ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΒΕΡΙΚΟΚΙΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ (Σ.ΤΕ.Γ.) ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ (Φ.Π.) ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΒΕΡΙΚΟΚΙΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ Πτυχιακή εργασία της σπουδάστριας Ελένης Καπετάνου Άργος, Οκτώβριος 2009.

2 I ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ Α β βλ/οθ»κ/- ί I ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ (Σ.ΤΕ.Γ.) ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ (Φ.Π.) ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΒΕΡΙΚΟΚΙΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ Πτυχιακή εργασία της σπουδάστριας Ελένης Καπετάνου Επιβλέπων Καθηγητής : Στυλιανός Μπούρας Άργος, Οκτώβριος 2009.

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛΙΔΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΝΟΜΟΥ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΒΕΡΙΚΟΚΙΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ 1.1. ΚΛΙΜΑ - ΕΔΑΦΟΣ Ν. ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ Κλίμα Έδαφος ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗ - ΔΙΑΔΟΣΗ ΒΕΡΙΚΟΚΙΑΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ - ΕΔΑΦΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΒΕΡΙΚΟΚΙΑΣ Μορφολογία Τρόποι πολλαπλασιασμού Φύτευση του οπωρώνα Καλλιεργητικές φροντίδες Συγκομιδή Ποικιλίες Χρησιμότητα...17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΕΧΘΡΟΙ ΤΗΣ ΒΕΡΙΚΟΚΙΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ 2.1. ΕΝΤΟΜΑ...19 Καπνώδης...19 Ανθονόμος Ρυγχίτης Ανάρσια Καρπόκαψα Φυλλοδέτες Μύγα Μεσογείου ΑΚΑΡΕΑ Κόκκινος τετράνυχος...44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΒΕΡΙΚΟΚΙΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ 3.1. ΜΥΚΗΤΟΛΟΓΙΚΕΣ Κορύνεο Μονίλια...52 Αδρομύκωση Σηψιρριζίες...62 Σκωρίαση ΒΑΚΤΗΡΙΩΣΕΙΣ Βακτηριακό έλκος ι

4 3.3. ΙΩΣΕΙΣ Ευλογιά (ΒΙ^Γλα)...72 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ...77 ΒΙΒΛΙΟΕΡΑΦΙΑ...78 II

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η προστασία των καλλιεργειών και των προϊόντων από τις προσβολές των εχθρών και των ασθενειών έχει μεγάλη σημασία. Δεν αρκεί να είναι απλώς αποτελεσματική, πρέπει να είναι και οικονομική. Παράλληλα δεν θα πρέπει να γίνεται αλόγιστη χρήση των φυτοφαρμάκων. Εκτός των προβλημάτων οι καλλιέργειες παρουσιάζουν ενδιαφέρον γιατί, συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη, με την δημιουργία βιομηχανιών, θέσεων εργασίας, βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του γεωργικού πληθυσμού και κατά επέκταση του κράτους. Σκοπός αυτής της εργασίας είναι να δοθούν όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία και μέτρα που λαμβάνονται για την προστασία της βερικοκιάς. Για την κάλυψη αυτού του στόχου η εργασία αυτή χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο περιλαμβάνει στοιχεία που αφορούν την μορφολογία, τις καλλιεργητικές φροντίδες, τις ποικιλίες, τη συγκομιδή και την χρησιμότητα της βερικοκιάς, αλλά και το έδαφος, το κλίμα και τις περιοχές καλλιέργειας του Νομού Αργολίδας. Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στους ζωικούς εχθρούς (έντομα, ακάρεα) που προσβάλλουν τη βερικοκιά στο Νομό Αργολίδας και τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται για την προστασία της καλλιέργειας της βερικοκιάς από αυτούς. Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφονται οι σημαντικότερες ασθένειες (μυκητολογικές, βακτηριώσεις, ιώσεις) που προκαλούν ζημιές στα δένδρα βερικοκιάς του Νομού Αργολίδας, καθώς παρουσιάζονται και τα λαμβανόμενα μέτρα προστασίας της καλλιέργειας βερικοκιάς για αντιμετώπιση των ασθενειών αυτών. Τέλος, κλείνοντας την εργασία αυτή, αναφέρονται τα συμπεράσματα και ορισμένες προτάσεις, που προκύπτουν από δεδομένα του Νομού Αργολίδας. Πιστεύουμε ότι η παρούσα εργασία μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο για όποιον θέλει να ασχοληθεί με τις λεπτομέρειες των προγραμμάτων φυτοπροστασίας της βερικοκιάς, ειδικότερα για το Νομό Αργολίδας. Ευχαριστώ θερμά τη οικογένειά μου που με στήριξε όλο αυτό το χρονικό διάστημα για να εκπονήσω την εργασία αυτή, όπως και τους φορείς του Νομού Αργολίδας για την πολύτιμη βοήθειά τους. Άργος, Οκτώβριος 2009 Ελένη Καπετάνου.

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι δενδρώδεις καλλιέργειες αποτελούν για τη χώρα μας σημαντικό σε έκταση και οικονομική σημασία γεωργικό κλάδο, με υψηλό κατά στρέμμα εισόδημα. Οι κλιματικές συνθήκες της χώρας μας ευνοούν μεν την καλλιέργεια πολλών δενδροκομικών ειδών και την παραγωγή καλής ποιότητας προϊόντων, αλλά ευνοούν παράλληλα και την ανάπτυξη πολλών φυτοπαρασίτων διαφόρων κατηγοριών. Η καλλιέργεια της βερικοκιάς στο Νομό Αργολίδας είναι μια από τις σημαντικότερες δενδρώδεις καλλιέργειες. Με την καλλιέργεια της βερικοκιάς απασχολείται μεγάλος αριθμός οικογενειών στους Δήμους Ναυπλίου, Νέας Τίρυνθας, Άργους, Κουτσοποδίου, Λέρνας, Ασίνης, Επιδαύρου και στην κοινότητα Αχλαδόκαμπου. Τα τελευταία χρόνια στην Αργολίδα παρατηρείται μείωση της παραγωγής λόγω σοβαρών εντομολογικών, αλλά και μυκητολογικών ή βακτηριολογικών ή ιολογικών προσβολών. Για την αντιμετώπισή τους γίνονται προσπάθειες από την Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αργολίδας, αλλά και από την Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Αργολίδας με ειδικά προγράμματα καταπολέμησης των εχθρών και των ασθενειών της βερικοκιάς, τα οποία ενημερώνουν μηνιαίος τους παραγωγούς για τις επεμβάσεις (ψεκασμοί) που πρέπει να γίνονται σε καθορισμένες ημερομηνίες και με τα λιγότερο υπολειμματικά φυτοφάρμακα (εντομοκτόνα, ακαρεοκτόνα, μυκητοκτόνα). Η εφαρμογή μέτρων φυτοπροστασίας εναντίον αυτών των φυτοπαρασίτων είναι απαραίτητη γεωργική εργασία, η οποία πρέπει να γίνεται με γνώση και προσοχή, αλλιώς υπάρχει ο τριπλός κίνδυνος, πρώτον να μην αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά το πρόβλημα, δεύτερον να υποστεί ο αγρότης άσκοπα την οικονομική επιβάρυνση των μέτρων φυτοπροστασίας και τρίτον να επιβαρυνθεί το περιβάλλον χωρίς λόγο με χημικές ουσίες, οι οποίες μέχρι σήμερα αποτελούν τη βάση των προγραμμάτων φυτοπροστασίας. Έτσι, η προστασία των βερικοκιών από εχθρούς και ασθένειες για να είναι αποτελεσματική, οικονομική και ασφαλής, πρέπει να γίνεται με τις κατάλληλες στρατηγικές (ημερολογιακές, διευθυνόμενες, κατευθυνόμενες), χρησιμοποιώντας μεθόδους (χημικές, βιολογικές, βιοτεχνολογικές) και μέσα ή μέτρα (καλλιεργητικά, μηχανικά, νομοθετικά) που εφαρμόζονται σωστά και μετά από γνώση και συνεκτίμηση των διαφόρων παραγόντων που την επηρεάζουν. 1

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΝΟΜΟΥ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΒΕΡΙΚΟΚΙΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ Ο Νομός Αργολίδας βρίσκεται στο ανατολικό μέρος της Πελοποννήσου. Συνορεύει στα βόρεια με το Νομό Κορινθίας και στα δυτικά και νότια με το Νομό Αρκαδίας. Βρέχεται στα νότια από τον Αργολικό κόλπο και στα ανατολικά από τον Σαρωνικό κόλπο. Συναντώνται τα όρη Αρτεμίσιο (υψομέτρου τη), Αραχναίο (υψομέτρου ιη) και Δίδυμο. Στα σύνορα με το Νομό Κορινθίας υψώνεται ο ορεινός όγκος του Αραχναίου, στο δυτικό τμήμα του Νομού το Αρτεμίσιο και νοτιοανατολικά του Νομού το Δίδυμο. Σπουδαίες πεδιάδες είναι η Αργολική και του Κρανιδίου. Σημαντικότερα λιμάνια του αποτελούν το Ναύπλιο και η Ερμιόνη (Εικόνα 1.1.). Ανω Τ ρ χ ο κ :'". ζ ')ρ<ο Κί Ιρα Κί4<ιλ<ιρι Ά,».ΡΛ-ν! *7 Αγιοι θεο δω ροι ιρπ ΓΙΗ Ι Ν. Σ Α Λ Α Μ ΙΝ Α Κϋρψοι; ν ΜϊΣΛΜΛΣ Ο. ' ±2λί :, λ ια Π ΟΡΟI Αίγινα«Τ' Διμιινα Αραχναίο Μειόχι ΛΜ ι ΑΓΠΣΤΡΙ ΚρίΛοιυηοα \Κ(ΝγΓ Λ' ίαν * Ν. ΑΙΓΙΝ 'Ί ρέγκα να ΧΑ-ΡΟ ' ύμιας ΕΓΙΔΑΥΡί κπχουπολη Γροιζήνα Κοιλάδά ις ^ ν. -ν ***' Μ. Ανδρέος Ίοαότόι ΠΟΡΟΣ Δα ρίζα Γ»ί\ποράλ ο "7, αμβιτσο*\ Καπ Β α μ β β κ υ ΐ\. V Λ, * \* 1 γ ; Πϋμιυμλι'Λν Ο ς\ Παραλία Τυρού"'! > 1 5 ; Ν. ΔΟΚΟΣ ' ί,.ορα ~Ψ Αί. ΡΜΡΑζΑΙ ΚI ο ηϊ!ύ ΗΛΆ Ν. ΥΔΡΑ ^ ρυνακαί.«ο ' Ν' ΣΠΕΤΣΕΣ βμοοθονα ΜκΑανα ΚΛ Εικόνα 1.1. Χάρτης του Νομού Αργολίδας. 2

8 1.1. ΚΛΙΜΑ - ΕΔΑΦΟΣ Ν. ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ Κλίμα Το κλίμα στο Νομό Αργολίδας είναι μεσογειακό και εύκρατο, με ήπιο χειμώνα λίγων βροχών και δροσερό ή θερμό καλοκαίρι. Η βερικοκιά είναι απαιτητικό δένδρο σε κλίμα. Στους παρακάτω πίνακες φαίνονται οι μέσες θερμοκρασίες και η συχνότητα των παγετών που παρατηρήθηκαν στο Νομό Αργολίδας κατά την δεκαετία Πίνακας 1.1. Μηνιαίες θερμοκρασίες Ν. Αργολίδας (δεκαετία ). ΜΗΝΑΣ ΜΗΝΙΑΙΑ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΣΕ ϋο ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΜΕΣΗ ΜΕΓΙΣΤΗ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΜΑΙΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ Πηγή: Μετεωρολογικός σταθμός Άργους, Πίνακας 1.2. Συχνότητα παγετών Ν. Αργολίδας (δεκαετία ). ΜΗΝΑΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΑΓΕΤ1ΗΝ ΣΕ ΗΜΕΡΕΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΜΑΙΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ Πηγή: Μετεωρολογικός σταθμός Άργους,

9 Όσον αφορά τις θερμοκρασίες που επικρατούν στο Νομό Αργολίδας μπορούν να κριθούν ικανοποιητικές για την καλλιέργεια της βερικοκιάς. Προσοχή χρειάζεται στους ανοιξιάτικους παγετούς που σημειώνονται κατά το Μάρτιο (εποχή ανθοφορίας) ιδιαίτερα στις πρώιμες ποικιλίες. Επίσης, η βερικοκιά ευδοκιμεί καλύτερα σε ξηρές περιοχές με λίγες βροχοπτώσεις, όπου όμως υπάρχει δυνατότητα να ποτίζεται 4-6 φορές το καλοκαίρι Έδαφος Το έδαφος στο Νομό Αργολίδας είναι, κυρίως, ορεινό με παρουσία δασών. Πεδινό είναι το έδαφος στο Άργος, Λυγουριό και Κρανίδι. Αναλυτικά (σήμερα), το έδαφος του Νομού Αργολίδας είναι ως εξής: 1) πεδινό σε έκταση στρεμμάτων (27,28%), 2) ημιορεινό έκτασης στρεμμάτων ( 16,26%), 3) ορεινό σε έκταση στρεμμάτων (56,46%). Τα πεδινά εδάφη είναι κυρίως μέσης σύστασης και αρκετά γόνιμα, ενώ κάποια κυμαίνονται από ελαφρά έως βαριά και ορισμένα άλλα είναι αλκαλιωμένα με πολλά άλατα. Γενικά, έχουν ομαλές κλίσεις. Τα ημιορεινά εδάφη είναι μέσης σύστασης και τα περισσότερα είναι αρδευόμενο με τη βοήθεια γεωτρήσεων από τους δήμους. Παρουσιάζουν κλίσεις κάτω του 10%. Τα ορεινά εδάφη είναι ως επί το πλείστον μέσης συστάσεως και μεγάλων κλίσεων ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ 1. Πληθυσμός. Σύμφωνα με την απογραφή του 2000, ο Νομός Αργολίδας έχει πληθυσμό κατοίκους και έκταση 2.154,6 km ( στρέμματα). Από τη συνολική αυτή έκταση, τα στρέμματα (40,1%) είναι γεωργική γη, τα στρέμματα (11,4%) είναι βοσκότοποι, τα στρέμματα (47,1%) είναι δάση και τα στρέμματα (0,2%) είναι νερά. Τα υπόλοιπα στρέμματα (1,3%) είναι τεχνητές περιοχές, όπως οικοδομήσεις, βιομηχανίες, εμπορικά, δίκτυα συγκοινωνιακά, ορυχεία, χώροι απόρριψης απορριμμάτων, εργοτάξια, χώροι αθλητικοί και πολιτιστικοί. Το 49,5% του Αργολικού πληθυσμού είναι αγροτικός, απ τον οποίο το 38% ασχολείται με τη γεωργία. Οπότε, ο γεωργικός πληθυσμός ανέρχεται σε κατοίκους. Ο 4

10 Νομός παράγει άφθονα προϊόντα, όπως γεωργικά (λαχανικά, κηπευτικά, καπνά, δημητριακά, πατάτες, πεπόνια, καρπούζια), δενδροκομικά (πορτοκάλια, βερίκοκα, μανταρίνια, κεράσια, ελιές), κτηνοτροφικά (κρέας, γάλα, τυρί, βούτυρο, αυγά αιγοπροβάτων, βοοειδών και πουλερικών), αλιευτικά (ψάρια), ορυκτά (σιδηροπυρίτης, μαγγάνιο), βιοτεχνικά και βιομηχανικά (τυροκομικά, ντοματοπελτές, κονσερβοποιημένα λαχανικά και φρούτα, σαπούνι, υφαντουργικά, κεραμουργικά). 2. Οικισμοί. Από διοικητική άποψη, ο Νομός περιλαμβάνει 3 επαρχίες (Άργους, Ναυπλίας, Ερμιονίδος). Πρωτεύουσα του Νομού είναι το Ναύπλιο. Ο Νομός χωρίζεται σε 14 Δήμους (Άργους, Ασίνης, Ασκληπιείου, Επιδαύρου, Ερμιόνης, Κουτσοποδίου, Κρανιδίου, Λέρνας, Λυρκείας, Μιδέας, Μυκηναίων, Ναυπλίου, Νέας Κίου, Νέας Τίρυνθας) και 2 Κοινότητες (Αλέας, Αχλαδόκαμπου). 3. Συγκοινωνία. Ο νομός έχει αρκετά καλό συγκοινωνιακό δίκτυο και εξυπηρετείται με δίκτυο αυτοκινητοδρόμων και τη σιδηροδρομική γραμμή Τρίπολης-Αθήνας, με διακλάδωση για το Ναύπλιο. Άλλοι δημόσιοι δρόμοι ευνοούν τις μετακινήσεις εντός του Νομού Αργολίδας, για επικοινωνία των χωριών με μεγαλύτερες πόλεις του νομού και την πρωτεύουσα. Ακόμη και με πλοία από το Ναύπλιο και την Ερμιόνη γίνονται μετακινήσεις στους γύρω νομούς ΚΑΤΑΓΩΓΗ - ΔΙΑΔΟΣΗ ΒΕΡΙΚΟΚΙΑΣ Η βερικοκιά (Prunus armeniaca L.) ανήκει στην οικογένεια Rosaceae (Ροδοειδή), την υποοικογένεια Prunoideae (Πυρηνόκαρπα). Είναι ένα εκλεκτό οπωροφόρο είδος του οποίου η παγκόσμια παραγωγή ανέρχεται σε τόνους περίπου. Το 70% αυτής προέρχεται από χώρες Μεσογειακές. Οι βερικοκιές προέρχονταν από σπορόφυτα στο παρελθόν. Ελάχιστη επιλογή ελάμβανε χώρα μέχρι τον 19 αιώνα. Ακόμη και σήμερα μεγάλο μέρος της παραγωγής στις ασιατικές χώρες προέρχεται από οπωρώνες σποροφύτων. Το κέντρο καταγωγής της βερικοκιάς είναι η βορειοανατολική Κίνα, κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία, στην περιοχή του Σινικού Τείχους. Από εκεί διαδόθηκε στην Κεντρική Ασία. Η καλλιέργεια της βερικοκιάς έχει ιστορία ετών. Η διάδοσή της υπήρξε βραδεία. Πρώτοι οι Ρωμαίοι εισήγαγαν τη βερικοκιά στην Ευρώπη, δια μέσου της Ελλάδας, το προ Χριστού (π.χ.). 5

11 Η ιστορική διαδρομή της βερικοκιάς δείχνει ότι η καλλιέργειά της είναι περιορισμένη. Τούτο οφείλεται στις απαιτήσεις κάθε ποικιλίας για ορισμένο κλιματικό περιβάλλον, έξω από το οποίο παρουσιάζει προβλήματα προσαρμοστικότητας. Μέχρι σήμερα η παραγωγή κάθε χώρας προερχόταν από ένα μικρό αριθμό ποικιλιών προσαρμοσμένων στις κλιματικές της συνθήκες. Σήμερα, καλλιεργείται στην εύκρατη ζώνη της Ευρώπης, Ασίας, Αφρικής και κυρίως στις χώρες της Μεσογείου, όπως Ισπανία, Γαλλία και Ιταλία (Πίνακας 1.3.). Στην Ελλάδα καλλιεργείται σποραδικά σε όλη τη χώρα. Πιο συγκεκριμένα, στη χώρα μας, τα 4/5 περίπου της παραγωγής βερίκοκων προέρχονται από την Πελοπόννησο (Νομοί Αργολίδας και Κορινθίας), ενώ μικρότερα κέντρα παραγωγής αποτελούν περιοχές της Μακεδονίας (Νομοί Χαλκιδικής και Πέλλας), Θεσσαλίας (Ν. Μαγνησίας), Κρήτης (Ν. Ηρακλείου) και Δωδεκαννήσου. Πίνακας 1.3. Κυριότερες χώρες παραγωγής βερίκοκου σε τόνους (έτη ). Χώρα Τουρκία Ευρωπαϊκή Ένωση Ιταλία Γ αλλία Ισπανία Ελλάδα Ρουμανία Ασιατικές χώρες Ιράν Πακιστάν Ιαπωνία Συρία Κίνα Άλλες χώρες Αλγερία Μαρόκο Ουκρανία Ρωσία Αίγυπτος Η.Π.Α Ουζμπεκιστάν Νότια Αφρική Αυστραλία Πηγή: Καραγιάννη - Σγουρού Ε.,

