Κατευθυντήριες Οδηγίες Καθολικής Σχεδίασης για Μάθηση

Transcript

1 Γεώργιος Κουρουπέτρογλου και Νικόλαος Οικονομίδης Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Κατευθυντήριες Οδηγίες Καθολικής Σχεδίασης για Μάθηση Αθήνα 2016

2 Μετάφραση και Προσαρμογή του: CAST (2011), Universal Design for Learning Guidelines version 2.0, Wakefield, MA, USA Σημείωμα Αναφοράς Copyright Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γεώργιος Κουρουπέτρογλου και Νικόλαος Οικονομίδης Γεώργιος Κουρουπέτρογλου και Νικόλαος Οικονομίδης: «Κατευθυντήριες οδηγίες Καθολικής Σχεδίασης για Μάθηση». Έκδοση: 1, Αθήνα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Η άδεια αυτή ανήκει στις άδειες που ακολουθούν τις προδιαγραφές του Oρισμού Ανοικτής Γνώσης [2], είναι ανοικτό πολιτιστικό έργο [3] και για το λόγο αυτό αποτελεί ανοικτό περιεχόμενο [4]. [1] [2] [3] [4] Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: Το Σημείωμα Αναφοράς Το Σημείωμα Αδειοδότησης Τη δήλωση διατήρησης Σημειωμάτων Το σημείωμα χρήσης έργων τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. Το έργο UDLnet έχει χρηματοδοτηθεί με την υποστήριξη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του Lifelong Learnong Programme, αριθ.: LLP GR-COMENIUS-CNW. 2

3 ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΗΣ ΓΙΑ ΜΑΘΗΣΗ... 4 Α. ΠΑΡΕΧΕΤΕ ΠΟΛΛΑΠΛΑ ΜΕΣΑ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ... 4 Α.1 ΠΑΡΕΧΕΤΕ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΛΗΨΗ... 4 Α.1.1 ΠΡΟΣΦΕΡΕΤΕ ΤΡΟΠΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ... 4 Α.1.2 ΠΡΟΣΦΕΡΕΤΕ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΑΚΟΥΣΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ... 4 Α.1.3 ΠΡΟΣΦΕΡΕΤΕ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΟΠΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ... 4 Α.2 ΠΑΡΕΧΕΤΕ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ, ΤΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ... 5 Α.2.1 ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΩΝ... 5 Α.2.2 ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣ... 5 Α.2.3 ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ, ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΣΗΜΕΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΩΝ... 5 Α.2.4 ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΓΛΩΣΣΩΝ... 5 Α.2.5 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΜΕΣΩΝ... 6 Α.3 ΠΑΡΕΧΕΤΕ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ... 6 Α.3.1 ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ Η ΕΦΟΔΙΑΣΜΟΣ ΓΝΩΣΤΙΚΟΥ ΥΠΟΒΑΘΡΟΥ... 6 Α.3.2 ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ ΜΟΤΙΒΩΝ, ΚΑΙΡΙΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ, ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΣΧΕΣΕΩΝ... 6 Α.3.3 ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ, ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΧΕΙΡΙΣΜΟ... 6 Α.3.4 ΜΕΓΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ... 7 Β. ΠΑΡΕΧΕΤΕ ΠΟΛΛΑΠΛΑ ΜΕΣΑ ΔΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΈΚΦΡΑΣΗΣ... 7 Β.1 ΠΑΡΕΧΕΤΕ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ... 7 Β.1.1 ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΣΤΙΣ ΜΕΘΟΔΟΥΣ ΑΠΟΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΠΛΟΗΓΗΣΗΣ... 7 Β.1.2 ΒΕΛΤΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΕ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ... 