µεσολεκανώδεις περιοχές µεταξύ του πρωτογενούς δικτύου και για αυτό το λόγο χαρακτηρίζονται µε τον όρο δευτερογενές δίκτυο και αναλόγως οι λεκάνες απορροής τους. Το δευτερογενές δίκτυο φαίνεται ότι έχει προκύψει από φυσικές διεργασίες νεώτερες του πρωτογενούς δικτύου, οι οποίες άρχισαν στο µεσολεκανώδη χώρο του πρωτογενούς δικτύου και προχώρησαν µε ταχύτητα προς τα ανάντη. Η επέκταση αυτή έγινε φυσικά εις βάρος των δικτύων και των λεκανών του πρωτογενούς δικτύου, από το οποίο απέσπασαν κλάδους και επιφάνειες απορροής. Η τάση τους ήταν και παραµένει να επεκταθούν µέχρι τα όρια του πρωτογενούς δικτύου και της λεκάνης απορροής του, διεργασία για την οποία απαιτείται ίσως µεγαλύτερος χρόνος από αυτόν που είχαν µέχρι σήµερα στην διάθεσή τους. εν υπάρχει αµφιβολία ότι ορισµένοι φυσικοί παράγοντες ενδογενείς ή εξωγενείς, έδωσαν στο δευτερογενές δίκτυο τη δυναµική που χρειάζονταν για να αναπαραχθεί σε βάρος του πρωτογενούς δικτύου και επειδή η εξάπλωση του είναι γενική, σε όλη την τ/φ Σερρών, θα πρέπει οι παράγοντες αυτοί να έχουν ευρύτερο χαρακτήρα. Αν πρόκειται για ενδογενείς, τότε οι κατακόρυφες κινήσεις, που είναι βεβαιωµένες στο χώρο αυτό, ιδιαίτερα οι ανυψώσεις των ορεινών όγκων, αποτελούν πιθανές αιτίες των διεργασιών ανανέωσης της διάβρωσης. Αν πρόκειται για εξωγενείς, τότε οι αλλαγές του κλίµατος, βεβαιωµένες στο χώρο αυτό κατά τη διάρκεια του Νεογενούς και (κυρίως) του Τεταρτογενούς και οι ανθρωπογενείς επεµβάσεις, που εξετάζονται σε άλλο κεφάλαιο, αποτελούν πιθανές αιτίες της διεργασίας ανανέωσης της διάβρωσης. εν αποκλείεται να συµβαίνει συνδυασµός ενδογενών και εξωγενών παραγόντων. ----Ανάλογα µε το δευτερογενές δίκτυο, είναι το τριτογενές και τεταρτογενές δίκτυο και οι αντίστοιχες λεκάνες απορροής. Αναπτύσσονται δηλ., στον ενδιάµεσο χώρο του δευτερογενούς και τριτογενούς δικτύου αντίστοιχα και επαναλαµβάνεται η ίδια διαδικασία ανανέωσης και ανακατάταξης στον χώρο της τ/φ Σερρών.

119

120 127 Με βάση τις ανωτέρω απόψεις και τον διαχωρισµό που έγινε, θα πρέπει να θεωρηθεί ότι στην τ/φ των Σερρών δηµιουργήθηκαν τέσσερεις (4) γενιές υδρογραφικών δικτύων και λεκανών απορροής. Οι παλιότερες φαίνεται να είναι οι αντίστοιχες του πρωτογενούς δικτύου, ενώ οι νεώτερες φαίνεται να είναι οι αντίστοιχες του τεταρτογενούς. Στον συνηµµένο χάρτη (του σχ.7.3.1) απεικονίζονται οι τέσσερεις διαδοχικές γενιές των δικτύων και των λεκανών απορροής της τ/φ Σερρών. Μικρός αριθµός δικτύων 5 ης και 6 ης γενεάς, διακρίθηκε σε συγκεκριµένες περιοχές, µεσα στην λεκάνη απορροής του ποταµού Στρυµόνα για τα οποία θα γίνει αναφορά σε άλλο σηµείο του παρόντος κεφαλαίου. Η νέα αυτή προσέγγιση στο ζήτηµα της ταξινόµησης των υδρογραφικών δικτύων και των λεκανών απορροής µιας ταφρολεκάνης (τεκτονικού βυθίσµατος) ό- πως αυτής των Σερρών, επιτρέπει στον ερευνητή να συνδυάσει τις φυσικές διεργασίες εξέλιξής της µε τα γεωµορφολογικά αποτελέσµατα που δηµιούργησαν στην επιφάνειά της. Επιπλέον, επιτρέπει να συσχετιστούν οι ενδογενείς και εξωγενείς δυνάµεις και διεργασίες που είναι υπεύθυνες για τις εξελίξεις στο σύνολο του χώρου και στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή. Οι περισσότερες από τις ενδογενείς δυνάµεις και διεργασίες που συνέβησαν στην τ/φ Σερρών είναι γνωστές (και αναφέρονταιι στο κεφ.3). όπως π.χ. Ο τεµαχισµός των µαζών της Ροδόπης και της Σερβοµακεδονικής αλλά και του ο- ριακού χώρου µεταξύ των, που οδήγησε στο σχηµατισµό του τεκτονικού βυθίσµατος. Οι οριζόντιες και κυρίως οι κατακόρυφες κινήσεις των επιµέρους τεµαχών (ορεινών όγκων) και του πυθµένα του τεκτονικού βυθίσµατος Οι οµάδες ρηγµάτων διαφόρων διευθύνσεων, οι οποίες είχαν τοπικό χαρακτήρα µέσα στο βύθισµα. Οι ευρύτερες κινήσεις που οδήγησαν στην είσοδο και έξοδο της θάλασσας µέσα στο χώρο του βυθίσµατος, στην απόθεση µεγάλου πάχους ιζηµάτων στο υπόβαθρό της, στις εναλλαγές χερσοποτάµιων, ποταµολιµναίων, λιµναίων και θαλάσσιων ιζηµάτων Επίσης, πολλές από τις εξωγενείς δυνάµεις και διεργασίες που συνέβησαν στην ταφρολεκάνη Σερρών είναι γνωστές όπως: οι κλιµατικές εναλλαγές θερµού - υγρού, θερµού - ξηρού κλίµατος κατά τη διάρκεια του Νεογενούς και των παγετωδών - µεσοπαγετωδών εποχών κατά τη διάρκεια του Τεταρτογενούς (Βαβλιάκης,1981 & βλ.κεφ 4) οι διεργασίες αντικατάστασης του παλαιού υδρογραφικού δικτύου, της ενιαίας Ροδοπικής µάζας, από τα νέα δίκτυα των τ/φ Σερρών, ράµας, Νέστου. (Ψιλοβίκος, 1990) οι διεργασίες αποσάθρωσης, διάβρωσης και επιπέδωσης στο χώρο των ορεινών όγκων (Βαβλιάκης,1981 & Ψιλοβίκος - Βαβλιάκης,1983) οι λοιπές εξωγενείς διεργασίες στην τ/φ Σερρών, που αναλύονται σε προηγούµενα και επόµενα κεφάλαια της διατριβής 7.4 ΤΟ Y ΡΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ποτ. ΣΤΡΥΜΟΝΑ ΣΤΗΝ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ Η παρούσα έρευνα θα προσπαθήσει να αναλύσει το υδρογραφικό σύστηµα του ποταµού Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών. Θα χρησιµοποιήσει ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία του για να εντοπίσει τις τυχόν α- ποκλίσεις από την κατάσταση ισορροπίας του και να προσδιορίσει τους παράγοντες που ευθύνονται. Η ποσοτική και ποιοτική γεωµορφολογική ανάλυση όλου του υδρογραφικού συστήµατος του Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών εφαρµόζεται για πρώτη φορά συνολικά, στα πλαίσια της παρούσας εργασίας.

121 128 Σηµειώνεται ιδιαιτέρως, ότι η έκταση του δικτύου είναι πολύ µεγάλη και η ανάπτυξή του ιδιαίτερα σηµαντική Στην περίπτωση λοιπόν, της υδρολογικής λεκάνης Σερρών, της οποίας τα όρια συµπίπτουν µε τα αντίστοιχα της ταφρολεκάνης Σερρών, η κοίτη ροής του ποταµού Στρυµόνα αποτελεί τον κεντρικό κλάδο του υδρογραφικού δικτύου, στο οποίο καταλήγουν όλοι οι πλευρικοί κλάδοι των χειµάρρων και ρεµάτων. Σ αυτήν αναπτύχθηκε ένα ιδιαίτερο υδρογραφικό δίκτυο, του οποίου η µορφή εξαρτάται από τους παράγοντες που αναφέρθηκαν ανωτέρω και το οποίο συνδέεται µε την κοίτη του ποταµού Στρυµόνα, η οποία διαρρέει το κεντρικό-πεδινό τµήµα της τ/φ και εκβάλλει στον Στρυµονικό κόλπο. Από την άποψη αυτή θα µπορούσε να θεωρηθεί ότι ολόκληρη η ανάπτυξη και λειτουργία των πλευρικών κλάδων του ποταµού Στρυµόνα συνδέονται µε τις φυσικές διεργασίες της τ/φ Σερρών. Παρ ότι το υδρογραφικό δίκτυο της τ/φ Σερρών έχει την αυτοδυναµία του και τις ιδιο- µορφίες του, που σχηµατίζονται µε τα δεδοµένα του φυσικού περιβάλλοντος, έχει ταυτόχρονα και τις εξαρτήσεις του γιατί αποτελεί τµήµα του ευρύτερου υδρογραφικού και υδρολογικού δικτύου της διασυνοριακής υδρολογικής λεκάνης του ποταµού Στρυµόνα (πίν & σχ ) εν συµβαίνει όµως το ίδιο και για τους κεντρικούς κλάδους του δικτύου της ευρύτερης υδρολογικής λεκάνης του Στρυµόνα στον Ελλαδικό χώρο, και συγκεκριµένα, του Στρυµόνα από τα σύνορα Ελλάδας-Βουλγαρίας µέχρι τα στενά του Ρούπελ, του Αγγίτη από τα στενά της Πέτρας µέχρι τη συµβολή του µε τον Στρυµόνα και του Στρυµόνα από τα στενά της Αµφίπολης µέχρι τις εκβολές του στον Στρυµονικό κόλπο Υπάρχουν λοιπόν, τρία (3) τµήµατα του υδρογραφικού δικτύου, ένα στην περιοχή του Ρούπελ και ανάντη αυτού, ένα στην περιοχή του Αγγίτη και εν συνεχεία στην τ/φ της ρά- µας και ένα άλλο στην περιοχή της Αµφίπολης και κατάντη αυτής, τα οποία υδρολογικά ανήκουν στο ευρύτερο δίκτυο του Στρυµόνα, αλλά εκτός του χώρου της τ/φ Σερρών. Αυτά τα τµήµατα αρχικά, αποτέλεσαν µέρος της περιοχής έρευνας. Στην πορεία της α- νάλυσης του υδρογραφικού δικτύου προέκυψαν αποτελέσµατα που τελικά οδήγησαν στην εξαίρεση τους από την έρευνα του υδρογραφικού δικτύου της τ/φ Σερρών, έτσι ώστε να αποφευχθούν συγχύσεις και εσφαλµένα συµπεράσµατα. Με δεδοµένο ότι η τ/φ Σερρών δεν είναι µία ανεξάρτητη υδρογραφική και υδρολογική ε- νότητα, αφού συνδέεται µε τις λοιπές ταφρολεκάνες του Στρυµόνα (σχ.1.1.1) και είναι ο τελευταίος αποδέκτης όλων των παραποτάµων του (κατά το τελευταίο τµήµα της διαδροµής του προς τη θάλασσα), µετά δε την αποτύπωση του υδρογραφικού δικτύου και των επιµέρους λεκανών απορροής της, προκύπτουν τα παρακάτω: Η κοίτη του ποταµού Στρυµόνα, από την είσοδό του στην περιοχή «Γέφυρα Πετριτσίου» έως τις εκβολές του, στον Στρυµονικό κόλπο, είναι τεχνητή. (βλ. κεφ 8) Η τεχνητή λίµνη Κερκίνη αποτελεί ένα βασικό επίπεδο τοπικού χαρακτήρα, για τον ποταµό Στρυµόνα. (βλ. κεφ 8) Η φυσική προέκταση του Στρυµόνα από την γέφυρα Πετριτσίου (ή Σιδηροκάστρου) έως την περιοχή της τέως λίµνης Αχινού, υλοποιείται µε την αποστραγγιστική τάφρο Μπέλιτσα, η οποία έχει διαστάσεις ποταµού και αποστραγγίζει πολλούς χει- µάρρους της περιοχής (κεφ.8). Θεωρείται δίδυµη κοίτη του Στρυµόνα, στην πεδιάδα Σερρών και η πορεία της ακολουθεί την µισγάγγεια (περίπου) της λεκάνης (Ψιλοβίκος κ.ά.,1994) Η αποξήρανση της λίµνης Αχινού, άλλαξε το βασικό τοπικό επίπεδο του Στρυµόνα, του Αγγίτη και των λοιπών χειµάρρων της περιοχής, στο κεντρικό & νότιο τµήµα της υδρολογικής λεκάνης (ή τ/φ) Σερρών (βλ. κεφ 8). Ο ποταµός Αγγίτης, στο Ν. ράµας, ακολουθεί την πορεία της φυσικής του κοίτης, παρόλο που έχει υποστεί σηµαντικές παρεµβάσεις. Στα όρια των Νοµών Σερρών και ράµας πριν τον εγκιβωτισµό του στα Στενά της Πέτρας, υπάρχει ένα ρυθµιστικό φράγµα της ροής του (Συµβολή-Γαλάζια Νερά) που επηρεάζει την φυσική ροή του προς τον Στρυµόνα.

122 129 Οι χείµαρροι που αποστραγγίζουν τις πλευρές της υδρολογικής λεκάνης (ή τ/φ) Σερρών, έχουν υποστεί σοβαρές ανθρώπινες επεµβάσεις µε διευθετήσεις των κοιτών τους, µε δασοτεχνικά έργα στις λεκάνες απορροής των κ.λ.π. (βλ. κεφ 8) Ως συµπέρασµα προκύπτει ότι το υδρογραφικό σύστηµα του ποτ. Στρυµόνα α- ποτελεί ένα µεικτό, φυσικό και ανθρωπογενές σύστηµα (βλ. κεφ.8). Από τα στοιχεία στην παρούσας έρευνας και από υδρογραφική και υδρολογική σκοπιά, ως κρίσιµα σηµεία της κοίτης του ποταµού Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών, θεωρούνται τα α- κόλουθα (σχ.7.4.1) : Α) Έξοδος του Στρυµόνα από το Ρούπελ και η είσοδός του στην πεδιάδα των Σερρών, στην περιοχή της γέφυρας Πετριτσίου (Σιδηροκάστρου). Β) Η εκβολή του Στρυµόνα στον ταµιευτήρα της Κερκίνης. Γ) Η έξοδος του Στρυµόνα από την Κερκίνη. ) Η συµβολή του Στρυµόνα µε την τάφρο Μπέλιτσα. Ε) Η συµβολή του Στρυµόνα µε τον Αγγίτη. ΣΤ) Το σηµείο εισόδου του Στρυµόνα στην κοιλάδα της Αµφίπολης Εκτός του χώρου της τ/φ, αλλά µέσα στα όρια του Ν.Σερρών, κρίσιµα σηµεία της κοίτης του Στρυµόνα είναι : το σηµείο εισόδου του στην επιγενετική κολάδα των Στενών Ρούπελ και το σηµείο εκβολής του (Ζ) στον Στρυµονικό κόλπο. Ανάλογα κρίσιµα σηµεία της κοίτης του Αγγίτη στο Ν.Σερρών είναι τα σηµεία εισόδου και εξόδου του από την επιγενετική κολάδα των Στενών Πέτρας. Βάσει των ανωτέρω, στην τ/φ Σερρών διαχωρίζονται οι επιµέρους υδρολογικές υπολεκάνες (σχήµα 7.4.1) : την υπολεκάνη Πετριτσίου (βόρεια περιοχή της τ/φ Σερρών) της οποίας οι χεί- µαρροι αποστραγγίζουν το Α/ΝΑ τµήµα του όρους Κερκίνη και το δυτικό τµήµα του Αγγίστρου όρους και καταλήγουν στην τεχνητή κοίτη του Στρυµόνα (κοίτη Βυρώνειας), πριν την εκβολή του στην Κερκίνη. Οι µεγαλύτεροι χείµαρροι της υπολεκάνης είναι : το Γιανόρρεµα και το Ρ.Πετριτσίου την υπολεκάνη Κερκίνης (βόρεια και Β περιοχή της τ/φ Σερρών) της οποίας οι χείµαρροι αποστραγγίζουν σχεδόν όλο το νότιο τµήµα του όρους Κερκίνη και το Β/ΒΑ και ανατολικό τµήµα του υσώρου. Ο µεγαλύτερος χείµαρρος της υπολεκάνης είναι ο Κερκινίτης (ή Αµµουδοπόταµος). Οι άλλοι χείµαρροι που ανήκουν σ αυτήν είναι : το Ρ.Ακριτοχωρίου, το Ρέµα δυτικά Ακριτοχωρίου, το Μεσόρρεµα, το Τύµπανο Ρ., το Μεγάλο Ρέµα (ή Νεοχωρίου), το Γειτονιάς Ρ., το Ματωµένο Ρ., το Ενδιάµεσο Ρέµα (ή Μυλόρρεµα) και το Ρέµα Σταφυλλώνα. την υπολεκάνη Μπέλιτσας (Β/ΒΑ και ανατολική περιοχή της τ/φ) της οποίας οι χείµαρροι αποστραγγίζουν το νότιο τµήµα του Αγγίστρου όρους, το Ν τµήµα του Ορβήλου, τα όρη της Βροντούς και το /Β τµήµα του Μενοικίου. Σ αυτήν ανήκουν ο Κρουσοβίτης (ή Αχλαδίτης) και ο χείµαρρος Αγ.Ιωάννου και το Κρανόρρεµα που είναι και οι µεγαλύτεροι χείµαρροι της, όπως και η τάφρος Μπέλιτσα στην οποία συµβάλλουν οι χείµαρροι των ορέων της Βροντούς, την υπολεκάνη δυτικού Στρυµόνα (δυτική περιοχή της τ/φ), που περιλαµβάνει τους χειµάρρους που αποστραγγίζουν τους ορεινούς όγκους του Μαυροβουνίου και του Βερτίσκου. Σ αυτήν την υπολεκάνη ανήκουν και τµήµατα των αρδευτικών δικτύων (σχ ) των Τ.Ο.Ε.Β Ηράκλειας, Προβατά και ηµητριτσίου, που έχουν κατασκευασθεί κυρίως στην περιοχή ανάµεσα στην τάφρο Μπέλιτσα, την λίµνη Κερκίνη και στην τεχνητή κοίτη του Στρυµόνα (κατάντη της Κερκίνης). Οι σηµαντικότεροι της υπολεκάνης είναι : ο Ξηροπόταµος, το Ρ.Στρυµονικού, το Ρ.Σκαπάνης και το Μεγ. Ρέµα (ή Θερµών). την υπολεκάνη Αχινού ( /Ν και Α/ΝΑ περιοχή τ/φ), της οποίας οι χείµαρροι αποστραγγίζουν την Β/ΒΑ πλευρά του Κερδυλλίου όρους και το /Ν Μενοίκιο. Μέσα στα όρια της συµβάλλει ο Αγγίτης µε τον Στρυµόνα (ανατολικά της τ. λίµνης

123 130 Αχινού). Εκτός του Αγγίτη, οι σηµαντικότεροι χείµαρροι της είναι : ο Εζοβίτης και το (τεχνητό) Ρ. Μαύρη (ή Μεγάλη) Τάφρος ή Θολόρρεµα. την υπολεκάνη Αµφίπολης (νότια περιοχή τ/φ), της οποίας οι σηµαντικότεροι χεί- µαρροι είναι το Ρ.Παλαιοκώµης και ο Καστρόλακκος. Αποστραγγίζουν το /Β Παγγαίο και τµήµα του ανατολικού Κερδυλλίου όρους. Η κοιλάδα των Στενών του Ρούπελ από τα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα (Προµαχώνας) έως την γέφυρα Πετριτσίου (ή Σιδηροκάστρου), είναι υδρογραφικά και υδρολογικά µία ξεχωριστή ενότητα της τ/φ Σερρών, όπου η κεντρική κοίτη του Στρυµόνα, διατηρεί τους φυσικούς χαρακτήρες. Η κοιλάδα των Στενών της Αµφίπολης που επίσης είναι υδρογραφικά και υδρολογικά µία ξεχωριστή ενότητα της τ/φ, έχει σήµερα χαρακτηριστικά που διαµορφώθηκαν από τις σύγχρονες (εξωγενείς) ανθρωπογενείς παρεµβάσεις (βλ. κεφ. 8) Σχήµα : Υπολεκάνες στον χώρο της τ/φ Σερρών (εσωτερικές) και στον Ν. Σερρών (εξωτερικές)

124 7.5 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ Υ ΡΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΙΚΤΥΟΥ ΤΗΣ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ 131 Η µελέτη των σχετικών τοπογραφικών χαρτών της Γ.Υ.Σ. (1:50.000), η µελέτη Α/φ, η υπαίθρια έρευνα κ.λ.π., κατέληξε τελικά στην χαρτογράφηση του υδρογραφικού δικτύου της τ/φ Σερρών όπως απεικονίζεται στον χάρτη του σχ (συνηµµένος) Σηµειώνεται ότι η υδρογραφική ανάλυση έγινε σύµφωνα µε την σηµερινή µορφή του υδρογραφικού δικτύου της τ/φ Σερρών, µετά τις ανθρωπογενείς (τεχνητές) επεµβάσεις, στην χαµηλή ζώνη της ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ (ή 1ης γενιάς) Υ ΡΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ----Σύµφωνα µε την νέα προσέγγιση στην έρευνα των υδρογραφικών δικτύων ( 7.3), που επιχειρείται στην παρούσα διατριβή, όσων δικτύων οι κλάδοι προσεγγίζουν τον κύριο υδροκρίτη του ποτ. Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών, συγκροτούν την οµάδα των εικοσιτριών (23) πρωτογενών υδρογραφικών δικτύων. (χάρτης του σχ συνηµµένος). Κατά την διάρκεια της χαρτογράφησης και της ανάλυσης προέκυψε ότι η συγκεκριµένη οµάδα δικτύων µπορεί, να διαχωρισθεί ως προς τον κεντρικό άξονα της κοίτης του Στρυ- µόνα (και από βόρεια προς νότια), σε ανατολική και δυτική οµάδα πρωτογενών υδρογραφικών δικτύων ως εξής (πίν & 7.5.2) : Πίνακας : Πρωτογενή (ή 1ης γενιάς) υδρογραφικά δίκτυα ταφρολεκάνης Σερρών ΟΜΑ Α ΥΤΙΚΩΝ ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΝ ΙΚΤΥΩΝ ΟΜΑ Α ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΝ ΙΚΤΥΩΝ ΟΝΟΜΑ Γιανόρρεµα (ή Μιχόρρεµα) Βασιλίσσης Ρ. (ή Πετριτσίου) Ακριτοχωρίου Ρέµα δυτικά Ακριτοχωρίου ΟΝΟΜΑ Κρουσοβίτης Χειµ. Αγ. Ιωάννου Ρέµα Κρανιές (Κρανόρρεµα) Ρέµα ΜαύρηςΤάφρου (Θολόρρεµα) Μεσόρρεµα Ρέµα Παλαιοκώµης Τύµπανο Ρ Μεγάλο Ρέµα (Νεοχωρίου) Κερκινίτης (Αµµουδοπόταµος) Γειτονιάς Ρ Ματωµένο Ρ Ενδιάµεσο Ρέµα (Μυλόρρεµα) Σταφυλλώνα Ρέµα Ξηροπόταµος Στρυµονικού Ρέµα Σκαπάνης (Κοπατσινός) Μεγάλο Ρέµα (Θερµά) Εζιόβης (Εζοβίτης) Καστρόλακκος (Καστρίου) Άξονας - ποτ. Στρυµόνας Α) Οµάδα ανατολικών πρωτογενών δικτύων, που αναπτύσσεται επάνω σε µάρµαρα, σε µαρµαρυγιακούς σχιστόλιθους, σε ασβεστόλιθους, σε γρανίτες - γρανοδιορίτες καθώς και σε ιζήµατα του Νεογενούς. ηλ. επάνω στο κρυσταλλοσχιστώδες υπόβαθρο της µάζας (δυτικής) Ροδόπης και στα νεογενή ιζήµατα που έχουν αποτεθεί επάνω σ αυτήν. (σχ γενικευµένος γεωλογικός χάρτης) Την αποτελούν δε, τα παρακάτω πέντε (5) υδρογραφικά δίκτυα : ο Κρουσοβίτης (ή Αχλαδίτης), ο χείµαρρος Αγ.Ιωάννου, το Ρέµα Κρανιές (ή Κρανόρρεµα), το Ρέµα Μαύρης (ή Μεγάλης) Τάφρου (ή Θολόρρεµα) και το Ρ.Παλαιοκώµης

125 132 Ο Κρουσοβίτης και ο χείµαρρος Αγ.Ιωάννου φθάνουν (διευθετηµένοι στην χαµηλή ζώνη τους) έως την τεχνητή τάφρο Μπέλιτσα, µε τελικό αποδέκτη την τεχνητή κοίτη του Στρυµόνα, στην βόρεια περιοχή της τέως λίµνης Αχινού. Το Κρανόρρεµα έχει διευθετηθεί στην χαµηλή περιοχή του και καταλήγει στην τάφρο Μπέλιτσα, µετά την συµβολή της µε τον χείµ. Αγ.Ιωάννου Το ρέµα της «Μεγάλης Τάφρου» ή «Θολόρρεµα», που ουσιαστικά δέχεται µε τεχνητό τρόπο τις απορροές πολλών χειµάρρων της Α/ΝΑ πλευράς της τ/φ, καταλήγει, µέσω της «Μαύρης ή Μεγάλης Τάφρου», στον Αγγίτη, λίγο πριν την συµβολή του µε τον Στρυµόνα. Στον Αγγίτη συµβάλλουν και χείµαρροι άλλων γενιών (βλ. παρακάτω). Το Ρ. Παλαιοκώµης, προσεγγίζει τον ποταµό Στρυµόνα στην περιοχή εκαλίστρα, λίγο πριν την είσοδο του στην κοιλάδα Αµφίπολης και την εκβολή του στον Στρυµονικό (ή Ορφανού) κόλπο. Πίνακας : Στοιχεία και µορφοµετρικές παράµετροι πρωτογενών (ή 1ης γενιάς) υδρογραφικών δικτύων τ/φ Σερρών Πρωτογενή (ή 1ης γενιάς) υδρογραφικά δίκτυα τ/φ Σερρών - µορφοµετρικές παράµετροι α/α οµάδα Τάξη u Μ.Ο Rb Σ(Nu) Lu (km) Σ(Lu) (km) Αu (km 2 ) Pu (km) Lbu (km) F (km -2 ) D (km -1 ) Eu Cu Ku z (m) q (m H (km) R 1 4 η 5, ,50 42,50 23,15 28,00 11,50 10,32 1,83 0,236 0,371 1, ,259 0, η 5, ,00 91,90 21,00 30,25 12,25 7,19 4,38 0,211 0,288 1, ,555 0, η 3, ,00 21,40 16,85 21,00 7,50 1,27 3,38 0,309 0,515 0, ,864 0, η 5, ,00 21, ,00 7,30 3,44 2,33 0,232 0,349 1, ,864 0, η 2, ,25 20,80 8,12 18,50 7,15 3,57 2,56 0,225 0,298 1, ,995 0, η 3, ,50 49,50 11,25 19,00 7,15 3,56 4,40 0,831 0,391 1, ,995 0, η 3, ,00 79,50 29,13 24,50 8,75 2,64 2,73 0,349 0,609 0, ,742 0, η 4, , ,30 251,79 135,00 23,35 8,00 4,77 0,384 0,174 0, ,839 0, η 3, ,75 107,50 21,13 24,00 6,60 10,37 5,09 0,393 0,461 0, ,862 0, η 5, ,75 18,15 4,00 12,25 5,00 4,54 8,25 0,226 0,335 1, O,864 0, η 4, ,00 65,10 10,94 16,50 6,70 10,61 5,95 0,279 0,505 1, ,143 0, η 5, ,85 86,25 20,13 19,50 6,70 8,05 4,28 0,378 0,665 0, ,124 0, η 4, ,50 697,80 120,00 60,00 18,30 14,04 5,81 0,338 0,418 0, ,134 0, η 5, ,50 407,00 69,25 52,00 21,15 10,62 5,06 0,239 0,374 1, ,899 0, η 4, , ,07 211,85 78,50 25,50 13,06 4,96 0,322 0,432 0, ,088 0, η 4, ,00 676,60 134,75 70,00 28,00 15,29 5,02 0,234 0,345 1, ,090 0, η 4, ,50 633,00 132,25 64,50 27,00 14,50 4,78 0,240 0,399 1, ,083 0, Υ Τ Ι Κ Η 6 η 4, ,00 344,50 50,25 41,00 19,00 24,15 6,85 0,210 0,281 1, ,087 0,057 [στην δυτική οµάδα κεντρικός κλάδος πρωτογενούς δικτύου : νέα (τεχνητή) κοίτη Στρυµόνα (7 ης τάξης) Κεντρικός κλάδος (τελικός αποδέκτης) του υδρογραφικού δικτύου της τ/φ Σερρών : ποτ. Στρυµόνας ( 8 ης τάξης) [στην ανατολική οµάδα κεντρικός κλάδος πρωτογενούς δικτύου : τεχνητή τάφρος Μπέλιτσα & τεχνητή κοίτη του Στρυµόνα (7 ης τάξης) 19 7 η 3, , ,40 290,5 91,00 30,60 8,39 4,43 0,314 0,440 0, ,166 0, η 3, , ,15 387,51 102,5 21,10 5,60 3,15 0,526 0,463 0, ,948 0, η 4, ,50 181,75 58,96 36,50 23,65 4,75 3,08 0,183 0,556 2, ,928 0, η 3, ,00 528,65 156,79 60,00 22,00 5,36 3,37 0,321 0,547 0, ,434 0, ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ 6 η 3, ,75 373,20 56,93 42,50 19,75 12,68 6,55 0,216 0,396 1, ,594 0,081 Β) Οµάδα δυτικών πρωτογενών δικτύων, που αναπτύσσεται κυρίως επάνω σε γνεύσιους και σχιστογνεύσιους, σε σχιστόλιθους, σε αµφιβολίτες και σε ιζήµατα του Νεογενούς, δηλ. κυρίως επάνω στο κρυσταλλοσχιστώδες υπόβαθρο της Σερβοµακεδονικής µάζας και στα νεογενή ιζήµατα που την καλύπτουν (σχ ). Την αποτελούν τα παρακάτω δεκα-οκτώ (18) υδρογραφικά δίκτυα : Γιανόρρεµα, Ρ.Πετριτσίου, Ρ.Ακριτοχωρίου, Ρ.δυτικά Ακριτοχωρίου, Μεσόρρεµα, Τύµπανο Ρ., Μεγάλο Ρέµα

126 133 (ή Ρ.Νεοχωρίου), Κερκινίτης (ή Αµµουδοπόταµος), Γειτονιάς Ρ., Ματωµένο Ρ., Ενδιάµεσο Ρ. (ή Μυλόρρεµα), Ρ.Σταφυλλώνα, Ξηροπόταµος, Ρ.Στρυµονικού, Ρ.Σκαπάνης, Μεγάλο Ρέµα (ή Θερµών), Εζιόβης (ή Εζοβίτης ή Ρ. άφνης) και Καστρόλακκος (ή Ρ.Καστρίου) (πίν.7.5.1). Η οµάδα των δυτικών πρωτογενών δικτύων (µερικά άµεσα, άλλα διαµέσου των τεχνητών τάφρων και άλλα µέσω της τεχνητής λίµνης Κερκίνης) παροχετεύεται τελικά στην τεχνητή κοίτη του Στρυµόνα. Τα στοιχεία και οι µορφοµετρικές παράµετροι, που προέκυψαν από την ανάλυση του πρωτογενούς υδρογραφικού δικτύου του ποταµού Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών, φαίνονται στον πίν Το σύνολο της οµάδας των πρωτογενών δικτύων της τ/φ, ανάλογα µε την τάξη (u) εξέλιξης τους, διακρίνονται σε : δύο (2) πρωτογενή δίκτυα 7 ης τάξης, οκτώ (8) πρωτογενή δίκτυα 6 ης τάξης, τρία (3) πρωτογενή δίκτυα 5 ης τάξης, οκτώ (8) πρωτογενή δίκτυα 4 ης τάξης, δύο (2) πρωτογενή δίκτυα 3 ης τάξης. Η σχέση της τάξης (u) µε τον αθροιστικό αριθµό των κλάδων τους [Σ(Nu)], απεικονίζεται στο διάγρ.7.5.1, ενώ η αντίστοιχη σχέση της τάξης (u) µε το αθροιστικό µήκος των κλάδων τους [Σ(Lu)], στο διάγρ ιάγραµµα ιάγραµµα Σχέση µεταξύ (u) και Σ(Νu) των πρωτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σχέση µεταξύ (u) και Σ(Lu) των πρωτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σ(Νu) Σ(Lu) η4η4η3η 4η4η4η6η5η3η4η4η 6η5η6η6η6η6η7η7η 5η6η6η 0 4η 4η 4η 4η 5η 4η 6η 6η 6η 7η 5η 6η (u) (u) Από την σύγκριση των διαγρ και τα δεδοµένα των πίν , γενικά προκύπτει ότι τα πολυπληθέστερα και συνήθως µεγάλης τάξης (u 5 η ) πρωτογενή υδρογραφικά δίκτυα, έχουν και τις µεγαλύτερες τιµές αθροιστικών µηκών των κλάδων τους. Η σχέση µεταξύ του αθροιστικού µήκους των κλάδων των πρωτογενών δικτύων, Σ(Lu) και του αθροιστικού αριθµού των κλάδων τους, Σ(Nu) (δηλ. το πηλίκο του µήκους τους µε τον αριθµό τους) δείχνει ποιό είναι το µέσο µήκος αυτών και φαίνεται στο διαγρ ιάγραµµα Σ(Lu) Σχέση Σ(Lu) και Σ(Νu) όλων των πρωτογενών δικτύων της τ/φ Σερρών R 2 = 0, Σ(Νu)

127 134 Μελετώντας το διάγραµµα, διαπιστώνεται ότι συνήθως τα πρωτογενή δίκτυα µε µεγάλο αθροιστικό αριθµό κλάδων έχουν και µεγάλο αθροιστικό µήκος. Αρκετά συχνά συµβαίνει και το αντίθετο, π.χ. το 8 ο πρωτογενές δίκτυο (ο Κερκινίτης) που είναι 6 ης τάξης, έχει α- ριθµητικά λιγότερους κλάδους από το 18 ο πρωτογενές δίκτυο (Καστρόλακκος) που είναι της ίδιας (δυτικής) οµάδας και τάξης, όµως το αθροιστικό µήκος των κλάδων του (8 ου δικτύου) είναι σηµαντικά µεγαλύτερο από το αθροιστικό µήκος των κλάδων του 18 ου δικτύου. Στο ίδιο αποτέλεσµα καταλήγει και η σύγκριση των ίδιων παραµέτρων, µεταξύ του Κερκινίτη και του Θολορρέµατος (22 ο δίκτυο) ή και του Ρ. Παλαιοκώµης (23 ο δίκτυο) που είναι και αυτά πρωτογενή δίκτυα (6 ης τάξης), της ανατολικής οµάδας της τ/φ. Ο συντελεστής συσχέτισης (R 2 ), µεταξύ των δύο προαναφερόµενων παραµέτρων των πρωτογενών δικτύων της τ/φ,φαίνεται να έχει πολύ καλή τιµή εξάρτησης (R 2 =0,938). Συµπεραίνεται λοιπόν, ότι στα πρωτογενή υδρογραφικά δίκτυα της τ/φ Σερρών, που είναι διαφόρων τάξεων και εξελίσσονται σε διαφορετικές λιθολογικές και τεκτονικές συνθήκες, το αθροιστικό µήκος των κλάδων τους εξαρτάται σχεδόν απόλυτα από τον αθροιστικό αριθµό τους. ----Έχοντας υπόψη τους πίν & και αναλύοντας ξεχωριστά τις δύο οµάδες των πρωτογενών δικτύων της τ/φ Σερρών, διαπιστώνεται ότι ανάλογα µε την τάξη (u) εξέλιξης τους : -στην µεν ανατολική οµάδα ανήκουν : ένα (1) πρωτογενές δίκτυο 5 ης τάξης δύο (2) πρωτογενή δίκτυα 6 ης τάξης δύο (2) πρωτογενή δίκτυα 7 ης τάξης -στην δε δυτική οµάδα ανήκουν : δύο (2) πρωτογενή δίκτυα 3 ης τάξης οκτώ (8) πρωτογενή δίκτυα 4 ης τάξης δύο (2) πρωτογενή δίκτυα 5 ης τάξης, έξη (6) πρωτογενή δίκτυα 6 ης τάξης Επιπλέον, στην ανατολική οµάδα τα δύο δίκτυα 7 ης τάξης, δηλ. η τάφρος Μπέλιτσα (ως προέκταση του Κρουσοβίτη) και ο χείµ. Αγ.Ιωάννου, δηµιουργούν µετά την συµβολή τους κλάδο 8 ης τάξης. Αυτός συµβάλλει στην τεχνητή κοίτη του Στρυµόνα που ξεκινά κατάντη της λίµνης Κερκίνης, είναι 7 ης τάξης κλάδος και είναι ο κύριος κλάδος της δυτικής ο- µάδας. Το τµήµα της τεχνητή κοίτης Στρυµόνα, από τον χώρο της τέως λίµνης Αχινού έως τις εκβολές του συνεχίζει ως 8 ης τάξης κλάδος και είναι ο κεντρικός κλάδος τόσο της ανατ. οµάδας πρωτογενών δικτύων, όσο και όλου του υδρογραφικού δικτύου της τ/φ Σερρών. ιάγραµµα ιάγραµµα υτική οµάδα πρωτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Ανατολική οµάδα πρωτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σ(Νu ) η 4η 4η 3η 4η 4η 4η 6η 5η 3η 4η 4η 6η 5η 6η 6η 6η 6η (u) Σ(Νu) η 7η 5η 6η 6η (u) Η δυτική οµάδα περιλαµβάνει και εξελισσόµενα δίκτυα (3 ης & 4 ης τάξης), που συνεχίζουν να αναπτύσσονται ακόµη και σήµερα. Οι σχέσεις, της τάξης (u) των δικτύων των δύο οµάδων (ανατολικής & δυτικής) µε τον αθροιστικό αριθµό [Σ(Nu)] των κλάδων τους, απεικονίζονται στα διαγρ και και µε το αθροιστικό µηκος [Σ(Lu)] των κλάδων τους, στα διαγρ και Απ αυτά διαπιστώνεται ότι: 1. Γενικά, το αθροιστικό µήκος των κλάδων, κυρίως των µεγάλης τάξης πρωτογενών δικτύων και στις δύο οµάδες, έχει υψηλές και περίπου όµοιες τιµές.

128 ιάγραµµα ιάγραµµα υτική οµάδα πρωτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Ανατολική οµάδα πρωτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σ(Lu) η 4η 4η 3η 4η 4η 4η 6η 5η 3η 4η 4η 6η 5η 6η 6η 6η 6η (u) Σ(Lu) (u) 7η 7η 5η 6η 6η 2. Τα πρωτογενή δίκτυα και οι κλάδοι τους στην δυτική οµάδα της τ/φ, είναι πολυπληθέστερα, ενώ στην ανατολική οµάδα είναι µεν λιγότερα σε αριθµό αλλά έχουν µεγαλύτερο µήκος. Ως πιθανά αίτια της διαπιστωµένης, ανοµοιόµορφης εξέλιξης των πρωτογενών δικτύων στις δύο πλευρές της τ/φ, θεωρούνται η διαφορετική ένταση και συχνότητα των τεκτονικών γεγονότων και το διαφορετικό λιθολογικό υπόβαθρο των δύο περιοχών, που έχουν ως συνέπεια την διαφορετική διαµόρφωση των υδρογραφικών δικτύων τους. ----Η συσχέτιση µεταξύ του αθροιστικού µήκους [Σ(Lu)] και του αθροιστικού αριθµού [Σ(Nu)] στα πρωτογενή δίκτυα και των δύο πλευρών της τ/φ Σερρών, καταλήγει σε πολύ καλές τιµές του συντελεστή εξάρτησης R 2 (διαγρ & 7.5.9). ιάγραµµα ιάγραµµα Σχέση Σ(Nu) και Σ(Lu) δυτικών πρωτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σχέση Σ(Νu) και Σ(Lu) ανατολικών πρωτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σ(Lu) R 2 = 0, Γραµµική Σ(Lu) R 2 = 0, Σ(Νu) Γραµµική ηλ., στην ανατολική οµάδα υπάρχει εξαιρετική συσχέτιση του συνολικού αριθ- µού των κλάδων µε το συνολικό µήκος τους (R 2 =0,9931), γεγονός που δείχνει την ανάπτυξη και πλήρη εξέλιξη των δικτύων σ αυτή την περιοχή της τ/φ Σερρών. Αντίθετα, στην δυτική οµάδα ο συντελεστής συσχέτισης έχει τιµή (R 2 =0,9074), που είναι αρκετά υψηλή βέβαια, αλλά δεν προσεγγίζει την απολυτότητα της ανατολικής. ----Στην συνέχεια, λαµβάνοντας ως προϋπόθεση ότι το υδρογραφικό δίκτυο του Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών, παρουσιάζει χαρακτήρες αυτονοµίας και έχει ως κεντρικό κλάδο την κοίτη του, που διέρχεται από το µέσον της χαµηλής περιοχής της ( 1.1 & 2.2) και την επισήµανση ότι το συγκεκριµένο δίκτυο, υδρολογικά, µπορεί να θεωρηθεί µέρος της συνολικής υδρολογικής λεκάνης απορροής του ποταµού Στρυµόνα ( 5.1), διερευνήθηκε η σχέση του αθροιστικού αριθµού των κλάδων του (κατά Horton), ώστε να προσδιορισθούν οι θετικές ή αρνητικές αποκλίσεις τους, από τις αντιπροσωπευτικές τιµές ενός υδρογραφικού δικτύου που αναπτύσεται σε ιδανικές συνθήκες. Γι αυτό µετρήθηκαν, ο αριθµός των κλάδων ανά τάξη (u) όλων των πρωτογενών δικτύων, υπολογίσθηκαν οι λόγοι διακλάδωσης (Rb), o ιδανικός αριθµός κλάδων κάθε τάξης και τα ποσοστά απόκλισης των πραγµατικών τιµών από τις αντίστοιχες ιδανικές τιµές, ό- πως φαίνονται στον πίν Ο µέσος λόγος διακλάδωσης (Μ.Ο Rb=4,02) παρότι βρίσκεται µεσα στα όρια (3-5) που θεωρούνται ότι αντιστοιχούν σε φυσικώς αναπτυσσόµενα υδρογραφικά δίκτυα [Αστά-

129 136 ρας (1980), Σωτηριάδης & Ψιλοβίκος (1984), Λαµπρινός (1989)], απέχει από την τιµή Rb =2,00 που είναι η ιδανική κατά Strahler (1964). Από την σύγκριση του πραγµατικού αριθµού των κλάδων µε τον ανάλογο ιδανικό προκύπτει ότι οι κλάδοι του πρωτογενούς δικτύου του ποταµού Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών [Σ(Νu) (πρωτογ.) πραγµατικοί = ] είναι αριθµητικά λιγότεροι από τους ιδανικούς κλάδους [Σ(Νu) (πρωτογ.) ιδανικοί = ] και έχουν λόγο ( / =) 1,12. Οι αρνητικές αποκλίσεις από την ιδανική τιµή, παρατηρούνται σε όλες τις τάξεις του δικτύου αλλά οι µεγαλύτερες τιµές απόκλισης αφορούν κυρίως τις µεγαλύτερες τάξεις των κλάδων του (δηλ. την 3 η, 4 η, 5 η, 6 η & 7 η τάξη). Πίνακας : Σχέση µεταξύ του πραγµατικού αριθµού και των ιδανικών τιµών των κλάδων, ανά τάξη (κατά Horton) του συνόλου των πρωτογενών υδρογρ. δικτύων (υδρογραφικό δίκτυο ποτ. Στρυµόνα) της τ/φ Σερρών Τάξη (u) Αριθµός κλάδων (Νu) Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Μέσος Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Ιδανικός αριθµός κλάδων Απόκλιση % από την ιδανική τιµή 1 η ,72 4,47 2 η ,06 4,80 3 η ,57 4 η 153 4, ,38 5 η 3,55 4, ,85 6 η 12 3, ,00 7 η 3 4, ,00 8 η 3, Σ(Νu) πραγµατικών = ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑ ΩΝ Σ(Νu) ιδανικών = Ως πιθανή αιτία της διαπιστωµένης απόκλισης, θεωρείται το τεκτονικό και γεωλογικό καθεστώς που επικρατεί στη περιοχή, στο οποίο επίσης οφείλονται και οι υψηλές τιµές των λόγων διακλάδωσης που κυµαίνονται από Rb (2ης-3ης) =4,80 µεταξύ δεύτερης και τρίτης τάξης, έως Rb (7ης-8ης) =3,0 µεταξύ των δύο τελευταίων τάξεων. ----Οι διαπιστωµένες διαφορετικές συνθήκες λιθολογίας και τεκτονικής (κεφ.3) όπως και η διαφορετική συγκρότηση - κατανοµή του αναγλύφου ( & 5.2.4) των δύο πλευρών της τ/φ (ανατολικής & δυτικής, µε κεντρικό άξονα τον ποτ. Στρυµόνα) οδήγησε στην ερευνητική διαδικασία σύγκρισης του πραγµατικού µε τον ιδανικό αριθµό κλάδων, ξεχωριστά για τις δύο οµάδες (ανατολική και δυτική) πρωτογενών δικτύων (πίν.7.5.1). Η κοίτη του Στρυµόνα θεωρήθηκε και στις δύο περιπτώσεις ως ο κεντρικός κλάδος (αποδέκτης) των εξεταζόµενων και ως αυτόνοµα εξελισσόµενων υδρογραφικών δικτύων. Με τα στοιχεία που προέκυψαν η εικόνα της εξέλιξης τους έχει ως εξής (πίν.7.5.4) : - Στην µεν ανατολική οµάδα παρατηρείται µεγάλη αρνητική απόκλιση του αριθµού των πραγµατικών κλάδων από τις ιδανικές τιµές, ανά τάξη. Η απόκλιση παρατηρείται σε όλες τις τάξεις των δικτύων και αυξάνεται από την 1 η έως την 4 η τάξη, όπου σηµειώνεται η µεγαλύτερη τιµή της, στην συνέχεια µειώνεται έως την 7 η τάξη και µηδενίζεται στην 8 η τάξη (ποτ.στρυµόνας) (πίν.7.5.4). Τα καρστικά πετρώµατα, που δοµούν τα όρη Παγγαίο, Μενοίκιο, Όρβηλο & Άγγιστρο καταλαµβάνουν το 50,78% της έκτασης της ανατολικής πλευράς και το 25,08% της συνολικής έκτασης της τ/φ (πίν & σχ.6.3.2). Αυτά ευνοούν την µεγάλη κατείσδυση σε βάρος της επιφανειακής απορροής. Μπορεί έτσι να δικαιολογηθεί η µεγάλη αρνητική απόκλιση του αριθµού των πραγµατικών κλάδων, κυρίως των ανατολικών πρωτογενών δικτύων, από τις ιδανικές τιµές. Η τιµή του µέσου λόγου διακλάδωσης (Μ.Ο Rb=3,49) για την ανατολική οµάδα των πρωτογενών δικτύων απέχει µεν από την ιδανική τιµή αλλά βρίσκεται µέσα στα όρια των

130 137 φυσικώς αναπτυσσόµενων υδρογραφικών δικτύων [Αστάρας(1980), Σωτηριάδης & Ψιλοβίκος(1984) & Λαµπρινός (1989)]. Πίνακας : Σχέση µεταξύ του πραγµατικού αριθµού και των ιδανικών τιµών των κλάδων, ανά τάξη (κατά Horton) των ανατολικών πρωτογενών υδρογρ. δικτύων της τ/φ Σερρών Τάξη (u) Αριθµός κλάδων (Νu) Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Μέσος Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Ιδανικός αριθµός κλάδων Απόκλιση % από την ιδανική τιµή 1 η ,00 2 η , ,70 3 η 238 4, ,05 4,49 4 η ,13 3,49 3,00 5 η ,76 6 η 6 2, ,00 7 η 2 3, ,34 8 η 1 2, Σ(Νu) πραγµατικών =6.428 ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑ ΩΝ Σ(Νu) ιδανικών =8.841 Εποµένως, µπορεί να θεωρηθεί ότι η ανατολική οµάδα των πρωτογενών δικτύων διανύει φάση ωριµότητας και πιθανόν µε τάσεις ανανέωσης. - Στην δε δυτική οµάδα (πίν.7.5.5), η απόκλιση είναι θετική µε σχετικά µικρές τιµές. Βέβαια παρατηρούνται και εξαιρέσεις µε µικρές αρνητικές αποκλίσεις, που αφορούν τους κλάδους της 1 ης και 4 ης τάξης. Πίνακας : Σχέση µεταξύ του πραγµατικού αριθµού και των ιδανικών τιµών των κλάδων, ανά τάξη (κατά Horton) των δυτικών πρωτογενών υδρογρ. δικτύων της τ/φ Σερρών Τάξη (u) Αριθµός κλάδων (Νu) Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Μέσος Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Ιδανικός αριθµός κλάδων Απόκλιση % από την ιδανική τιµή 1 η ,97 2 η , ,5 3 η 491 4, ,6 4 η 100 4,9 4,2 4, ,8 5 η ,1 4,0 6 η 6 6, η Σ(Νu) πραγµατικών = ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑ ΩΝ Σ(Νu) ιδανικών = Οι θετικές αποκλίσεις από τις ιδανικές τιµές, δείχνουν ότι τα δυτικά υδρογραφικά δίκτυα είχαν στην διάθεση τους όλο τον απαραίτητο χώρο και χρόνο για την πλήρη ανάπτυξη τους, διαµορφώνονται δε σε οµοιόµορφο λιθολογικό υπόβαθρο. Η τιµή του µέσου λόγου διακλάδωσης (Μ.Ο Rb=4,7) για την δυτική οµάδα είναι µεγάλη και απέχει από την ιδανική τιµή. Σχεδόν προσεγγίζει το αποδεκτό, από πολλούς επιστήµονες, ανώτερο όριο (5) των φυσικώς αναπτυσσοµένων υδρογραφικών δικτύων. Τα δυτικά πρωτογενή υδρογραφικά δίκτυα, ως προς την εξέλιξη τους διανύουν φάση προχωρηµένης ωριµότητας και µε τάσεις ανανέωσης, αφού οι κλάδοι της 4 ης και 1 ης τάξης εµφανίζουν µικρή αρνητική απόκλιση.

131 Από τις παραµέτρους, που αφορούν όλες τις λεκάνες απορροής των πρωτογενών δικτύων (πλευρικών του ποτ. Στρυµόνα) στη τ/φ Σερρών, ορισµένες µετρήθηκαν στους τοπογραφικούς χάρτες και στην συνέχεια οι υπόλοιπες υπολογίσθηκαν. Τα αποτελέσµατα περιέχονται αναλυτικά στον πίν Αρχικά, από την µελέτη των τοπογραφικών χαρτών διαπιστώνεται ότι : - Γενικά, τα πρωτογενή δίκτυα της ανατολικής οµάδας της τ/φ Σερρών, εξελίσσονται µέσα σε σχετικά επιµήκεις λεκάνες απορροής. Χαρακτήρες της ιδανικής µορφής (µορφή «σταγόνας») των λεκανών απορροής, διακρίθηκαν στις λεκάνες του Κρουσοβίτη, του χειµάρ. Αγ.Ιωάννη και του Ρ.Παλαιοκώµης. Το τελευταίο παρουσιάζει και την ιδιαιτερότητα να επιµηκύνεται στην υψηλή του ζώνη, πιθανόν λόγω συλλήψεως κλάδων του γειτονικού Ρ. Ροδολίβους και πλευρικών κλάδων του ποτ. Μαρµαρά (Πιερία λεκάνη). - Τα πρωτογενή δίκτυα της δυτικής οµάδας, έχουν διαµορφώσει λεκάνες απορροής µε ποικίλη µορφή. Όσες σχηµατίζονται στην νότια πλευρά του όρους Κερκίνη (Μπέλες) ή στην βόρεια πλευρά των Κρουσίων, είναι επιµηκυσµένες. Νοτιώτερα, το ίδιο σχήµα έχουν και οι λεκάνες του Ξηροποτάµου, του Ρ.Στρυµονικού, του Μεγάλου Ρέµατος και του Καστρόλακκα. Η λεκάνη του Κερκινίτη, περισσότερο η λεκάνη του Ρ.Γειτονιάς και του Ρ.Σκαπάνη (ή Κοπατσινού), λιγότερο δε η λεκάνη του Ρ.Εζοβίτη, κυρίως στα µεγάλου υψοµέρου τµήµατα της, διατηρούν σε ελάχιστο βαθµό τους χαρακτήρες της ιδανικής µορφής. Για την µορφή των λεκανών απορροής των δύο οµάδων πρωτογενών δικτύων της τ/φ, υπολογίσθηκαν ειδικώτερα, οι τιµές της επιµήκυνσης (Eu), της κυκλικότητας (Cu) και της µορφής ληµνίσκου (Ku), ώστε να αναγνωρισθεί ο βαθµός προσέγγισης τους, στην ιδανική µορφή (πίν.7.5.2). Πίνακας : Μέγιστες και ελάχιστες τιµές επιµήκυνσης (Eu), κυκλικότητας (Cu), µορφής ληµνίσκου (Ku) των πρωτογεών δικτύων της τ/φ Σερρών ΛΕΚΑΝΕΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΝ ΙΚΤΥΩΝ τ/φ Σερρών υτική Οµάδα Ανατολική Οµάδα Όνοµα Μέγιστη Ελάχιστη Μέγιστη Ελάχιστη Όνοµα Όνοµα Όνοµα τιµή τιµή τιµή τιµή Επιµήκυνση (Eu) Επιµήκυνση Τύµπανο Ρ. 0,831 Καστρόλακκος 0,210 Χειµ. Αγ. Ιωάννη 0,526 Κρανόρρεµα 0,183 Κυκλικότητα (Cu) Κυκλικότητα Σταφυλλώνα Ρέµα 0,665 Κερκινίτης 0,174 Κρανόρρεµα 0,556 Ρέµα Παλαιοκώµης 0,396 Ληµνίσκος (Ku) Ληµνίσκος Χειµ. Καστρόλακκος 1,796 Γειτονιάς Ρ. 0,515 Κρανόρρεµα 2,372 Αγ. Ιωάννη 0,287 Στον πίν παρουσιάζονται επιλεκτικά οι µέγιστες και ελάχιστες τιµές των µορφο- µετρικών παραµέτρων των αντίστοιχων πρωτογενών λεκανών απορροής των δύο οµάδων της τ/φ Σερρών. Αυτές έχουν ως εξής : -Οι τιµές της επιµήκυνσης (Eu), στην ανατολική οµάδα κυµαίνονται από 0,526 έως 0,183, ενώ στην δυτική οµάδα από 0,831 έως 0,210. -Οι τιµές της κυκλικότητας (Cu) στην ανατολική οµάδα κυµαίνονται από 0,556 έως 0,396 και στην δυτική οµάδα από 0,665 έως 0,174. -Οι ιδανικές τιµές στην µορφή ληµνίσκου (Ku) είναι µεταξύ 0,50 έως 1,80. Υπολογίσθηκε ότι η δυτική οµάδα έχει τιµές µορφής ληµνίσκου µεταξύ 1,796 και 0,515, ενώ η ανατολική οµάδα µεταξύ 2,372 έως 0,287.