12 Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι, η Ελλάδα κατείχε μία από τις πρώτες θέσεις παραγωγής βερίκοκου μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 80, όπου την περίοδο αυτή η καλλιέργεια βερικοκιάς κατελάμβανε έκταση στρεμμάτων και η παραγωγή του βερίκοκου έφθανε τους τόνους ετησίως. Έτσι, τα ελληνικά νωπά βερίκοκα ποικιλιών πρώιμου Τιρύνθου και Μπεμπέκου απολάμβαναν υψηλές τιμές στις αγορές της Ευρώπης, όπως και το κονσερβοποιημένο βερίκοκο ποικιλίας Μπεμπέκου ήταν περιζήτητο στις χώρες της κεντρικής Ευρώπης ως προϊόν υψηλής ποιότητας. Ωστόσο, αυτή η επιτυχημένη πορεία ανακόπηκε από την ίωση «Sharka» πριν 10 περίπου χρόνια (δεκαετία 90), αφού εκριζώθηκαν χιλιάδες προσβεβλημένα δένδρα στην Πελοπόννησο και οι πωλήσεις κονσερβοποιημένου βερίκοκου έπεσαν από το 35% στο 13% της παγκόσμιας αγοράς ( ). Επιπλέον, μειώνονταν οι εξαγωγές νωπών και κυρίως, μεταποιημένων βερίκοκων και για να καλυφθεί η εγχώρια ζήτηση, σήμερα, πραγματοποιούνται και εισαγωγές βερίκοκων από Τουρκία (60%), Ισπανία (22%) και άλλες χώρες (18%). Έτσι, στις μέρες μας, η ανάκαμψη της καλλιέργειας βερικοκιάς ακόμη αναμένεται. Μπορεί να επανακάμψει με τη χρησιμοποίηση ανθεκτικών ποικιλιών βερικοκιάς εναντίον της ίωσης αυτής, αφού συνεχίζεται η έρευνα για ισχυρή ανθεκτικότητα με τη γενετική βελτίωση ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ - ΕΔΑΦΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΒΕΡΙΚΟΚΙΑΣ Γενικά, η βερικοκιά ευδοκιμεί σε περιοχές με γεωγραφικό πλάτος Ν (βόρειο), υψόμετρο m, όπου η βροχόπτωση δεν υπερβαίνει τα 500 mm (ετήσιο ύψος βροχής) και η ελάχιστη θερμοκρασία στις ψυχρότερες περιοχές δεν είναι χαμηλότερη από τους -33 C. Η βερικοκιά έχει βρει ένα από τα καταλληλότερα κλιματικά περιβάλλοντα στις χώρες γύρω από τη Μεσόγειο Θάλασσα. Ειδικότερα, η βερικοκιά κατά τη ληθαργική περίοδο αντέχει ικανοποιητικά στις χαμηλές θερμοκρασίες (μέχρι -25 C), ενώ απότομη άνοδος της θερμοκρασίας στα τέλη χειμώνα είναι επικίνδυνη, λόγω δραστηριοποίησης οφθαλμών που κινδυνεύουν από ενδεχόμενες χαμηλές θερμοκρασίες. Κρίσιμες θερμοκρασίες είναι -4 C πριν την έκπτυξη των οφθαλμών, -2 C στην πλήρη άνθηση και -0,5 C στην καρπόδεση. Έχει αρκετές απαιτήσεις σε κρύο το χειμώνα ( ώρες χειμερινού ψύχους). Προσοχή χρειάζεται στους παγετούς της άνοιξης, γιατί ανθίζει νωρίς το Μάρτιο. Δεν θέλει πολύ ζεστά καλοκαίρια, γιατί οι καρποί ζημιώνονται σε θερμοκρασίες πάνω από 38 C. Το 7

13 δέντρο ανθίζει σε μέση θερμοκρασία και ηλιοφάνεια, ενώ καρποφορεί σε θερμοκρασία άνω των Οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες, στην περίοδο αλλαγής χρώματος καρπών, μπορούν να προκαλέσουν αλλοίωση της σάρκας κοντά στον πυρήνα. Όμως, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στις βροχοπτώσεις από την άνθηση μέχρι την καρπόδεση, αφού εμποδίζουν τη γονιμοποίηση και ευνοούν την ανάπτυξη μονίλιας. Οι άφθονες βροχές στην ωρίμανση καρπών μπορούν να προκαλέσουν ζημιές, όπως σκάσιμο της σάρκας. Επίσης, ομίχλες και ισχυροί άνεμοι δυσχεραίνουν τη γονιμοποίηση της βερικοκιάς. Επιπλέον, η βερικοκιά προτιμά εδάφη μέσης σύστασης (άριστο ρη 6,5-7,5), ελαφρά που να θερμαίνονται γρήγορα στο τέλος του χειμώνα, με μικρή περιεκτικότητα σε άργιλο (όχι πάνω από 15-20%), διαπερατά, βαθιά, που στραγγίζονται καλά και ζεστά. Είναι ευαίσθητη σε αβαθή, συνεκτικά και με μεγάλη περιεκτικότητα σε άλατα εδάφη. Μπορεί να καλλιεργηθεί και σε λοφώδεις περιοχές, αρκεί να φυτεύεται σε θέσεις με νότια έκθεση και να χρησιμοποιούνται ανεμοθραύστες για προστασία καρπών από ανέμους. Οπότε, η συνολική παραγωγή του Νομού μας ανέρχεται στους τόνους σε έκταση καλλιεργούμενων στρεμμάτων, κατά το έτος Από την ποσότητα αυτή, το 1/4 εξάγεται σε Ευρωπαϊκές χώρες. Στον πίνακα που ακολουθεί (Πίνακας 1.4.), παρατίθενται στοιχεία καλλιεργηθείσας έκτασης και παραγωγής βερίκοκων του Νομού Αργολίδας, σε διάφορες χρονιές (ανά δεκαετία μέχρι και σήμερα). Πίνακας 1.4. Καλλιεργηθείσα έκταση (σε στρέμματα) και συνολική παραγωγή (σε τόνους) βερίκοκων στο Νομό Αργολίδας. Έτη Στρέμματα Τόνοι / / / Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε., Υπ. Αγρ. Ανάπτ. & Τροφ., Ν. Α. Α., Μορφολογία Το δένδρο της βερικοκιάς είναι φυλλοβόλο και φθάνει το ύψος των 6-8 μέτρων. Έχει κοριιό με σκούρο φλοιό, αρχικά λείο και ύστερα με ρωγμές και σκασίματα. Σχηματίζει κόμη 8

14 σφαιρική με μακρούς και ευθείς βλαστούς, που έχουν χρώμα καφεκόκκινο και έντονα φακίδια. Φέρει πλαγιόκλαδη βλάστηση. Τα φύλλα είναι λεία, ωοειδή ή καρδιόσχημα, αλλά και απλά, κατ εναλλαγή, με πριονωτή περιφέρεια, μακρόμισχα, γυαλιστερά και βαθυπράσινα. Στο μίσχο κάθε φύλλου υπάρχουν μικρά χαρακτηριστικά νεκτάρια (εξογκώματα) κόκκινου χρώματος. Ανθίζει πολύ νωρίς, μετά την αμυγδαλιά, για αυτό συχνά προσβάλλεται από ανοιξιάτικους παγετούς. Φέρει ανθοφόρους και ξυλοφόρους οφθαλμούς, που δεν διακρίνονται αναμεταξύ τους μακροσκοπικά. Οι ανθοφόροι οφθαλμοί εκπτύσσονται νωρίτερα από τους ξυλοφόρους. Σε κάθε γόνατο απαντώνται 1-5 οφθαλμοί, ο επάκριος οφθαλμός είναι πάντοτε ξυλοφόρος και το δένδρο φέρει πολυάριθμους λανθάνοντες οφθαλμούς για να ανανεώνει τη βλάστησή του Τα άνθη του αυτογονιμοποιούνται, είναι λευκορόδινα (Εικόνα 1.2.) και αποτελούνται από 5 σέπαλα, 5 πέταλα, 1 ύπερο (μονόχωρη ωοθήκη και στύλο) και 30 στήμονες. Ο καρπός είναι σαρκώδης δρύπη, με μέτριο μέγεθος, στρογγυλωπός (σφαιρικός), ελλειψοειδής, ωοειδής ή πεπλατυσμένος με χαρακτηριστική αυλακωτή κοιλιακή ραφή. Η σάρκα του είναι απαλή, χυμώδης, γλυκιά, υπόξινη με χαρακτηριστικό χρώμα, ενώ συνήθως αποσπάται από τον πυρήνα, ο οποίος είναι μεγάλος, πλατυσμένος, ομαλός με 1 συνήθως σπέρμα. Εικόνα 1.2. Ετήσιοι βλαστοί βερικοκιάς με οφθαλμούς και άνθη. Η βερικοκιά έχει μεγαλύτερη ταχύτητα ανάπτυξης και εντονότερη κυριαρχία της κορυφής σε σχέση με άλλα πυρηνόκαρπα, ενώ έχει την ιδιομορφία να αναπτύσσει μακρούς και ίσους βλαστούς, οι οποίοι δεν έχουν πολλές πλευρικές διακλαδώσεις. 9

15 Καρποφορεί σε ξύλο παρελθόντος έτους, κυρίως σε μπουκέτα ΜαΤου (καρποφόρες αιχμές, ροζέτες), βλαστούς κοντούς, μήκους 0,5-5 cm, που φέρουν επάκρια ξυλοφόρο οφθαλμό και πλάγια πολλούς πυκνούς ανθοφόρους οφθαλμούς και δευτερευόντως σε λεπτοκλάδια, βλαστούς μήκους cm με ανθοφόρους και ξυλοφόρους οφθαλμούς. Το δένδρο μπαίνει σε καρποφορία τον 3 ή 4 χρόνο και έχει σταθερά καλές αποδόσεις από το 12 χρόνο και έπειτα. Ζει γύρω στα 40 χρόνια Τρόποι πολλαπλασιασμού Η βερικοκιά πολλαπλασιάζεται με εμβολιασμό της επιθυμητής ποικιλίας πάνω σε σπορόφυτα ή κλωνικά υποκείμενα. Τα πιο συνηθισμένα υποκείμενα της βερικοκιάς είναι τα σπορόφυτα ροδακινιάς και μύρο βαλάνου. Τα πιο συνηθισμένα κλωνικά υποκείμενα είναι της αυροβαλάνου και της δαμασκηνκκ. Αναλυτικότερα, για κάθε χρησιμοποιούμενο υποκείμενο βερικοκιάς, ισχύουν τα εξής: Σπορόφυτο ροδακινιάς. Δίνει καλή παραγωγή, αλλά είναι ευαίσθητο σε υπερβολική υγρασία συνεκτικών εδαφών και κακή αποστράγγιση αυτών. Προτιμάται σε ξηρικές συνθήκες και ευδοκιμεί σε δροσερά και βαθιά εδάφη. Δίνει δένδρα που μπαίνουν νωρίς στην καρποφορία και παράγουν μεγάλους, πρώιμους καρπούς. Ταιριάζει στις πρώιμες ποικιλίες και στα μικρά σχήματα βερικοκιάς. Χρησιμοποιείται το Newaguard, που είναι ανθεκτικό στους νηματώδεις. Σπορόφυτο μυροβαλάνου (είδος δαμασκηνιάς). Είναι το επικρατέστερο υποκείμενο. Είναι φυλλοβόλο, μικρό και ακανθοφόρο με μικρό και υπόξινο καρπό. Δεν συμφωνεί με τα βερίκοκα τόσο όσο η ροδακινιά, αλλά αντέχει στα υγρά εδάφη με όχι καλή αποστράγγιση. Προσαρμόζεται στα περισσότερα εδάφη, ακόμα και με αντίξοες συνθήκες. Οι εμβολιασμένες βερικοκιές μπαίνουν στην καρποφορία από τον 3 χρόνο. Όμως, παρουσιάζει ασυμφωνία με μερικές ποικιλίες βερικοκιάς. Χρησιμοποιείται το Myrobalan 29c και το Marianna Σπορόφυτο βερικοκιάς. Δίνει καρπούς εξαιρετικής ποιότητας, πολύ αρωματικούς που αντέχουν στη μεταφορά, αλλά δεν αντέχει τα βαριά και υγρά εδάφη. Προσδίδει στο εμβόλιο καλή ζωηρότητα, αντέχει στην ξηρασία και τα μικρής γονιμότητας εδάφη, έχει μεγάλη διάρκεια παραγωγικής ζωής, ενώ αργούν να μπουν στην καρποφορία οι εμβολιασμένες βερικοκιές. Είναι ευαίσθητο σε καπνώδη, αδρομύκωση, καρκίνωση και νηματώδεις. 10

16 Κλωνικό μυροβαλάνου (Marianna GF 8/1). Χαρακτηρίζεται από αυξημένη ζωηρότητα, καλή προσαρμογή στα διάφορα εδάφη και αντοχή στην ασφυξία των ριζών και στα εδάφη μειωμένης γονιμότητας. Κλωνικό δαμασκηνιάς (GF31). Έχει ζωηρότητα μικρότερη από της μυροβαλάνου. Παρουσιάζει καλή συγγένεια με όλες τις ποικιλίες βερικοκιάς, προσαρμόζεται πολύ καλά σε εδάφη ξηρά ή λοφώδη, δίνοντας υψηλή παραγωγή Φύτευση του οπωρώνα Η βερικοκιά διαμορφώνεται συνήθως σε σχήμα χαμηλού κυπέλλου, με 3-5 βραχίονες. Εάν φυτευτεί σε παραλληλόγραμμα (κατά τετράγωνα), οι αποστάσεις φύτευσης συνήθως είναι 5-6 x 7 μέτρα (φυτεύονται δέντρα ανά στρέμμα). Σε σύστημα κατά ρόμβους φυτεύονται λίγα περισσότερα (έως 35 δένδρα το στρέμμα). Σπανίως διαμορφώνεται σε γραμμικά σχήματα (όπως παλμέτα). Οι αποστάσεις μεταξύ των δέντρων εξαρτώνται πάντα από τη ζωηρότητα του υποκειμένου. Δεν χρειάζονται επικονιάστριες ποικιλίες, γιατί το δέντρο είναι αυτογόνιμο Καλλιεργητικές φροντίδες Κλάδειια. Μετά τα πρώτα χρόνια της ζωής του δένδρου και αφού έχει διαμορφωθεί εντελώς το σχήμα του ελεύθερου (ανοικτού) κυπέλλου (Εικόνα 1.3.) με 3-5 βραχίονες, η βερικοκιά κλαδεύεται πολύ λίγο και μόνο αν χρειάζεται (ξερά και γέρικα κλαδιά). Η βερικοκιά καρποφορεί στα μπουκέτα Μάίου ή λογχοειδή (Εικόνα 1.4.) και στα μακριά κλαδιά, οπότε το αυστηρό κλάδεμα μειώνει δραστικά το φορτίο της. Σκοπός του κλαδέματος είναι να δώσει το επιθυμητό σχήμα στα νεαρά δένδρα, να ρυθμίσα την παραγωγή και να διατηρήσει τη ζωηρότητα στα ηλικιωμένα δένδρα. Πρέπει να αντικαθιστούμε το 1/3 των λογχοειδών κάθε χρόνο, αφαιρώντας ένα ποσοστό 20-30% του παραγωγικού ξύλου. Σπουδαίοι παράγοντες καρποφορίας είναι ο καλός φωτισμός και ο αερισμός των δένδρων. Λίπανση. Σε πολλά εδάφη χρειάζεται μόνο άζωτο, με εφαρμογή αζωτούχων (αμμωνιακών) λιπασμάτων. Εάν δεν υπάρχα αρκετό κάλιο, προστίθεται, επειδή αυξάνα κυρίως το μέγεθος του καρπού, αλλά και το φύλλωμα. Ενδεικτικά, χρησιμοποιείται μικτό λίπασμα, που περιέχει άζωτο, φώσφορο και κάλιο. Πιθανόν να χρειάζονται και ιχνοστοιχεία (σίδηρος, ψευδάργυρος, μαγγάνιο και βόριο). 11

17 Άρδευση. Είναι εντελώς απαραίτητη κατά τη διάρκεια του ξερού, θερμού καλοκαιριού. Δεν πρέπει να σταματάει μετά τη συγκομιδή του καρπού, αλλά μόνο όταν αρχίζουν οι βροχές επειδή, εκτός από την ανάπτυξη και την ποιότητα των καρπών, το νερό είναι απαραίτητο και για την ανάπτυξη και μακροβιότητα του δέντρου. Αν οι βερικοκιές δεν ποτιστούν τον Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέμβριο, ενισχύεται το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας. Συνιστώνται 6-8 ποτίσματα, την περίοδο αρχές Απριλίου έως μέσα Σεπτεμβρίου, με 600 ηιπι νερό σε κάθε αρδευτική δόση. 12

18 Αραίωαα καρπών. Η βερικοκιά χρειάζεται αραίωμα φορτίου. Σε μεγάλο φορτίο το αραίωμα των καρπών επιβάλλεται, για προστασία των δένδρων από την παρενιαυτοφορία. Γενικός κανόνας στην εφαρμογή του αραιώματος είναι να μην εφάπτεται ο ένας καρπός με τον άλλο και έτσι, οι καρποί θα πρέπει να απέχουν 3-5 cm μεταξύ τους. Είναι όμως, χρονοβόρος διαδικασία με υψηλό κόστος και γίνεται με το χέρι την περίοδο σκλήρυνσης του πυρήνα (τέλη Απριλίου έως αρχές Μάίου) ή αμέσως μετά τη φυσική καρπόπτωση (καλοκαίρι). Με το αραίωμα επιδιώκουμε πρωιμότητα και μεγάλο μέγεθος καρπών Συγκομιδή Τα βερίκοκα, μόλις δέσουν, αναπτύσσονται γρήγορα και ωριμάζουν από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο. Συγκομίζονται με το χέρι μόλις αρχίσουν να ωριμάζουν, όταν προορίζονται για νωπή κατανάλωση ή κομπόστα και εντελώς ώριμα όταν προορίζονται για χυμό και μαρμελάδα. Όταν πρόκειται να μεταφερθούν μακριά συγκομίζονται 2-3 μέρες πριν την πλήρη ωρίμανσή τους. Οι καρποί που προορίζονται για αποξήρανση συγκομίζονται με τίναγμα όταν είναι πλήρως ώριμοι. Ατυχώς η γευστική ποιότητα των βερίκοκων ποτέ δεν αναπτύσσεται αφού κοπούν από τη βερικοκιά. Κατά τη συλλογή των καρπών χρειάζεται προσοχή να μην πιεσθούν, επαδή η σάρκα τους μαυρίζει και χάνουν την εμπορική τους αξία. Η περίοδος συγκομιδής διαρκεί 2-3 εβδομάδες και η συλλογή γίνεται σε 2-3 χέρια (διαφορετικά χρονικά διαστήματα). Το ώριμο βερίκοκο είναι λείο, σχετικά μαλακό και έχα χαρακτηριστικό άρωμα. Το φρέσκο βερίκοκο είναι φθαρτός καρπός και μπορεί να διατηρηθεί για ημέρες σε κατάλληλες συνθήκες θερμοκρασίας (0 C) και σχετικής υγρασίας (90%) Ποικιλίες Στην Ελλάδα καλλιεργούνται κυρίως ελληνικές ποικιλίες. Στο Νομό Αργολίδας, καλλιεργείται κυρίως η όψιμη ποικιλία Μπεμπέκου (σε ποσοστό 90-96%) και λιγότερο η πρώιμη Τίρυνθος (3-5%). Επίσης, συναντώνται σε πολύ μικρή συχνότητα, και οι ξένες υπερπρώιμες ποικιλίες Early Blush («Aurora») και Ninfa. Αναλυτικότερα, για κάθε μία από τις παραπάνω ποικιλίες ισχύουν τα παρακάτω. 13

19 Μπεαπέκου Προέκυψε ως τυχαίο σπορόφυτο, δημιουργήθηκε ως επιλογή του παραγωγού Μπεμπέκου (το 1950) και κατάγεται από την περιοχή Ασίνης Αργολίδας. Το δένδρο έχει μεγάλη ζωηρότητα βλάστησης, πλαγιόκλαδη κόμη με καρποφόρα όργανα τα λεπτοκλάδια και τους μακρείς ετήσιους κλάδους, ανθίζει Μαρτίου, φέρει πλούσια και λευκά αυτογόνιμα άνθη, εισέρχεται στην καρποφορία από τον 3 χρόνο φύτευσης και η παραγωγικότητά του είναι μεγάλη, με μικρές διακυμάνσεις από έτος σε έτος. Ο καρπός ωριμάζει Ιουνίου, έχει σχήμα στρογγυλό, μέσο βάρος gr, χρώμα επιδερμίδας ανοικτό κίτρινο ή κιτρινοπορτοκαλί (Εικόνα 1.5.), υστερώντας ως προς το χρωματισμό, με κόκκινο επίχρωμα στο μέρος που τον βλέπει ο ήλιος, κίτρινη και μεγάλης συνεκτικότητας σάρκα, ευχάριστη, μετρίως γλυκιά και αρωματική γευστική ποιότητα σάρκας. Η υφή της σάρκας του είναι λεπτή χωρίς ίνες, όπως έχει και λεπτή υφή επιδερμίδας, παρουσιάζει μεγάλη αντοχή στις μεταχειρίσεις, είναι δεκτικός μεταφοράς, φέρει μικρό και στρογγυλό πυρήνα, ενώ έχει πικρή γεύση σπέρματος. Προορίζεται για νωπή κατανάλωση, κονσερβοποίηση, κατάψυξη, μαρμελάδα. Είναι όμως, λίαν ευπαθής (ευαίσθητη) ποικιλία στην ίωση Βΐιατίία. Προσαρμόζεται καλύτερα σε ξηροθερμικό περιβάλλον, ενώ σε περιοχές με υπερβολική υγρασία εμφανίζει «υπολείμματα υπέρου» στη βάση του καρπού και προσβολή από ασθένειες στον ποδίσκο. Πρώιιιη Τίρυνθος Προήλθε ως τυχαίο σπορόφυτο και κατάγεται από την περιοχή της Τιρύνθου (Τίρυνθας) Αργολίδας κοντά στο Ναύπλιο. 14