7 Β.2 ΠΑΡΕΧΕΤΕ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΕΚΦΡΑΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ... 8 Β.2.1 ΧΡΗΣΗ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΜΕΣΩΝ ΓΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ... 8 Β.2.2 ΧΡΗΣΗ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΜΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ... 8 Β.2.3 ΔΟΜΗΣΗ ΕΥΧΕΡΕΙΑΣ ΜΕ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΜΕΝΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΓΙΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΣΗ... 8 Β.3 ΠΑΡΕΧΕΤΕ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ... 9 Β.3.1 ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗΣ ΣΤΟΧΟΘΕΣΙΑΣ... 9 Β.3.2 ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ... 9 Β.3.3 ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΠΗΓΩΝ... 9 Β.3.4 ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ... 9 Γ. ΠΑΡΕΧΕΤΕ ΠΟΛΛΑΠΛΑ ΜΕΣΑ ΕΜΠΛΟΚΗΣ ΣΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΜΑΘΗΣΗΣ Γ.1 ΠΑΡΕΧΕΤΕ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗ ΤΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ Γ.1.1 ΒΕΛΤΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ ΓΙΑ ΑΤΟΜΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ Γ.1.2 ΒΕΛΤΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΦΕΙΑΣ, ΤΗΣ ΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Γ.1.3 ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΑΠΕΙΛΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΠΑΣΜΩΝ Γ.2 ΠΑΡΕΧΕΤΕ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠΙΜΟΝΗΣ Γ.2.1 ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΣΚΟΠΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΤΟΧΩΝ Γ.2.2 ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΣΤΙΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΕΛΤΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΚΛΗΣΗΣ Γ.2.3 ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ Γ.2.4 ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΑΡΤΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ Γ.3 ΠΑΡΕΧΕΤΕ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΥΤΟΡΥΘΜΙΣΗ Γ.3.1 ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΔΟΚΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΝΤΙΛΗΨΕΩΝ ΠΟΥ ΒΕΛΤΙΣΤΟΠΟΙΟΥΝ ΤΗΝ ΠΑΡΩΘΗΣΗ Γ.3.2 ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΣΗ ΑΤΟΜΙΚΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΥΠΕΡΒΑΣΗΣ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ Γ.3.3 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΥ

4 Κατευθυντήριες Οδηγίες Καθολικής Σχεδίασης για Μάθηση Α. Παρέχετε Πολλαπλά Μέσα Αναπαράστασης Α.1 Παρέχετε εναλλακτικές επιλογές για την αντίληψη Α.1.1 Προσφέρετε τρόπους για την προσαρμογή της εμφάνισης των πληροφοριών Οι πληροφορίες θα πρέπει να απεικονίζονται με ένα ευέλικτο τρόπο έτσι ώστε να μπορούν να μεταβληθούν τα παρακάτω: Το μέγεθος του κειμένου και των εικόνων. Η ένταση της ομιλίας ή των ήχων. Η αντίθεση χρώματος υποβάθρου και χρώματος κειμένου ή εικόνας. Το χρώμα που χρησιμοποιείται για να δηλώνει έμφαση. Η ταχύτητα των video, κινούμενων σχεδίων, ήχων, κλπ. Η διάταξη των οπτικών αντικειμένων. Α.1.2 Προσφέρετε εναλλακτικές επιλογές για ακουστικές πληροφορίες Χρησιμοποίησε κείμενα σε μορφή λεζάντας ή αυτόματης ομιλίας-σε-κείμενο (αναγνώριση φωνής) για την καθομιλουμένη Δώσε διαγράμματα, πίνακες, μουσικά σύμβολα ή ήχους Διέθεσε γραπτά κείμενα για τα βίντεο ή τα ακουστικά κομμάτια Χρησιμοποίησε νοηματική γλώσσα για την ομιλία Χρησιμοποίησε οπτικά ανάλογα για έμφαση και προσωδία (π.