132 139 Σύµφωνα µε τις υπολογιζόµενες τιµές των συγκεκριµένων παραµέτρων (πίν & ) και σε συνδυασµό µε τις ανάλογες ιδανικές τιµές ( 7.2), συµπεραίνεται ότι γενικά όλες οι πρωτογενείς λεκάνες απορροής και των δύο οµάδων της τ/φ : - έχουν τιµές επιµήκυνσης (Eu), που είναι λιγότερο ή περισσότερο επάνω από 0,00 (δηλ. το όριο µιας τελείως επιµηκυσµένης λεκάνης) και κατά συνέπεια οι πρωτογενείς λεκάνες εµφανίζουν αντίστοιχα περισσότερο ή λιγότερο τάσεις επιµήκυνσης, -το ίδιο αποτέλεσµα απορρέει και από τις τιµές της κυκλικότητας (Cu) των λεκανών απορροής. ηλ. η µορφή τους παρουσιάζει χαρακτήρες επιµήκυνσης (λιγότερο ή περισσότερο κατά περίπτωση) µε τιµές κυκλικότητας µικρότερες από 0,79 και εντός των ιδανικών τι- µών κυκλικότητας (0,00-1,00). -Οι τιµές Ku (µορφή ληµνίσκου), που υπολογίσθηκαν προσδιόρισαν ότι από το σύνολο των πρωτογενών λεκανών, αυτές του Κρανορρέµατος και του χειµ.αγ.ιωάννη (ανατολική οµάδα) είναι εκτός των ορίων της ιδανικής µορφής. Οι υπόλοιπες λεκάνες της ίδιας οµάδας διατηρούν περισσότερους ή λιγότερους χαρακτήρες της ιδανικής µορφής (µορφή σταγόνας), όπως και όλες οι λεκάνες απορροής της δυτικής οµάδας. Οι µεταβολές του βασικού επιπέδου εξαιτίας, είτε (ανυψωτικών) τεκτονικών κινήσεων, είτε των ανθρωπογενών επεµβάσεων στην χαµηλή ζώνη της τ/φ, προκαλούν τα φαινόµενα συλλήψεων και δηµιουργούν προϋποθέσεις ανανέωσης. Οι διαπιστωµένες συλλήψεις και αυτοπειρατίες, τόσο µεταξύ των κλάδων των πλευρικών (πρωτογενών) δικτύων του Στρυµόνα, όσο και µεταξύ κλάδων γειτονικών τ/φ [ 6.3(4), διαφοροποιούν ή επιµηκύνουν την µορφή των λεκανών τους. Φαίνεται λοιπόν, ότι οι λεκάνες απορροής των πρωτογενών δικτύων της τ/φ Σερρών διατηρούν στοιχεία της ιδανικής µορφής λεκανών, αλλά παρουσιάζουν τάσεις επιµήκυνσης και χαρακτήρες ανανέωσης εξαιτίας είτε της τεκτονικής, είτε των ανθρωπογενών επεµβάσεων. ----Οι µετρήσεις του εµβαδού (Αu) των λεκανών απορροής των πρωτογενών δικτύων της τ/φ Σερρών και η σχέση τους µε τα δεδοµένα του πίν καταλήγουν ότι : -το πρωτογενές δίκτυο της τ/φ Σερρών, µε συνολική (αθροιστική) έκταση 2016,51km 2, έ- χει την µεγαλύτερη ανάπτυξη (σε ποσοστό 54,28%) σ όλη την έκταση της (3714,8km 2 ), σε σχέση µε τ άλλα δίκτυα της, -τα ανατολικά πρωτογενή δίκτυα, µε συνολική έκταση 872,30 km 2, κατέχουν το 23,48% της έκτασης της τ/φ (3714,8km 2 ), το 47,54% της ανατολικής πλευράς της και το 43,26% της συνολικής έκτασης των πρωτογενών δικτύων (2016,51km 2 ). -τα δυτικά πρωτογενή δίκτυα, µε συνολική (αθροιστική) έκταση 1144,21km 2, κατέχουν το 30,8% της έκτασης της, το 60,86% της δυτικής πλευράς της και το 56,76% της συνολικής έκτασης των πρωτογενών δικτύων (2016,51km 2 ). Η διαφορά που παρατηρείται, µπορεί να αποδοθεί επίσης στις έντονες ανυψωτικές κινήσεις της ανατολικής πλευράς, που οδήγησαν στην ανάπτυξη των λοιπών δικτύων σε βάρος του πρωτογενούς και περιόρισαν την έκταση των λεκανών του. Η ηπιότερη τεκτονική ανύψωση της δυτικής πλευράς, έδωσε την δυνατότητα µεγαλύτερης ανάπτυξης των δυτικών πρωτογενών λεκανών απορροής και µικρότερης των λοιπών δικτύων της ίδιας πλευράς. ----Ο συντελεστής εξάρτησης (R 2 ), µεταξύ του εµβαδού (Au) των πρωτογενών λεκανών απορροής και του µήκους (Lbu) τους, έχει εξαιρετικά χαµηλή τιµή στην ανατολική οµάδα (R 2 =0,149) και µέτρια τιµή (R 2 =0,415) στην δυτική οµάδα. Εποµένως, οι δύο προαναφερόµενοι παράµετροι (Au και Lbu) είναι σχετικά ανεξάρτητοι µεταξύ τους (διαγρ & ). Η σύγκριση της παραµέτρου Lbu (πιν.7.5.2) της λεκάνης ενός δικτύου µε την τάξη (u) του καταλήγει, ότι ο συντελεστής εξάρτησης (R 2 ) της σχέσης αυτής, στην µεν ανατολική οµάδα έχει αρκετά καλή τιµή (R 2 =0,718), στην δε δυτική µέτρια (R 2 = 0,415). Γενικώτερα, δεν υπάρχει ισχυρή αναλογία στην ανάπτυξη του µήκους των πρωτογενών λεκανών απορροής µε το εµβαδόν τους. Η διαπιστωµένη ασυµµετρία εµφανίζεται εντονότερη στην ανατολική οµάδα των δικτύων, απ ότι στην δυτική οµάδα. Εποµένως, η

133 140 µορφή τους είναι λιγότερο ή περισσότερο επιµηκυσµένη και αυτό αφορά κυρίως τις ανατολικές λεκάνες Αντίθετα, υπάρχει σχετική αναλογία στην ανάπτυξη του µήκους των πρωτογενών λεκανών απορροής µε την τάξη εξέλιξης των αντίστοιχων δικτύων. Η διαπιστωµένη συµµετρία είναι ισχυρότερη στην ανατολική οµάδα, απ ότι στην δυτική. Εποµένως, οι λεκάνες βρίσκονται σε φάση ωριµότητας και σε µεγαλύτερο βαθµό αυτές της ανατολικής πλευράς. Παρατηρήθηκαν βέβαια και εξαιρέσεις και στις δύο οµάδες των πρωτογενών δικτύων, ό- που µεγάλες σε µήκος λεκάνες απορροής ανήκουν σε υδρογραφικά δίκτυα µικρών και διαφορετικών τάξεων εξέλιξης. ιάγραµµα ιάγραµµα Lbu Σχέση µεταξύ Au και Lbu , , ,75 Au Lbu Σχέση µεταξύ Αu και Lbu 290,5 387,51 58,96 156,79 56,93 Au Οι διαπιστώσεις που προέκυψαν από την διερεύνηση της σχέσης του µήκους των πρωτογενών λεκανών της τ/φ Σερρών, µε το εµβαδόν και την τάξη εξέλιξης τους, οδηγούν στο γενικό συµπέρασµα ότι πρόκειται για ώριµες λεκάνες που συγχρόνως υπόκεινται σε ανανεωτικές διαδικασίες (εξαιτίας πρόσφατων ενδογενών και εξωγενών διεργασιών) µε αποτέλεσµα την επιµήκυνση τους, κυρίως αυτές της ανατολικής πλευράς της (διαγρ & ). ----Η υφή ενός υδρογραφικού δικτύου ορίζεται από την ανάπτυξη των κλάδων του στην λεκάνη απορροής του και εξαρτάται από την συχνότητα και πυκνότητα τους. ιάγραµµα ιάγραµµα F Σχέση F και Au (δυτική οµάδα πρωτογενών δικτύων) (τ/φ Σερρών) 0 23,15 16,85 8,12 29,13 21,13 10, ,85 132,25 Au Σχέση F και Au (ανατολικών πρωτογενών δικτύων τ/φ Σερρών) F ,5 387,51 58,96 156,79 56,93 Au F Σχέση F και Au (δυτικών πρωτογενών δικτύων τ/φ Σερρών) R 2 = 0, Au F Σχέση F και Au (ανατολικών πρωτογενών δικτύων τ/φ Σερρών) R 2 = 0, Αu

134 Η συχνότητα (F), είναι ο συνολικός αριθµός των κλάδων τάξης u, προς το αντίστοιχο εµβαδόν της λεκάνης απορροής. Η σχέση της συχνότητας (F) και του εµβαδού (Au) και στις δύο οµάδες της τ/φ, δείχνει ότι κατά περιπτώσεις, υπάρχει µέτρια έως ασήµαντη εξάρτηση µεταξύ των δύο συγκεκρι- µένων παραµέτρων (διάγρ ). Από τα διάγρ και τα διάγρ , προκύπτει ότι πολλά δίκτυα που έχουν µεγάλες τιµές µήκους του κεντρικού κλάδου (Lbu), παρουσιάζουν µικρές τιµές συχνότητας (F). ιαπιστώθηκε επίσης, ότι αυτό συµβαίνει πρωτίστως σε δίκτυα των οποίων η δια- µόρφωση ελέγχεται κατά κύριο λόγο από την ρηγµατογενή τεκτονική της περιοχής ανάπτυξης (π.χ. Κρανόρρεµα) ιάγραµµα ιάγραµµα D Σχέση D και Αu (δυτικών πρωτογενών δικτύων) (τ/φ Σερρών) D , , ,75 Au Σχέση Au και D (δυτικών πρωτογενών δικτύων τ/φ Σερρών) R 2 = 0, Αu D D Σχέση D και Αu (ανατολικών πρωτογενών δικτύων) (τ/φ Σερρών) ,5 387,51 58,96 156,79 56,93 Au Σχέση Au και D (ανατολικών πρωτογενών δικτύων) (τ/φ Σερρών) R 2 = 0, Αu ιάγραµµα ιάγραµµα Σχέση F και D (δυτικών πρωτογενών δικτύων τ/φ Σερρών) Σχέση F και D (ανατολικών πρωτογενών δικτύων τ/φ Σερρών) D ,3 1,27 3,57 2,64 10,4 10, ,1 14,5 Σχέση F και D (δυτικών πρωτογενών δικτύων τ/φ Σερρών) F D ,39 5,6 4,75 5,36 12,68 Σχέση F και D (ανατολικών πρωτογενών δικτύων τ/φ Σερρών) F D R 2 = 0, F D R 2 = 0, F

135 Η πυκνότητα (D), εκφράζει το συνολικό µήκος των κλάδων τάξης u, προς το εµβαδόν της αντίστοιχης λεκάνης. Η σχέση της πυκνότητας (D) και του εµβαδού (Au) και στις δύο οµάδες της τ/φ, δείχνει ότι και η εξάρτηση µεταξύ αυτών των δύο παραµέτρων είναι µέτρια έως ασήµαντη (διάγρ ). -- Οι παράµετροι της υφής ενός υδρογραφικού δικτύου, µέσα στην λεκάνη απορροής του, δηλ. η πυκνότητα (D) και η συχνότητα (F) του, διερευνήθηκαν και ως προς την σχέση µεταξύ των, για να προσδιορισθεί ο βαθµός εξάρτησης της µιας από την άλλη και να διαφανεί η λεπτότητα της υφής της (διάγρ ). Οι υπολογισµοί (πίν.7.5.2) επέτρεψαν τον προσδιορισµό των συντελεστών εξάρτησης (R 2 ) και στις δύο οµάδες (διάγρ ). ιαπιστώθηκε λοιπόν, ότι η σχέση πυκνότητας - συχνότητας των δικτύων : - Στην µεν ανατολική οµάδα, παρουσιάζει σχεδόν απόλυτη εξάρτηση των παραµέτρων µεταξύ των, µε πάρα πολύ υψηλό βαθµό εξάρτησης (R 2 =0,9889) και όσο αυξάνει ο συνολικός αριθµός των κλάδων (δηλ. η τιµή της συχνότητας) µέσα στις λεκάνες, τόσο αυξάνει και το συνολικό µήκος τους σ αυτές. Άρα, το ανατολικό πρωτογενές δίκτυο της τ/φ Σερρών, παρουσιάζει µια οµαλή ε- ξέλιξη και ωριµότητα από πλευράς υφής. - Στην δε δυτική οµάδα, παρουσιάζει πολύ χαµηλό βαθµό εξάρτησης (R 2 =0,2312) και φαίνεται ότι οι δύο παράµετροι δεν συσχετίζονται. Μπορεί να αυξάνει ο συνολικός αριθ- µός των κλάδων (συχνότητα) µέσα στις λεκάνες, αλλά αυτό δεν συνεπάγεται και αντίστοιχη αύξηση του συνολικού µήκους τους µέσα σ αυτές. Άρα, το δυτικό πρωτογενές δίκτυο της τ/φ Σερρών, παρουσιάζει µια µη οµαλή ε- ξέλιξη και ανωριµότητα από πλευράς υφής. Η πιο πιθανή ερµηνεία είναι ότι ολόκληρη η δυτική πλευρά της λεκάνης, βρίσκεται σε φάση σχηµατισµού νέων, µικρών κλάδων σε µεγάλο αριθµό, χωρίς αντίστοιχη επέκτασή τους κατά µήκος µέσα σ αυτές. Πιθανώς εξαιτίας πρόσφατης ανανεωτικής διαδικασίας του αναγλύφου. Πίνακας : Μέγιστες και ελάχιστες τιµές των παραµέτρων Pu, Au, Lbu, z, q,των πρωτογεών δικτύων της τ/φ Σερρών ΛΕΚΑΝΕΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΝ ΙΚΤΥΩΝ τ/φ Σερρών υτική Οµάδα Ανατολική Οµάδα Μέγιστη τιµή Ελάχιστη τιµή Μέγιστη τιµή Ελάχιστη τιµή Περίµετρος (Pu) Περίµετρος (Pu) Όνοµα km Όνοµα km Όνοµα km Όνοµα km ΚΕΡΚΙΝΙΤΗΣ 135,00 ΜΑΤΩΜΕΝΟ Ρ. 12,25 Χειµ. ΑΓ.ΙΩΑΝΝΗ 102,50 ΚΡΑΝΟΡΡΕΜΑ 36,50 Εµβαδόν (Au) Εµβαδόν (Au) Όνοµα km2 Όνοµα km 2 Όνοµα km2 Όνοµα km 2 ΚΕΡΚΙΝΙΤΗΣ 251,79 ΜΑΤΩΜΕΝΟ Ρ. 4,00 Χειµ. ΑΓ.ΙΩΑΝΝΗ 387,51 ΠΑΛΑΙΟΚΩΜΗΣ Ρ. 56,93 Μήκος Λεκάνης (Lbu) Μήκος Λεκάνης (Lbu) Όνοµα km Όνοµα km Όνοµα km Όνοµα km ΜΕΓΑΛΟ ΡΕΜΑ 28,00 ΜΑΤΩΜΕΝΟ Ρ. 5,00 ΚΡΟΥΣΟΒΙΤΗΣ 30,60 ΠΑΛΑΙΟΚΩΜΗΣ Ρ. 19,75 Υψηλότερο Σηµείο (z) Υψηλότερο σηµείο (z) Όνοµα m Όνοµα m Όνοµα m Όνοµα m ΜΕΣΟΡΡΕΜΑ & Ρ. ΤΥΜΠΑΝΟΥ 2031 ΓΕΙΤΟΝΙΑΣ Ρ. 898,00 ΚΡΟΥΣΟΒΙΤΗΣ 2212 ΠΑΛΑΙΟΚΩΜΗΣ Ρ Χαµηλότερο σηµείο (q) Χαµηλότερο σηµείο (q) Όνοµα m Όνοµα m Όνοµα m Όνοµα m ΓΙΑΝΟΡΡΕΜΑ 80 ΚΑΣΤΡΟΛΑΚΚΟΣ 5 ΚΡΟΥΣΟΒΙΤΗΣ 46 ΡΕΜΑ ΠΑΛΑΙΟΚΩΜΗΣ Από τον πίν.7.5.7, προκύπτει ότι στην δυτική πρωτογενή οµάδα, ο Κερκινίτης έχει την µεγαλύτερη περίµετρο (Pu) και το µεγαλύτερο εµβαδόν (Au), ενώ το Μεγάλο Ρέµα (ή

136 143 Θερµών) έχει το µεγαλύτερο µήκος λεκάνης απορροής (Lbu) από τα δίκτυα της οµάδας τους. Τα µικρότερα µεγέθη των παραµέτρων Au, Pu, Lbu διαπιστώνονται στο Ματωµένο Ρ., που είναι το πλέον ανώριµο υδρογραφικό σύστηµα της ίδιας οµάδας. Ο χείµαρρος του Αγ.Ιωάννου είναι το δίκτυο από τα πρωτογενή, της ανατολικής οµάδας, που έχει την µεγαλύτερη περίµετρο (Pu) και το µεγαλύτερο εµβαδόν (Au) λεκάνης απορροής. Ενώ τα ρέµατα Ματωµένο, Κρανόρρεµα και Παλαιοκώµης. έχουν τις µικρότερες τιµές των παραµέτρων Au, Pu, Lbu. ίκτυα ατελούς ανάπτυξης (π.χ. Ματωµένο Ρ.) παρατηρήθηκαν και στις δύο οµάδες των πρωτογενών δικτύων, των οποίων οι λεκάνες απορροής έχουν µικρό εµβαδόν και µικρή περίµετρο. Η µεγαλύτερη τιµή του υψηλότερου σηµείου των λεκανών απορροής (z), στα ανατολικά πρωτογενή δικτύα, διαπιστώνεται στην λεκάνη απορροής του Κρουσοβίτη (z=2212m), και η µικρότερη τιµή του υψηλότερου σηµείου, στην λεκάνη του Ρ.Παλαιοκώµης (z=1600m). Οι τιµές του χαµηλότερου σηµείου (q), των ανατολικών πρωτογενών λεκανών απορροής κυµαίνονται από q=46m (Ρ.Κρουσοβίτη) έως q=6m (Ρ.Παλαιοκώµης) (πιν.7.5.7) Αντίστοιχα, στην οµάδα των δυτικών πρωτογενών δικτύων, οι λεκάνες απορροής του Μεσορρέµατος και Ρ.Τυµπάνου έχουν την µεγαλύτερη τιµή του υψηλότερου σηµείου (z= 2031m), ενώ η µικρότερη τιµή (z= 898m) παρατηρήθηκε στο Γειτονιάς Ρ. Οι τιµές του χαµηλότερου σηµείου (q), των δυτικών πρωτογενών λεκανών απορροής, κυµαίνονται από q=80m (Γιανόρρεµα) έως q=5m (στο σηµείο συµβολής του Καστρόλακκα µε την κοίτη του Στρυµόνα) (πιν.7.5.7). Γενικώς, από τις τιµές των παραµέτρων z (=υψηλότερο σηµείο) και q (=χαµηλότερο σηµείο), παρατηρείται ότι το ανάγλυφο των δικτύων της ανατολικής οµάδας είναι εντονότερο από το ανάγλυφο των δικτύων της δυτικής οµάδας (πιν.7.5.7). ----Το µέγιστο (τοπικό) ανάγλυφο (Η) (πίν.7.5.2), είναι σηµαντική παράµετρος γιατί συνδέεται µε πολλές άλλες παραµέτρους (π.χ. υδρογραφική συχνότητα κ.λ.π.) Ο λόγος αναγλύφου της λεκάνης (R) (πίν ) είναι µια από τις θεµελιώδεις µορφοµετρικές παραµέτρους και εκφράζει τον βαθµό κλίσης της λεκάνης (Strahler,1964). Γι αυτό, θεωρείται ότι είναι ο δείκτης της έντασης των διεργασιών, που έλαβαν χώρα στις κλιτείς της λεκάνης (Strahler,1964). Επιπλέον, αυτή η παράµετρος, επιτρέπει τις συγκρίσεις µεταξύ των διαφόρων λεκανών απορροής, άσχετα από την τοπογραφική κλίµακα τους, αφού ο λόγος R δεν επηρεάζεται από την κλίµακα του χάρτη (από Αστάρας,1980). Για τα πρωτογενή δίκτυα της τ/φ Σερρών υπολογίσθηκε ο λόγος R, (πίν.7.5.2), και διαπιστώθηκαν : -σχετικά αυξηµένες τιµές στα δίκτυα της ανατολικής οµάδας (π.χ. 20 ο,21 ο &23 ο ) -αρκετά µεγάλες ή µικρότερες τιµές στα δίκτυα της δυτικής οµάδας (π.χ.στα 5 ο,6 ο,4 ο,3 ο,7 ο, 10 ο,11 ο,12 ο,9 ο,2 ο,1 ο οι µεγαλύτερες και στα υπόλοιπα δίκτυα της οµάδας οι µικρότερες). Σύµφωνα, µε τα παραπάνω η ένταση των διεργασιών είναι µεγαλύτερη στην δυτική οµάδα των πρωτογενών υδρογραφικών δικτύων, από την αντίστοιχη ανατολική. Το αποτέλεσµα αυτό επιβεβαιώνει και τα συµπεράσµατα που προέκυψαν από την σχέση του εµβαδού των πρωτογενών λεκανών, µε τις εκτάσεις τόσο της τ/φ όσο και ξεχωριστά των δύο πλευρών της (σελ.138). O Shumm (1956) διεπίστωσε, ισχυρή συσχέτιση µεταξύ του λόγου αναγλύφου και της απώλειας φερτών υλών, από το στόµιο της λεκάνης ανά µονάδα επιφάνειας. Γι αυτό, συνιστά την χρήση του λόγου αναγλύφου για την σύγκριση απωλεσθέντων φερτών υλών από δύο ή περισσότερες λεκάνες απορροής (από Αστάρας,1980). εν επιχειρήθηκε προσδιορισµός του ποσού της απώλειας φερτών υλών από τις λεκάνες, διότι αποτελεί εξειδικευµένο αντικείµενο, που πιθανόν θα διερευνηθεί σε επόµενη φάση έρευνας. ----ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ : Από την υδρογραφική ανάλυση των πρωτογενών δικτύων της τ/φ Σερρών, προέκυψαν τα παρακάτω : 1. Συνήθως, τα µεγάλης τάξης (u 5 η ) πρωτογενή υδρογραφικά δίκτυα της τ/φ Σερρών έ- χουν τις µεγαλύτερες τιµές αθροιστικών µηκών των κλάδων τους.

137 Γενικά, το αθροιστικό µήκος των κλάδων των πρωτογενών δικτύων της τ/φ Σερρών, εξαρτάται σχεδόν απόλυτα από τον αθροιστικό αριθµό τους. 3. Η σχέση του µήκους των πρωτογενών λεκανών της τ/φ Σερρών, µε το εµβαδόν και την τάξη εξέλιξης τους, δείχνει ότι πρόκειται για ώριµες λεκάνες που συγχρόνως υπόκεινται σε ανανεωτικές διαδικασίες (εξαιτίας πρόσφατων ενδογενών και εξωγενών διεργασιών) µε αποτέλεσµα την επιµήκυνση τους, κυρίως αυτών της ανατολικής πλευράς. 4. Οι λεκάνες απορροής των πρωτογενών δικτύων της τ/φ Σερρών διατηρούν στοιχεία της ιδανικής µορφής λεκανών, αλλά παρουσιάζουν τάσεις επιµήκυνσης και χαρακτήρες α- νανέωσης. 5. Στην πρωτογενή δυτική οµάδα της τ/φ, τα δίκτυα και οι κλάδοι τους είναι πολυπληθέστερα, ενώ στην πρωτογενή ανατολική οµάδα είναι µεν λιγότερα σε αριθµό αλλά έχουν µεγαλύτερο µήκος. 6. Στην πρωτογενή ανατολική οµάδα δικτύων, υπάρχει εξαιρετική συσχέτιση του συνολικού αριθµού των κλάδων µε το συνολικό µήκος τους, που συνεπάγεται την πλήρη ανάπτυξη και εξέλιξη τους σ αυτή την περιοχή της τ/φ Σερρών. Αντίθετα, στην πρωτογενή δυτική οµάδα ο συντελεστής συσχέτισης είναι αρκετά υψηλός, αλλά δεν προσεγγίζει την α- πολυτότητα της ανατολικής οµάδας. 7. Η αρνητική απόκλιση του πραγµατικού αριθµού κλάδων από τις ιδανικές τιµές, είναι µεγάλη στην ανατολική οµάδα των πρωτογενών δικτύων της τ/φ και η θετική απόκλιση έχει µικρές τιµές στην δυτική οµάδα. Αυτό πιθανότατα οφείλεται αφ ενός στο διαφορετικό λιθολογικό υπόβαθρο των δύο πλευρών της, αφ ετέρου φανερώνει και το διαφορετικό στάδιο εξέλιξης που διανύουν οι δύο οµάδες. 8. Από πλευράς υφής, το ανατολικό πρωτογενές δίκτυο της τ/φ Σερρών, παρουσιάζει µια οµαλή εξέλιξη και ωριµότητα, ενώ ολόκληρη η δυτική πλευρά της βρίσκεται σε φάση σχη- µατισµού νέων, µικρών κλάδων, σε µεγάλο αριθµό χωρίς αντίστοιχη επέκτασή τους κατά µήκος µέσα σ αυτές, εξαιτίας πρόσφατης ανανεωτικής διαδικασίας του αναγλύφου. 9. Το ανάγλυφο των δικτύων της ανατολικής οµάδας είναι εντονότερο από το ανάγλυφο των δικτύων της δυτικής οµάδας, αλλά η ένταση των διεργασιών είναι µεγαλύτερη στην τελευταία απ ότι στην πρώτη οµάδα δικτύων. Γενικώτερα, τα πρωτογενή δίκτυα και οι λεκάνες απορροής τους στην τ/φ Σερρών, διαµορφώνονται και εξελίσσονται ανάλογα µε το λιθολογικό υπόβαθρο, τις τεκτονικές επιδράσεις και την φάση εξέλιξης του αναγλύφου της τ/φ Σερρών. Ειδικώτερα, το ανατολικό πρωτογενές δίκτυο είναι πιο ώριµο και ισορροπηµένο, ενώ το αντίστοιχο, δυτικό δίκτυο είναι λιγότερο ώριµο και µε πρόσφατη διαταραχή. Είναι σηµαντικό να σηµειωθεί ότι το ανανεωµένο ανάγλυφο, η επιµήκης µορφή των λεκανών κ.λ.π., συµµετέχουν καθοριστικά στην εκδήλωση πληµµυρικών φαινοµένων κυρίως όταν οι κεντρικές κοίτες των δικτύων δεν διαθέτουν την χωροταξική και χρονική δυνατότητα διοχέτευσης των υδάτινων όγκων ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ (ή 2ης γενιάς) Υ ΡΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Οι οµάδες υδρογραφικών δικτύων των οποίων οι κορυφές των υδροκριτών τους δεν έ- φθασαν µέχρι τα όρια του κύριου υδροκρίτη της τ/φ Σερρών και κατέχουν τις µεσολεκανώδεις περιοχές µεταξύ του πρωτογενούς δικτύου χαρακτηρίζονται µε τον όρο δευτερογενές δίκτυο (χάρτης του σχ συνηµµένος). ----Αυτό διακρίνεται, σε ανατολική και δυτική οµάδα δευτερογενών υδρογραφικών δικτύων ως εξής : Α) Οµάδα ανατολικών δευτερογενών δικτύων (πίν.7.5.8), που αναπτύσσεται κυρίως επάνω στα ιζήµατα του Νεογενούς αλλά και στο κρυσταλλικό υπόβαθρο της µάζας ( υτικής) Ροδόπης. (σχ ). Σ αυτήν την οµάδα ανήκουν δέκα (10) υδρογραφικά δίκτυα : -Το ρέµα Κεραµιδάρικα, που καταλήγει σε τεχνητή διώρυγα.

138 145 -Τα ρέµατα Λεύκη, Μεγάλο Ρέµα, Καπετανούδι και Ερυθρόρρεµα, τα οποία διευθετηµένα στην χαµηλή περιοχή τους, φθάνουν έως την τεχνητή τάφρο Μπέλιτσα και τελικά στην τεχνητή κοίτη του Στρυµόνα (βόρεια περιοχή της τέως λίµνης Αχινού). -Το ρέµα Πεντάπολης-Τούµπας, το οποίο είναι επίσης διευθετηµένο στην χαµηλή περιοχή του και καταλήγει, ως Ρ. Τάφρου Χρυσού Πεθελινού, στην τεχνητή κοίτη του ποτ. Στρυµόνα (βόρεια περιοχή της τέως λίµνης Αχινού). Πίνακας : ευτερογενή (ή 2ης γενιάς) υδρογραφικά δίκτυα ταφρολεκάνης Σερρών ΟΜΑ Α ΥΤΙΚΩΝ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΩΝ ΙΚΤΥΩΝ ΟΝΟΜΑ ΟΜΑ Α ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΩΝ ΙΚΤΥΩΝ ΟΝΟΜΑ Ρ. ανατ. Πετριτσίου 4 ο Ρ. /Β Λιθοτόπου Κεραµιδάρικα Ρ. 1 ο Ρέµα δυτ. Πετριτσίου 1 ο Ρ. Λεύκη Ρ. Ν/Ν Λιθοτόπου (ή Καµαρωτού) 2 ο Ρέµα δυτ. Πετριτσίου 2 ο Μεγάλο. Ρέµα Ρ. Ν/Ν Λιθοτόπου (ή Ρ. ανατ. Παλαιοκάστρου) Ρ. Βυρώνειας 3 ο Καπετανούδι Ρ. Ρ. Ν/Ν Λιθοτόπου (ή Νυφόρρεµα) Αρναούτη Ρ. 4 ο Ρ. Ν/Ν Λιθοτόπου Ερυθρόρρεµα Ρ. δυτ. Άνω Βυρώνειας 5 ο Ρ. Τάφρου Χρυσού-Πεθελινού Ρ. Ν/Ν Λιθοτόπου (ή Ρ.Πεντάπολης-Τούµπας) Ρ. Θρακικού Ρ. βόρεια Τριάδας Ρ. Παληόβρυσης Ρ. Μανδρακίου Ρ. Τριάδας Γυαλόρρεµα Ρ. ανατ. Ρ. Τυµπάνου ύσβατο Ρέµα Ρ. εκαλίστρας Ρ. δυτ. Μεσορρέµατος ιαβόλου Ρέµα Ρ. νότια Ρ. εκαλίστρας Ρ. περιοχής Αµπελιών 1 ο Ρ. νότια ιαβόλου Ρέµα Ρ. ερ. Μεσολόφου 2 ο Ρ. νότια ιαβόλου Ρέµα Βαθύρρεµα Ρ. Λιβαδοχωρίου Ρ. µεταξύ Ματωµένου& Μυλορρέµατος 1 ο Ρ. µεταξύ Μυλορρέµατος&Σταφυλώνα 2 ο Ρ. µεταξύ Μυλορρέµατος&Σταφυλώνα 3 ο Ρ. µεταξύ Μυλορρέµατος&Σταφυλώνα 4 ο Ρ. µεταξύ Μυλορρέµατος&Σταφυλώνα 5 ο Ρ. µεταξύ Μυλορρέµατος&Σταφυλώνα 6 ο Ρ. µεταξύ Μυλορρέµατος&Σταφυλώνα ιαβολόρρεµα Λατοµείου Ρ Ρέµα Τερπνής Ξανθόρρεµα Ρ. Μόδι Ρ. Σιτοχωρίου Ρ. Λάκκος (Λευκοτόπου) Άξονας - ποτ. Στρυµόνας ο Ρ. /Β Λιθοτόπου Ρ. ανατ. Ιβήρων ο Ρ. /Β Λιθοτόπου Ρ. Βαλαβίρι (ή Ευκαρπίας) ο Ρ. /Β Λιθοτόπου Κρανόρρεµα (Κερδυλλίων) Το ρέµα Παληόβρυσης, το οποίο διαµέσου τεχνητής τάφρου (ανατ. του Πεθελινού) κατάλήγει επίσης στην τεχνητή κοίτη του ποτ. Στρυµόνα (Β/ΒΑ περιοχή της τ. λίµνης Αχινού). -Το Γυαλόρρεµα, που προσεγγίζει την τεχνητή κοίτη του Αγγίτη, λίγο πριν την συµβολή του µε τον Στρυµόνα, -και τα δύο τελευταία δευτερογενή υδρογραφικά δίκτυα της ανατολικής οµάδας της τ/φ, διαµέσου της οµώνυµης τάφρου εκαλίστρας, καταλήγουν επίσης στην τεχνητή κοίτη του ποτ. Στρυµόνα λίγο πριν την είσοδο του στην κοιλάδα Αµφίπολης και την εκβολή του στον Στρυµονικό κόλπο (ή Ορφανού). Β) Οµάδα δυτικών δευτερογενών δικτύων, που αναπτύσσεται κατά ένα µέρος επάνω στο κρυσταλλοσχιστώδες υπόβαθρο της Σερβοµακεδονικής µάζας, αλλά κυρίως επάνω σε ιζήµατα του Νεογενούς-Τεταρτογενούς (σχ ). Την οµάδα των δυτικών δευτερογενών δικτύων, αποτελούν σαράντα-έξη (46) υδρογραφικά δίκτυα, που περιέχονται στους πίν &

139 Πίνακας : Στοιχεία και µορφοµετρικές παράµετροι δευτερογενών (ή 2ης γενιάς) υδρογραφικών δικτύων τ/φ Σερρών 146 α/α ευτερογενή (ή 2ης γενιάς) υδρογραφικά δίκτυα τ/φ Σερρών - µορφοµετρικοί παράµετροι Tάξη u Rb (M.O) Σ(Νu) Lu (km) Σ(Lu) (km) Au (km 2 ) Pu (km) Lbu (km) F (km -2 ) D (km -1 ) Eu Cu Ku 1 3 4, ,00 9,60 3,38 9,00 3,55 4,74 2,84 0,292 0,523 0, ,445 0, ,5 9 1,80 3,00 1,52 5,00 2,50 5,92 1,97 0,278 0,764 1, ,220 0, ,5 25 4,00 12,25 1,63 10,50 4,95 15,38 7,53 0,154 0,185 3, ,044 0, , ,00 20,00 5,68 15,00 6,15 5,64 3,52 0,218 0,316 1, ,260 0, , ,50 18,75 9,65 15,00 6,35 5,18 1,94 0,276 0,538 1, ,517 0, , ,00 13,40 3,25 12,00 5,30 7,08 4,12 0,191 0,283 2, ,360 0, , ,50 6,00 3,25 8,90 4,00 4,31 1,85 0,254 0,515 1, ,439 0, , ,00 18,30 8,00 13,50 5,25 3,25 2,28 0,304 0,551 0, ,961 0, , ,50 9,00 4,25 11,00 4,55 2,35 2,11 0,255 0,441 1, ,760 0, , ,20 14,10 4,50 14,90 6,70 2,66 3,13 0,178 0,254 2, ,560 0, , ,90 18,80 3,50 10,00 4,35 14,86 5,37 0,242 0,439 1, ,644 0, , ,10 16,70 3,25 9,90 4,95 15,69 5,14 0,370 0,416 1, ,644 0, Υ 3 3, ,20 8,50 2,50 8,00 3,45 5,60 3,40 0,258 0,531 1, ,584 0, ,00 4 0,13 1,00 0,69 3,50 0,75 5,82 1,45 0,623 0,707 0, ,204 0, Τ 1 1,00 1 0,20 0,20 0,19 2,00 0,55 5,35 1,07 0,443 0,596 0, ,144 0, ,00 1 0,20 0,20 0,05 1,20 0,60 20,00 4,00 0,210 0,436 1, ,164 0,273 Ι ,00 3 0,50 0,80 0,13 2,00 0,70 24,00 6,40 0,285 0,392 0, ,184 0, Κ 2 4,00 5 0,20 1,00 0,25 2,50 0,80 20,41 4,08 0,349 0,492 0, ,244 0, ,00 6 0,90 2,20 0,54 3,00 1,10 11,07 4,06 0,377 0,756 0, ,364 0, Η 2 4,00 5 1,10 2,00 0,65 3,50 1,60 7,70 3,08 0,284 0,666 0, ,364 0, ,00 1 0,20 0,20 0,09 2,00 0,90 11,11 2,22 0,188 0,283 2, ,084 0, ,00 1 1,50 1,50 0,13 1,90 0,85 8,00 12,00 0,737 0,435 1, ,184 0, ,00 6 2,50 5,50 0,50 4,50 1,85 12,00 11,00 0,216 0,309 1, ,317 0, , ,90 22,90 4,00 9,50 3,25 14,50 5,73 0,347 0,557 0, ,547 0, , ,00 8,00 1,50 9,00 4,05 16,67 5,33 0,171 0,233 2, ,390 0, ,00 3 1,00 1,50 0,38 3,00 1,30 8,00 4,00 0,266 0,523 1, ,103 0,079 Ο ,00 4 0,20 1,00 0,19 2,00 0,85 21,39 5,35 0,070 0,587 0, ,060 0, Μ 1 1,00 1 0,10 0,10 0,13 1,60 0,70 8,00 0,80 0,285 0,613 0, ,060 0, ,00 1 0,10 0,10 0,19 1,90 0,70 5,35 0,54 0,349 0,650 0, ,060 0, Α 3 6, ,50 19,50 4,75 13,50 5,25 8,00 4,11 0,234 0,327 1, ,392 0, , ,00 57,00 10,19 17,20 6,00 12,27 5,59 0,300 0,433 0, ,522 0, , ,00 45,90 9,75 19,50 7,70 12,62 4,71 0,229 0,322 1, ,534 0, Α 3 3, ,05 9,50 2,94 9,00 3,30 5,10 3,23 0,293 0,456 0, ,176 0, ,00 6 3,00 4,50 1,44 7,00 2,80 4,17 3,13 0,242 0,369 1, ,118 0, ,00 3 1,00 1,30 1,06 4,50 2,00 2,82 1,22 0,291 0,659 0, ,050 0, , ,50 56,00 14,38 22,50 9,25 9,88 3,89 0,231 0,357 1, ,520 0, , ,00 28,00 15,63 16,50 8,30 3,39 1,79 0,269 0,721 1, ,360 0, , ,50 11,50 11,63 16,90 7,50 0,86 0,99 0,257 0,511 1, ,369 0, , ,25 74,25 24,00 34,50 18,00 5,83 3,09 0,154 0,253 3, ,788 0, , ,00 113,00 29,88 38,90 17,50 8,37 3,78 0,176 0,248 2, ,788 0, , ,50 16,00 8,25 26,50 7,50 2,67 1,94 0,216 0,148 1, ,370 0, , ,50 60,00 25,75 29,00 14,50 4,27 2,33 0,197 0,385 2, ,540 0, , ,00 63,00 22,88 22,00 9,75 5,38 2,75 0,277 0,594 1, ,166 0, , ,00 7,00 1,63 6,00 2,20 10,46 4,31 0,327 0,567 0, ,086 0, , ,00 111,20 33,38 29,00 11,75 9,56 3,33 0,277 0,498 1, ,290 0, , ,50 24,00 5,25 12,00 4,50 15,81 4,57 0,287 0,458 0, ,090 0,020 [στην δυτική οµάδα κεντρικός κλάδος δευτερογενούς δικτύου : νέα κοίτη Στρυµόνα (5 ης τάξης) & Ρ. Παλαιά κοίτη Στρυµόνα (6 ης τάξης)] Κεντρικός (τελικός) κλάδος του δευτερογενούς δικτύου της τ/φ Σερρών : ποτ. Στρυµόνας (παλαιά και νέα κοίτη) (7 ης τάξης) [στην ανατολική οµάδα κεντρικός κλάδος δευτερογενούς δικτύου : Ρ.(ή τάφρος) Μπέλιτσα (παλαιά κοίτη Στρυµόνα) (6 ης τάξης)] , ,50 28,00 12,33 19,00 7,55 3,08 2,27 0,262 0,429 1, ,810 0, , ,50 149,30 22,75 30,00 12,00 16,79 6,58 0,224 0,317 1, ,974 0, , ,60 67,60 14,50 30,00 13,50 10,07 4,66 0,159 0,202 3, ,364 0, , ,90 128,40 27,25 32,00 15,30 8,29 4,71 0,193 0,334 2, ,366 0, , ,50 163,50 40,85 43,00 18,90 10,99 4,00 0,191 0,277 2, ,652 0, , ,00 83,50 76,10 67,00 19,50 2,10 1,96 0,252 0,213 1, ,941 0, , ,00 32,00 9,25 18,00 5,50 6,05 3,46 0,313 0,359 0, ,091 0, , ,50 196,6 34,08 37,00 17,20 7,69 5,77 0,192 0,032 2, ,325 0, , ,00 37,50 6,06 11,50 4,80 16,49 6,19 0,289 0,576 0, ,131 0, , ,50 16,25 2,82 7,20 2,90 12,06 5,76 0,327 0,683 0, ,11 0,038 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΜΑ Α z (m) q (m) H (km) R

140 147 Μερικά άµεσα, άλλα διαµέσου των τεχνητών τάφρων και άλλα µέσω της τεχνητής λίµνης Κερκίνης παροχετεύονται τελικά στην τεχνητή κοίτη του Στρυµόνα. Τα στοιχεία και οι µορφοµετρικές παράµετροι, που προέκυψαν από την ανάλυση του δευτερογενούς υδρογραφικού δικτύου του ποτ. Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών, φαίνονται στον πίν Σύµφωνα µε αυτή την ανάλυση, η οµάδα των δευτερογενών αποτελείται από πενήνταέξη ( 56 ) υδρογραφικά δίκτυα, ως εξής : - ένα (1) δευτερογενές δίκτυο 6 ης τάξης, - έξη (6) δευτερογενή δίκτυα 5 ης τάξης, - δέκα-έξη (16) δευτερογενή δίκτυα 4 ης τάξης, - δέκα-επτά (17) δευτερογενή δίκτυα 3 ης τάξης, - εννέα (9) δευτερογενή δίκτυα 2 ης τάξης, - επτά (7) δευτερογενή δίκτυα 1 ης τάξης Οι σχέσεις της τάξης (u) των δικτύων, µε τον αθροιστικό αριθµό [Σ(Nu)] και το αθροιστικό µήκος [Σ(Lu)] των κλάδων τους, απεικονίζονται στα διαγρ & , ιάγραµµα ιάγραµµα Σχέση Σ(Nu) και (u) δευτερογενών δικτύων τ/φ Σερρών 200 Σχέση Σ(Lu) και (u) δευτερογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σ(Νu) Σ(Lu) (u) (u) Απ αυτά, προκύπτει ότι γενικά τα πολυπληθέστερα και συνήθως µεγάλης τάξης (u 4 η ), δευτερογενή υδρογραφικά δίκτυα έχουν και τις µεγαλύτερες τιµές αθροιστικών µηκών των κλάδων τους. Παρατηρήθηκαν βέβαια και εξαιρέσεις, που αφορούν κατά κύριο λόγο δίκτυα µεγάλης τάξης, µε µεγάλο αριθµό κλάδων αλλά µικρό αθροιστικό µήκος κλάδων (όπως π.χ. τα 5 ο, 7 ο, 36 ο, 46 ο, 49 ο, 51 ο, 54 ο κ.λ.π. δίκτυα). Αξιοσηµείωτο παράδειγµα, το 51 ο δευτερογενές δίκτυο (Ερυθρόρρεµα) που είναι 5 ης τάξης, έχει αριθµητικά περισσότερους κλάδους αλλά µικρότερο αθροιστικό µήκος των κλάδων του, από το 54 ο δευτερογενές και όµοιας τάξης δίκτυο (Γυαλόρρεµα). Και τα δύο δίκτυα βρίσκονται στην ίδια πλευρά της τ/φ Σερρών. ιάγραµµα Σχέση Σ(Νu) και Σ(Lu) όλων των δευτερογενών δικτύων της τ/φ Σερρών R 2 = 0,9312 Σ(Lu) Σ(Νu)

141 148 Το πηλίκο του µήκους των κλάδων των δευτερογενών δικτύων µε τον αριθµό τους, που δείχνει ποιό είναι το µέσο µήκος αυτών, εκφράζεται µε την σχέση µεταξύ του αθροιστικού µήκους των κλάδων Σ(Lu) και του αθροιστικού αριθµού των κλάδων τους Σ(Nu). Αυτή η σχέση φαίνεται στο διαγρ και ο συντελεστής συσχέτισης (R 2 ) µεταξύ των δύο παραµέτρων, έχει µεγάλη τιµή εξάρτησης (R 2 =0,931). Συµπεραίνεται λοιπόν, ότι στα δευτερογενή υδρογραφικά δίκτυα της τ/φ Σερρών, που είναι διαφόρων τάξεων και εξελίσσονται σε διαφορετικές λιθολογικές και τεκτονικές συνθήκες, το αθροιστικό µήκος των κλάδων τους εξαρτάται σχεδόν α- πόλυτα από τον αθροιστικό αριθµό τους. ----Αναλύοντας ξεχωριστά τις δύο οµάδες των δευτερογενών δικτύων (πίν & 7.5.9) διαπιστώνεται ότι : - στην ανατολική οµάδα ανήκουν δέκα (10) δίκτυα : τέσσερα (4) δευτερογενή δίκτυα 5 ης τάξης τέσσερα (4) δευτερογενή δίκτυα 4 ης τάξης δύο (2) δίκτυα δευτερογενή 3 ης τάξης - στην δυτική οµάδα ανήκουν σαράντα-έξη (46) δίκτυα : ένα (1) δευτερογενές δίκτυο 6 ης τάξης δύο (2) δευτερογενή δίκτυα 5 ης τάξης δώδεκα (12) δευτερογενή δίκτυα 4 ης τάξης δεκαπέντε (15) δευτερογενή δίκτυα 3 ης τάξης εννέα (9) δευτερογενή δίκτυα 2 ης τάξης επτά (7) δευτερογενή δίκτυα 1 ης τάξης Η δυτική οµάδα περιλαµβάνει αρκετά σε αριθµό, ατελή δίκτυα (1 ης, 2 ης, ή και 3 ης τάξης), που προφανώς δεν έχουν προσεγγίσει την κατάσταση ισορροπίας και αναπτύσσονται α- κόµη και σήµερα. Συγχρόνως παρατηρείται ότι στην ίδια οµάδα ανήκει και το Ρ.Ευκαρπίας που είναι το µεγαλύτερης (6 ης ) τάξης (45 ο ) δίκτυο των δευτερογενών της τ/φ Σερρών. Η δηµιουργία και ανάπτυξη τόσο διαφορετικών τάξεων δευτερογενών δικτύων, στην ίδια πλευρά της τ/φ, δείχνει ότι έχει αρχίσει µία φάση ανανέωσης στην περιοχή, µετά από µεγάλο χρονικό διάστηµα ηρεµίας. Στην ανατολική πλευρά η κατάσταση φαίνεται εξισορροπηµένη, χωρίς να αποκλείεται η περίπτωση κατά την οποία η ανανεωτική φάση να έχει ξεκινήσει νωρίτερα σ αυτήν. Τα παραπάνω συµπεράσµατα για τα δευτερογενή δίκτυα της τ/φ Σερρών, συµπίπτουν µε εκείνα που απορρέουν από την ανάλυση των πρωτογενών δικτύων της (σελ.134&142) Οι σχέσεις των δύο οµάδων δικτύων, µε τον αθροιστικό αριθµό [Σ(Nu)] των κλάδων τους, απεικονίζονται στα διαγρ & Η δε σχέση τους µε το αθροιστικό µήκος [Σ(Lu)] των κλάδων τους στα διαγρ & , αντίστοιχα. ιάγραµµα ιάγραµµα Σχέση Σ(Νu) και (u) δυτικών δευτερογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σχέση Σ(Νu) και (u) ανατολικών δευτερογενών δικτύων τ/φ Σερρών 350 Σ(Νu) Σ(Νu) (u) (u)

142 149 Συγκρίνοντας τα σχετικά διαγράµµατα, γενικά προκύπτει ότι η οµάδα των δυτικών δευτερογενών δικτύων, που περιλαµβάνει δίκτυα έως 6 ης τάξης, έχει αναπτύξει µεγαλύτερο συνολικό αριθµό κλάδων από την ανατολική οµάδα που έχει δίκτυα έως 5 ης τάξης, αλλά περιλαµβάνει και µερικά δίκτυα µε µεγάλο αριθµό κλάδων. Επιπλέον προκύπτει ότι το αθροιστικό µήκος των κλάδων, κυρίως των µεγάλης τάξης δευτερογενών δικτύων και στις δύο οµάδες, διαφέρει ως προς τις ονοµαστικές τιµές τους. Αξιοσηµείωτο είναι, ότι το 6 ης τάξης δίκτυο της δυτικής οµάδας έχει αναπτύξει κλάδους µε µικρότερο αθροιστικό µήκος από δίκτυα µικρότερης τάξης (5 ης ) της ανατολικής οµάδας. ιάγραµµα ιάγραµµα Σχέση Σ(Lu) και (u) δυτικών δευτερογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σχέση Σ(Lu) και (u) ανατολικών δευτερογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σ(Lu) Σ(Lu) (u) (u) Εποµένως, τα δευτερογενή δίκτυα και οι κλάδοι τους στην ανατολική οµάδα της τ/φ, ενώ είναι λιγότερα σε αριθµό, έχουν µεγαλύτερο µήκος. Αντίθετα στην δυτική οµάδα είναι πολυπληθέστερα, αλλά έχουν µικρότερο µήκος. ηλ. συµβαίνει το ίδιο όπως και µε τα πρωτογενή δίκτυα της τ/φ. Οι πιθανές αιτίες της διαπιστωµένης ανοµοιόµορφης εξέλιξης και της διαφορετικής µορφής των δευτερογενών υδρογραφικών δικτύων της τ/φ Σερρών, θεωρούνται ότι είναι ανάλογες αυτών που επέδρασαν στην εξέλιξη των πρωτογενών δικύων. ----Η συσχέτιση µεταξύ του αθροιστικού µήκους και του αθροιστικού αριθµού στα δευτερογενή δίκτυα και των δύο πλευρών της τ/φ Σερρών, καταλήγει σε πολύ καλές τιµές του συντελεστή εξάρτησης R 2 (διαγρ &7.5.26). ιάγραµµα ιάγραµµα Σ(Lu) Σχέση Σ(Lu) και Σ(Νu) δυτικών δευτερογενών δικτύων τ/φ Σερρών R 2 = 0, Σ(Νu) Σ(Lu) Σχέση Σ(Lu) και Σ(Νu) ανατολικών δευτερογενών δικτύων τ/φ Σερρών R 2 = 0, Σ(Νu) Το αθροιστικό µήκος των κλάδων των ανατολικών δευτερογενών δικτύων εξαρτάται σε πολύ µεγάλο βαθµό από τον αθροιστικό αριθµό τους (R 2 =0,876) και το αθροιστικό µήκος των κλάδων των δυτικών δευτερογενών δικτύων εξαρτάται σε πάρα πολύ µεγάλο βαθµό από τον αθροιστικό αριθµό τους (R 2 =0,9521). Με βάση τα στοιχεία του πίν.7.5.9, διακρίθηκαν µερικές εξαιρέσεις από τον γενικό κανόνα και στις δύο οµάδες. Π.χ παρατηρείται ότι το Ρ.Τάφρου Χρυσού-Πεθελινού, που ου-

143 150 σιαστικά δηµιουργήθηκε µετά την τεχνητή διευθέτηση των χαµηλών τµηµάτων των ρεµάτων Πεντάπολης και Τούµπας και είναι το 52 ο δίκτυο (5 ης τάξης), έχει µικρό αριθµό αλλά σχετικά µεγάλο µήκος κλάδων, συγκρινόµενο µε το 48 ο δίκτυο (Ρ.Λεύκης), που επίσης είναι 5 ης τάξης. Eξελίσσονται δε στην ίδια πλευρά της τ/φ, αλλά αναπτύσσονται σε διαφορετικό λιθολογικό υπόβαθρο. Το µεν πρώτο, σε ασβεστόλιθους - µάρµαρα & Νέογενή -Τεταρτογενή ιζήµατα το δε δεύτερο, σε γρανίτες & Νεογενή -Τεταρτογενή ιζήµατα). Εποµένως, εκτός της διαφορετικής λιθολογίας του υποβάθρου, οι εξωγενείς διεργασίες (ανθρωπογενείς επεµβάσεις) επιδρούν καθοριστικά και σηµαντικά στην ανάπτυξη των δικτύων (βλ. κεφ. 8). Οι Παπαφιλίππου-Πέννου κ.ά.(1995), υποστηρίζουν µε γεωµορφολογικά κριτήρια, ότι η διαµόρφωση των υδρογραφικών δικτύων της Ν πλευράς της τ/φ Σερρών (δυτική οµάδα) επηρεάσθηκε από την πρόσφατη ρηγµατογενή τεκτονική, δ/νσης Α-, εγκάρσια προς την κλίση του αναγλύφου (βλ. κεφ.3) ιατηρώντας την προϋπόθεση που αναφέρεται στην αντίστοιχη παράγραφο της ανάλυσης των πρωτογενών δικτύων, διερευνήθηκε η σχέση του αθροιστικού αριθµού των κλάδων των δευτερογενών δικτύων (κατά Horton), ώστε να προσδιορισθούν οι θετικές ή αρνητικές αποκλίσεις τους, από τις αντιπροσωπευτικές τιµές ενός υδρογραφικού δικτύου που αναπτύσσεται σε ιδανικές συνθήκες. Γι αυτό µετρήθηκαν, ο αριθµός των κλάδων ανά τάξη (u), όλων των δευτερογενών δικτύων και υπολογίσθηκαν οι λόγοι διακλάδωσης (Rb), o ιδανικός αριθµός κλάδων κάθε τάξης και τα ποσοστά απόκλισης των πραγµατικών τιµών από τις αντίστοιχες ιδανικές τιµές (πίν ). Σ αυτό το σηµείο είναι απαραίτητο να διευκρινισθεί ότι από την αρίθµηση (κατά Strahler) των δευτερογενών δικτύων της τ/φ Σερρών, (βλ σχ.7.3.1): 1. Στην ανατολική πλευρά της, το Ρ. (τάφρος) Μπέλιτσα, τµήµα της παλαιάς κοίτης του Στρυµόνα και του Κρουσοβίτη, προκύπτει 6 ης τάξης. 2. Στην δυτική πλευρά της, το Ρ. Παλαιά κοίτη Στρυµόνα επίσης προκύπτει 6 ης τάξης. Εποµένως µετά την συµβολή τους, το τµήµα της τεχνητης κοίτης του Στρυµόνα καθίσταται 7 ης τάξης. Σ αυτήν, νοτιώτερα, συµβάλλει και το Ρ.Ευκαρπίας (45 0 δίκτυο δυτικής οµάδας) επίσης 6 ης τάξης. Άρα τα 6 ης τάξης δευτερογενή ρέµατα αυξάνονται σε τρία (3). Σύµφωνα µε τα παραπάνω και θεωρώντας δεδοµένη την αυτονοµία των δευτερογενών δικτύων της τ/φ, η σχέση του αθροιστικού αριθµού των κλάδων των δευτερογενών δικτύων (κατά Horton) έχει ως εξής (πίν ) : Πίνακας : Σχέση µεταξύ του πραγµατικού αριθµού και των ιδανικών τιµών των κλάδων, ανά τάξη (κατά Horton) του συνόλου των δευτερογενών υδρογρ. δικτύων της τ/φ Σερρών Τάξη (u) Αριθµός κλάδων (Νu) Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Μέσος Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Ιδανικός αριθµός κλάδων Απόκλιση % από την ιδανική τιµή 1 η ,69 2 η 597 5, ,68 3 η 130 4, ,45 4 η 36 3,60 3, ,00 5 η 8 4, ,00 6 η 3 2, ,00 7 η 1 3, Σ(Νu) πραγµατικών =3.823 ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑ ΩΝ Σ(Νu) ιδανικών =4.802 Ο µέσος λόγος διακλάδωσης (Μ.Ο Rb =3,91), απέχει µεν από την ιδανική τιµή 2 ( ), βρίσκεται δε µέσα στα όρια 3-5 (κατά Strahler,1964) και συνεπώς το δευτερογενές