20 Το δένδρο έχει μεγάλη ζωηρότητα βλάστησης, πλαγιόκλαδη κόμη με καρποφόρα όργανα λεπτοκλάδια και μακρείς ετήσιους κλάδους, ανθίζει 5-10 Μαρτίου, έχει αυτογόνιμα άνθη, εισέρχεται ταχέως στην καρποφορία και παρουσιάζει μεγάλη παραγωγικότητα. Ο καρπός ωριμάζει 2-5 Ιουνίου, έχει σχήμα στρογγυλό έως ελαφρώς κυλινδρικό, μέσο βάρος gr, χρώμα επιδερμίδας ανοικτό πορτοκαλί (Εικόνα 1.6.) με ελαφρό ροζ επί χρώμα στο 20% της επιφάνειάς του, πορτοκαλί σάρκα, υψηλή συνεκτικότητα και μέτρια γευστική ποιότητα σάρκας, καλή και λεπτή υφή σάρκας, εμφανίζει πολύ καλή αντοχή στις μεταχειρίσεις, αλλά έχει πικρή γεύση σπέρματος. Προορίζεται για νωπή κατανάλωση. Είναι όμως, λίαν ευπαθής (ευαίσθητη) ποικιλία στην ίωση Sharka. Χαρακτηριστική είναι η προσαρμαστικότητά της στα διάφορα κλιματικά περιβάλλοντα, αλλά εμφανίζει μικρή τάση παρενιαυτοφορίας. Έχει σημαντική αξία λόγω της πρωιμότητά της. Early Blush («Aurora») Εισήχθη από την Ιταλία, προήλθε από διασταύρωση «NJA13» x «RR17-62» και κατάγεται από τις Η.Π.Α. Το δένδρο έχει μεγάλη ζωηρότητα βλάστησης, πλαγιόκλαδη κόμη με καρποφόρα όργανα μακρείς ετήσιους κλάδους και λογχοειδή, ανθίζει αρχές Μαρτίου, φέρει πλούσια ανθοφορία με λευκά, αυτόστειρα άνθη, εισέρχεται ταχέως στην καρποφορία, έχει μέτρια έως υψηλή παραγωγικότητα με αστάθειες από χρονιά σε χρονιά. Ο καρπός ωριμάζει ΜαΤου, έχει σχήμα σφαιρικό και ελαφρώς συμπιεσμένο, μέσο βάρος gr, πορτοκαλί επιδερμίδα με κόκκινο επίχρωμα στο 30-40% της επιφάνειάς του (Εικόνα 1.7.), πορτοκαλί σάρκα, πολύ μικρή συνεκτικότητα, καλή γευστική ποιότητα και 15

21 ελαφρώς αδρή υφή σάρκας, αν καν μνκρή αντοχή στις μεταχειρίσεις. Προορίζεται για νωπή κατανάλωση. Είναι ποικιλία ανθεκτική στην ίωση της Ευλογιάς, αλλά είναι πολύ απαιτητική σε τεχνικό επίπεδο και έχει μεγάλο κόστος παραγωγής (κλάδεμα, αραίωμα, συγκομιδή). Ninfa Δημιουργήθηκε στην Μπολόνια Ιταλίας, προήλθε από διασταύρωση «Quardi» x «Πρώιμο Τίρυνθος» και κατάγεται από την Ιταλία. Το δένδρο έχει μεγάλη ζωηρότητα βλάστησης, πλαγιόκλαδη κόμη με καρποφόρα όργανα λογχοειδή, λεπτοκλάδια και μακρείς ετήσιους κλάδους, ανθίζει 5-10 Μαρτίου, φέρει αυτογόνιμα άνθη, εισέρχεται ταχέως στην καρποφορία, έχει μεγάλη παραγωγικότητα με σταθερότητα από έτος σε έτος. 16

22 Ο καρπός ωριμάζει Μάίου, έχει σχήμα στρογγυλό, μέσο βάρος 50 gτ, κίτρινη ή ανοικτοπορτοκαλί επιδερμίδα (Εικόνα 1.8.), κίτρινη σάρκα, μέτρια συνεκτικότητα και καλή γευστική ποιότητα σάρκας, πολύ καλή υφή σάρκας και μέτρια αντοχή στις μεταχειρίσεις. Φέρει στρογγυλό και μικρό πυρήνα με πικρή γεύση σπέρματος. Προορίζεται για νωπή κατανάλωση. Είναι ποικιλία ευαίσθητη στην ίωση της Ευλογιάς, απαιτεί αραίωμα καρπών για να πάρουν εμπορικό μέγεθος και προσαρμόζεται στα διάφορα κλιματικά περιβάλλοντα Χρησιμότητα Τα βερίκοκα καταναλίσκονται νωπά, ξηρά και ιιεταποιημένα σε μαρμελάδα, κομπόστα (κονσέρβα) και χυμό (Εικόνα 1.9.). Σαν νωπός καρπός έχει εξαιρετική γεύση και μαζί με τη φράουλα, έρχονται πρώτοι στην αγορά κάθε χρόνο. Το βερίκοκο είναι ένας από τους πλέον ευχάριστους καρπούς. Η εξαιρετική του ποιότητα είναι αποτέλεσμα ενός ισοζυγίου σακχάρων, οξύτητας και δυνατού αρώματος. Η διαιτητική τους αξία είναι παρόμοια με των άλλων νωπών καρπών, με εξαιρετική όμως υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη Α (Πίνακας 1.5.). Μισός καρπός την ημέρα αρκεί να καλύψει τις ανάγκες ενός ανθρώπου σε βιταμίνη Α. Επίσης, αποτελούν καλή πηγή βιταμίνης (3, περιέχουν σάκχαρα 5-35%, έχουν οξύτητα 0,3-2,6 χιλιοστοϊσοδύναμα σε 100 μτ καρπού και είναι ιδιαίτερα πλούσια σε μεταλλικά στοιχεία (Πίνακας 1.5.). Εικόνα 1.9. Νέκταρ βερίκοκου (καταναλωτικό προϊόν) που συσκευάζεται στην Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Αργολίδας, 17

23 Πίνακας 1.5. Θρεπτική αξία βερίκοκου και περιεκτικότητά του σε διάφορα στοιχεία (π.χ. βιταμίνες, μεταλλικά στοιχεία) ανά 100 gr νωπού καρπού. Συστατικά ανά 100 gr νωπού καρπού Βερίκοκο Νερό 85,3% Υδατάνθρακες Σύνολο 12,8% Κυτταρίνη 0,6% Πρωτεΐνη 0,9% Λιπίδια 0,2% Ενέργεια 51 Κεαΐ Βιταμίνες Βιταμίνη Α 2612 ΐυ Βιταμίνη Α, ΚΕ 261 η ^Γ Βιταμίνη Θ 10 πημ- Φολικό οξύ 8,6 π^τ Νιασίνη 0,6 ι^ τ Παντοθενικό οξύ 0,24 η^τ Ριβοφλαβίνη 0,04 πημ Θειαμίνη 0,03 πμμ Βιταμίνη Β6 0,054 πημ- Μεταλλικά στοιχεία (Ανόργανα άλατα) Κάλιο (Κ) 296 mgr Φώσφορος (Ρ) 19 πημ Ασβέστιο (Θα) 14 mgr Μαγνήσιο (Mg) 8 ιτ^ γ Νάτριο (Να) 1 mgr Σίδηρος (Εε) 0,54 mgr Σελήνιο (8ε) 0,4 πημ Ψευδάργυρος (Ζπ) 0,26 mgr Χαλκός (Θα) 0,089 ηημ- Μαγγάνιο (Μη) 0,079 ηιμτ Πηνή: Καραγιάννη - Σγουρού Ε., 2007 & Σφακιωτάκης Ε.,

24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΕΧΘΡΟΙ ΤΗΣ ΒΕΡΙΚΟΚΙΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ Στο κεφάλαιο αυτό θα περιγράφουμε σε κατηγορίες, τους σπουδαιότερους ζωικούς εχθρούς (έντομα, ακάρεα) της βερικοκιάς που εμφανίζονται στο Νομό Αργολίδας και παρουσιάζουν γεωργικό ενδιαφέρον. Θα παρουσιαστούν με σειρά σημαντικότητας, αρχίζοντας από τον πιο κρίσιμο εχθρό που εμφανίζεται στο Νομό μας ΕΝΤΟΜΑ Καπνώδικ (Μυλωνάς) Είναι τοπικά σημαντικός και σοβαρός εχθρός της βερικοκιάς. Είναι ημερόβιο κολεόπτερο και σε περιοχές μεσογειακών χωρών. Οι ροπαλόμορφεςπλατυκέφαλες προνύμφες του ορύσσουν ευρείες, κυματοειδείς στοές μήκους ειη κατά κανόνα στη ρίζα (Εικόνα 2.1.) και στο λαιμό του κορμού (σπανίως στη βάση βραχιόνων) βερικοκιών. Προτιμά ξηροθερμικές συνθήκες, προσβάλλοντας βερικοκιές όχι τακτικά αρδευόμενες, όχι εύρωστες (παράγουν λίγο κόμμι) ή νεαρές, ηλικίας 2-5 ετών. Μπορεί να τις ξεράνει ή να ευνοήσει τη θραύση τους. 19

25 Συστηματική κατάταξη Ο καπνώδης (Capnodis tenebrionis) ανήκει στην: Κλάση : Insecta Τάξη : Coleóptera (Κολεόπτερα) Οικογένεια : Buprestidae. Περιγραφή Το ακμαίο είναι επίμηκες, μεγάλο σε μέγεθος (μήκους mm και πλάτους 7-12 mm), στιβαρό, με χρώμα θαμπό σκοτεινό και εγκάρσιο κεφάλι που φέρει κοντές, νηματοειδείς κεραίες (Εικόνα 2.2.). Η κεφαλή είναι σχεδόν κρυμμένη κάτω από το επιθωράκιο. Έχει πλατύ, διάστικτο, γκριζόλευκο πρόνωτο με 4 μαύρες κηλίδες-φυμάτια και γκριζόμαυρα έλυτρα με αραιά υπόλευκα στίγματα και με σειρές από μικρά βυθισμένα στίγματα. Τα έλυτρα στενεύουν προς τα πίσω και καταλήγουν σε οξύ άκρο, στρογγυλεμένο στα θηλυκά ή τραπεζοειδές στα αρσενικά. Χαρακτηριστικό του είναι ότι τα νύχια των ποδιών δεν είναι οδοντωτά. Εικόνα 2.2. Ακιιαίο καπνώδη πάνω σε κλάδο βερικοκιάς Η προνύμφη του είναι ένα υπόλευκο σκουλήκι μήκους ιηπι, μαλακό, στενόμακρο με πεπλατυσμένα και σαφώς διαχωρισμένα κοιλιακά τμήματα. Έχει ωχρό έως καφετί προθώρακα με κεντρικό αυλάκι σε σχήμα στενού, ανάποδου V, αρκετά πλατύτερο του υπόλοιπου σώματος (Εικόνα 2.3.). Γι αυτό ονομάζεται και πλατυκέφαλο σκουλήκι, αν και η καστανή κεφαλή του είναι πολύ μικρή. 20

26 Το αυγά του είναι ωοειδή, λευκά ιριδίζοντα, διαστάσεων 1,5 χ 1,2 ηιηι, ανθεκτικά στην ξηρασία και ευαίσθητα στην υψηλή υγρασία. Βιοοικολογία - Ζημιές Διαχειμάζει είτε σαν ενήλικο (ακμαίο) στο έδαφος είτε σαν προνύμφη στη στοά της όπου θα νυμφωθεί την επόμενη άνοιξη ή καλοκαίρι. Συμπληρώνει μία γενεά σε 1-2 έτη. Το ακμαίο τρέφεται εντατικά την άνοιξη για εβδομάδες σε τμήματα του φυλλώματος που είναι εκτεθειμένα στον ήλιο, αποφλοιώνοντας τρυφερούς βλαστούς ή τους μίσχους φύλλων οπότε αυτά πέφτουν, ή οφθαλμούς. Είναι μακρόβιο. Ζει περίπου 2-4 μήνες αν εμφανισθεί αργά την άνοιξη ή κάτι λιγότερο των 15 μηνών περιλαμβανομένης της διαχείμασης αν εμφανιστεί το καλοκαίρι. Αφού ωριμάσει σεξουαλικά σε 1-1,5 μήνα (το Μάιο) αρχίζει την ωοτοκία που μπορεί να διαρκέσει όλο το καλοκαίρι ή και μέχρι το φθινόπωρο όσο αυτό είναι θερμό (Μάιο- Σεπτέμβριο), ενώ η κορύφωσή της είναι συνήθως τον Ιούλιο. Τα ακμαία γεννούν 1000 ή περισσότερα αυγά. Ζευγαρώνει με θερμοκρασίες 19, Ωοτοκεί σε ηλιόλουστες ημέρες με θερμοκρασίες και αποθέτει τα αυγά του στο έδαφος γύρω από τον κορμό ή σπανιότερα σε ρωγμές του φλοιού της βάσης του κορμού. Συνθήκες υψηλής σχετικής υγρασίας επιδρούν αρνητικά στην εκκόλαψη των αυγών. Η μικρή προνύμφη αμέσως μετά την εκκόλαψη φέρει σε κάθε σωματικό τμήμα τρίχες που τη βοηθούν να μετακινηθεί μέσα στο χώμα προς τις ρίζες μέχρι βάθους 15 αη ή το λαιμό του δένδρου-ξενιστή. Οι τρίχες αποβάλλονται στην πρώτη έκδυση, οπότε πρέπει μέχρι τότε να έχει πραγματοποιήσει την προσβολή. Στη στοά της συναντάται συνήθως αναδιπλωμένη σε σχήμα υ ή 8. Η στοά γίνεται στο κάμβιο κάτω από το φλοιό αλλά στη συνέχεια προχωρά στο 21

27 ξύλο και γεμίζει με καλά πιεσμένα λεπτά ρινίσματα ξύλου (πριονίδι). Η ορυσσόμενη στοά γίνεται πλατιά. Μπορεί στο ίδιο δένδρο να υπάρχουν περισσότερες από μία προνύμφες. Κάθε προνύμφη αναπτύσσεται αργά, συμπληρώνει την ανάπτυξή της στο ίδιο δένδρο (έως μήνες) και για τη νύμφωσή της μετακινείται στο λαιμό του δένδρου, όπου δημιουργεί στο ξύλο θάλαμο νύμφωσης και η νύμφωση ολοκληρώνεται σε 1 μήνα περίπου. Η ενηλικίωση γίνεται το καλοκαίρι και τα νεαρά ακμαία τρέφονται για λίγο, μπαίνοντας σε διάπαυση για να διαχειμάσουν και να αναπτυχθούν το επόμενο καλοκαίρι. Αποτέλεσμα της προσβολής από καπνώδη είναι η βραδεία ξήρανση (θάνατος) των δένδρων, σε περιοχές με ξηρό καλοκαίρι και φθινόπωρο, λόγω των προνυμφικών στοών στο φλοιό και το ξύλο του κορμού και των κεντρικών ριζών. Τα ακμαία του προκαλούν μικρότερης σημασίας (μη σοβαρές) βλάβες απ ότι οι προνύμφες, με συνέπεια την εμφάνιση διάβρωσης μίσχων, φυλλόπτωσης, διάβρωσης οφθαλμών και φλοιού βλαστών του έτους. Αντιμετώπιση Η καταπολέμησή του είναι αρκετά δύσκολη, διότι οι προνύμφες βρίσκονται μέσα στο ξύλο και προστατεύονται από τα εντομοκτόνα. Προληπτικά, πρέπα: - Τα δενδρύλλια που αγοράζονται για εγκατάσταση του βερικοκεώνα να είναι υγιή και να μη φέρουν προνύμφες. - Να διατηρούνται οι βερικοκιές ζωηρές με επαρκή λίπανση, τακτική άρδευση και υγιείς, μειώνοντας την πιθανότητα προσβολής. - Να συλλέγονται εύκολα τα ακμαία με το χέρι, σε περιπτώσεις λίγων μικρών δένδρων. Οι φυσικοί εχθροί του δεν ελέγχουν αποτελεσματικά τον πληθυσμό του. Οι ψεκασμοί όμως κατά των λεπιδοπτέρων την περίοδο Απριλίου-Ιουλίου συνήθως ελέγχουν και τα ακμαία του καπνώδη. Θεραπευτικά, για να περιοριστεί ο πληθυσμός του καπνώδη συνιστάται: Παράλληλα, το καλοκαίρι με αρχές φθινοπώρου να γίνουν 1-3 ριζοποτίσματα γύρω από το λαιμό του δένδρου, εναντίον των προνυμφών, σε ακτίνα ου, με 12, εντομοκτόνου σκευάσματος Τ1ιίο<Τιη 47 \ΥΡ (δραστική ουσία εηάοβιιΐίπη), σε ί νερό και να επαναλαμβάνονται κάθε ημέρες (από 22

28 το Io 15ήμερο Αυγούστου). Σκοπός είναι η θανάτωση των νεαρών προνυμφών πριν εισέλθουν στο δένδρο. Ειδάλλως, το καλοκαίρι να γίνει ενσωμάτωση εντομοκτόνων σε κοκκώδη μορφή, όπως σκεύασμα Curater 10 GR (δραστική ουσία carbofuran) σε αναλογία 2Κ /στρέμμα. Συμπληρωματικά, να γίνουν 1-2 ψεκασμοί το καλοκαίρι (Ιούνιο-Ιούλιο) εναντίον των ακμαίων με οργανοχλωριωμένο εντομοκτόνο Thiodan 47 WP (δραστική ουσία endosulfan) στον κορμό και τους βραχίονες, σε αναλογία 150 gr/στρέμμα. Ανθονόμος Παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέρον στην καλλιέργεια της βερικοκιάς του Νομού μας, διότι μπορεί να παρουσιάσει έξαρση κάποιες χρονιές και αναδύεται απρόσμενα σε σημαντικός, ενώ δεν είμαστε προετοιμασμένοι γι αυτό. Ο κύριος ξενιστής του είναι η αμυγδαλιά και δευτερευόντως βερικοκιά, ροδακινιά. Είναι μικρό κολεόπτερο με ρύγχος, που έχα πλευρικά αυλάκια και γονατοειδείς ροπαλοειδείς κεραίες που φύονται σε αυτό. Προσβάλλει οφθαλμούς και κλειστά άνθη. Συστηματική κατάταξη Ο ανθονόμος (Anthonomus amygdah ή A. ornatus) ανήκει στην: Κλάση : Insecta Τάξη : Coleóptera (Κολεόπτερα) Οικογένεια : Curculionidae. Περιγραφή Το ακμαίο έχα μήκος 3-4 mm και χρώμα καστανό ως υπέρυθρο (σκοτανοκάστανο). Τα έλυτρα, στην πρόσθια γωνία τους, είναι υπέρυθρα στο αρσενικό και ερυθρά στο θηλυκό. Φέρουν εγκάρσιες ανοιχτόχρωμες ζώνες (τεφρές στο αρσενικό και κίτρινες στο θηλυκό) στα έλυτρα. Στο μέσο των ελύτρων σχηματίζεται ταινία από χνούδι. Το ρύγχος έχα χρώμα 23

29 καστανό ή σκουριάς. Τα πόδια και το πρόνωτο είναι υπέρυθρα, ενώ η κεφαλή σχεδόν μαύρη (Εικόνα 2.4.). Εικόνα 2.4. Ακιιαίο ανθονόμου. Βιοοικολογία - Ζημιές Έχει 1 γενεά το έτος και είναι δραστήριο το χειμώνα και την άνοιξη. Τα ακμαία διαθερίζουν αδρανή (διαπαύονται) σε διάφορες προστατευμένες θέσεις πάνω ή κοντά σε δένδρα (ρωγμές φλοιού, κάτω από ξερούς φλοιούς, κάτω από πόες, μέσα στο έδαφος). Δραστηριοποιούνται από τις αρχές Νοεμβρίου και αφού τραφούν για 2 περίπου εβδομάδες σε βάρος των οφθαλμών, συζευγνύονται και αρχίζουν να ωοτοκούν. Η ωοτοκία στους ανθοφόρους οφθαλμούς γίνεται από Δεκέμβριο έως τέλη Φεβρουάριου, ανάλογα με την περιοχή. Το θηλυκό ανοίγει με το ρύγχος του οπή ωοτοκίας και εισάγει 1 αυγό σε κάθε ανθοφόρο οφθαλμό. Αν ο οφθαλμός δεν έχει ακόμα εκπτυχθεί, η προνύμφη τρώει τα πέταλα, τους στήμονες και τον ύπερο. Αν ο οφθαλμός έχει αρχίσει να εκπτύσσεται, η προνύμφη τρώει στήμονες, ύπερο και το εσωτερικό του κάλυκα. Νυμφώνεται μέσα στον διαβρωμένο οφθαλμό ή στο κλειστό άνθος που μπορεί και να έχει ως τότε πέσει στο έδαφος. Στην Αργολίδα, οι προνύμφες συμπληρώνουν την ανάπτυξή τους το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Μαρτίου και τα ακμαία εμφανίζονται το πρώτο δεκαπενθήμερο του Απριλίου. Οι προσβεβλημένοι οφθαλμοί ξεραίνονται χωρίς να ανοίξουν (κλειστοί) και τελικά πέφτουν στο έδαφος. Στην πτώση τους βοηθεί και το τίναγμα του σώματος της εντός αυτών αναπτυγμένης προνύμφης. Αυτή κάνει τους πεσμένους οφθαλμούς να "πηδούν" όταν τους κουνήσουμε ελαφρά. Σοβαρή ζημιά από ανθονόμο παρατηρείται μόνο τοπικά και όχι συχνά, 24