χ. φατσούλες, σύμβολα και εικόνες) Διέθεσε οπτικά ή απτικά (π.χ. δονήσεις) ανάλογα για ηχητικά εφέ ή προειδοποιήσεις Ερμήνευσε την μουσική παρέχοντας οπτικές ή/και συναισθηματικές περιγραφές Α.1.3 Προσφέρετε εναλλακτικές επιλογές για οπτικές πληροφορίες Διέθεσε περιγραφές (σε κείμενα ή προφορικά) για όλες τις εικόνες, τα γραφικά ή τα κινούμενα σχέδια Χρησιμοποίησε απτικά ισοδύναμα (απτικά γραφικά ή σχετικά με το θέμα αντικείμενα) για τα βασικά οπτικά εφέ που παριστάνουν έννοιες Διέθεσε φυσικά αντικείμενα και μοντέλα χώρου για την απόδοση της προοπτικής ή της αλληλεπίδρασης Δώσε ακουστικά συνθήματα για βασικές έννοιες και τις μεταβάσεις σε οπτικές πληροφορίες Χρησιμοποίησε πρότυπα προσβασιμότητας (π.χ. DAISY, κ.α.) κατά την δημιουργία ψηφιακών κειμένων Επέτρεψε σε αρμόδιο συνεργάτη, βοηθό ή παρεμβαίνων, να διαβάσει τα κείμενα μεγαλόφωνα Διέθεσε λογισμικό μετατροπής κειμένου σε ομιλία 4

5 Α.2 Παρέχετε εναλλακτικές επιλογές για τη γλώσσα, τις μαθηματικές εκφράσεις και τα σύμβολα Α.2.1 Αποσαφήνιση λεξιλογίου και συμβόλων Κάνε προδιδασκαλία λεξιλογίου ή συμβόλων, ειδικά με βάση την εμπειρία των μαθητευομένων και την προϋπάρχουσα γνώση τους Δώσε εναλλακτικά κείμενα για περιγραφή γραφικών συμβόλων Επισήμανε πως πολύπλοκοι όροι, εκφράσεις ή εξισώσεις, αποτελούνται από απλούστερες λέξεις ή εκφράσεις Ενσωμάτωσε υποστηρικτικό λεξιλόγιο και σύμβολα μέσα στο κείμενο (π.χ. υπερκείμενο ή υποσημειώσεις σε ορισμούς, επεξηγήσεις, εικονογραφήσεις, προηγούμενες αναφορές και μεταφράσεις) Ενσωμάτωσε υποστήριξη για άγνωστες αναφορές μέσα στο κείμενο (π.χ. εξειδικευμένη σημειογραφία, ιδιότητες και θεωρήματα λιγότερο γνωστά, ιδιωματισμοί, ακαδημαϊκή γλώσσα, μεταφορική γλώσσα, μαθηματική γλώσσα, ορολογία, αρχαϊκή γλώσσα, καθομιλουμένη και διάλεκτοι) Α.2.2 Αποσαφήνιση συντακτικού και δομής Αποσαφήνισε άγνωστη σύνταξη (στην γλώσσα ή στους μαθηματικούς τύπους) ή υποκείμενη δομή (σε διαγράμματα, γραφήματα, εικόνες, εκτεταμένες εκθέσεις ή αφηγήσεις) μέσω εναλλακτικών τρόπων οι οποίοι: o Επισημαίνουν διαρθρωτικές σχέσεις ή τις κάνουν περισσότερο σαφείς o Κάνουν σύνδεση με ήδη διδαγμένες δομές o Διασαφηνίζουν σχέσεις μεταξύ στοιχείων (π.χ. τονίζοντας τις λέξεις μετάβασης σε ένα δοκίμιο, συνδέουν ιδέες σε έναν χάρτη εννοιών, κλπ) Α.2.3 Υποστήριξη αποκωδικοποίησης κειμένου, μαθηματικής σημειογραφίας και συμβόλων Επέτρεψε την χρήση μετατροπής κειμένου σε ομιλία Κάνε χρήση της αυτόματης εκφώνησης με την ψηφιακή μαθηματική σημειογραφία (MathML) Συνόδεψε παράλληλα με μαγνητοφωνημένη ανθρώπινη φωνή το ψηφιακό κείμενο (π.χ. ακουστικά βιβλία DAISY) Επέδειξε ευελιξία και εύκολη πρόσβαση σε πολλαπλές σημειογραφικές παραστάσεις κατά περίπτωση (π.χ. σε μαθηματικούς τύπους, μαθηματικές ασκήσεις, γραφικές παραστάσεις) Αποσαφήνισε τη σημειογραφία μέσα από λίστες βασικών όρων Α.2.4 Προώθηση της κατανόησης μεταξύ γλωσσών Μετέτρεψε όλη τη βασική πληροφορία από την κυρίαρχη γλώσσα (π.χ. Ελληνικά) σε άλλες γλώσσες (π.χ. Αγγλικά), για μαθητές με περιορισμένη γνώση της Ελληνικής, και στην νοηματική για τους μαθητές με προβλήματα ακοής Σύνδεσε το βασικό λεξιλόγιο με ορισμούς και προφορά και στην κυρίαρχη γλώσσα αλλά και σε γλώσσες μειοψηφίας Όρισε το λεξιλόγιο ανάλογα με το περιεχόμενο (όπως λεζάντα χάρτη στις κοινωνικές επιστήμες) παράλληλα με την χρήση κοινών όρων Διέθεσε ηλεκτρονικά μεταφραστικά εργαλεία ή ιστοθέσεις σε πολυγλωσσικά λεξικά 5