144 151 δίκτυο του Στρυµόνα µπορεί να θεωρηθεί ως ένα φυσικώς αναπτυσσόµενο υδρογραφικό δίκτυο Από την σύγκριση του (αθροιστικού) πραγµατικού αριθµού των κλάδων µε τον ανάλογο (αθροιστικο) ιδανικό αριθµό τους, προκύπτει ότι οι πραγµατικοί κλάδοι του δευτερογενούς δικτύου [Σ(Νu) (δευτερ.)πραγµατικοί =3823] είναι αριθµητικά λιγότεροι από τους ιδανικούς κλάδους [Σ(Νu) (δευτερ.) ιδανικοί =4802] και έχουν λόγο (4802 / 3823 =) 1,26. Όπως το πρωτογενές, έτσι και το δευτερογενές υδρογραφικό δίκτυο της τ/φ Σερρών, φαίνεται ότι δεν έχει προλάβει, από πλευράς πλήθους κλάδων, ν αποκτήσει την ιδανική ανάπτυξη, η οποία θα επέτρεπε την οµαλή αποστράγγιση του συνόλου των δευτερογενών λεκανών απορροής. Ως πιθανότερες αιτίες θεωρούνται το τεκτονικό και γεωλογικό καθεστώς που επικρατεί στη περιοχή, αλλά και οι ανθρωπογενείς επεµβάσεις στη χαµηλή ζώνη της τ/φ. Σ αυτές πιθανόν να οφείλονται και οι υψηλές τιµές των λόγων διακλάδωσης που κυµαίνονται από Rb (1ης-2ης) = 5,11 µεταξύ πρώτης και δεύτερης τάξης, έως Rb (6ης-7ης) = 3,00 µεταξύ έκτης και έβδοµης τάξης. Αποκλίσεις από την ιδανική τιµή, παρατηρούνται σε όλες τις τάξεις των δευτερογενών δικτύων. Οι µεγαλύτερες σηµειώνονται από την 2 η έως την 6 η τάξη (πίν ). Συµπεραίνεται ότι το δευτερογενές δίκτυο του ποτ. Στρυµόνα στην τ/φ, φαίνεται να διανύει µία φάση προχωρηµένης νεότητας έως πρώϊµης ωριµότητας µε τάσεις ανανέωσης. ----Στα δευτερογενή δίκτυα της τ/φ Σερρών, επίσης εφαρµόσθηκε η διαδικασία σύγκρισης του πραγµατικού µε τον ιδανικό αριθµό κλάδων ξεχωριστά για τις δύο οµάδες (ανατολική και δυτική, εξαιτίας των διαπιστωµένων διαφορετικών συνθηκών λιθολογίας και τεκτονικής (κεφ.3) όπως και η διαφορετική συγκρότηση - κατανοµή του αναγλύφου ( & ) των δύο πλευρών της τ/φ (ανατολικής & δυτικής, µε κεντρικό άξονα τον ποτ. Στρυ- µόνα) -- Στην µεν ανατολική οµάδα παρατηρείται αρνητική απόκλιση του αριθµού των πραγ- µατικών κλάδων από τις ιδανικές τιµές ανά τάξη, από την 1 η έως και την 4 η. Στην 3 η τάξη σηµειώνεται η µεγαλύτερη τιµή της απόκλισης, ενώ στην 1 η η µικρότερη. Στην 4 η τάξη, η τιµή της απόκλισης µειώνεται ελάχιστα σε σχέση µε την απόκλιση της 3 ης τάξης. Οι αποκλίσεις της 5 ης και 6 ης τάξης είναι µηδενικές. Πίνακας : Σχέση µεταξύ του πραγµατικού αριθµού και των ιδανικών τιµών των κλάδων, ανά τάξη (κατά Horton) των ανατολικών δευτερογενών υδρογρ. δικτύων της τ/φ Σερρών Τάξη (u) Αριθµός κλάδων (Νu) Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Μέσος Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Ιδανικός αριθµός κλάδων Απόκλιση % από την ιδανική τιµή 1 η ,93 2 η 259 5, ,25 3 η 54 4,80 4, ,94 4 η 13 4, ,58 5 η 4 3, η 1 4, Σ(Νu) πραγµατικών =1.782 ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑ ΩΝ Σ(Νu) ιδανικών =2.044 Η τιµή του µέσου λόγου διακλάδωσης (Μ.Ο Rb=4,36) για την ανατολική οµάδα των δευτερογενών δικτύων απέχει µεν από την ιδανική τιµή 2, αλλά βρίσκεται µέσα στα συνήθη όρια 3-5 (Strahler,1964). Από την σύγκριση του (αθροιστικού) πραγµατικού αριθµού των κλάδων µε τον ανάλογο (αθροιστικο) ιδανικό αριθµό τους, προκύπτει ότι οι κλάδοι του δευτερογενούς δικτύου

145 152 της ανατολικής οµάδας [Σ(Νu) (δευτερ.)πραγµατικοί =1782] είναι αριθµητικά λιγότεροι από τους ιδανικούς [Σ(Νu) (δευτερ.) ιδανικοί =2044] και έχουν λόγο (2044 / 1782 =) 1,15. Προφανώς, τα ανατολικά δευτερογενή δίκτυα βρίσκονται σε φάση πρώϊµης ωρι- µότητας. -- Στην δε δυτική οµάδα (πίν ), η απόκλιση είναι επίσης αρνητική αλλά µε µεγάλες τιµές. Η µεγαλύτερη όλων συναντάται στην 5 η τάξη. Πίνακας : Σχέση µεταξύ του πραγµατικού αριθµού και των ιδανικών τιµών των κλάδων, ανά τάξη (κατά Horton) των δυτικών δευτερογενών υδρογρ. δικτύων της τ/φ Σερρών Τάξη (u) Αριθµός κλάδων (Νu) Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Μέσος Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Ιδανικός αριθµός κλάδων Απόκλιση % από την ιδανική τιµή 1 η ,76 2 η 338 4, ,23 3 η 4, ,36 η ,30 5,75 3, ,90 5 η 4 2, ,43 6 η ,00 2,00 7 η Σ(Νu) πραγµατικών =2.041 ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑ ΩΝ Σ(Νu) ιδανικών =3.516 Η τιµή του µέσου λόγου διακλάδωσης (Rb=3,70) για την δυτική οµάδα, απέχει από την ιδανική τιµή, αλλά είναι µέσα στα γνωστά όρια. Από την σύγκριση του (αθροιστικού) πραγµατικού αριθµού των κλάδων µε τον ανάλογο (αθροιστικο) ιδανικό αριθµό τους, προκύπτει ότι οι κλάδοι του δευτερογενούς δικτύου της ανατολικής οµάδας [Σ(Νu) (δευτερ.)πραγµατικοί =2041] είναι αριθµητικά λιγότεροι από τους ιδανικούς [Σ(Νu) (δευτερ.) ιδανικοί =3516] και έχουν λόγο (3516/2041 =) 1,72. Προφανώς, τα δυτικά δευτερογενή δίκτυα βρίσκονται σε φάση προχωρηµένης νεότητας µε τάσεις ανανέωσης. ----Από τις παραµέτρους, που αφορούν όλες τις λεκάνες απορροής των δευτερογενών δικτύων της τ/φ Σερρών, ορισµένες µετρήθηκαν στους τοπογραφικούς χάρτες και οι υπόλοιπες υπολογίσθηκαν. Τα αποτελέσµατα περιέχονται αναλυτικά στον πίνακα Η επιµήκης, οξύληκτη µορφή είναι η γενική εικόνα που σχηµατίζεται από την µελέτη των τοπογραφικών χαρτών, για τις λεκάνες απορροής όλων σχεδόν των δευτερογενών δικτύων (ανατολικής & δυτικής οµάδας) της τ/φ. Χαρακτηριστικά της ιδανικής µορφής (µορφή «σταγόνας») των λεκανών απορροής διακρίνονται σε µερικές από τις δευτερογενείς λεκάνες, στην νότια πλευρά του όρους Κερκίνη(Μπέλες) (π.χ. λεκάνη απορροής Μεσορρέµατος κ.ά), στην Β/ΒΑ πλευρά Μαυροβουνίου όρους (Κρούσια) (π.χ. λεκάνες απορροής Ρ. Τριάδας, ύσβατου Ρ. κ.ά), στην /Ν πλευρά των ορέων της Βροντούς (π.χ. λεκάνη απορροής Ερυθρορρέµατος κ.ά), Για την µορφή των λεκανών απορροής των δύο οµάδων των δευτερογενών δικτύων, ειδικώτερα, υπολογίσθηκαν οι τιµές της επιµήκυνσης (Eu), της κυκλικότητας (Cu) και της µορφής ληµνίσκου (Ku), ώστε να αναγνωρισθεί ο βαθµός προσέγγισης της ιδανικής µορφής (πίν ). Οι τιµές της επιµήκυνσης (Eu) των δευτερογενών λεκανών απορροής, στην ανατολική οµάδα κυµαίνονται από 0,327 έως 0,159 ενώ στην δυτική οµάδα από 0,737 έως 0,070. Οι τιµές της κυκλικότητας (Cu) στην ανατολική οµάδα κυµαίνονται από 0, 764 έως 0,148 και στην δυτική οµάδα από 0,683 έως 0,032. Οι τιµές της µορφής ληµνίσκου (Ku) για µεν την δυτική οµάδα κυµαίνονται µεταξύ 3,769 και 0,204, για δε την ανατολική οµάδα µεταξύ 3,142 έως 0,746

146 153 Σύµφωνα µε τις υπολογιζόµενες τιµές των συγκεκριµένων παραµέτρων και σε συνδυασµό µε τις ιδανικές τιµές ( 7.2), συµπεραίνεται ότι γενικά όλες οι δευτερογενείς λεκάνες απορροής και των δύο οµάδων : - έχουν τέτοιες τιµές επιµήκυνσης (Eu) ώστε το σχήµα τους προκύπτει περισσότερο ή λιγότερο (κατά περίπτωση) επίµηκες, Πίνακας : Μέγιστες και ελάχιστες τιµές επιµήκυνσης (Eu), κυκλικότητας (Cu), µορφής ληµνίσκου (Ku) των δευτερογενών δικτύων της τ/φ Σερρών Όνοµα ΛΕΚΑΝΕΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΩΝ ΙΚΤΥΩΝ τ/φ Σερρών υτική Οµάδα Ανατολική Οµάδα Μέγιστη Ελάχιστη Μέγιστη Όνοµα Όνοµα Όνοµα τιµή τιµή τιµή Επιµήκυνση (Eu) Επιµήκυνση Ελάχιστη τιµή 2 ο Ρ. /Β Λιθοτόπου 0,737 3 ο Ρ. Ν/Ν Λιθοτόπου 0,070 Ρέµα νότια Ρ. εκαλίστρας 0,327 Μεγάλο Ρέµα 0,159 1 ο Ρέµα δυτ. Πετριτσίου 2 ο Ρέµα δυτ. Πετριτσίου Κυκλικότητα (Cu) Κυκλικότητα Ρέµα νότια 0,764 Ρέµα Μόδι 0,148 Ρ. εκαλίστρας 0,683 Γυαλόρρεµα 0,032 Ληµνίσκος (Ku) Ληµνίσκος Ρ. µεταξύ Ρέµα νότια 3,769 Ματωµένου & 0,204 Μεγάλο Ρέµα 3,142 Ρ. 0,746 Μυλορρέµατος εκαλίστρας -το ίδιο ισχύει και για τις τιµές της κυκλικότητας (Cu) των δευτερογενών λεκανών απορροής. ηλ. το σχήµα τους είναι επίµηκες, µε τιµές κυκλικότητας µικρότερες από 0,79 και εντός των συνήθων ορίων της Cu (0,00-1,00), -οι τιµές Ku (µορφή ληµνίσκου) που υπολογίσθηκαν, προσδιόρισαν ότι σε ορισµένες από τις δευτερογενείς λεκάνες απορροής της ανατολικής οµάδας παρατηρούνται τιµές της παραµέτρου εκτός των (ανώτερων) ορίων της ιδανικής µορφής ληµνίσκου. Οι υπόλοιπες λεκάνες της ίδιας οµάδας, έχουν τιµές Ku εντός των ορίων και φαίνεται να διατηρούν περισσότερους ή λιγότερους (κατά περίπτωση) χαρακτήρες της ιδανικής µορφής. Γενικώτερα, οι λεκάνες απορροής των δευτερογενών δικτύων της τ/φ Σερρών διατηρούν στοιχεία της ιδανικής µορφής ( σταγόνας ) και παρουσιάζουν τάσεις επιµήκυνσης (περισσότερες από τις αντίστοιχες πρωτογενείς) εξαιτίας συλήψεων κλάδων. Εποµένως, διακρίνεται τάση ανανέωσης των δικτύων. ----Από τις µετρήσεις του εµβαδού (Αu) των λεκανών απορροής των δευτερογενών υδρογραφικών δικτύων της τ/φ Σερρών και σε σχέση µε τα δεδοµένα του πίν προκύπτει ότι : -Τα δευτερογενή υδρογραφικά δίκτυα της τ/φ Σερρών έχουν συνολική (αθροιστική) έκταση 532,75 km 2, δηλ. 14,34% της έκτασης της τ/φ (3714,8 km 2 ). -Τα ανατολικά δευτερογενή υδρογραφικά δίκτυα έχουν συνολική έκταση 245,99 km 2. ηλ. κατέχουν το 6,62% της έκτασης της τ/φ Σερρών, το 13,41% της ανατολικής πλευράς της (1834,8 km 2 ) και το 46,17% της έκτασης των δευτερογενών δικτύων (532,75 km 2 ). -Τα δυτικά δευτερογενή υδρογραφικά δίκτυα έχουν συνολική έκταση 286,76 km 2. ηλ. κατέχουν το 7,8% της έκτασης της τ/φ Σερρών, το 15,25% της δυτικής πλευράς της (1880,0 km 2 ) και το 53,83% της έκτασης των δευτερογενών δικτύων (532,75 km 2 ).. Τελικά, το δευτερογενές δίκτυο έχει περιορισµένη ανάπτυξη κατ έκταση στην τ/φ Σερρών. Αυτό, σε αντίθεση µε το πρωτογενές, είναι ισόρροπα κατανεµηµένο στις δύο πλευρές της τ/φ, µε ελαφριά υπεροχή της δυτικής σε σχέση µε την ανατολική πλευρά.

147 154 Γι αυτό το δευτερογενές δίκτυο, µπορεί να θεωρηθεί ως νεώτερο δίκτυο, το ο- ποίο αναπτύχθηκε κάτω από πρόσφατες συνθήκες που δεν είχαν τον απαιτούµενο χρόνο ώστε να το διαφοροποιήσουν κατ άξονα. Ο συντελεστής εξάρτησης (R 2 ), µεταξύ του εµβαδού (Au) και του µήκους (Lbu) των λεκανών απορροής των αντίστοιχων δευτερογενών δικτύων, έχει πολύ υψηλή τιµή (R 2 =0,915 για την ανατολική πλευρά και R 2 =0,931 για την δυτική πλευρά) και φαίνεται ότι oι δύο παράµετροι είναι ισχυρά εξαρτηµένοι µεταξύ τους (διαγρ και ). ιάγραµµα ιάγραµµα Σχέση Lbu και Αu δυτικών δευτερογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σχέση Lbu και Αu ανατολικών δευτερογενών δικτύων τ/φ Σερρών Lbu 10 8 Lbu ,38 9,65 4,25 2,5 0,13 0,09 1,5 0,19 2,94 15,6 8,25 33,4 Αu 0 12,3 22,8 14,5 27,3 40,9 76,1 9,25 34,1 6,06 2,82 Αu Επιπλέον, η σύγκριση της παραµέτρου Lbu µε την τάξη των αντίστοιχων δικτύων u (πιν.7.5.9) καταλήγει ότι ο συντελεστής εξάρτησης (R 2 ), µεταξύ των δύο παραµέτρων, στην µεν ανατολική οµάδα έχει µέτρια τιµή (R 2 =0,580), στην δε δυτική είναι αρκετά καλή (R 2 =0,783). Συνεπώς, η κατά µήκος ανάπτυξη των δευτερογενών λεκανών απορροής είναι σχετικά ανάλογη της τάξης εξέλιξης των αντίστοιχων δικτύων. Γενικώτερα, υπάρχει ισχυρή αναλογία, στην ανάπτυξη του µήκους των δευτερογενών λεκανών απορροής µε το εµβαδόν τους και σχετικά καλή αναλογία, στην ανάπτυξη του µήκους των δευτερογενών λεκανών απορροής µε την τάξη εξέλιξης των αντίστοιχων δικτύων. Η διαπιστωµένη συµµετρία είναι ισχυρότερη στην δυτική οµάδα των δικτύων, απ ότι στην ανατολική. ----Σχετικά µε την υφή (βλ. πρωτογενή δίκτυα) του δευτερογενούς υδρογραφικού δικτύου της τ/φ Σερρών, αρχικά διαπιστώθηκε ότι : ιάγραµµα ιάγραµµα Σχέση F και Au δυτικών δευτερογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σχέση F και Au ανατολικών δευτερογενών δικτύων τ/φ Σερρών 25 F ,38 9,65 4,25 2,5 0,13 0,09 1,5 0,19 2,94 15,6 8,25 33,4 Au F ,3 22,8 14,5 27,3 40,9 76,1 9,25 34,1 6,06 2,82 Au -- η συχνότητα (F) (πίν & διάγρ ), στην µεν ανατολική οµάδα της τ/φ Σερρών, έχει τιµές που ξεπερνούν την συνήθη τιµή 12, σε (3) τρία (48 ο, 55 ο, 56 ο ) από τα δέκα δίκτυα της (δηλ ποσοστό 30%),

148 155 στην δε δυτική οµάδα τα (12) δώδεκα (3 ο,11 ο,12 ο,16 ο,17 ο,18 ο,24 ο,25 ο,27 ο, 31 ο,32 ο,46 ο ) δίκτυα, από το σύνολο των (46) σαράντα-έξη (δηλ.ποσοστό 26%), ξεπερνούν την δεδοµένη τιµή. Η σχέση εξάρτησης της συχνότητας (F) και του εµβαδού (Au) και στις δύο οµάδες δευτερογενούς υδρογραφικού δικτύου της τ/φ, εκφράζεται µε µικρές τιµές (R 2 = 0,173 για την δυτική οµάδα και R 2 = 0,304 για την ανατολική). -- η πυκνότητα (D) (πίν & διάγρ ), στην µεν ανατολική οµάδα της τ/φ Σερρών, σε (4) τέσσερα (48 ο, 54 ο, 55 ο, 56 ο ) από τα δέκα δίκτυα της (δηλ. ποσοστό 40%), οι τιµές της ξεπερνούν την συνήθη τιµή 5. στην δε δυτική οµάδα τα (10) δέκα (3 ο,11 ο,12 ο,17 ο,22 ο,23 ο,24 ο,25 ο,27 ο,31 ο ) δίκτυα από το σύνολο των (46) σαράντα-έξη (δηλ ποσοστό 21,7%),). Η σχέση εξάρτησης της πυκνότητας (D) και του εµβαδού (Au) και στις δύο οµάδες της τ/φ Σερρών, είναι πολύ µικρή (R 2 = 0,371 για την δυτική οµάδα και R 2 = 0,261 για την ανατολική). ιάγραµµα ιάγραµµα Σχέση D και Au δυτικών δευτερογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σχέση D και Au ανατολικών δευτερογενών δικτύων τ/φ Σερρών D D ,38 9,65 4,25 2,5 0,13 0,09 1,5 0,19 2,94 15,6 8,25 33,4 0 12,3 22,8 14,5 27,3 40,9 76,1 9,25 34,1 6,06 2,82 Au Αu -- Οι παράµετροι της υφής ενός υδρογραφικού δικτύου, µέσα στην λεκάνη απορροής του, δηλ. η πυκνότητα (D) και η συχνότητα (F) του, διερευνήθηκαν και ως προς την σχέση µεταξύ των, για να προσδιορισθεί ο βαθµός εξάρτησης της µιας από την άλλη. Οι υπολογισµοί (πίν ) επέτρεψαν τον υπολογισµό των συντελεστών εξάρτησης (R 2 ) (διάγρ ) και στις δύο οµάδες ιαπιστώθηκε λοιπόν, ότι η σχέση πυκνότητας - συχνότητας των δευτερογενών δικτύων παρουσιάζει υψηλό (R 2 =0,8795) βαθµό εξάρτησης στην ανατολική οµάδα και αντίθετα χαµηλό (R 2 =0,4111) στην δυτική οµάδα δικτύων της τ/φ. ιάγραµµα ιάγραµµα D Σχέση D και F δυτική οµάδα δευτερογενών δικτύων τ/φ Σερρών R 2 = 0, F D Σχέση D και F ανατολική οµάδα δευτερογενών δικτύων τ/φ Σερρών R 2 = 0, F Φαίνεται ότι στην ανατολική οµάδα, όσο αυξάνει το συνολικό µήκος των κλάδων (συχνότητα) µέσα στις λεκάνες, ανάλογα αυξάνει και ο συνολικός αριθµός τους. ηλ.το δίκτυο παρουσιάζει οµαλή εξέλιξη και η περιοχή όπου αναπτύσσεται, παρουσιάζει ωριµότητα ως προς την υφή της. Αντίθετα, στην δυτική οµάδα ενώ αυξάνει ο συνολικός αριθµός των

149 156 κλάδων δεν αυξάνει ανάλογα και το συνολικό µήκος αυτών. ηλ.το δίκτυο δεν παρουσιάζει οµαλή εξέλιξη και η περιοχή όπου αναπτύσσεται, παρουσιάζει ανωριµότητα ως προς την υφή της. Αυτό το αποτέλεσµα ερµηνεύεται µε την άποψη ότι ολόκληρη η δυτική πλευρά της τ/φ βρίσκεται σε φάση σχηµατισµού πολυπληθών, νέων, µικρού µήκους κλάδων, εξαιτίας µιάς πολύ πρόσφατης ανανεωτικής διαδικασίας του αναγλύφου. Επιβεβαιώνει δε και το όµοιο συµπέρασµα, στο οποίο κατέληξε και η ανάλυση της σχέση D και F των πρωτογενών δικτύων -----Από τον πίν , προκύπτει ότι στην δυτική οµάδα, το Ξανθόρρεµα έχει την µεγαλύτερη περίµετρο (Pu) και το µεγαλύτερο εµβαδόν (Au) από το δίκτυα της οµάδας του, ενώ το Ρ.Τερπνής έχει το µεγαλύτερο µήκος λεκάνης απορροής (Lbu). Πίνακας : Μέγιστες και ελάχιστες τιµές των παραµέτρων Pu, Au, Lbu, z, q,των δευτερογενών δικτύων της τ/φ Σερρών ΛΕΚΑΝΕΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΝ ΙΚΤΥΩΝ τ/φ Σερρών υτική Οµάδα Ανατολική Οµάδα Μέγιστη τιµή Ελάχιστη τιµή Μέγιστη τιµή Ελάχιστη τιµή Περίµετρος (Pu) Περίµετρος (Pu) Όνοµα km Όνοµα km Όνοµα km Όνοµα km 2 ο Ρ. µεταξύ Ρ. Τάφρου Ξανθόρρεµα 38,90 Μυλορρέµατος 1,20 67,00 Ρ. νότια Ρ. εκαλίστρας 7,20 Χρυσού-Πεθελινού & Σταφυλλώνα Εµβαδόν (Au) Εµβαδόν (Au) Όνοµα km2 Όνοµα km 2 Όνοµα km2 Όνοµα km 2 2 ο Ρ. µεταξύ Ρ. Τάφρου Ξανθόρρεµα 29,88 Μυλορρέµατος 0,05 76,10 Ρ. νότια Ρ. εκαλίστρας 2,82 Χρυσού-Πεθελινού & Σταφυλλώνα Μήκος Λεκάνης (Lbu) Μήκος Λεκάνης (Lbu) Όνοµα km Όνοµα km Όνοµα km Όνοµα km 1 ο Ρ. µεταξύ Ρ. Τάφρου Ρ. Τερπνής 18,00 Μυλορρέµατος 0,55 19,50 Ρ. νότια Ρ. εκαλίστρας. 2,90 Χρυσού-Πεθελινού & Σταφυλλώνα Υψηλότερο Σηµείο (z) Υψηλότερο σηµείο (z) Όνοµα m Όνοµα m Όνοµα m Όνοµα m Αρναούτη Ρ ο Ρ. νότια ιαβόλου Ρ. 80,00 Ερυθρόρρεµα 1667 Ρ. νότια Ρ. εκαλίστρας. 120 Χαµηλότερο σηµείο (q) Χαµηλότερο σηµείο (q) Όνοµα m Όνοµα m Όνοµα m Όνοµα m Ρ. Θρακικού 100 Ρ. ανατ. Ιβήρων 15 Κεραµιδάρικα Ρ. 78 Ρ. εκαλίστρας 9 Αντίστοιχα, τα µικρότερα µεγέθη των παραµέτρων Au, Pu, Lbu διαπιστώνονται στο 1 ο και 2 ο Ρέµα µεταξύ Μυλορρέµατος & Ρ.Σταφυλλώνα. Απ αυτά, το δεύτερο είναι το πλέον ανώριµο υδρογραφικό σύστηµα της οµάδας των δυτικών δευτερογενών δικτύων. Το Ρ. Τάφρος Χρυσού-Πεθελινού, είναι το δίκτυο από τα δευτερογενή της ανατολικής οµάδας, που έχει την µεγαλύτερη περίµετρο (Pu) και το µεγαλύτερο εµβαδόν (Au) λεκάνης απορροής. ίκτυα ατελούς ανάπτυξης (π.χ. 2 ο Ρέµα µεταξύ Μυλορρέµατος & Ρ.Σταφυλλώνα, Ρέµα νότια Ρ. εκαλίστρας κ.λ.π.) των οποίων οι λεκάνες απορροής έχουν µικρό εµβαδό και µικρή περίµετρο διαπιστώθηκαν και στις δύο οµάδες των δευτερογενών δικτύων. Στην οµάδα των ανατολικών δευτερογενών δικτύων η µεγαλύτερη τιµή του υψηλότερου σηµείου των λεκανών απορροής (z), διαπιστώνεται στην λεκάνη απορροής του Ερυθρορρέµατος (z=1667m), ενώ η αντίστοιχη µικρότερη τιµή στην λεκάνη του Ρ. νότια Ρ. εκαλίστρας (z=120m). Οι τιµές του χαµηλότερου σηµείου (q), των ανατολικών δευτερογενών λεκανών απορροής κυµαίνονται από q=78m (Κεραµιδάρικα Ρ.) έως q=9m (Ρ. εκαλίστρας) (πιν ).

150 157 Στην οµάδα των δυτικών δευτερογενών δικτύων, η λεκάνη απορροής του Ρ. Αρναούτη έχει την µεγαλύτερη τιµή του υψηλότερου σηµείου (z=1557m). Η αντίστοιχη µικρότερη τι- µή (z= 80m) παρατηρήθηκε στο 2 ο Ρ. νότια ιαβόλου Ρ. Οι τιµές του χαµηλότερου σηµείου (q), των δυτικών δευτερογενών λεκανών απορροής, κυµαίνεται από q=100m (Ρ. Θρακικού) έως q=15m (Ρ. ανατ. Ιβήρων) (πιν ). Από τις τιµές των παραµέτρων z (=υψηλότερο σηµείο) και q (=χαµηλότερο σηµείο) προκύπτει γενικά, η περίπου όµοια υψοµετρική τοποθέτηση των δευτερογενών δικτύων στο ανάγλυφο των δύο πλευρών της τ/φ. Ειδικώτερα, παρατηρείται µια µικρή υπεροχή του υψηλότερου σηµείου του αναγλύφου της ανατολικής οµάδας από το αντίστοιχο της δυτικής, ενώ οι τιµές της παραµέτρου q είναι µεγαλύτερες στην δυτική οµάδα. Επόµένως, το ανάγλυφο των δικτύων της ανατολικής οµάδας είναι ελαφρώς εντονότερο από το ανάγλυφο των δικτύων της δυτικής οµάδας (πιν.7.5.9). ----Το µέγιστο (τοπικό) ανάγλυφο (Η) (πίν.7.5.9), είναι σηµαντική παράµετρος γιατί συνδέεται µε πολλές άλλες παραµέτρους (π.χ. υδρογραφική συχνότητα κ.λ.π.) Όπως ήδη έχει αναφερθεί στην ανάλυση των πρωτογενών δικτύων, ο λόγος αναγλύφου της λεκάνης (R) (πίν ) είναι µια από τις θεµελιώδεις µορφοµετρικές παραµέτρους και εκφράζει τον βαθµό κλίσης της λεκάνης. Θεωρείται δε, ως ο δείκτης της έντασης των διεργασιών που έλαβαν χώρα στις κλιτείς της λεκάνης (Strahler,1964). Γι αυτό υπολογίσθηκε ο λόγος R, για τα δευτερογενή δίκτυα της τ/φ Σερρών και διαπιστώθηκαν : -σχετικά αυξηµένες τιµές, στα µισά από τα δίκτυα της ανατολικής οµάδας (π.χ.47 ο,49 ο,50 ο και 51 ο ). -αρκετά µεγάλες τιµές στα : 3 ο,10 ο,14 ο,16 ο,18 ο,19 ο,22 ο κ.λ.π. δίκτυα και µικρότερες στα υ- πόλοιπα δίκτυα (π.χ. 9 ο,11 ο κ.ά.) της δυτικής οµάδας. Σύµφωνα µε τα παραπάνω, η ένταση των διεργασιών είναι µεγαλύτερη. στην δυτική οµάδα των δευτερογενών υδρογραφικών δικτύων, από την αντίστοιχη ανατολική. Το αποτέλεσµα αυτό επιβεβαιώνει και τα συµπεράσµατα που προέκυψαν από την σχέση του εµβαδού των δευτερογενών λεκανών, µε τις εκτάσεις τόσο της τ/φ όσο και ξεχωριστά των δύο πλευρών της. Επίσης επιβεβαιώνει και τα όµοια συµπεράσµατα που προέκυψαν από την αντίστοιχη ανάλυση των πρωτογενών δικτύων της τ/φ Σερρών. ----ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ : Από την ανάλυση των µορφοµετρικών παράµετρων των δευτερογενών δικτύων, που υπολογίσθηκαν ή µετρήθηκαν προέκυψαν τα παρακάτω : 1. Συνήθως, τα µεγάλης τάξης (u 4 η ) δευτερογενή υδρογραφικά δίκτυα της τ/φ Σερρών έ- χουν τις µεγαλύτερες τιµές αθροιστικών µηκών των κλάδων τους, όπως συµβαίνει και στα πρωτογενή δίκτυα της τ/φ. 2. Το αθροιστικό µήκος των κλάδων των δευτερογενών δικτύων της τ/φ Σερρών, φαίνεται να εξαρτάται σχεδόν απόλυτα από τον αθροιστικό αριθµό τους, αντίθετα µε ότι συµβαίνει στα πρωτογενή δίκτυα της τ/φ. 3. Οι λεκάνες απορροής των δευτερογενών δικτύων (όπως και των πρωτογενών) της τ/φ Σερρών, διατηρούν στοιχεία της ιδανικής µορφής λεκανών, αλλά παρουσιάζουν τάσεις ε- πιµήκυνσης και χαρακτήρες ανανέωσης. 4. Η µεν σχέση του µήκους των δευτερογενών λεκανών της τ/φ Σερρών µε το εµβαδόν είναι πάρα πολύ καλή και δείχνει ότι πρόκειται για ώριµες λεκάνες.η δε σχέση του µηκους των δευτερογενών λεκανών µε την τάξη εξέλιξης τους, είναι σχετικά καλή και δείχνει ότι οι ώριµες δευτερογενείς λεκάνες, υπόκεινται συγχρόνως σε ανανεωτικές διαδικασίες (εξαιτίας πρόσφατων ενδογενών και εξωγενών διεργασιών) µε αποτέλεσµα την σχετική επιµήκυνση τους, κυρίως αυτών της ανατολικής πλευράς. Περίπου όµοια κατάσταση, ίσως µε εντονότερους ρυθµούς διαπιστώθηκε και στο πρωτογενές δίκτυο της τ/φ Σερρών. 5. Το δευτερογενές δίκτυο, από την συνολική έκταση που κατέχει στην τ/φ και σε σχέση µε την έκταση των υπόλοιπων δικτύων, µπορεί να θεωρηθεί ως νεώτερο δίκτυο, το οποίο αναπτύχθηκε κάτω από πρόσφατες συνθήκες, που δεν είχαν τον απαιτούµενο χρόνο ώστε να το διαφοροποιήσουν κατ άξονα.

151 Στην σχέση του αθροιστικού αριθµού κλάδων (κατά Horton), στο γενικό σύνολο των δευτερογενών δικτύων της τ/φ, παρατηρείται µεγάλη αρνητική απόκλιση του πραγµατικού αριθµού κλάδων από τις ιδανικές τιµές. Η επιµέρους ανάλυση της ίδιας σχέσης ανά οµάδα, κατέληξε ότι η αρνητική απόκλιση έχει µικρότερα ποσοστά στην ανατολική δευτερογενή οµάδα (σε µερικές περιπτώσεις έχουν µηδενικές τιµές) από την δυτική δευτερογενή οµάδα, στην οποία τα αντίστοιχα ποσοστά είναι πολύ υψηλά (έως 70%). ηλ. πιθανόν τα ανατολικά δευτερογενή δίκτυα να βρίσκονται σε φάση πρώϊµης ωριµότητας, ενώ τα δυτικά δευτερογενή δίκτυα να διανύουν φάση προχωρηµένης νεότητας µε τάσεις ανανέωσης. Οι δύο πλευρές της τ/φ έχουν διαφορετικό λιθολογικό υπόβαθρο και βρίσκονται σε διαφορετική φάση εξέλιξης η οποία οφείλεται σε συνδυασµό ενδογενών και εξωγενών διεργασιών. Η κατασκευή των µεγάλων τεχνικών έργων στην χαµηλή περιοχή της τ/φ, προκάλεσαν ανακατατάξεις στην διαµόρφωση των υδρογαφικών δικτύων, όπως διαπιστώθηκε και α- ναφέρεται σε επόµενο κεφάλαιο (κεφ. 8). Αυτές οι ανακατατάξεις φαίνεται ότι επηρεάζουν σε µεγαλύτερο βαθµό την δυτική πλευρά της (κυρίως στην περιοχή της λίµνης Κερκίνης), απ ότι την ανατολική (σχ.8.1& 8.2). 7. Στην δευτερογενή δυτική οµάδα της τ/φ, τα δίκτυα και οι κλάδοι τους είναι πολυπληθέστερα και έχουν µικρότερο µήκος, ενώ στην δευτερογενή ανατολική οµάδα είναι µεν λιγότερα σε αριθµό αλλά έχουν µεγαλύτερο µήκος. Όµοια κατάσταση έχει διαπιστωθεί και στην ανάλυση των πρωτογενώ δικτύων. Η διαφορά αποδόθηκε στις έντονες ανυψωτικές κινήσεις της ανατολικής πλευράς της τ/φ και στην ηπιότερη τεκτονική ανύψωση της δυτικής πλευράς της. 8. Στην ανατολική δευτερογενή οµάδα δικτύων, υπάρχει σχεδόν εξαιρετική συσχέτιση του συνολικού αριθµού των κλάδων µε το συνολικό µήκος τους που συνεπάγεται την πλήρη ανάπτυξη και εξέλιξη των κλάδων σ αυτή την περιοχή της τ/φ Σερρών. Στην δυτική δευτερογενή οµάδα ο συντελεστής συσχέτισης των προαναφερόµενων παραµέτρων είναι πάρα πολύ υψηλός (αλλά µε µικρότερη τιµή απ αυτήν της ανατολικής οµάδας) και σηµατοδοτεί την ικανοποιητική ανάπτυξη και εξέλιξη των κλάδων. Ανάλογη κατάσταση κατάγράφεται και για τα πρωτογενή δίκτυα της τ/φ. 9. Το ανατολικό δευτρογενές δίκτυο της τ/φ Σερρών, παρουσιάζει µια οµαλή εξέλιξη και ωριµότητα και από πλευράς υφής, ενώ ολόκληρη η δυτική πλευρά της βρίσκεται σε φάση σχηµατισµού νέων, µικρών κλάδων σε µεγάλο αριθµό, χωρίς αντίστοιχη επέκτασή τους κατά µήκος, µέσα σ αυτές. Πιθανή αιτία της συγκεκριµένης διαµόρφωσης του δυτικού α- ναγλύφου της τ/φ, η πρόσφατη ανανέωση του. Όµοια κατάσταση έχει διαπιστωθεί και στην ανάλυση των πρωτογενώ δικτύων. 10. Το ανάγλυφο των δικτύων της δευτερογενούς ανατολικής οµάδας είναι ελαφρώς εντονότερο από το ανάγλυφο των δικτύων της αντίστοιχης δυτικής οµάδας, αλλά η ένταση των διεργασιών είναι µεγαλύτερη στην δεύτερη απ ότι στην πρώτη οµάδα, όπως συµβαίνει και στα πρωτογενή δίκτυα. Γενικώτερα, τα δευτερογενή δίκτυα και οι λεκάνες απορροής τους στην τ/φ Σερρών, διαµορφώνονται και εξελίσσονται ανάλογα µε το λιθολογικό υπόβαθρο, τις τεκτονικές επιδράσεις, την φάση εξέλιξης του αναγλύφου της τ/φ Σερρών και τις σύγχρονες ανθρωπογενείς (εξωγενείς) διεργασίες. Ειδικώτερα, το ανατολικό δευτρογενές δίκτυο φαίνεται πιο ώριµο και ισορροπη- µένο, ενώ το αντίστοιχο, δυτικό δίκτυο είναι λιγότερο ώριµο και µε πρόσφατη διαταραχή. Τα δευτερογενή δίκτυα της τ/φ Σερρών, εξελίσσονται και διαµορφώνονται µε περίπου όµοιο τρόπο όπως και τα πρωτογενή δίκτυα της. Είναι σηµαντικό να σηµειωθεί, η καθοριστική συµµετοχή και των δευτερογενών δικτύων στην δυνατότητα διοχέτευσης των υδάτινων όγκων κατά την διάρκεια εκδήλωσης πληµµυρικών φαινοµένων. Το ανανεωµένο αναγλύφο τους προκαλεί σηµαντικές χωροταξικές µεταβολές στην διάρθρωση τους µε συνέπεια την αδρανοποίηση αυτής της ιδιότητας τους.

152 7.5.3 ΤΡΙΤΟΓΕΝΗ (ή 3ης γενιάς) Υ ΡΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 159 Οι υδροκρίτες των τριτογενών υδρογραφικών δικτύων, έφθασαν µέχρι τα όρια των υδροκριτών των δευτερογενών δικτύων της τ/φ Σερρών και κατέχουν τις µεσολεκανώδεις περιοχές µεταξύ αυτών (χάρτης του σχ ). ----Η τριτογενής οµάδα δικτύων, επίσης διακρίνεται σε ανατολική και δυτική οµάδα ως εξής (πίν ) : Α) Οµάδα ανατολικών τριτογενών δικτύων, που έχει λιθολογικό υπόβαθρο σχεδόν µόνον τα ιζήµατα του Νεογενούς και του Τεταρτογενούς (σχ ). Σ αυτήν ανήκουν είκοσι-επτά (27) υδρογραφικά δίκτυα. Τα πρώτα δέκα-οκτώ (18) ρέµατα, αυτής της οµάδας, διευθετούνται στις χαµηλές περιοχές τους και καταλήγουν στην τάφρο Μπέλιτσα. Από τα επόµενα ρέµατα (τα πρώτα δύο διαµέσου της τάφρου εκαλίστρας, ενώ τα υπόλοιπα απ ευθείας), καταλήγουν στην τεχνητή κοίτη του Στρυµόνα λίγο πριν την είσοδο του στην κοιλάδα Αµφίπολης και την εκβολή του στον Στρυµονικό κόλπο. Πίνακας : Τριτογενή (ή 3ης γενιάς) υδρογραφικά δίκτυα ταφρολεκάνης Σερρών ΟΜΑ Α ΥΤΙΚΩΝ ΤΡΙΤΟΓΕΝΩΝ ΙΚΤΥΩΝ ΟΜΑ Α ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΤΡΙΤΟΓΕΝΩΝ ΙΚΤΥΩΝ ΟΝΟΜΑ ΟΝΟΜΑ Ρ. ανατ. Βαθυρρέµατος Ρ. Ζευγολατειού 2 ο Ρ. βόρεια Θερµοπηγής Ξηροπόταµος (δυτ. Λευκώνα) Βαθύρρεµα Ρ. Αγ.Παρασκευής 1 ο Ρ. βόρεια Θερµοπηγής Μέγα Ρ. (ή χειµ. Λευκώνα) Ρέµα µεαξύ Αρναούτη Ρ.& Ρ.Βυρώνειας Ρ. ανατ Θερµών Ρ. Θερµοπηγής 2 ο Ρ. δυτ. Ερυθρορρέµατος Ρ. δυτ. Άνω Βυρώνειας Ρ. Πατρικίου Ρ. Καµαρωτού 1 ο Ρ. δυτ. Ερυθρορρέµατος 1 ο Ρ. µεταξύ Μυλορρέµατος&Σταφυλώνα 2 ο Ρ. µεταξύ Μυλορρέµατος&Σταφυλώνα 3 ο Ρ. µεταξύ Μυλορρέµατος&Σταφυλώνα 1 ο Ρ. ανατ. Ιβήρων Ρ. Παναγιάς Ρ. µεταξύγυαλορρέµατος & Ρ. Γνάθος 2 ο Ρ. ανατ. Ιβήρων Ρ. Βαµβακοφύτου Ρ. βόρεια του Ρ. εκαλίστρας 3 ο Ρ. ανατ. Ιβήρων Ρ. νότια Βαµβακοφύτου 3 ο Ρ. ανατ. Αµφίπολης 1 ο Ρ. νότια Σταφυλώνα 4 ο Ρ. ανατ. Ιβήρων Ρ. βόρεια Παλαιοκάστρου 2 ο Ρ. ανατ. Αµφίπολης 2 ο Ρ. νότια Σταφυλώνα Ρ. Παλαιοκάστρου 1 ο Ρ. ανατ. Αµφίπολης 1 ο Ρ. βόρεια Λιθοτόπου Ρ. Β/Β Μελενικιτσίου Ρ. Αµφίπολης 2 ο Ρ. βόρεια Λιθοτόπου Ρ. Μελενικιτσίου 3 ο Ρ. δυτ. Αµφίπολης 3 ο Ρ. βόρεια Λιθοτόπου Ρ. Ν/ΝΑ Μελενικιτσίου 2 ο Ρ. δυτ. Αµφίπολης Ρ. Λιθοτόπου Άξονας ποτ. Στρυµόνας Ρ. βόρεια Κάτω Χριστός 1 ο Ρ. δυτ. Αµφίπολης Ρ. νότια Λιθοτόπου Ωραίο Ρέµα Β) Οµάδα δυτικών τριτογενών δικτύων, που επίσης έχει λιθολογικό υπόβαθρο τα ιζή- µατα του Νεογενούς και του Τεταρτογενούς, αλλά µεγάλο τµήµα, κυρίως των υψηλών περιοχών τους, εξελίσσεται επάνω στο γνευσιακό υπόβαθρο της Σερβοµακεδονικής (σχ ). Την αποτελούν είκοσι-δύο (22) υδρογραφικά δίκτυα. Απ αυτά µερικά άµεσα, άλλα διαµέσου των τεχνητών τάφρων και άλλα µέσω της τεχνητής λίµνης Κερκίνης, παροχετεύονται τελικά στην τεχνητή κοίτη του Στρυµόνα. ----Σύµφωνα µε την µορφοµετρική ανάλυση του τριτογενούς υδρογραφικού δικτύου του ποτ.στρυµόνα στην τ/φ Σερρών, προέκυψαν στοιχεία και παράµετροι που περιέχονται στον πίν Η συνολική οµάδα των τριτογενών αποτελείται από σαράντα-εννέα (49) υδρογραφικά δίκτυα, ως εξής : - ένα (1) δίκτυο 5 ης τάξης - επτά (7) δίκτυα 4 ης τάξης, - δέκα-τέσσερα (14) δίκτυα 3 ης τάξης, - δέκα-οκτώ (18) δίκτυα 2 ης τάξης, - εννέα (9) δίκτυα 1 ης τάξης.

153 160 Πίνακας : Στοιχεία και µορφοµετρικές παράµετροι τριτογενών (ή 3ης γενιάς) υδρογραφικών δικτύων τ/φ Σερρών Τριτογενή (ή 3ης γενιάς) υδρογραφικά δίκτυα τ/φ Σερρών - µορφοµετρικοί παράµετροι α/α Tάξη u Rb (M.O) Σ(Νu) Lu (km) Σ(Lu) (km) Au (km 2 ) Pu (km) Lbu (km) F (km -2 ) D (km -1 ) Eu Cu Ku 1 4 2, ,50 13,00 2,25 8,00 4,00 9,33 5,78 0,212 0,442 1, ,79 0, ,00 4 3,00 4,90 1,25 7,00 3,25 3,20 3,92 0,194 0,320 2, ,35 0, ,00 6 2,00 5,50 2,65 7,50 3,50 2,26 2,08 0,262 0,592 1, ,50 0, ,25 8 2,50 4,25 1,75 5,50 2,50 4,57 2,43 0,299 0,727 0, ,28 0, ,00 1 0,10 0,10 0,08 1,00 0,50 12,50 1,25 0,319 1,005 0, ,144 0, ,00 1 0,10 0,10 0,02 1,10 0,55 50,00 5,00 0,145 0,208 3, ,144 0,261 Υ Τ Ι Κ Η Ο Μ Α Α 7 1 1,00 1 0,10 0,10 0,12 1,00 0,45 8,33 0,83 0,434 1,507 0, ,144 0, ,00 6 0,50 1,00 0,31 2,50 1,25 19,23 3,21 0,252 0,627 1, ,224 0, ,00 5 1,00 1,50 0,50 3,10 1,50 10,00 3,00 0,266 0,653 1, ,224 0, ,00 6 1,50 4,00 0,88 4,50 1,75 6,86 4,57 0,302 0,543 0, ,324 0, ,00 5 1,00 2,00 0,38 3,50 1,30 13,33 5,33 0,265 0,384 1, ,294 0, ,00 5 2,00 3,50 0,69 5,00 2,00 7,28 5,09 0,234 0,345 1, ,338 0, ,25 8 1,20 3,50 1,38 5,50 1,70 5,82 2,55 0,389 0,571 0, ,327 0, ,00 4 1,00 2,00 0,81 4,00 1,50 4,93 2,46 0,339 0,637 0, ,070 0, , ,50 22,00 5,63 10,50 4,45 7,82 3,91 0,301 0,641 0, ,356 0, , ,50 12,50 5,00 11,00 4,00 5,40 2,50 0,315 0,519 0, ,160 0, ,00 9 4,00 9,00 5,25 9,00 3,20 1,71 1,71 0,404 0,814 0, ,240 0, ,00 6 2,00 6,00 5,38 9,00 3,10 1,12 1,12 0,422 0,834 0, ,103 0, ,00 5 2,00 1,10 0,38 2,00 0,56 13,33 18,93 0,419 1,178 0, ,025 0, ,00 4 0,90 1,50 0,21 2,00 0,85 18,78 7,04 0,306 0,669 0, ,045 0, ,00 1 0,20 0,20 0,19 2,00 0,70 5,32 1,06 0,350 0,590 0, ,045 0, ,00 1 0,10 0,10 0,19 2,00 0,70 5,32 0,53 0,357 0,652 0, ,045 0,069 [στην δυτική οµάδα κεντρικός κλάδος δευτερογενούς δικτύου : νέα κοίτη Στρυµόνα (5 ης τάξης) ] Κεντρικός (τελικός) κλάδος του τριτογενούς δικτύου της τ/φ Σερρών : ποτ. Στρυµόνας (παλαιά και νέα κοίτη) (6 ης τάξης) [στην ανατολική οµάδα κεντρικός κλάδος δευτερογενούς δικτύου : Ρ.(ή τάφρος) Μπέλιτσα (παλαιά κοίτη Στρυµόνα) (6 ης τάξης)] , ,50 23,25 7,63 16,00 7,50 4,33 3,05 0,208 0,374 1, ,830 0, , ,00 10,75 2,70 10,00 4,25 8,16 3,99 0,218 0,339 1, ,300 0, ,00 5 4,00 6,90 2,63 9,00 3,50 1,90 2,63 0,261 0,407 1, ,180 0, , ,00 15,50 3,88 9,10 3,75 8,00 4,00 0,296 0,588 0, ,145 0, , ,00 69,00 11,63 19,50 8,40 12,39 5,94 0,229 0,384 1, ,795 0, , ,50 6,50 3,63 9,00 3,95 3,59 1,79 0,272 0,929 1, ,369 0, ,00 6 2,00 5,30 1,13 7,00 3,25 5,33 4,71 0,184 0,288 2, ,377 0, , ,10 6,60 1,13 6,20 2,95 9,78 5,87 0,203 0,368 1, ,356 0, , ,00 10,50 2,69 9,00 3,75 7,07 3,91 0,247 0,417 1, ,376 0, ,00 4 2,00 4,90 1,69 6,80 3,00 2,37 2,90 0,244 0,458 1, ,102 0, , ,50 43,00 8,9 21,90 9,60 8,09 4,83 0,175 0,233 2, ,918 0, , ,10 16,40 4,83 15,00 6,95 3,73 3,40 0,178 0,269 2, ,345 0, , ,10 9,50 2,50 7,50 3,40 6,80 3,80 0,262 0,558 1, ,145 0, , ,50 28,50 6,25 17,00 7,75 6,24 4,56 0,182 0,272 2, ,485 0, , ,00 59,50 11,63 20,00 9,20 9,87 5,29 0,713 0,365 1, ,580 0, , ,75 106,25 23,50 61,00 17,15 7,96 4,52 0,773 0,079 3, , , ,50 5,15 0,68 4,00 2,00 20,59 7,57 0,192 0,534 1, ,150 0, ,00 1 0,75 0,75 0,18 2,00 0,75 5,71 4,29 0,132 0,549 0, ,060 0, , ,00 6,00 2,00 6,10 2,35 8,00 3,00 0,340 1,013 0, ,050 0, , ,50 12,25 2,78 7,00 2,85 10,07 4,41 0,330 0,713 0, ,051 0, ,00 6 1,00 1,50 0,28 2,50 0,90 21,20 5,30 0,334 0,281 0, ,062 0, ,00 1 0,10 0,10 0,08 1,00 0,95 12,82 1,28 0,450 0,98 0, ,040 0, ,00 3 0,50 0,90 0,24 2,00 0,90 12,35 3,70 0,309 0,763 0, ,062 0, , ,20 3,00 0,83 3,00 1,50 13,33 3,64 0,342 1,151 0, ,102 0, ,00 1 0,50 0,50 0,08 1,80 0,80 12,82 6,41 0,197 0,302 2, ,100 0, ,00 1 0,30 0,30 0,15 1,00 0,80 6,76 2,03 0,271 1,859 1, ,100 0, Α Ν Α Τ Ο Λ Ι Κ Η Ο Μ Α Α 3 3,50 8 0,50 1,10 0,32 2,00 0,85 24,84 3,42 0,377 1,011 0, ,100 0,118 z (m) q (m) H (km) R

154 161 Η σχέση της τάξης (u) των τριτογενών δικτύων µε τον αθροιστικό αριθµό των κλάδων τους [Σ(Nu)] απεικονίζεται στο διάγρ , ενώ η σχέση της τάξης (u) µε το αθροιστικό µήκος τους [Σ(Lu)], στο διάγρ Απ αυτά φαίνεται, ότι γενικά τα µεγάλης τάξης τριτογενή υδρογραφικά δίκτυα της τ/φ Σερρών, είναι πολυπληθέστερα και έχουν τις µεγαλύτερες τιµές αθροιστικών µηκών των κλάδων τους. ηλ., τα τριτογενή υδρογραφικά δίκτυα της τ/φ Σερρών παρουσιάζουν µια κανονική ανάπτυξη. Παρατηρούνται βέβαια και εξαιρέσεις. ιάγραµµα ιάγραµµα Σ(Νu) Σχέση Σ(Νu) και u τριτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σ(Lu) Σχέση Σ(Lu) και u τριτογενών δικτύων τ/φ Σερρών u u Πολλά ανώριµα δίκτυα (1 ης,2 ης και 3 ης τάξης) αναπτύσσονται ή δηµιουργούνται συγχρόνως µε µεγαλύτερης τάξης δίκτυα και στις δύο πλευρές της τ/φ, γεγονός που παραπέµπει σε µη ώριµο ανάγλυφο ή ίσως να είναι µία ένδειξη ανανέωσης του. ----Ξεχωριστά στις δύο οµάδες των τριτογενών δικτύων, διαπιστώνεται ότι (πίν & πίν ) : 1. στην µεν ανατολική οµάδα ανήκουν είκοσι-επτά (27) δίκτυα. : - ένα (1) τριτογενές δίκτυο 5 ης τάξης - πέντε (5) τριτογενή δίκτυα 4 ης τάξης - έντεκα (11) τριτογενή δίκτυα 3 ης τάξης - έξη (6) τριτογενή δίκτυα 2 ης τάξης - τέσσερα (4) τριτογενή δίκτυα 1 ης τάξης Μεταξύ τους είναι και το µεγαλύτερης (5 ης τάξης) δίκτυο του συνόλου των τριτογενών της τ/φ Σερρών (δηλ. το 27 ο δίκτυο Ρ.Παναγιάς) 2. στην δε δυτική οµάδα ανήκουν είκοσι-δύο (22) δίκτυα : - δύο (2) τριτογενή δίκτυα 4 ης τάξης, - τρία (3) τριτογενή δίκτυα 3 ης τάξης, - δώδεκα (12) τριτογενή δίκτυα 2 ης τάξης, - πέντε (5) τριτογενή δίκτυα 1 ης τάξης ιάγραµµα ιάγραµµα Σχέση Σ(Nu) και u δυτικών τριτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σχέση Σ(Νu) και u ανατολικών τριτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σ(Νu) Σ(Νu) (u) (u)

155 162 Οι µεν σχέσεις της τάξης (u) των δικτύων των δύο οµάδων, µε τον αθροιστικό αριθµό [Σ(Nu)] των κλάδων τους, απεικονίζονται στα διαγρ (δυτ.οµάδα) & (ανατ. οµάδα). Οι δε ανάλογες σχέσεις τους, µε το αθροιστικό µήκος [Σ(Lu)] των κλάδων τους, αντίστοιχα στα διαγρ (δυτ. οµάδα) & (ανατ. οµάδα). ιάγραµµα ιάγραµµα Σχέση Σ(Lu) και u δυτικών τριτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σχέση Σ(Lu) και u ανατολικών τριτογενών δικτύων τ/φ Σερών Σ(Lu) Σ(Lu) (u) (u) Οι συντελεστές συσχέτισης της δυτικής τριτογενούς οµάδας µεταξύ της τάξης και αφ ενός του αθροιστικού αριθµού των κλάδων, αφ ετέρου δε του µήκους τους (δηλ. R 2 =0,918 & R 2 =0,838 αντίστοιχα), έχουν µεγαλύτερες τιµές από τους αντίστοιχους συντελεστές συσχέτισης της ανατολικής τριτογενούς οµάδας (δηλ. από R 2 =0,8701 & R 2 =0,767). Γενικά, η οµάδα των ανατολικών τριτογενών δικτύων, που περιλαµβάνει δίκτυα έως 5 ης τάξης, έχουν αναπτύξει µεγαλύτερο (αθροιστικό) αριθµό και µεγαλύτερο (αθροιστικό) µήκος κλάδων από την δυτική τριτογενή οµάδα. Αντίθετα, η αναλογία της τάξης µε το µήκος και το πλήθος των κλάδων είναι καλύτερη στην δυτική οµάδα δικτύων απ ότι η αντίστοιχη στην ανατολική. Το αθροιστικό µήκος των κλάδων, κυρίως των µεγάλης τάξης δικτύων, στις δύο τριτογενείς οµάδες, διαφέρει ως προς τις ονοµαστικές τιµές. Αξιοσηµείωτο είναι, ότι το 5 ης τάξης (27 ο ) δίκτυο της ανατολικής οµάδας έχει αναπτύξει κλάδους µε µικρότερο αθροιστικό µήκος από δίκτυο (π.χ.38 ο ) µικρότερης τάξης (4 ης ) της οµάδας του. Πιθανόν το δεύτερο (Μέγα Ρ. ή χειµ. Λευκώνα) είναι πιο δραστήριο. Αντίθετα µε ότι συµβαίνει στα πρωτογενή και δευτερογενή, τα τριτογενή δίκτυα και οι κλάδοι τους στην ανατολική οµάδα της τ/φ, φαίνεται ότι είχαν περισσότερο ευνοϊκές συνθήκες για να αναπτυχθούν και έτσι είναι περισσότερα σε αριθµό και έχουν µεγαλύτερο αθροιστικό µήκος. Αντίθετα, στην δυτική τριτογενή οµάδα είναι λιγότερα, µε µικρότερο αθροιστικό µήκος, αλλά έχουν καλύτερη σχέση µεταξύ τάξης και αριθµού ή µεταξύ τάξης και µήκους των κλάδων. Η διαπιστωµένη ανοµοιόµορφη εξέλιξη και των τριτογενών δικτύων, δεν είναι όµοια µε αυτή των οµάδων των µεγαλύτερων γενιών. Πιθανόν να οφείλεται στην ίδια αιτία που δια- µόρφωσε και τις άλλες γενιές δικτύων (δηλ. των πρωτογενών & των δευτερογενών) της τ/φ Σερρών. ----Η συσχέτιση µεταξύ του αθροιστικού µήκους και του αθροιστικού αριθµού στα τριτογενή δίκτυα και των δύο πλευρών της τ/φ Σερρών, καταλήγει σε πολύ καλές τιµές του συντελεστή εξάρτησης R 2 (διαγρ και ). Εποµένως, το αθροιστικό µήκος των κλάδων των δύο τριτογενών δικτύων ε- ξαρτάται σχεδόν απόλυτα από τον αθροιστικό αριθµό τους, µε µερικές εξαιρέσεις και στις δύο οµάδες (π.χ το 19 ο δίκτυο της δυτικής, το 39 ο δίκτυο της ανατολικής κ.ά.). Η µελέτη των στοχείων του σχετικού πίνακα (7.5.16) αποδεικνύει και την εξάρτηση της παραπάνω σχέσης από την τάξη εξέλιξης των δικτύων και στις δύο οµάδες. Οι µεγαλύτερες (5 ης,4 ης 3 ης ) τάξεις έχουν µεγαλύτερο αθροιστικό αριθµό και αθροιστικό µήκος