30 οι δε διαβρώσεις των φύλλων από ακμαία την άνοιξη είναι συνήθως χωρίς οικονομική σημασία. Αντιμετώπιση Για την καταπολέμηση του ανθονόμου (συνδυαστικά και του ρυγχίτη) σε βερικοκεώνες που παρουσίασαν την προηγούμενη άνοιξη προσβολή και εφ όσον παρατηρούνται πληθυσμοί ακμαίων στις βερικοκιές το φθινόπωρο, προτείνεται ψεκασμός αρχές με μέσα Νοεμβρίου με κατάλληλο εντομοκτόνο. Εναλλακτικά, μπορεί να γίνει ψεκασμός και νωρίς την άνοιξη προανθικά βάσει παρατήρησης ή και μετανθικά αν χρειασθεί, στο στάδιο της πτώσης των πετάλων ή κατά την απόσπαση του κάλυκα. Ο ψεκασμός την άνοιξη συνδυάζει και τον έλεγχο των φυλλοδετών. Εφαρμόζεται ψεκασμός, με πυρεθρινοειδές εντομοκτόνο σκεύασμα επαφής Sherpa 10 EC (δραστική ουσία Cypermethrin), όταν εμφανίζεται προσβολή (Νοέμβριο), σε αναλογία ml/στρέμμα. Επαναλαμβάνεται μετά από 21 ημέρες, αν χρειαστεί. Αυτό το εντομοκτόνο χρησιμοποιείται και για καταπολέμηση ανάρσιας, καρπόκαψας, μύγας μεσογείου, σε μετέπειτα χρονικά διαστήματα (άνοιξη-καλοκαίρι). Ρυγγίτης Παρουσιάζει ενδιαφέρον στην καλλιέργεια βερικοκιάς του Νομού Αργολίδας, όπως και ο ανθονόμος, που περιγράψαμε παραπάνω. Είναι μικρό κολεόπτερο, μεταλλικού λαμπερού χρώματος με σχεδόν τετράγωνα έλυτρα και στενότερο επιμήκη προθώρακα και κεφαλή που καταλήγει σε πολύ μακρύ ρύγχος, το οποίο φέρει ροπαλοειδείς κεραίες. Ξενιστές του είναι τα μηλοειδή (μηλιά, αχλαδιά) και τα πυρηνόκαρπα (βερικοκιά, κερασιά, δαμασκηνιά, αμυγδαλιά). Προσβάλλει οφθαλμούς και καρπούς. Συστηματική κατάταξη Ο ρυγχίτης (Rhynchites bacchus) ανήκει στην: 25

31 Κλάση Τάξη Οικογένεια : Ιηεεεία : ΟοΙεορΐβΓα (Κολεόπτερα) : Κ1ιγηεΗΐίϊάαε. Περιγραφή Το ακμαίο έχει μήκος 4,5-6,5 ιππι και χρώμα σώματος ερυθρό ή χαλκέρυθρο με μεταλλικές ανταύγειες. Το σώμα του είναι καλυμμένο από υποκάστανο χνούδι. Οι κεραίες του και μέρος του ρύγχους του έχουν χρώμα ιώδες ως μαύρο. Το πρόνωτο και τα έλυτρα είναι στικτά και σκεπάζονται με λεπτές τρίχες. Το ρύγχος του είναι ίσου περίπου μήκους με το υπόλοιπο σώμα (Εικόνα 2.5.). Η πλήρως ανεπτυγμένη προνύμφη του έχει διαστάσεις 5,5-6,5 χ 3-3,2 ιηηι και είναι υπόλευκη. Βιοοικολογία - Ζημιές Έχει 1 γενεά το έτος, ή 1 κάθε 2 έτη. Στην πρώτη περίπτωση διαχειμάζει ως ακμαίο κάτω από ξερούς φλοιούς, στο έδαφος ή σε άλλα καταφύγια. Στη δεύτερη περίπτωση διαχειμάζει τον πρώτο χειμώνα ως αναπτυγμένη προνύμφη στο έδαφος, μέσα σε κελί που η ίδια κατασκευάζει, και τον δεύτερο χειμώνα ως ακμαίο. Τα ακμαία βγαίνουν από τα χειμερινά τους καταφύγια τον Απρίλιο και τρώνε οφθαλμούς, φλοιό νέων βλαστών και αργότερα νεαρούς καρπούς, προκαλώντας χαρακτηριστικές οπές διατροφής. Αφού ωριμάσει αναπαραγωγικά και συζευχθεί, το θηλυκό εισάγει τα αυγά του, ένα ένα, σε οπές που ανοίγει με το ρύγχος του σε νεαρούς καρπούς. 26

32 Γεννά αυγά από το Μάιο ως τον Αύγουστο. Στη συνέχεια φράζει την οπή ωοτοκίας με έκκριμά του και κόβει μερικώς τον ποδίσκο του ωοτοκημένου καρπού ώστε να μαραθεί. Η εκκόλαψη των αυγών γίνεται μετά 8-10 ημέρες, απ όπου προκύπτουν προνύμφες. Η προνύμφη ορύσσει στοά μέσα στη σάρκα του καρπού από την οποία τρέφεται. Όταν συμπληρώσει την ανάπτυξή της, εγκαταλείπει τον καρπό, πέφτα στο έδαφος και σε μικρό βάθος κατασκευάζα το κελί όπου θα μείνα για λίγους μήνες ή για πλέον του έτους, προτού νυμφωθεί. Ένα ποσοστό των καρπών πέφτει στο έδαφος προτού οι προνύμφες τους εγκαταλείψουν. Τα ακμαία εμφανίζονται τέλη καλοκαιριού ή το φθινόπωρο, βγαίνουν από το έδαφος και κατά το φθινόπωρο (Οκτώβριο, Νοέμβριο) καταστρέφουν οφθαλμούς, των οποίων τρώνε το εσωτερικό προτού αποσυρθούν στα καταφύγια διαχείμασης. Η ζημιά από τον ρυγχίτη συνίσταται στην καταστροφή από ακμαία οφθαλμών την άνοιξη, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο και καρπών την άνοιξη και το καλοκαίρι από οπές διατροφής και σε καταστροφή καρπών από προνύμφες, άνοιξη και καλοκαίρι. Οι προσβεβλημένοι καρποί, λόγω των οπών και του ανώμαλου σχήματος που παίρνουν, είναι ακατάλληλοι για εμπορία. Καρποί με οπές ωοτοκίας μολύνονται σχεδόν πάντα από τους μύκητες της φαιάς σήψης (μονίλιας). Οι ζημιές που προκαλούνται δεν είναι συνήθως σοβαρές. Αντιμετώπιση Έγκαιρη εφαρμογή εντομοκτόνου επαφής το φθινόπωρο και την άνοιξη μόλις διαπιστωθεί ανησυχητικός αριθμός οπών διατροφής σε οφθαλμούς ή νεαρούς καρπούς, ή ακμαίων στα δένδρα. Οι βερικοκιές στην Αργολίδα ψεκάζονται, νωρίς την άνοιξη, μετά την πτώση των πετάλων, με το πυρεθρινοειδές εντομοκτόνο επαφής Decís 2,5 EC (δραστική ουσία deltamethrin), σε αναλογία 50 ml/στρέμμα. Αν παρατηρηθούν πληθυσμοί ακμαίων ρυγχίτη στα δένδρα το φθινόπωρο, γίνεται και 2ος ψεκασμός το Νοέμβριο. Σε λίγα δένδρα, όταν θέλουμε να αποφύγουμε ψεκασμό με εντομοκτόνο, μπορούμε να τινάζουμε τα δένδρα τις πρώτες πρωινές ώρες και να μαζεύουμε ακμαία και προσβεβλημένους νεαρούς καρπούς σε απλωμένο από κάτω κατάλληλο ύφασμα. 27

33 Ανάρσια Είναι σοβαρός εχθρός της βερικοκιάς, αφού προσβάλλει κάθε χρόνο βερικοκεώνες. Αποτελεί σπουδαίο εντομολογικό πρόβλημα της καλλιέργειας της βερικοκιάς στο Νομό μας. Είναι ένα μικρό λεπιδόπτερο που προσβάλλει κυρίως, βλαστούς βερικοκιάς, ενώ οι προνύμφες του προσβάλλουν άωρους και ώριμους καρπούς. Προσβάλλει κυρίως ροδακινιά, βερικοκιά, αμυγδαλιά και δευτερευόντως δαμασκηνιά, κερασιά, μηλιά, αχλαδιά. Συστηματική κατάταξη Η Ανάρσια (Αηαηΐα ΙΐηβαίβΙΙα) ανήκει στην: Κλάση : Ιηεεεία Τάξη : ΕερίάορίεΉ (Λεπιδόπτερα) Οικογένεια : ΟεΙεοΜίοΠε. Περιγραφή Το ακμαίο έχει μήκος 7-8 ππυ και άνοιγμα πτερύγων πυη. Το σώμα του έχει γενικό χρωματισμό καστανό, με πρόσθιες σκοτεινοκάστανες πτέρυγες που φέρουν ανοιχτοκάστανες κηλίδες και με οπίσθιες πιο ανοιχτόχρωμες πτέρυγες που έχουν την κορυφή τους μυτερή (Εικόνα 2.6.). Όταν αναπαύεται το ενήλικο, οι πτέρυγες είναι σε σχήμα στέγης πάνω από το σώμα του, αλλά όχι τελείως κλειστές. Εικόνα 2.6. Ακιιαίο Ανάρσιας. 28

34 Η προνύμφη έχα χρωματισμό σοκολάτας ('σοκολατένιο σκουλήκι") ή καστανέρυθρο, με τις ακραίες (πρόσθια και οπίσθια) ζώνες κάθε δακτυλίου ανοιχτότερου χρώματος από την κεντρική καστανή ζώνη, ώστε οι δακτύλιοι να διακρίνονται σαφώς. Η αναπτυγμένη προνύμφη έχα κεφαλή, προθωρακική πλάκα και πυγαία πλάκα μαύρες ή καστανέρυθρες σκοτανές και διαστάσας 15 χ 16 πυη (Εικόνα 2.7.). Στους πυγαίους ψευδόποδες έχα σε 1 σαρά, 2 ομάδες από 6-7 άγκιστρα. Έχα επίσης πυγαίο χτένι με 4-6 κλάδους ή αγκάθια. Βιοοικολογία - Ζημιές Έχα 2-3 γενεές το χρόνο. Διαχαμάζα ως νεαρή προνύμφη (1ου ή 2ου σταδίου), σε μικρή στοά η θάλαμο που ορύσσα στο φλοιό, κυρίως στη μασχάλη κλαδίσκου ηλικίας 2 ή 3 ετών ή στη μασχάλη βλαστών διαμέτρου 1-5 αη ή στη βάση βλαστοφόρων οφθαλμών στον κορυφαίο τρίτο των ετήσιων βλαστών. Η θέση της στοάς διαχείμασης αναγνωρίζεται από ένα εξέχοντα σωληνίσκο που η προνύμφη δημιουργεί στην έξοδο της στοάς. Ο σωληνίσκος ("καπνοδόχος") αυτός, είναι ευθύς ή κεκαμμένος, μήκους 0,5 ιητη, κεραμόχρωμος, και αποτελείται από ρινίσματα ξύλου, αποχωρήματα της προνύμφης και μετάξινα νήματα. Την άνοιξη (Μάρτιο-Απρίλιο), όταν αρχίσα η έκπτυξη των φυλλοφόρων οφθαλμών (με την έναρξη της βλάστησης), η προνύμφη εγκαταλείπα τη στοά διαχείμασης και μπαίνα σε ένα νεαρό βλαστό, από κάποιο σημείο κοντά στη κορυφή του, και ορύσσα στοά κοντά στο κέντρο και κατά μήκος του τρυφερού βλαστού (προσβολή του μόλις αρχίσα να αναπτύσσεται). Ώσπου να συμπληρώσα την ανάπτυξή της, η προνύμφη της γενεάς που διαχαμάζα (2ης ή 3ης) μπορεί να προσβάλλα περισσότερους από έναν (διαδοχικά 4-5) βλαστούς. Το κορυφαίο τμήμα των βλαστών μαραίνεται και ξεραίνεται. Επίσης οι προσβεβλημένοι βλαστοί εκκρίνουν κόμμι. Η πρώτη προσβολή των μικρών βλαστών από την Ανάρσια προηγείται από την προσβολή Καρπόκαψας κατά ημέρες. Στη συνέχαα οι προνύμφες νυμφώνονται και τα πρώτα ακμαία (1ης γενεάς) εμφανίζονται μετά από ΙΟήμερο (Ιούνιο). Τον Ιούλιο εμφανίζεται η 2η γενεά ακμαίων και τον Αύγουστο η 3η, της οποίας οι προνύμφες διαχειμάζουν. Η νύμφωση γίνεται συνήθως εκτός των στοών βλαστών ή καρπών, σε προφυλαγμένες θέσας του φλοιού του δένδρου ή σε κοντινά άλλα καταφύγια (πτυχές των φύλλων). Τα ακμαία της 1ης γενεάς ωοτοκούν συνήθως σε βλαστούς ή καρπούς και κατά προτίμηση στον ποδίσκο. Οι προνύμφες της Τις γενεάς προσβάλλουν κορυφές ετήσιων 29

35 βλαστών αλλά καν πράσινους καρπούς. Τους καρπούς τρώνε επιφανειακά, κοντά στον ποδίσκο, ή όπου οι καρποί ακουμπούν σε φύλλα, σε άλλους καρπούς, ή σε βλαστούς. Μπαίνουν όμως οι προνύμφες και μέσα σε καρπούς βαθιά και τρώνε το εσωτερικό στρώμα του μεσοκαρπίου κοντά στο ενδοκάρπιο. Όταν ο καρπός πλησιάζει στην ωρίμαση ή είναι ώριμος, η προσβολή (από προνύμφες της επόμενης γενεάς ή γενεών) γίνεται κατά κανόνα στο εσωτερικό του καρπού (Εικόνα 2.7.). Οι σχεδόν ώριμοι καρποί προσβάλλονται από προνύμφες είτε της 1ης είτε της 2ης γενεάς. Εικόνα 2.7. Ζημιά από προνύμφη Ανάρσιας σε σάρκα ώριμου βερίκοκου, όπου ορύσσει στοά. Η εξέλιξη των πτήσεων ακμαίων Ανάρσιας παρακολουθείται με φερομονικές παγίδες. Οι ζημιές που προκαλούνται από την Ανάρσια είναι σοβαρές στα φυτώρια, επειδή προσβάλλονται τα αναπτυσσόμενα εμβόλια, σταματά η ανάπτυξη της κορυφής και αναπτύσσονται πλάγιοι βλαστοί. Στους καρπούς οι ζημιές είναι πολλές φορές σοβαρές αλλά στις όψιμες ποικιλίες βερικοκιάς. Ο τρόπος ζωής και τα συμπτώματα βλάβης που προκαλεί η Ανάρσια στις βερικοκιές μοιάζουν πολύ με της Καρπόκαψας, με την οποία μπορεί να συνυπάρχει στον ίδιο βερικοκεώνα. Αντιμετώπιση Η καταπολέμησή της γίνεται με χημικό τρόπο, αλλά και ορισμένοι φυσικοί εχθροί (παράσιτα, όπως το ΑραηίβΙβ$ emarginatus και το υμενόπτερο ΡαΓαΙΐίοιηα8ίίχ ναηΐεοιηίς) δρουν θετικά ενάντια της ανάρσιας. Η χημική καταπολέμηση γίνεται: 30

36 Κατά τη γειιιερινή περίοδο (ληθάργου των δένδρων), εναντίον των προνυμφών που διαχειμάζουν, εφαρμόζοντας ψεκασμό με χρήση βιολογικού εντομοκτόνου σκευάσματος Bathurin WP (δραστική ουσία Bacillus Ihuringiensis) σε αναλογία gr/στρέμμα και χειμερινού πολτού (παραφινέλαιου) με το σκεύασμα Triona 96 EC, σε αναλογία 1,25 lt/στρέμμα. Συγχρόνως, με αυτά τα σκευάσματα γίνεται και καταπολέμηση φυλλοδετών. Ενδείκνυται, ταυτόχρονα, να γίνεται αφαίρεση των προσβεβλημένων βλαστών και κλάδων και μετά κάψιμο. Κατά τη βλαστικη περίοδο, βάσει Γεωργικών Προειδοποιήσεων του αρμόδιου Υπουργείου, εκτιμώντας τη σύλληψη ακμαίων στις φερομονικές παγίδες και την τοπική πείρα, εφαρμόζεται πρόγραμμα 7 ψεκασμών, ανά 2 ή 3 εβδομάδες, με οργανοφωσφορούχα εντομοκτόνα ή ουσίες που εμποδίζουν την ανάπτυξη των εντόμων. Πιο συγκεκριμένα: 1) Στο στάδιο του ροζ μπουμπουκιού. 2) Στην πτώση των πετάλων. 3) Κατά την απόσπαση του κάλυκα, μετά ημέρες. 4) Κατά την έναρξη ωρίμανσης του καρπού (τέλος Μαΐου - αρχές Ιουνίου). 5) Από τέλη Ιουνίου και μέχρι ημέρες πριν τη συγκομιδή, 3 ψεκασμοί κάθε 10 ημέρες. Εφαρμόζουμε το εντομοκτόνο σκεύασμα Steward 30 WG (δραστική ουσία indoxacarb). σε αναλογία 16,5 gr/στρέμμα, με συνδυασμένη δράση κατά φυλλοδετών και καρπόκαψας, στον 1, 3, 5 ψεκασμό. Ενώ, το πυρεθρινοειδές εντομοκτόνο σκεύασμα Sherpa 10 EC (δ.ο. Cypermethrin) σε αναλογία ml/στρέμμα, συνδυαστικά κατά καρπόκαψας και μύγας Μεσογείου, χρησιμοποιείται στον 2, 4, 6 ψεκασμό. Ο τελευταίος (7ος) ψεκασμός γίνεται με το πυρεθρινοειδές εντομοκτόνο σκεύασμα Decis 2,5 EC (δ.ο. deltamethrin) σε αναλογία 50 ml/στρέμμα, 15 ημέρες πριν τη συγκομιδή, για αποφυγή υπολειμμάτων στα βερίκοκα, συνδυαστικά με καρπόκαψα και μύγα Μεσογείου. Οι ψεκασμοί αυτοί στοχεύουν γενικά, και στην καταπολέμηση της Καρπόκαψας. Καρπόκαψα Εμφανίζεται κάθε χρόνο στους βερικοκεώνες, αποτελώντας σοβαρό εντομολογικό εχθρό στην καλλιέργεια βερίκοκου, όπως η ανάρσια. 31

37 Είναι ένα μικρολεπιδόπτερο που προσβάλλει νεαρούς βλαστούς, ενώ η προνύμφη του προκαλεί σημαντικές ζημιές και σε ώριμους καρπούς. Προσβάλλει κυρίως ροδακινιά, κυδωνιά και δευτερευόντως βερικοκιά, δαμασκηνιά, αμυγδαλιά, αχλαδιά, μηλιά. Συστηματική κατάταξη Η καρπόκαψα [Grapholitha molesta ή Cydia (Laspeyresia) molesta] ανήκει στην: Κλάση : Insecta Τάξη : Lepidoptera (Λεπιδόπτερα) Οικογένεια : Tortricidae. Περιγραφή Το ακμαίο έχει άνοιγμα πτερύγων mm και χρώμα καστανότεφρο (σκούρο καστανό), με τις πρόσθιες πτέρυγες σκοτεινοκάστανες (Εικόνα 2.8.). Στις πρόσθιες πτέρυγες υπάρχουν μικρές λευκές κηλίδες μορφής κόμματος και λεπτοί κροσσοί. Οι οπίσθιες πτέρυγες είναι ανοικτότερου χρώματος. Το αυγό είναι υπόλευκο, κυρτό, διαμέτρου 0,7 mm. Η προνύμφη είναι υπόλευκη ή υποκίτρινη και στο τελευταίο στάδιο ανάπτυξής της είναι ελαφρά ρόδινη (Εικόνα 2.9.). Σε κάθε έναν από τους 2 τελευταίους (πυγαίους) ψευδόποδες έχει άγκιστρα, και λίγο πιο πίσω στην κοιλιακή πλευρά του τελευταίου κοιλιακού δακτυλίου έχει 1 εγκάρσιο πυγαίο χτένι από λίγες κοντές τρίχες. Εικόνα 2.8. Ακμαίο Καρπόκαψας. Εικόνα 2.9. Καλά αναπτυγμένη προνύμφη Καρπόκαψας. 32