6 Διευκρίνισε το λεξιλόγιο με οπτικό τρόπο χωρίς γλωσσική υποστήριξη (φωτογραφίες, βίντεο, κ.α.) Α.2.5 Παρουσίαση με χρήση πολλαπλών μέσων Παρουσίασε τις βασικές συμβολικές έννοιες (π.χ. ένα επεξηγηματικό κείμενο ή μια μαθηματική εξίσωση) με εναλλακτικούς τρόπους (π.χ. με εικόνες, χορό/κίνηση, διαγράμματα, πίνακες, μοντέλα, βίντεο, εικονογράφηση, ιστορίες, φωτογραφίες, κινούμενα σχέδια, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και με εικονικό τρόπο) Εξήγησε πως συνδέεται το συνοδευτικό υλικό (εικόνες, εξισώσεις, διαγράμματα) με τα αντίστοιχα κείμενα Α.3 Παρέχετε εναλλακτικές επιλογές για την κατανόηση Α.3.1 Ενεργοποίηση ή εφοδιασμός γνωστικού υποβάθρου Κάνε εμπέδωση της διδασκόμενης πληροφορίας με την σύνδεσή και την ενεργοποίηση προϋπάρχουσας γνώσης (π.χ. χρησιμοποιώντας οπτικές αναπαραστάσεις, ρουτίνες εμπέδωσης ή αυθεντικές ρουτίνες εννοιών) Χρησιμοποίησε προηγμένες μεθόδους οργάνωσης (π.χ. μέθοδος KWL {Γνωρίζω, Θέλω, Μαθαίνω), εννοιολογικοί χάρτες) Κάνε προδιδασκαλία σημαντικών προαπαιτούμενων όρων μέσω επίδειξης ή μοντέλων Γεφύρωσε έννοιες με σχετικά ανάλογα και μεταφορές Κάνε ρητή χρήση διαθεματικών μεθόδων (π.χ. διδασκαλία στρατηγικών κατανόησης στις κοινωνικές επιστήμες) Α.3.2 Επισήμανση μοτίβων, καίριων χαρακτηριστικών, σημαντικών ιδεών και σχέσεων Επισήμανε ή τόνισε τα βασικά σημεία στο κείμενο, στα γραφικά, στα διαγράμματα και στους τύπους Χρησιμοποίησε περιγράμματα, οργανωτικά διαγράμματα, για να δώσεις έμφαση σε βασικές ιδέες κλειδιά και συσχετίσεις Τόνισε κρίσιμα σημεία με και χωρίς παραδείγματα Χρησιμοποίησε συνθήματα και υποδείξεις για να επιστήσεις την προσοχή σε κρίσιμα σημεία Επισήμανε δεξιότητες που έχουν ήδη διδαχτεί οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επίλυση νέων προβλημάτων Α.3.3 Καθοδήγηση στην επεξεργασία των πληροφοριών, την οπτικοποίηση και το χειρισμό Κάνε χρήση σαφών υποδείξεων για κάθε βήμα σε μια διαδοχική διαδικασία Δώσε επιλογές για μεθόδους οργάνωσης και προσεγγίσεις (πίνακες και αλγόριθμοι για την επεξεργασία μαθηματικών πράξεων) Δώσε διαδραστικά μοντέλα τα οποία βοηθούν στην εξερεύνηση και στην κατανόηση νέων εννοιών Εισήγαγε πλαίσια αποφοίτων που υποστηρίζουν στρατηγικές επεξεργασίας πληροφοριών Δώσε στους μαθητές πολλαπλούς τρόπους εισαγωγής του μαθήματος και προαιρετικών διαδρομών που μπορούν να ακολουθήσουν μέσα από το περιεχόμενο (π.χ. εξερεύνηση μεγάλων ιδεών μέσα από τα θεατρικά έργα, τις τέχνες, την λογοτεχνία, τον κινηματογράφο και τα μέσα ενημέρωσης) 6

7 Κατάτμησε την πληροφορία σε μικρότερα κομμάτια Αποδέσμευσε σταδιακά την πληροφορία (π.χ. διαδοχικές επισημάνσεις) Απομάκρυνε περιττούς περισπασμούς, εκτός και αν είναι απαραίτητοι για εκπαιδευτικούς στόχους Α.3.4 Μεγιστοποίηση της μεταφοράς και της γενίκευσης της μάθησης Δώσε λίστες ελέγχου, ημερολόγια οργάνωσης εργασίας, αυτοκόλλητων σημειώσεων, ηλεκτρονικών υπενθυμίσεων Ενίσχυσε την χρήση στρατηγικών και συσκευών απομνημόνευσης (π.χ. οπτικές εικόνες, παραφράσεις, μέθοδος loci κ.α.) Ενσωμάτωσε ρητά ευκαιρίες για αναθεώρηση και πρακτική Δώσε πρότυπα, γραφικές μεθόδους οργάνωσης εργασίας, εννοιολογικούς χάρτες, για την υποστήριξη σημειώσεων Δώσε πλαίσιο στήριξης που αφορά σε σύνδεση των νέων πληροφοριών με προηγούμενη γνώση (π.χ. συνώνυμες λέξεις, εννοιολογικούς χάρτες) Ενσωμάτωσε νέες ιδέες με γνωστές ιδέες και πλαίσια (π.χ. χρήση αναλογιών, μεταφορών, θεατρικών, μουσικής, ταινιών, κ.