156 163 κλάδων (π.χ.15 ο, 37 ο, 38 ο δίκτυο), δηµιουργώντας τρία ευκολοδιάκριτα σµήνη δικτύων, µε διαφορετικές τιµές και στις δύο πλευρές της τ/φ Σερρών (διαγρ και ). ιάγραµµα ιάγραµµα Σχέση Σ(Lu) και Σ(Νu) δυτικών τριτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σχέση Σ(Lu) και Σ(Νu) ανατολικών τριτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σ(Lu) R 2 = 0,9063 Σ(Lu) R 2 = 0, Σ(Νu) Σ(Νu) ----Η προϋπόθεση που αναφέρεται στις αντίστοιχες παραγράφους ανάλυσης των πρωτογενών & δευτερογενών δικτύων, διερευνήθηκε η σχέση του αθροιστικού αριθµού των κλάδων των τριτογενών δικτύων (κατά Horton), για να προσδιορισθούν οι θετικές ή αρνητικές αποκλίσεις τους, από τις τιµές ενός υδρογραφικού δικτύου που αναπτύσσεται σε ιδανικές συνθήκες. Γι αυτό µετρήθηκαν, ο αριθµός των κλάδων ανά τάξη (u), όλων των τριτογενών δικτύων και υπολογίσθηκαν οι λόγοι διακλάδωσης (Rb), o ιδανικός αριθµός κλάδων κάθε τάξης και τα ποσοστά απόκλισης των πραγµατικών τιµών από τις αντίστοιχες ιδανικές τιµές (πίν ). Είναι απαραίτητο να διευκρινισθεί ότι από την αρίθµηση των τριτογενών δικτύων της τ/φ Σερρών (κατά Strahler), (βλ. χάρτη του σχ.7.3.1): 1. Στην ανατολική πλευρά της, το Ρ.( άφρος) Μπέλιτσα, τµήµα της παλαιάς κοίτης του Στρυµόνα και του Κρουσοβίτη, προκύπτει 6 ης τάξης. 2. Στην δυτική πλευρά της, η νέα (τεχνητή) κοίτη του Στρυµόνα προκύπτει 5 ης τάξης. Εποµένως µετά την συµβολή τους, το τµήµα της τεχνητης (νέας) κοίτης του Στρυµόνα καθίσταται 6 ης τάξης και είναι ο τελικός αποδέκτης του τριτογενούς δικτύου της τ/φ Σερρών. Σύµφωνα µε τα παραπάνω και µε δεδοµένη την αυτονοµία των τριτογενών δικτύων της τ/φ, η σχέση του αθροιστικού αριθµού των κλάδων τους (κατά Horton) φαίνεται στον παρακάτω πίν : Πίνακας : Σχέση µεταξύ του πραγµατικού αριθµού και των ιδανικών τιµών των κλάδων, ανά τάξη (κατά Horton) του συνόλου των τριτογενών υδρογρ. δικτύων της τ/φ Σερρών Τάξη (u) Αριθµός κλάδων (Νu) Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Μέσος Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Ιδανικός αριθµός κλάδων Απόκλιση % από την ιδανική τιµή 1 η 788 4, ,06 2 η 162 4, ,97 3 η ,50 5,71 3,99 4 η ,25 5 η 3 2, ,00 6 η 1 3, Σ(Νu) πραγµατικών =1000 ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑ ΩΝ Σ(Νu) ιδανικών =1349

157 164 Σ αυτόν (πίν ) περιέχονται, ο αριθµός των κλάδων ανά τάξη (u) όλων των τριτογενών δικτύων, οι λόγοι διακλάδωσης (Rb), o ιδανικός αριθµός κλάδων κάθε τάξης και τα ποσοστά απόκλισης των πραγµατικών τιµών από τις αντίστοιχες ιδανικές τιµές. Ο µέσος λόγος διακλάδωσης (Μ.Ο Rb=3,99) που υπολογίσθηκε, βρίσκεται εντός των ορίων 3-5 (κατά Strahler,1964) που αφορούν λεκάνες απορροής, στις οποίες τα υδρογραφικά δίκτυα δεν επηρεάζονται από την γεωλογία των περιοχών ανάπτυξης και απέχει σχεδόν το διπλάσιο, από την ιδανική τιµή του ( 7.5.1). Από την σύγκριση του πραγµατικού αριθµού των κλάδων µε τον ανάλογο ιδανικό α- ριθµό προκύπτει ότι οι πραγµατικοί κλάδοι του τριτογενούς δικτύου στην τ/φ Σερρών [Σ(Νu) (τριτογενείς) πραγµατικοί =1000], είναι αριθµητικά λιγότεροι από τους ιδανικούς κλάδους [Σ(Νu) (τριτογενείς) ιδανικοί =1349] και έχουν λόγο (1349 /1000 =) 1,35. Όπως το πρωτογενές και δευτερογενές, έτσι και το τριτογενές υδρογραφικό δίκτυο της τ/φ Σερρών φαίνεται ότι δεν έχει προλάβει, από πλευράς πλήθους κλάδων, ν αποκτήσει την ιδανική ανάπτυξη, η οποία θα επέτρεπε την οµαλή αποστράγγιση του συνόλου των τριτογενών λεκανών απορροής. Ως πιθανότερη αιτία κατ αρχάς θεωρείται το τεκτονικό, γεωλογικό και λιθολογικό καθεστώς που επικρατεί στη περιοχή, αλλά και εξωγενείς (ανθρωπογενείς) παράγοντες, στις οποίες επίσης οφείλονται και οι υψηλές τιµές των λόγων διακλάδωσης που κυµαίνονται από Rb (3ης-4ης) = 5,71 µεταξύ τρίτης και τέταρτης τάξης, έως Rb (4ης-5ης) = 2,33 µεταξύ τέταρτης και πέµπτης τάξης. Αποκλίσεις από την ιδανική τιµή, παρατηρούνται σε όλες τις τάξεις των τριτογενών δικτύων. Οι µεγαλύτερες σηµειώνονται στην 4 η και στις 2 η & 3 η τάξεις (πίν ). Συµπεραίνεται, ότι το τριτογενές δίκτυο του ποτ. Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών, δεν έχει φθάσει στο στάδιο της πλήρους ανάπτυξης του. ----Η ξεχωριστή διαδικασία σύγκρισης του πραγµατικού µε τον ιδανικό αριθµό κλάδων, εφαρµόσθηκε επίσης και για τις δύο οµάδες (ανατολική και δυτική) των τριτογενών δικτύων της τ/φ, εξαιτίας των διαπιστωµένων διαφορετικών συνθηκών λιθολογίας και τεκτονικής όπως και η διαφορετική συγκρότηση - κατανοµή του αναγλύφου (κεφ.3 & ) των δύο πλευρών της (ανατ. & δυτ., µε κεντρικό άξονα τον ποτ. Στρυµόνα. -- Σύµφωνα µε τα στοιχεία του πίν και τις παρατηρήσεις στον χάρτη του σχ στην ανατολική οµάδα, οι κλάδοι της 4 ης τάξης είναι πέντε (5). Αυτό προκύπτει, διότι µετά από την διευθέτηση των χαµηλών τµηµάτων, των δύο πρώτων ρεµάτων της (3 ης τάξης ρέµατα, βόρεια της Θερµοπηγής) και την τεχνητή συµβολή τους δηµιουργούν 4 ης τάξης (τεχνητό) κλάδο, ως επέκταση προς τα βόρεια, της τάφρου Μπέλιτσα. Ο τεχνητός κλάδος 4 ης τάξης, συµβάλλει νοτιώτερα µε τον 5 ης τάξης δίκτυο της οµάδας. Πίνακας : Σχέση µεταξύ του πραγµατικού αριθµού και των ιδανικών τιµών των κλάδων, ανά τάξη (κατά Horton) των ανατολικών τριτογενών υδρογρ. δικτύων της τ/φ Σερρών Τάξη (u) Αριθµός κλάδων (Νu) Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Μέσος Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Ιδανικός αριθµός κλάδων Απόκλιση % από την ιδανική τιµή 1 η 649 4, ,62 2 η ,44 4,00 3 η ,44 4 η 4,00 6, ,75 5 η 2 2, ,00 6 η 1 2, Σ(Νu) πραγµατικών = 822 ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑ ΩΝ Σ(Νu) ιδανικών = 1365

158 165 Επίσης, τα 37 ο & 38 ο ρέµατα (περιοχής Λευκώνα) που είναι 4 ης τάξης, πριν την συµβολή τους µε την προαναφερόµενη τάφρο (τεχνητός κλάδος) δηµιουργούν κλάδο 5 ης τάξης, µε συνέπεια να αυξηθεί ο αριθµός των κλάδων αυτής της τάξης σε (2) δύο και το κατάντη τµήµα της τάφρου να καταλήξει 6 ης τάξης. Εποµένως, η διερεύνηση της σχέσης του αθροιστικού αριθµού των κλάδων των ανατολικών τριτογενών δικτύων (κατά Horton), λαµβάνει υπόψη και τους νέους τεχνητούς κλάδους. Στα αποτελέσµατα της ανάλυσης, παρατηρείται µεγάλη αρνητική απόκλιση του α- ριθµού των πραγµατικών κλάδων της ανατολικής οµάδας από τις ιδανικές τιµές, ανά τάξη. Η απόκλιση της 6 ης τάξης είναι µηδενική (πίν ). Η τιµή του µέσου λόγου διακλάδωσης (Μ.Ο Rb= 4,00) της ανατολικής οµάδας των τριτογενών δικτύων είναι διπλάσια από την ιδανική τιµή, αλλά βρίσκεται εντός των γνωστών ορίων 3-5 (Strahler,1964). -- Στην δυτική οµάδα των τριτογενών δικτύων, η τεχνητή (νέα) κοίτη του Στρυµόνα (5 ης τάξης) είναι ο τελικός αποδέκτης τους. Εποµένως, η διερεύνηση της σχέσης του αθροιστικού αριθµού των κλάδων των δυτικών τριτογενών δικτύων (κατά Horton), λαµβάνει υπόψη αυτό το δεδοµένο. Στην ανάλυση προκύπτει ότι η απόκλιση του πραγµατικού αριθµού των δυτικών κλάδων από τον ιδανικό αριθµό, είναι αρνητική µε σχετικά µεγάλες τιµές ανά τάξη. Η απόκλιση της 5 ης τάξης είναι µηδενική (πίν ). Η τιµή του µέσου λόγου διακλάδωσης (Μ.Ο Rb=3,61) για την δυτική οµάδα απέχει από την ιδανική τιµή, αλλά είναι µέσα στα συνήθη όρια της τιµής 3-5 κατά Strahler (1964). Πίνακας : Σχέση µεταξύ του πραγµατικού αριθµού και των ιδανικών τιµών των κλάδων, ανά τάξη (κατά Horton) των δυτικών τριτογενών υδρογρ. δικτύων της τ/φ Σερρών Τάξη (u) Αριθµός κλάδων (Νu) Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Μέσος Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Ιδανικός αριθµός κλάδων Απόκλιση % από την ιδανική τιµή 1 η ,24 2 η 4, ,17 3 η 7 4, ,15 4 η 2 3, ,00 5 η 1 2, Σ(Νu) πραγµατικών =179 ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑ ΩΝ Σ(Νu) ιδανικών =235 Εποµένως, τα ανατολικά (περισσότερο) και δυτικά τριτογενή δίκτυα είναι αρκετά νέα δίκτυα και η δηµιουργία ή η διαµόρφωση τους επηρεάζεται περισσότερο από την λιθολογία των περιοχών τους και καθοριστικά από τις ανθρωπογενείς επεµβάσεις σ αυτές. Τα νεώτερα γεωλογικά φαινοµένα που συνέβησαν (ή και συµβαίνουν) στην ευρύτερη περιοχή της τ/φ Σερρών συµµετέχουν ανάλογα και στην εξέλιξη των τριτογενών δικτύων της. ----Οι παράµετροι που αφορούν τις τριτογενείς λεκάνες απορροής της τ/φ Σερρών, περιέχονται αναλυτικά στον πίνακα Από την µελέτη των σχετικών τοπογραφικών χαρτών, η επιµήκης, οξύληκτη µορφή επικρατεί στις τριτογενείς λεκάνες απορροής της τ/φ Σερρών, αλλά αναγνωρίζονται και διάφορες άλλες µορφές. Για να προσδιορισθεί ο βαθµός προσέγγισης των λεκανών απορροής των δύο τριτογενών οµάδων, στην ιδανική µορφή υπολογίσθηκαν οι τιµές της επιµήκυνσης (Eu), της κυκλικότητας (Cu) και της µορφής ληµνίσκου (Ku), (πίν ). Οι µέγιστες και ελάχιστες τιµές τους έχουν ως εξής (πίν ) : - Οι τιµές της επιµήκυνσης (Eu) των τριτογενών λεκανών απορροής, στην ανατολική οµάδα κυµαίνονται από 0,773 έως 0,132 ενώ στη δυτική οµάδα από 0,434 έως 0,145.

159 166 - Οι τιµές της κυκλικότητας (Cu) στην ανατολική οµάδα κυµαίνονται από 1,859 έως 0,079 και στη δυτική οµάδα από 1,507 έως 0, Οι τιµές µορφής ληµνίσκου (Ku) στη δυτική οµάδα, είναι µεταξύ 3,781 και 0,013, ενώ στην ανατολική οµάδα µεταξύ 3,129 και 0,393. Πίνακας : Μέγιστες και ελάχιστες τιµές επιµήκυνσης (Eu), κυκλικότητας (Cu), µορφής ληµνίσκου (Ku) των τριτογενών δικτύων της τ/φ Σερρών ΛΕΚΑΝΕΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΡΙΤΟΓΕΝΩΝ ΙΚΤΥΩΝ τ/φ Σερρών Όνοµα 3 ο Ρ. µεταξύ Μυλορρέµατος & Σταφυλλώνα 3 ο Ρ. µεταξύ Μυλορρέµατος & Σταφυλλώνα υτική Οµάδα Μέγιστη τιµή Όνοµα Ελάχιστη τιµή Όνοµα Ανατολική Οµάδα Μέγιστη τιµή Όνοµα Επιµήκυνση (Eu) Επιµήκυνση 0,434 2 ο Ρ. µεταξύ Μυλορρέµατος & Σταφυλλώνα 0,145 Μέγα Ρέµα ή Χείµ. Λευκώνα 0,773 1 ο Ρ. δυτ.. Ερυθρορρέµατος Κυκλικότητα (Cu) Κυκλικότητα 1,507 2 ο Ρ. µεταξύ Μυλορρέµατος & Σταφυλλώνα 0,208 2 ο Ρ. δυτ. Ρ. Αµφίπολης 1,859 Μέγα Ρέµα ή Χείµ. Λευκώνα Ληµνίσκος (Ku) Ληµνίσκος Ελάχιστη τιµή 0,132 0,079 2 ο Ρ. µεταξύ Μυλορρέµατος & Σταφυλλώνα 3,781 4 ο Ρ. ανατ. Ιβήρων 0,013 Μέγα Ρέµα ή Χείµ. Λευκώνα 3,129 2 ο Ρ. ανατ. Ρ. Αµφίπολης 0,393 Σύµφωνα µε τις υπολογιζόµενες τιµές των συγκεκριµένων παραµέτρων και σε συνδυασµό µε τις ιδανικές τιµές ( 7.2), συµπεραίνεται ότι : -οι τριτογενείς λεκάνες απορροής και των δύο οµάδων, έχουν τιµές επιµήκυνσης (Eu) µικρότερες από το 0,00 (µηδέν) και συνεπώς το σχήµα τους είναι περισσότερο ή λιγότερο (κατά περίπτωση) επίµηκες. -οι τιµές της κυκλικότητας (Cu) των τριτογενών λεκανών απορροής στην πλειονότητα τους είναι εντός των συνήθων ορίων (0,00-1,00), εποµένως το σχήµα τους είναι επίµηκες. Παρατηρούνται και εξαιρέσεις µε τιµές >1,00, στα δίκτυα : 5 ο,7 ο,19 ο,41 ο, 46 ο,48 ο,49 ο (πίν ). Πρόκειται για δίκτυα, συνήθως 1 ης τάξης αλλά και 2 ης ή 3 ης τάξης, που έχουν δηµιουργηθεί στις περιοχές των µεγάλων ανθρωπογενών επεµβάσεων (π.χ. το 5 ο και 6 ο δίκτυο στα /Ν της λίµνης Κερκίνης, το 19 ο δίκτυο στην /Β περιοχή τ.λίµνης Αχινού κ.λ.π). Εξελίσσονται µε γρήγορους ρυθµούς, µετά από έντονη διάβρωση ως αποτέλεσµα της αλλαγής του τοπικού βασικού επιπέδου τους που βοήθησε την αυτονόµηση τους. -οι τιµές Ku, που υπολογίσθηκαν προσδιόρισαν λεκάνες απορροής : α) εκτός των ανώτερων ορίων της ιδανικής µορφής ληµνίσκου και έχουν τελείως επιµήκη µορφή, β) εντός των ορίων και φαίνεται να διατηρούν περισσότερους ή λιγότερους (κατά περίπτωση) χαρακτήρες της ιδανικής µορφής (µορφή σταγόνας), γ) εκτός του κατώτερου ορίου της ιδανικής µορφής ληµνίσκου και τείνουν να έχουν κυκλική µορφή. Άρα, οι περισσότερες λεκάνες απορροής των τριτογενών δικτύων της τ/φ Σερρών έχουν επιµήκη µορφή, πιθανόν εξαιτίας έντονης διάβρωσης και αυτοπειρατιών ή συλλήψεων κλάδων. Μερικές διατηρούν στοιχεία της ιδανικής µορφής λεκανών και άλλες παρουσιάζουν έντονες τάσεις ώστε να αποκτήσουν κυκλική µορφή. Συνεπώς, ο χώρος που κατέχουν οι λεκάνες απορροής των τριτογενών δικτύων στην τ/φ Σερρών, δεν βρίσκεται σε κατάσταση ισορροπίας. ----Οι µετρήσεις του εµβαδού (Αu) των τριτογενών λεκανών απορροής των δικτύων της τ/φ Σερρών και σε σχέση µε τα δεδοµένα του πίν προσδιορίζουν ότι :

160 167 -τα τριτογενή υδρογραφικά δίκτυα της τ/φ Σερρών καταλαµβάνουν συνολική (αθροιστική) έκταση 170,95 km 2, δηλ. 4,6% της έκτασης της. -τα ανατολικά τριτογενή υδρογραφικά δίκτυα έχουν συνολική έκταση 135,65 km 2 και κατέχουν το 3,65% της έκτασης της τ/φ Σερρών, το 7,39% της ανατολικής πλευράς της και το 79,35% της συνολικής έκτασης των τριτογενών δικτύων (170,95 km 2 ), -τα δυτικά τριτογενή υδρογραφικά δίκτυα έχουν συνολική έκταση 35,3 km 2 και κατέχουν το 0,95% της έκτασης της τ/φ Σερρών, το 1,88% της δυτικής πλευράς της και το 20,65% της συνολικής έκτασης των τριτογενών δικτύων. Τα τριτογενή δίκτυα, λοιπόν, καταλαµβάνουν µεν µικρή έκταση στην συνολική έκταση της τ/φ, έχουν δε µεγαλύτερη έκταση και είναι πολυπληθέστερα στην ανατολική πλευρά της τ/φ, απ ότι στην δυτική. Τα στοιχεία αυτά έρχονται σε πλήρη αντίθεση αφ ενός µε τα αντίστοιχα στοιχεία των πρωτογενών δικτύων, τα οποία έχουν µικρότερη ανάπτυξη στην ανατολική πλευρά της τ/φ και αφ ετέρου µε τα αντίστοιχα στοιχεία των δευτερογενών, τα οποία είναι περίπου ισόρροπα κατανεµηµένα, ως προς την έκταση τους και στις δύο πλευρές της. ιάγραµµα ιάγραµµα Lbu Σχέση Lbu και Au δυτικών τριτογενών δικτύων τ/φ Σερρών 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 2,25 2,65 0,08 0,12 0,5 0,38 1,38 5,63 5,25 0,38 0,19 Au Lbu Σχέση Lbu και Αu ανατολικών τριτογενών δικτύων τ/φ Σερρών ,63 3,88 1,13 1,69 2,5 23,5 2 0,08 0,08 Αu Ο συντελεστής εξάρτησης (R 2 ), µεταξύ του εµβαδού (Au) και του µήκους (Lbu) των λεκανών απορροής των τριτογενών δικτύων, έχει πολύ υψηλή τιµή (R 2 =0,941 για την ανατολική πλευρά και R 2 =0,842 για την δυτική πλευρά) και συνεπώς oι δύο παράµετροι ε- ξαρτώνται σε πολύ µεγάλο βαθµό, ο ένας από τον άλλον (διαγρ & ). Η σύγκριση της παραµέτρου Lbu µε την τάξη (u) των αντίστοιχων δικτύων καταλήγει ότι ο συντελεστής εξάρτησης R 2, µεταξύ των δύο παραµέτρων και στις δύο οµάδες είναι µέτρια. (R 2 ανατολικής πλευράς=0,608 και R 2 δυτικής πλευράς=0,646) (πιν ). Συνεπώς, η κατά µήκος ανάπτυξη των τριτογενών λεκανών απορροής εξαρτάται σε ισχυρό βαθµό από το εµβαδόν τους και σε µέτριο βαθµό από την τάξη εξέλιξης των αντίστοιχων δικτύων. ----Σχετικά µε την υφή του τριτογενούς υδρογραφικού δικτύου της τ/φ Σερρών, αρχικά διαπιστώθηκε ότι : ιάγραµµα ιάγραµµα Σχέση F και Au δυτκών τριτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σχέση F και Au ανατολικών τριτογενών δικτύων τ/φ Σερρών F ,25 2,65 0,08 0,12 0,5 0,38 1,38 5,63 5,25 0,38 0,19 F ,63 3,88 1,13 1,69 2,5 23,5 2 0,08 0,08 Au Au

161 168 η συχνότητα (F) (πίν & διάγρ ) : στην µεν ανατολική οµάδα της τ/φ Σερρών, έχει τιµές που ξεπερνούν την συνήθη τιµή 12, σε (8) οκτώ (27 ο,39 ο,43 ο, 44 ο,45 ο,46 ο,47 ο,49 ο ) από τα είκοσι-επτά (27) δίκτυα της (ποσοστό 29,63%), στην δε δυτική οµάδα τα (6) έξη (5 ο,6 ο, 8 ο,11 ο,19 ο,20 ο ) δίκτυα, από το σύνολο των (22) είκοσι-δύο (ποσοστό 27,27%), ξεπερνούν την δεδοµένη τιµή. Η σχέση εξάρτησης της συχνότητας (F) και του εµβαδού (Au) και στις δύο οµάδες τριτογενούς υδρογραφικού δικτύου της τ/φ, είναι πολύ ασθενής (R 2 =0,542 για την δυτική οµάδα και R 2 =0,181 για την ανατολική) (διαγρ & ). ιάγραµµα ιάγραµµα Σχέση D και Au δυτικών τριτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σχέση D και Au ανατολικών τριτογενών δικτύων τ/φ Σερρών D ,25 2,65 0,08 0,12 0,5 0,38 1,38 5,63 5,25 0,38 0,19 D ,63 3,88 1,13 1,69 2,5 23,5 2 0,08 0,08 Αu η πυκνότητα (D) (πίν & διάγρ ) : στην µεν ανατολική οµάδα της τ/φ Σερρών, οι τιµές της ξεπερνούν την τιµή 5, σε (6) έξη (27 ο,30 ο,37 ο, 39 ο,43 ο,47 ο ) από τα (27) είκοσι-επτά δίκτυα της (ποσοστό 22,22%). στην δε δυτική οµάδα τα (5) πέντε (1 ο,11 ο,12 ο,19 ο,20 ο ) δίκτυα από το σύνολο των είκοσι-δύο (22) (ποσοστό 22,73%),). Μεταξύ της συχνότητας (D) και του εµβαδού (Au) δεν παρατηρήθηκε σχέση εξάρτησης (R 2 ) και στις δύο οµάδες της τ/φ Σερρών. ----Οι παράµετροι της υφής των τριτογενών δικτύων, δηλ. η πυκνότητα (D) και η συχνότητα (F), διερευνήθηκαν και ως προς την σχέση µεταξύ των, για να προσδιορισθεί ο βαθ- µός εξάρτησης της µιας από την άλλη. Οι υπολογισµοί (πίν.7.5.9) επέτρεψαν τον υπολογισµό των συντελεστών εξάρτησης (R 2 ) (διάγρ ) και στις δύο οµάδες ιάγραµµα ιάγραµµα Αu Σχέση D και F δυτικών τριτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σχέση D και F ανατολικών τριτογενών δικτύων τ/φ Σερρών D ,33 2,26 12,5 8, ,3 5,82 7,82 1,71 13,3 5,32 D ,33 8 5,33 2,37 6,8 7, ,8 12,8 F F ιαπιστώθηκε λοιπόν, ότι η σχέση πυκνότητας - συχνότητας των τριτογενών δικτύων παρουσιάζει πολύ χαµηλό βαθµό εξάρτησης (στην µεν ανατολική οµάδα R 2 = 0,230, στην δε δυτική οµάδα R 2 =0,221) και δεν σχετίζονται µεταξύ τους. Γενικά λοιπόν, η περιοχή όπου εξελίσσονται τα τριτογενή δίκτυα και των δύο οµάδων και ουσιαστικά υλοποιεί την περιθωριακή ζώνη του χαµηλού (πεδινού) τµήµατος της τ/φ Σερρών, βρίσκεται σε φάση σχηµατισµού νέων µικρών κλάδων σε µεγαλο αριθµό, χωρίς αντίστοιχη κατά µήκος επέκταση τους µέσα στις λεκάνες. Πιθανόν εξαιτίας πολύ πρόσφατων ανανεωτικών διαδικασιών του αναγλύφου.

162 169 Συγκρίνοντας το αποτέλεσµα της σχέσης F/D των τριτογενών δικτύων, µε τα αποτελέσµατα των αντίστοιχων σχέσεων για τα πρωτογενή και δευτερογενή δίκτυα της τ/φ Σερρών, από τα οποία αποδεικνύεται ότι η ανατολική πλευρά έχει πιο ώριµο ανάγλυφο από την δυτική της, προέκυψε ότι στην προκειµένη περίπτωση δεν συµβαίνει το ίδιο ή τουλάχιστον η διαφοροποίηση της εξέλιξης των δύο πλευρών δεν έχει όµοια ένταση. Εποµένως και οι δύο οµάδες των τριτογενών δικτύων της τ/φ Σερρών παρουσιάζουν µία µη οµαλή εξέλιξη και µία ανωριµότητα από πλευράς υφής (λίγο περισσότερο η δυτική), σε αντίθεση µε τα πρωτογενή και δευτερογενή δίκτυα της, στα ο- ποία µόνον η ανατολική οµάδα παρουσιάζει οµαλή εξέλιξη των δικτύων και ωριµότητα ως προς την υφή. ----Από τον πίν , προκύπτει ότι στην δυτική οµάδα, το Ρ.Αγ.Παρασκευής έχει την µεγαλύτερη περίµετρο (Pu) ενώ το Ρ.Ζευγολατειού έχει το µεγαλύτερο εµβαδόν (Au) και το µεγαλύτερο µήκος λεκάνης απορροής (Lbu). Ανάλογα, τα µικρότερα µεγέθη των παραµέτρων Au, Pu, Lbu διαπιστώνονται στο 1 ο και 2 ο Ρέµα µεταξύ Μυλορρέµατος & Ρ.Σταφυλλώνα. Απ αυτά, το δεύτερο είναι το πλέον ανώριµο (δηλ. το νεώτερο) µε ατελή ανάπτυξη υδρογραφικό σύστηµα της οµάδας των δυτικών τριτογενών δικτύων. Πίνακας : Μέγιστες και ελάχιστες τιµές των παραµέτρων Pu, Au, Lbu, z, q,των τριτογενών δικτύων της τ/φ Σερρών ΛΕΚΑΝΕΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΡΙΤΟΓΕΝΩΝ ΙΚΤΥΩΝ τ/φ Σερρών υτική Οµάδα Ανατολική Οµάδα Μέγιστη τιµή Ελάχιστη τιµή Μέγιστη τιµή Ελάχιστη τιµή Περίµετρος (Pu) Περίµετρος (Pu) Όνοµα km Όνοµα km Όνοµα km Όνοµα km Ρ.Αγ.Παρασκευής 11 1 ο Ρ. µεταξύ Μυλορρέµατος & Σταφυλλώνα 1,00 Μέγα Ρ. ή Χειµ. Λευκώνα 61 2 Ο Ρ.ανατ.Αµφίπολης 1,00 Εµβαδόν (Au) Εµβαδόν (Au) Όνοµα km 2 Όνοµα km 2 Όνοµα km 2 Όνοµα km 2 Ρ. Ζευγολατειού 5,63 2 ο Ρ. µεταξύ Μυλορρέµατος & Σταφυλλώνα 0,02 Μέγα Ρ. ή Χειµ. Λευκώνα 23,50 1 ο Ρ.δυτ. Ερυθρορρέµατος 0,18 Μήκος Λεκάνης (Lbu) Μήκος Λεκάνης (Lbu) Όνοµα km Όνοµα km Όνοµα km Όνοµα km Ρ. Ζευγολατειού 4,45 3 ο Ρ. µεταξύ Μυλορρέµατος & Σταφυλλώνα 0,45 Μέγα Ρ. ή Χειµ. Λευκώνα 17,15 1 ο Ρ. δυτ.ερυθρορρέµατος 0,75 Υψηλότερο Σηµείο (z) Υψηλότερο σηµείο (z) Όνοµα m Όνοµα m Όνοµα m Όνοµα m Ρ. ανατ. Βαθυρρέµατος ο Ρ.ανατ. Ιβήρων 40 Μέγα Ρ. ή Χειµ. Λευκώνα 1300 Ρ.µεταξύ Γυαλορρέµατος Ρ.βόρ. του Ρ. εκλίστρας 2 ο Ρ.ανατ. Αµφίπολης 60 Χαµηλότερο σηµείο (q) Χαµηλότερο σηµείο (q) Όνοµα m Όνοµα m Όνοµα m Όνοµα m Ρ. µεταξύ Αρναούτη Ρ.& Ρ.Βυρώνειας ο,2 ο,3 ο,4 ο Ρ. ανατ. Ιβήρων 15 1 ο Ρ.βόρεια Θερµοπηγής 100 Ρ.βόρεια Ρ. εκαλίστρας 9 Το Μέγα Ρέµα (ή χείµ. Λευκώνα), είναι το δίκτυο από τα τριτογενή της ανατολικής οµάδας, που έχει την µεγαλύτερη περίµετρο (Pu), το µεγαλύτερο µήκος (Lbu) και το µεγαλύτερο εµβαδόν (Au), λεκάνης απορροής.

163 170 Ανάλογα, τα µικρότερα µεγέθη των παραµέτρων Au, Pu, Lbu διαπιστώνονται στο 2 ο Ρ. ανατ. της Αµφίπολης, στο 2 ο Ρ. δυτ. της Αµφίπολης και στο 1 ο Ρ. δυτ. Ερυθρορρέµατος. Το τελευταίο είναι και το πλέον ανώριµο (δηλ. το νεώτερο) ατελούς ανάπτυξης υδρογραφικό δίκτυο, των τριτογενών της ανατολικής πλευράς. Στην οµάδα των ανατολικών τριτογενών δικτύων η µεγαλύτερη τιµή του υψηλότερου σηµείου των λεκανών απορροής (z), διαπιστώνεται στην λεκάνη απορροής του Μεγάλου Ρέµατος (ή χειµ.λευκώνα) (z=1300m), ενώ η µικρότερη τιµή στις λεκάνες των ρεµάτων της Ν/ΝΑ πλευράς της τ/φ (δηλ. τα 41 ο,42 ο, 44 ο δίκτυα) (z=60m). Οι τιµές του χαµηλότερου σηµείου (q), των ανατολικών τριτογενών λεκανών απορροής κυµαίνεται από q=100m (1 ο Ρ.βόρεια Θερµοπηγής) έως q=9m (Ρ.βόρεια του Ρ. εκαλίστρας) (πιν ) Ανάλογα, στην οµάδα των δυτικών τριτογενών δικτύων, η λεκάνη απορροής του Ρ. ανατ. Βαθυρρέµατος έχει την µεγαλύτερη τιµή του υψηλότερου σηµείου (z=840m). Η αντίστοιχη µικρότερη τιµή (z= 40m) παρατηρήθηκε στο 1 ο Ρ. ανατ. Ιβήρων. Οι τιµές του χαµηλότερου σηµείου (q), των δυτικών τριτογενών λεκανών απορροής, κυµαίνεται από q=100m (Ρ. µεταξύ Αρναούτη Ρ.& Ρ.Βυρώνειας) έως q=15m (1 ο,2 ο,3 ο,4 ο Ρ. ανατ. Ιβήρων) (πιν ) Από τις τιµές της παραµέτρου z (=υψηλότερο σηµείο) προκύπτει ότι το ανάγλυφο των τριτογενών δικτύων της ανατολικής οµάδας είναι εντονότερο από το αντίστοιχο της δυτικής οµάδας. Αντίθετα οι τιµές της παραµέτρου q (=χαµηλότερο σηµείο) είναι περίπου όµοιες και στις δύο οµάδες. Τελικά, το Μέγα Ρέµα (ή χείµ. Λευκώνα) είναι το πιο δραστήριο δίκτυο και το 2 ο Ρέ- µα µεταξύ Μυλορρέµατος & Ρ.Σταφυλλώνα είναι το νεώτερο δίκτυο, απ όλα τα τριτογενή ----Για τα τριτογενή δίκτυα της τ/φ Σερρών υπολογίσθηκε επίσης ο λόγος R, που θεωρείται ότι είναι ο δείκτης της έντασης των διεργασιών και διαπιστώθηκαν : -σχετικά αυξηµένες τιµές, στα πρώτα (περισσότερα από τα µισά) δίκτυα της δυτικής οµάδας (π.χ.1 ο,2 ο,3 ο,4 ο,5 ο,6 ο,7 ο,8 ο,9 ο,10 ο,11 ο,12 ο και 13 ο - ποσοστό 59,1%) και πολύ χαµηλές τιµές στα υπόλοιπα. Σηµειώνεται ότι τα δίκτυα µε τις αυξηµένες τιµές, βρίσκονται περιφερεικά της λίµνης Κερκίνης (όρη Κερκίνης και υσώρου) -επίσης, σχετικά αυξηµένες τιµές στα δίκτυα : 23 ο,29 ο,30 ο,31 ο,43 ο,44 ο,45 ο,47 ο,48 ο,49 ο (ποσοστό 37%), και πολύ µικρότερες στα υπόλοιπα δίκτυα της ανατολικής οµάδας. Τα περισσότερα δίκτυα µε τις αυξηµένες τιµές, βρίσκονται σε περιοχές µε τεχνητές επεµβάσεις. Σύµφωνα, µε τα παραπάνω η ένταση των διεργασιών είναι µεγαλύτερη στην δυτική οµάδα των τριτογενών υδρογραφικών δικτύων, απ ότι στην ανατολική. Όµοια συµπεράσµατα προέκυψαν για τα πρωτογενή και δευτερογενή δίκτυα της τ/φ ----ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ : Από την ανάλυση των µορφοµετρικών παράµετρων των τριτογενών δικτύων, που υπολογίσθηκαν ή µετρήθηκαν, προέκυψαν τα παρακάτω : 1. Τα µεγάλης τάξης τριτογενή υδρογραφικά δίκτυα της τ/φ Σερρών, είναι πολυπληθέστερα και έχουν τις µεγαλύτερες τιµές αθροιστικών µηκών των κλάδων τους. ηλ.,τα τριτογενή υδρογραφικά δίκτυα της τ/φ Σερρών παρουσιάζουν µια κανονική ανάπτυξη, όπως συµβαίνει στα πρωτογενή και δευτερογενή δίκτυα της τ/φ. 2. Το αθροιστικό µήκος των κλάδων και των δύο οµάδων τριτογενών δικτύων, εξαρτάται σχεδόν απόλυτα από τον αθροιστικό αριθµό τους, όπως συµβαίνει µε τα δευτερογενή και αντίθετα µε ότι συµβαίνει στα πρωτογενή δίκτυα της τ/φ. Όµως, το αθροιστικό µήκος των κλάδων των δύο οµάδων τριτογενών δικτύων, εξαρτάται από την τάξη εξέλιξης των δικτύων. 3. Οι περισσότερες λεκάνες απορροής των τριτογενών δικτύων της τ/φ Σερρών έχουν ε- πιµήκη µορφή. Άλλες παρουσιάζουν έντονες τάσεις κυκλικότητας. Μερικές διατηρούν στοιχεία της ιδανικής µορφής λεκανών, όπως οι λεκάνες των πρωτογενών και των δευτερογενών δικτύων, οι οποίες επιπλέον παρουσιάζουν τάσεις επιµήκυνσης και χαρακτήρες ανανέωσης. 4. Τα τριτογενή δίκτυα καταλαµβάνουν µεγαλύτερη έκταση και είναι πολυπληθέστερα στην ανατολική πλευρά της τ/φ, απ ότι στην δυτική. Η κατά µήκος ανάπτυξη των τριτογενών λεκανών απορροής εξαρτάται σε ισχυρό βαθµό από το εµβαδόν τους και σε µέτριο

164 171 βαθµό από την τάξη εξέλιξης των αντίστοιχων δικτύων. Πρόκειται λοιπόν, για ώριµες λεκάνες, που συγχρόνως υπόκεινται σε ανανεωτικές διαδικασίες Περίπου όµοια κατάσταση, διαπιστώθηκε στο πρωτογενές και δευτερογενές δίκτυο της τ/φ Σερρών. 5. Το τριτογενές δίκτυο, από την συνολική έκταση που κατέχει στην τ/φ και σε σχέση µε την έκταση των δύο παλαιότερων γενιών δικτύων, µπορεί να θεωρηθεί νεώτερο δίκτυο. 6. Στο γενικό σύνολο των τριτογενών δικτύων της τ/φ, στην σχέση του αθροιστικού αριθ- µού κλάδων (κατά Horton), παρατηρείται µεγάλη αρνητική απόκλιση του πραγµατικού αριθµού κλάδων από τις ιδανικές τιµές. Φαίνεται ότι το τριτογενές δίκτυο του ποτ. Στρυ- µόνα στην τ/φ Σερρών, δεν έχει φθάσει στο στάδιο της πλήρους ανάπτυξης του. Τα α- νατολικά (περισσότερο) και δυτικά τριτογενή δίκτυα είναι αρκετά νέα δίκτυα και η δη- µιουργία ή η διαµόρφωση τους επηρεάζεται περισσότερο από την λιθολογία των περιοχών τους και καθοριστικά από τις ανθρωπογενείς επεµβάσεις σ αυτές. Τα νεώτερα γεωλογικά φαινοµένα που συνέβησαν (ή και συµβαίνουν) στην ευρύτερη περιοχή της τ/φ Σερρών, συµµετέχουν ανάλογα και στην εξέλιξη των τριτογενών δικτύων της. 7. Οι δύο οµάδες των τριτογενών δικτύων της τ/φ Σερρών παρουσιάζουν µία µη οµαλή εξέλιξη και µία ανωριµότητα από πλευράς υφής (λίγο περισσότερο η δυτική), σε αντίθεση µε τα πρωτογενή και δευτερογενή δίκτυα της, στα οποία µόνον η ανατολική οµάδα παρουσιάζει οµαλή εξέλιξη των δικτύων και ωριµότητα ως προς την υφή. 8. Το ανάγλυφο των δικτύων της τριτογενούς ανατολικής οµάδας είναι ελαφρώς εντονότερο από το ανάγλυφο των δικτύων της αντίστοιχης δυτικής οµάδας, αλλά η ένταση των διεργασιών είναι µεγαλύτερη στην δεύτερη απ ότι στην πρώτη οµάδα, όπως συµβαίνει στα πρωτογενή και δευτερογενή δίκτυα. Από όλα τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει ότι ο χώρος δηµιουργίας και εξέλιξης των τριτογενών δικτύων της τ/φ Σερρών είναι νέος και οφείλεται στην συνεπίδραση τεκτονικών γεγονότων, ευνοϊκών λιθολογικών συνθηκών και εξωγενών (ανθρωπογενών) παραγόντων ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΗ (ή 4ης γενιάς) Υ ΡΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Στην τ/φ Σερρών τα δίκτυα, των οποίων οι κλάδοι προσεγγίζουν τον υδροκρίτη των τριτογενών δικτύων, συγκροτούν την οµάδα των τεταρτογενών υδρογραφικών δικτύων. (χάρτης του σχ ) ιαχωρίζονται, µε βάση την θέση τους ως προς τον κεντρικό άξονα της κοίτης του Στρυµόνα (και από βόρεια προς νότια), σε ανατολική και δυτική οµάδα τεταρτογενών υδρογραφικών δικτύων ως εξής (πίν ) : Πίνακας : Τεταρτογενή (ή 4ης γενιάς) υδρογραφικά δίκτυα ταφρολεκάνης Σερρών ΟΜΑ Α ΥΤΙΚΩΝ ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΩΝ ΙΚΤΥΩΝ ΟΜΑ Α ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΩΝ ΙΚΤΥΩΝ ΟΝΟΜΑ ΟΝΟΜΑ 1 ο Ρ. βόρεια Λιθοτόπου 1 ο Ρ. βόρεια Λουτρών Σιδ/στρου 2 ο Ρ. βόρεια Λιθοτόπου Ρ. Α/ΝΑ Καµαρωτού ο Ρ. νότια Βαµβακοφύτου ο Ρ. νότια Βαµβακοφύτου Ρ. νότια Μελενικιτσίου Ρ. Αγ.Αικατερίνης (Ν/ΝΑ Κάτω Χριστός) Άξονας ποτ. Στρυµόνας Ρ. ανατ. Λευκώνα Α) Οµάδα ανατολικών τεταρτογενών δικτύων που αναπτύσσεται σε ιζήµατα του Τεταρτογενούς της µάζας ( υτ.) Ροδόπης (σχ ). Την αποτελούν επτά (7) υδρογραφικά δίκτυα, τα οποία διευθετούµενα στα χαµηλά τµήµατα τους και διαµέσου της τάφρου Μπέλιτσας, καταλήγουν στην τεχνητή κοίτη του ποτ. Στρυµόνα.

165 172 Β) Οµάδα δυτικών τεταρτογενών δικτύων, που αναπτύσσεται επάνω στο κρυσταλλοσχιστώδες υπόβαθρο και τα ιζήµατα του Τεταρτογενούς της Σερβοµακεδονικής µάζας. Σ αυτήν ανήκουν δύο (2) υδρογραφικά δίκτυα, που καταλήγουν στην δυτική πλευρά της λίµνης Κερκίνης, λίγο πριν από το φράγµα Λιθοτόπου (πίν ). ----Τα στοιχεία και οι µορφοµετρικές παράµετροι, που προέκυψαν από την ανάλυση του τεταρτογενούς υδρογραφικού δικτύου του ποτ. Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών, φαίνονται στον πίν Πίνακας : Στοιχεία και µορφοµετρικές παράµετροι τεταρτογενών (ή 4ης γενιάς) υδρογραφικών δικτύων τ/φ Σερρών Τεταρτογενή (ή 4ης γενιάς) υδρογραφικά δίκτυα τ/φ Σερρών - µορφοµετρικοί παράµετροι Τάξη Rb α/α οµάδα u (M.O) Σ(Nu) Lu Σ(Lu) Au Pu Lbu F D z q H (km) (km) (km 2 ) (km) (km) (km -2 ) (km -1 Eu Cu Ku R ) (m) (m) (km) 1 3 2,00 7 0,15 1,9 0,25 2,00 0,70 28,00 7,60 0,403 0,785 0, ,044 0,629 υτική 2 1 1,00 1 0,15 0,15 0,06 1,00 0,45 15,87 2,38 0,315 0,791 0, ,024 0,053 [στην δυτική οµάδα τελικός αποδέκτης : τεχνητή κοίτη ποτ. Στρυµόνα (3 ης τάξης)] & Λίµνη Κερκίνη] Κεντρικός (τελικός) κλάδος του υδρογραφικού δικτύου της τ/φ Σερρών : ποτ. Στρυµόνας [στην ανατολική οµάδα κεντρικός κλάδος δευτερογενούς δικτύου : Ρ.(ή τάφρος) Μπέλιτσα & τεχνητή κοίτη ποτ. Στρυµόνα (4 ης τάξης)] 3 2 4,00 5 1,00 1,90 0,44 3,30 1,25 11,42 4,34 0,299 0,505 0, ,180 0, ,00 3 1,30 2,00 1,38 6,00 2,00 2,18 1,45 0,331 0,479 2, ,050 0, ,00 1 1,40 1,40 0,50 3,50 1,65 2,00 2,80 0,242 0,513 1, ,105 0, , ,20 7,40 1,25 6,00 2,60 9,60 5,92 0,242 0,436 1, ,130 0, ,00 3 1,10 2,25 1,10 5,00 2,20 2,72 2,04 0,269 0,553 1, ,050 0, ,00 6 1,00 3,00 0,97 3,90 1,60 6,21 3,10 0,347 0,799 0, ,085 0,053 9 Ανατολική 2 4,00 5 1,00 3,00 0,88 6,00 1,45 5,71 3,43 0,364 0,305 0, ,080 0,055 Η οµάδα των τεταρτογενών δικτύων αποτελείται από εννέα (9 ) υδρογραφικά δίκτυα, ως εξής : -δύο (2) δίκτυα 3 ης τάξης, -πέντε (5) δίκτυα 2 ης τάξης, -δύο (2) δίκτυα 1 ης τάξης. ιάγραµµα ιάγραµµα Σχέση Σ(Nu) και u τεταρτογενών δικτύων τ/φ Σερρών Σχέση Σ(Lu) και u τεταρτογενών δικτύων τ/φ Σερρών 15 8 Σ(Nu) 10 5 Σ(Lu) u u Η µεν σχέση της τάξης (u) των τεταρτογενών δικτύων µε τον αθροιστικό αριθµό των κλάδων τους [Σ(Nu)] απεικονίζεται στο διάγρ και η τιµή του συντελεστή εξάρτησης είναι πολύ µεγάλη (R 2 =0,901), που σηµαίνει ότι οι κλάδοι είχαν τον χρόνο να αναπτυχθούν σε επαρκή αριθµό. Η δε σχέση της τάξης (u) τους µε το αθροιστικό µήκος των κλάδων τους [Σ(Lu)] απεικονίζεται στο διάγρ και η τιµή του συντελεστή εξάρτησης είναι µέτρια (R 2 =0,566), που σηµαίνει ότι διάφορα γεγονότα δεν επέτρεψαν την κατά µήκος ανάπτυξη όλων των κλάδων τους.

166 173 Τα τελευταία τέσσερα δίκτυα της τεταρτογενούς οµάδας είναι πολυπληθή και έχουν τις µεγαλύτερες τιµές αθροιστικών µηκών των κλάδων τους. Αξιοσηµείωτη εξαίρεση αποτελούν το 1 ο και το 3 ο δίκτυο τα οποία παρ όλο που έχουν µεγάλο αριθµό κλάδων, το αθροιστικό µήκος των κλάδων τους είναι µικρότερο από το αντίστοιχο άλλων δικτύων, που έχουν λιγότερους κλάδους. ----Αναλύοντας ξεχωριστά τις δύο οµάδες (πίν & ) των τεταρτογενών δικτύων διαπιστώνεται ότι : -στην µεν ανατολική οµάδα ανήκουν επτά (7) δίκτυα : ένα (1) τεταρτογενές δίκτυο 3 ης τάξης πέντε (5) τεταρτογενή δίκτυα 2 ης τάξης ένα (1) τεταρτογενές δίκτυο 1 ης τάξης -στην δε δυτική οµάδα ανήκουν δύο (2) τεταρτογενή δίκτυα : ένα (1) τεταρτογενές δίκτυο 3 ης τάξης ένα (1) τεταρτογενές δίκτυο 1 ης τάξης ----Οι συντελεστές εξάρτησης (R 2 ) των σχέσεων µεταξύ : α) της τάξης δικτύων (u) και του αθροιστικού αριθµού των κλάδων τους [Σ(Nu)], αλλά και του αθροιστικού µήκους των κλάδων τους [Σ(Lu)], β) του εµβαδού (Αu) των λεκανών απορροής και των παραµέτρων : Lbu (µήκος λεκανών απορροής), F (συχνότητας), D (πυκνότητας) και Pu (περίµετρος λεκανών απορροής) γ) του αθροιστικού αριθµού των κλάδων των δικτύων [Σ(Nu)] και του αθροιστικού µήκους των κλάδων τους [Σ(Lu)], δ) της συχνότητας (F) και της πυκνότητας (D) των λεκανών των τεταρτογενών δικτύων Πίνακας : Τιµές των συντελεστών εξάρτησης όπως προκύπτουν από τις συσχετίσεις των µορφοµετρικών παραµέτρων των τεταρτογενών δικτύων (τ/φ Σερρών) Σχέσεις µεταξύ µορφοµετρικών παραµέτρων τεταρτογενών δικτύων τ/φ Σερρών υτική πλευρά Ανατολική πλευρά Συντελεστής Συντελεστής Μορφοµετρικοί Μορφοµετρικοί εξάρτησης εξάρτησης παράµετροι (R 2 παράµετροι ) (R 2 ) Σχέση µεταξύ R 2 = Σχέση µεταξύ R 2 = Σ(Nu) u 1 Σ(Nu) u 0,817 Σ(Lu) u 1 Σ(Lu) u 0,812 Lbu Αu 1 Lbu Αu 0,604 F Αu 1 F Αu 0,074 D Αu 1 D Αu 0,112 Pu Αu 1 Pu Αu 0,715 Σ(Lu) Σ(Nu) 1 Σ(Lu) Σ(Nu) 0,916 D F 1 D F 0,720 περιέχονται στον πίν , από τα στοιχεία του οποίου γενικά προκύπτουν τα εξής : -Οι συσχετίσεις µεταξύ όλων των µορφοµετρικών παραµέτρων της δυτικής οµάδας των τεταρτογενών δικτύων, προσεγγίζουν την ανώτατη (άριστη) τιµή. ιατηρούνται ορισµένες επιφυλάξεις για το αποτέλεσµα, που απορρέουν από τον µικρό αριθµό των συγκρινόµενων δικτύων. -Το αθροιστικό µήκος των κλάδων της ανατολικής οµάδας των τεταρτογενών δικτύων ε- ξάρταται σχεδόν απόλυτα από τον αθροιστικό αριθµό των κλάδων τους. -Το αθροιστικό µήκος και ο αθροιστικός αριθµός των κλάδων της ανατολικής οµάδας των τεταρτογενών δικτύων εξαρτώνται σηµαντικά από την τάξη εξέλιξης των δικτύων -Η περίµετρος (περισσότερο) και το µήκος (λιγότερο) των τεταρτογενών λεκανών απορροής εξαρτώνται από το εµβαδόν τους

167 174 -Η συχνότητα και η πυκνότητα των τεταρτογενών λεκανών είναι σχεδόν ανεξάρτητες από το εµβαδόν τους, αντίθετα η µεταξύ τους εξάρτηση είναι σηµαντική Παρατηρείται επίσης ότι στην οµάδα των τεταρτογενών δικτύων ανήκουν ατελή δίκτυα (1 ης,2ης και 3ης ης τάξης), που αναπτύσσονται και εξελίσσονται στην ανατολική πλευρά της τ/φ, ενώ όµοιας τάξης δίκτυα έχουν φθάσει σε κατάσταση ισσοροπίας στην δυτική πλευρά της. Η διαπιστωµένη, ανοµοιόµορφη εξέλιξη των υδρογραφικών δικτύων στις δύο πλευρές της τ/φ, επιβεβαιώνεται και για τα τεταρτογενή. Ως αιτίες θεωρούνται κυρίως το διαφορετικό λιθολογικό υπόβαθρο των δύο περιοχών, οι εξωγενείς παράγοντες και η διαφορετική ένταση και συχνότητα των τεκτονικών γεγονότων. Ως συνέπεια αυτών προκύπτει και η διαφορετική µορφή των υδρογραφικών δικτύων στις δύο πλευρές της τ/φ, στις δύο οµάδες και των τεσσάρων γενιών. --- ιερευνήθηκε επίσης, η σχέση του αθροιστικού αριθµού των κλάδων των δικτύων (κατά Horton), διατηρώντας την προϋπόθεση ότι αυτά εξελίσσονται αυτόνοµα Γι αυτό µετρήθηκαν, ο αριθµός των κλάδων ανά τάξη (u), όλων των τεταρτογενών δικτύων και υπολογίσθηκαν οι λόγοι διακλάδωσης (Rb), o ιδανικός αριθµός κλάδων κάθε τάξης και τα ποσοστά απόκλισης των πραγµατικών τιµών από τις αντίστοιχες ιδανικές τιµές (πίν ). Πίνακας : Σχέση µεταξύ του πραγµατικού αριθµού και των ιδανικών τιµών των κλάδων, ανά τάξη (κατά Horton) του συνόλου των τεταρτογενών υδρογρ. δικτύων της τ/φ Σερρών Τάξη (u) Αριθµός κλάδων (Νu) Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Μέσος Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Ιδανικός αριθµός κλάδων Απόκλιση % από την ιδανική τιµή 1 η ,2 2 η ,00 3,4 3 η η 1 2, Σ(Νu) πραγµατικών = 45 Σ(Νu) ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑ ΩΝ ιδανικών = 55 Σηµ. :Το 4 ης τάξης δίκτυο, αναφέρεται στο τµήµα του ποτ.στρυµόνα που είναι ο κεντρικός κλάδος και στον οποίο καταλήγουν διευθετούµενα τα δίκτυα της τεταρτογενούς ανατολικής οµάδας Ο µέσος λόγος διακλάδωσης (Μ.Ο Rb=3,4) που υπολογίσθηκε, βρίσκεται µέσα στα συνήθη όρια 3-5 (κατά Strahler,1964) και οι κλάδοι του τεταρτογενούς δικτύου στην τ/φ Σερρών [Σ(Νu) (τεταρτογενείς)πραγµατικοί = 45] είναι αριθµητικά λιγότεροι από τους ιδανικούς Σ(Νu) (τεταρτογενείς) ιδανικοί = 55] µε λόγο (55/45=) 1,22. Οι αποκλίσεις από την ιδανική τιµή, παρατηρούνται σε όλες τις τάξεις των δικτύων αλλά οι µεγαλύτερες τιµές απόκλισης αφορούν τις µεγαλύτερες τάξεις δικτύων, που σηµαίνει ότι και τα τεταρτογενή δίκτυα δεν έχουν την ιδανική ανάπτυξη ώστε να επιτυγχάνεται η οµαλή αποστράγγιση του συνόλου των λεκανών απορροής Συµπεραίνεται, λοιπόν ότι το τεταρτογενές δίκτυο του ποτ. Στρυµόνα στην τ/φ, ως προς την εξέλιξη του, βρίσκεται σε στάδιο νεότητας. ----Η διαδικασία της σύγκρισης του αριθµού των κλάδων, εφαρµόσθηκε ξεχωριστά και για τις δύο οµάδες (ανατολική και δυτική) ως εξής :. - Στην µεν ανατολική οµάδα (πίν ) παρατηρείται αρνητική απόκλιση του αριθµού των πραγµατικών κλάδων από τις ιδανικές τιµές, στην 1 η τάξη, θετική απόκλιση στην 2 η τάξη και µηδενική στην 3 η. Η τιµή του µέσου λόγου διακλάδωσης (Μ.Ο Rb=5,69) για την ανατολική οµάδα των τεταρτογενών δικτύων απέχει από την ιδανική τιµή και δεν βρίσκεται µεσα στα όρια των φυσικώς αναπτυσσοµένων υδρογραφικών δικτύων. Προφανώς, τα ανατολικά τεταρτογενή δίκτυα βρίσκονται στο εξελεκτικό στάδιο της νεότητας.

168 175 - Στην δε δυτική οµάδα (πίν ), η απόκλιση είναι µηδενική, που σηµαίνει ότι τα δυτικά τεταρτογενή δίκτυα βρίσκονται σε στάδιο πλήρους ανάπτυξης τους και σε κατάσταση ισορροπίας. Η τιµή του µέσου λόγου διακλάδωσης (Μ.Ο Rb=2,25) για την δυτική οµάδα προσεγγίζει σχεδόν την ιδανική τιµή και εποµένως πρόκειται για δίκτυα που αναπτύσσονται µε φυσικούς ρυθµούς. Πίνακας : Σχέση µεταξύ του πραγµατικού αριθµού και των ιδανικών τιµών των κλάδων, ανά τάξη (κατά Horton) των ανατολικών τεταρτογενών υδρογρ. δικτύων της τ/φ Σερρών Τάξη (u) Αριθµός κλάδων (Νu) Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Μέσος Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Ιδανικός αριθµός κλάδων Απόκλιση % από την ιδανική τιµή 1 η ,6 2 η 8 3,38 5, ,3 8,00 3 η Σ(Νu) πραγµατικών = 36 ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑ ΩΝ Σ(Νu) ιδανικών = 39 Πίνακας : Σχέση µεταξύ του πραγµατικού αριθµού και των ιδανικών τιµών των κλάδων, ανά τάξη (κατά Horton) των δυτικών τεταρτογενών υδρογρ. δικτύων της τ/φ Σερρών Τάξη (u) Αριθµός κλάδων (Νu) Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Μέσος Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Ιδανικός αριθµός κλάδων Απόκλιση % από την ιδανική τιµή 1 η ,5 2 η 2 2, ,00 3 η Σ(Νu) πραγµατικών = 8 ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑ ΩΝ Σ(Νu) ιδανικών = 8 Με τα στοιχεία που προέκυψαν από τις ξεχωριστές αναλύσεις των δύο οµάδων, διαφοροποιείται η αρχική συνολική εικόνα της εξέλιξης των τεταρτογενών δικτύων της τ/φ Σερρών : -Στην µεν ανατολική πλευρά της τ/φ, η αρνητική απόκλιση του αριθµού των 1 ης τάξης κλάδων, η σύγχρονη θετική των 2 ης τάξης και η τιµή του Μ.Ο Rb, µαρτυρούν µία µη φυσιολογική ανάπτυξη των δικτύων και την ανανέωση τους. -Στην δε δυτική πλευρά, η µηδενική απόκλιση από τον ιδανικό αριθµό κλάδων και η σχεδόν ιδανική τιµή του Μ.Ο Rb, δείχνει ότι τα δίκτυα βρίσκονται στα πρώτα στάδια εξέλιξης. ----Από τις παραµέτρους, που αφορούν όλες τις λεκάνες απορροής των τεταρτογενών δικτύων και περιέχονται στον πίν , υπολογίσθηκαν : οι τιµές της επιµήκυνσης (Eu), της κυκλικότητας (Cu) και της µορφής ληµνίσκου (Ku), ώστε να αναγνωρισθεί ο βαθµός προσέγγισης της ιδανικής µορφής τους. ιαπιστώνεται λοιπόν, ότι όλες οι τιµές που υπολογίσθηκαν προσδιορίζουν ως επί- µηκες το σχήµα όλων των τεταρτογενών λεκανών απορροής και στις δύο οµάδες της τ/φ. ----Οι µετρήσεις του εµβαδού (Αu) των τεταρτογενών λεκανών απορροής των δικτύων της τ/φ Σερρών και σε σχέση µε τα δεδοµένα του πίν προσδιορίζουν ότι : -τα τεταρτογενή υδρογραφικά δίκτυα της τ/φ Σερρών καταλαµβάνουν συνολική (αθροιστική) έκταση 6,83 km 2, δηλ. 0,18% της έκτασης της.