38 Βιοοικολογία - Ζημιές Έχει 5-6 γενεές το έτος. Διαχειμάζει ως αναπτυγμένη προνύμφη, μέσα σε βομβύκιο, κάτω από ξερούς φλοιούς δέντρων, σε ρωγμές του κορμού, ή σε άλλα καταφύγια. Τα ακμαία της διαχειμαζόμενης γενεάς εμφανίζονται την άνοιξη (Μάρτιο-Απρίλιο), όταν αρχίσει η έκπτυξη των φυλλοφόρων οφθαλμών της βερικοκιάς. Τα θηλυκά μετά από σύζευξη, ωοτοκούν στα φύλλα (στην κάτω επιφάνειά τους) και στους νεαρούς βλαστούς. Η νεαρή προνύμφη μπαίνει μέσα στο νεαρό βλαστό, σε σημείο κοντά στην κορυφή του και ορύσσει στοά (έως 4-6 οπι) κοντά στο κέντρο του νεαρού βλαστού, κατά μήκος του άξονά του. Η άκρη του βλαστού μαραίνεται και ξεραίνεται. Η ζημιά αυτή είναι αξιόλογη στα νεαρά δενδρύλλια, όχι όμως σε μεγάλα δένδρα. Όταν συμπληρώσει την ανάπτυξή της ως βλαστορύκτης, μετά από 20 ημέρες, η προνύμφη της 1ης γενεάς, πηγαίνει και νυμφώνεται σε ρωγμές του φλοιού και άλλες προστατευμένες θέσεις. Μετά από 8-10 ημέρες εμφανίζονται τα ακμαία της 2ης γενεάς και η ανάπτυξη των προνυμφών τους διαρκεί 15 ημέρες Έτσι, τα ακμαία των επόμενων γενεών ωοτοκούν σε φύλλα, βλαστούς, ποδίσκους ή καρπούς. Όταν οι βλαστοί είναι ακόμα τρυφεροί, οι προνύμφες μπαίνουν μέσα στο ακραίο τμήμα τους και εξελίσσονται ως βλαστορύκτες. Όταν όμως, μετέπειτα, οι βλαστοί σκληρύνουν, οι προνύμφες τρώνε για λίγο ακραίους οφθαλμούς και στη συνέχεια τους πράσινους καρπούς επιφανειακά. Αργότερα, όταν οι καρποί πλησιάζουν να ωριμάσουν, οι προνύμφες των επόμενων 3-4 γενεών ορύσσουν στοές προς τα εσωτερικά στρώματα του μεσοκαρπίου (σάρκα), κοντά στο ενδοκάρπιο (πυρήνα). Εκεί συμπληρώνουν την ανάπτυξή τους τρώγοντας το μεσοκάρπιο ακόμα και μετά τη συγκομιδή (Εικόνα 2.10.). Παρουσιάζει όμοια συμπτώματα προσβολής βλαστών και καρπών με αυτά της ανάρσιας. Εικόνα 2.10, Προσβολή σάρκας ώριμου βερίκοκου από προνύμφες Καρπόκαψας. 33

39 Στους σχεδόν ώριμους ή ώριμους καρπούς, η οπή εισόδου της προνύμφης, όταν γίνει στο πρώτο στάδιό της, δεν διακρίνεται εύκολα και βρίσκεται κοντά στον ποδίσκο ή σε σημείο επαφής του καρπού με άλλη στερεά επιφάναα. Έχουμε λοιπόν κατά τη συγκομιδή καρπούς με προσβολή που δεν διακρίνεται εξωτερικά. Ευνοείται σε περιοχές με εύκρατο κλίμα, όπως επικρατεί στη χώρα μας. Αν δεν καταπολεμηθεί έγκαιρα, οι ζημιές στις όψιμες ποικιλίες βερικοκιάς είναι αξιόλογες. Οι καρποί που έχουν προσβληθεί από την καρπόκαψα σαπίζουν εύκολα, ενώ οι προσβεβλημένοι βλαστοί μαραίνονται και ξεραίνονται. Αντιμετώπιση Επειδή, η καρπόκαψα συνυπάρχει με την ανάρσια και καταπολεμούνται με τα ίδια φυτοφάρμακα, η χημική καταπολέμηση της καρπόκαψας γίνεται συνδυασμένα και με κέντρο βάρους την εξέλιξη της βιολογίας της ανάρσιας. Η χημική καταπολέμηση γίνεται,: Κατά τη γαιαερινή περίοδο, εναντίον των διαχειμαζουσών προνυμφών, όπως και με την ανάρσια, ψεκασμός του κορμού και των βραχιόνων βερικοκιών με χειμερινό πολτό (παραφινέλαιο) του σκευάσματος Triona 96 EC στα 2,5 lt/στρέμμα. Έτσι, θανατώνεται ένα ορισμένο ποσοστό αυτών των προνυμφών. Εναλλακτικά, μπορεί να χρησιμοποιηθεί παραφινέλαιο 1,25 lt/στρέμμα συνδυαστικά με ένα οργανοφωσφορικό εντομοκτόνο (parathion) ή παρεμποδιστή ανάπτυξης εντόμων (diflubenzuron), σε κανονική αναλογία. Ο χειμερινός ψεκασμός πρέπει να γίνεται και στους χώρους και στα υλικά όπου έγινε συσκευασία βερίκοκων ή άλλων προσβεβλημένων καρπών. Κατά τη βλαστική περίοδο, στοχεύοντας στην ταυτόχρονη καταπολέμηση και της ανάρσιας, γίνονται 1 ψεκασμός μέσα Μαρτίου (στάδιο ρόδινης κορυφής), εναντίον της ανάρσιας, όταν δραστηριοποιούνται οι προνύμφες της, με το εντομοκτόνο που έχει προαναφερθεί και 2-3 ψεκασμοί Μάιο-Ιούνιο (στάδιο αύξησης καρπών) εναντίον της καρπόκαψας με εντομοκτόνο σκεύασμα Dimilin 25 WP (δραστική ουσία diflubenzuron) σε αναλογία gr/στρέμμα το Μάιο, ενώ τον Ιούνιο (15 ημέρες πριν τη συγκομιδή) με πυρεθρινοαδές σκεύασμα Decís 2,5 EC (δραστική ουσία deltamethrin), ως λιγότερο επικίνδυνο κοντά στη συγκομιδή, σε αναλογία 50 ml/στρέμμα. 34

40 Για τα δύο αυτά έντομα, γίνεται παρακολούθηση του πληθυσμού με φερομονικές παγίδες (Εικόνες ) και δίνονται κάθε έτος οδηγίες προς τους καλλιεργητές βερικοκιών από την τοπική Υπηρεσία Γεωργικών Προειδοποιήσεων, ως προς τις κατάλληλες ημερομηνίες για την εφαρμογή των εντομοκτόνων. Πειραματικά, εφαρμόζεται η μέθοδος παρεμπόδισης της σύζευξης των εντόμων με εξατμιστήρες φερομόνης, δίνοντας καλά αποτελέσματα. Φυλλοδέτες Εμφανίζονται κάθε χρόνο στους βερικοκεώνες, αποτελώντας σοβαρό εντομολογικό εχθρό στην καλλιέργεια βερίκοκου μετά την ανάρσια και την καρπόκαψα. Είναι πολυφάγα μικρολεπιδόπτερα και οι προνύμφες τους προσβάλλουν κυρίως φύλλα (Εικόνα 2.18.), αλλά και οφθαλμούς, τρυφερούς βλαστούς, άνθη και καρπούς επιφανειακά. Είναι δραστήρια κυρίως το σούρουπο. Προσβάλλουν κυρίως μηλιά, αχλαδιά, κερασιά και συχνά (δευτερευόντως) ροδακινιά, βερικοκιά, φυστικιά, ενώ παρατηρείται ισχυρή προσβολή πορτοκαλιάς στην Αργολίδα. Συστηματική κατάταξη Οι φυλλοδέτες (Archips rosanus, Archips sp., Adoxophyes orana) ανήκουν στην: Κλάση : Insecta Τάξη : Lepidoptera (Λεπιδόπτερα) Οικογένεια : Tortricidae. 35

41 Περιγραφή To Archips rosanus (Εικόνα 2.13.) είναι ο πιο συχνός φυλλοδέτης και συναντάται περισσότερο από τον Adoxophyes orana στην Αργολίδα. Εικόνα 2.13, Ακιιαίο φυλλοδέτη A. rosanus. Έτσι, το ακμαίο του Α. Γο^αηι^ έχει άνοιγμα πτερύγων πιπι και ο βασικός του χρωματισμός ποικίλλει, ενώ τα δύο φύλα του έχουν διαφορετικό χρωματισμό πρόσθιων πτερύγων. Στο αρσενικό οι πρόσθιες πτέρυγες είναι από καστανοκίτρινες ανοιχτές ως τεφροκάστανες κι έχουν 1 κηλίδα στη βάση και 2 ζώνες σε χρώμα σκουριάς ως σκοτεινό τεφροκάστανο στη μέση προς την άκρη της πτέρυγας (Εικόνα 2.14.). Στο θηλυκό η κορυφαία γωνία των πρόσθιων πτερύγων είναι πιο έντονη, με την κηλίδα και τις 2 ζώνες λιγότερο σαφείς απ ότι του αρσενικού (Εικόνα 2.15.). Οι οπίσθιες πτέρυγες είναι και στα 2 φύλα, τεφροκάστανες και προς την κορυφή τους κιτρινωπές. Εικόνα Αρσενικό ακμαίο φυλλοδέτη. Εικόνα Θηλυκό ακμαίο φυλλοδέτη. Τα αυγά του Α. Μδαπίβ, σε κάτοψη, είναι ωοειδή, πράσινα, διαστάσεων 0,5 χ 0,3 υιοί και βρίσκονται σε ομάδες (ωοπλάκες) (Εικόνα 2.16.) των Σε κάθε πλάκα τα αυγά καλύπτουν εν μέρει το ένα το άλλο και είναι σκεπασμένα με μια διαφανή ουσία που τα κάνει ανθεκτικά στα πλείστα εντομοκτόνα που ο δενδροκαλλιεργητής χρησιμοποιεί το χειμώνα. 36

42 Η προνύμφη του Α. τοϊαηιΐϊ έχει τελικό μέγεθος ιηπι και το χρώμα της αλλάζει ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξής της (ηλικία). Στο 1 στάδιο είναι κιτρινωπή, στο 2 κιτρινοπράσινη και στα λοιπά στάδια πράσινη, συχνά λαδί χρώματος. Στο τελευταίο (5 ) στάδιο έχει χρώμα σώματος πρασινότεφρο, ιώδες ή κοκκινωπό (Εικόνα 2.17.). Η κεφαλή της είναι σκοτεινοκάστανη, η προθωρακική πλάκα και τα θωρακικά πόδια καστανά, και η πυγαία πλάκα συνήθως ανοιχτοκίτρινη. Η νύμφη του Α. ΓοχαηΜ είναι κιτρινοκάστανη, μήκους 7-10 ιηπι, σε βομβύκιο, ανάμεσα σε συνεστραμμένα φύλλα. Βιοοικολογία - Ζημιές Το Α. τοςαηιιζ έχει 1 γενεά το έτος και διαχειμάζει ως αυγό πάνω στο φλοιό δένδρωνξενιστών του. Η εκκόλαψη των αυγών γίνεται Μάρτιο-Απρίλιο και οι προνύμφες αναπτύσσονται Απρίλιο-Μάιο. Οι νεαρές προνύμφες εγκαθίστανται σε κορυφαίους εκπτυσσόμένους οφθαλμούς, ενώ αργότερα βρίσκονται κυρίως σε φύλλα, αν και προσβάλλουν και κορυφές βλαστών, άνθη και νεαρούς καρπούς. Η προνύμφη συνδέει με 37

43 μετάξινα νήματα τα φυτικά μέρη και δημιουργεί καταφύγιο (φωλιά) μέσα στο οποίο ζει και αναπτύσσεται, καταναλώνοντας τους γύρω της φυτικούς ιστούς. Το καταφύγιό της μπορεί να αποτελείται και από 1 μόνο φύλλο που συστρέφει. Δημιουργεί όμως νέο καταφύγιο όταν το παλιό γίνει ακατάλληλο. Έχει τυπικές συνήθειες φυλλοδέτη. Νυμφώνεται στο φύλλωμα, μέσα στο καταφύγιό της, το Μάιο. Οι προσβεβλημένες θέσεις βλαστών είναι ευδιάκριτες από τα συνεστραμμένα ή συνενωμένα φύλλα τους. Τα ακμαία βγαίνουν από τα νυμφικά τους περιβλήματα, Μάιο και Ιούνιο. Μετά από λίγες ημέρες ωοτοκούν και τα αυγά μένουν σε κατάσταση διάπαυσης από Ιούνιο-Ιούλιο έως την επόμενη άνοιξη. Κάθε θηλυκό γεννά 300 ή περισσότερα αυγά. Οι ζημιές στο φύλλωμα, τα άνθη και τους καρπούς είναι ανάλογες της πυκνότητας του πληθυσμού του εντόμου. Οι φυλλοδέτες προκαλούν κυρίως συστροφή, συνένωση, καταστροφή τρυφερών φύλλων (Εικόνα 2.18.), αφού οι προνύμφες τους τρέφονται μεταξύ ή κατά μήκος των νεύρων των φύλλων, αλλά και οι προνύμφες τους τρώνε τρυφερή νέα βλάστηση (εκπτυσσόμένους οφθαλμούς, άνθη, τρυφερά φύλλα και τρυφερούς βλαστούς). Η παρατεταμένη, ζωηρή και τρυφερή βλάστηση ευνοεί τη διατροφή των προνυμφών, δημιουργώντας πυκνούς πληθυσμούς και κατ επέκταση αξιόλογη ζημιά. Ωστόσο, όταν ο καρποί είναι πολύ μικροί καταστρέφονται, αργότερα διαβρώνονται επιφανειακά και όταν μεγαλώσουν είναι παραμορφωμένοι ή έχουν ουλές που μειώνουν την εμπορική τους αξία. Εικόνα Προσβολή από προνύμφες φυλλοδετών σε τρυφερά φύλλα βερικοκιάς. Αντιμετώπιση Μεταξύ των πολλών φυσικών του εχθρών αναφέρονται τα πουλιά, που τρώνε όλα τα στάδια του εντόμου, ένα ωοφάγο άκαρι και πολλά παρασιτικά υμενόπτερα, μεταξύ των 38

44 οποίων το ωοφάγο Trichogramma embryophagum, που θεωρείται αποτελεσματικός του εχθρός. Θεραπευτικά, η καταπολέμησή του καλύπτεται με τους παρακάτω ψεκασμούς για την ανάρσια, όπως: α) κατά τη ληθαργική περίοδο, με χρήση βιολογικού εντομοκτόνου Bathurin WP (δ.ο. Bacillus thuringiensis) και β) κατά τη βλαστική περίοδο, λίγο πριν την άνθηση (μέσα Μαρτίου-αρχές Απριλίου), όταν εφαρμόζεται 1 ψεκασμός με το εντομοκτόνο σκεύασμα Steward 30 WG (δ.ο. indoxacarb). Συνιστάται η εφαρμογή του μόνο εάν παρατηρήθηκε αξιόλογη ζημιά από το έντομο το προηγούμενο έτος και μεγάλων αριθμός ωοπλακών στα δένδρα το χαμοί να. Πρέπα να γίνεται την περίοδο εκκόλαψης του πλείστου των προνυμφών. Για λόγους προστασίας των ωοφάγων παρασίτων, συνιστάται να αποφεύγονται επεμβάσας με εντομοκτόνα στο στάδιο του αυγού, που άλλωστε είναι ανθεκτικό λόγω του προστατευτικού υλικού που καλύπτα τις ωοπλάκες. Μύγα της Μεσογείου Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εχθρούς των καρποφόρων δένδρων σε πολλά μέρη της γης, επαδή έχα την ικανότητα να πετά σε μεγάλες αποστάσεις, σε θερμές περιοχές όπου ο κίνδυνος προσβολής είναι υψηλός, ιδιαίτερα όταν υπάρχει διαθέσιμη μεγάλη ποικιλία ξενιστών. Είναι μια μύγα που ωοθετεί στους καρπούς και οι λευκές προνύμφες τρέφονται στη σάρκα του καρπού που συνήθως σήπεται. Προσβάλλει κυρίως εσπεριδοειδή (πορτοκαλιά, μανταρινιά), συκιά, βερικοκιά και αχλαδιά και λιγότερο συχνά ροδακινιά και μηλιά. Συχνότερα αναφέρονται προσβολές στη νότια (όπως και στην Αργολίδα) και κεντρική Ελλάδα. Συστηματική κατάταξη Η Μύγα της Μεσογείου (Ceratitis capitata) ανήκα στην: Κλάση : Insecta Τάξη : Díptera (Δίπτερα) Οικογένεια : Tephritidae. 39

45 Περιγραφή Το ακμαίο έχει μήκος 4-6 mm και χρώμα γενικά κιτρινωπό με καστανές αποχρώσεις και με 3 χαρακτηριστικές καστανές έως ωχροκίτρινες ζώνες-κηλίδες στις 2 διάφανες πτέρυγες από τις οποίες 2 εγκάρσιες (Εικόνα 2.19.). Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν στέκεται ή βαδίζει, κρατάει τις πτέρυγές του μισάνοιχτες και με κλίση. Ο θώρακάς του έχει νώτο μαύρου χρώματος με ανοιχτόχρωμες κηλίδες. Η κοιλιά του είναι πορτοκαλί με 2 καστανέρυθρες εγκάρσιες ζώνες. Το θηλυκό διακρίνεται από τον ωοθέτη του, ο οποίος βρίσκεται στο πίσω μέρος της κοιλίας και είναι κιτρινέρυθρος. Τα αυγά είναι λεία, λευκά λαμπερά και στενόμακρα διαστάσεων 0,9-1,1 x 0,2 mm. Η προνύμφη είναι μικρή, ακέφαλη αλλά διακρίνεται μόνο σκούρος μαυριδερός ο κεφαλοφαρυγγικός σκελετός. Είναι άποδη, πιο στενή στο πρόσθιο μέρος του σώματος, κυλινδρική στο οπίσθιο και έχει χρώμα λευκό έως κιτρινόλευκο. Βρίσκονται πολλές προνύμφες (μικρά ασπριδερά σκουληκάκια) μαζί στη σάρκα των καρπών. Οι προνύμφες περνούν από 3 στάδια ανάπτυξης και έχουν τελικές διαστάσεις 7-10 x 1,5-2 mm. Για τη μετακίνησή τους συσπειρώνονται και εκτινάσσονται. Η νύμφη (pupa) είναι βαρελοειδούς σχήματος, διαστάσεων 4-4,5 x 2-2,5 mm, καστανέρυθρη έως καστανή (Εικόνα 2.20.). Βιοοικολογία - Ζημιές Έχει 3-7 αλληλοκαλυπτόμενες γενεές το χρόνο, ανάλογα τη χρονιά και την περιοχή, ενώ σε πιο θερμές περιοχές μπορεί να συμπληρώσει και περισσότερες. Διαχειμάζει σαν νύμφη στο έδαφος σε βάθος συνήθως έως 8 αη ή σαν προνύμφη σε προσβεβλημένους 40

46 καρπούς που παραμένουν στα δένδρα ή έχουν πέσει στο έδαφος. Επίσης, μπορεί να διαχειμάζει κατά ένα ποσοστό και σαν ακμαίο σε περιοχές με ήπιο χειμώνα, αλλά τα ακμαία δεν ζουν περισσότερο από 1-2 εβδομάδες σε παρατεταμένες θερμοκρασίες κάτω των 5 0. Τα ακμαία μπορούν να πετάξουν σε όχι πολύ μακρινές αποστάσεις, αλλά ο άνεμος μπορεί να τα μεταφέρει και σε μεγαλύτερες. Τρέφονται από σακχαρούχες η αζωτούχες ενώσεις που μπορεί να διαλυτοποιήσα το σάλιο τους, όπως νέκταρ ή μελιττώματα. Συνήθως το 50% των ακμαίων πεθαίνει τους πρώτους 2 μήνες. Εάν δεν βρουν τροφή ζουν μόνο περί τις 2-4 ημέρες. Αντίθετα είναι δυνατόν να επιβιώσουν για πολλούς μήνες κάτω από ευνοϊκές συνθήκες διατροφής, νερού και όχι υψηλές θερμοκρασίες. Ο βιολογικός της κύκλος συμπληρώνεται συνήθως σε 25 ημέρες, με θερμοκρασία και σχετική υγρασία 60-70%. Τα νεαρά ακμαία με τη μεταμόρφωσή τους δεν είναι αμέσως ώριμα σεξουαλικά. Χρειάζεται να τραφούν με τροφές πλούσιες σε αμινοξέα για να ωριμάσουν. Τα αρσενικά συνήθως δείχνουν σεξουαλική δραστηριότητα 4 ημέρες μετά τη μεταμόρφωσή τους και ζευγαρώνουν την 5'1ημέρα. Τα περισσότερα θηλυκά είναι έτοιμα να ζευγαρώσουν σε 6-8 ημέρες μετά τη μεταμόρφωσή τους από το νυμφικό στάδιο. Η σύζευξη μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε ώρα, κατά τη διάρκεια της ημέρας. Τα αρσενικά εκλύουν φερομόνη κάνοντας σεξουαλικό κάλεσμα στα θηλυκά από νωρίς το πρωί μέχρι αργά το απόγευμα, αλλά διακόπτεται αν η θερμοκρασία υπερβεί τους 35 0 το μεσημέρι. Το θηλυκό ωοτοκεί σε όποια είδη καρπών βρίσκει κάθε εποχή να βρίσκονται κοντά στην έναρξη ή στη διάρκεια της ωρίμανσής τους. Ωοθετεί στους καρπούς έως 6 ή 10 αυγά, εφόσον η θερμοκρασία δεν είναι χαμηλότερη των Ανοιγα με τον ωοθέτη του τη λεγόμενη οπή ωοτοκίας ή νύγμα για να εισαγάγει τα αυγά του, συχνά σε σημεία όπου υπάρχει ήδη κάποιος τραυματισμός του φλοιού ή άλλη οπή ωοτοκίας. Στη διάρκεια της ζωής του κάθε θηλυκό ωοθετεί σε ευνοϊκές συνθήκες εκατοντάδες αυγά και πεθαίνει σύντομα μετά το πέρας της ωοτοκίας. Οι προνύμφες εκκολάπτονται συνήθως σε 1,5-3 ημέρες με ζεστό καιρό και αρχίζουν να τρέφονται σχεδόν αμέσως από τη σάρκα των καρπών νεκρώνοντάς την τελικά. Συνήθως τρέφονται πολλές μαζί στην ίδια περιοχή της σάρκας έως ότου φθάσουν σχεδόν στο τελικό στάδιο ανάπτυξής τους. Μπορεί να συνεχίσουν τη ζημιά στους καρπούς και μετά τη συγκομιδή. Οι αναπτυγμένες προνύμφες εγκαταλείπουν τον καρπό αφήνοντας ορατή οπή στην επιδερμίδα του, συνήθως νωρίς το πρωί ή αμέσως μετά και νυμφώνονται μέσα στο έδαφος σε βάθος 2,5-5 ο γ π. Μεταμορφώνονται σε ακμαία νωρίς την άνοιξη, σε μεγαλύτερους αριθμούς νωρίς το πρωί με ζεστό καιρό και σποραδικά όταν ο καιρός είναι ψυχρός. 41