α.) Δώσε ρητές ευκαιρίες υποστήριξης για την γενίκευση της μάθησης σε νέες καταστάσεις (π.χ. διαφορετικά προβλήματα τα οποία μπορούν να επιλυθούν με γραμμικές εξισώσεις, χρησιμοποιώντας τις αρχές της φυσικής για να οικοδομήσουμε μια παιδική χαρά) Πρόσφερε ευκαιρίες με την πάροδο του χρόνου, έτσι ώστε να επανεξεταστούν βασικές ιδέες και διασυνδέσεις μεταξύ των ιδεών Β. Παρέχετε Πολλαπλά Μέσα Δράσης και Έκφρασης Β.1 Παρέχετε εναλλακτικές επιλογές για σωματική δράση Β.1.1 Ποικιλία στις μεθόδους απόκρισης και πλοήγησης Δώσε εναλλακτικές λύσεις όσον αφορά στις ανάγκες του ποσοστού, του χρονοδιαγράμματος, της ταχύτητας και του εύρους της δράσης που χρειάζονται οι μαθητές για να αλληλεπιδράσουν με το εκπαιδευτικό υλικό, μαθηματικά βοηθήματα και τις τεχνολογίες Δώσε εναλλακτικές λύσεις για σωματική ανταπόκριση ή ανάδειξη επιλογών (π.χ. εναλλακτικές επιλογές για σήμανση με στυλό ή μολύβι, εναλλακτικές επιλογές για τον χειρισμό του ποντικιού) Δώσε εναλλακτικές λύσεις για την φυσική αλληλεπίδραση του μαθητή με το υλικό χρησιμοποιώντας το χέρι, την φωνή, απλό διακόπτη, λεβιέ, ή προσαρμοσμένο πληκτρολόγιο Β.1.2 Βελτιστοποίηση της πρόσβασης σε εργαλεία και υποστηρικτικές τεχνολογίες Δώσε εναλλακτικές εντολές μέσω πληκτρολογίου για την δράση του ποντικιού Οικοδόμησε τις απαραίτητες επιλογές για αυξημένη ανεξάρτητη πρόσβαση και χρήση πληκτρολογίου Δώσε πρόσβαση σε εναλλακτικά πληκτρολόγια Προσάρμοσε χρώματα και χαρακτηριστικά στις οθόνες αφής και τα πληκτρολόγια 7

8 Επέλεξε λογισμικά τα οποία να λειτουργούν απρόσκοπτα με εναλλακτικά πληκτρολόγια και πλήκτρα alt Β.2 Παρέχετε εναλλακτικές επιλογές για έκφραση και επικοινωνία Β.2.1 Χρήση πολλαπλών μέσων για επικοινωνία Ενέπλεξε πολλαπλά μέσα όπως κείμενο, ομιλία, ζωγραφική, εικόνες, σχέδιο, ταινίες, μουσική, χορός/κίνηση, γλυπτική ή βίντεο Χρησιμοποίησε φυσικά αντικείμενα (π.χ. τούβλα, τρισδιάστατα μοντέλα, κ.α.) Χρησιμοποίησε μέσα κοινωνικής δικτύωσης και διαδραστικά εργαλεία ιστού (π.χ. ομάδες συζητήσεων, εργαλεία συνομιλίας, σχεδιασμός ιστοσελίδων, εργαλεία σημειώσεων, εικονογραφημένα σενάρια, εικονογράφηση, παρουσιάσεις με κινούμενα σχέδια) Χρησιμοποίησε πολλαπλά μέσα όπως κείμενο, ομιλία, ζωγραφική, εικόνες, εικονογράφηση, εικονογραφημένα σενάρια, σχέδιο, ταινίες, μουσική, γλυπτική ή βίντεο Επέλυσε προβλήματα με ποικίλες στρατηγικές Β.2.2 Χρήση πολλαπλών εργαλείων για τη δόμηση και τη σύνθεση της μάθησης Δώσε ορθογραφικά λεξικά, γραμματικά λεξικά, εφαρμογές πρόβλεψης λέξεων Παροχή λογισμικού μετατροπής λόγου-σε-ομιλία (αναγνώριση φωνής), υπαγόρευση με ανθρώπινη φωνή, καταγραφή φωνής Διέθεσε αριθμομηχανές, αριθμομηχανές με υποστήριξη γραφικών παραστάσεων, τετράδια γεωμετρικού σχεδίου, ή προδιαμορφωμένες σχεδιαστικές κόλες Δώσε υποδειγματικές φράσεις Χρησιμοποίησε ιστούς ιστοριών, εργαλεία περιλήψεων (outlining tools), ή εργαλεία εννοιολογικών χαρτών Διέθεσε βοηθητικά σχεδιαστικά εργαλεία (CAD), λογισμικά μουσικής σημειογραφίας, ή λογισμικά για μαθηματική σημειογραφία Δώσε εικονικά και μη μαθηματικά αντικείμενα (π.χ. τουβλάκια, κ.α.) Χρησιμοποίησε διαδικτυακές εφαρμογές (π.χ. wikis, κινούμενα σχέδια, παρουσιάσεις) Β.2.3 Δόμηση ευχέρειας με διαβαθμισμένη υποστήριξη για πρακτική εξάσκηση και απόδοση Δώσε διαφοροποιημένα μοντέλα για προσομοίωση (π.χ. μοντέλα τα οποία επιδεικνύουν τα ίδια αποτελέσματα, χρησιμοποιώντας όμως διαφορετικές προσεγγίσεις, στρατηγικές, δεξιότητες, κλπ) Διέθεσε διαφοροποιημένους διδάσκοντες (π.χ. από διαφορετικούς δασκάλους/συμβούλους οι οποίοι χρησιμοποιούν διαφορετική προσέγγιση για να παρακινήσουν, να συμβουλέψουν ή να πληροφορήσουν) Δώσε πλαίσια (scaffolds) που αποκαλύπτονται σταδιακά καθώς αυξάνεται η ανεξαρτησία των μαθητών και οι δεξιότητές τους (π.χ. ενσωματωμένα σε λογισμικά ανάγνωσης και γραφής) Δώσε διαφοροποιημένα σχόλια (σχόλια που να είναι προσβάσιμα επειδή μπορούν να προσαρμοστούν ανάλογα με τον μαθητή) Δώσε πολλαπλά παραδείγματα πρωτότυπων λύσεων σε αυθεντικά προβλήματα 8