169 176 -τα ανατολικά τεταρτογενή υδρογραφικά δίκτυα έχουν συνολική έκταση 6,52km 2, κατέχουν δε το 0,175% της έκτασης της τ/φ Σερρών, το 0,3% της ανατολικής πλευράς της και το 95,46% της έκτασης των τεταρτογενών. -τα δυτικά τεταρτογενή υδρογραφικά δίκτυα έχουν συνολική έκταση 0,31 km 2, κατέχουν δε το 0,008% της έκτασης της τ/φ Σερρών, το 0,016% της δυτικής πλευράς της και το 4,54% της έκτασης των τεταρτογενών. ----Ως προς την υψοµετρική τους τοποθέτηση, οι µεν λεκάνες της ανατολικής οµάδας εξελίσσονται µεταξύ των υψοµέτρων των 260m. και των 30m., οι δε της δυτικής οµάδας µεταξύ των 80m. και 36m. ηλ. οι ανατολικές τεταρτογενείς λεκάνες έχουν εντονότερο ανάγλυφο από τις δυτικές τεταρτογενείς. ----Ο λόγος αναγλύφου των λεκανών (R) έχει πολύ χαµηλές τιµές σε σχεδόν όλες τις τεταρτογενείς λεκάνες. Εξαίρεση, η τιµή του R που αφορά την λεκάνη του 1 ου δικτύου της δυτικής οµάδας και είναι µεγάλη (R=0,629), όπως και η αντίστοιχη µέτρια του 1 ου δικτύου της ανατολικής οµάδας (R=0,144). Εποµένως, σ αυτές τις περιοχές συµβαίνουν και οι µεγαλύτερες σε ένταση διεργασίες. ----ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ : 1. Στα τεταρτογενή δίκτυα της τ/φ Σερρών παρατηρείται µία πολύ καλή σχέση µεταξύ της τάξης και του αριθµού των κλάδων και µία αρκετά καλή σχέση µεταξύ της τάξης και του µήκους τους. 2. Το αθροιστικό µήκος των κλάδων των δύο οµάδων τεταρτογενών δικτύων εξάρταται, σχεδόν απόλυτα από τον αθροιστικό αριθµό των κλάδων τους. 3. Το αθροιστικό µήκος και ο αθροιστικός αριθµός των κλάδων των δύο οµάδων τεταρτογενών δικτύων, εξαρτώνται σηµαντικά από την τάξη εξέλιξης των δικτύων. 4. ιαπιστώνεται ότι συµβαίνει ανοµοιόµορφη εξέλιξη των τεταρτογενών δικτύων στις δύο πλευρές της τ/φ και ότι τα τεταρτογενή δίκτυα δεν έχουν ιδανική ανάπτυξη, βρίσκονται δε σε στάδιο νεότητας. 5. Στην µεν ανατολική πλευρά της τ/φ, διαπιστώθηκε µία µη φυσιολογική ανάπτυξη των τεταρτογενών δικτύων και η ανανέωση τους, στην δε δυτική πλευρά διαπιστώθηκε ότι τα τεταρτογενή δίκτυα βρίσκονται στα πρώτα στάδια εξέλιξης. 6 Το σχήµα όλων των τεταρτογενών λεκανών απορροής και στις δύο οµάδες της τ/φ είναι επίµηκες. 7. Οι ανατολικές τεταρτογενείς λεκάνες έχουν εντονότερο ανάγλυφο από τις δυτικές, ενώ περιοχές µε µεγάλη ένταση παρατηρήθηκαν και στις δύο οµάδες τεταρτογενών δικτύων. Γενικά τα τεταρτογενή δίκτυα της τ/φ Σερρών είναι τα πλέον νεώτερα σε σχέση µε τα υπόλοιπα και τα οποία εξελίσσονται και επηρεάζονται σε σχεδόν απόλυτο βαθµό από τις ανθρωπογενείς επεµβάσεις στην χαµηλή (πεδινή) ζώνη της ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ Υ ΡΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ ----Στο βόρειο και Α/ΒΑ τµήµα της ανατολικής πλευράς της τ/φ Σερρών, εκτός των τεσσάρων (4) γενιών υδρογραφικών δικτύων που ήδη αναλύθηκαν προηγουµένως, διακρίθηκε ο σχηµατισµός και νεώτερων, πολύ µικρής έκτασης, λεκανών απορροής, στην µεσολεκανώδη περιοχή των τεταρτογενών δικτύων. Πρόκειται για τα πλέον ανώριµα δίκτυα της τ/φ, εµβρυωνικού σταδίου. Γίνεται απλή αναφορά των συγκεκριµένων δικτύων και δεν αναλύονται περαιτέρω, τουλάχιστον σ αυτήν την εργασία, διακρίνονται δε από βόρεια προς νότια, (σχ.8.2) : α) τρία (3) δίκτυα 5 ης γενιάς και 1 ης τάξης. Τα δύο στην περιοχή ανατολικά και νοτιώτερα της γέφυρας Πετριτσίου (κατάντη των Λουτρών Σιδ/στρου), εκεί όπου εντοπίσθηκαν οι θερµές καρστικές πηγές, το καρστικό έγκοιλο και οι τραβερτινοειδείς αποθέσεις (φωτ & σχ ), και το ένα µεταξύ των τεταρτογενών δικτύων της περιοχής Βαµβακοφύτου ( /Β του pediment Αδράχτι - σχ )

170 177 β) δύο (2) δίκτυα 6 ης γενιάς και 1 ης τάξης, στην µεσολεκανώδη περιοχή των δύο προαναφερόµενων 5 ης γενιάς δικτύων, της περιοχής ανατολικά και νοτιώτερα της γέφυρας Πετριτσίου. Οι διαδικασίες λοιπόν, σχηµατισµού και εξέλιξης νέων υδρογραφικών δικτύων συνεχίζονται ακόµη και σήµερα, σε περιοχές της ανατολικής πλευράς της τ/φ, που δοµούνται από τεταρτογενή ιζήµατα (επιφάνειες Glacis) και έχουν υποστεί τις αποδεδειγµένες επιδράσεις νεοτεκτονικών ρηγµάτων [ενότητα ( 4) & σελ. 92]. Με δεδοµένο ότι αφ ενός µεν στην δυτική πλευρά της τ/φ Σερρών δεν διακρίθηκαν 5 ης και 6ης γενιάς δίκτυα, αφ ετέρου δε οι ανθρωπογενείς επεµβάσεις επηρέασαν και σε µερικές περιπτώσεις διαµόρφωσαν εξ ολοκλήρου, ολόκληρη την περιθωριακή ζώνη της χαµηλής (πεδινής) περιοχής της, φαίνεται ότι οι ενδογενείς διεργασίες είναι η αιτία σχηµατισµού των πολύ νέων δικτύων, παρουσιάζοντας εντονότερους ρυθµούς στην ανατολική πλευρά της ----Με την νέα προσέγγιση στην έρευνα των υδρογραφικών δικτύων, που εφαρµόσθηκε στην παρούσα εργασία για το δίκτυο του ποτ. Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών και λαµβάνοντας υπόψη την διαµόρφωση του µετά τις τεχνικές (εξωγενείς - ανθρωπογενείς) επεµβάσεις διαχωρίσθηκε αυτό σε τουλάχιστον τέσσερεις (4) επιµέρους γενιές δικτύων, δηλ. στα πρωτογενή, δευτερογενή, τριτογενή και τεταρτογενή δίκτυα. Στην συνέχεια, µε την προϋπόθεση ότι αυτά διαµορφώνονται και εξελίσσονται µε σχετική αυτονοµία, διακρίθηκαν δύο οµάδες σε κάθε γενιά δικτύων, µε κεντρικό άξονα την κοίτη του ποτ. Στρυµόνα και ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά τους π.χ. η ανατολική και δυτική οµάδα πρωτογενών δικτύων, η ανατολική και δυτική οµάδα δευτερογενών δικτύων κ.ο.κ. (πίν ). Έχει ήδη αναφερθεί ότι στην ανατολική πλευρά της τ/φ, κυριαρχούν τα ασβεστολιθικά πετρώµατα και τα ασβεστολιθικά κροκαλοπαγή σε ποσοστό 50,78% της έκτασης της ανατολικής πλευράς και σε ποσοστό 25,08% της έκτασης της τ/φ. Αξιοσηµείωτη επίσης, είναι η επιφανειακή εµφάνιση των πλουτωνιτών (όρη Βροντούς) και σηµαντική η εξάπλωση (καθ ύψος και πλάτος) των νεογενών και τεταρτογενών ιζηµάτων (πίν , σχ & 7.5.1). Στην δυτική πλευρά της κυριαρχεί ο καταπονηµένος τεκτονικά γνεύσιος, και τα νεογενή - τεταρτογενή ιζήµατα, τα οποία έχουν περιορισµένη εξάπλωση και κατά θέσεις δεν εµφανίζονται επιφανειακά. Όσον αφορά τις τεκτονικές διεργασίες, είναι εντονότερες στην ανατολική πλευρά της τ/φ απ ότι στην δυτική. Οι µετρήσεις, οι υπολογισµοί και οι αναλύσεις των µορφοµετρικών παραµέτρων των δικτύων του υδρογραφικού συστήµατος του ποτ. Στρυµόνα, κατέληξαν σε πολλά στοιχεία, που παρατέθηκαν και αναλύθηκαν λεπτοµερώς σε προηγούµενες παραγράφους και µερικά αναφέρονται συνοπτικά στους πίν Στην αξιολόγηση των αποτελεσµάτων εκτός των άλλων, ελήφθησαν υπόψη ότι : α) Οι τιµές 3,0 5,0 είναι τα όρια του λόγου διακλάδωσης (µέ ιδανική τιµή Rb=2) που θέτει ο Strahler (1964), όταν πρόκειται για λεκάνες απορροής στις οποίες οι διάφορες γεωλογικές δοµές δεν έχουν παραµορφώσει το δίκτυο. Τα ίδια όρια ισχύουν και για τα φυσικώς αναπτυσσόµενα υδρογραφικά δίκτυα (Σωτηριάδης & Ψιλοβίκος,1984) β) Σύµφωνα µε τον νόµο του αριθµού των κλάδων του Horton (1945), οι τιµές Rb είναι περίπου ίδιες για όλες τις τιµές των διαφόρων τάξεων (u) σε µιά δεδοµένη λεκάνη. Στην τ/φ Σερρών, οι µεν 9067 κλάδοι, του συνόλου των (24964) κλάδων του υδρογραφικού δικτύου της, αναπτύσσονται και εξελίσσονται στην ανατολική πλευρά της και ανήκουν στις ανατολικές οµάδες των τεσσάρων γενιών δικτύων, οι δε υπόλοιποι (και περισσότεροι) κλάδοι, στην δυτική πλευρά της και ανήκουν στις γενιές δικτύων των δυτικών οµάδων (πίν ). Από αυτή την κατανοµή είναι προφανής και η µεγάλη επιρροή της φύσης και του είδους του λιθολογικού υποβάθρου στην δηµιουργία, διάρθωση, εξάπλωση και εξέλιξη του υδρογραφικού δικτύου της τ/φ Σερρών. Τα πρωτογενή δίκτυα συγκροτούνται συνολικά από κλάδους, τα δευτερογενή α- πό 3822 κλάδους, τα τριτογενή από 1000 κλάδους και τα τεταρτογενή από 44 κλάδους. Η

171 178 µεν κατανοµή τους σε τάξεις και οµάδες περιέχεται στους προναφερόµενους πίνακες, η δε σχέση ανάπτυξης µεταξύ τους έχει λόγο ως εξής : -τα πρωτογενή µε τα δευτερογενή δίκτυα, έχουν λόγο (20098/3822=) 5,26 -τα δευτερογενή µε τα τριτογενή δίκτυα, έχουν λόγο (3822/1000=) 3,82 -τα τριτογενή µε τα τεταρτογενή δίκτυα, έχουν λόγο (1000/44=) 22,73 Όπως φαίνεται δεν έχουν σταθερό λόγο ανάπτυξης που σηµαίνει ότι δεν υπάρχει οµαλή εξέλιξη και ανάπτυξη των κλάδων στις τέσσερεις γενιές του υδρογραφικού δικτύου της τ/φ Σερρών. Πίνακας : Ταξινόµηση (κατά Strahler) και κατανοµή των κλάδων των δικτύων του υδρογραφικού συστήµατος της τ/φ Σερρών Τάξη (u) 1 η τ/φ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΤΡΙΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ Σερρών Ανατ. υτική Ανατ. υτική Ανατ. υτική Ανατ. υτική σύνολο σύνολο σύνολο σύνολο ΣΥΝΟΛΟ οµάδα οµάδα οµάδα οµάδα οµάδα οµάδα οµάδα οµάδα η η η (1) η η (1) 0 (1) η (1) 0 0 (1) η ΣΥΝΟΛΟ Σηµ. : Οι αριθµοί µέσα στις παρενθέσεις αφορούν τους κεντρικούς κλάδους των 1-γενών, 2-γενών κ.λ.π. δικτύων, όπως προκύπτουν κατά την ανάλυση τους ως αυτόνοµα δίκτυα (βλ.προηγούµενες ) και δεν υπολογίζονται στην συνολική ανάλυση του δικτύου του ποτ. Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών, διότι θα προκύψουν λανθασµένα περισσότεροι κλάδοι (π.χ. η τάφρος Μπέλιτσα 7 ης τάξης, είναι κλάδος των 1-γενών και συγχρόνως τελικός κλάδος των 2-γενών, 3-γενών & 4-γενών δικτύων). Μάλιστα αυτό ισχύει περισσότερο για τα τεταρτογενή δίκτυα, τα οποία δεν έχουν προλάβει να αναπτύξουν µεγάλο αριθµό κλάδων, ανάλογο µε τις υπόλοιπες γενιές δικτύων και αποδεικνύεται ότι είναι νεώτερα όλων. Τα τριτογενή σε σχέση µε τα δευτερογενή, έ- χουν την καλύτερη σχέση ανάπτυξης, ενώ στην σχέση των δευτερογενών µε τα πρωτογενή διακρίνεται µία σχετικά µη οµαλή ανάπτυξη. Κατά συνέπεια, από τις τέσσερεις γενιές δικτύων της τ/φ Σερρών, παλαιότερα είναι τα πρωτογενή δίκτυα αµέσως νεώτερα τα δευτερογενή, ακολουθούν τα τριτογενή και τα νεώτερα όλων τεταρτογενή. Το ίδιο αποτέλεσµα συνάγεται παρατηρώντας και την τάξη εξέλιξης στην οποία έχει φθάσει ο κεντρικός κλάδος κάθε γενιάς δικτύου. ηλ. τα πρωτογενή δίκτυα έχουν κύριο κλάδο 8 ης τάξης, τα δευτερογενή 7 ης τάξης, τα τριτογενή 6 ης τάξης και τα τεταρτογενή 4 ης τάξης. Σε περίπτωση περίπου σύγχρονης ανάπτυξης των τεσσάρων (4) γενιών δικτύων, θα έπρεπε και τα τεταρτογενή να είχαν αναπτύξει τόσους πλευρικούς κλάδους, ώστε αναλογικά, να καθιστούσαν 5 ης τάξης τον κεντρικό κλάδο τους. Οι αιτίες δηµιουργίας του συγκεκριµένου καθεστώτος ανάπτυξης, θα πρέπει να αναζητηθούν σε πρόσφατες, ενδογενείς και εξωγενείς διεργασίες, που φαίνεται να έδρασαν σε διαφορετικές χρονικές στιγµές επηρεάζοντας ανάλογα τα ώριµα δίκτυα και δηµιουργώντας άλλα νέα και ανώριµα. Από την ανάλυση των τεσσάρων γενιών δικτύων προέκυψε ότι για κάθε γενιά, συνολικά οι τιµές του Μ.Ο Rb (µέσος όρος λόγου διακλάδωσης) κυµαίνονται µεταξύ του 3,5 και 4. Οι τιµές της ίδιας παραµέτρου, όταν υπολογίζονται ξεχωριστά, για τις δύο οµάδες (ανατολική & δυτική) των πρωτογενών, δευτερογενών και τριτογενών δικτύων, αυτές κυ- µαίνονται µεταξύ του 3,5 και 5.

172 179 ιαφοροποιούνται από το σύνολο, οι τιµές του Μ.Ο Rb των δύο οµάδων των τεταρτογενών δικτύων, οι οποίες είναι για µεν την δυτική ίση µε 2,25 (<3), για δε την ανατολική ίση µε 5,69 (>5). ηλ. είναι εκτός των γενικώς αποδεκτών ορίων (3-5), που αφορούν τα φυσικώς αναπτυσσόµενα δικτύα. Η τιµή (2,25) της δυτικής οµάδας σχεδόν προσεγγίζει την ιδανική (2) κατά Strahler (1964), η οποία αντιπροσωπεύει την φάση ωριµότητας. Αυτό δεν ισχύει στην προκειµένη περίπτωση, αφού τα τεταρτογενή είναι νεώτερα όλων. Εποµένως, η τιµή του Μ.Ο. Rb της δυτικής οµάδας τους, αντιστοιχεί σε ένα πολύ πρώϊµο στάδιο εξέλιξης, σε σχέση µε την πολυκυκλική εξέλιξη των υπολοίπων γενιών. Εποµένως, τα πρωτογενή είναι τα ωριµότερα ενώ τα τεταρτογενή είναι τα πλέον ανώριµα δίκτυα της τ/φ Σερρών (πίν ). Πίνακας : Στοιχεία (µορφοµετρικές παράµετροι) των τεσσάρων γενιών υδρογραφικών δικτύων της τ/φ Σερρών 1. Tάξη (u) κεντρικού κλάδου ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΤΡΙΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ 3. Συνολικός αριθµός κλάδων Σ(Νu) ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΤΡΙΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΜΑ Α ΥΤΙΚΗ ΟΜΑ Α Σύνολο δικτύων γενιάς 2. Μ.Ο. Rb (Μ.Ο λόγου διακλάδωσης) ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΜΑ Α ΥΤΙΚΗ ΟΜΑ Α Σύνολο δικτύων γενιάς 7 η 7 η 8 η ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ 3,51 4,70 4,01 6 η 6 η 7 η ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ 4,36 3,70 3,91 6 η 5 η 6 η ΤΡΙΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ 4,00 3,61 3,99 4 η 3 η η ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ 5,69 2,25 3,40 4 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΜΑ Α ΥΤΙΚΗ ΟΜΑ Α Σύνολο δικτύων γενιάς Συνολικό µήκος κλάδων Σ(Lu) (km) ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΜΑ Α ΥΤΙΚΗ ΟΜΑ Α Σύνολο δικτύων γενιάς ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ 3580, , ,02 ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ 902,65 918, ,90 ΤΡΙΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ 453,90 97,85 551,75 ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ 20,95 2,05 23,00 ΣΥΝΟΛΟ ΣΥΝΟΛΟ 4957, , ,67 5. Σχέση Σ(Lu) / Σ(Νu) (συντελ. εξάρτησης R 2 ) ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΤΡΙΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ 7. ** Εµβαδόν Au (km 2 ) λεκάνης απορροής ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΤΡΙΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΜΑ Α ΥΤΙΚΗ ΟΜΑ Α Σύνολο δικτύων γενιάς 0,9931 0,9074 0,9380 0,8760 0,9521 0,9312 0,9802 0,9063 0,9796 0,9160 1,0000 0,7962 Σύνολο ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΥΤΙΚΗ δικτύων ΟΜΑ Α ΟΜΑ Α γενιάς 872, , , ,76 532,75 135,65 35,30 170,95 6,52 0,31 6,83 6. Σχέση F / D (συντελ. εξάρτησης R 2 ) ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΜΑ Α ΥΤΙΚΗ ΟΜΑ Α Σύνολο δικτύων γενιάς ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ 0,9889 0,2312 0,2856 ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ 0,8795 0,4111 0,4420 ΤΡΙΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ 0,2300 0,2210 0,2020 ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ 0,7200 1,0000 0, Moρφή λεκάνης απορροής από τιµές Εu, Cu & Ku ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΤΡΙΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΣΥΝΟΛΟ 1260, , ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ Επιµήκης µορφή Σύνολο δικτύων γενιάς στην τ/φ ΣΕΡΡΩΝ Στοιχεία ιδανικής µορφής λεκανών µε τάσεις επιµήκυνσης Στοιχεία ιδανικής µορφής λεκανών µε τάσεις επιµήκυνσης Επιµήκης µορφή, µερικές µε στοιχεία ιδανικής µορφής & τάσεις επιµήκυνση Η διαφορετική λιθολογική σύνθεση του υποβάθρου αλλά και οι διαφορετικές τεκτονικές επιδράσεις (κεφ.3 & σχ ) έχουν ως αποτέλεσµα : - Τα µεν ανατολικά πρωτογενή και δευτερογενή δίκτυα να εξελίσσονται µέσα σε λεκάνες απορροής, των οποίων το µεγαλύτερο µέρος της έκτασης τους (κυρίως των πρώτων) δο- µείται από πετρώµατα του υποβάθρου της µάζας της Ροδόπης, που δεν ευνοούν την επιφανειακή απορροή. Τα δε δυτικά πρωτογενή και δευτερογενή δίκτυα εξελίσσονται µέσα

173 180 σε λεκάνες απορροής, οι οποίες εκτείνονται επάνω στο υπόβαθρο της Σερβοµακεδονικής µάζας, που είναι σχεδόν αδιαπέρατο και έντονα τεκτονισµένο και ευνοεί την επιφανειακή απορροή. Όσον αφορά τα µεν ανατολικά τριτογενή και τεταρτογενή δίκτυα, αυτά εξελίσσονται σχεδόν εξ ολοκλήρου επάνω στα ευκολοδιάβρωτα ιζήµατα του Νεογενούς και Τεταρτογενούς, που έχουν µεγάλη επιφανειακή εξάπλωση στην ανατολική πλευρά της τ/φ. Ενώ τα δυτικά τριτογενή και τεταρτογενή δίκτυα αναπτύσσονται στα ανάλογα ιζήµατα της δυτικής πλευράς της τ/φ, που έχουν περιορισµένη επιφανειακή εµφάνιση, κατά θέσεις δε αναπτύσσονται απ ευθείας επάνω στο υπόβαθρο της. Τα πρωτογενή και δευτερογενή δίκτυα παρουσιάζουν πολυπληθέστερη διακλάδωση αλλά αναλογικά µικρότερο µήκος κλάδων, στην δυτική απ ότι στην ανατολική οµάδα τους. Το αντίθετο συµβαίνει στα τριτογενή και τεταρτογενή δίκτυα, τα οποία έχουν πολυπληθέστερη διακλάδωση και ανάλογο µήκος κλάδων στις ανατολικές από τις δυτικές οµάδες τους [πίν (3&4)]. Οι σχέσεις συσχέτισης, του συνολικού µήκους µε το συνολικό αριθµό κλάδων των δύο οµάδων ξεχωριστά και συνολικά όλων των γενιών δικτύων της τ/φ, περιέχονται στον πίν (5), εκφράζονται µε τον συντελεστή εξάρτησης (ή συσχέτισης) R 2 και έχουν ως εξής : - Στα ανατολικά πρωτογενή δίκτυα, η τιµή του R 2 δείχνει µία απόλυτη εξάρτηση της µιας µορφοµετρικής παραµέτρου από την άλλη. ηλ. όσο αυξάνει ο συνολικός αριθµός των κλάδων τόσο αυξάνει και το συνολικό µήκος τους. Αυτή η συνθήκη διαφοροποιείται ελάχιστα στην δυτική πρωτογενή οµάδα δικτύων και παραµένει υψηλή, όταν εξετάζονται συνολικά τα πρωτογενή δίκτυα. - Στα ανατολικά δευτερογενή δίκτυα, η τιµή του R 2 µειώνεται σε σχέση µε την αντίστοιχη πρωτογενή οµάδα και το ίδιο συµβαίνει στην σχέση εξάρτησης του αριθµού µε το µήκος των κλάδων. Η σχέση εξάρτησης των δύο παραµέτρων, παραµένει ισχυρή στην δυτική οµάδα και στο σύνολο των δευτερογενών δικτύων. - Στα ανατολικά τριτογενή δίκτυα, η τιµή του R 2 σχεδόν προσεγγίζει την απολυτότητα της αντίστοιχης τιµής των ανατολικών πρωτογενών δικτύων και φαίνεται ελάχιστα µειωµένη όσον αφορά την δυτική οµάδα αλλά και το σύνολο, των τριτογενών δικτύων. Άρα η σχέση εξάρτησης των δύο παραµέτρων είναι απόλυτη. - Στα τεταρτογενή δίκτυα, η τιµή του R 2 είναι σχεδόν άριστη στην ανατολική οµάδα, άριστη στην δυτική ενώ µειώνεται αρκετά όταν πρόκειται για το σύνολο τους και αντιπροσωπεύει σχέσεις εξάρτησης µε ανάλογη ένταση. Συµπεραίνεται τελικά, ότι τα τριτογενή δίκτυα παρουσιάζουν σχεδόν απόλυτη ε- ξάρτηση του µήκους από τον αριθµό των κλάδων και εποµένως εξελίσσονται οµαλώτερα σε σχέση µε τα πρωτογενή και τα δευτερογενή των οποίων η αντίστοιχη σχέση είναι αρκετά καλή. Τα τεταρτογενή έχουν αναπτύξει την πλέον ασθενή σχέση µεταξύ των δύο παρα- µέτρων από το σύνολο των δικτύων. Αποδεικνύεται και πάλι ότι είναι τα νεώτερα και πλέον ανώριµα δίκτυα της τ/φ, επιβεβαιώνοντας τα προηγούµενα συµπεράσ- µατα. ----Τα δίκτυα του υδρογραφικού συστήµατος της τ/φ Σερρών αναπτύσσονται µέσα στις λεκάνες απορροής τους, των οποίων το ανάγλυφο διαµορφώνεται ανάλογα µε την δυνα- µική εξέλιξη τους. Οι εκτάσεις των λεκανών απορροής των τεσσάρων γενιών δικτύων και των αντίστοιχων οµάδων τους φαίνονται στον πίν (7), τα δε ποσοστά % εξάπλωσης τους : -σε σχέση µε την έκταση της τ/φ Σερρών (3714,8 km 2 ), -σε σχέση µε την έκταση της κάθε πλευράς της τ/φ (έκταση ανατ. πλευράς τ/φ=1834,8 km 2 & δυτ.πλευράς τ/φ=1880,0 km 2 ), -σε σχέση µε την συνολική έκταση (2727,64 km 2 ), που κατέχουν όλες οι γενιές των δικτύων

174 181 -και σε σχέση µε την συνολική έκταση, που κατέχει κάθε γενιά (πρωτογ.λεκάνες=2017,14 km 2, δευτερογ.λεκάνες=532,75 km 2, τριτογ.λεκάνες=170,95 km 2 & τεταρτογ.λεκάνες=6,83 km 2 ) φαίνονται στον πίν Πίνακας : Εξάπλωση των λεκανών απορροής των δικτύων της τ/φ Σερρών όνοµα περιοχή Σύνολο Αu (km 2 ) Ποσοστό % λεκανών απορροής σε σχέση µε Αu τ/φ (km 2 ) Ποσοστό % λεκανών απορροής σε σχέση µε Αu πλευράς τ/φ (km 2 ) Ποσοστό % λεκανών απορροής σε σχέση µε Αu σύνολο γενιών (km 2 ) Ποσοστό % λεκανών απορροής σε σχέση µε Αu συν. κάθε γενιάς (km 2 ) τ/φ Σερρών Σύνολο τ/φ 3714,80 Αu τ/φ =3714,80 Πρωτογενείς λεκάνες ευτερογενείς λεκάνες Τριτογενείς λεκάνες Τεταρτογενείς λεκάνες Σύνολο 1-γενών λεκανών Αu ανατ.πλευρά τ/φ =1834,8 Αu δυτ.πλευρά τ/φ =1880,0 Αu σύνολο γενιών =2727, ,14 54, ,95 Αu 1-γενιάς =2017,14 ανατολική πλευρά 872,30 23,48 47,54 31,88 43,24 δυτική πλευρά 1144,84 30,82 60,90 41,97 56,76 Σύνολο 2-γενών λεκανών 532,75 14, ,53 Αu 2-γενιάς =532,75 ανατολική πλευρά ,62 13,41 9,02 46,17 δυτική πλευρά 286,76 7,72 15,25 10,51 53,83 Σύνολο 3-γενών λεκανών 170,95 4, ,26 Αu 3-γενιάς =170,95 ανατολική πλευρά 135,65 3,65 7,40 4,97 79,35 δυτική πλευρά 35,30 0,95 1,88 1,29 20,65 Σύνολο 4-γενών λεκανών 6,83 0, ,25 Αu 4-γενιάς =6,83 ανατολική πλευρά 6,52 0,176 0,36 0,24 95,46 δυτική πλευρά 0,31 0,008 0,02 0,01 4,54 ** Στο εµβαδόν που καταλαµβάνουν τα δίκτυα ( km 2 ) προστίθενται και km 2 του κεντρικού τµήµατος (δηλ.το τµήµα µεταξύ της νέας κοίτης Στρυµόνα & της τάφρου Μπέλιτσας) της χαµηλής (πεδινής) ζώνης της τ/φ : Σύνολο Au τ/φ Σερρών : ( km km 2 =) 3714,8 km 2 Την µεγαλύτερη συνολική έκταση λεκανών απορροής (2017,14 km 2 ), την µεγαλύτερη εξάπλωση στο σύνολο της έκτασης της τ/φ Σερρών (ποσοστό 54,30%) και στην συνολική έκταση που καταλαµβάνουν και οι τέσσερεις γενιές (ποσοστό 73,95%), έχουν τα πρωτογενή δίκτυα. Αντίθετα, την µικρότερη συνολική έκταση (6,83 km 2 ) και εξάπλωση στο σύνολο της έκτασης της τ/φ Σερρών (ποσοστό 0,184%) και στην συνολική έκταση που καταλαµβάνουν και οι τέσσερεις γενιές (ποσοστό 0,25%), έχουν τα τεταρτογενή δίκτυα. Τα δευτερογενή και τριτογενή δίκτυα κατέχουν εκτάσεις σε ποσοστά µε φθίνουσες τιµές από τις µεγαλύτερες προς τις µικρότερες, ανάλογα της τάξης εξέλιξης (πίν ). Σε κάθε πλευρά της τ/φ Σερρών, οι πρωτογενείς λεκάνες απορροής κατέχουν το µεγαλύτερο τµήµα της έκτασης τους έναντι των υπολοίπων, δηλ. στην µεν ανατολική πλευρά της (έκτασης 1834,8 km 2 ) σε ποσοστό 47,54%, στην δε δυτική (έκτασης 1880 km 2 ) σε ποσοστό 60,90%. Ακολουθούν οι δευτερογενείς λεκάνες απορροής οι οποίες στην ανατολική πλευρά κατέχουν έκταση σε ποσοστό 13,41% και στην δυτική σε ποσοστό 15,25%. Φαίνεται ότι στις δύο πρώτες παλαιότερες και ωριµότερες γενιές δικτύων, διαµορφώνονται λεκάνες απορροής µε ποσοστά εκτάσεων µεγαλύτερα στην δυτική πλευρά της τ/φ, µέσα στις οποίες αναπτύσσονται υδρογραφικά δίκτυα µε ανάλογα µεγάλο αριθµό και µήκος κλάδων. Η κατάσταση ανατρέπεται στις δύο αµέσως επόµενες γενιές, των τριτογενών και τεταρτογενών δικτύων, στις οποίες διαµορφώνονται λεκάνες απορροής µε ποσοστά εκτάσεων µεγαλύτερα στην ανατολική πλευρά της τ/φ.

175 182 Όµοια µε την προηγούµενη κατανοµή, παρατηρείται και στην εξάπλωση των λεκανών απορροή των τεσσάρων γενιών δικτύων σε σχέση µε την έκταση που κατέχει κάθε γενιά στη τ/φ (πίν ). Από όλα τα παραπάνω, σε συνδυασµό µε όσα αναφέρονται προηγουµένως για το λιθολογικό υπόβαθρο των δύο πλευρών της τ/φ, επάνω στο οποίο αναπτύσσονται και εξελίσσονται και οι τέσσερεις γενιές δικτύων και λαµβάνοντας υπόψη την υψοµετρική χωροθέτηση τους (σχ ) προκύπτει ότι αυτό συµµετέχει καθοριστικά στην κατανοµή και εξάπλωση των λεκανών απορροής τους. Η υδρογραφική πυκνότητα (D), είναι ο λόγος του συνολικού µήκους των κλάδων τάξης u, προς το εµβαδόν της αντίστοιχης λεκάνης και εκφράζει τον αριθµό των Km (ή m) µιάς κοίτης, που µπορούν να συντηρηθούν από εµβαδόν λεκάνης απορροής 1 Km 2 (ή m 2 ) (Horton,1945). Η πυκνότητα θεωρείται ότι εκφράζει την λεπτότητα της υφής και του δια- µελισµού του αναγλύφου της λεκάνης απορροής ενός υδρογραφικού δικτύου. (Sotiriadis & Astaras,1977- Αστάρας, Σωτηριάδης & Ψιλοβίκος, Λαµπρινός,1989). Η υδρογραφική συχνότητα (F), είναι ο συνολικός αριθµός των κλάδων τάξης u, µιάς λεκάνης απορροής προς το εµβαδόν της (Horton,1945) και θεωρείται ότι είναι συµπληρω- µατική µέτρηση της υφής του αναγλύφου αλλά ανεξάρτητη της υδρογραφικής πυκνότητας γιατί αυτή εξαρτάται µόνον από τον αριθµό των κοιτών και όχι από το µήκος τους. (Melton, Αστάρας, Σωτηριάδης & Ψιλοβίκος, Λαµπρινός,1989) O Melton(1958) στη προσπάθεια του να εξετάσει την σχέση της πυκνότητας (D) µε την συχνότητα (F), αφού και οι δύο αυτές παράµετροι αποτελούν µετρήσεις της υφής του υδρογραφικού συστήµατος, κατέληξε ότι ο λόγος της πυκνότητας προς την συχνότητα τείνει να παραµείνει σταθερός στη φύση (από Λαµπρινός,1989). Στην προσπάθεια διερεύνησης και κατανόησης της εξέλιξης του αναγλύφου των λεκανών απορροής του υδρογραφικού δικτύου της τ/φ Σερρών, υπολογίσθηκαν οι λόγοι D / F των λεκανών, κάθε οµάδας των τεσσάρων γενιών δικτύων της τ/φ Σερρών που περιέχονται στον πίνακα (όπου D & F είναι οι αντίστοιχοι Μ.Ο. των υδρογραφικών πυκνοτήτων και υδρογραφικών συχνοτήτων τους) και θα µπορούσαν να θεωρηθούν ως οι δείκτες εξέλιξης τους. Πίν : Λόγοι D / F των λεκανών απορροής, κάθε οµάδας των τεσσάρων γενιών δικτύων της τ/φ Σερρών, Περιοχή : τ/φ Σερρών (οµάδα) Λεκάνες απορροής Λόγος D / F Πρωτογενείς Περιοχή : τ/φ Σερρών (οµάδα) υτική 0,499 0,560 Ανατολική ευτερογενείς υτική 0,419 0,485 Ανατολική Τριτογενείς υτική 0,389 0,434 Ανατολική Τεταρτογενείς υτική 0,114 0,453 Ανατολική Μ.Ο τιµών του λόγου D / F λεκανών απορροής τ/φ Σερρών = 0,419 Ως σταθερός λόγος (Melton,1958), για τις λεκάνες απορροής των τεσσάρων γενιών δικτύων της τ/φ Σερρών, µπορεί να θεωρηθεί ο Μ.Ο που προκύπτει από τις τιµές των αντίστοιχων λόγων D / F. Τότε αυτός θα είναι ίσος µε (Μ.Ο = 0,499+ 0,560+0,419+0,485+ 0,389+0,434+0,114+0,453 =) 0,419 και θα µπορούσε να λειτουργήσει και ως ο δείκτης α- ναφοράς και σύγκρισης του βαθµού εξέλιξη τους. Εάν σε µία λεκάνη απορροής αυξηθεί ο αριθµός των κλάδων και το µήκος παραµείνει το ίδιο, τότε η τιµή του αρχικού λόγου της σχέσης D / F θα ελαττωθεί, η υφή της θα γίνει λεπτότερη από την αρχική και η σχέση εξάρτησης των δύο παραµέτρων θα διαταραχθεί.

176 183 Στην προκειµένη περίπτωση, η τιµή του λόγου D / F των ανατολικών πρωτογενών λεκανών απορροής, φαίνεται να έχει αξιοσηµείωτη θετική απόκλιση από τον σταθερό λόγο 0,419 που υπολογίσθηκε προηγουµένως. Κατά συνέπεια ο διαµελισµός τους είναι αραιός και η υφή τους δεν είναι τόσο λεπτή όσο των άλλων λεκανών απορροής της τ/φ. Αντίθετα, ο αντίστοιχος λόγος των δυτικών τεταρτογενών λεκανών απορροής φαίνεται να έχει σηµαντική αρνητική απόκλιση από τον σταθερό λόγο. Εποµένως αυτές θα πρέπει να έχουν αντίθετα χαρακτηριστικά, από τις ανατολικές πρωτογενείς λεκάνες. Οι δυτικές δευτερογενείς λεκάνες έχουν λόγο όµοιο µε τον σταθερό λόγο που υπολογίσθηκε και πιθανόν βρίσκονται σε µία ισορροπία ως προς την εξέλιξη τους. Οι υπόλοιπες λεκάνες αποκλίνουν περισσότερο ή λιγότερο από τον σταθερό λόγο και βρίσκονται σε ανάλογο στάδιο εξέλιξης. Μεταξύ των ίδιων παραµέτρων διερευνήθηκε η σχέση εξάρτησης τους υπολογίζοντας την τιµή του συντελεστή συσχέτισης (ή εξάρτησης) R 2, κάθε οµάδας των τεσσάρων γενιών δικτύων της τ/φ Σερρών [πίν (6)] επίσης για να διαφανεί το στάδιο εξέλιξης της υφής και του διαµελισµού του αναγλύφου τους. Έτσι λοιπόν : 1. Στην ανατολική πρωτογενή οµάδα ο συντελεστής εξάρτησης R 2 έχει πολύ υψηλή τιµή και κατά συνέπεια η υδρογραφική συχνότητα εξαρτάται σχεδόν απόλυτα από την υδρογραφική πυκνότητα και αυτό σηµαίνει λίγους σε αριθµό αλλά µεγάλους σε µήκος πλευρικούς κλάδους. Άρα το ανάγλυφο των λεκανών απορροής που ανήκουν σ αυτήν, δεν θα πρέπει να έχει πολύ λεπτή υφή και να έχει προσεγγίσει το στάδιο της ωριµότητας. Αντίθετα, στην δυτική πρωτογενή οµάδα ο συντελεστής εξάρτησης R 2 έχει πολύ χαµηλή τιµη. Άρα η υδρογραφική συχνότητα εξαρτάται πολύ λίγο από την υδρογραφική πυκνότητα, δηλ. το µήκος των δικτύων δεν είναι ανάλογος του αριθµού τους και το ανάγλυφο των λεκανών απορροής της θα πρέπει να έχει λεπτή υφή και να εξελίσσεται. Παρόµοιο αποτέλεσµα απορρέει και για το σύνολο των πρωτογενών δικτύων, στα ο- ποία η τιµή R 2 είναι χαµηλή. 2. Στην ανατολική δευτερογενή οµάδα, η τιµή του R 2 είναι υψηλή, µικρότερη βέβαια από την αντίστοιχη πρωτογενή αλλά σχεδόν διπλάσια από την τιµή τη δυτικής οµάδα και του συνόλου των δευτερογενών δικτύων. Γενικά ως προς την εξέλιξη του αναγλύφου ισχύει µεταξύ τους ότι και για τις πρωτογενείς λεκάνες. 3. Στην ανατολική οµάδα, στην δυτική και στο σύνολο των τριτογενών δικτύων η τιµή του R 2 είναι πολύ χαµηλή. Συνεπώς τα τριτογενή δίκτυα αναπτύχθηκαν ή αναπτύσσονται σε λεκάνες απορροής που έχουν λεπτή υφή και έντονο διαµελισµό, είναι δε νεώτερες των δύο προηγούµενων γενιών δικτύων. 4. Στην ανατολική οµάδα των τεταρτογενών δικτύων, η τιµή του R 2 είναι σχετικά υψηλή, φαίνεται να είναι άριστη στην δυτική οµάδα και αρκετά χαµηλή για το σύνολο τους. Επειδή πρόκειται για τα πλέον νεώτερα και ανώριµα δίκτυα της τ/φ, η άριστη τιµή αντιστοιχεί στην πρώτη φάση εξέλιξης των λεκανών απορροής τους. Όσον αφορά την µορφή των λεκανών απορροής, από τα στοιχεία της ανάλυσης προέκυψε ότι οι πρωτογενείς και δευτερογενείς λεκάνες απορροής, διατηρούν στοιχεία της ιδανικής µορφής λεκανών, αλλά παρατηρήθηκαν και τάσεις επιµήκυνσης τους. Προφανώς οι συγκεκριµένες λεκάνες είχαν προσεγγίσει την ιδανική µορφή αλλά µέσα στην πολυκυκλική εξέλιξη τους, που προκαλείται εξαιτίας διαφόρων παραγόντων επιµηκύνονται και α- νανεώνονται. Π.χ. η ανατολική πρωτογενής λεκάνη απορροής του Ρ. Παλαιοκώµης, της τ/φ Σερρών, επιµηκύνεται στο υψηλό τµήµα της λόγω συλήψεων κλάδων από την γειτονική λεκάνη του ποτ. Μαρµαρά της Πιερίας τ/φ. [σχ & κεφ.6(4)] Οι µεν τριτογενείς λεκάνες απορροής της τ/φ, συνήθως έχουν επιµήκη µορφή αλλά παρατηρήθηκαν και περιπτώσεις όπου διακρίθηκαν λεκάνες απορροής µε στοιχεία ιδανικής µορφής και τάσεις επιµήκυνσης. Οι δε τεταρτογενείς λεκάνες απορροής, έχουν χαρακτηριστική επιµήκη µορφή, γνώρισµα του σταδίου νεότητας που διανύουν. ----Ολοκληρώνοντας την ανάλυση του υδρογραφικού συστήµατος της τ/φ Σερρών, στην οποία κατ αρχάς επιχειρήθηκε και εφαρµόσθηκε η νέα προσέγγιση έρευνας του επιµέρους διαχωρισµού του σε γενιές ( 7.5), θεωρείται σκόπιµο να παρατεθούν στοιχεία, που προκύπτουν από την ανάλυση του ως ενιαίο δίκτυο.

177 184 Γι αυτό µετρήθηκαν και υπολογίσθηκαν οι αντίστοιχες µορφοµετρικές παράµετροι του, οι οποίες περιέχονται στον πίν και αναφέρονται τόσο στα συνολικά χαρακτηριστικά του υδρογραφικού δικτύου του ποτ. Στρυµόνα, όσο και στα συνολικά χαρακτηριστικά της λεκάνης απορροής του, δηλ. της ταφρολεκάνης Σερρών. Από τον συνολικό αριθµό των κλάδων Σ(Νu) του δικτύου του ποτ. Στρυµόνα, προκύπτει ότι το υδρογραφικό σύστηµα του ποτ. Στρυµόνα στη τ/φ Σερρών, συγκροτείται συνολικά από κλάδους, µέσα σε αντίστοιχες λεκάνες απορροής (πιν & ). Πίνακας : Μορφοµετρικές παράµετροι του υδρογραφικού δικτύου του ποτ. Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών Τάξη (u) Μ.Ο Rb Σ(Νu) Σ(Lu) (km) Au (km 2 ) Pu (km) Lu (km) Lbu (km) F (km -2 ) 8 η 4, , , ,8 6,7 D (km -1 ) Eu Cu Ku z (m) q (m) H (km) R D / F 2,37 0,515 0, ,207 0,033 0,353 Η ταξινόµηση του συνόλου του υδρογραφικού συστήµατος του Στρυµόνα, όπως και η επιµέρους, έγινε µε το πλέον διαδεδοµένο σύστηµα Strahler (1952) και κατέληξε στην κατανοµή των κλάδων ανά τάξη δικτύου, όπως φαίνονται στους πίν & Από το σύνολο τoυς, οι κλάδοι είναι 1 ης τάξης, οι 4269 κλάδοι είναι 2 ης τάξης (µε Rb 1ης-2ης =4,57), οι 901 είναι 3 ης τάξης (µε Rb 2ης-3ης =4,73), οι 196 είναι 4 ης τάξης (µε Rb 3ης- 4ης=4,59), οι 54 είναι 5 ης τάξης (µε Rb 4ης-5ης =3,63), οι 15 είναι 6 ης τάξης (µε Rb 5ης-6ης =3,60), οι 3 είναι 7 ης τάξης (µε Rb 6ης-7ης =5,00) και ο ένας 8 ης τάξης (µε Rb 7ης-8ης = 3,00), που είναι η (τεχνητή) κοίτη του ποτ. Στρυµόνα, ο κύριος κλάδος και τελικός απόδέκτης του υδρογραφικού συστήµατος της τ/φ Σερρών (πίν ). Πίνακας : Σχέση µεταξύ του πραγµατικού αριθµού και των ιδανικών τιµών των κλάδων, ανά τάξη (κατά Horton) του υδρογραφικού δικτύου του ποτ. Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών Τάξη (u) Αριθµός κλάδων (Νu) Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Μέσος Λόγος ιακλάδωσης (Rb) Ιδανικός αριθµός κλάδων Απόκλιση % από την ιδανική τιµή 1 η ,44 4,57 2 η ,63 4,73 3 η ,69 4 η 196 4, ,45 5 η 3,63 4, ,00 6 η 15 3, ,76 7 η 3 5, ,00 8 η 3, Σ(Νu) πραγµατικών = ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑ ΩΝ Σ(Νu) ιδανικών = Ο µέσος όρος διακλάδωσης του υδρογραφικού δικτύου, του ποτ. Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών (Μ.Ο Rb=4,16), κυµαίνεται µεταξύ των τιµών 3,0 5,0 και επιβεβαιώνει το παρόµοιο αποτέλεσµα στο οποίο κατέληξε και η επιµέρους ανάλυση των τεσσάρων γενιών δικτύων της τ/φ Σερρών (βλ. προηγούµενες ). Εξετάζοντας συνολικά το υδρογραφικό δίκτυο της τ/φ Σερρών, οι τιµές Rb (λόγου διακλάδωσης), -µεταξύ των τριών µικρότερων τάξεων του δικτύου, προσεγγίζουν περίπου την τιµή 5,

178 185 -µεταξύ των δύο αµέσως µεγαλύτερων τάξεων, προσεγγίζουν περίπου την τιµή 4, -µεταξύ των δύο προτελευταίων µεγάλων τάξεων, η τιµή Rb είναι 5 -και µεταξύ της 7 ης και 8 ης τάξης είναι 3, Τελικά, όλες οι τιµές Rb των κλάδων ανά τάξη, του υδρογραφικού συστήµατος της τ/φ, κυµαίνονται µεταξύ του 3 και του 5 και δεν είναι ίδιες για όλες τις τάξεις του δικτύου. Σύµφωνα µε τα όρια (3-5) που θέτει ο Strahler (1964), οι διάφορες γεωλογικές δοµές φαίνεται ότι δεν έχουν επηρεάσει την σηµερινή, συνολική διαµόρφωση του υδρογραφικού δικτύου της τ/φ Σερρών και συνεπώς αυτό θα πρέπει ν αναπτύσσεται οµαλά. Οι ανόµοιες τιµές Rb των διαφόρων τάξεων (u) του, δεν επιβεβαιώνει τον νόµο του αριθµού των κλάδων (Horton,1945). Στον πίν φαίνεται και η αρνητική απόκλιση του αριθµού των κλάδων από τις ιδανικές τιµές. Αυτή έχει σχετικά µεγάλες τιµές σε όλα τα δίκτυα, µε εξαίρεση τα 1 ης και 8 ης τάξης και δείχνει ότι συνολικά το δίκτυο, στην φάση που διανύει σήµερα, δεν έχει προσεγγίσει την πλήρη ανάπτυξη του. Λαµβάνοντας όµως υπόψη, τον πολύ µεγάλο αριθµό των 1 ης τάξης δικτύων του συστή- µατος, µε την σχετικά µικρή αρνητική απόκλιση τους από τις ιδανικές τιµές και την µεγάλη τάξη εξέλιξης (8 η ) του κεντρικού κλάδου του, που σηµαίνει ότι έχει διανύσει και φάσεις ωριµότητας ή πλήρους εξέλιξης, γίνεται κατανοητό ότι αυτό έχει εξελιχθεί µέσα από µία πολυκυκλική πορεία και σήµερα διανύει µία φάση ανανέωσης. Στην µορφοµετρική παράµετρο του συνολικού µήκους των κοιτών του δικτύου Σ(Lu), συνυπολογίσθηκε και το µήκος της τεχνητής κοίτης του ποτ.στρυµόνα [από την είσοδο στην τ/φ έως και την έξοδο του απ αυτήν (πίν )], αλλά και το µήκος της τεχνητής κοίτης της τάφρου Μπέλιτσας (πίν ). Οι δύο αυτές τεχνητές κοίτες, στην πραγµατικότητα και σύµφωνα µε τα στοιχεία της διατριβής, είναι οι διευθετηµένες φυσικές, δίδυµες κοίτες του ποτ. Στρυµόνα που προέκυψαν από χρονικά διαφορετικές πληµµυρικές απορροές του. Μετά την διάνοιξη της επιγενετικής κοιλάδας Ρούπελ (Μειόκαινο) και εξαιτίας πληµµυρικών φαινοµένων, η επαναλαµβανόµενη απόθεση φερτών υλικών αµέσως µετά την έξοδο του ποταµού απ αυτήν, προκάλεσε την εκτροπή της αρχικής κοίτης, όπως συνήθως συµβαίνει στο στάδιο σχηµατισµού των αλλουβιακών ριπιδίων. Στην συγκεκριµένη περίπτωση πρόκειται για το αλλουβιακό ριπίδιο Στρυµόνα (ή Ηράκλειας) [ 6.2 (β) & σχ ] Στην µία κοίτη του ποτ. Στρυµόνα καταλήγουν, εκτός των άλλων, ο Κρουσοβίτης (7 ης τάξης) και ο Χείµ. Αγ.Ιωάννου (7 ης τάξης) που είναι πλευρικοί, ανατολικοί, πρωτογενείς κλάδοι του υδρογραφικού δικτύου του και αυτή σήµερα ταυτίζεται µε την τάφρο Μπέλιτσα. Στην άλλη κοίτη καταλήγουν, µεταξύ άλλων, ο Κερκινίτης (6 ης τάξης) και νοτιώτερα το Ρ.Σκαπάνης (6 ης τάξης) που είναι πλευρικοί, δυτικοί, πρωτογενείς κλάδοι του. Αυτή σήµερα υλοποιεί την τεχνητή κοίτη του ποταµού, ανάντη και κατάντη της λίµνης Κερκίνης. Η ανατολική κοίτη του ποτ. Στρυµόνα (ή Κρουσοβίτη ή τάφρος Μπέλιτσα ) στην τ/φ Σερρών, από την συµβολή της µε τον χείµ. Κρουσοβίτη, είναι 7 ης τάξης και µετά την συµβολή της µε τον χείµ. Αγ.Ιωάννου, βόρεια της τ. λίµνης Αχινού, έως την έξοδο της στον Στρυµονικό κόλπο, γίνεται 8 ης τάξης. Νοτιώτερα της συµβολής των δύο προαναφερόµενων χειµάρρων αλλά στον ίδιο χώρο και πριν την συµβολή του Αγγίτη µε τον ποτ. Στρυ- µόνα, ενώνεται και η δυτική (τεχνητή) κοίτη του, που πλέον είναι 7 ης τάξης, ιαπιστώνεται ότι η ανατολική κοίτη του ποτ. Στρυµόνα βρίσκεται σε πιο προχωρηµένο στάδιο εξέλιξης απ ότι η δυτική και εποµένως οι διαδικασίες διάβρωσης έχουν εντονώτερο ρυθµό σ αυτήν, όπως ήδη έχει προαναφερθεί και στην επιµέρους ανάλυση του υδρογραφικού δικτύου του (κεφ.7.5). Από τον χάρτη γενικών κλίσεων εδάφους του σχ φαίνεται ότι η µέση περιοχή των ορέων της Βροντούς (ανατολική πλευρά τ/φ), επάνω στα οποία διαµορφώνονται και εξελίσσονται το νότιο τµήµα της λεκάνης απορροής του χείµ. Κρουσοβίτη και σχεδόν εξ ολοκλήρου η λεκάνη απορροής του χείµ. Αγ.Ιωάννου, παρουσιάζει εντονότερες γενικές κλίσεις εδάφους (20-60%) απ ότι η ακριβώς απέναντη (δυτική), µέση περιοχή του Μαυροβουνίου και του Βερτίσκου (8-45%).