47 Η πτήση της μπορεί να ξεκινήσει από αργά την άνοιξη ή συνηθέστερα νωρίς το καλοκαίρι και να διαρκέσει έως αργά το φθινόπωρο. Μεγάλοι πληθυσμοί όμως παρουσιάζονται μέσα ή τέλη Ιουλίου ή νωρίς τον Αύγουστο έως και τον Οκτώβριο και ιδιαίτερα την περίοδο ωρίμανσης πολλών καρπών. Από τέλη Μαΐου ή τον Ιούνιο προσβάλλει τα βερίκοκα και από Ιούλιο έως Σεπτέμβριο ροδάκινα, αχλάδια, σύκα ή και μήλα. Από Αύγουστο-Σεπτέμβριο προσβάλλει εσπεριδοειδή. Μέγιστο συλλήψεων συνήθως παρατηρείται από μέσα Αυγούστου έως μέσα Οκτωβρίου, συχνότερα τέλη Σεπτεμβρίου. Ο πληθυσμός σε μια περιοχή εξαρτάται και από το φορτίο καρπών που θα φέρουν εκείνη τη χρονιά τα δένδρα της περιοχής που είναι ξενιστές της μύγας καθώς και από το πότε ξεκινάει η ωρίμαση των καρπών. Η ζημιά που προκαλείται αφορά τους καρπούς που μπαίνουν ή μπήκαν σε στάδιο ωρίμανσης και είναι αποτέλεσμα: - του ανοίγματος της οπής ωοτοκίας και αποθέσεως των αυγών μέσα στους καρπούς και της ορατής οπής εξόδου της προνύμφης, - της διάβρωσης της σάρκας των καρπών από τις προνύμφες (Εικόνα 2.21.) που γεννιούνται μέσα στον καρπό από τα αυγά και τρέφονται από αυτή, - της αποσυνθέσεως και σήψης των προσβεβλημένων καρπών (Εικόνα 2.22.) από δευτερογενείς προσβολές, λόγω εισόδου παθογόνων μικροοργανισμών από την οπή. Οι ζημιές από την καταστροφή των καρπών μπορεί να φθάσει σε εξαιρετικά υψηλά ποσοστά αν δεν ληφθούν μέτρα φυτοπροστασίας. 42

48 Αντιμετώπιση Μπορεί να γίνει προληπτικά και θεραπευτικά. Προληπτικά, όταν από την παρακολούθηση του εντόμου με φερομονοτροφικές παγίδες Mc Phail (περιέχουν διαλύματα υδρολυμένης πρωτεΐνης 9% με βόρακα 3% για συντηρητικό) (Εικόνα 2.12.) εκτιμάται κίνδυνος, γίνεται εφαρμογή από εδάφους δολωματικών ψεκασμών με μίγμα υδρολυμένης πρωτεΐνης 2% ως ελκυστικό και εντομοκτόνου 0,3%, όπως χρήση σκευάσματος επαφής Decis 2,5 EC (δραστική ουσία deltamethrin) σε αναλογία 50 ml/στρέμμα. Το μίγμα αυτό εφαρμόζεται σε τμήμα μόνο του φυλλώματος κατά προτίμηση σε κλαδιά χωρίς καρπούς, στον κορμό και στους φράχτες και θάμνους στην περίμετρο του κτήματος. Το ψεκαστικό υγρό εφαρμόζεται συγκεντρωμένο με μορφή χονδρών σταγονιδίων (χαμηλή πίεση ψεκασμού), επιτρέποντας επιβίωση ωφελίμων ενώ δεν έχουμε επιβάρυνση των καρπών με φυτοφάρμακα αν ψεκάζονται κλαδιά χωρίς καρπούς με μη διασυστηματικά εντομοκτόνα. Οι δολωματικοί ψεκασμοί ξεκινούν 15 ημέρες πριν την έναρξη της ωρίμανσης (αλλαγής χρώματος των καρπών) και επαναλαμβάνονται μετά από 7 ημέρες. Η αναγκαιότητα και ο κατάλληλος χρόνος εκτέλεσης αυτών βασίζεται κυρίως στην παρακολούθηση του πληθυσμού των πτήσεων του ακμαίου της μύγας με χρήση παγίδων Mc Phail και στη συνεχή παρατήρηση των καρπών που ωριμάζουν για ύπαρξη νυγμάτων. Είναι πιο αποτελεσματικοί όταν γίνονται την ίδια περίοδο σε όλη την περιοχή και όχι μόνο σε ένα βερικοκεώνα. Θεραπευτικά, εφαρμόζονται ψεκασμοί ολικής καλύψεως των δένδρων με πυρεθρινοειδές εντομοκτόνο σκεύασμα επαφής Sherpa 10 EC (δραστική ουσία Cypermethrin) σε αναλογία ml/στρέμμα, που είναι κατασταλτικού χαρακτήρα, σε βερικοκεώνες όπου εκδηλώνεται σοβαρή προσβολή ή έχουμε πολύ υψηλό αριθμό συλληφθέντων ακμαίων στην περιοχή και υπάρχει άμεσος κίνδυνος σοβαρών προσβολών, τηρώντας τα χρονικά όρια της συγκομιδής από την τελευταία επέμβαση σύμφωνα με το εγκεκριμένο εντομοκτόνο. Έτσι, αρχίζουν οι ψεκασμοί 10 ημέρες πριν από την έναρξη ωρίμασης (αλλαγή χρώματος) των καρπών και επαναλαμβάνονται ανά ημέρες, ενώ ο τελευταίος ψεκασμός γίνεται ημέρες πριν τη συγκομιδή. Για μείωση των πληθυσμών της μύγας τον επόμενο χρόνο προτείνεται η καταστροφή των μη εμπορεύσιμων καρπών που παραμένουν στον βερικοκεώνα, είτε στα δένδρα είτε στο έδαφος μετά το τέλος της περιόδου συγκομιδής, π.χ. ασβέστωμα και βαθύ παράχωμα της σωρού των καρπών για θανάτωση των προνυμφών που βρίσκονται σ αυτούς. 43

49 Τα τελευταία χρόνια ερευνάται η ανάπτυξη, βελτίωση και εφαρμογή συστημάτων μαζικής παγίδευσης του εντόμου με σκοπό τη μείωση ή αποφυγή των ψεκασμών. Η χρήση ισχυρών ελκυστικών ουσιών σε μίγμα με εντομοκτόνο έχει δώσει ικανοποιητικά αποτελέσματα ΑΚΑΡΕΑ Κόκκινος Τετράνυχος Είναι είδος κοσμοπολίτικο, που προσβάλλει πολλά οπωροφόρα είδη (μηλιά, αχλαδιά, κυδωνιά, κερασιά, ροδακινιά, δαμασκηνιά, βερικοκιά, αμυγδαλιά, καρυδιά), καλλωπιστικά είδη και αμπέλι. Αποτελεί έναν από τους σοβαρότερους εχθρούς των μηλοειδών, όμως τα τελευταία χρόνια προσβάλλει τα πυρηνόκαρπα δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα. Συστηματική κατάταξη Το άκαρι του κόκκινου τετράνυχου (Panonychus ulmi) ανήκει στην: Κλάση : Arachnida Τάξη : Acariña (Acari) Υπόταξη : Trombidiformes Υπεροικογένεια : Prostigmata Οικογένεια : Tetranychidae. Περιγραφή Είναι ένα μικρό άκαρι. Το ακμαίο θηλυκό έχει σχήμα σχεδόν κυκλικό ή ελλειψοειδές και μήκος 0,5 mm. Στην αρχή είναι καστανοπράσινο και αργότερα καστανοκόκκινο. Το αρσενικό είναι μικρότερο, στενούμενο προς τα πίσω και ανοικτότερου χρώματος (Εικ ). Τα αυγά είναι σφαιρικά πεπλατυσμένα διαμέτρου 0,15 mm με όρθιο μίσχο και αυλακώσεις. Διακρίνονται σε αυγά χειμώνα και αυγά θέρους. Τα αυγά του χειμώνα είναι κόκκινα, ενώ του καλοκαιριού διαφόρων χρωματισμών από ανοιχτό πράσινο ως ερυθροκαστανό, ανάλογα με τον ξενιστή και το στάδιο ανάπτυξής τους. Οι νεαρές νύμφες έχουν χρώμα πορτοκαλί. 44

50 Εικόνα Ακιιαία Ρ. ιιΐηιί (αρσενικό και θηλυκό). Βιοοικολογία - Ζημιές Έχει κυρίως, 4-5 γενεές το χρόνο. Μπορεί να εκδηλώσει μέχρι και 10 γενεές σε ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες. Διαχειμάζει ως αυγό σε κλαδιά και ρωγμές φλοιού των δένδρων (Εικόνα 2.24.). Εικόνα Ωά κόκκινου τετράνυχου σε ρωγμές φλοιού δένδρου. Την άνοιξη (Απρίλιο) αρχίζει η εκκόλαψη και οι νεαρές προνύμφες κινούνται προς τη νέα βλάστηση. Εγκαθίστανται κυρίως στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και τρέφονται απομυζώντας χυμούς. Τα ακμαία της 1ης αυτής γενεάς εμφανίζονται στις αρχές Μαΐου, ανάλογα με τις επικρατούσες θερμοκρασίες. Τα θηλυκά, 3-4 ημέρες μετά τη γονιμοποίησή τους αρχίζουν να γεννούν αυγά σε διάστημα 10 ημερών και μετά πεθαίνουν. Τα αρσενικά πεθαίνουν νωρίτερα. 45

51 Το καλοκαίρι τα θηλυκά των διαφόρων γενεών αποθέτουν τα αυγά τους στην κάτω επιφάνεια των φύλλων. Κάθε θηλυκό γεννά αυγά, από τα οποία θα προκόψουν οι πρώτες κινητές μορφές. Τα αυγά των θερινών ωοτοκιών εκκολάπτονται γρήγορα και οι εξερχόμενες νύμφες συμπληρώνουν την ανάπτυξή τους μέσα σε 8-10 ημέρες. Τα ακμαία θηλυκά άτομα αυτών των ωοτοκιών γεννούν τα λεγάμενα θερινά αυγά που είναι λεπτοφυή, ενώ η τελευταία φθινοπωρινή γενεά γεννά τα αυγά του χειμώνα που είναι ανθεκτικά, ικανά να αντέξουν στις δυσμενείς θερμοκρασίες. Ο βιολογικός κύκλος διαρκεί ημέρες ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες. Ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης είναι το εύρος θερμοκρασιών και σχετική υγρασία 30-35% (ζέστη και ξηρασία). Τις αποικίες του τις αναπτύσσει στις κάτω επιφάνειες των φύλλων. Χαρακτηριστικό γνώρισμα των κόκκινων τετράνυχων είναι ότι δεν δημιουργούν ιστό. Τα φύλλα που έχουν προσβληθεί παίρνουν χρώμα ανοιχτό καστανό ως σταχτί (αποχρωματίζονται), δε λειτουργούν και πέφτουν πρόωρα. Από την προσβολή προκαλείται εξασθένιση του δένδρου και μείωση τόσο της τρέχουσας παραγωγής όσο και εκείνης της επόμενης χρονιάς, αφού παρατηρείται καρπόπτωση ή αναγκαστική ωρίμανση καρπών, μικροκαρπία, ασθενική ανάπτυξη βλαστών και δημιουργία μειωμένου αριθμού οφθαλμών. Αντιμετώπιση Προληπτικά, έχει πολλούς φυσικούς εχθρούς, κυρίως αρπακτικά ακάρεα (ΡΗγίοϊβ'ηάιιζ ρβκΐιημς) (Εικόνα 2.25.) και έντομα, που περιορίζουν σημαντικά τους πληθυσμούς του. Εικόνα Το αρπακτικό άκαρι (Ρ. ρβκϊίηιμ,ς). 46

52 Η καταπολέμησή του όμως στηρίζεται ουσιαστικά στη χημική φυτοπροστασία και παρουσιάζει ορισμένες δυσκολίες, αφού ο τετράνυχος αυτός αναπτύσσει μεγάλους πληθυσμούς, εμφανίζα αλληλοκάλυψη γενεών και έχα τη δυνατότητα να εμφανίζει σχετικά γρήγορα ανθεκτικότητα στα ακαρεοκτόνα, γεγονός που οφείλεται στους συχνούς και αδικαιολόγητους ψεκασμούς. Θεραπευτικά, κατά την περίοδο του ληθάργου, γίνεται επέμβαση με χειμερινό πολτό εναντίον των χειμερινών αυγών. Επεμβάσεις με άδικά ακαρεοκτόνα (ωοκτόνα, προνυμφοκτόνα, ακμαιοκτόνα) γίνονται την άνοιξη και το καλοκαίρι ανάλογα με την πορεία της προσβολής. Ενδεικτικά, στην Αργολίδα, τηρείται το παρακάτω πρόγραμμα ψεκασμών (ανά περιόδους): 1. Πριν την άνθηση, εναντίον των χειμερινών ωών, εφαρμόζεται Χαμερινός πολτός -Νιτροφάρμ (που περιέχει παραφινέλαιο) σε αναλογία 1,5-2 Ε/στρέμμα. 2. Μετά την άνθηση, μετά την πτώση των πετάλων, χρησιμοποιείται το ακαρεοκτόνο επαφής Χελλομίτ 57 ΕΟ (δραστικής ουσίας ρτορα^εε) σε αναλογία ιηΐ/στρέμμα. Οι ανοιξιάτικοι ψεκασμοί γίνονται εναντίον των προνυμφών. 3. Το καλοκαίρι, όταν υπάρχει πρόβλημα, εναντίον των ακμαίων, εφαρμόζεται το προαναφερόμενο ακαρεοκτόνο. Όμως, γενικότερα σε μη προβληματική κατάσταση, οι καλοκαιρινοί ψεκασμοί δεν συνιστώνται, επειδή δεν είναι αποτελεσματικοί. 47

53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΒΕΡΙΚΟΚΙΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ Στο κεφάλαιο αυτό θα περιγράφουμε σε κατηγορίες, τις σπουδαιότερες ασθένειες (μυκητολογικές, βακτηριώσεις και ιώσεις) της βερικοκιάς που εμφανίζονται στο Νομό Αργολίδας και παρουσιάζουν γεωργικό ενδιαφέρον. Θα παρουσιαστούν με σαρά σημαντικότητας, αρχίζοντας από την πιο σημαντική ασθένεια που εμφανίζεται στο Νομό μας και προκαλεί πς σπουδαιότερες ζημιές στην καλλιέργαα της βερικοκιάς ΜΥΚΗΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Κορύνεο Το κορύνεο προσβάλλει αρκετά συχνά τις βερικοκιές. Αποτελεί σοβαρή ασθένεια γιατί μπορεί να προκαλέσει ξήρανση κλάδων, μικρών ή μεγάλων, ή ακόμα και ολόκληρων δένδρων βερικοκιάς. Αίτιο Οφείλεται στο μύκητα Stigmina σατρορηύα (ΐνίΙ$οηοηιγοβ5 οαγροριιΐιιιζ), ο οποίος ανήκα στην: Υποδιαίρεση : ΟειμεΐΌΓηγεοίϊηα (Δευτερομύκητες) Κλάση : ΟοεΙοΐΉΥοείεε Τάξη : Μεΐαηεοπϊαΐεε. Συμπτώματα - Ζημιές Προσβάλλει πιο συχνά το έλασμα των τρυφερών φύλλων και το φλοιό των νεαρών βλαστών βερικοκιάς. Ωστόσο, σπανιότερα μπορούν να προσβληθούν οι οφθαλμοί, οι καρποί και τα άνθη των δένδρων βερικοκιάς. 48

54 Στα τρυφερά φύλλα τα αρχικά συμπτώματα της ασθένειας είναι κυκλικές κοκκινωπές κηλίδες στην επιφάνεια του ελάσματος. Οι παραπάνω κηλίδες έχουν διάμετρο 2-3 πυη και καθώς η ασθένεια εξελίσσεται αποκτούν καστανό χρώμα, ενώ η περιφέρειά τους γίνεται κόκκινη. Τελικά οι κηλίδες ξηραίνονται και το κέντρο τους πέφτει. Κατ αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται χαρακτηριστικές τρύπες στα φύλλα που μοιάζουν σαν τρύπες από σκάγια (Εικόνα 3.1.). Σε ορισμένες περιπτώσεις οι κηλίδες μπορεί να είναι αρκετές σε αριθμό ή να έχουν μεγάλο μέγεθος, με αποτέλεσμα να ενώνονται μεταξύ τους και μετά την πτώση τους το φύλλο να μοιάζει σαν «σκισμένο». Σε έντονη προσβολή από κορύνεο παρατηρείται πρόωρη πτώση των φύλλων. Εικόνα 3.1. Προσβολές φύλλων από κορύνεο. Στους βλαστούς δημιουργούνται αρχικά ελλειψοειδείς καστανές κηλίδες οι οποίες τελικά καταλήγουν σε μικρά έλκη που συχνά χαρακτηρίζονται από την έκκριση κόμεος. Την άνοιξη της επόμενης χρονιάς αυτά τα έλκη επεκτείνονται και περιβάλλουν τους βλαστούς. Αυτό έχει ως συνέπεια την τελική ξήρανση των βλαστών. Ομοίως μπορούν να προσβληθούν και να ξηραθούν οι οφθαλμοί, τα άνθη, οι ταξιανθίες και τα «μπουκέτα». Στους καρπούς σχηματίζονται οι χαρακτηριστικές κηλίδες της ασθένειας, οι οποίες συνήθως είναι βυθισμένες και έχουν μικρό μέγεθος, καστανό χρωματισμό, μοιάζοντας με μικρά σπυράκια (Εικόνα 3.2.). Το νεκρωμένο κέντρο των κηλίδων είτε ξεκολλάει και πέφτει είτε παραμένει πάνω στον καρπό σαν καστανό δερματώδες λέπι (Εικόνα 3.3.). Πολλές φορές στις κηλίδες εκκρίνεται κόμμι. 49

55 Οι οφθαλμοί (μπουμπούκια) που προσβάλλονται από το κορύνεο καλύπτονται από κόμμι. Δηλαδή, στη βάση των προσβεβλημένων οφθαλμών εμφανίζεται μια σταγόνα μελίτωμα. Εικόνα 3.2. Προσβολή καρπών από κορύνεο. Εικόνα 3.3. Νεκρωμένο κέντρο κηλίδων από κορύνεο που παραμένει πάνω σε βερίκοκο. Αποτέλεσμα των προσβολών είναι η καχεκτική ανάπτυξη των βλαστών, φυλλόπτωση, μείωση της παραγωγής και υποβάθμιση της ποιότητας των καρπών της βερικοκιάς. Επιδημιολογία Ο μύκητας αυτός διαχειμάζει υπό μορφή μυκηλίου στα έλκη των βλαστών και στους οφθαλμούς, ή σε προσβεβλημένους κλαδίσκους και πεσμένα, μολυσμένα φύλλα. Η παθογένεια είναι ανθεκτική σε περιβαλλοντικές επιδράσεις, αφού αντέχει τη ζέστη και το κρύο και παραμένει έτοιμη να μολύνει για 1-2 χρόνια. Την άνοιξη από το μυκήλιο σχηματίζονται σκούρα ακέρβουλα κάτω από την επιδερμίδα των φυτικών ιστών, στα οποία παράγονται ατρακτοειδή καστανόχτωμα και πολυκύτταρα (συνήθως 4κύτταρα) κονίδια (ομάδα γενών Ρύεεορίιι^ηιϊαε) (Εικόνα 3.4.). Τα κονίδια προκαλούν τις πρώτες μολύνσεις, οι οποίες ευνοούνται όταν υπάρχει υψηλή υγρασία, ενώ η θερμοκρασία δεν παίζει σημαντικό ρόλο. Δηλαδή, όταν τα κονίδια διαχειμάσουν, έπειτα μετακινούνται στην επιφάνεια των φύλλων και σε υγρό περιβάλλον εισέρχονται στα φύλλα με το γενετικό τους σωλήνα μέσω των στομάτων και της επιδερμίδας. Επειδή η ανάγκη της ασθένειας για ζέστη είναι χαμηλή, η 50