9 Β.3 Παρέχετε εναλλακτικές επιλογές για εκτελεστικές λειτουργίες Β.3.1 Καθοδήγηση αποτελεσματικής στοχοθεσίας Δώσε υποδείξεις και πλαίσια (scaffolds) για την εκτίμηση της προσπάθειας, των πόρων και των δυσκολιών Δώσε μοντέλα ή παραδείγματα της διαδικασίας και αποτελέσματα από την στοχοθεσία Δώσε οδηγίες και κάρτες ελέγχου για την πλαισιοποίηση (scaffolding) της στοχοθεσίας Ανάρτησε αποτελέσματα, στόχους και χρονοδιαγράμματα σε εμφανές σημείο Β.3.2 Υποστήριξη του προγραμματισμού και της ανάπτυξης στρατηγικών Ενσωμάτωσε υποδείξεις για να σταματήσει και να σκεφτεί πριν ενεργήσει, καθώς και επαρκή χώρο Ενσωμάτωσε υποδείξεις για να δείξει και να εξηγήσει την εργασία (π.χ. αναθεώρηση χαρτοφυλακίου, κριτικές τέχνης) Δώσε λίστες ελέγχου και πρότυπα σχεδιασμού έργων για την κατανόηση του προβλήματος, την δημιουργία προτεραιοτήτων, ακολουθιών και τον προγραμματισμό βημάτων Ενσωμάτωσε εκπαιδευτές και συμβούλους οι οποίοι υλοποιούν το πρότυπο σκέψου φωναχτά Δώσε οδηγίες οι οποίες διασπάνε μακροπρόθεσμους στόχους σε βραχυπρόθεσμους πιο εφικτούς Β.3.3 Διευκόλυνση της διαχείρισης πληροφοριών και πηγών Διέθεσε γραφικές μεθόδους οργάνωσης εργασίας και πρότυπα συλλογής δεδομένων και οργάνωσης της πληροφορίας Ενσωμάτωσε υποδείξεις για κατηγοριοποίηση και συστηματοποίηση Διέθεσε λίστες ελέγχου και οδηγίες για σημειώσεις Β.3.4 Ενίσχυση της ικανότητας παρακολούθησης της προόδου Κάνε ερωτήσεις για να καθοδηγήσεις τον αυτοέλεγχο και τον προβληματισμό Παρουσίασε αποτελέσματα της προόδου (π.χ. φωτογραφίες πριν και μετά, γραφικά και διαγράμματα που δείχνουν την πρόοδο στην πάροδο του χρόνου, χαρτοφυλάκιο διαδικασιών) Προέτρεψε του μαθητές να προσδιορίσουν το είδος της ανατροφοδότησης ή των συμβουλών που θέλουν Χρησιμοποίησε πρότυπα τα οποία βοηθούν τον αυτό-προβληματισμό σχετικά με την ποιότητα και την πληρότητα Εφοδίασε με διαφοροποιημένα πρότυπα στρατηγικών αυτοαξιολόγησης (π.χ. παιχνίδια ρόλων, επανεξέταση βίντεο, αλληλο-ανατροφοδότηση) Χρησιμοποίησε λίστες ελέγχου αξιολόγησης, πίνακες βαθμολογίας και πολλαπλών παραδειγμάτων αξιοσημείωτων ή υποδειγματικών μαθητικών εργασιών 9

10 Γ. Παρέχετε πολλαπλά μέσα εμπλοκής στη διαδικασία μάθησης Γ.1 Παρέχετε εναλλακτικές επιλογές για την προσέλκυση του ενδιαφέροντος Γ.1.1 Βελτιστοποίηση ευκαιριών για ατομική επιλογή και αυτονομία Δώσε στους μαθητές όσο περισσότερη ανεξαρτησία και αυτονομία, παρέχοντάς τους επιλογές σε θέματα όπως: o Το επίπεδο της προσλαμβανόμενης πρόκλησης o Το είδος της διαθέσιμης ανταμοιβής ή αναγνώρισης o Το διαθέσιμο πλαίσιο ή περιεχόμενο για εξάσκηση και αξιολόγηση δεξιοτήτων o Τα διαθέσιμα εργαλεία συλλογής ή παραγωγής πληροφοριών o Το χρώμα, το σχέδιο ή τα γραφικά σχεδιαγράμματα, κλπ o Την ακολουθία ή τα χρονοδιαγράμματα για την ολοκλήρωση των επιμέρους συστατικών των καθηκόντων τους Άφησε τους μαθητές να συμμετέχουν στον σχεδιασμό των δραστηριοτήτων της τάξης και των ακαδημαϊκών καθηκόντων τους Ενέπλεξε τους μαθητές, όπου και όποτε είναι δυνατόν, στον καθορισμό των