179 Επίσης, από το σχ.6.3.2, µε την κατανοµή και την υψοµετρική τοποθέτηση των γεω- µορφών διάβρωσης και απόθεσης, ανά ορεινό όγκο, φαίνεται ότι οι σχηµατισµοί των επιφανειών επιπέδωσης (Ε/Ε), µερικής επιπέδωσης (Ε/Ρ) & Glacis (E/Gl) καταλαµβάνουν µεγαλύτερη έκταση και τουλάχιστον τα νεώτερα αλλουβιακά ριπίδια, βρίσκονται σε µεγαλύτερα υψόµετρα, στα όρη της Βροντούς απ ότι στους ορεινούς όγκους του Μαυροβουνίου και του Βερτίσκου. Απ όλα τα παραπάνω είναι προφανές, ότι στην ανατολική πλευρά της τ/φ Σερρών συµβαίνουν εντονότερες, θετικής φοράς τεκτονικές κινήσεις ενώ στην δυτική πλευρά της οι ανάλογες κινήσεις είναι ηπιότερες. Σε παρόµοιο συµπέρασµα κατέληξε και η επιµέρους ανάλυση του υδρογραφικού δικτύου της τ/φ Σερρών Κατά συνέπεια, η ανατολική κοίτη του Στρυµόνα θα µπορούσε να θεωρηθεί ως προγενέστερη (παλαιότερη) της δυτικής του. Στη συνέχεια υπολογίσθηκε το εµβαδόν και η περίµετρος της λεκάνης απορροής του (τ/φ Σερρών). Το µεν εµβαδόν της µετρήθηκε µε εβδαδόµετρο και χαρτί µιλιµετρέ, πολλές φορές προς αποφυγή λαθών, η δε περίµετρος της µε καµπυλόµετρο (πίν ). Το µήκος της κοίτης του Στρυµόνα µετρήθηκε επίσης µε καµπυλόµετρο από την είσοδο του στην τ/φ (στενά Ρούπελ γέφυρα Πετριτσίου) έως την έξοδο του απ αυτήν (στενά Αµφίπολης). Το µήκος, το µεγαλύτερο & µικρότερο υψόµετρο της λεκάνης απορροής µετρήθηκαν από τους τοπογραφικούς χάρτες, ενώ υπολογίσθηκαν οι υπόλοιπες παράµετροι που περιέχονται στον πίν Ο λόγος της σχέσης D / F έχει χαµηλή τιµή και σύµφωνα µε όσα έχουν προαναφερθεί σχετικά µε τον σταθερό λόγο αυτής, τότε θα πρέπει να θεωρηθεί ότι η υφή της λεκάνης απορροής του ποτ. Στρυµόνα είναι λεπτή. Παρατηρείται ότι η ιδιότητα του αραιού δια- µελισµού του αναγλύφου της ανατολικής πλευράς της τ/φ αφοµειώνεται από την ιδιότητα του πυκνού διαµελισµού του αναγλύφου της δυτικής πλευράς της και δεν είναι εµφανής, όταν εξετάζεται ως σύνολο το ανάγλυφο της. Οι τιµές των παραµέτρων Eu, Cu & Ku που προσδιορίζουν την µορφή της συνολικής λεκάνης απορροής, του υδρογραφικού συστήµατος του ποτ. Στρυµόνα, δείχνουν ότι αυτή διατηρεί στοιχεία της ιδανικής µορφής αλλά έχει και τάσεις επιµήκυνσης, όπως και οι περισσότερες επιµέρους λεκάνες, των πλευρικών δικτύων του στην τ/φ Σερρών. Η µεγάλη υψοµετρική διαφορά του υψηλότερου από το χαµηλότερο σηµείο της συνολικής λεκάνης απορροής, δείχνει ότι η τ/φ έχει έντονο ανάγλυφο. Ο λόγος R, που θεωρείται ότι είναι ο δείκτης της έντασης των διεργασιών που συµβαίνουν µέσα στην λεκάνη, έχει χαµηλή τιµή (=0,033). Παρατηρείται ότι και σ αυτή την περίπτωση η γενική εικόνα που προκύπτει για το σύνολο της λεκάνης απορροής (τ/φ Σερρών) διαφέρει από το αποτέλεσµα της επιµέρους ανάλυσης των οµάδων των δύο γενιών, στις δύο πλευρές της, όπως αναλυτικά αναφέρθηκε σε προηγούµενες παραγράφους. Τα συµπεράσµατα που προκύπτουν τόσο από τον λόγο της σχέσης D / F, όσο και από τον λόγο R, συµφωνούν µε την γενική κατάταξη της τ/φ Σερρών (σύµφωνα µε τις τιµές των κλιµατικών παραµέτρων της) στην ηµίξηρη µορφογενετική περιοχή ( 4.3) στην ο- ποία αντιστοιχούν, εκτός των άλλων ισχυρή υφή αναγλύφου, ασθενής επιµήκης διάβρωση από κύρια ποτάµια κ.λ.π. Σήµερα σ αυτήν συµβαίνει µέτρια έως ασθενής χηµική αποσάθρωση και ασήµαντη (ή απούσα) έως ασθενής µηχανική απόσάθρωση (σχ.4.3.1). ----Το τελικό και γενικό συµπέρασµα για το 8 ης τάξης υδρογραφικό σύστηµα του ποταµού Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών είναι ότι αυτό εξελίσσεται και αναπτύσσεται ανο- µοιόµορφα στις δύο (ανατολική & δυτική) πλευρές της. Ο αρχικός σχηµατισµός και η δυναµική εξέλιξη του, ουσιαστικά οφείλεται στην τεκτονική, στην λιθολογία του υποβάθρου της και γενικώτερα στην γεωλογία της ευρύτερης περιοχής της. Οι κλιµατικές συνθήκες προγενέστερων ετών, ως εξωγενείς παράγοντες, επηρέασαν την µετέπειτα διαµόρφωση του αναγλύφου της. Η σύγχρονη δυναµική εξέλιξη του υδρογραφικού συστήµατος του ποταµού Στρυ- µόνα και η σύγχρονη γεωµορφολογία του αναγλύφου της τ/φ Σερρών, επηρεάζεται και διαµορφώνεται καθοριστικά από τις ανθρωπογενείς επεµβάσεις. 186

180 8. ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΗ ΣΕΡΡΩΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ - ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟ Ο: Αρχαιολογικά ευρήµατα Νεολιθικών οικισµών στο χώρο της ταφρολεκάνης Σερρών (σχ. 8.1) δείχνουν ότι ο άνθρωπος κατοίκησε και δραστηριοποιήθηκε σ αυτόν τον τόπο, από τα προϊστορικά χρόνια. Σχήµα 8.1 : Νεολιθικοί οικισµοί Αρχαίες πόλεις στον χώρο του Νοµού Σερρών (Γραµµένος, 1980) (ηλεκτρονική επεξεργασία του σκαριφήµατος από διατριβή, 2004) Ο Γραµµένος (1980), εντόπισε στην ευρύτερη περιοχή περισσότερους από δέκα (10) οικισµούς της Νεολιθικής εποχής και της εποχής του χαλκού.

181 Οι παρακάτω στίχοι ( ) της "Θεογονίας" του Ησίοδου ( π.χ.) : 188 "...Τηθύς δ Ωκεανού Ποταµούς τέκε δινήεντας Νείλον τ Αλφειόν τε και Ηριδανόν βαθυδίνην Στρυµόνα Μαίανδρον τε και Ίστρον καλλιρέεθρον..." εκφράζουν έµµεσα την προσπάθεια του ιστορικού ανθρώπου να ερµηνεύσει τα φυσικά φαινόµενα και ουσιαστικά περιγράφουν ένα γεωλογικό γεγονός, δηλ. την απόσυρση της Τηθύος θάλασσας η οποία συνοδεύτηκε από την "γένεση" υδρογραφικών δικτύων. Μεταξύ άλλων, αναφέρεται και το δίκτυο του ποταµού Στρυµόνα, που θεωρείται και ο δηµιουργός της ταφρολεκάνης Σερρών. Συνήθως, τα ονόµατα ή τα τοπωνύµια περιοχών και γεωγραφικών στοιχείων (π.χ. ο- ρέων, λιµνών, ποταµών κ.λ.π.) είναι αποκαλυπτικά για την εξέλιξη φυσικών φαινοµένων ή για τη σχέση του ανθρώπου µε το φυσικό περιβάλλον. Σύγχρονοι ιστορικοί και φιλόλογοι αναφέρονται στον Στρυµόνα, προσπαθώντας να ερ- µηνεύσουν ετυµολογικά το όνοµά του. Μέσα από αυτά τα στοιχεία, η διατριβή θα προσπαθήσει να ανιχνεύσει τους δεσµούς ανάµεσα στην προέλευση του ονόµατος και την "συµπεριφορά" του ποταµού. Η αναζήτηση στοιχείων, στην σχετική βιβλιογραφία κατέληξε ότι η λέξη "Στρυµών" : - από πολλούς ερευνητές θεωρείται Πελασγική (προελληνική) - σύγχρονοι ερευνητές καταλήγουν στην Θρακική προέλευση. "... το Στρυµών αναγνωρίζεται απ όλους ως Θρακικό..." επισηµαίνει ο Ανδριώτης και θεωρεί ότι στην θρακική γλώσσα, η Ινδοευρωπαϊκή ρίζα stu - (= σρέω ρέω) υπέστη αλλαγή επειδή ανάµεσα στο s και το r αναπτύχθηκε ένα t (Σ-τ-ρυµών), όπως έγινε µε τη Γερµανική λέξη strom (=ρέµα) αλλά και την Σλαβική strum (= ρέµα). Σύµφωνα µε τα παραπάνω, "Στρυµών" σηµαίνει ρέµα (=περιοδική ροή νερού), όρος που µε τα σύγχρονα γεωµορφολογικά κριτήρια, κατατάσσει τον ποταµό Στρυµόνα στην οµάδα των ποταµών µε χειµαρρικούς χαρακτήρες. - απ άλλους επιστήµονες εκφράζεται η πεποίθηση ότι είναι ελληνική λέξη και παράγεται από το ρήµα "στέφω" (στρέµµα κ.λ.π.) που σηµαίνει : κινούµαι ελικοειδώς, στριφογυρίζω. Η πληθώρα των µαιανδρισµών στην φυσική κοίτη του κάτω ρου του ποταµού, πράγµατι προσέδιδε ελικοειδή µορφή στην αρχική πορεία του. Έµµεσα, λοιπόν, προκύπτει ένα χαρακτηριστικό του ποταµού που µπορεί να προσδιορίσει το στάδιο εξέλιξης του (στάδιο γήρατος), στην συγκεκριµένη χρονική στιγµή που είναι η ιστορική περίοδος. Ιστορικές πληροφορίες αναφέρουν ότι προηγουµένως ονοµαζόταν "Παλαιστίνος" και ακόµη παλαιότερα "Κόνοζος". - από πολλούς άλλους ερευνητές, θεωρείται ότι η βάση της λέξης είναι η Σανσκριτική ρίζα stri-, που σηµαίνει: "φέρνω στην Γη, καταθέτω σ αυτήν" και ταυτίζεται µε τις λατινικές λέξεις sterno (= "επιστρώνω" νερά, άµµο, ιλύ, χλόη και "ξαπλώνω", εκτείνοµαι, κείµαι) και struo (= σωρεύω δώρα κ.λ.π.). Στην πραγµατικότητα, ο ποταµός Στρυµόνας µε την είσοδο του στην τ/φ Σερρών : - "φέρνει" (= µεταφέρει) και "καταθέτει" (= αποθέτει) νερό, άµµο κ.λ.π. - " ηµιουργεί γη" µε την απόθεση των φερτών υλών, από τις οποίες προκύπτουν νέες φυσικές γεωµορφές, αφού "απλώνεται" διακλαδιζόµενος επάνω σ αυτήν. - "Σωρεύει δώρα", καθιστώντας γόνιµο το έδαφος, κατάλληλο για την παραγωγή αγαθών. Οι άνθρωποι προσελκύονται και οργανώνουν πολλούς οικισµούς στην ευρύτερη περιοχή δράσης του ποταµού (σχ 8.1). Οι πληµµυρικές παροχές του Στρυµόνα και η ανεξέλεγκτη πορεία του, αναγκάζει τους αρχαίους κατοίκους της ταφρολεκάνης να κτίσουν τις πόλεις στην περιθωριακή ζώνη των λόφων. Ίχνη αυτών των αρχαίων οικισµών, ανακαλύπτονται έως και σήµερα, σε υψόµετρα µεγαλύτερα από το σηµερινό επίπεδο της πεδιάδας Σερρών. Χαρακτηριστική είναι και η έκφραση "... το λιµνώδες του Στρυµόνα..." που χρησιµοποιεί ο Θεόφραστος στο Έργο του "Φυσική Ιστορία" (IV, 9).

182 189 Με αυτήν, ουσιαστικά, περιγράφει την ιδιότητα του ποταµού να πληµµυρίζει το χαµηλό τµήµα της ταφρολεκάνης και να το µετατρέπει είτε σε µια απέραντη λίµνη, είτε να δηµιουργεί τις (7) επτά (!) ανώνυµες λίµνες, που µνηµονεύονται από τον Θουκυδίδη. Σε µια απ αυτές αναφέρεται και ο Αρριανός : "... άµα δε την ήρι αρχοµένω εξελαύνει (Αλέξανδρος)... Ήν δε αυτώ ο στόλος παρά την λίµνην την Κερκινίτιν (τέως Αχινού;) ως επ Αµφίπολιν και του Στρυµόνος ποταµού τας εκβολάς. ιαβάς δε τον Στρυµόνα παρή- µειβε το Παγγαίον όρος..." (Αναβ. Ι, 11.3). Είναι φανερό, λοιπόν, ότι οι άνθρωποι που κατοικούσαν, τόσο µέσα στα όρια της τ/φ Σερρών, όσο και στην ευρύτερη περιοχή του Νοµού Σερρών κατά τους ιστορικούς χρόνους, είχαν επίγνωση των φυσικών διεργασιών του υδρογραφικού συστήµατος του ποτα- µού Στρυµόνα. Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι την καταστροφική συµπεριφορά του ποταµού, προσπάθησαν να αναχαιτίσουν οι άνθρωποι δηµιουργώντας αναχώµατα από πέτρες και πλεγµένες βέργες ιτιάς. Αυτές βλάσταιναν και ρίζωναν, κατά την περίοδο της Άνοιξης, στερεώνοντας τ αναχώµατα. Πρόκειται ουσιαστικά, για τα πρώτα εγγειοβελτιωτικά έργα στον χώρο της τ/φ Σερρών (η πρακτική των οποίων διατηρήθηκε έως και τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας, στους νεώτερους χρόνους) και από τις σηµαντικότερες ανθρωπογενείς επεµβάσεις των ιστορικών χρόνων. Ο Θουκυδίδης (IV,108) σηµειώνει : "... και αυτός (Βρασίδας) εν τω Στρυµόνι ναυπηγίαν τριηρών παρεσκευάζετο..." αναφερόµενος στα σπουδαία ναυπηγεία της Αµφίπολης, ό- που κατασκευάζονταν πολεµικά και εµπορικά πλοία, µε ξύλα από την εκµετάλλευση των δασών του Παγγαίου και του Ορβήλου όρους. Ο ορυκτός πλούτος της ευρύτερης περιοχής της τ/φ, ήταν γνωστός στην αρχαιότητα. Καινούριες πόλεις ιδρύθηκαν (π.χ. ο Μύρκινος από Μιλησίους αποίκους το 513 π.χ., η Αµφίπολη από τους Αθηναίους το 437 π.χ.) µε σκοπό την εκµετάλλευση του. Η αφθονία του επέτρεψε σε σηµαντικές προσωπικότητες της εποχής, όπως ο Φίλιππος και ο Μέγας Αλέξανδρος, να πραγµατοποιήσουν πολεµικούς, πολιτικούς, κοινωνικούς στοχους και σχέδια που προκάλεσαν ριζικές ανθρωπογεωγραφικές αλλαγές. Η κατασκευή της "Εγνατίας Οδού", από τους Ρωµαίους, που διέρχονταν την Ν/ΝΑ πλευρά της τ/φ Σερρών (περιοχή Κερδυλλίων-Αµφίπολης), ήταν ακόµη µια δυναµική ανθρωπογενής επέµβαση στο περιβάλλον, κατά τους ιστορικούς χρόνους (σχ. 8.1). Σύµφωνα µε τη συνήθεια των αρχαίων, ο ποταµός Στρυµόνας είχε θεοποιηθεί. Σε επιγραφές και νοµίσµατα της εποχής, που έχουν διασωθεί, συχνά παριστάνεται µε ανθρώπινη µορφή (φωτ. εξώφυλλου), που περικλείεται µέσα σε στάχυα και κλαδιά αµπέλου. Οι συµβολισµοί αυτοί, έµµεσα πληροφορούν ότι οι κύριες καλλιέργειες που εφαρµοζόταν στον χώρο της τ/φ κατά τους ιστορικούς χρόνους, ήταν τα σιτηρά και η άµπελος. Έµµετρα και πεζά δοκίµια του Ηρόδοτου και του Αισχύλου, αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα (π.χ.σε µάχες) που διαδραµατίσθηκαν στο χώρο της τ/φ. Μερικά απ αυτά, περιγράφουν µε λεπτοµέρειες την ολοκληρωτική καταστροφή που υπέστη ο Περσικός στρατός κατά την υποχώρηση του (το 480 π.χ.) όταν προσπάθησε να διασχίσει τον παγωµένο Στρυµόνα. Ο επιθετικός προσδιορισµός που χαρακτηρίζει µια φυσική κατάσταση του ποταµού, έµ- µεσα προσδιορίζει και τους χαρακτήρες του παλαιοκλίµατος της τ/φ, οι οποίοι φαίνεται ότι διέφεραν από τους σηµερινούς. Επιπλέον αναφέρονται και σε άλλα τµήµατα του ίδιου στρατού που "... κατασπαράχθηκαν από ύαινες και λιοντάρια " προσδιορίζοντας και τον τύπο της πανίδας που επικρατούσε σ αυτήν. Ιστορικά, κοινωνικο-πολιτικά στοιχεία πληροφορούν ότι στην δύση της Β χιλιετίας, στο χώρο της τ/φ κατοικούσαν Θρακικά και Παιονικά φύλα (Σιροπαίονες, Παίοπλες, Οδόµαντες, Βισάλτες, Ηδωνοί, Σιντοί, Αγριάνες, Μαίδοι και Ζαιελέοι), που είχαν ανεξάρτητα κράτη αλλά τον ίδιο Βασιλιά. Τα πλέον γνωστά και αξιόλογα ήταν η Βισαλτία, η Σιντική, η Ηδωνίς, η Μαιδική, η Παιονία (σχ. 8.2).

183 190 Σχήµα 8.2 : ιοικητική διαίρεση του χώρου της τ/φ Σερρών κατά την αρχαιότητα (στοιχεία.σαµσάρη από Γ.Καφταντζή, 1972 ) (ηλεκτρονική επεξεργασία του σκαριφήµατος από διατριβή, 2004) Αργότερα επί Φιλίππου, απέκτησαν ενιαία διοίκηση κάτω από την εξουσία των Μακεδόνων Βασιλέων. Πολλά από αυτά τα φύλα ακολούθησαν τον Μέγα Αλέξανδρο στην υπερπόντια εκστρατεία του. 8.2 ΣΤΗΝ ΝΕΩΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟ Ο: Για την Βυζαντινή περίοδο της τ/φ Σερρών, τα στοιχεία που υπάρχουν, αφορούν την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε σ αυτήν. Είναι γνωστό, ότι υπαγόταν στο Β Θέµα της Αυτοκρατορίας και βαθµιαία συγχωνεύθηκε στην Βυζαντινή Ολοµέλεια. Οι ιστορικές πηγές αναφέρονται αόριστα µε θρύλους και αµφισβητήσιµες χρονολογίες, στις δραστηριότητες των κατοίκων του Νοµού και της τ/φ κατά την Τουρκοκρατία. Αποµεινάρια παλαιού συστήµατος υδροδότησης των οικισµών Ευκαρπίας, Αηδονοχωρίου και Σιτοχωρίου (Ν/Ν πλευρά τ/φ) εντοπίσθηκαν κατά την υπαίθρια έρευνα. Πρόκειται για πήλινους σωλήνες (φωτ.8.2.1) που µετέφεραν το νερό υδροµάστευσης υπόγειων υδροφόρων στρωµάτων ή πηγών από την ορεινή ζώνη του Κερδυλλίου όρους προς τα χαµηλότερα σηµεία. Πληροφορίες των κατοίκων της περιοχής, τοποθετούν χρονολογικά την κατασκευή τους, στα "χρόνια των Μπέηδων" (Τουρκοκρατία). Υποστηρίζουν επίσης πως µε τον ίδιο τρόπο υδροδοτούνταν σχεδόν όλοι οι οικισµοί της Ν/ Ν πλευράς της τ/φ Σερρών, έως και πριν χρόνια, (µερικοί απ αυτούς πιθανόν έως σήµερα) µε άφθονο και υγιεινό νερό.

184 191 Το προαναφερόµενο σύστηµα υδροδότησης, µπορεί να ταυτισθεί µε το σύστηµα Qanat που ερεύνησε και µελέτησε ο Βαβλιάκης (1989) στην τέως Επαρχία Φυλλίδας Σερρών (Α/ΝΑ πλευρά της τ/φ). Φωτ : Πήλινοι σωλήνες παλαιού συστήµατος υδροδότησης (Qanat) στη Ν/Ν πλευρά τ/φ Σερρών Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, οι Μπέηδες, ιδιοκτήτες µεγάλων εκτάσεων γης ("τσιφλίκια"), όπως και οι ηµιαυτόνοµες Ελληνικές κοινότητες (Κεφαλοχώρια), κατασκεύασαν µικρά φράγµατα (τα "προχώµατα") µε πρακτική όµοια των αρχαίων (βλ. 8.1). Τα συνδύασαν µε διανοίξεις τάφρων εκτόνωσης ("ακαντί") ή µε άλλες συµπληρωµατικές κατασκευές. Χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι το "φράγµα αποµόνωσης" τµήµατος παλαιάς κοίτης του Στρυµόνα (ρέµα Μαίανδρος) από την κύρια κοίτη του, στην περιοχή της Μονοκκλησιάς ("Καρατζιάκιοϊ) (βλ. χάρτη του σχ. 8.1). Επίσης, µεταξύ των αγροκτηµάτων Αγ.Παρασκευής και Σησαµιάς είχαν κατασκευασθεί ευρείας έκτασης προχώµατα (Μπαρτζούδης, Ψιλοβίκος κ.ά.,1994). Σύµφωνα µε τον Πέννα (1976), ερευνητή της ιστορίας των Σερρών, η πρώτη σοβαρή προσπάθεια για την κατασκευή εγγειοβελτιωτικών έργων στην πεδιάδα σχεδιάσθηκε από τον Μπέη Χατζή - Ταχίρ (1884), µε την συνδροµή Γάλλων µηχανικών. Ο σχεδιασµός των έργων, προέβλεπε αποξήρανση της λίµνης Αχινού και των διαφόρων ελών ("µπατακλήκ"), στα οποία περιελάµβανε και την λίµνη Κερκίνη (Μπουτκόβου). Επίσης, τον εγκιβωτισµό του Στρυµόνα µε τρόπο που θα τον καθιστούσε πλωτό από τις εκβολές του µέχρι τα Στενά Ρούπελ. Ως εργολαβικό αντάλλαγµα θα είχε το αποκλειστικό προνόµιο της ποταµοπλοΐας, την εκµετάλλευση των µεταλλείων "εις απόστασιν πέντε χιλιοµέτρων εντεύθεν και εκείθεν του ποταµού", την εκµετάλλευση των παραποτάµιων δασών και όλων των γαιών που θα προέκυπταν από την αποξήρανση λιµνών ( στρ.) κ.λ.π. Ο θάνατος του Μπέη (1886) ανέβαλλε την κατασκευή των έργων. Αργότερα, ο Γάλλος µηχανικός, M.Godard, µετά την ανάθεση της Πύλης (1910), συνέταξε προκαταρκτική µελέτη για αντιπληµµυρικά, αποστραγγιστικά και αρδευτικά έργα στην πεδιάδα των Σερρών (Yeager, 1979). Και η δεύτερη αυτή προσπάθεια µαταιώθηκε λόγω των Βαλκανικών πολέµων. 8.3 ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ (ΝΕΩΤΑΤΗ) ΠΕΡΙΟ Ο: Μετά τους Βαλκανικούς πολέµους και τον επακολουθήσαντα 1 ο Παγκόσµιο πόλεµο, το Ελληνικό Κράτος (1919), ανέθεσε στον Βρετανό µηχανικό S.J.Kenny την εκπόνηση µελέτης για την αξιοποίηση της Ανατολικής Μακεδονίας. Συγχρόνως, ο Αγγλικός Οίκος Sir John Jackson (1920) εκπόνησε τοπογραφικά διαγράµµατα και υδρολογική µελέτη, που βοήθησαν τον Kenny να συντάξει και να προτείνει στην Ελληνική Πολιτεία ένα φιλόδοξο σχέδιο για ανασυγκρότηση ολόκληρης της Μακεδονίας.

185 192 Το Σχέδιο Kenny, παρ όλο που εγκρίθηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση δεν εφαρ- µόσθηκε λόγω του οικονοµικού χάους που επικρατούσε εν όψει της Μικρασιατικής εκστρατείας. Η Μικρασιατική καταστροφή (1922) και η Συνθήκη της Λωζάνης (1923), ανάγκασε ένα µεγάλο αριθµό προσφύγων να καταφύγει κυρίως στον χώρο της Μακεδονίας. Από επίσηµα στοιχεία προκύπτει, ότι κατά την περίοδο εγκαταστάθηκαν στο Ν. Σερρών χιλ. πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, Μικρά Ασία, τον Πόντο, την Ανατολική Ρωµυλία, τον Καύκασο και την Κωνσταντινούπολη. Από αυτούς οι χιλ. εγκαταστάθηκαν στην πόλη των Σερρών και οι χιλ. στα χωριά του Νο- µού (και της τ/φ) Σερρών. Υποστηρίζεται, ότι ο συνολικός αριθµός των προσφύγων θα πρέπει να αυξηθεί κατά 20% τουλάχιστον (Yeager,1979), δηλαδή σε χιλιάδες, εξαιτίας του γεγονότος ότι οι επίσηµες στατιστικές κατέγραφαν τους "γεννηθέντες στο εξωτερικό και στην Ελλάδα" µε αποτέλεσµα τα παιδιά των προσφύγων να θεωρούνται γηγενής πληθυσµός. Τελικά, εκτιµάται ότι η έλευση των προσφύγων αύξησε τον πληθυσµό του Ν. Σερρών κατά 80%. Η αύξηση του πληθυσµού δηµιούργησε νέους οικισµούς ακόµη και στην ευρύτερη περιοχή των ελωδών εκτάσεων (σχ.8.1). Σε συνδυασµό µε τις άθλιες συνθήκες διατροφής και διαβίωσης, εµφανίσθηκε η ελονοσία που ευνόησε τη µετάδοση και άλλων επικίνδυνων ασθενειών (τύφος, πνευµονία κ.λ.π.). Πληροφορίες αναφέρουν ότι το 1/5 των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Σερρών, πέθαναν κατά τα έτη από ελονοσία. Είναι λοιπόν φανερό, ότι η αποκατάσταση των προσφύγων και η άµεση ανάγκη καταπολέµησης της ελονοσίας, ήταν οι κύριοι παράγοντες που ωθούσαν το Ελληνικό Κράτος στην κατασκευή των µεγάλων εγγειοβελτιωτικών έργων στην πεδιάδα των Σερρών και γενικώτερα στις πεδιάδες της Μακεδονίας (Θεσσαλονίκης κ.λ.π.) και Θεσσαλίας. Παρ όλη την δεινή κατάσταση της Εθνικής οικονοµίας, τον Οκτώβριο του 1928 υπεγράφη η σύµβαση για τη µελέτη και κατασκευή των µεγάλων παραγωγικών, αντιπληµµυρικών και εξυγιαντικών έργων των πεδιάδων Σερρών και ράµας, µεταξύ του Ελληνικού ηµοσίου και της Κοινοπραξίας των τεχνικών εταιρειών της Νέας Υόρκης (ΗΠΑ) John Monks & Sons - Ulen & Company. Τα σπουδαιότερα από τα έργα που περιελάµβανε η σύµβαση ήταν: Εκτροπή του Στρυµόνα από την έξοδο του Ρούπελ, προς τη λίµνη Κερκίνη (µήκος 15 km) και εγκιβωτισµός αυτού µέσα σε αναχώµατα, για παροχές 3000 m 3 /s. ηµιουργία ταµιευτήρα στην θέση της παλιάς λίµνης "Μπουτκόβο" και της ευρύτερης περιοχής των καλαµώνων και ελών. Η κατασκευή προέβλεπε προστατευτικό ανάχωµα στα ανατολικά και ρουφράκτη στα κατάντη µε µεγιστη χωρητικότητα m 3 (σε υψόµετρο στάθµης +32 m). Εν ολίγοις την δηµιουργία της τεχνητής λίµνης Κερκίνης και του φράγµατος Λιθοτόπου, στην Β/Β πλευρά της χαµηλής περιοχής της τ/φ Σερρών. Αποξήρανση της λίµνης Αχινού και των περιβαλλόντων αυτήν ελών, που υπήρχε στη Ν/ΝΑ χαµηλή περιοχή της ταφρολεκάνης. ιευθέτηση και εγκιβωτισµός της κοίτης του ποταµού κατάντη του ρουφράκτη, συµπεριλαµβανοµένης και της διαδροµής του µέσω της (πρώην) λίµνης Αχινού. Εγκιβωτισµός του χειµάρρου "Μπέλιτσα" σε τάφρο, ώστε να καταστεί κεντρικός συλλεκτήριος αγωγός και αποδέκτης όλων των χειµάρρων της βορειανατολικής πλευράς της ταφρολεκάνης. ιευθέτηση και εγκιβωτισµός των κυριωτέρων χειµάρρων και κατασκευή πλήρους δικτύου τάφρων, ώστε να αποστραγγιστεί ολόκληρη η πεδιάδα. Κατασκευή τριών υδροληψιών και των κύριων - πρωτευόντων διωρύγων για άρδευση στρ., µε πέντε αρδευτικά δίκτυα (Ι, II, III, IV, V).

186 193 Για την κατασκευή των Έργων δηµιουργήθηκαν µεγάλες εγκαταστάσεις εργοταξίων που περιελάµβαναν ακόµη και Νοσοκοµειακή µονάδα, στην περιοχή του Πεθελινού - Ψυχικού (φωτ ). Από το λιµάνι της Αµφίπολης, δια µέσου της λίµνης Αχινού και µε πλωτό τρόπο, µεταφερόταν µηχανήµατα και υλικά. τα οποία προσέγγιζαν το εργοτάξιο µε την περίφηµη σιδηροδροµική γραµµή Ντεκωβίλ (Decauvil) (φωτ ). Φωτ : Τεύχος Σύµβασης (εξώφυλλο) µεταξύ του Ελληνικού ηµοσίου και της Κοινοπραξίας των τεχνικών εταιρειών της Νέας Υόρκης (ΗΠΑ) John Monks & Sons-Ulen & Company. Εργοταξιακές εγκαταστάσεις στην περιοχή Πεθελινού-Ψυχικού (ΒΑ τ. λίµνης Αχινού) Βυθοκόρος Σιδ/κή γραµµή Ντεκωβίλ (Decauvil)--Νοσοκοµειακή µονάδα - (από αρχείο Έργων)

187 194 Όλα σχεδόν τα έργα κατασκευάσθηκαν, εκτός από τον εγκιβωτισµό του Στρυµόνα στην περιοχή της πρώην λίµνης Αχινού, όπου παρατηρήθηκε αστάθεια του υπεδάφους και αποτελεί έως και σήµερα σοβαρότατο τεχνικό - κατασκευαστικό πρόβληµα. Στις αρχές της δεκαετίας του '60, µετά από επικίνδυνες πληµµύρες του ποταµού Στρυ- µόνα (1957 και 1963) εκπονήθηκε από το Τεχνικό Γραφείο "Ν.Αλτηγός" για λογαριασµό του Υπουργείου ηµοσίων Έργων, νέο σχέδιο "Ανάπτυξης της πεδιάδας των Σερρών". Ονοµάσθηκε "τελικό" και θεωρήθηκε ως επέκταση του προηγουµένου της Monks-Ulen ("αρχικό"). Στόχος του ήταν η θεραπεία των άµεσων προβληµάτων ανεπάρκειας και επικινδυνότητας των αντιπληµµυρικών έργων, αλλά και η επέκταση των αρδεύσεων. Τα κυριότερα προστατευτικά - αντιπληµµυρικά και αρδευτικά έργα που προέβλεπε το "τελικό" σχέδιο ανάπτυξης ήταν: επαύξηση της χωρητικότητας του ταµιευτήρα της Κερκίνης σε m 3 µε επι- µέρους έργα (ανύψωση του ανατολικού αναχώµατος και κατασκευή νέου ρουφράκτη) διευθέτηση της υφιστάµενης κοίτης του Στρυµόνα, ανάντη της λίµνης Κερκίνης, για παροχετευτικότητα 3000 m 3 /s. διάνοιξη νέας εκτροπής του ποταµού, διακλάδωση της προηγούµενης, που θα παρέκαµπτε τη λίµνη. Θα λειτουργούσε συµπληρωµατικά µε ρυθµιστικό φράγµα και κύριο σκοπό την απαλλαγή της λίµνης από το µέγιστο µέρος των φερτών υλών, που θα µεταφέροντο στον Στρυµονικό Κόλπο (by pass). διευθέτηση της κοίτης του Στρυµόνα από το φράγµα Λιθοτόπου µέχρι τις εκβολές του, µε παροχετευτικότητα 1800 m 3 /s έως την συµβολή του Αγγίτη και 2200 m 3 /s στην συνέχεια έως τον Στρυµονικό Κόλπο. εκτροπή του χειµάρρου Κρουσοβίτη από το ύψος του.. Σκοτούσας προς τον ποτα- µό Στρυµόνα, για να µην φορτίζεται η τάφρος "Μπέλιτσα". διευθέτηση των χειµάρρων που διασχίζουν την πεδιάδα µε την κατασκευή ορεινών υδρονοµικών επεµβάσεων και έργων εγκιβωτισµού στα πεδινά τµήµατα. επέκταση των αρδεύσεων σ ολόκληρη την πεδιάδα των Σερρών έως την ισοϋψή των +50 m. Γι αυτό σχεδιάσθηκαν (σχ.8.3) : α) η Υδροληψία (Υ 1 ) κατάντη της γέφυρας Σιδηροκάστρου (ή Πετριτσίου), που θα αντικαθιστούσε την υπάρχουσα. Προσαγωγός διώρυγα µήκους 1200 m και παροχετευτικότητας 13,2 m 3 /s θα υδροδοτούσε το 1 ο (επιφανειακό) δίκτυο Ηράκλειας, έκτασης στρ. Επιπλέον η διώρυγα 2Κ (συνέχεια της προσαγωγού) µε τη βοήθεια επτά (7) αντλιοστασίων θα τροφοδοτούσε µε νερό το 3 ο (υπόγειο σωληνωτό) αρδευτικό δίκτυο Σιδηροκάστρου, για άρδευση µε "τεχνητή βροχή", στρ. β) η Υδροληψία (Υ 2 ) στο ανατολικό ανάχωµα της λίµνης Κερκίνης µε παροχετευτικότητα 50 m 3 /s. Μέσω της προβλεπόµενης διώρυγας 3K θα υδροδοτούνταν τα δίκτυα : Μεγαλοχωρίου - Χρυσοχωράφων ( υτική ιώρυγα) έκτασης στρ., Σερρών έκτασης στρ., Πεθελινού - Γαζώρου έκτασης στρ. Παράλληλα, µέσω του κλάδου 4K της διώρυγας 3K θα υδροδοτείτο το υφιστάµενο 2 ο Αρδευτικό δίκτυο (έκτασης στρ.). γ) η Υδροληψία (Υ 3 ) κοντά στο νέο φράγµα (ρουφράκτη) Κερκίνης από την οποία δια µεσου της διώρυγας 5K (παροχετευτικότητας 18,2 m 3 /s) και µε την παρεµβολή 13 αντλιοστασίων, θα υδροδοτούνταν τα υπόγεια, υπό πίεση, αρδευτικά δίκτυα : 4 ο Νιγρίτας - Φλαµπούρου (έκτασης στρ.) και Στρυµονικού - ηµητριτσίου (έκτασης στρ.), για άρδευση µε "τεχνητή βροχή". Συγχρόνως, προβλεπόταν η κατασκευή αντλιοστασίου στράγγισης, στην χαµηλή (ασταθή) περιοχή Αχινού, µε παροχετευτικότητα 6 m 3 /s. Σε δεύτερη φάση υπήρχε πρόβλεψη για την επέκταση, προς Ν, της κύριας διώρυγας 5K και την κατασκευή των δικτύων Μαυροθάλασσας και Υψηλής ζώνης περιοχής Νιγρίτας, στρ. και στρ, αντίστοιχα. δ) η Υδροληψία (Υ 4 ) στο δυτικό ανάχωµα της λίµνης Κερκίνης στην περιοχή Κερκίνης - Λιβαδιάς από την οποία θα αρδευόταν έκταση στρ. Η οριστική µελέτη κατάσκευή της εκπονήθηκε για έκταση στρ.

188 195 Τα έργα αντιπληµµυρικής προστασίας του "τελικού σχεδίου" ανάπτυξης κατάσκευάσθηκαν σχεδόν στο σύνολό τους, εκτός της εκτροπής του χειµάρρου Κρουσοβίτη και της διευθέτησης (εγκιβωτισµού) της κοίτης του Στρυµόνα στην περιοχή της τ. λίµνης Αχινού. Τα πληµµυρικά φαινόµενα που σηµειώθηκαν τον χειµώνα του 1987, τα Χριστούγεννα του 1994, στις αρχές του καλοκαιριού του 1997 και στο τέλος της χειµερινής περιόδου του στο κεντρικό και νότιο τµήµα, της χαµηλής ζώνης της τ/φ Σερρών, απέδειξαν ότι : σε πολλά από τα υφιστάµενα αντιπληµµυρικά έργα, έχουν αλλοιωθεί τα αρχικά χαρακτηριστικά κατασκευής - λειτουργίας και απαιτείται η συντήρηση και η ανακατασκευή ορισµένων απ αυτά. θεωρείται απαραίτητη η ολοκλήρωση όλων των, αρχικώς σχεδιασθέντων, αντιπληµµυρικών έργων. Από τα πλέον αξιόλογα και σηµαντικά αρδευτικά έργα στην δεκαετία του 70, είναι τα υ- πόγεια, σωληνωτά, υπό πίεση αρδευτικά δίκτυα για "τεχνητή βροχή" σε ελεύθερη ζήτηση. Η "Αναθεώρηση του τελικού σχεδίου ανάπτυξης" (1986), που συντάχθηκε αργότερα προέβλεπε : αύξηση της χωρητικότητας της λίµνης Κερκίνης, µε ανύψωση των αναχωµάτων, αφού η αποθηκευτική της ικανότητα είχε µειωθεί από τις φερτές ύλες, αναθεώρηση των αναγκών της πεδιάδας σε νερό επέκταση των ορίων της πεδινής ζώνης έως την ισοϋψή των +100 m και κατά συνέπεια αύξηση των αρδευοµένων εκτάσεων κατά στρ., σε συνδυασµό : µε την επέκταση της διώρυγας 5K στην περιοχή Μαυροθάλασσας µε την κατασκευή του πρώτου τµήµατος της διώρυγας 3Κ και προοπτική για κατασκευή του πρώτου τµήµατος της διώρυγας 1Κ, όπως και του δικτύου Χρυσοχωράφων - Λιµνοχωρίου µε την κατασκευή του αρδευτικού δικτύου περιοχής Κερκίνης - Λιβαδιάς. Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η εξέλιξη των αρδεύσεων στην πεδιάδα Σερρών οφείλεται στην ιδιωτική πρωτοβουλία και εκφράζεται : είτε µε τα αποκαλούµενα "πρόχειρα" αρδευτικά δίκτυα των ΟΕΒ (Οργανισµών Εγγείων Βελτιώσεων), που συντηρούνται, συµπληρώνονται και επεκτείνονται µε δαπάνες των παραγωγών είτε µε τα ιδιωτικά αρδευτικά έργα των αγροτών, που χρηµατοδοτούνται από την Ε.Ε., µέσω των γνωστών "Σχεδίων Βελτίωσης". 8.5 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ - ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΩΝ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΗ ΣΕΡΡΩΝ Μεταβολές στο φυσικό περιβάλλον α) Στους προϊστορικούς - ιστορικούς χρόνους: Οι διαθέσιµες πληροφορίες ( 8.1) αναφέρονται στις ανθρωπογενείς επεµβάσεις (π.χ. δηµιουργία φραγµάτων, εκµετάλλευση φυσικού ορυκτού πλούτου, ξύλευση δασών, χάραξη οδών κ.λ.π.) αλλά δεν περιγράφουν τις συνέπειες, τ αποτελέσµατα και τις µεταβολές, που πιθανόν προκάλεσαν στο φυσικό περιβάλλον της τ/φ Σερρών. Η έρευνα, µέσα στα πλαίσια της διατριβής, δεν κατέληξε σε ασφαλή στοιχεία που θα προσδιόριζαν µεταβολές του φυσικού περιβάλλοντος ως απότέλεσµα ή συνέπεια των επεµβάσεων του ιστορικού κατοίκου της τ/φ Σερρών. β) Στους Νεώτερους χρόνους: -- Οι υδροµαστεύσεις πηγών και υπόγειων υδροφόρων στρωµάτων µε την κατασκευή των Qanat, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, µετέβαλλαν τον τρόπο και το είδος ροής σε χειµάρρους και ρέµατα.

189 196 Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελούν τα ρέµατα Ευκαρπίας και Σιτοχωρίου. Σ αυτά ενώ οι πλευρικοί κλάδοι και η κύρια κοίτη, στην ορεινή ζώνη, ανάντη των οικισµών, παρουσιάζει εποχιακή ροή, η κύρια κοίτη µέσα στα όριά τους και κατάντη αυτών, έχει µόνιµη ροή. Το νερό προέρχεται από βρύσες, που υπάρχουν ανάντη των οικισµών (προς την ορεινή ζώνη), δίπλα σε κοίτες ρεµάτων και είναι προϊόν της υδροµάστευσης πηγών της υψηλής ζώνης του αναγλύφου της περιοχής. Φωτ : Θέσεις κατάληξης παλαιών (ανενεργών) Qanat Σήµερα στο.. Σιτοχωρίου, ένα από τα Qanat καταλήγει σε δεξαµενή, στην πλατεία του χωριού και σύµφωνα µε µαρτυρίες των κατοίκων εποχιακά κατεβάζει νερό, ενώ στο διπλανό.. Λευκοτόπου ένα άλλο, σήµερα ανενεργό, Qanat καταλήγει επίσης σε µία µικρή δεξαµενή (φωτ ). Ο Βαβλιάκης (1989), στην τέως Επαρχία Φυλλίδας (Σερρών) διεπίστωσε αλλαγές στην µορφολογία του εδάφους, που οφείλονται είτε στην κατασκευή των Qanat της περιοχής (π.χ.δηµιουργία κρατηροειδών λόφων από τα υλικά εκχωµάτωσης ή καθαρισµού) είτε στην λειτουργία ή αδρανοποίηση αυτών (π.χ.σχηµατισµός επιφανειακών εγκοίλων, λόγω καθιζήσεων σε περιοχές µη καρστικές, καθώς και διαφοροποίηση του τρόπου ροής κλάδων δικτύων, που δεν δικαιολογείται µε γεωµορφολογικά και γεωλογικά κριτήρια). -- Τα "προχώµατα" (µικρά φράγµατα) που κατασκευάσθηκαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, είχαν ως αποτέλεσµα µερική εκτροπή, τµήµατος της κύριας κοίτης του π. Στρυµόνα και δηµιουργία νέων κοιτών ροής (π.χ. "Μαίανδρος" ποτ. ή "Παληοµάνα" Ρ. στην περιοχή Μονοκκλησιάς Κουµαριάς και "Τµήµα παλαιάς κοίτης" στην περιοχή ηµητριτσίου) (χάρτης του σχ 8.1). Οι συνέπειες των προαναφερόµενων ανθρωπογενών επεµβάσεων στην φυσκή εξέλιξη του υδρογραφικού συστήµατος, δεν είναι εύκολο ν ανιχνευθούν, να συγκεκριµενοποιηθούν και να αποτυπωθούν σήµερα, διότι µεταγενέστερες (σύγχρονες) επεµβάσεις διαφοροποίησαν τα δεδοµένα στις περιοχές αναφοράς. γ) Στους Σύγχρονους (Νεώτατους) χρόνους: Τα στοιχεία της 8.3 αναφέρονται στον σχεδιασµό και στην τελική επιλογή - εκτέλεση των τεχνητών έργων που διαµόρφωσαν την σύγχρονη εικόνα της ταφρολεκάνης Σερρών. Οι συνέπειες και τ αποτελέσµατα στην εξέλιξη των φυσικών λειτουργιών (π.χ. εξέλιξη υδρογραφικού συστήµατος κ.λ.π.) µέσα στο χώρο της τ/φ είναι δυνατόν να προσδιορισθούν, µετά από παρατηρήσεις της φυσικής κατάστασης της (έως το 1927) και της τεχνητής (µετά το 1927). Με την βοήθεια παλαιών και σύγχρονων τοπογραφικών χαρτών (1: ) της περιοχής έρευνας, παλαιών αρχείων και εργασιών αλλά και στοιχείων από σύγχρονες αεροφωτογραφίες και έρευνα υπαίθρου δηµιουργήθηκαν οι παρακάτω χάρτες :

190

191

192 197 - ο χάρτης (του σχ. 8.1) µε την χαρτογράφηση του 1927, όπου διακρίνεται η παλιά, φυσική κατάσταση του υδρογραφικού συστήµατος της τ/φ Σερρών, στις αρχές του 20ου αιώνα - ο χάρτης (του σχ. 8.2) µε την χαρτογράφηση του 1971, όπου αποτυπώνεται η σύγχρονη, τεχνητή κατάσταση του υδρογραφικού συστήµατος της τ/φ Σερρών, ως αποτέλεσµα των ανθρωπογενών επεµβάσεων στην διάρκεια των µέσων αλλά και των τελευταίων δεκαετιών του 20 ου αιώνα. Η συγκριτική µελέτη των δύο χαρτών κατέληξε στα παρακάτω αποτελέσµατα : 1) Κύρια κοίτη ποταµού Στρυµόνα στον χώρο της τ/φ Σερρών : Στην φυσική του πορεία, ο ποταµός εισερχόµενος από τα "στενά Ρούπελ" στο χώρο της ταφρολεκάνης, απέθετε φερτές ύλες σχηµατίζοντας το µεγάλο αλλουβιακό ριπίδιο Στρυµόνα (ή Ηράκλειας). Στην συνέχεια διέσπειρε τη ροή του επάνω σ αυτό, δηµιουργώντας κοίτες που τις εγκατέλειπε σε περιόδους πληµµυρικών παροχών. Ένας από τους αρχικούς αποδέκτες του, ήταν τα έλη της Κερκινίτιδας λίµνης (ή Μπουτκόβου). Αργότερα σχηµατίζοντας µια σταθερή κοίτη, κοντά στο δυτικό περιθώριο της τ/φ, προσέγγιζε τον χώρο της λίµνης Αχινού και την λιµνώδη περιοχή " εκαλίστρα". Τέλος, δια µέσου των "στενών Αµφίπολης" κατέληγε στον Στρυµονικό κόλπο. Το συνολικό µήκος της κύριας, παλαιάς - φυσικής κοίτης (ροής) του Στρυµόνα, από την είσοδο του (στενά Ρούπελ) στην τ/φ, έως την εκβολή του στη λίµνη Αχινού, ήταν 73 Km. Το πλάτος της κυµαινόταν κατά θέσεις από m (M.O. 250 m) (πίν ). Οι σχηµατισµοί νησίδων και θινών µέσα στην κοίτη ήταν συχνό φαινόµενο και προσέδιδαν χαρακτήρες πλεξοειδούς ροής στον ποταµό. Η κοίτη ροής του Στρυµόνα που συνέδεε τη λίµνη Αχινού µε την νοτιώτερη λιµνώδη περιοχή " εκαλίστρα", είχε µήκος 5,5 km και πλάτος m (Μ.Ο. 200 m). Εξερχόµενος απ αυτήν ο ποταµός διήνυε απόσταση 5 Km έως ότου φθάσει στην αρχή των "στενών Αµφίπολης", µέσα σε κοίτη πλάτους m (Μ.Ο. 150 m) (πίν ). Τα τµήµατα της φυσικής κοίτης του ποταµού ανάντη των "στενών Ρούπελ" και κατάντη των "στενών Αµφίπολης" δεν ανήκουν στην τ/φ Σερρών, διασχίζουν τις οµώνυµες επιγενετικές κοιλάδες και αναφέρονται στα στοιχεία του πίν , έτσι ώστε να φαίνεται ολοκληρωµένη η πορεία της µέσα στα όρια του Ν. Σερρών (Ελλαδικός χώρος). Πίνακας : Στοιχεία φυσικής (παλιάς) κοίτης ποταµού Στρυµόνα στην τ/φ Σερρών και στον Ν. Σερρών (Ελλάς) α/α ΦΥΣΙΚΗ ΚΟΙΤΗ ΠΟΤ. ΣΤΡΥΜΟΝΑ - Χαρτογράφηση ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΗΚΟΣ (km) ΠΛΑΤΟΣ (m) (Από την είσοδο του Στρυµόνα στην Ελλάδα (Προµαχώνας) έως την έξοδο από "Στενά Ρούπελ") (9,50) ( ) 1 Από έξοδο Στενών Ρούπελ έως ΝΑ ευρύτερης περιοχής Κερκινίτιδας 18, Από ΝΑ Κερκινίτιδας έως λίµνη Αχινού 55, Από λίµνη Αχινού έως λιµνώδες " εκαλίστρα" 5, Από λιµνώδες " εκαλίστρα" έως "Στενά Αµφίπολης" 5, (Από "Στενά Αµφίπολης" έως Στρυµονικό κόλπο) (9,00) ( ) Σύνολο 83,50 Μ.Ο. 270 Η πορεία της τεχνητής κοίτης του Στρυµόνα, αµέσως κατάντη της γέφυρας Πετριτσίου (έξοδος από "στενά Ρούπελ"), είναι αρχικά ευθύγραµµη.στη συνέχεια στρέφεται προς Ν και αργότερα κάµπτεται προς /Β ακολουθώντας εκ νέου ευθύγραµµη πορεία. Συνεχίζει µε ελαφρά Ν διεύθυνση και καθώς ο ποταµός εκβάλλει στην Β/ΒΑ πλευρά της τεχνητής λίµνης Κερκίνης, σχηµατίζει επιλίµνιο " έλτα", αφού αποθέτει τις φερτές ύλες που µεταφέρει ( & σχ.6.3.2). Μετά τα θυροφράγµατα του ρουφράκτη της Κερκίνης (φράγµα Λιθοτόπου) ο ποταµός συνεχίζει την πορεία του προς τις εκβολές του, στον Στρυµονικό κόλπο.

193 198 Με ρυθµιζόµενη ροή και παροχή, διευθετηµένος σε τεχνητή κοίτη, στο δυτικό περιθώριο της τ/φ και µε διεύθυνση από Β/Β προς Ν/ΝΑ, διασχίζει το χαµηλό τµήµα της (πεδιάδα Σερρών). Η τεχνητή κοίτη, ανάντη της Κερκίνης έως τη γέφυρα Πετριτσίου γνωστή και ως "κοίτη Βυρώνειας" (ή Πετριτσίου ή Μεγαλοχωρίου) (φωτ ) έχει µήκος 15 km. Το πλάτος της κοίτης πληµµυρών κυµαίνεται από m και οριοθετείται από αναχώµατα. Μέσα στα όρια της υφίσταται η διευθετηµένη κοίτη ροής του Στρυµόνα, που έχει πλάτος 150m. Φωτ : Τεχητή κοίτη ποτ. Στρυµόνα (κοίτη Βυρώνειας) αµέσως κατάντη γέφυρας Πετριτσίου (έξοδος από στενά Ρούπελ) Σχηµατισµοί νησίδων και θινών µέσα στην κοίτη ροής, δηλώνουν ότι τα φυσικά χαρακτηριστικά ροής (πλεξοειδής ροή), διατηρούνται και µετά τη διευθέτησή της. Από το φράγµα Λιθοτόπου έως το σηµείο συµβολής µε την τάφρο Μπέλιτσα (Ν/Ν Βαλτοτοπίου), η τεχνητή κοίτη πληµµυρών έχει µήκος 42 km το δε πλάτος της κυµαίνεται από m και ορειοθετείται από πλευρικά αναχώµατα. Τον κεντρικό τοµέα της κατέχει η κοίτη ροής της οποίας η κυµατοειδής πορεία έχει µήκος 45 km, το δε πλάτος της κυµαίνεται από m. Από το σηµείο συµβολής µε την Μπέλιτσα, ο ποταµός συνεχίζει έως το σηµείο συµβολής µε τον Αγγίτη, εγκιβωτισµένος µέσα σε τεχνητή κοίτη ροής µήκους 16,5 km και πλάτους 100 m. Η ζώνη ποτάµιας δράσης (κοίτη πληµµυρών) έχει πλάτος 300 m και οριοθετείται µε πλευρικά αναχώµατα. Σ αυτά, στην περιοχή της τέως λίµνης Αχινού, παρουσιάσθηκαν φαινόµενα βύθισης, που οφείλονται κυρίως στην αστάθεια των λεπτόκοκκων υλικών του πυθµένα της (Ψιλοβίκος κ.ά.,1994). Έξοδος Στρυµόνα από τ/φ Σερρών (στενά Αµφίπολης) Είσοδος Στρυµόνα στον Στρυµονικό κόλπο Φωτ : ιευθετηµένη τεχνητή κοίτη ποταµού Στρυµόνα στην τ/φ του Στρυµονικού κόλπου

194 199 Ο ποταµός Στρυµόνας, συνεχίζει την πορεία του έως την συµβολή του µε τον Καστρόλακκα (ανάντη των "στενών Αµφίπολης") µέσα σε διευθετηµένη κοίτη ροής, που έχει µήκος 10 km και πλάτος 100 m. Η κοίτη πληµµυρών συνεχίζει να έχει πλάτος 300 m. Πίνακας : Στοιχεία τεχνητής (σύγχρονης) κοίτης ποταµού Στρυµόνα στην ταφρολεκάνη Σερρών και στο Ν. Σερρών (Ελλάς) ΤΕΧΝΗΤΗ ΚΟΙΤΗ ΤΟΥ ΣΤΡΥΜΟΝΑ - Χαρτογράφηση ΜΗΚΟΣ ΠΛΑΤΟΣ α/α Π Ε Ρ Ι Ο Χ Η (Km) (m) Κοίτη Κοίτη Κοίτη Κοίτη ροής ροής πληµµυρών πληµµυρών --* Από την είσοδο του Στρυµόνα στην Ελλάδα (Προµαχώνας) έως την έξοδο από "ΣτενάΡούπελ" 9 9, Από γέφυρα Πετριτσίου έως λίµνη Κερκίνη Από φράγµα Λιθοτόπου έως σηµείο συµβολής Στρυµόνα - Μπέλιτσας Από σηµείο συµβολής Στρυµόνα - Μπέλιτσας έως σηµείο συµβολής Στρυµόνα-Αγγίτη 16,5 16, Από σηµείο συµβολής Στρυµόνα-Αγγίτη έως σηµείο συµβολής Στρυµόνα-Καστρόλακκα * Από σηµείο συµβολής Στρυµόνα-Καστρόλακκα έως τον Στρυµονικό κόλπο υπόµνηµα --* : εκτός περιοχής έρευνας Σύνολο 86,5 83,5 Μ.Ο. 140 Μ.Ο. 400 Τ/Φ SADANSKI MELNIK Στρυµονικού κόλπου Στον πίν αναφέρονται στοιχεία και για το τµήµα της τεχνητής κοίτης του Στρυ- µόνα, από το σηµείο συµβολής του µε το Ρ. Καστρίου (Καστρόλακκος) έως τις εκβολές του στον Στρυµονικό κόλπο (φωτ ). Η κοίτη του Στρυµόνα ανάντη της γέφυρας Πετριτσίου είναι το µοναδικό τµήµα της συνολικής κοίτης του, µέσα στα όρια του Νοµού Σερρών, που µπορεί να χαρακτηρισθεί σή- µερα ως φυσική κοίτη. 2) Κοίτη χειµ. Μπέλιτσας - αδρανείς ("εγκαταλειµµένες" ή αποµονωµένες) κοίτες στον χώρο της τ/φ Σερρών : ----Η παλαιά κοίτη ροής του χειµάρρου Μπέλιτσα (χαρτογράφιση 1927) ξεκινούσε από το ριπίδιο που σχηµάτιζε ο Κρουσοβίτης, /Ν του Σιδηροκάστρου. Συνέχιζε την πορεία της µε νότια διεύθυνση, κοντά στο ανατολικό περιθώριο της ταφρολεκάνης. Πίνακας : Στοιχεία φυσικής και τεχνητής κοίτης Μπέλιτσας Φυσική κοίτη χειµ. ΜΠΕΛΙΤΣΑΣ Τεχνητή κοίτη τάφρου ΜΠΕΛΙΤΣΑΣ Χαρτογράφηση 1927 Χαρτογράφηση 1971 α/α ΠΕΡΙΟΧΗ Μήκος κοίτης (Km) Πλάτος κοίτης (m) α/α ΠΕΡΙΟΧΗ Μήκος κοίτης ροής (Km) Πλάτος κοίτης ροής (m) Πλάτος κοίτης πληµµυρών (m) 1 Από ριπίδιο Σιδη/στρου έως Λίµνη Αχινού Από διευθετηµένη κοίτη (κώνος πρόσχωσης) Κρουσοβίτη έως Στρυµόνα (κατά θέσεις) 100 Το σύνολο των ρεµάτων της Β/ΒΑ πλευράς της τ/φ Σερρών διοχετεύονταν στην φυσική κοίτη της Μπέλιτσας, η οποία νότια της πόλης των Σερρών ενώνονταν µε τον χείµαρρο Αγ. Ιωάννη. Στην συνέχεια, διανύοντας απόσταση 14 Km, κατέληγε στη λίµνη Αχινού. Η περιοχή εκβολής της βρισκόταν /Ν του Παραλιµνίου και ανατολικώτερα της περιοχής εκβολής του Στρυµόνα στην λίµνη Αχινού.