56 εμφάνιση της μόλυνσης και η ανάπτυξη των συμπτωμάτων μπορεί να αρχίσει νωρίς. Η περίοδος επώασης είναι 1-2 εβδομάδες. ^ 1 Εικόνα 3.4. Κονίδια του Ξίιριηίηα οατγορμα. Οι συχνές προσβολές από το κορύνεο οφείλονται στο γεγονός ότι τα δένδρα της βερικοκιάς είναι ευπαθή στις μολύνσεις σε όλες τις εποχές του έτους και ότι η ασθένεια αυτή εξελίσσεται σε μεγάλο εύρος θερμοκρασιών (9-27 0). Επιπλέον, η άριστη θερμοκρασία βλάστησης των κονιδίων του μύκητα είναι 18 0, ενώ στους 20 0 οι κηλίδες στα φύλλα εμφανίζονται 5 ημέρες μετά τη μόλυνσή τους. Ωστόσο, απαραίτητη προϋπόθεση για τη διάδοση και την εξέλιξη της ασθένειας αποτελεί ο βροχερός καιρός και η αυξημένη υγρασία της ατμόσφαιρας. Συγκεκριμένα, η μετάδοση των μολυσμάτων του μύκητα σε γειτονικές επιφάνειες του ίδιου δένδρου ή ακόμη και σε γειτονικά δένδρα ευνοείται από τη βροχή, ιδιαίτερα όταν συνοδεύεται από άνεμο. Επιπλέον, οι μολύνσεις από το παθογόνο πραγματοποιούνται σε φυτικές επιφάνειες οι οποίες είναι βρεγμένες για αρκετές ώρες. Συνεπώς, το φθινόπωρο και η άνοιξη αποτελούν τις κρισιμότερες περιόδους του έτους για την ανάπτυξη της ασθένειας λόγω των ευνοϊκών περιβαλλοντικών συνθηκών. Αντιμετώπιση Το κορύνεο καταπολεμάται με επεμβάσεις που πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου, του χειμώνα και της άνοιξης. Συγκεκριμένα, συνιστάται η εφαρμογή προληπτικών ψεκασμών (πρόγραμμα ψεκασμών) ως ακολούθως : 51

57 Το φθινόπωρο κατά την πτώση των φύλλων κυρίως με χαλκούχα (υδροξείδιο του χαλκού) ή οργανικά μυκητοκτόνα (ziram, zineb, mancozeb, thiram). Ενδεικτικά, χρησιμοποιείται το χαλκούχο σκεύασμα επαφής Champion 50 WP σε αναλογία gr ανά στρέμμα. Το γειιιώνα κατά τη διάρκαα του ληθάργου των δένδρων και πριν από τη διόγκωση (φούσκωμα) των οφθαλμών με τα προαναφερόμενα χαλκούχα ή οργανικά σκευάσματα. Χρησιμοποιείται κυρίως, το διθειοκαρβαμιδικό οργανικό σκεύασμα επαφής Dithane Μ WP (δραστική ουσία mancozeb) σε αναλογία mi ανά στρέμμα. Σε περιπτώσεις που η ασθέναα αποτελεί πρόβλημα εφόσον επικρατεί υγρός καιρός, συνιστώνται και 1-2 επαναληπτικοί ψεκασμοί την άνοιξη (μετά ημέρες από το χειμωνιάτικο ψεκασμό), με την έναρξη της βλάστησης, με διθειοκαρβαμιδικό μυκητοκτόνα (maneb, mancozeb, thiram) ή με σκευάσματα από φθαλιμίδιο (captan). Σε αυτούς τους ψεκασμούς δεν πρέπα να χρησιμοποιούνται χαλκούχα σκευάσματα, τα οποία είναι φυτοτοξικά μετά την έκπτυξη των οφθαλμών. Ενδεικτικά, χρησιμοποιούμε το σκεύασμα επαφής Merpan 80 WG (δραστική ουσία captan) σε αναλογία gr ανά στρέμμα. Επιπρόσθετα, όσον αφορά καλλιεργητικά μέτρα αντιμετώπισης του κορύνεου, συνιστάται κατά τη διάρκαα της βλαστικής περιόδου να αφαιρούνται και να καίγονται οι προσβεβλημένοι βλαστοί και κλάδοι. Μονίλια (Φαιά Στίη/τι) Η μονίλια θεωρείται μία από τις σοβαρότερες ασθένειες της βερικοκιάς καθώς προσβάλλα πολύ συχνά τους οπωρώνες και προκαλεί σημαντικές ζημιές στα δένδρα. Η μεγάλη οικονομική της σημασία οφείλεται επιπλέον στις σήψεις που προκαλεί στους καρπούς τόσο πριν από τη συλλογή τους από τα δένδρα όσο και κατά τη μεταφορά και την αποθήκευσή τους με συνέπεια την υποβάθμιση ποιότητας και εμπορικής αξίας των καρπών. Αίτιο στην: Οφείλεται στους ατελείς μύκητες Monilia laxa και Monilia fructigena. που ανήκουν 52

58 Υποδιαίρεση : Deuteromycotina (Δευτερομύκητες) Κλάση : Hyphomycetes Τάξη : Hyphomycetales Οικογένεια : Moniliaceae. Οι τέλειες (εγγενείς) μορφές των ειδών αυτών ανήκουν στο γένος Sclerotinia (S. Ιαχα και S. fructigend) των Ασκομυκήτων (Κλάσης Discomycetes και Τάξης Helotiales). Συμπτώματα - Ζημιές Οι σημαντικότερες ζημιές από τη μονίλια προκαλούνται στα άνθη και στους καρπούς. Ωστόσο, αρκετά συχνά παρατηρείται προσβολή των κλαδίσκων, των κλάδων, των νεαρών βλαστών και των φύλλων (Εικόνα 3.5.). Εικόνα 3.5. Προσβολή βλαστών, φύλλων και καρπών από μονίλια. Συγκεκριμένα, η μόλυνση των ανθέων μπορεί να ξεκινήσει από οποιοδήποτε μέρος του άνθους (πέταλα, σέπαλα, στήμονες και στίγμα). Τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται την άνοιξη στα άνθη ημέρες μετά την άνθηση. Το προσβεβλημένο μέρος του άνθους γίνεται καστανό και ο μεταχρωματισμός επεκτείνεται και καλύπτει ολόκληρο το άνθος, τον ποδίσκο, την ταξιανθία και τον κλαδίσκο της. Τα άνθη μαραίνονται, συρρικνώνονται και τελικά ξηραίνονται. Ωστόσο, συνήθως δεν πέφτουν αλλά παραμένουν επάνω στα δένδρα ακόμη και μέχρι την επόμενη άνοιξη. Όταν επικρατεί βροχερός καιρός τα προσβεβλημένα όργανα καλύπτονται από τις γκρίζες καρποφορίες του μύκητα, με συνέπεια την παραγωγή νέων κονιδίων. 53

59 Στους κλαδίσκους που έχουν μολυσμένα άνθη ή ταξιανθίες δημιουργούνται μικρά, ελλειπτικά έλκη στη βάση των προσβεβλημένων ανθέων. Συνήθως τα έλκη περιβάλλουν τους κλαδίσκους με συνέπεια να παρατηρείται η αποξήρανση ολόκληρου του τμήματος του κλαδίσκου που βρίσκεται πάνω από το έλκος. Συνεπώς, άμεσο αποτέλεσμα της προσβολής αποτελεί η αποξήρανση τόσο των κλαδίσκων και των κορυφών τους όσο και των φύλλων και ανθέων που βρίσκονται σε αυτά. Η προσβολή μπορεί να επεκταθεί από τις κορυφές των κλαδίσκων σε κλάδους μεγαλύτερης ηλικίας και να δημιουργήσει έλκη. Τα έλκη όμως αυτά συνήθως δεν επεκτείνονται σε γειτονικούς υγιείς ιστούς αλλά παραμένουν στα αρχικά σημεία που δημιουργήθηκαν. Επάνω σε όλα τα έλκη καθώς και τους προσβεβλημένους κλαδίσκους συχνά εμφανίζεται έκκριση κόμεος. Επιπλέον, με υγρό καιρό εμφανίζονται οι γκρίζες καρποφορίες του μύκητα που μοιάζουν με μικρά μαξιλάρια. Στους βλαστούς εμφανίζεται κηλίδα, η οποία επεκτεινόμενη περιβάλλει το βλαστό με αποτέλεσμα τη μάρανση και ξήρανσή του. Οι βλαστοί προσβάλλονται και μέσω του άνθους και αποξηραίνονται. Οι καρποί προσβάλλονται προσυλλεκτικά (Εικόνα 3.6.) από τη μονίλια σε όλα τα στάδια ανάπτυξής τους. Επιπλέον, συχνές είναι οι μετασυλλεκτικές προσβολές (Εικόνα 3.7.) οι οποίες προκαλούν τη σήψη των καρπών. Εικόνα 3.6. Προσυλλεκτική σήψη βερίκοκου από μονίλια (μόλυνση μέσω μηχανικού τραύματος). Εικόνα 3.7. Μετασυλλεκτική σήψη καρπού βερικοκιάς από μονίλια. Τα πρώτα συμπτώματα της ασθένειας είναι ο σχηματισμός στην επιφάνεια των καρπών μικρών, κυκλικών, καστανών κηλίδων οι οποίες στη συνέχεια αυξάνονται γρήγορα 54

60 σε μέγεθος. Συχνά εμφανίζονται και οι καρποφορίες του μύκητα, σε διάταξη συγκεντρικών κύκλων γύρω από το σημείο της προσβολής. Στην περίπτωση που ο καιρός είναι υγρός και οι καρποί είναι ώριμοι και σαρκώδεις, η προσβολή εξελίσσεται σε υγρή σήψη. Αντίθετα, εάν επικρατεί ξηρασία και οι καρποί είναι μικροί και άωροι, η σήψη είναι ξηρή και σχηματίζονται ελάχιστες ή καθόλου καρποφορίες. Τελικά οι προσβεβλημένοι καρποί αποκτούν καστανό χρώμα, αφυδατώνονται, συρρικνώνονται και ξηραίνονται. Το συγκεκριμένο σύμπτωμα ονομάζεται «μουμιοποίηση» των καρπών. Οι μουμιοποιημένοι καρποί παραμένουν προσκολλημένοι επάνω στο δένδρο μέχρι την επόμενη άνοιξη ή πέφτουν στο έδαφος και διατηρούνται εκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σε περίπτωση όψιμης προσυλλεκτικής προσβολής των καρπών από τη μονίλια, τα συμπτώματα της ασθένειας εμφανίζονται μετασυλλεκτικά κατά την αποθήκευση των καρπών. Επιδημιολογία Οι ατελείς μύκητες της μονίλιας προκαλούν τη φαιά σήψη και διαχειμάζουν στους αποξηραμένους κλαδίσκους, στα έλκη και στους μουμιοποιημένους καρπούς. Την άνοιξη και ιδιαίτερα την περίοδο της άνθησης των δένδρων εμφανίζονται οι πρώτες προσβολές. Τα σπόρια του μύκητα μεταφέρονται από τα σημεία διαχείμασης σε άνθη υγρά και μέσα σε λίγες ώρες πραγματοποιούνται οι μολύνσεις. Η μόλυνση γίνεται μέσω του υπέρου του άνθους από σπόρια (κονίδια) που πέφτουν στο στίγμα του. Τα κονίδια (Εικόνα 3.8.) προέρχονται από τη δραστηριοποίηση του μυκηλίου με το οποίο διαχειμάζει ο μύκητας στα προσβεβλημένα κλαδιά και καρπούς του προηγούμενου έτους. 55

61 Στα άνθη η μόλυνση μπορεί να ξεκινήσα από οποιοδήποτε μέρος τους, ενώ στους καρπούς ξεκινάα από πληγές που έχουν δημιουργηθεί από χαλάζι, πουλιά και άλλες εντομολογικές ή μυκητολογικές προσβολές. Η μόλυνση μπορεί να εμφανιστεί σε ευαίσθητα στίγματα καρπών και να διαδοθεί με μηχανικά μέσα ή αμυχές που προκαλούν τα έντομα στον καρπό. Ένας υγιής καρπός μπορεί επίσης να προσβληθεί από τη μονίλια και στην περίπτωση που έρθει σε επαφή με έναν προσβεβλημένο καρπό είτε επάνω στα δένδρα είτε στα κιβώτια μεταφοράς ή συσκευασίας. Αντίθετα, τα υπόλοιπα φυτικά μέρη (κλαδίσκοι, κλάδοι και φύλλα) προσβάλλονται ύστερα από την εξάπλωση της ασθένειας από τα άνθη. Ο βροχερός καιρός και η συννεφιά ευνοούν τη διασπορά του μύκητα και την πραγματοποίηση των μολύνσεων. Οι προσβολές πραγματοποιούνται σε θερμοκρασίες από 5 έως Δηλαδή, η ασθένεια ευνοείται από υγρό καιρό και δεν εξαρτάται τόσο από τη θερμοκρασία, λόγω μεγάλου εύρους αυτής στα όρια μόλυνσης της μονίλιας, αν και οι ευνοϊκές θερμοκρασίες για τη μονίλια είναι μεταξύ Ωστόσο σε χαμηλές θερμοκρασίες η διάρκεια της άνθησης επιμηκύνεται και συνεπώς τα δένδρα παραμένουν ευπαθή στην ασθένεια για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Ο μύκητας προσβάλει τα άνθη μόνο όταν η σχετική υγρασία είναι 90% ή μεγαλύτερη. Τέλος, οι καρποί είναι περισσότερο ευπαθείς όσο πλησιάζουν στην ωριμότητα και για αυτό το λόγο δημιουργούνται σοβαρότερες ζημιές στους καρπούς λίγο πριν τη συγκομιδή ή μετασυλλεκτικά. Αντιμετώπιση Η καταπολέμηση της μονίλιας επιτυγχάνεται με συνδυασμό καλλιεργητικών μέτρων και χημικών επεμβάσεων. Συγκεκριμένα, συνιστάται να ακολουθείται το παρακάτω πρόγραμμα: Κλάδεμα και κάψιμο όλων των προσβεβλημένων κλαδίσκων και κλάδων έτσι ώστε να μειωθούν οι εστίες διαχείμασης του μύκητα. Η συγκεκριμένη επέμβαση πραγματοποιείται πριν πέσουν τα φύλλα με καλύτερη εποχή το καλοκαίρι γιατί τότε διακρίνονται ευκολότερα τα ξηρά κλαδιά. Ταυτόχρονα πρέπει να απομακρύνονται τα μολυσμένα τμήματα των μίσχων και τα αποσυντεθεί μένα φρούτα. Βασικό μέτρο για την αντιμετώπιση της ασθένειας είναι οι ανοιξιάτικοι ιι/εκασιιοί (3-4) που αρχίζουν με την έκπτυξη των οφθαλμών και συνεχίζονται σε όλη τη διάρκεια της άνθησης και μέχρι την πτώση των πετάλων (1ος ψεκασμός στην 56

62 έναρξη της άνθησης, 2ος στην πλήρη άνθηση και 3ος μετά την πτώση των πετάλων). Σε περίπτωση βροχερού καιρού και χαμηλών θερμοκρασιών η άνθηση παρατείνεται με αποτέλεσμα να χραάζονται επιπλέον επεμβάσεις. Χρησιμοποιούνται διάφορα μυκητοκτόνα (δραστικών ουσιών ziram, thiram, thiophanate methyl, iprodione, captan, benomyl, carbendazim, dithianon, chlorothalonil). Ενδακτικά, στην Αργολίδα εφαρμόζονται κυρίως, κατά της μονίλιας ανθέων και καρπών ψεκασμοί με το δικαρβοξιμιδικό σκεύασμα Rovral Aquaflo 50 SC (δ.ο. iprodione) σε αναλογία ml ανά στρέμμα (2 ψεκασμοί ανά 14 ημέρες στην άνθηση και 2 ψεκασμοί ανά 14 ημέρες στην ωρίμανση των καρπών), ή κατά της φαιάς σήψης με το σκεύασμα από φθαλιμίδιο Merpan 80 WG (δ.ο. captan) σε αναλογία 150 gr ανά στρέμμα (4 ψεκασμοί στην περίοδο της άνθησης, Io" στη ρόδινη κορυφή, 2ος στο 50% της άνθησης, 3ος στην πλήρη άνθηση και 4 s αμέσως μετά τη πτώση των πετάλων). Ψεκασμοί που γίνονται το φθινόπωρο μόλις πέσουν τα φύλλα και στο τέλος του χαμώνα πριν την έκπτυξη των οφθαλμών με χαλκούχα (υδροξείδιο του χαλκού σε αναλογία 200 gr σκευάσματος Kocide WG ανά στρέμμα και οξυχλωριούχο χαλκό) ή άλλα σκευάσματα συμβάλλουν στον περιορισμό της ασθέναας μειώνοντας τα αρχικά μολύσματα από τη διαχαμάζουσα μορφή του μύκητα. Για προστασία των καρπών από προσυλλεκτικές και μετασυλλεκτικές σήψεις συνιστάται όπου υπάρχει σοβαρό πρόβλημα, ψεκασμός των καρπών πριν τη συγκομιδή τους με ορισμένα σκευάσματα αλλά χρειάζεται προσοχή και αυστηρή τήρηση του προβλεπόμενου μεσοδιαστήματος πριν τη συγκομιδή για την αποφυγή των υπολειμμάτων. Η αποφυγή δημιουργίας πληγών στους καρπούς με την έγκαιρη καταπολέμηση των εντομολογικών προσβολών και την προσεκτική συλλογή και μεταφορά αποτελεί βασικό μέτρο στην αντιμετώπιση των σήψεων, όπως και η διατήρηση των συγκομισμένων καρπών στο ψυγείο. Προσυλλεκτικοί ψεκασμοί των καρπών με χλωριούχο ασβέστιο, 3-4 εβδομάδες πριν τη συγκομιδή, έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει την αντοχή των καρπών στη σήψη από μονίλια. Αδρομύκωση (Βερτισιλλίωση) Η αδρομύκωση είναι πολύ σοβαρή, πολλές φορές βραδέως εξελισσόμενη ασθένεια, που οφείλεται σε προσβολή των αγγειωδών ιστών από μύκητες. 57

63 Τα ασθενή φυτά εκδηλώνουν σε μερικούς βλαστούς ή σε ολόκληρο το φύλλωμα συμπτώματα μαρασμού και κακής διατροφής, καταλήγοντας σε αποξήρανση κλάδων ή ολόκληρου του φυτού. Οι βερικοκιές προσβάλλονται συχνά και σοβαρά από τις βερτισιλλιώσας. Αίτιο Στις βερικοκιές, η αδρομύκωση οφείλεται κυρίως στο μύκητα νβιϊιοίμιιηι άαμ'ιαβ (μορφή μικροσκληρωτιακή) και λιγότερο στον νβγίιομιιιηι αμο-αίηιηι (μορφή σκούρου διαχειμάζοντος μυκηλίου). Οι δύο μύκητες ανήκουν στην: Υποδιαίρεση : ΟειιίεΐΌΐηγοοΐΐη3 (Δευτερομύκητες ή Ατελείς μύκητες) Κλάση : Ηγρ1ιοηιγεεΐε5 Τάξη : Ηγράοιηγεεΐα1ε8 Οικογέναα : ΜοηΠΐαεεαε. Συμπτώματα - Ζημιές Τα πρώτα συμπτώματα της προσβολής είναι ιιαρασιιός μερικών κλάδων ή βραγιόνων και γλώρωση των φύλλων που εμφανίζονται συνήθως στις αρχές του καλοκαιριού και ακολουθούνται από καστανόχρωση. καρούλιασμα. φυλλόπτωση και τελικά την αποξήρανση των προσβεβλημένων κλάδων (Εικόνα 3.9.). Είναι χαρακτηριστικό της αδρομύκωσης ότι τα συμπτώματα (μαρασμός, χλώρωση) παρουσιάζονται μονόπλευρα, δηλαδή στη μια πλευρά των προσβεβλημένων οργάνων (φύλλων, κλάδων) ενώ στην άλλη δεν παρατηρούνται συμπτώματα (ημιπληγία). Αργότερα βέβαια η προσβολή προχωρεί συνήθως και στην άλλη πλευρά, με συνέπεια τα παραπάνω συμπτώματα να γενικεύονται. Η χλώρωση εμφανίζεται πρώτα στα κατώτερα φύλλα των προσβεβλημένων κλάδων και αργότερα στα ανώτερα φύλλα των κλάδων. Στα αγγεία του ενεργού ξύλου των προσβεβλημένων κλάδων ή βραχιόνων παρατηρείται έντονος καστανός ή καστανέρυθρος μεταχρωματισμός, ο οποίος σε επιμήκη ή εγκάρσια τομή εμφανίζεται σε μορφή ραβδώσεων (Εικόνα 3.10.) ή τόξου ή κηλίδων. Σε έντονες προσβολές μπορούν να ξεραθούν ολόκληρα δένδρα, ιδιαίτερα τα νεαρά δένδρα. Κατά κανόνα τα νεαρά δένδρα (μέχρι 6 ετών) είναι περισσότερο ευαίσθητα στην ασθένεια απ ότι 58

64 τα ηλικιωμένα. Έχει παρατηρηθεί πως τα ασθενή δένδρα των περισσότερων βερικοκιών μεγαλύτερης ηλικίας επιβιώνουν και ενίοτε εξυγιαίνονται. Εικόνα 3.9. Αποξήρανση των κάτω κλάδων βερικοκιάς από βερτισίλλιο. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι παρόμοια συμπτώματα με τη βερτισιλλίωση μπορεί να οφείλονται σε διάφορες άλλες παθολογικές καταστάσεις. Έτσι, στις βερικοκιές η αναγνώριση της βερτισιλλιώσεως δυσχεραίνεται από προσβολές που μοιάζουν με αυτή, όπως ευτυπίωσης, βακτηριώσεων (Pseudomonas syringae), σηψιρριζιών, έλκη λαιμού κ.ά. Εικόνα Αφαίρεση φλοιού (επιμήκης τομή) από κλάδους βερικοκιάς για να δειχθούν οι αποχρωματισμένοι αγγειακοί ιστοί από την προσβολή αδρομύκωσης. Επιδημιολογία Οι μύκητες της αδρομύκωσης (βερτισίλλια) σχηματίζουν μικροσκληρώτια με τα οποία διαχειμάζουν και τα οποία μπορεί να παραμείνουν σε λήθαργο για πολλά χρόνια. Έτσι, 59