προσωπικών τους ακαδημαϊκών και συμπεριφορικών τους στόχων Γ.1.2 Βελτιστοποίηση της συνάφειας, της αξίας και της αυθεντικότητας Δώσε ποικίλες δραστηριότητες και πηγές πληροφόρησης έτσι ώστε να μπορούν να είναι: o Εξατομικευμένες και στο πλαίσιο της ζωής των μαθητών o Σχετικές με τον πολιτισμό o Σχετικές με την κοινωνία o Κατάλληλες με την ηλικία και την ικανότητα o Κατάλληλες για διαφορετικές ομάδες φυλών, πολιτισμών, εθνικοτήτων και φύλων Σχεδίασε δραστηριότητες έτσι ώστε τα αποτελέσματα της μαθησιακής διαδικασίας να είναι αυθεντικά, να ανταποκρίνονται σε πραγματικά ακροατήρια και να αντικατοπτρίζουν ξεκάθαρο τον σκοπό στους συμμετέχοντες Ανέθεσε καθήκοντα τα οποία να επιτρέπουν την ενεργή συμμετοχή, την εξερεύνηση και τον πειραματισμό Ενθάρρυνε προσωπικές απαντήσεις, την αξιολόγηση και την αυτό-αντανάκλαση (selfreflection) στο περιεχόμενο και τις δραστηριότητες Ενσωμάτωσε δραστηριότητες ο οποίες να προάγουν την φαντασία στην επίλυση νέων και κοινών προβλημάτων ή εξήγησε πολύπλοκες ιδέες με δημιουργικό τρόπο Γ.1.3 Ελαχιστοποίηση απειλών και περισπασμών Δημιούργησε ένα αποδεκτό και υποστηρικτικό κλίμα στην τάξη Διαφοροποίησε το επίπεδο νεοτερισμού και του ρίσκου o Διαγράμματα, ημερολόγια, χρονοδιαγράμματα, εμφανή ρολόγια, συνθήματα, κ.α., τα οποία μπορούν να αυξήσουν την προβλεψιμότητα των καθημερινών δραστηριοτήτων και τις μεταβάσεις o Δημιουργία ρουτινών στην τάξη o Ειδοποιήσεις και προεσκοπήσεις οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές να γνωρίζουν τι να περιμένουν και να προετοιμάζουν τις αλλαγές στις δραστηριότητες, τα χρονοδιαγράμματα και τα νέα γεγονότα o Επιλογές οι οποίες, σε αντίθεση με τα παραπάνω, να βελτιστοποιούν το απροσδόκητο, τις εκπλήξεις ή τους νεοτερισμούς στις πλέον συχνές δραστηριότητες Διαφοροποίησε το επίπεδο της αισθητηριακής διέγερσης 10

11 o Ποικιλομορφία στην παρουσία θορύβων παρασκηνίου ή στα οπτικά ερεθίσματα, στη ρύθμιση θορύβου (noise buffers), στον αριθμό των χαρακτηριστικών ή των στοιχείων που παρουσιάζονται κάθε φορά o Διαφοροποίηση του ρυθμού εργασιών, τον χρόνο διάρκειας των εργασιών, την διαθεσιμότητα των διαλειμμάτων ή των χρονοδιαγραμμάτων ή την σειρά των δραστηριοτήτων Διαφοροποίησε τις κοινωνικές απαιτήσεις που χρειάζονται για την εκμάθηση ή την απόδοση, το καθορισμένο επίπεδο υποστήριξης και προστασίας και τις απαιτήσεις για δημόσια επίδειξη και αξιολόγηση Ενέπλεξε όλους τους συμμετέχοντες στις γενικές συζητήσεις της τάξης Γ.2 Παρέχετε εναλλακτικές επιλογές για τη διατήρηση της προσπάθειας και της επιμονής Γ.2.1 Ανάδειξη της σπουδαιότητας των σκοπών και των στόχων Προέτρεψε ή απαίτησε από τους μαθητές να διατυπώνουν ρητά ή να αναδιατυπώνουν στόχους Επέδειξε τους στόχους με πολλαπλούς τρόπους Ενθάρρυνε την αποδόμηση μακρινών στόχων σε βραχυπρόθεσμους Επέδειξε την χρήση εργαλείων προγραμματισμού χρόνου με φορητές συσκευές ή ηλεκτρονικούς υπολογιστές Χρησιμοποίησε προτροπές ή πλαίσια (scaffolds) για την οπτικοποίηση των επιθυμητών αποτελεσμάτων Ενέπλεξε τους μαθητές σε συζητήσεις αξιολόγησης του τι σημαίνει αριστεία και φτιάξε σχετικά παραδείγματα τα οποία συνδέονται με το πολιτιστικό τους υπόβαθρο και τα ενδιαφέροντα Γ.2.2 Ποικιλία στις απαιτήσεις και τις πηγές για τη βελτιστοποίηση της πρόκλησης Διαφοροποίησε τον βαθμό δυσκολίας ή πολυπλοκότητας μέσα στους οποίους μπορούν να ολοκληρωθούν βασικές δραστηριότητες Δώσε εναλλακτικές λύσεις για τα εργαλεία που επιτρέπονται και τα αντικείμενα Διαφοροποίησε τον βαθμό ελευθερίας