195 200 Η φυσική κοίτη του χειµάρρου Μπέλιτσα, από το ριπίδιο Σιδηροκάστρου έως τη λίµνη Αχινού είχε µήκος 51 km και πλάτος m. Οι ανθρωπογενείς επεµβάσεις, µετέτρεψαν τη φυσική κοίτη σε χωµάτινη τάφρο, που ξεκινάει από την περιοχή του κάτω ρου (κώνος πρόσχωσης) του Κρουσοβίτη, /Ν του Σιδηροκάστρου. Αφού ενωθεί µε την διευθετηµένη κοίτη του χειµ. Αγ. Ιωάννη, καταλήγει στην τεχνητή κοίτη του ποτ. Στρυµόνα, Ν/Ν του Βαλτοτοπίου, στο κεντρικό τµήµα της χαµηλής ζώνης της τ/φ. Το µήκος της τεχνητής, σύγχρονης κοίτης είναι 45 km, το δε πλάτος της κοίτης ροής είναι κατά µέσο όρο 20 km. Κατά θέσεις υπάρχει διαµορφωµένη κοίτη πληµµυρών συνολικού πλάτους 100 m, που οριοθετείται από αναχώµατα Πληθώρα "παλαιών" (ή εγκαταλειµµένων ή αδρανών ) κοιτών υπήρχαν στην χαµηλή περιοχή της τ/φ, αποτέλεσµα πληµµυρικών επεισοδίων του Στρυµόνα, της Μπέλιτσας και των λοιπών χειµάρρων ή ρεµάτων των υψηλότερων ζωνών της. Το αθροιστικό, συνολικό µήκος τους ήταν 210 km και το µέσο πλάτος της κοίτης τους κυµαινόταν από 20 m έως 80 m. Ο σχεδιασµός και η κατασκευή των µεγάλων τεχνικών έργων στην πεδιάδα Σερρών, είτε κατέστρεψε, παλιές "εγκαταλειµµένες" κοίτες, είτε τις ενσωµάτωσε στο αρδευτικό - στραγγιστικό δίκτυο της, µε τη µορφή καναλιών, διωρύγων (πρωτεύουσες, δευτερεύουσες κ.λ.π.) ή τάφρων (στραγγιστικών, προσαγωγών, κυρίων, δευτερευουσών κ.λ.π.). Είναι χαρακτηριστική η διαπίστωση, ότι στην βόρεια και δυτική πλευρά της νυν τεχνητής λίµνης Κερκίνης, υπήρχαν δύο (2) παλαιο-κοίτες του Στρυµόνα (µε διεύθυνση Α ), που ενώνονταν και αλλάζοντας πορεία προς τα νότια, τροφοδοτούσαν µε νερό την παλιά φυσική λίµνη Κερκινίτιδα. Το συνολικό µήκος τους ήταν 48,5 Km, το δε µέσο πλάτος των κοιτών τους ήταν 150 m. Πίνακας : Στοιχεία παλαιών-"εγκαταλειµµένων" (αδρανών) κοιτών ταφρολεκάνης Σερρών α/α ΠΑΛΑΙΕΣ-Α ΡΑΝΕΙΣ ( ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΜΜΕΝΕΣ Ή ΑΠΟΜΟΝΩΜΕΝΕΣ ) ΚΟΙΤΕΣ ΣΤΗΝ ΤΑΦΡΟΛΕΚΑΝΗ ΣΕΡΡΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Χαρτογράφηση 1927 Χαρτογράφηση 1971 Συνολικό Αριθµός µήκος Πλάτος (Km) (m) ΑΛΛΑΓΕΣ 1 ΒΙΒ περιοχή ταφρολεκάνης 3 48,5 150 Κατάκλυση περιοχής από Λ. Κερκίνη 2 Περιοχή Ηράκλειας 4 62, ΒΑ έως ΝΑ περιοχή τ/φ 3 36, Κοίτες µεταξύ Μπέλιτσας & Στρυµόνα Κοίτες µεταξύ Μονοκκλησιάς - Κουµαριάς Σύνολο 209,2 Μ.Ο 100 Ένταξη στο Ιο αρδευτικό δίκτυο Ηράκλειας και υτική διώρυγα (Ηράκλεια) ΙΙΙο αρδευτικό Σιδ/στρου αρδευτικό δίκτυο Ν. Σκοπού Ένταξη στο ΙΙο αρδευτικό δίκτυο Προβατά Αποτέλεσµα : Κατάργηση µικρών υγροτόπων και δηµιουργία νέων µε ελεγχόµενη λειτουργία αλλαγή σε τοπικά βασικά επίπεδα αλλαγές στο µικροκλίµα Από την χαρτογράφιση του 1927 (πίν ), ανατολικά της φυσικής κοίτης του Στρυ- µόνα, στην περιοχή Ηράκλειας, διακρίθηκαν τρεις (3) παλαιές κοίτες του ποταµού, που έχουν διευθετηθεί και σήµερα λειτουργούν ως στραγγιστικά - αρδευτικά κανάλια, ενταγ- µένα στο 1 ο αρδευτικό δίκτυο Ηράκλειας. Τµήµατα αυτών διέρχονται µέσα από οικισµούς και εγκιβωτίσθηκαν µέσα σε πλακοσκεπείς οχετούς.το συνολικό µήκος των εν λόγω, κοιτών ήταν 62 km (δηλ.17 km, 29 km, 16 km), το δε πλάτος τους κυµαινόταν από 20m-80m. Η "εγκαταλειµµένη" (παλαιά) κοίτη του Κρουσοβίτη (µήκους 15 km και πλάτους 25 m) που βρισκόταν ανατολικώτερα και µε περίπου παράλληλη πορεία (και διεύθυνση ΒΑ Ν ), είχε παρόµοια τύχη. ιέρχονταν µέσα από το χωριό Καρπερή και τον προσφυγικό οικισµό Κιρίµι, κατέληγε δε στην φυσική κοίτη του Στρυµόνα, στην περιοχή όπου σήµερα είναι η γέφυρα Στρυµονικού, της εθνικής οδού Σερρών - Θεσσαλονίκης.

196 201 Στην κεντρική και νότια περιοχή της τ/φ, µεταξύ των φυσικών κοιτών του Στρυµόνα και της Μπέλιτσας και έως την τ. λίµνη Αχινού, οι ανθρωπογενείς επεµβάσεις µετέτρεψαν το σύνολο των αποµονωµένων (παλαιών) κοιτών από φυσικούς αγωγούς των κατακρηµνισµάτων και µόνιµες υγροτοπικές περιοχές, σε στραγγιστικούς και αρδευτικούς αγωγούς (µε ελεγχόµενη ροή κατά τις αρδευτικές περιόδους) (χαρτογράφιση του 1971 & πίν ). 3) Λίµνες (λ) - Έλη (ε) - Πεδία πληµµυρών (π.π) στον χώρο της τ/φ Σερρών : ----Στο φυσικό περιβάλλον της ταφρολεκάνης, που αποτυπώνεται στην χαρτογράφηση του 1927 (σχ.8.1), υπήρχαν µόνιµες λίµνες ή λιµνώδεις περιοχές (πίν ) : στο Β/Β τµήµα της, η αβαθής λίµνη Κερκινίτιδα (ή Μπουτκόβου) της οποίας τα µόνιµα ύ- δατα κατελάµβαναν συνολική έκταση 3,56 Km 2. Μία προέκταση "εγκαταλειµµένης" κοίτης του Στρυµόνα (µήκους 250 m) λειτουργούσε ως δίαυλος επικοινωνίας µεταξύ του µικρού δυτικού τµήµατος (0,76 Km 2 ) και του µεγαλύτερου ανατολικού (2,80 Km 2 ) στην ΒΑ πλευρά του υσώρου όρους. στο Ν/ΝΑ τµήµα της, η σχετικά αβαθής αλλά εκτεταµένη λίµνη Αχινού σε σχήµα νεφρού και µε έκταση 39,6 Km 2 (χώρος µε µόνιµα ύδατα), αποτελούσε το τοπικό βασικό επίπεδο του Στρυµόνα, της Μπέλιτσας, του Αγγίτη, των χειµάρρων του Ν Μενοικίου και της ΒΑ πλευράς των Κερδυλλίων. νοτιώτερα, πριν τα "Στενά Αµφίπολης" στην περιοχή " εκαλίστρα", υπήρχε η επίσης αβαθής, οµώνυµη λιµνώδης περιοχή, έκτασης 11,5 Km 2. Την επικοινωνία της µε την λίµνη Αχινού, εξασφάλιζε µια διακλαδιζόµενη κοίτη (µήκους 5,5 Km), στην οποία κατέληγε και ο Αγγίτης. ----Στο τεχνητό περιβάλλον της ταφρολεκάνης, που αποτυπώνεται στην χαρτογράφηση του 1971 (σχ.8.2), τα µόνιµα ύδατα της τεχνητής λίµνης Κερκίνης, καταλαµβάνουν έκταση 54 Km 2, ενώ σε πληµµυρικές παροχές του Στρυµόνα µετατοπίζονται τα όρια της κατακλύζοντας και την περιοχή, στα βόρεια της, που έχει έκταση 14,5 Km 2. Η συνολική (τελική) έκταση της κατακλυζόµενης περιοχής που έως σήµερα έχει υπολογισθεί είναι : 68,5 Km 2 Η λίµνη Αχινού, όπως και η λιµνώδης περιοχή " εκαλίστρα" έχουν αποστραγγισθεί, αποξηρανθεί και αντικατασταθεί µε αρδευτικά δίκτυα. Οι σηµαντικές αυτές επεµβάσεις του ανθρώπου, είχαν αποτέλεσµα τις µεταβολές του τοπικού βασικού επιπέδου των αντίστοιχων περιοχών, µε ανάλογες συνέπειες στην γεωµορφολογική εξέλιξη τους και για τις οποίες γίνεται αναφορά παρακάτω ( λεκάνες απορροής - µεσολεκανώδεις περιοχές) Πίνακας : Εκτάσεις λιµνών και περιλίµνιων ελών στην ταφρολεκάνη Σερρών Χαρτογράφηση 1927 Χαρτογράφηση 1971 ΛΙΜΝΕΣ (λ) ΠΕΡΙΛΗΜΝΙΑ ΕΛΗ (π.ε) ΛΙΜΝΕΣ (λ) ΠΕΡΙΛΗΜΝΙΑ ΕΛΗ (π.ε) α/α Όνοµα Έκταση Έκταση Έκταση Έκταση (Km 2 Όνοµα ) (Km 2 Όνοµα ) (Km 2 Όνοµα ) (Km 2 ) 1 Κερκινίτιδα 3,56 Κερκινίτιδας 19,75 Κερκίνης 54 Κερκίνης 14,5 2 Αχινού 39,60 Αχινού 49, εκαλίστρα 11,50 εκαλίστρας 10, Σύνολο 54,66 Σύνολο 79,20 Σύνολο 54 Σύνολο 14,5 ----Οι προαναφερόµενες φυσικές λίµνες της τ/φ, περιβαλλόταν από µόνιµα έλη (πίν ), δηλ. : το περιλίµνιο έλος (π.ε.) Κερκινίτιδας : 19,75 Km 2 το περιλίµνιο έλος (π.ε.) Αχινού, που διακρινόταν σε δύο τµήµατα: το ανατολικό µε έκταση 17,8 Κm 2 και το δυτικό µε έκταση 31,6 Km 2 (σύνολο : 49,4 Κm 2 ) το περιλίµνιο έλος (π.ε.) " εκαλίστρας που επίσης διακρινόταν σε δύο τµήµατα : το ανατολικό µε έκταση 4,25 Km 2 και το δυτικό µε έκταση 5,8 Km 2 (σύνολο: 10,05 Km 2 ).

197 Εκτός αυτών η χαρτογράφηση του 1927, της χαµηλής ζώνης της τ/φ Σερρών εντοπίζει ελώδεις εκτάσεις, µε µόνιµα ή περιοδικά έλη (ε), πεδία πληµµυρών (π.π.) µικτές καταστάσεις µε (π.π) + (ε) και περιοχές µε διακύµανση ορίων των λιµναζόντων υδάτων (δ.λ.υ.), σε σχεδόν ολόκληρη την επιφάνεια της (πίν ). Αναλυτικώτερα: στην Β /Β/ΒΑ πλευρά της τ/φ (δηλ. βόρεια της Κερκινίτιδας - νότια του όρους Κερκίνη - Ρούπελ - Σιδ/στρο - Κρουσοβίτης - Ηράκλεια), οι περιοχές : µε έλη (ε) έχουν έκταση: 20,61 Km 2 µε πεδία πληµµυρών (π.π) έχουν έκταση: 17,5 Km 2 µε (π.π) + (ε) έχουν έκταση: 10,65 Km 2 µε διακύµανση των ορίων λιµναζόντων υδάτων (δ.λ.υ.) έχουν έκταση: 27,25 Km 2 στην κεντρική / ανατολική πλευρά της τ/φ (νότια της πόλης των Σερρών) οι περιοχές: µε έλη (ε) έχουν έκταση: 5,62 Km 2 µε πεδία πληµµυρών (π.π) έχουν έκταση: 8,07 Km 2 στην Α/ΝΑ πλευρά της τ/φ (Ν της Ν.Ζίχνης-αρχή της Μ.Τάφρου) οι περιοχές: µε έλη (ε) έχουν έκταση : 5,7 Km 2 στην κεντρική / δυτική πλευρά της τ/φ (ΒΑ της Νιγρίτας) οι περιοχές: µε έλη (ε) έχουν έκταση: 20,35 Km 2 µε πεδία πληµµυρών (π.π.) έχουν έκταση: 54,20 Km 2 Πίνακας : Εκτάσεις υγροτοπικών περιοχών : ελών (ε), πεδίων πληµµυριών (π.π.), µικτών περιοχών (π.π.+ε), περιοχών µε µεταβαλλόµενα όρια λιµναζόντων υδάτων (δ.λ.υ.) στην τ/φ Σερρών (1927) και σύγχρονες ελώδεις εκτάσεις & τεχνικά έργα (1971) Χαρτογράφηση 1927 Χαρτογράφηση 1971 α/α Περιοχή ε π.π. π.π+ε δ.λ.υ Β /Β/ΒΑ πλευρά ταφρολεκάνης Κεντρική/ανατολική πλευρά ταφρολεκάνης Α/ΝΑ πλευρά ταφρολεκάνης Έκταση (Km 2 ) 20,61 17,50 10,65 27,25 5,62 8, , Στραγγιστικά αρδευτικά δίκτυα α/α υτική ιώρυγα 1 Ι ο δίκτυο Ηράκλειας ΙΙΙ ο δίκτυο Σιδ/στρου 2 ΙΙ ο δίκτυο Προβατά ίκτυο Νεοχωρίου- Ν.Σκοπού V o Σ.Σ. ήµητρας Πεθελινού-Γαζώρου 3 4 Περιοχή Ν Χρυσοχωράφων Μητρούσι-Σκούταρι - Πεπονιά Ανατ.& υτικ. Αγ.Παρασκευή Αναγέννηση Βαµβακιά Ελώδεις εκτάσεις (Km 2 ) 0,50 10,85 3,25 1,50 4 Κεντρική / δυτική πλευρά ταφρολεκάνης 20,35 54, IV o Νιγρίτας Στρυµονικού - ηµητριτσίου Σύνολο 16,10 5 Νότια πλευρά ταφρολεκάνης Σύνολο 52,28 79,77 10,65 27,25 Γενικό σύνολο Υγροτοπικών περιοχών Ψυχικού-Πεθελινού Πεθελινού-Γαζώρου V o Σ.Σ. ήµητρας Αχινού-Μαυρ/σσας ΤραγίλουΑηδονοχωρίου Ευκαρπίας-Ν.Κερδυλλίων Στην µεταγενέστερη χαρτογράφιση του 1971 των ίδιων περιοχών προκύπτει ότι σήµερα (πίν ) : στην Β /Β/ΒΑ πλευρά της τ/φ, οι περιοχές των ελών (ε), των πεδίων πληµµυρών (π.π) κ.λ.π., συνολικής έκτασης 95,76 Km 2, είτε έχουν κατακλυσθεί µε τα νερά της τεχνητής λίµνης Κερκίνης, είτε έχουν διαµορφωθεί σ' αυτές, η τεχνητή κοίτη "Βυρώνειας" και αρδευτικά-στραγγιστικά δίκτυα (π.χ. δίκτυα " υτικής ιώρυγας", Ιου δικτύου Ηράκλειας και ΙΙΙου δικτύου Σιδηροκάστρου κ.λ.π.). στην κεντρική / ανατολική πλευρά της τ/φ, οι περιοχές των ελών και των πεδίων πληµµυρών [(π.π) + (ε)] συνολικής έκτασης 13,69 Km 2, έχουν αποστραγγισθεί από στραγγιστικά - αρδευτικά δίκτυα (π.χ. ΙΙο δίκτυο Προβατά, δίκτυα Νεοχωρίου - Ν. Σκοπού κ.λ.π.). στην Α/ΝΑ πλευρά της τ/φ, στις περιοχές των ελών (ε) έχουν διαµορφωθεί τµήµατα των αρδευτικών - στραγγιστικών δικτύων : Vo Σ.Σ. ήµητρας, Πεθελινού - Γαζώρου.

198 203 στην κεντρική / δυτική πλευρά της τ/φ, οι περιοχές των ελωδών εκτάσεων (ε) κ.λ.π., συνολικής έκτασης 74,55 Km 2, επίσης έχουν αποστραγγισθεί από δίκτυα (π.χ. το IVο Νιγρίτας, το Στρυµονικού - ηµητριτσίου κ.λ.π.). στην νότια πλευρά της τ/φ, εκτός της λίµνης Αχινού και της ληµνώδους περιοχής " εκαλίστρας", αποξηράνθηκαν και τα περιλίµνια έλη (ε). Στην έκταση των 110,55 Km 2 που προέκυψε κατασκευάσθηκαν τ' αρδευτικά δίκτυα : (τµήµατα) Ψυχικού - Πεθελινού, Πεθελινού Γαζώρου και Vo Σ.Σ. ήµητρας, όπως και τ' αρδευτικά Αχινού - Μαυροθάλασσας, Τραγίλου Αηδονοχωρίου, Ευκαρπίας - Ν.Κερδυλλίων. Οι αποξηράνσεις και αποστραγγίσεις των προαναφερόµενων εκτάσεων, εξυγίαναν εδάφη και απέδωσαν προς καλλιέργεια αρκετές χιλιάδες στρεµµάτων. Τα εγγειοβελτιωτικά έργα που κατασκευάσθηκαν, στην πλειονότητα τους είναι µη επενδεδυµένα (δηλ. χωµάτινα) και επιτρέπουν διηθήσεις υδάτων σε εκτάσεις, οι οποίες στον χάρτη κλίσεων (σχ ) εµφανίζονται ως ελώδεις εκτάσεις (πιν ), όπως : η περιοχή Ν των Χρυσοχωράφων, έκτασης 0,5 Km 2, που είναι αποτέλεσµα διήθησης νερού από το ανατολικό ανάχωµα της τεχνητής λίµνης Κερκίνης, όταν η στάθµη της φθάνει στο µέγιστο υψόµετρο (+36 m). οι περιοχές µεταξύ των οικισµών Προβατά και Καλών ενδρων, δηλ. µεταξύ ιώρυγας Βαµβακιάς, ιώρυγας Μητρουσίου και τάφρου Μπέλιτσας, µε συνολική έκταση 6,75 Km 2, απ' όπου διαφεύγουν ποσότητες νερού. οι περιοχές µεταξύ των οικισµών Μητρουσίου - Κουµαριάς - Πεπονιάς - Σκουτάρεως, δηλ. µεταξύ ιώρυγας Μητρουσίου και τάφρου Πεπονιάς, µε συνολική έκταση 10,85 Km 2, όπου υπάρχουν τµήµατα παλαιών - φυσικών κοιτών του Στρυµόνα και του Ρ. Μαιάνδρου. οι περιοχές ανατολικά και δυτικά του οικισµού Αγ. Παρασκευής, µε συνολική έκταση 3,25 Km 2, όπου παρατηρούνται διηθήσεις από την τεχνητή κοίτη του Στρυµόνα, ή από το διευθετηµένο τµήµα της παλιάς - φυσικής κοίτης του. Εκτός αυτών, στον χάρτη εµφανίζεται ως ελώδης περιοχή, έκταση 1,5 Km 2 που βρίσκεται µέσα στους ορυζώνες των οικισµών Αναγέννησης & Βαµβακιάς. Φωτ : Περιοχή τέως λίµνης Αχινού, (Θέση : Αχινός-Μαυροθάλασσα) (σε περίοδο εκδήλωσης πληµµυρικού φαινοµένου, εξαιτίας πληµµυρικών παροχών του ποτ. Στρυµόνα) (Άνοιξη, 2003) Σε περιόδους µε έντονα καιρικά φαινόµενα, που αυξάνουν τις παροχές των ρεµάτων, οι διηθήσεις και η υψηλή στάθµη του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα προκαλούν πληµµυρικά φαινόµενα στις προαναφερόµενες περιοχές όπως συνέβη πρόσφατα (αρχές άνοιξης 2003). Η πολυήµερη αποστράγγιση τους µε µηχανικά µέσα (αντλίες) και η κατάντη διοχέτευση των πλεοναζόντων υδάτων στις κοίτες του Στρυµώνα και της Μπέλιτσας είχαν ως αποτέλεσ- µα την "δηµιουργία" µιας νέας λίµνης Αχινού, στην θέση της παλιάς (φωτ ).

199 204 Φαινόµενο, που είχε επαναληφθεί στο πρόσφατο παρελθόν (Χριστούγεννα,1994), από τις ξαφνικές πληµµυρικές παροχές του Εζοβίτη, και αργότερα (αρχές Άνοιξης,1998 & 2003) από τις συνήθεις πληµµυρικές παροχές του Στρυµόνα. Η µελλοντική επανάληψη του όχι µόνον δεν αποκλείεται, αλλά αναµένεται από τις αρµόδιες Κρατικές Υπηρεσίες του Νοµού. Η πρόσχωση της τεχνητής λίµνης Κερκίνης και της τεχνητής, διευθετηµένης, κοίτης του Στρυµόνα (που µελετήθηκαν και προσδιορίσθηκαν από τους : Ψιλοβίκος κ.ά.,1992 & 1994), η ελλειπής ή κακή συντήρηση των δικτύων και η µη ολοκλήρωση των αρχικώς σχεδιασθέντων εγγειοβελτιωτικών έργων είναι κατά κύριο λόγο οι αιτίες εκδήλωσης πληµµυρικών φαινοµένων στον χώρο της τ/φ Σερρών. 4) Υδρογραφικά δίκτυα - Λεκάνες απορροής - Μεσολεκανώδεις περιοχές στο χώρο της τ/φ Σερρών : Οι διαθέσιµοι χάρτες που υπήρχαν κατά την διάρκεια της έρευνας, µε την αποτύπωση της φυσικής διάρθρωσης του υδρογραφικού δικτύου της τ/φ Σερρών (πριν το 1927), ήταν µε κλίµακα 1: Ενώ οι τοπογραφικοί χάρτες που αποτυπώνουν, την σύγχρονη εξέλιξη του υδρογραφικού δικτύου (µετά το 1927), έχουν κλίµακα 1: και 1: Συνήθως, ως βάση, για την γεωµορφολογική µελέτη µιας περιοχής, απαιτούνται τοπογραφικοί χάρτες κλίµακας 1: (Παπαπέτρου-Ζαµάνη,1993). Γι αυτό δεν επιχειρήθηκε ανάλυση των µορφοµετρικών δεδοµένων του υδρογραφικού δικτύου στην παλαιά αποτύπωση. Κατά συνέπεια δεν ήταν δυνατή η συγκριτική µελέτη των µορφοµετρικών παραµέτρων, του υδρογραφικού δικτύου της τ/φ Σερρών, στα δύο στάδια εξέλιξης του : δηλ. παλαιό (= φυσικό) και νέο (= τεχνητό) Σε κάθε υδρογραφικό σύστηµα, η λεκάνη απορροής διαµορφώνεται από συγκεκριµένο υδρογραφικό δίκτυο και αποτελεί την θεµελιώδη µονάδα του. Κάθε µεταβολή στις συνθήκες λειτουργίας του συστήµατος έχει ως αποτέλεσµα την αντίστοιχη µεταβολή και εξέλιξη των τοπογραφικών χαρακτήρων του (Σωτηριάδης & Ψιλοβίκος,1984). Στην χαµηλή περιοχή της τ/φ Σερρών ως γνωστό, σχεδιάσθηκαν και υλοποιήθηκαν µεγάλα εγγειοβελτιωτικά έργα, που συνοδεύτηκαν και από ανάλογα δασοτεχνικά έργα, στην υψηλότερη ζώνη της Οι ανθρωπογενείς επεµβάσεις (δηλ. οι αποξηράνσεις, διευθετήσεις κ.τ.λ.) στη φυσική διάρθρωση του υδρογραφικού σύστηµατος της τ/φ Σερρών, προφανώς επέφεραν µεταβολές στις φυσικές συνθήκες λειτουργίας του. Ο προσδιορισµός του µεγέθους και του είδους αυτών των επεµβάσεων, θα οδηγούσε σε ασφαλείς εκτιµήσεις των επιπτώσεων στην εξέλιξη του συστήµατος, από την φυσική στην τεχνητή κατάσταση. Γι' αυτό και µε τους περιορισµούς που απορρέουν από τα διαθέσιµα στοιχεία, θεωρήθηκε ότι οι παράµετροι του εµβαδού και του αριθµού των πρωτογενών λεκανών απορροής, όπως και οι αντίστοιχοι των µεσολεκανωδών περιοχών τους, είναι οι καταλληλότεροι δείκτες προσδιορισµού των µεταβολών που επήλθαν κατά την αντικατάσταση της φυσικής κατάστασης του συστήµατος από την ανθρωπογενή. Οι σχετικές, συγκριτικές, µετρήσεις έγιναν σε ανάλογους χάρτες (1: ) και τα αποτελέσµατα αυτών περιέχονται σε αντίστοιχους πίνακες & Οι παρατηρήσεις που προκύπτουν, αναλύονται παρακάτω : Α) ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΙΚΤΥΑ ΧΕΙΜΑΡΡΩΝ ΚΑΙ ΛΕΚΑΝΕΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ i. Aνατολική πλευρά τ/φ Σερρών : Οι συνέπειες των ανθρωπογενών επεµβάσεων, στο υδρογραφικό σύστηµα της ανατολικής πλευράς της τ/φ Σερρών κατά το χρονικό διάστηµα , υπολογίσθηκαν και προσδιορίσθκαν από τις µετρήσεις των παραµέτρων τους και από σχετικές παρατηρήσεις χαρτών, είναι δε εµφανείς :

200 Στα ρέµατα Γαζώρου και Θολού (ή Θολόρρεµα) (περιοχή Μενοικίου όρους), τα οποία στην φυσική τους διάρθρωση, ήταν δύο ξεχωριστά υδρογραφικά δίκτυα, που κατέληγαν στην ευρύτερη περιλίµνια - ελώδη περιοχή της τέως λίµνης Αχινού. Οι σύγχρονες εξωγενείς διεργασίες δηλ. οι επεµβάσεις του ανθρώπου, είχαν ως αποτέλεσµα την τεχνητή ένωση των δύο δικτύων και την δηµιουργία του (τεχνητού) ρέµατος της Μαύρης (ή Μεγάλης) Τάφρου (πίν ). Συγχρόνως, οδήγησαν την νέα κοίτη, νοτιώτερα και χαµηλώτερα, ώστε να συναντήσει την επίσης τεχνητή κοίτη του ποτ. Αγγίτη, στην περιοχή της συµβολής του µε τον ποτ. Στρυµόνα (διευθετηµένη κοίτη). Πίνακας : Εµβαδόν και αριθµός πρωτογενών λεκανών απορροής της ανατολικής πλευράς της τ/φ Σερρών πριν και µετά τα τεχνικά έργα (από νότια προς βόρεια) Χαρτογράφηση από χάρτη (αρχείου) έτους 1927 (κλίµακα 1: ) Χαρτογράφηση από χάρτη (ΓΥΣ) έτους 1971 (κλίµακα 1: ) α/α Ανατολικές Πρωτογενείς Εµβαδόν Ανατολικές Πρωτογενείς Εµβαδόν Λεκάνες αποροής (Km 2 α/α ) Λεκάνες αποροής (Km 2 ) 1 Παλαιοκώρης 54,40 1 Παλαιοκώρης 56,25 2 Θολόρρεµα 53,25 2 Μαύρη Τάφρος 168,00 3 Γαζώρου 122,70 4 Κρανόρρεµα 62,75 3 Κρανόρρεµα 74,25 5 Αγ. Ιωάννης 260,50 4 Αγ. Ιωάννης 281,00 6 Κρουσοβίτης 289,50 5 Κρουσοβίτης 285,00 6 Σύνολο 843,10 5 Σύνολο 864,50 Παρατηρήσεις :1. αύξηση της αρχικής έκτασης των ανατολικών πρωτογενών λεκανών απορροής κατά 21,4 Km 2 2. µείωση του αρχικού αριθµού των πρωτογενών λεκανών απορροής κατά µία (1) λεκάνη Κατά συνέπεια, προκλήθηκε µεταβολή του τοπικού βασικού επιπέδου και των συνθηκών λειτουργίας - εξέλιξης των δύο αρχικών δικτύων που είχε ως αποτέλεσµα την ανανέωση των κλάδων τους, την επιτάχυνση της διάβρωσης, τις αυτοπειρατείες µεταξύ των πλευρικών κλάδων, τις τοπικές µετατοπίσεις και αλλαγές του υδροκρίτη, την µεταβολή της έκτασης και της µορφής της νέας πρωτογενούς λεκάνης απορροής κ.λ.π. (βλ. χάρτη του σχ.8.2). 2. Στο Κρανόρρεµα, το οποίο φαίνεται να έχει αυξήσει το εµβαδόν της λεκάνης απορροής του κατά 7,5 Km 2, κυρίως στην χαµηλή περιοχή της, όπου έχει αυξηθεί και το πλάτος της. Η µεταβολή αυτή έγινε σε βάρος των διπλανών, δευτερογενών λεκανών. Η φυσική κοίτη του Κρανορρέµατος (ή Ρ. Κρανιές), "χανόταν" µέσα στις απόθέσεις της χαµηλής περιοχής του. Η τεχνητή διευθέτησή του παροχετεύει το ρέµα, µέσω τεχνητών τάφρων, νοτιώτερα (µέσα στην τεχνητή κοίτη του Στρυµόνα), µεταβάλλοντας µε αυτό τον τρόπο το τοπικό βασικό επίπεδο του (σχ.8.2). 3. Συλλήψεις κλάδων του Χειµ. Αγ. Ιωάννη, από το δίκτυο (Αγγίτη) της γειτονικής τ/φ ρά- µας, έχουν µειώσει το εµβαδόν και διαφοροποιήσει τοπικά τον υδροκρίτη της Α/ΒΑ πλευράς της λεκάνης απορροής του. 4.Το ίδιο συνέβη και στην Α/ΝΑ πλευρά της από την δράση δευτερογενών δικτύων της διπλανής µεσολεκανώδους περιοχής. Παρ' όλα αυτά, το εµβαδόν της λεκάνης απορροής φαίνεται αυξηµένο κατά 20,5 Km 2 µετά από την διευθέτηση του κάτω ρου των ρεµάτων, που είχε ως αποτέλεσµα την προσάρτηση µικρών δευτερογενών λεκανών της περιοχής, στην έκταση της πρωτογενούς λεκάνης και τελικά το σχήµα της γίνεται περισσότερο επίµηκες. 5. Τέλος, το εµβαδόν της λεκάνης απορροής του Κρουσοβίτη, φαίνεται ότι έχει µειωθεί προς όφελος της διπλανής, δευτερογενούς, λεκάνης του Ρ. Αµπελιών. Η σηµαντικότερη συνέπεια των ανθρωπογενών επεµβάσεων για την ανατολική πλευρά της τ/φ, είναι η µείωση των πρωτογενών λεκανών απορροής από έξη (6) σε πέντε (5) και η αύξηση της συνολικής έκτασης τους κατά 21,4 Km 2. Η µεταβολή αυτή πιθανόν να έχει διαταράξει µε έντονο τρόπο, την κατάσταση ισορροπίας που είχαν προσεγγίσει µε την φυσική εξέλιξή τους, τα δίκτυα της περιοχής,.

201 206 ii. υτική πλευρά της τ/φ Σερρών : Τα στοιχεία του πίν αφορούν τις πρωτογενείς λεκάνες απορροής της δυτικής πλευράς της τ/φ Σερρών και τις µεταβολές τους, που προκλήθηκαν εξαιτίας των εξωγενών (κυρίως ανθρωπογενών) διεργασιών. Πίνακας : Εµβαδόν και αριθµός πρωτογενών λεκανών απορροής της δυτικής πλευράς της τ/φ Σερρών (από Νότια προς Βόρεια) από χάρτες των ετών : 1927 (αρχείο) και 1971 (Γ.Υ.Σ) (κλίµακα 1: ) XAΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΑΠΟ ΧΑΡΤΗ (ΑΡΧΕΙΟΥ) έτους 1927 (1: ) XAΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΑΠΟ ΧΑΡΤΗ (ΓΥΣ) έτους 1971 (1: ) α/α υτικές Πρωτογενείς Λεκάνες αποροής Εµβαδόν (Km²) α/α υτικές Πρωτογενείς Λεκάνες αποροής Εµβαδόν (Km²) 1 Καστρόλακκος 55,60 1 Καστρόλακκος 49, Ρ. Εζοβίτης 134,75 2 Ρ. Εζοβίτης 118,25 Μεγάλο Ρέµα 146,00 3 Μεγάλο Ρέµα 146,25 Σκαπάνης Ρ. 232,50 4 Σκαπάνης Ρ. 213,50 Στρυµονικού Ρ. 73,25 5 Στρυµονικού Ρ. 78,00 Ξηροποτάµου Ρ. 118,00 6 Ξηροποτάµου Ρ. 112,00 Σταφυλώνα Ρ. 15,25 7 Σταφυλώνα Ρ. 16,75 Ενδιάµεσο Ρ. 9,50 8 Ενδιάµεσο Ρ. 9,25 Ματωµένο Ρ. 4,00 9 Ματωµένο Ρ. 4,00 Γειτονιάς Ρ. 19,50 10 Γειτονιάς Ρ. 18,50 11 Κερκινίτης 285,50 11 Κερκινίτης 253, Μεγάλο Ρέµα (ή Ρ. Νεοχωρίου) 27,10 Τυµπάνου Ρ. 18,50 13 Τυµπάνου Ρ. 11,00 Μεσόρρεµα 9,70 14 Μεσόρρεµα 7, Ρ. υτ. Ακριτοχωρίου 13,00 15 Ρ. υτ. Ακριτοχωρίου 8,75 Ρ. Ακριτοχωρίου 14,50 16 Ρ. Ακριτοχωρίου 11,50 Βασιλίσσης Ρ. (ή Ρ. Πετριτσίου) Γιανόρρεµα (ή Μιχόρρεµα) 20, ,80 18 Βασιλίσσης Ρ. (ή Ρ.Πετριτσίου) Γιανόρρεµα (ή Μιχόρρεµα) 20,00 22,25 17 Σύνολο 1190,35 18 Σύνολο 1127,10 Παρατηρήσεις : 1. µείωση της αρχικής έκτασης των πρωτογενών λεκανών απορροής κατά 63,25 Km 2 2. αύξηση του αρχικού αριθµού των πρωτογενών λεκανών απορροής κατά µία (1) λεκάνη Απ αυτά, διαπιστώνεται η δηµιουργία µιας νέας πρωτογενούς λεκάνης απορροής, από το Ρ.Νεοχωρίου (ή Μεγάλο ρέµα), στην Β/ΒΑ πλευρά της λεκάνης απορροής του Κερκινίτη. Το Ρ.Νεοχωρίου, αρχικά ήταν πλευρικός κλάδος του φυσικού υδρογραφικού δικτύου του Κερκινίτη, στην νότια πλευρά του όρους Κερκίνη. Η δηµιουργία της τεχνητής λίµνης Κερκίνης, η αποξήρανση ελών και η διευθέτηση του κάτω ρου του συγκεκριµένου ρέµατος, µετέβαλαν το τοπικό βασικό επίπεδο και ενεργοποίησαν φαινόµενα διάβρωσης, µε αποτέλεσµα την αυτονόµηση του. Με την δηµιουργία της νέας πρωτογενούς λεκάνης αυξάνεται ο αριθµός των λεκανών απορροής, της δυτικής πλευράς της τ/φ Σερρών, από δεκαεπτά (17) σε δεκαοκτώ (18) και µειώνεται η αρχική συνολική έκταση της κατά 63,25 Km 2.

202 207 Κατά την διάρκεια των χαρτογραφήσεων, από την συγκριτική παρατήρηση των στοιχείων για τις υπόλοιπες λεκάνες, προέκυψε ότι : -Το εµβαδόν των λεκανών του Καστρόλακκα και του Εζοβίτη µειώθηκε µετά από τις διευθετήσεις των χαµηλών περιοχών τους, που τους οδήγησαν στην τεχνητή κοίτη του Στρυµόνα. Στην φυσική τους πορεία, ο µεν Καστρόλακκος προσέγγιζε την φυσική κοίτη του Στρυµόνα, πριν από τα στενά της Αµφίπολης, ο δε Εζοβίτης κατέληγε στην περιλίµνια ζώνη της παλιάς λίµνης Αχινού. -Τεχνητή τάφρος περιόρισε την κοίτη του Μεγάλου Ρέµατος, στην χαµηλή ζώνη και οι διευθετήσεις πλευρικών κλάδων του, που καταλήγουν στην κεντρική κοίτη, αύξησαν το εµβαδόν της λεκάνης απορροής του σ αυτή την περιοχή, επηρεάζοντας και το σχήµα της. Έτσι, η απώλεια έκτασης στην υψηλή ζώνη του εξαιτίας αυτοπειρατειών ή συλλήψεων τόσο από τον διπλανό Εζοβίτη όσο και από υδρογραφικά δίκτυα διπλανών τ/φ (π.χ. Θε/νίκης), εξισορροπείται µε την παρατηρηθείσα αύξηση του εµβαδού στην χαµηλή ζώνη του και παρέµεινε ίδιο και στις δύο χρονικές φάσεις εξέλιξης (φυσική και τεχνητή). Το τοπικό βασικό επίπεδο, ήταν και είναι το τµήµα της φυσικής κοίτης του Στρυµόνα, ΒΑ της Νιγρίτας. - Η περιοχή εξόδου του Ρ.Σκαπάνη, από την ορεινή ζώνη, µειώθηκε σε πλάτος και συγχρόνως επιµηκύνθηκε η µορφή της, µετά από διευθέτηση που καταλήγει σε τµήµα της παλαιάς φυσικής κοίτης του Στρυµόνα (Α/ΝΑ ηµητριτσίου). Τµήµα της παλιάς περιοχής εξόδου του, µετατράπηκε σε δευτερογενές δίκτυο, µε αποτέλεσµα την µείωση του αρχικού εµβαδού της λεκάνης απορροής κατά 19km 2. - Οι διευθετήσεις µικρών δευτερογενών υδρογραφικών δικτύων, που κατέληξαν ως πλευρικοί κλάδοι στην περιοχή του κάτω ρου του Ρ. Στρυµονικού, είχαν ως αποτέλεσµα την αύξηση του εµβαδού της λεκάνης απορροής του. Επίσης, παρατηρήθηκε ότι η διευθετη- µένη χαµηλή κοίτη του, καταλήγει στην κοίτη του π. Στρυµόνα όπως συνέβαινε παλαιότερα και µε την φυσική. - Η αλλαγή της Β/ΒΑ πορείας, της φυσικής κοίτης του Ξηροποτάµου, σε Α/ΝΑ πορεία µε τεχνητή κοίτη, έδωσε την ευκαιρία σε διπλανά (κυρίως δευτερογενή υδρογραφικά δίκτυα), ν αποσπάσουν µε πειρατικό τρόπο τµήµατα της λεκάνης του και να µειώσουν το συνολικό εµβαδόν της. - Οι πρωτογενείς λεκάνες των υδρογραφικών δικτύων : Σταφυλώνα Ρ., Ενδιάµεσο Ρ., Ματωµένο Ρ., Γειτονιάς Ρ. είχαν φυσικό, τοπικό βασικό επίπεδο τον χώρο της φυσικής (αρχικής) Κερκινίτιδας λίµνης (βλ. χάρτη του σχ. 8.1) όπως και τον χώρο των περιλίµνιων ελών. Το εµβαδόν τους φαίνεται να έχει εξισορροπηθεί ή αυξηθεί εξαιτίας συλλήψεων ή αυτοπειρατιών σε βάρος τόσο των διπλανών λεκανών, όσο και σε βάρος των µεσολεκανωδών περιοχών, αµέσως µετά την κατασκευή της (νέας) λίµνης Κερκίνης. Το σχήµα των λεκανών δεν φαίνεται να επηρεάσθηκε δραµατικά από την δηµιουργία της Κερκίνης. - Όπως προαναφέρθηκε, η νέα πρωτογενής λεκάνη απορροής που δηµιουργήθηκε στη δυτική πλευρά της τ/φ, στην περιοχή του όρους Κερκίνη, µείωσε αρκετά το εµβαδόν της λεκάνης απορροής του Κερκινίτη. Το ίδιο αποτέλεσµα είχε και η δηµιουργία δευτερογενών λεκανών στην Ν/ΝΑ πλευρά της λεκάνης απορροής του Κερκινίτη. Εξαιτίας των µειώσεων της έκτασης, στην περιοχή των εκβολών του στην λίµνη Κερκίνη, το σχήµα αυτού του τµήµατος τείνει να γίνει επί- µηκες. Ο Κερκινίτης στην φυσική του πορεία, χανόταν διακλαδιζόµενος επάνω στις αποθέσεις του αλλουβιακού ριπιδίου, που σχηµάτιζε πριν από την "εγκαταλειµένη" κοίτη του Στρυµόνα (Β/Β της Κερκινίτιδας), το οποίο ήταν το παλαιό βασικό τοπικό επίπεδό του. Σήµερα, η τεχνητή κοίτη του, µέσω συστήµατος στραγγιστικών - αρδευτικών τάφρων, καταλήγει στη λίµνη Κερκίνη, η οποία αποτελεί το νέο βασικό τοπικό επίπεδο. - Οι πρωτογενείς λεκάνες απορροής της νότιας πλευράς του όρους Κερκίνη (Τυµπάνου Ρ., Μεσόρρεµα, Ρ. υτ.ακριτοχωρίου, Ρ.Ακριτοχωρίου, Ρ.Πετριτσίου και Γιανόρρεµα ή Μιχόρρεµα), παρουσιάζουν µεγάλες διαφορές στην διάρθρωση τους µετά τα τεχνητά έργα στην κατάντη περιοχή τους (π.χ. διευθέτηση κοίτης Στρυµόνα, κατασκευή λίµνης Κερκί-

203 208 νης, αποξηράνσεις ελών, διευθετήσεις των κοιτών των χαµηλών περιοχών τους, εποχικά µεταβαλλόµενο υψόµετρο της στάθµης της Κερκίνης κ.ά.). Το εµβαδόν των λεκανών των πρώτων τεσσάρων ρεµάτων µειώθηκε, επειδή αναπτύχθηκαν οι δευτερογενείς λεκάνες της µεσολεκανώδους περιοχής. Η πορεία της κοίτης στην χαµηλή ζώνη του Ρ. Ακριτοχωρίου, από Ν/ΝΑ γίνεται /Ν µετά την αποξήρανση ελών και την κατασκευή της Κερκίνης. Το Ρ.Πετριτσίου αναπτύσσοντας την λεκάνη απορροής του, δείχνει να εξισορροπεί την απώλεια έκτασης (από την δράση του Μιχορρέµατος και άλλων δευτερογενών δικτύων) µε την αύξηση που πετυχαίνει σε βάρος διπλανών, επίσης δευτερογενών δικτύων Αντίθετα, η λεκάνη απορροής του Γιανορρέµατος (ή Μιχορρέµατος), δείχνει ν ακολουθεί τον φυσικό ρυθµό ανάπτυξης, µε µικρής έκτασης αλλά αρκετής συχνότητας αυτοπειρατίες σε γειτονικές λεκάνες. Β) ΜΕΣΟΛΕΚΑΝΩ ΕΙΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ : Οι µεσολεκανώδεις περιοχές µεταξύ των πρωτογενών λεκανών απορροής της τ/φ Σερρών, είναι ο χώρος ανάπτυξης των νεώτερων ρεµάτων της. Πρόκειται για ενεργείς περιοχές, συνήθως µη σταθεροποιηµένες ως προς την έκταση και το σχήµα και οι πλέον "ευαίσθητες" σε κάθε είδους µεταβολή στον ευρύτερο χώρο ανάπτυξής τους. Η διατάραξη των φυσικών συνθηκών της χαµηλής ζώνης της τ/φ, µε την κατασκευή των εξυγιαντικών έργων της πεδιάδας Σερρών και οι ανωτέρω διαπιστώσεις, προκάλεσαν την διερευνητική προσπάθεια προσδιορισµού πιθανών µεταβολών, στον τρόπο και ρυθ- µό εξέλιξης και των µεσολεκανωδών περιοχών. Οριοθετήθηκαν λοιπόν, οι λεκάνες απορροής των νεώτερων (δευτερογενών, τριτογενών κ.λ.π.) ρεµάτων που αναπτύσσονται στις µεσολεκανώδεις περιοχές. Υπολογίσθηκε ο αριθµός και το εµβαδόν των νεώτερων λεκανών, όπως και το συνολικό εµβαδόν της µεσολεκανώδους περιοχής, από τις διαθέσιµες χαρτογραφήσεις. Τ' αποτελέσµατα των υπολογισµών περιέχονται στους παρακάτω πίνακες & και οδηγούν στις εξής παρατηρήσεις : i. Για την ανατολική πλευρά της τ/φ Σερρών --Η χαρτογράφηση της περιοχής, ανέδειξε έξη (6) µεσολεκανώδεις περιοχές ή τµήµατα τους, µεταξύ των πρωτογενών λεκανών απορροής και µέσα στα όρια της τ/φ (σχ ). --Παρατηρήθηκαν αυξοµειώσεις στο εµβαδόν των µεσολεκανωδών περιοχών, µετά την κατασκευή των τεχνικών έργων (πιν ), όπως π.χ. : -η µεσολεκανώδης περιοχή µεταξύ του Χειµ. Αγ.Ιωάννη και του Κρουσοβίτη, είχε εµβαδόν 214 Km 2 ενώ σήµερα (µετά τα τεχνικά έργα) αυξήθηκε σε 218,3 Km 2, -αντίθετα, το τµήµα της µεσολεκανώδους περιοχής που ανήκει στην τ/φ Σερρών, µεταξύ των ΝΑ ορίων της και της πρωτογενούς λεκάνης Παλαιοκώµης, ενώ είχε εµβαδόν 68,35 Km 2, µετά την διευθέτηση του Αγγίτη, έχει 47,97 Km 2. --Αυξοµειώσεις συνέβησαν και στην ανάπτυξη ή δηµιουργία των δευτερογενών, τριτογενών κ.λ.π. λεκανών απορροής, µέσα στα όρια των µεσολεκανωδών περιοχών. π.χ -στην µεσολεκανώδη περιοχή µεταξύ των πρωτογενών λεκανών του Χειµ. Αγ. Ιωάννη και του Κρουσοβίτη, πριν τα έργα υπήρχαν σχηµατισµένες : επτά (7) δευτερογενείς, οκτώ (8) τριτογενείς και έξη (6) τεταρτογενείς λεκάνες µε συνολικό εµβαδόν 214,18 Km 2. Μετά τα τεχνικά έργα, στην ίδια µεσολεκανώδη περιοχή, διαµορφώθηκαν έξη (6) δευτερογενείς, δεκατέσσερεις (14) τεταρτογενείς, έξη (6) τριτογενείς και µία (1) λεκάνη 5 ης γενιάς, µε συνολικό εµβαδόν 218,3 Km 2. -Αντίθετα, στην µεσολεκανώδη περιοχή, µεταξύ του Ρ.Γαζώρου (του µετέπειτα κλάδου του Ρ. ΜαύρηςΤάφρου ) και του Κρανορρέµατος, υπήρχαν έξη (6) δευτερογενείς λεκάνες και µία (1) τριτογενής, µε συνολικό εµβαδόν 73,47 Km 2. Μετά την τεχνητή δηµιουργία του Ρ. Μαύρης Τάφρου, στην µεσολεκανώδη περιοχή, µεταξύ αυτού και του Κρανορρέµατος, διαµορφώθηκαν τρείς (3) δευτερογενείς λεκάνες, έξη (6) τριτογενείς και επτά (7) τεταρτογενείς µε συνολικό εµβαδόν 67,75 Km 2.

204 209 --Το πλάτος πολλών µεσολεκανωδών περιοχών µειώθηκε (π.χ.περιοχή µεταξύ Ρ.Γαζώρου και Κρανόρρεµα) και άλλες απέκτησαν τάσεις επιµήκυνσης του σχήµατος τους (π.χ. περιοχή µεταξύ Κρουσοβίτη και Χειµ. Αγ. Ιωάννη). Πίνακας : ΜΕΣΟΛΕΚΑΝΩ ΕΙΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ (ανατολική πλευρά τ/φ -από νότια προς βόρεια-) Χαρτογράφηση 1971 (από χάρτη ΓΥΣ) (1: ) Χαρτογράφηση 1927 (από χάρτη αρχείου) (1: ) α/α Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά α/α Νότια όρια τ/φ Σερρών Ρ.Παλαιοκώµης 2γενής ,9 3 2γενής 3γενής ,8 5 3γενής 4γενής γενής Σύνολο ,7 8 Σύνολο 2γενής 3 43,20 54,3 4 2γενής Ρ.Παλαιοκώµης Ανατ. όρια τ/φ Σερρών 3γενής ,85 7 3γενής 4γενής - - 1,2 2 4γενής Σύνολο ,35 13 Σύνολο Ρ. Μαύρης Τάφρου Κρανόρρεµα Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά 2γενής γενής 3γενής ν - - 3γενής 4γενής γενής Σύνολο 16 67, Σύνολο Κρανόρρεµα Χειµ. Άγ. Ιωάννη Γενιά Αριθµός Εµβαδόν π Εµβαδόν Αριθµός Γενιά 2γενής τ γενής 3γενής - - 3,00 1 3γενής Σύνολο ,47 7 Σύνολο Νότια όρια τ/φ Σερρών Ρ.Παλαιοκώµης Ρ.Παλαιοκώµης Ανατ. όρια τ/φ Σερρών Θολόρρεµα Ρ. Γαζώρου Ρ. Γαζώρου Κρανόρρεµα όρη Β. ΠΑΓΓΑΙΟ ΟΡΟΣ ΜΕΝΟΙΚΙΟ ΟΡΟΣ Φυσικές πρωτογενείς λεκάνες απορροής, ενώθηκαν τεχνητά δηµιουργώντας το Ρ. Μαύρης Τάφρου Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά Χειµ. Αγ. Ιωαννη Κρουσοβίτης 2γενής γενής 3γενής Σ - - 3γενής 4γενής τ - - 4γενής 5γενής γενής υ Σύνολο Σύνολο Κρουσοβίτης Βόρεια όρια τ/φ Σερρών Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά ν 2γενής γενής 3γενής γενής 4γενής γενής 5γενής γενής 6γενής γενής Σύνολο Σύνολο Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά 2γενής γενής γενής γενής 4γενής γενής 5γενής γενής 6γενής γενής Σύνολο Σύνολο Κρανόρρεµα Χειµ. Άγ.Ιωάννη Χειµ. Αγ.Ιωαννη Κρουσοβίτης Κρουσοβίτης Βόρεια όρια τ/φ Σερρών ΟΡΗ ΒΡΟΝΤΟΥΣ ΑΓΓΙΣΤΡΟ & ΟΡΒΗΛΟ ΟΡΟΣ ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ,37 429,81 65 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ -- Γενικώτερα, οι ανθρωπογενείς επεµβάσεις στην χαµηλή ζώνη της τ/φ Σερρών, ε- πηρέασαν και την φυσική εξέλιξη των µεσολεκανωδών περιοχών τόσο µεταξύ των πρωτογενών λεκανών, όσο και µεταξύ των νεώτερων λεκανών. Τ αποτελέσµατα και οι συνέπειες των εξωγενών διεργασιών, εκδηλώνονται µε ποικίλες και πολύπλοκες µεταβολές στην διαµόρφωση των µεσολεκανωδών περιοχών τους.

205 210 Σηµαντικότερες όλων είναι η ανανέωση του αναγλύφου τους εξαιτίας της µεταβολής, του τοπικού βασικού επιπέδου και η εκδήλωση αυτοπειρατιών µεταξύ των κλάδων. Εξαιτίας αυτής της µεταβολής στις µεσολεκανώδεις περιοχές της ανατολικής πλευράς της τ/φ γενικά παρατηρήθηκαν : 1. Μείωση τη αρχικής έκτασης των µεσολεκανωδών περιοχών κατά 23,44 Km Αύξηση κατά πέντε (5) λεκάνες απορροής του συνολικού αρχικού αριθµού των (65 υδρογραφικών δικτύων και των αντίστοιχων) υφιστάµενων λεκανών στον χώρο τους. ηλ. το ακριβώς αντίθετο απ ότι συνέβη µε την έκταση και τον αριθµό των πρωτογενών λεκανών της ίδιας πλευράς της τ/φ. 3. Σχηµατισµός πολύ νέων λεκανών, 5 ης και 6 ης γενιάς (στις µεσολεκανώδεις περιοχές µεταξύ Χειµ.Αγ.Ιωάννη & Κρουσοβίτη και µεταξύ Κρουσοβίτη & Β/ΒΑ όρια τ/φ). 4. ανακατάταξη του αριθµού των λεκανών απορροής στις διάφορες γενιές, δηλ. : α) Στην µεν χαρτογράφιση του 1927 διακρίθηκαν : 26 λεκάνες απορροής 2 ης γενιάς, 25 λεκάνες 3 ης γενιάς, 11 λεκάνες 4 ης γενιάς, 2 λεκάνες 5 ης γενιάς και 1 λεκάνη 6 ης γενιάς. β) Στην δε χαρτογράφιση του 1971 διακρίθηκαν : 21 λεκάνες απορροής 2 ης γενιάς, 28 λεκάνες 3 ης γενιάς, 17 λεκάνες 4 ης γενιάς, 3 λεκάνες 5 ης γενιάς και 1 λεκάνη 6 ης γενιάς. Αποδεικνύεται λοιπόν, ότι στην διαφοροποίηση της κατανοµής των τριτογενών και των τεταρτογενών λεκανών απορροής από αυτή των πρωτογενών και δευτερογενών, στις δύο πλευρές της τ/φ Σερρών, που διαπιστώθηκε κατά την ανάλυση του υδρογραφικού δικτύου της (κεφ.7 5.3) συνέβαλλαν σε µεγάλο βαθµό και οι ανθρωπογενείς επεµβάσεις στην χαµηλή ζώνη της. Πίνακας : ΜΕΣΟΛΕΚΑΝΩ ΕΙΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ Τ/Φ ΣΕΡΡΩΝ (δυτική πλευρά τ/φ -από νότια προς βόρεια-) Χαρτογράφηση 1971 (από χάρτη ΓΥΣ) (1: ) Χαρτογράφηση 1927 (από χάρτη αρχείου) (1: ) όρη α/α Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά α/α Καστρόλακκος 2γενής γενής Καστρόλακκος Εζοβίτης 3γενής γενής Εζοβίτης Σύνολο Σύνολο Εζοβίτης Μεγάλο Ρέµα Σύνολο Μεγάλο Ρέµα Σκαπάνης Ρ. Σκαπάνης Ρ. Στρυµονικού Ρ 2γενής γενής 3γενής γενής 4γενής γενής Σύνολο Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά 2γενής γενής 3γενής γενής Σύνολο 5 72, Σύνολο Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά 2γενής γενής 3γενής γενής Εζοβίτης Μεγάλο Ρέµα Μεγάλο Ρέµα Σκαπάνης Ρ. Σκαπάνης Ρ. Στρυµονικού Ρ ΚΕΡ ΥΛΙΟ ΒΕΡΤΙΣΚΟΣ Σύνολο Σύνολο 5 6 Στρυµονικού Ρ. Ξηροποτάµου Ρ. Ξηροποτάµου Ρ. Σταφυλώνα Ρ. Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά 2γενής γενής 3γενής γενής Σύνολο Σύνολο Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά 2γενής γενής 3γενής γενής 4γενής γενής Στρυµονικού Ρ. Ξηροποτάµου Ρ. Ξηροποτάµου Ρ. Σταφυλώνα Ρ. 5 6 ΚΡΟΥΣΙΑ Σύνολο Σύνολο (η συνέχεια του πίνακα στην επόµενη σελίδα)

206 211 Χαρτογράφηση 1971 (από χάρτη ΓΥΣ) (1: ) Χαρτογράφηση 1927 (από χάρτη αρχείου) (1: ) όρη Σταφυλώνα Ρ. Ενδιάµεσο Ρ. Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά 2γενής γενής 3γενής γενής Σύνολο Σύνολο Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά Σταφυλώνα Ρ. Ενδιάµεσο Ρ. Ενδιάµεσο Ρ. 2γενής Ενδιάµεσο Ρ. 4 2γενής Ματωµένο Ρ. Ματωµένο Ρ. 3γενής γενής Σύνολο Σύνολο Ματωµένο Ρ. Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά Ματωµένο Ρ. Γειτονιάς Ρ. 2γενής γενής Γειτονιάς Ρ. Σύνολο 1 3, Σύνολο Γειτονιάς Ρ. Κερκινίτης Ρ. Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά 2γενής γενής 3γενής γενής Γειτονιάς Ρ. Κερκινίτης Ρ Κερκινίτης Ρ. Μεγάλο Ρέµα (ή Ρέµα Νεοχωρίου) Σύνολο Σύνολο Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά 2γενής γενής Σύνολο Σύνολο Κερκινίτης Ρ. Τυµπάνου Ρ Μεγάλο Ρέµα Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά Τυµπάνου Ρ. 2γενής γενής Τυµπάνου Ρ. Μεσόρρεµα Σύνολο - - 3,00 1 Σύνολο Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά Τυµπάνου Ρ. Μεσόρρεµα 2γενής γενής Σύνολο Σύνολο Μεσόρρεµα Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά Ρ. δυτ. Ακριτοχωρίου 2γενής γενής Ρ. δυτ. Ακριτοχωρίου Ρ. Ακριτοχωρίου Σύνολο Σύνολο Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά 2γενής γενής 3γενής γενής Μεσόρρεµα Ρ. δυτ. Ακριτοχωρίου Ρ. δυτ. Ακριτοχωρίου Ρ. Ακριτοχωρίου Ρ. Ακριτοχωρίου Βασιλίσσης Ρ. (ή Ρ.Πετριτσίου) Κ Ε Ρ Κ Ι Ν Η ( ή Μ Π Ε Λ Ε Σ ) Ρ.Ακριτοχωρίου Βασιλίσσης Ρ. Σύνολο ,54 11 Σύνολο Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά 2γενής γενής 3γενής γενής Βασιλίσσης Ρ. Γιανόρεµµα (ή Μιχόρεµµα) 14 Βασιλίσσης Ρ. (ή Ρ. Πετριτσίου) Γιανόρεµα (ή Μιχόρεµα) Σύνολο Σύνολο Γενιά Αριθµός Εµβαδόν Εµβαδόν Αριθµός Γενιά 2γενής γενής Γιανόρεµα (ή Μιχόρεµα) Β.όρια τ/φ Σερρών 13 Σύνολο Σύνολο ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ii. Για την δυτική πλευρά της τ/φ Σερρών --Η µεν χαρτογράφηση, από τον χάρτη (αρχείου) του 1927 µε την φυσική διάρθρωση της περιοχής, αποτύπωσε δεκατέσσερεις (14) µεσολεκανώδεις περιοχές ανάµεσα σε δεκαεπτά (17) πρωτογενείς λεκάνες απορροής (σχ.8.1 & πιν ). --Η δε χαρτογράφηση από τον χάρτη (Γ.Υ.Σ) του 1971, που περιλαµβάνει και το αποτέλεσµα των τεχνητών επεµβάσεων, ανέδειξε δεκαπέντε (15) µεσολεκανώδεις περιοχές, ανάµεσα σε δεκαοχτώ (18) πρωτογενείς λεκάνες (σχ.8.2 & πιν ).