για επαρκή αποτελέσματα Δώσε έμφαση σε διαδικασίες, προσπάθειες, βελτιώσεις για να εκπληρώσουν βασικούς στόχους, σαν εναλλακτικές λύσεις στην εξωτερική αξιολόγηση και τον ανταγωνισμό Γ.2.3 Ενίσχυση της συνεργασίας και της κοινότητας Φτιάξε συνεργατικές ομάδες μάθησης με σαφείς στόχους, ρόλους και υπευθυνότητες Δημιούργησε σχολικά προγράμματα υποστήριξης θετικής συμπεριφοράς με διαφοροποιημένους στόχους και υποστήριξη Δώσε μηνύματα τα οποία καθοδηγούν τους μαθητές στο πότε και το πως να ζητάνε βοήθεια από τους συμμαθητές τους ή/και τους δασκάλους Ενθάρρυνε και στήριξε τις ευκαιρίες για αλληλεπίδραση και υποστήριξη (π.χ. αλληλοδιδασκαλία) Δημιούργησε μαθητικές κοινότητες που ασχολούνται με κοινά ενδιαφέροντα ή δραστηριότητες Ενθάρρυνε την ομαδική εργασία (π.χ. ρουμπρίκες, νόρμες, κλπ) 11

12 Γ.2.4 Αύξηση της ανατροφοδότησης με στόχο την αρτιότητα της γνώσης και την κατάκτηση της μάθησης Δώσε σχόλια που ενθαρρύνουν την επιμονή, επικεντρώνονται στην ανάπτυξη της αποτελεσματικότητας και της αυτογνωσίας, και ενθαρρύνουν την χρήση ειδικής υποστήριξης και στρατηγικών στην αντιμετώπιση των προκλήσεων Δώσε σχόλια που ενθαρρύνουν την προσπάθεια, την βελτίωση και την επίτευξη βασικών στόχων παρά σχόλια σε σχέση με την απόδοση Δώσε συχνά, έγκαιρα και ειδικά σχόλια Δώσε σχόλια που είναι ουσιαστικά και κατατοπιστικά, παρά ανταγωνιστικά και συγκριτικά Δώσε σχόλια που δείχνουν πως να ενσωματώσουν την αξιολόγηση, συμπεριλαμβάνοντας την αναγνώριση συχνών λαθών και λανθασμένων απαντήσεων, σε θετικές στρατηγικές για μελλοντική επιτυχία Γ.3 Παρέχετε εναλλακτικές επιλογές για την αυτορύθμιση Γ.3.1 Προαγωγή των προσδοκιών και των αντιλήψεων που βελτιστοποιούν την παρώθηση Δώσε προτροπές, υπενθυμίσεις, οδηγούς, πίνακες, λίστες ελέγχου που να εστιάζουν σε: o Αυτορύθμιση στόχων, όπως την μείωση της συχνότητας εμφάνισης επιθετικών ξεσπασμάτων σαν αποτέλεσμα απογοήτευσης o Αύξηση του αποδοτικού χρόνου και μείωση των περισπασμών συγκέντρωσης o Αύξηση της συχνότητας του αυτοπροβληματισμού και της αυτοενίσχυσης Διέθεσε καθοδηγητές, συμβούλους ή παράγοντες (agents) οι οποίοι τυποποιούν την διαδικασία καθορισμού καταλλήλων προσωπικών στόχων και λαμβάνουν υπόψη τους τόσο τα δυνατά όσο και τα αδύνατα σημεία Υποστήριξε τις δραστηριότητες οι οποίες ενθαρρύνουν την αυτό-ανάκλαση και ταυτοποιούν προσωπικούς στόχους Γ.3.2 Διευκόλυνση ατομικών δεξιοτήτων και στρατηγικών υπέρβασης δυσκολιών Δώσε διαφοροποιημένα μοντέλα, πλαίσια (scaffolds) και σχόλια για: o Διαχείριση της απογοήτευσης o Αναζήτηση εξωτερικής συναισθηματικής υποστήριξης o Ανάπτυξη αυτοελέγχου και δεξιοτήτων αντιμετώπισης o Κατάλληλο χειρισμό ειδικών υποκειμενικών φοβιών και της κρίσης φυσικών ικανοτήτων (π.χ. πως μπορώ να βελτιωθώ σε θέματα που με δυσκολεύουν; παρά δεν είμαι καλός στα μαθηματικά ) o Χρήση πραγματικών καταστάσεων ή προσομοιώσεις για την επίδειξη δεξιοτήτων αντιμετώπισης Γ.3.3 Ανάπτυξη της αυτοαξιολόγησης και του αναστοχασμού Διέθεσε συσκευές, βοηθήματα ή διαγράμματα σαν βοήθεια για να μάθουν να συλλέγουν, τυποποιούν σε διαγράμματα και παρουσιάζουν τα δεδομένα από την δική τους συμπεριφορά, με σκοπό την εποπτεία των αλλαγών στις συγκεκριμένες συμπεριφορές Χρησιμοποίησε δραστηριότητες που περιλαμβάνουν μέσα με τα οποία οι μαθητές ανατροφοδοτούνται και έχουν πρόσβαση σε εναλλακτικά πλαίσια (scaffolds) (π.χ. διαγράμματα, υποδείγματα, μέσα ανατροφοδότησης) τα οποία βοηθούν στην αντίληψη της προόδου με κατανοητό και έγκαιρο τρόπο. 12