207 212 Η νέα µεσολεκανώδης περιοχή, αναπτύχθηκε ανάντη της βόρειας πλευράς της τεχνητής λίµνης Κερκίνης, στην νότια πλευρά του όρους Κερκίνη, µεταξύ των πρωτογενών λεκανών του Μεσορρέµατος και του Ρ. υτ.ακριτοχωρίου. Έχει εµβαδόν 8,20 Km 2, το σχήµα της είναι περίπου επίµηκες (οξύληκτο), έχει δε σχηµατισθεί σε βάρος των δύο γειτονικών της πρωτογενών λεκανών. Στην έκταση της διαµορφώνονται δύο δευτερογενείς λεκάνες. Εντυπωσιάζει ο µικρός χρόνος (από το 1927 έως το1971), περίπου 44 χρόνια, που α- παιτήθηκε για την δηµιουργία της, γεγονός που προϋποθέτει έντονα φαινόµενα διάβρωσης, τα οποία προφανώς εκδηλώθηκαν µετά τις δυναµικές ανθρωπογενείς επεµβάσεις στην Β/Β πλευρά της τ/φ Σερρών. --Η µεσολεκανώδης περιοχή που αναπτύσεται ανάµεσα στις λεκάνες του Ρ.Τυµπάνου & του Μεσορρέµατος, βρίσκεται στην ίδια πλευρά της τ/φ, όπως η προηγούµενη, αύξησε το εµβαδόν της (από 3Km 2 σε 7,45 Km 2 ) και απέκτησε σχήµα επίσης επίµηκες-οξύληκτο. --Όµοια αυξήθηκε και η περιοχή µεταξύ του Καστρόλακκα και Εζοβίτη (από 33,5 Km 2 σε 41,87 Km 2 ), το δε σχήµα της έχει τάσεις επιµήκυνσης µε οξύληκτη κορυφή. --Αντίθετα, η αµέσως επόµενη περιοχή (προς Β/Β ), µεταξύ των πρωτογενών λεκανών Εζοβίτη και Μεγάλου Ρέµατος, φαίνεται να έχει µειώσει το εµβαδόν και την επιµήκη µορφής της, µέσα στο ίδιο χρονικό διάστηµα ( ). Το βασικό τοπικό επίπεδο της αρχικά ήταν η λίµνη Αχινού, της οποίας η απόξήρανση µετέβαλλε και τον αριθµό των δευτερογενών, τριτογενών και τεταρτογενών λεκανών απορροής που συνθέτουν την συγκεκρι- µένη µεσολεκανώδη περιοχή. --Οι µεσολεκανώδεις περιοχές που αναπτύσσονται ανάµεσα στις πρωτογενείς λεκάνες, των Μεγ.Ρέµατος, Σκαπάνη Ρ., Στρυµονικού Ρ. και Ξηροποτάµου, έχουν κοινά χαρακτηριστικά την µείωση της έκτασης τους και την διαµόρφωση µόνον δευτερογενών και τριτογενών λεκανών απορροής µέσα στα όρια τους. Το σχήµα των δευτερογενών, κυρίως, λεκανών είναι περίπου παραλληλόγραµµο και έχουν ως κοινό βασικό, τοπικό επίπεδο την τεχνητή κοίτη του Στρυµόνα. -- Οι µεσολεκανώδεις περιοχές µεταξύ του Ξηροποτάµου και του Κερκινίτη στην δυτική πλευρά της πρώην, φυσικής, λίµνης Κερκινίτιδας και νυν, τεχνητής, λίµνης Κερκίνης, είναι οι µικρότερες σε έκταση όλων των υπολοίπων της τ/φ. Το σχήµα τους είναι τριγωνικό µε πλατιά βάση. Η περιοχή µεταξύ Ξηροποτάµου και Σταφυλλώνα είναι η µόνη της προηγούµενης οµάδας και η δεύτερη (µε πρώτη την περιοχή ανάµεσα στον Εζοβίτη - Μεγ.Ρέµα - /Ν πλευρά λίµνης Αχινού) της δυτικής πλευράς της τ/φ, στην οποία δηµιουργήθηκαν τεταρτογενείς λεκάνες απορροής (πιν ). -- Η έκταση της περιοχής ανάµεσα στις πρωτογενείς λεκάνες Ακριτοχωρίου και Πετριτσίου µετά τα τεχνικά έργα, στην κατάντη πλευρά της, αυξήθηκε σε συνάρτηση µε την αύξηση του αριθµού των δευτερογενών λεκανών απορροής. Αντίθετα, η έκταση των περιοχών που διαµορφώνονται µεταξύ των λεκανών των Ρ. υτ.ακριτοχωρίου & Ρ. Ακριτοχωρίου, όπως και των ρεµάτων Πετριτσίου - Μιχορρέµατος, µειώθηκε ανάλογα µε την µείωση του αριθµού των δευτερογενών λεκανών. Γενικά, οι µεταβολές που σηµειώθηκαν στον χώρο των µεσολεκανωδών περιοχών της δυτική πλευράς της τ/φ Σερρών είναι : 1. Η αύξηση της αρχικής έκτασης (349,54 Km 2 ) κατά 24,27 Km 2, δηλ. το αντίθετο απ ότι συνέβη µε την έκταση των πρωτογενών λεκανών στην ίδια πλευρά της τ/φ. 2. εν διαπιστώθηκε σχηµατισµός 5 ης και 6 ης γενιάς δικτύων, αντίθετα µε ότι συνέβη στις µεσολεκανώδεις περιοχές της ανατολικής πλευράς της τ/φ Σερρών. 3. Η µείωση κατά 12 λεκάνες (αντίθετα µε ότι διαπιστώθηκε στην ανατολική πλευρά της τ/φ) και η ανακατάταξη του αριθµού των αρχικώς σχηµατισθέντων λεκανών α- πορροής, δηλ. : α) στην µεν χαρτογράφιση του 1927 διακρίθηκαν : 65 λεκάνες απορροής 2 ης γενιάς, 39 λεκάνες 3 ης γενιάς, 10 λεκάνες 4 ης γενιάς. β) Στην δε χαρτογράφιση του 1971 διακρίθηκαν : 62 λεκάνες απορροής 2 ης γενιάς, 38 λεκάνες 3 ης γενιάς, 2 λεκάνες 4 ης γενιάς.

208 213 Γ) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ : Τα στοιχεία που προέκυψαν µετά την σύγκριση των δύο διαφορετικών φάσεων της τ/φ Σερρών εξελικτικά και χρονολογικά απέδειξαν ότι τα µεγάλα τεχνικά, εξυγιαντικά έργα στην χαµηλή ζώνη της τ/φ, επέφεραν πολύ µεγάλες αλλαγές στην διάρθρωση του φυσικού περιβάλλοντος της. Ως συνέπεια αυτών των αλλαγών, ήταν η δηµιουργία ενός νέου τεχνητού περβάλλοντος µέσα σε πολύ µικρό χρονικό διάστηµα, του οποίου τα χαρακτηριστικά φαίνονται στον πίν Είναι προφανείς οι προκληθείσες αντίστροφες αυξοµειώσεις του αριθµού και της έκτασης τόσο των πρωτογενών λεκανών όσο και των µεσολεκανωδών περιοχών τους και στις δύο πλευρές της τ/φ. Πίνακας : Μεταβολές στο φυσικό ανάγλυφο της τ/φ Σερρών µετά τα τεχνικά έργα ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΛΕΚΑΝΕΣ υτική πλευρά Έτος Έτος Ανατολική πλευρά Έτος Έτος τ/φ Σερρών τ/φ Σερρών Αριθµός λεκανών Αριθµός λεκανών 6 5 Συνολικό εµβαδόν 1190, ,10 Συνολικό εµβαδόν 843,10 864,50 ΜΕΣΟΛΕΚΑΝΩ ΕΙΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ υτική πλευρά τ/φ Σερρών Έτος 1927 Έτος 1971 Ανατολική πλευρά τ/φ Σερρών Έτος 1927 Έτος 1971 Αριθµός Αριθµός µεσολεκαν. περιοχών µεσολεκαν. περιοχών Συνολικό εµβαδόν 349,54 373,81 Συνολικό εµβαδόν 429,81 406,37 Η βίαιη επαναδραστηριοποίηση του υδρογραφικού δικτύου που εκδηλώθηκε µε φαινόµενα αυτόπειρατιών και συλλήψεων κλάδων, εκτός των άλλων, είχε ως αποτέλεσµα αφ ενός τον σχηµατισµό νέων λεκανών απορροής και αποσχηµατισµό παλαιότερων, αφ ετέρου την δηµιουργία νέων γενιών δικτύων (π.χ. 4 ης,5 ης,6 ης γενιάς) και την ανανέωση παλαιότερων. Τελικό αποτέλεσµα ήταν η ανανέωση του αναγλύφου της τ/φ Σερρών ηµιουργία τεχνητών γεωµορφών Εκτός των φυσικών γεωµορφών της τ/φ Σερρών, οι οποίες διαπιστώθηκαν και αναπτύχθηκαν σε προηγούµενο κεφάλαιο, διακρίνονται και τεχνητές γεωµορφές, ως αποτέλεσµα των επεµβάσεων του ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον, µέσα στα πλαίσια των δραστηριοτήτων και του αγώνα του για βελτίωση, ανάπτυξη και διεύρυνση των συνθηκών διαβίωσης του µέσα σ αυτήν. Μερικές από τις τεχνητές γεωµορφές περιγράφονται παρακάτω. Επιπλέον, γίνεται α- ναφορά και σε αλλαγές του φυσικού περιβάλλοντος που απορρέουν από τον τρόπο διαχείρησης του από τον άνθρωπο και που προέκυψαν δευτερογενώς : ----Λίµνη Κερκίνη (φωτ & ) : Πρόκειται για µια τεχνητή γεωµορφή που άρχισε να κατασκευάζεται το 1933, µε βάση την θέση της µικρής λίµνης Κερκινίτιδας (ή Μπουτκόβου) που ήταν µία φυσική γεωµορφή. Σχεδιάσθηκε ως κεντρικός πυρήνας των τεχνητών επεµβάσεων και αποτελεί την βασική µονάδα των µεγάλων Εγγειοβελτιωτικών Έργων της πεδιάδας Σερρών, που κατασκευάσθηκαν αλλά δεν ολοκληρώθηκαν, στο αρχικώς σχεδιασθέν σύνολο τους, στην χα- µηλή ζώνη της τ/φ Σερρών. Πρωταρχικός και κύριος στόχος της κατασκευής της λίµνης, ήταν η αντιπληµµυρική προστασία της χαµηλής ζώνης της τ/φ, από τις πληµµυρικές παροχές του Στρυµόνα. Η παγίδευση των φερτών υλών του ποταµού, ήταν ένας επόµενος στόχος για την δηµιουργία και την απόδοση προς καλλιέργεια µεγάλων, σταθερών και γόνιµων εκτάσεων. Σε συνδυαµό µε την εξυγίανση του περιβάλλοντος από τις αποξηράνσεις των ελών θα έλυνε και το προσφυγικό πρόβληµα.

209 214 Φωτ : Λίµνη Κερκίνη (ανατολική πλευρά) - αναπαράσταση οικισµού για τις ανάγκες κιν/φικης ταινίας (Αγγελόπουλος) ( ) - στην ίδια θέση υπήρχε προσφυγικός οικισµός, που κατακλύσθηκε από τα νερά της τεχνητής λίµνης Κερκίνης (βλ. χάρτη µε τεχνητές γεωµορφές της τ/φ Σερρών) Η αποθήκευση µεγάλων ποσοτήτων νερού στον ταµιευτήρα της Κερκίνης, το οποίο θα διοχετευόταν στην πεδιάδα µε µεγάλα αρδευτικά δίκτυα, θα ικανοποιούσε τις αρδευτικές ανάγκες χιλ. στρ. Οι ευνοϊκές συνθήκες που είχαν ήδη αναπτυχθεί εξαιτίας της Κερκινίτιδας, των περιλί- µνιων ελών και των εκτεταµένων πληµµυρικών πεδίων και µε την εξέλιξη του φυσικού περιβάλλοντος, σε εκπληκτικά σύντοµο διάστηµα (περίπου µισό αιώνα), µετέτρεψαν τον χώ ρο της λίµνης Κερκίνης, σε έναν εκπληκτικά εξαιρετικό υγροβιότοπο µε πλούσια οικοσυστήµατα και διεθνές ενδιαφέρον. Ο χαρακτηρισµός της τεχνητής λίµνης Κερκίνης, ως µοναδικού υγροβιότοπου, την έθεσε υπό την προστασία της συνθήκης RAMSAR και της Οδηγίας 409 / 79 / Ε.Ο.Κ. Η οριοθέτηση του υγροτόπου µε την Κ.Υ.Α / , θεωρητικά δηµιουργεί γύρω απ αυτόν ασπίδα προστασίας από τους κινδύνους που τον απειλούν. Σήµερα η ευρύτερη περιοχή της Κερκίνης έχει αποκτήσει οικολογικό και περιβαλλοντικό ενδιαφέρον µε έµφαση στην διατήρηση των πλούσιων οικοσυστηµάτων που αναπτύσσονται σ αυτήν. Στην πραγµατικότητα η λίµνη Κερκίνη, χρειάζεται έργα συντήρησης για την ανάκτηση της αρχικής µορφής και διατήρησης των αρχικών στόχων σχεδιασµού. Όπως κάθε τεχνητό έργο, µε το πέρασµα του χρόνου, υπόκειται σε αλλαγές και φθορές. Αυτές µικραίνουν την απόσταση από την ηµεροµηνία συµπλήρωσης του δεδοµένου χρόνου λειτουργίας που εξαρτάται και ορίζεται από τους φυσικούς νόµους εξέλιξης της γήϊνης επιφάνειας. Σε προηγούµενα κεφάλαια έγιναν αποσπασµατικές αναφορές σε κατασκευαστικά χαρακτηριστικά της λίµνης (π.χ. στην έκταση, στον όγκο, στην χωρητικότητα κ.λ.π.), όπως αυτά αναφέρονται στα σχέδια και στις µελέτες κατάσκευής και ανακατασκευής της. Από µεταγενέστερες µελέτες (Ψιλοβίκος, Αλµπανάκης, Παπαφιλίππου-Πέννου,1992 & Ψιλοβίκος κ.ά., 1994), : -για τον έλεγχο και τον προσδιορισµό του σταδίου εξέλιξης του υδρογραφικού συστήµατος της λίµνης, -τον εντοπισµό των προβληµάτων λειτουργίας της, -τις προτάσεις λύσεων -αλλά και την διερεύνηση των περιβαλλοντικών συνθηκών, που επικρατούν σε ολόκληρη την πεδιάδα Σερρών

210 215 προδιορίσθηκαν τα χαρακτηριστικά της, όπως διαµορφώθηκαν κατά το χρονικό διάστηµα , µετά την κατασκευή των νέων αναχωµάτων, των νέων θυροφραγµάτων, των νέων διωρύγων, της νέας κοίτης του Στρυµόνα µέχρι την γέφυρα Πετριτσίου, ως ακολούθως : σχήµα : περίπου απιδοειδές, µε ΝΑ-Β προσανατολισµό έκταση : από 51,5 km 2 (µικρότερη) έως 73,3 km 2 (µεγαλύτερη) στάθµες άρδευσης : από + 31,8 m (κατώτερη) έως + 36,5 m (ανώτερη) όγκος : από 90 x 10 6 m 3 (µικρότερος) έως 411,0 x 10 6 m 3 (µεγαλύτερος) Από τα αρχεία του Γ.Ο.Ε.Β.-Σερρών (2003) προκύπτουν οι παρακάτω τιµές των ιδιων χαρακτηριστικών : έκταση : από 55 km 2 (µικρότερη) έως 80 km 2 (µεγαλύτερη) στάθµες άρδευσης : από + 31,8 m (κατώτερη) έως + 36,29 m (ανώτερη) όγκος : από 100 x 10 6 m 3 (µικρότερος) έως 400,0 x 10 6 m 3 (µεγαλύτερος) Σύµφωνα µε την ταξινόµηση των τεχνητών ταµιευτήρων, από τους Borland & Miller (1958), η Κερκίνη δεν αποτελεί έναν ταµιευτήρα τύπου λίµνης αλλά θεωρείται του τύπου «πεδίου πληµµυρών - προπόδων» (Ψιλοβίκος κ.ά.,1992). Στην προµελέτη της Monks - Ulen ( ) υπολογίσθηκε ότι η λίµνη Κερκίνη (µε µέγιστο υψόµετρο στάθµης + 32m) θα επαρκούσε µόνο για 40 χρόνια, λόγω πρόσχωσης από τις φερτές ύλες του ποτ. Στρυµόνα. Γι αυτό προτεινόταν κατ αρχάς ανύψωση αναχωµάτων µέχρι το υψόµετρο + 34m και αργότερα είτε «µεταφορά του περιφερειακού αναχώµατος», είτε αύξηση της παροχετευτικής ικανότητας του Στρυµόνα (1500m 3 /s), ώστε να επιµηκυνθεί η «ζωή» της λίµνης σε χρόνια και στην συνέχεια η έκταση ν αποδοθεί προς καλλιέργεια. Οι πληµµυρικές παροχές του Στρυµόνα των ετών 1957 και 1963 απεκάλυψαν την αδυναµία του ταµιευτήρα να απορροφήσει τις πληµµυρικές παροχές της αρχικής του σχεδίασης. Με το Τελικό Σχέδιο Ανάπτυξης (Αλτηγός, ), σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε µεταξύ άλλων, η κατασκευή νέων αναχωµάτων της Κερκίνης µέχρι το υψόµετρο +36 m µε πρόβλεψη για µελλοντικά όρια στάθµης στο +39 m και +37 m αντίστοιχα. Φωτ : Λίµνη Κερκίνη περιοχή έλτα Ο αρχικός σχεδιασµός της λίµνης (Monks-Ulen, ) προέβλεπε ωφέλιµη χωρητικότητα 310 x 10 6 m 3 στο υψόµετρο + 32 m. Ο τελικός σχεδιασµός προέβλεπε επαύξηση

211 216 της ωφέλιµης χωρητικότητας σε 500 x 10 6 m 3 (σε υψόµ m), όµως η επιτευχθείσα αύξηση περιορίσθηκε σε 448 x 10 6 m 3 (σε υψόµ m). Υπολογίσθηκε (Monks-Ulen, ) ότι ο ρυθµός πρόσχωσης της Κερκίνης για την περίοδο ήταν 5,5 x 10 6 m 3 / y. Αργότερα οι Ψιλοβίκος κ.ά.(1992 &1994) υπολόγισαν τον ρυθµό πρόσχωσης σε 1,2 x 10 6 m 3 /y και απέδωσαν την δραστική µείωση της προσχωσης, τόσο στη φυσική εξισορρόπηση της δάβρωσης, όσο και στο αντιδιαβρωτικό πρόγραµµα που εφαρµόσθηκε στον χώρο της Βουλγαρίας. Οι αποθέσεις του Στρυµόνα στο ΒΑ τµήµα της λίµνης, έχουν σχηµατίσει µια προσχωσιγενή δελταϊκή πλατφόρµα (φωτ & σχ.6.3.2). Το «έλτα» του Στρυµόνα, στην Κερκίνη, έχει σχήµα «πέλµατος πτηνού», έκταση 21,8 km 2, υψοµετρική διαφορά 4 m και ένα εξαίρετο υδροχαρές δάσος στο κέντρο της δελταϊκής πλατφόρµας, το οποίο εποχιακό κατακλύζεται από νερό (φωτ ). Το «έλτα», προεκτείνεται προς τον αδρανή όγκο (λιµναίο τµήµα), όπου έχει σχηµατίσει υπολιµναία υβώµατα, που τείνουν να διχοτοµήσουν την Κερκίνη (Ψιλοβίκος κ.ά., ). Παρατηρείται ότι τα χαρακτηριστικά της λίµνης Κερκίνης (π.χ. έκταση - όγκος) διαφοροποιούνται µε το πέρασµα των ετών, κυρίως από την προσχωση της, λόγω των φερτών υλών του Στρυµόνα και των παροχών του, των νέων αρδευτικών αναγκών, που προέκυψαν από την εφαρµογή νέων καλλιεργειών (βλ.επόµενη ), αναλόγως των κλιµατικών συνθηκών, την απουσία ενός ουσιαστικού φορέα διαχείρισης κ.λ.π. Οι αλλαγές των χαρακτηριστικών της λίµνης Κερκίνης, έχουν σηµαντικές επιπτώσεις σε όλες τις ιδιότητες της λίµνης (αντιπληµµυρική - αποθηκευτική - υγροτοπική κ.ά.), στα τοπικά κλιµατκά σοιχεία της περιοχής, στην διατήρηση των υπόγειων υδροφόρων στρωµάτων αλλά κυρίως στον ρόλο που κατέχει ως τοπικό βασικό επιπέδο στην οµώνυµη υδρολογική υπολεκάνη της τ/φ Σερρών Φράγµατα Στην νότια πλευρά της λίµνης Κερκίνης, ρουφράκτης ρυθµίζει την παροχή προς το κατάντη τµήµα του Στρυµόνα. Το αρχικό θυρόφραγµα σχεδιάσθηκε, µε παροχετευτικότητα m 3 /s (Monks-Ulen, ). Φωτ : Λίµνη Κερκίνης Φράγµα Λιθοτόπου - στην δυτική πλευρά του διακρίνεται η κατασκευή των εγκαταστάεων του υδροηλεκτρικού σταθµού -

212 217 Ο νέος ρουφράκτης, το φράγµα Λιθοτόπου του Τελικού Σχεδίου Ανάπτυξης, έχει επτά (7) θυροφράγµατα, το καθένα µε παροχετευτικότητα Q = 17x (z - 30) 2/3 (όπου z = υψόµετρο στάθµης λίµνης). Για στάθµη z = 37 m και ανοικτά τα έξι (6) από τα επτά (7) θυροφράγµατα, η ονοµαστική του παροχετευτικότητα είναι m 3 /s (Μπαρτζούδης,1989). Η Monks-Ulen ( ) µέσα στα πλαίσια της Αρχικής Μελέτης Ανάπτυξης, α- φού εντόπισε το µεγάλο πρόβληµα που δηµιουργούσαν οι χείµαρροι της ΒΑ και ανατ. πλευρά της τ/φ Σερρών, µε την σηµαντική ποσότητα υλικών που µετέφεραν, πρότεινε µεταξύ άλλων και την κατασκευή φραγµάτων στον άξονα ροής τους (π.χ ορεινή κοίτη Κρουσοβίτη). Φωτ : Φράγµα (ανάσχεσης) στην τεχνητή κοίτη του κάτω ρου του Ρ.Σκαπάνη (περιοχή Βέργης) Αργότερα, κατασκευάσθηκαν διάφοροι τύποι φραγµάτων και από άλλες αρµόδιες η- µόσιες Υπηρεσίες του Ν.Σερρών (π.χ. ασαρχείο) ή φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (σχ.8.3), -είτε για την δηµιουργία λιµνοδεξαµενών αποθήκευσης νερού (φωτ ), -είτε για την δηµιουργία µικρών υδροηλεκτρικών µονάδων (φωτ ), -είτε για την συγκράτηση των φερτών υλών και της ανάσχεσης των πληµµυρικών παροχών των πλευρικών χειµάρρων της τ/φ Σερρών (φωτ ) ιευθετήσεις κοιτών, Αρδευτικά-στραγγιστικά δίκτυα: Η πλειονότητα των πλευρικών υδρογραφικών δικτύων της τ/φ Σερρών κατέληγαν στον Στρυµόνα, στην Μπέλιτσα ή στην Κερκίνη µέσα από διακλαδιζόµενες κοίτες ή διέσπειραν την ροή τους στους κώνους πρόσχωσης. Μέσα στα πλαίσια των εξυγιαντικών έργων της πεδιάδας Σερρών, άρχισαν και οι επεµβάσεις στο κάτω ρου αυτών (φωτ ), που συνεχίζονται έως και σήµερα, δηµιουργώντας τις τεχνητές γεωµορφές των διευθετηµένων κοιτών µε τα εξής είδη έργων : εκτροπή κοίτης και δηµιουργία τεχνητής πεδινής κοίτης µε την κατασκευή αναχωµάτων (π.χ. Εζοβίτης, Ξηροπόταµος, Κερκινίτης, Ρ. Ακριτοχωρίου, Ρ. Παλαιοκάστρου, Ρ. Θολού κ.λ.π.). σταθεροποίηση κοίτης (π.χ. Κερκινίτης) επενδύσεις πρανών (π.χ. Μεγάλο Ρέµα, Ρ.Μαύρης Τάφρου) κατασκευή αναβαθµών (π.χ. Σκαπάνης) τεχνητοί εγκιβωτισµοί κοιτών (π.χ. Κρουσοβίτης) κατασκευή πλακοσκεπών οχετών (π.χ. Ρ.Νέου Σουλίου) Η διευθέτηση των κοιτών, αποτελούσε τµήµα του σχεδιασµού των εγγειοβελτιωτικών έργων που περιελάµβανε και την διάνοιξη και κατασκευή τάφρων, διωρύγων (πρωτευουσών - δευτερευουσών κ.λ.π.), καναλιών ή καναλέτων ηλαδή, τεχνητούς, ανοικτούς αγω-

213 218 γούς αρδευτικού νερού, συνήθως χωµάτινους (σε ποσοστό 80% - 90%) που συνθέτουν τα αρδευτικά δίκτυα της τ/φ Σερρών (βλ. χάρτες) & (πιν ). Πολλοί απ αυτούς, στην µη αρδευτική περίοδο, αποστραγγίζουν τα εδάφη και παροχετεύουν τις πλεονάζουσες ποσότητες νερού σε περιπτώσεις ακραίων φυσικών φαινοµένων και δρούν ως τάφροι στράγγισης. Οι τεχνητοί ανοικτοί αγωγοί έχουν βάθος κατά µέσο όρο από 1,5 m - 5 m και το µέσο τος τους κυµαίνεται από 2 m - 20 m. Το σχήµα τους συνήθως είναι τραπεζοειδές, το δε συνολικό µήκος τους µέσα στην πεδιάδα Σερρών καλύπτει αποστάσεις µερικών χιλιάδων χιλιοµέτρων ( 2773 km) (πιν ). Πίνακας : Μήκος (τεχνητών) αρδευτικών δικτύων τ/φ Σερρών χαρακτηριστικά ανοικτών αγωγών αρδευτικού νερού Αρδευτικά δίκτυα τ/φ Σερρών - τεχνικά χαρακτηριστικά ανοικτών αγωγών αρδευτκού νερού - α/α Όνοµα αρδευτικού δικτύου Μήκος (km) τεχνικά χαρακτηριστικά ανοικτών αγωγών Βάθος Πλάτος 1 ΤΟΕΒ Ηράκλειας 1629,561 (m) (m) Σχήµα 2 ΤΟΕΒ Προβατά 899,000 3 Μαυροθάλασσας-Αχινού 88,060 4 Πεθελινού-Γαζώρου 16,624 5 Τραγίλου-Αηδονοχωρίου 16,075 6 Ψυχικού-Πεθελινού 92,413 7 Ευκαρπίας-Κερδυλλίων 31,710 1,5-5 (2-20) M.O=11 Τ ρ α π ε ζ ο ει δ έ ς Κάθε ανοικτός αγωγός αποτελεί και µία υδάτινη επιφάνεια. Η συνολική έκταση που καλύπτουν είναι 30,50 km 2 Η υδροχαρής βλάστηση (καλαµιώνες κ.λ.π.), που αναπτύσσεται στα πρανή τους και τα σχεδόν λιµνάζοντα νερά των κοιτών τους, δηµιουργούν υγροτοπικές συνθήκες, ανάλογες των αποξηραθέντων φυσικών ελών όπου αναπτύσσονται αγροτικά οικοσυστήµατα Αναχώµατα (τεχνητές αναβαθµίδες - Επιχώµατα) : Είναι οι τεχνητές γεωµορφές, που σχηµατίζονται συνήθως από τα υλικά εκσκαφής των τεχνητών κοιτών και των ανοικτών, αρδευτικών - στραγγιστικών αγωγών. Βρίσκονται δε ε- κατέρωθεν αυτών, σε όλο το µήκος τους (σχ.8.3). Αξιοσηµείωτο, είναι το ανατολικό ανάχωµα της Κερκίνης, που οριοθετεί την ανατολική πλευρά της, από το σηµείο εκβολής του Στρυµόνα (περιοχή Μεγαλοχωρίου) έως τα θυροφράγµατα (περιοχή ανατ. Λιθοτόπου). Έχει µήκος 15 km, πλάτος 10 m, ύψος 10 m και τραπεζοειδές σχήµα ---- Συνέπειες από τα τεχνικά έργα στις υγροτοπικές περιοχές της τ/φ Σερρών Από τα στοιχεία του πιν , του πιν και του πιν προκύπτει ότι : -οι υδάτινες επιφάνειες στην τ/φ Σερρών, πριν τα τεχνικά έργα (από χάρτες 1927) κατελάµβαναν έκταση [(λίµνες=) 54,66 km 2 + (περιλήµνια έλη =) 79,20 km 2 + (άλλες υγροτοπικές περιοχές=) 169,95 km 2 =] 303,81 km 2 -ενώ οι υδάτινες επιφάνειες στην τ/φ Σερρών, µετά τα τεχνικά έργα (από χάρτες 1971) κατάλαµβάνουν έκταση [(λίµνες =) 54 km 2 + (περιλήµνια έλη =) 14,50 km 2 + (ελώδεις εκτάσεις =) 16,10 km 2 + (υδάτινες επιφάνειες αγωγών =) 30,50 =] 115,10 km 2. Είναι προφανής η δραστική µείωση (σε ποσοστό 62%) της έκτασης των υγροτόπων στην τ/φ, µετά τα εγγειοβελτιωτικά έργα Λιµνοδεξαµενές, γεωτρήσεις Σύνολο 2773,443

214 219 Η κάλυψη των αναγκών νερού, κυρίως άρδευσης, στην λοφώδη και ορεινή ζώνη της τ/φ Σερρών, οδήγησε στην εκµετάλλευση όλων των διαθέσιµων υδατικών αποθεµάτων, είτε πρόκειται για τα ύδατα των ρεµάτων χειµάρρων είτε των υπόγειων υδροφόρων οριζόντων. Η αποθήκευση και εκµετάλλευση των χειµαρρικών υδάτων, πραγµατοποιήθηκε µε την κατασκευή χωµάτινων λιµνοδεξαµενών, ανάντη µικρών χωµάτινων φραγµάτων, (χάρτ. 8.3) όπως: -στην περιοχή «Σαριγιάρ» (όρη Βροντούς), βόρεια της Ορεινής και σε υψόµετρο 1300 m. Στην συγκεκριµένη περιοχή, η κοινότητα Ορεινής, µε φορέα υλοποίησης την Ν.Α. Σερρών (.Τ.Υ.), κατασκεύασε δέκα (10) λιµνοδεξαµενές (9 χωµάτινες και 1 επενδεδυµένη) µε δίκτυο µεταφοράς - άρδευσης νερού. α) Α/ΒΑ Αγ.Πνεύµατος (στην φάση της κατασκευής) β) θέση: «Σαριγιάρ» (βόρεια Ορεινής) Φωτ : Χωµάτινες λιµνοδεξαµενές Στις χωµάτινες λιµνοδεξαµενές, αποθηκεύεται νερό από τους πλευρικούς κλάδους του Γυµνού Ρ., για την άρδευση στρ.(χωµάτινες) (φωτ ,β) και την ύδρευση του οικισµού (επενδεδυµένη) -Α/ΒΑ του Αγ. Πνεύµατος, σε υψόµετρο 1200 m, στην είσοδο του Ρ. Μακρυλάκκου µέσα στην συγκλινική κοιλάδα του Κρανορρέµατος, η ασική Υπηρεσία Σερρών, κατασκεύασε χωµάτινη λιµνοδεξαµενή για πολλούς λόγους (πυρόσβεση, ανάπτυξη ορεινού τουρισµού, άρδευση κατάντη κ.λ.π.) (φωτ ,α) -στην θέση «Κοκκινόχωµα» σε υψόµετρο 540 m, η ΤΥ Κ - Σερρών και ο ήµος Σιδ/ στρου κατασκεύασαν χωµάτινο υδατοταµιευτήρα, χωρητικότητας m 3. -στη θέση «Ερ. Πολύβρυσου», σε υψόµετρο 350 m, ο ήµος Σιδηροκάστρου κατασκεύασε χωµάτινη υδατοδεξαµενή, χωρητικότητας m 3. Η εκµετάλλευση των υπόγειων υδροφόρων στρωµάτων, γίνεται µε την ανόρυξη και κατασκευή υδρευτικών και αρδευτικών υδρογεωτρήσεων. Οι οικίσκοι, τα δίκτυα µεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, οι υδατοδεξαµενές που κατασκευάζονται στον περιβάλλοντα χώρο, κυρίως των αρδευτικών υδρογεωτρήσεων, δη- µιουργούν ένα σύνολο τεχνητών κατασκευών, που είναι εντυπωσιακό σε περιοχές µε µεγάλο αριθµό γεωτρήσεων (σχ. 8.3) Οι 1432 αρδευτικές υδρογεωτρήσεις (γεωτρήσεις άντλησης) (Ταουσιάνης - ΕΒ Σερρών, 2003) βρίσκονται κυρίως στην περιθωριακή ζώνη της πεδιάδας Σερρών, συγκεντρωµένες κατά περιοχές (π.χ. δυτικά και ΒΑ της Ευκαρπίας Β/ΒΑ του Σιτοχωρίου, στην περιοχή µεταξύ Χρυσού - Γαζώρου - Πεθελινού - Ν.Σκοπού, κατά µήκος αρδευτικής τάφρου του δικτύου Σιδηροκάστρου κ.λ.π.) (φωτ ). Οι 300 υδρευτικές υδρογεωτρήσεις αφοµειώνονται χωροταξικά ανάµεσα στα κτίσµατα των χωριών και των πόλεων, της τ/φ Σερρών.

215 220 Φωτ : Ανόρυξη αρδευτικής υδρογεωτρήσης (δυτικά Ευκαρπίας- επιφάνεια Glacis) ----Θέσεις εξόρυξης υλικών - Λατοµεία Το γεωλογικό υπόβαθρο της τ/φ Σερρών, µε τα µεταµορφωµένα ιζηµατογενή και πυριγενή πετρώµατα, εµφανίζεται επιφανειακά από την περιθωριακή ζώνη της έως την ορεινή, ενώ οι ιζηµατογενείς αποθέσεις κυριαρχούν στην αντίστοιχη χαµηλή (κεφ.3). Πολλά από τα πετρώµατα της τ/φ παρουσιάζουν λατοµικό ενδιαφέρον για την παραγωγή δοµικών υλικών, συνήθων αδρανών υλικών ή βιοµηχανικών ορυκτών απαραίτητα για τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Φωτ : Ανενεργά-εγκαταλελειµµένα λατοµεία συνήθων αδρανών υλικών περιοχής Επταµύλων-Οινούσσας. Η ανεπαρκής σχετική Νοµολογία, επέτρεψε παλαιότερα την ίδρυση και εγκατάσταση λατοµικών µονάδων σε θέσεις περιβαλλοντικά ευαίσθητες και χωροταξικά ακατάλληλες, π.χ. : - τα ανενεργά - εγταταλελειµµένα λατοµεία συνήθων αδρανών υλικών (φωτ ), ανατολικά της πόλης των Σερρών κοντά στις καρστικές πηγές του Αγ.Ιωάννη. Τα µεγάλα αµφιθεατρικά µέτωπα εξόρυξης, δηµιούργησαν κοίλες τεχνητές γεωµορφές, επάνω στις ε- πιφανειακές εµφανίσεις µαρµάρων της περιοχής Επταµύλων - Οινούσας. Βρίσκονται κοντά σε αξιόλογα καρστικά σπήλαια ( καρστικές γεωµορφές) και είναι ορατές από µεγάλες αποστάσεις (π.χ. από Σιτοχώρι - νότια πλευρά της τ/φ). -Στην θέση «Μαύρος Βράχος», Β/ΒΑ του Σιδηροκάστρου, υπάρχει επίσης ανενεργό λατο- µείο συνήθων αδρανών υλικών, ανάµεσα στην βόρεια πλευρά ενός τεράστιου ολισθόλιθου και την νότια πλευρά της κοίτης πλευρικού κλάδου του Κρουσοβίτη. Η λειτουργία του ανεστάλη διότι η ευρύτερη περιοχή παρουσιάζει αρχαιολογικό ενδιαφέρον.

216 221 - Με την ένταξη της ευρύτερης περιοχής Κερκίνης, στις υπό προστασία περιοχές της συνθήκης RAMSAR, το λατοµείο που υπήρχε στην θέση «Ανάληψη» (βόρεια της Βυρώνειας), εγκαταλείφθηκε χωρίς περιβαλλοντική αποκατάσταση του χώρου. Η εξόρυξη αµφιβολιτικού υλικού, κατάλληλου για σκληρά αδρανή υλικά (σκύρα), δηµιούργησε µια τεχνητή γεωµορφή αναβαθµίδων («πατάρια») στο πρανές. - Ενεργά λατοµεία εξόρυξης συνήθων αδρανών κλινών, λειτουργούν σήµερα: Ν/ΝΑ του Μικρού Σουλίου (νότια πλευρά τ/φ) στην ευρύτερη περιοχή Μετάλλων- Συκιάς (ανατολική πλευρά τ/φ) βόρεια του Σχιστόλιθου (Σιδηρόκαστρο) (βόρεια πλευρά τ/φ) των οποίων τα κάθετα µέτωπα µε πατάρια, δηµιουργούν τεχνητές γεωµορφές αναβαθµίδων, µε εκτεταµένο επίπεδο πλατώ βάσης Ανάλογα αποτελέσµατα έχουν και τα ενεργά λατοµεία µαρµάρων, Συκιάς - Μετάλλων και Παλαιοκάστρου στη θέση «Αδράχτι» όπου υπάρχει και δεύτερο ενεργό λατοµείο εξόρυξης τραβερτίνη. - υτικά της Τερπνής, την θέση «Άσπρες Πέτρες», λειτουργεί λατοµείο εξόρυξης αµφιβολίτου, ο οποίος µε κατάλληλη επεξεργασία, χρησιµοποιείται στην παρασκευή µονωτικού υλικού (GEOLAN). -Οι αµµονησίδες, µέσα στην κοίτη του Στρυµόνα («Στενά Ρούπελ» και κοίτη «Βυρώνειας») θεωρήθηκαν κατάλληλες για απόληψη αµµοχάλικων κ.λ.π. -Η λειτουργία των τριών ή τεσσάρων µονάδων απόληψης, ανάντη και κατάντη της γέφυρας Πετριτσίου, έχει ως αποτέλεσµα την τοπική µεταβολή της διακλαδιζόµενης κοίτης σε ευθύγραµµη και τον καθαρισµό της από τις προσχώσεις. Φωτ : Έργα οδοποιϊας κατάντη «Λουτρών Σιδηροκάστρου» (αριστερά) και µέσα στην κοίτη πληµµυρών του Στρυµόνα (ανάντη της γέφυρας Πετριτσίου) (δεξιά)

217 222 -Η απόληψη κοκκινοχώµατος (terra rossa) έχει εξαφανίσει τα πρανή του Ξηροποτάµου (θέση Χείµαρρος) και το δυτικό πρανές ενός λόφου (ανατολικά του Γαζώρου), δηµιουργώντας µεγάλων διαστάσεων επίπεδα πλατώ. -Οι τραβερτινοειδείς σχηµατισµοί (ασβεστολιθικοί τόφφοι) µε τα καρστικά έγκοιλα, ( καρστικές γεωµορφές & κεφ.3) δυτικά των «Λουτρών Σιδηροκάστρου» (βόρεια πλευρά τ/φ), καταστράφηκαν και στη θέση τους δηµιουργούνται τεράστια επιχώµατα ως βάση για την κατασκευή «κόµβου», του κάθετου άξονα «Προµαχώνα - Κερδύλλια», της Εγνατίας οδού (φωτ ). -Για τον ίδιο λόγο, στις περιοχές Μεσορράχης-Λευκοθέας και Μεσορράχης-Σ.Σ. ήµητρα (Ν/ΝΑ πλευρά τ/φ), λοφώδεις σχηµατισµοί και ποτάµιες αναβαθµίδες της παλιάς επιφάνειας Αγγίτη, ισοπεδώθηκαν. Οι ιζηµατογενείς αποθέσεις τους χρησιµοποιήθηκαν στην κατασκευή των παρακείµενων επιχωµάτων των καθέτων αξόνων της Εγνατίας οδού, που διέρχεται από την περιοχή των Κερδυλλίων στη νότια πλευρά της τ/φ Σερρών Αλλαγές στις χρήσεις γης Η έκφραση «το λιµνώδες του Στρυµόνα» των ιστορικών κειµένων, αποδίδει την γεω- µορφολογική διαµόρφωση του χαµηλού τµήµατος της τ/φ Σερρών, κατά τους ιστορικούς χρόνους. Το υγρό παλαιοκλίµα και τα ποικίλα προσχωσιγενή εδάφη, ευνοούσαν την ανάπτυξη λιβαδιών για βόσκηση, καθώς και υδροχαρών δασών. Προφανώς, οι εκτάσεις των σιτηρών και της αµπέλου, που ήταν οι βασικές καλλιέργειες της εποχής της ιστορικής περιόδου, θα πρέπει να υπήρχαν σε µεγαλύτερα υψόµετρα, στην περιθωριακή ζώνη της τ/φ, όπου υπήρχαν και οι οικισµοί. Με την πάροδο των ετών, η λιµνώδης κεντρική περιοχή της τ/φ, συρρικνώνεται από τις προσχώσεις του Στρυµόνα και των λοιπών χειµάρρων και δηµιουργούνται ασφαλείς νησίδες γης. Η συνεχιζόµενη πρόσχωση επιτρέπει την ίδρυση οικισµών σε χαµηλότερα υψόµετρα κατά την Βυζαντινή περίοδο. Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, η συνολική έκταση της χαµηλής περιοχής της τ/φ Σερρών, υπολογίζεται σε 1200 χιλ.στρ.από τα οποία µόνον τα 437χιλ.στρ. (σε ποσοστό <1/3 ή 36,4% του συνόλου) ήταν καλλιεργήσιµα. Πίνακας : Κατανοµή της χαµηλής ζώνης του Ν. Σερρών στην διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Περιοχή Χαµηλή ζώνη Ν. Σερρών Έκταση (χιλ.στρ.) Καλλιεργήσιµη Έκταση (χιλ.στρ.) ποσοστό % ,4 Τµήµα Κεντρικό τµήµα της χαµηλής ζώνης Έκταση (χιλ. στρ.) 800 Λίµνες, έλη κλπ (χιλ.στρ.) 460 (57,50 %) Περιοδικά κατακλυζόµενες περιοχές (χιλ. στρ.) 283 (35,38 %) Καλλιεργήσιµες εκτάσεις (χιλ. στρ.) ποσοστό % ,25-7,50 Η κεντρική ζώνη (δηλ. το βαθύτερο τµήµα, πιθανόν η επονοµαζόµενη βάλτα ) της χαµηλής περιοχής, κάλυπτε έκταση 800 χιλ.στρ. από τα οποία οι λίµνες, τα έλη, τα περιλίµνια δάση κατελάµβαναν τα 460 χιλ.στρ. (σε ποσοστό 57,50 %), ενώ τα 283 χιλ.στρ. οι περιοδικά κατακλυζόµενες επιφάνειες (σε ποσοστό 35,38 %) και µόνον τα χιλ.στρ. (σε ποσοστό 6,25-7,50 %) οι καλλιεργήσιµες εκτάσεις (Μπαρτζούδης, 1989). Συνολικά η καλλιεργήσιµη έκταση κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, ήταν ( ή 60 χιλ. στρ.=) 487 ή 497 χιλ. στρ. (σε ποσοστό 24,35 ή 24,85 %) Σύγχρονα απογραφικά στοιχεία της ΕΣΥΕ (πιν ), αναφέρονται στην κατανοµή της χρήσης γης στο Ν. Σερρών (µέσα στα όρια του οποίου περιλαµβάνεται και η τ/φ Σερρών) και ουσιαστικά καταγράφουν την κοινωνικο - οικονοµική εξέλιξη και τις λοιπές δραστηριότητες των κατοίκων του, µετά την κατασκευή και λειτουργία των σηµαντικών εγγειοβελτιωτικών έργων.

218 223 Ιδιαίτερα, απογραφικά, έγκυρα στοιχεία µόνον για την έκταση της τ/φ δεν υπάρχουν, αλλά τα υφιστάµενα περιγράφουν επαρκώς τις βασικές κατηγορίες χρήσης γης και σ αυτήν (σχ ). Ετσι λοιπόν, από τα στοιχεία των πιν , διαφαίνεται µικρή αύξηση της καλλιεργήσιµης γης στον Ν. Σερρών, κυρίως µετά τα τεχνικά έργα στην χαµηλή ζώνη του. Πίνακας : Κατανοµή εκτάσεων στις βασικές κατηγορίες χρήσης γης του Ν. Σερρών (από στοιχεία ΕΣΥΕ) α/α Έτη Όνοµα Νοµού Αριθµός ήµων & Κοινοτήτων Έκταση Νοµού (χιλ. στρ.) Καλλιεργούµενες Εκτάσεις (χιλ. στρ.) (& ποσοστό %) Βοσκότοποι (χιλ. στρ.) άση (χιλ. στρ.) Εκτάσεις καλυπτόµενες από ύδατα (χιλ. στρ.) Εκτάσεις οικισµών (χιλ. στρ.) Άλλες εκτάσεις (χιλ.στρ.) * ,7 1696,8 (42,76 %) 1040,1 822, ,2 162, ,7 1574,3 (39,68 %) 1155,4 825,0 133,8 166,2 113,5 Σερρών ,7 (38,54 %) 2035,3 179,4 179,4 49, * * ,0 (35,41 %) 2063,5 916,3 125,3 275,3 - * Τ απογραφικά στοιχεία του 2001 δεν έχουν δηµοσιοποιηθεί έως τώρα (2003) ** Τ απογραφικά στοιχεία της ΕΣΥΕ για προηγούµενα έτη δεν βρέθηκαν. Επίσης είναι φανερή η σταδιακή µείωση των εκτάσεων όλων των κατηγοριών χρήσης γης. Ιδιαίτερα η µείωση των βοσκοτόπων (από το 1961 έως το 1991) µπορεί να συνδυασθεί µε την αντίστοιχη µείωση του αριθµού και της έκτασης των οικισµών στην υψηλή ζώνη της τ/φ Σερρών. Κατά την υπαίθρια έρευνα, διαπιστώθηκαν πολλοί ερειπωµένοι οικισµοί στις υψηλότερες ζώνες της (π.χ. Ερ. Μετάλλων, Ερ. Ακριτοχωρίου, Ερ. Καυκασιανών, Ερ. Μεσολακκιάς κ.λ.π). Οι κάτοικοί τους κυρίως ορεσίβειοι γηγενείς, αλλά και πρόσφυγες, ακολουθώντας το ρεύµα αστυφιλίας, µετοίκησαν σε οικισµούς - κεφαλοχώρια. Άλλοι υποκύπτοντας στο δέλεαρ των εύφορων εκτάσεων της χαµηλής ζώνης, µετέβαλλαν και το είδος ένασχόλησης τους. Επίσης, πολλοί ακολούθησαν την οδό της µετανάστευσης σε χώρες του εξωτερικού. Είναι χαρακτηριστική σήµερα, η συνήθεια ενός σηµαντικού αριθµού ανθρώπων να διατηρούν θερινές κατοικίες στους πρώην τόπους κατοικίας (π.χ. Χιονοχώρι, Ραχωβίτσα ή Ερ.Μαρµάρου). Πίνακας : Εκτάσεις υδάτινων επιφανειών στην χαµηλή ζώνη του Ν. Σερρών και της τ/φ Σερρών, όπως προκύπτουν από διάφορες πηγές. Έκταση (χιλ. στρ.) Υδάτινες επιφάνειες Χρονικές περίοδοι εκαετίες Έτη α/α 1 2 Περιοχές Χαµηλή ζώνη του Ν. Σερρών Χαµηλή ζώνη της τ/φ Σερρών Τουρκοκρατία Παλιά αρχεία ΕΣΥΕ ιατριβή ,4 109,1 95,4 78,9 360,12 103,95 102, ,8 104,5 91,4 76,0 344,24 100,42 98,82

219 224 Με τα στοιχεία του πίνακα ο οποίος προέκυψε από δεδοµένα αρχείων της Ε.Σ.Υ.Ε., σε συνδυασµό µε τ αποτελέσµατα των συγκριτικών παρατηρήσεων της (και του πίν ) γίνεται προφανές ότι η αύξηση της γεωργικής γης, οφείλεται κυρίως στη συρρίκνωση των υδάτινων επιφανειών (υγροτοπικών περιοχών) της χα- µηλής ζώνης. Σηµειώνεται ότι η ΕΣΥΕ στις επιφάνειες που κατακλύζονται µε ύδατα, συνυπολογίζει και τα τµήµατα των χειµαρρικών κοιτών της χαµηλής ζώνης, ανά οικισµό, οπότε δηµιουργείται η µικρή διαφοροποίηση (της τιµής του 1971) από την αντίστοιχη τιµή της διατριβής. Οι εκτεταµένες εκτάσεις των υγρών επιφανειών στην τ/φ Σερρών, ευνοούσαν και την ανάπτυξη πυκνής βλάστησης. Στην φάση της κατασκευής των τεχνικών έργων της πεδιάδας Σερρών, σε πολλές περιοχές συνέβησαν εκχερσώσεις. Σηµαντικό παράδειγµα, η περιοχή Ορµάνι (ή Καρά- Ορµάν), στην κεντρική τ/φ, όπου εκχερσώθηκε και εκριζώθηκε ένα πυκνό παραστρυµόνιο δάσος, αποδίδοντας προς καλλιέργεια 232 χιλ.στρ.. (Μπαρτζούδης, 1989). Το δάσος της περιλίµνιας περιοχής στην Κερκινίτιδα, εκριζώθηκε δηµιουργώντας κατάλληλη έκταση για την λεκάνη κατάκλυσης της Κερκίνης. Μαρτυρίες κατοίκων (προσωπική συζήτηση) αναφέρουν ότι η ξύλευση του συγκεκρι- µένου δάσους ικανοποιούσε ακόµη και τις ανάγκες θέρµανσης ανθρώπων που κατοικούσαν αρκετά µακριά απ αυτό (π.χ. Μητρούσι, Καλά ένδρα). Οι µεγάλες ποσότητες ψαριών στα νερά της Κερκινίτιδας και του Στρυµόνα, καθώς και οι πολυπληθείς πληθυσµοί θηραµάτων των παρυδάτιων δασών ήταν σηµαντικές πηγές διατροφής τους. Επρόκειτο λοιπόν, για ένα πυκνό σε χλωρίδα και πλούσιο σε πανίδα δάσος. Με την ολοκλήρωση και του «Τελικού Σχεδίου Ανάπτυξης» οι εκτάσεις των δασών είχαν µειωθεί δραµατικά (πιν , στήλη 8). Σχήµα : Χάρτης µε το είδος και τις εκτάσεις φυτοκάλυψης (χρήσεις γης) στο Νοµό & τ/φ Σερρών (από Π.Κ.Μ.,1998 µε προσθήκη διατριβής,2004)

220 225 Οι γενικώτερες κοινωνικο - οικονοµικές ανακατατάξεις που προκάλεσαν τα έργα, είχαν ως αποτέλεσµα την βελτίωση του βιοτικου επιπέδου του πληθυσµού της τ/φ, την παράλληλη ελαχιστοποίηση της καυσοξύλευσης, την εγκατάλειψη της νοµαδικής κτηνοτροφίας και την εγκατάλειψη των ορεινών οικισµών. Σε συνδυασµό µε τις αναδασώσεις από διάφορες ηµόσιες Υπηρεσίες, για την αποτροπή των διαβρώσεων και την συγκράτηση φερτών υλικών, προήλθε ανάκαµψη της βλάστησης. (Κόλτσης, 1876 & 1978). Αξίζει να σηµειωθεί ότι για την σταθεροποίηση των ασταθών εδαφών της ορεινής ζώνης στην Α/ΒΑ πλευρά της τ/φ Σερρών, εκτελέσθηκαν m κλαδοπλέγµατα, m «φακελώµατα» και αναδασώθηκαν στρ. ενώ έγιναν αναχλοάσεις - αναθαµνώσεις σε 1132,5 στρ. (Σαπουντζής, 2000). Η σηµερινή εξάπλωση των δασικών εκτάσεων φαίνεται στον χάρτη του σχ , της Π.Κ.Μ., µε στοιχεία έως το 1998, τα οποία δεν έχουν διαφοροποιηθεί έως σήµερα, σύµφωνα µε τον ασάρχης Σερρών, κο Στεργιόπουλο, (προσωπική επικοινωνία, 2004) Πίνακας : Εκτάσεις συνολικής γεωργικής γης, αρδευθεισών καλλιεργειών και καλλιέργειες κατά κατηγορίες στο Ν. Σερρών (πηγή: ΕΣΥΕ) α/α Έτη ΝΟΜΟΣ ΣΕΡΡΩΝ Εκτάσεις (στρ.) γεωργικής γης, αρδευθεισών καλλιεργειών και καλλιέργειες κατά κατηγορίες Συνολική γεωργική γη Σύνολο αρδευθεισών καλλιεργειών Αροτριαίες καλλιέργειες Κηπευτική γη ενδρώδεις καλλιέργειες Άµπελοι Οι καλλιεργούµενες εκτάσεις του πιν (στήλη 6) περιλαµβάνουν και εκτάσεις που βρίσκονται σε αγρανάπαυση (από 1-5 έτη) και τα χορτολίβαδα που είναι εκτάσεις µε αυτοφυές χόρτο, που θερίζεται για τροφή ζώων. Παρουσιάζονται δε να έχουν ανοδικές τάσεις, µέσα στις δεκαετίες αναφοράς, οι δε απαιτήσεις τους για αρδευτικό νερό εξαρτώνται κυρίως από το είδος των καλλιεργειών που εφαρµόζονται ετησίως. Οι πίνακες και περιέχουν σχετικά στοιχεία, από τα οποία προκύπτει : Πίνaκας : Μεταβολές στις αρδεύσεις (ανά δεκαετία) - Είδη αρδευτικών δικτύων - πηγές υδροδότησης αυτών και εφαρµοζόµενες µέθοδοι, άρδευσης στο Ν. Σερρών. ΝΟΜΟΣ ΣΕΡΡΩΝ α/α εκαετία Αρδευθείσες καλλιέργειες (στρ.) Πηγές πληροφοριών (Αρχεία) 1) ΕΒ 2) ΓΟΕΒ 3) ΤΟΕΒ 4) ΟΤΑ 5) ΕΣΥΕ 6)ΓΟΕΒ & ΕΒ Είδος δικτύων 1) Επιφανειακά 2) Υπόγεια σωληνωτά 3) Γεωτρήσεις ή δίκτυα µεταφοράς Πηγές Υδροδότησης 1) π. Στρυµόνας 2) Λίµνη Κερκίνη 3) π. Αγγίτης 4) τ. Μπέλιτσα 5) πηγές Αγ. Ιωάννη 6) γεωτρήσεις 7) Υπόγεια νερά Μέθοδος άρδευσης 1) Επιφανειακή άρδευση 2) Καταιονισµός (τεχνητή βροχή) 3) Υπάρδευση - διηθήσεις 4) Άντληση γεωτρήσεων 5) Άντληση Γεωτρήσεων- µεταφορά νερού-στάγδην άρδευση ή τεχνητή βροχή το µέγεθος της εκµετάλλευσης του υδατικού δυναµικού (επιφανειακού και υπόγειου) της τ/φ (και γενικώτερα του Νοµού) Σερρών, για τις αρδεύσεις των καλλιεργειών η µέθοδος της εφαρµοζόµενης άρδευσης, το είδος των δικτύων άρδευσης και οι πηγές υδροδότησης αυτών το είδος και οι εκτάσεις των καλλιεργειών και οι µεταβολές τους, στο διάστηµα

221 Σχήµα : Χαρτογράφηση ΤΕΧΝΗΤΩΝ ΓΕΩΜΟΡΦΩΝ στην τ/φ ΣΕΡΡΩΝ 226