65 το παθογόνο διατηρείται στο έδαφος και επιβιώνει (κυρίως με τα μικροσκληρώτια) για μέχρι 8-14 χρόνια, ακόμη και χωρίς την παρουσία ξενιστών. Από τη βλάστηση των σκληρωτίων παράγεται μυκήλιο το οποίο εισδύει στις ρίζες μέσω πληγών ή αμυχών που δημιουργούνται από έντομα, εργαλεία κ.λ.π. Δηλαδή, οι μολύνσεις των φυτών γίνονται κυρίως από τις ρίζες με απ ευθείας είσοδο του παθογόνου, η οποία διευκολύνεται ιδιαίτερα από πληγές που προκαλούνται στις ρίζες από νηματώδεις ή έντομα. Η βερτισιλλίωση είναι μια τυπικά εδαφογενής ασθένεια. Σύντομα το μυκήλιο εγκαθίσταται στα αγγεία του ξύλου τα οποία φράζει και δυσχεραίνει την άνοδο του νερού και των θρεπτικών στοιχείων. Έτσι, μέσα στις αγγειώδεις δεσμίδες παρατηρείται το μυκήλιο και τα κονίδια του παθογόνου. Τα σπόρια (υαλώδη μικροκονίδια) (Εικόνα 3.11.) δεν παίζουν ρόλο στη διασπορά των μυκήτων αυτών, πλην της μετάδοσης εντός του ίδιου φυτού, όπου παράγονται από το μυκήλιο και μεταφέρονται με το ανοδικό ρεύμα σε άλλα σημεία του φυτού σχηματίζοντας νέο μυκήλιο. Η τοπική διασπορά των μολυσμάτων γίνεται με το νερό, τα υπολείμματα της καλλιέργειας, τα ζιζάνια, το έδαφος, τα εργαλεία και τα μηχανήματα κατεργασίας του εδάφους. Το νερό του ποτίσματος αποτελεί πολύ σοβαρό παράγοντα της διασποράς των μολυσμάτων του μύκητα σε αμόλυντα δενδροκομεία όταν έχει περάσει από ασθενή λαχανοκομικά φυτά σε μολυσμένο έδαφος. Σε μεγάλες αποστάσεις το παθογόνο μεταφέρεται κυρίως με το μολυσμένο πολλαπλασιαστικό υλικό. Εικόνα Κονιδιοφόρος και κονίδια του νβνύάιι'μηι ςρ. Ο μύκητας V. άαμίαβ που σχηματίζει μικροσκληρώτια ποικίλου σχήματος και μεγέθους (διαμέτρου μηι), ευνοείται από μέσες θερμοκρασίες Έ και γι αυτό 60

66 επικρατεί ως σοβαρό παθογόνο σε θερμότερες περιοχές. Όμως, άνω των C η ανάπτυξή του μειώνεται αισθητά. Ο V. albo-atrum αναπτύσσεται στους C ψυχρότερων περιοχών και καταπολεμάται με ανύψωση της θερμοκρασίας πάνω από 25 C. Η ασθένεια ευνοείται ιδιαίτερα όταν υπάρχει συγκαλλιέργεια βερικοκιάς με άλλα ευαίσθητα φυτά στη βερτισιλλίωση, ιδίως λαχανικά (λάχανα, μελιτζάνες, τομάτες). Δηλαδή, το βερτισίλλιο έχα ευρύ κύκλο ξενιστών (πάνω από 200 είδη) και δεν παρουσιάζει παθογόνο εξειδίκευση. Σε πολλές περιπτώσεις παρατηρείται αυτόματη θεραπεία προσβεβλημένων δένδρων, διότι επέρχεται θάνατος του παθογόνου λόγω επιδράσεως εσωτερικών ή εξωτερικών παραγόντων ή στον εγκλωβισμό του μύκητα στο παλαιό ξύλο όταν σχηματίζονται οι νέες αγγειώδεις δεσμίδες από το φυτό. Το γεγονός αυτό μπορεί να οφείλεται στην υψηλή περιεκτικότητα του ξύλου των δένδρων (ηλικίας άνω των 6 ετών) σε ταννίνη. Αντιμετώπιση Δεν υπάρχα χημική θεραπεία της βερτισιλλιώσεως. Λαμβάνονται προληππκά και καλλιεργητικά μέτρα. Η αντιμετώπισή της βασίζεται στη χρησιμοποίηση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού (δενδρυλλίων, μοσχευμάτων) σε αμόλυντο αγρό, χρήση ανθεκτικών ποικιλιών ή υποκαμένων {Prunus cerasifera) και στην αποφυγή εγκαταστάσεως των δενδροκομείων σε εδάφη που καλλιεργήθηκαν για μακρό χρόνο με ευπαθή ετήσια φυτά (σολανώδη, βαμβάκι). Τα μολυσμένα εδάφη, εφ όσον είναι ανάγκη να χρησιμοποιηθούν πρέπα να απολυμαίνονται με βρωμιούχο ή ισοθαοκυανικό μεθύλιο. Ενθαρρυντικά αποτελέσματα έχα δώσα και η απολύμανση του εδάφους με ηλιακή θερμότητα (κάλυψη της επιφάναας του εδάφους με διαφανή φύλλα πολυαιθυλενίου από Ιούλιο έως Σεπτέμβριο). Συνιστώνται ακόμη τα παρακάτω: 1. Αποφυγή συγκαλλιέργαας των δένδρων με ευπαθή, ευαίσθητα, ετήσια φυτά. 2. Αποφυγή δημιουργίας πληγών με τα καλλιεργητικά εργαλεία στην περιοχή του λαιμού και των ριζών. 3. Η άρδευση των δένδρων να μη γίνεται με αυλάκια γιατί τα μολύσματα μεταφέρονται με το νερό στα υγιή δένδρα. 4. Συστηματική χημική καταπολέμηση των ζιζανίων. 61

67 5. Όταν εκδηλώνονται συμπτώματα να γίνεται αφαίρεση των προσβεβλημένων κλάδων σε απόσταση ογπ πέρα από το σημείο μαρασμού και να καίγονται. 6. Εκρίζωση των αποξηραμένων δένδρων μαζί με το ριζικό σύστημα και απολύμανση του εδάφους. Σ η ψ ιρ ρ ιζίες Πρόκειται για ασθένειες που προσβάλλουν πολλά οπωροφόρα, όπως και τις βερικοκιές, καθώς και δασικά δένδρα (Εικόνα 3.12.). Εικόνα Σηψιρριζίες (Rosellinia necatrix) λαιμού και ριζών. Αίτιο Οφείλονται σε προσβολή του λαιμού και των ριζών από τους μύκητες Armillaria mellea και Rosellinia necatrix. Στην Αργολίδα συνήθως συναντάται ο μύκητας Armillaria mellea. Ο Α. mellea ανήκει στην: Υποδιαίρεση : Basidiomycotina (Βασιδιομύκητες) Κλάση : Hymenomycetes Τάξη : Agaricales Οικογένεια : Tricholomataceae. 62

68 O R. necatrix ανήκα στην: Υποδιαίρεση : Ascomycotina (Ασκομύκητες) Κλάση : Pyrenomycetes Τάξη :Sphaeriales Οικογέναα : Phaeosporae. Οι μύκητες του γένους Armillaria μπορούν να αναγνωρισθούν από τις χαρακτηριστικές μυκηλιακές πλάκες που σχηματίζουν στις ρίζες μεταξύ φλοιού και ξύλου δένδρων. Αυτές είναι πυκνές, λευκές, με μορφή ριπιδίου (βεντάλιας) και μπορούν να αποκολληθούν από το ξύλο χωρίς να διαλύονται. Ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα των μυκήτων του γένους Armillaria είναι τα ριζόμορφα. Αυτά ομοιάζουν με ριζίδια, είναι κυλινδρικά διαμέτρου 1-4 mm, με χρώμα καστανό έως μαύρο. Τα ριζόμορφα είναι υπόφλοια μεταξύ φλοιού και ξύλου ή επιφυτικά, στον εξωτερικό φλοιό των ριζών και μπορεί να αυξάνονται ελεύθερα στο έδαφος, έχοντας τη δυνατότητα να προσβάλλουν τις ρίζες γατονικών δένδρων. Συμπτώματα - Ζημιές Τα δένδρα που έχουν προσβληθεί παρουσιάζουν μαωμένη ανάπτυξη, χλωρώσας στα φύλλα, φυλλόπτωση και άλλα συμπτώματα κακής τροφοδοσίας με νερό και θρεπτικά υλικά. Τελικά τα δένδρα ξεραίνονται σταδιακά ή απότομα (αποπληξία). Οι προσβολές από σηψιρριζίες του Armillaria mellea δημιουργούν συνήθως νεκρώσας δένδρων ομαδικά, αν και σε αρκετές περιπτώσεις παρατηρούνται και νεκρά μεμονωμένα διάσπαρτα δένδρα. Σπανιότερα εμφανίζονται εκτεταμένες νεκρώσεις δένδρων, που δημιουργούν μεγάλα διάκενα μέσα στους οπωρώνες. Μπορούν να νεκρωθούν δένδρα κατά τη διάρκεια διαφορετικών ετών. Όταν αποκαλυφθεί ο λαιμός του δένδρου και αφαιρεθεί τμήμα του φλοιού παρατηρείται χαρακτηριστική μυκηλιακή πλάκα από λευκές υφές ή μυκηλιακό στρώμα λαδί χρωματισμού με οσμή μανιταριού. Πάνω στις ρίζες μπορεί να αναπτυχθούν μακριά σκούρα ριζόμορφα. Επίσης είναι δυνατόν να αναπτυχθούν μανιτάρια του Α. mellea στην επιφάνεια του εδάφους γύρω από το λαιμό των προσβεβλημένων δένδρων (Εικόνα 3.13.). Το πιο χαρακτηριστικό διαγνωστικό σημείο προσβολής των ειδών Armillaria είναι τα βασιδιοκάρπια (μανιτάρια) τα οποία 63

69 εμφανίζονται συνήθως κατά δέσμες στη βάση νεκρών και ασθενών δένδρων, αφού έχουν πίλο με χρώμα κιτρινοκαστανό έως ρόδινο και μακρύ στύπο. - Εικόνα Ανάπτυξη μανιταριών (Α. ιηβΐίβα) γύρω από το λαιμό προσβεβλημένου δένδρου. Επιδημιολογία Η ανάπτυξη και εξάπλωση των σηψιρριζιών ευνοείται από συνθήκες υψηλής εδαφικής υγρασίας και κακής στράγγισης του εδάφους. Η μετάδοση γίνεται μέσω του εδάφους με τα ριζόμορφα και με τμήματα μυκηλίου με τη βοήθεια και των καλλιεργητικών μέσων. Έτσι, η προσβολή σηψιρριζιών (Α. ηιβιιβα) επεκτείνεται στα γειτονικά δένδρα με επαφή μεταξύ των ριζών. Η διαδικασία αυτή εξελίσσεται με βραδύ ρυθμό και απαιτούνται αρκετά χρόνια για την προσβολή και νέκρωση ενός δένδρου. Τα σπόρια των μυκήτων δεν παίζουν σημαντικό ρόλο. Τα βασιδιοκάρπια του Α. ιηβιιβα εμφανίζονται το φθινόπωρο εάν υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας. Όμως, σε σύντομο χρονικό διάστημα (1-2 εβδομάδες) μετά την εμφάνιση τους, αυτά αποσυντίθενται ή τρώγονται από ζώα και έντομα. Αντιμετώπιση Βασίζεται μόνο στη λήψη προληπτικών μέτρων: - Εξασφάλιση συνθηκών καλής στράγγισης στους οπωρώνες. 64

70 - Εκκρίζωση των βαριά προσβεβλημένων δένδρων με όσο το δυνατό περισσότερο ριζικό σύστημα και κάψιμο. - Αποφυγή επαναφύτευσης στο ίδιο σημείο αν δεν περάσουν 2 τουλάχιστον χρόνια με το λάκκο ανοιχτό. - Μπορεί να γίνει τοπική απολύμανση στο σημείο εκκρίζωσης με βρωμιούχο μεθύλιο, αν τα υγιή δένδρα δεν είναι πολύ κοντά (κίνδυνος φυτοτοξικότητας). Όμως, κάποιοι παραγωγοί στην Αργολίδα εφαρμόζουν (πριν την άνθηση) το μυκητοκτόνο σκεύασμα εδάφους ΒεΙΐαηοΙΈ (δραστική ουσία θειϊκής 8- υδροξυκινολίνης) σε αναλογία 10 ιπΐ ανά στρέμμα για να μη μπορέσα η ασθένεια να αναπτυχθεί. Ποτίζουν τις ρίζες των δένδρων γύρω γύρω με το ψεκαστικό διάλυμα, αφού πρώτα ξελακωθούν οι βερικοκιές. Φαίνεται όπ δίνει καλά αποτελέσματα. Σ κω ρ ία σ η Η σκωρίαση είναι αρκετά συχνή ασθένεια για τις βερικοκιές (και ιδίως για τα πυρηνόκαρπα). Η ασθέναα αυτή έχει και άλλους ξενιστές, όπως λαχανικά (σκόρδα, κρεμμύδια, φασόλια, μπιζέλια, σπαράγγια) και καλλωπιστικά (τριανταφυλλιές, γαρυφαλιές, χρυσάνθεμα). Ο μύκητας αυτός έχει ανάγκη να μετακινηθεί σε άλλο φυτό για μια σύντομη περίοδο της ανάπτυξής του, αλλά ύστερα επιστρέφα στο βασικό ξενιστή του (βερικοκιά). Προσβάλλα συνήθως τη βερικοκιά προκαλώντας φυλλόπτωση και κηλίδωση καρπών βερικοκιάς. Αίτιο Οφείλεται στο μύκητα ΤΓαηζχοΗβΙία ρηιηϊ-ςρΐηοεαβ, που ανήκα στην: Υποδιαίρεση : ΒαείιϋοηΐΥεοΙίηα (Βασιδιομύκητες) Κλάση : υτε(ϋηίοιηγοείε8 Τάξη ιυτειϋηαΐεε Οικογέναα : υΐόργχΐάεοεεε. Είναι μια σκωρίαση ετερόοικη και μακροκυκλική, που σχημάτιζα ουρεδοσπόρια (ελλαψοαδή ή απιόμορφα) και τελαοσπόρια (δικύτταρα). Τα σπερμογονία και τα αικίδια σχηματίζονται σε διάφορα είδη κυρίως, ανεμώνων. 65

71 Συμπτώματα - Ζημιές Τα συμπτώματα εμφανίζονται κυρίως στα φύλλα και στους καρπούς, σπανιότερα τους βλαστούς, και συνίσταται στο σχηματισμό ειδικών χαρακτηριστικών κηλίδων. Στην πάνω επιφάνεια του ελάσματος των φύλλων δημιουργούνται μικρές, σχεδόν πολυγωνικές κηλίδες, αρχικά κίτρινες και στη συνέχεια καστανές. Στην κάτω επιφάνεια οι κηλίδες είναι αρχικά πορτοκαλοκίτρινες και αργότερα παίρνουν τη μορφή μικροσκοπικών καστανών φλυκταινών (μοιάζουν με στίγματα). Οι φλύκταινες στην αρχή μοιάζουν με ημισφαιρικά εξογκώματα, τα οποία αργότερα σχίζονται στην επιφάνεια και μετατρέπονται σε κρατηρόμορφους καστανούς, κονιορτώδεις σωρούς (ουρεδοσωροί-ουρεδοσπόρια). Επίσης, στο κάτω μέρος των φύλλων σχηματίζονται (αργά το καλοκαίρι) καστανόμαυρες φλύκταινες (τελειοσωροί-τελειοσπόρια). Τα έντονα προσβεβλημένα φύλλα κιτρινίζουν και πέφτουν πρόωρα. Στους καρπούς οι κηλίδες είναι κυκλικές (Εικόνα 3.14.), βυθίζονται καθώς αναπτύσσεται ο καρπός και το κέντρο τους γίνεται βαθύ κίτρινο ή πορτοκαλί, ενώ συχνά δημιουργούνται μικρά σκασίματα στο περικάρπιο. Ο μύκητας μπορεί να σχηματίσει στο κέντρο των κηλίδων καρποφορίες (ουρεδοσωρούς ή τελειοσωρούς) που φαίνονται σαν καστανές μέχρι μαύρες κονιορτώδεις περιοχές. Οι προσβεβλημένοι ιστοί στις κηλίδες παίρνουν χρώμα κιτρινόμαυρο, γίνονται σκληροί και δερματώδεις και παραμένουν συνήθως προσκολλημένοι στους γειτονικούς υγιείς ιστούς. Τα συμπτώματα στους καρπούς μοιάζουν με εκείνα που προκαλούνται από το κορύνεο. Στους βλαστούς σχηματίζονται μικρά καστανά μέχρι μαύρα έλκη στα οποία δημιουργούνται σχισμές απ όπου βγαίνουν καστανές μάζες σπορίων. 66

72 Επιδημιολογία Η σκωρίαση για να συμπληρώσει το βιολογικό της κύκλο, εκτός από τις βερικοκιές (και γενικά τα πυρηνόκαρπα), χρειάζεται ως ξενιστές διάφορα φυτικά είδη των γενών Anemone, Ranunculus, Hepatica, Thalictrum κ.ά. Τα ουρεδοσπόρια σχηματίζονται σε σωρούς στα προσβεβλημένα όργανα την άνοιξη και βλαστάνουν εύκολα με την παρουσία σταγόνας νερού ή δρόσου και μολύνουν καθ όλη τη βλαστική περίοδο τις βερικοκιές. Αργά το καλοκαίρι παράγονται τα τελειοσπόρια, πάλι σε σωρούς. Τα τελειοσπόρια δεν βλαστάνουν αμέσως. Διαχαμάζουν, αφού παραμείνουν επί των προσβεβλημένων οργάνων και την επόμενη άνοιξη βλαστάνουν σχηματίζοντας μικρά βασίδια. Κάθε βασίδιο παράγει 4 βασιδιοσπόρια, που διασπείρονται με τον άνεμο, βλαστάνουν και μολύνουν την ανεμώνη, στην οποία μετά τη μόλυνση σχηματίζονται σπερμιογόνια που παράγουν σπερμάτια και στη συνέχεια παράγονται αικίδια και αικιδιοσπόρια. Ο βιολογικός κύκλος του μύκητα κλείνα με τη μόλυνση των φύλλων βερικοκιών από τα αικιδιοσπόρια που μεταφέρονται με τον άνεμο, με συνέπαα το σχηματισμό ουρεδοσωρών και ουρεδοσπορίων. Τα αικιδιοσπόρια μολύνουν μόνο τις βερικοκιές. Το παθογόνο διαχειμάζει υπό μορφή ουρεδοσπορίων πάνω στα κλαδιά και στα πεσμένα φύλλα των βερικοκιών στο έδαφος. Τα μολυσμένα κλαδάκια και φύλλα των βερικοκιών αποτελούν τις κύριες εστίες μολυσμάτων και οι παραγόμενες εκεί την άνοιξη (Μάιο) μεγάλες ποσότητες ουρεδοσπορίων διασπείρονται με τον άνεμο και τη βροχή, προκαλώντας νέες μολύνσεις στα δένδρα. Καιρός σχετικά θερμός (22-25 C) και υγρός είναι ευνοϊκός για τις μολύνσεις και την ανάπτυξη της ασθένειας. Τα ουρεδοσπόρια βλαστάνουν στους 8-35 C. Αντιμετώπιση Η σκωρίαση, όταν είναι πρόβλημα, καταπολεμείται με ψεκασμούς διθειοκαρβαμιδικών μυκητοκτόνων (δραστικών ουσιών ziram, zineb, metiram) που πραγματοποιούνται κατά την περίοδο της βλάστησης των δένδρων και οι οποίοι συνεχίζονται μέχρι την πτώση των πετάλων. Συνιστώνται 2-3 ψεκασμοί κατά την περίοδο της βλαστήσεως, ανά ημέρες. Ο r ψεκασμός εφαρμόζεται κατά την πτώση των πετάλων. Η έναρξη των ψεκασμών μπορεί να γίνα, ιδίως σε περιοχές που η ασθέναα δεν αποτελεί χρόνιο πρόβλημα με την εμφάνιση των 67

73 πρώτων συμπτωμάτων στα δένδρα. Ενδεικτικά, στην Αργολίδα χρησιμοποιείται το διθαοκαρβαμιδικό μυκητοκτόνο σκεύασμα Zypem 76 WG (δραστική ουσία ziram) σε αναλογία gr ανά στρέμμα, εκτελώντας (2) ομοιόμορφους ψεκασμούς καλύψεως και εφαρμόζεται μετά την πτώση των πετάλων. Ο τελευταίος ψεκασμός εκτελείται 42 ημέρες πριν τη συγκομιδή ΒΑΚΤΗΡΙΩΣΕΙΣ Βακτηριακό Έλκος Η ασθένεια αυτή είναι από τις σοβαρότερες βακτηριώσεις των βερικοκιών, αφού προκαλεί αποξηράνσεις κλάδων και ολόκληρων δένδρων. Οι ζημιές είναι πολύ μεγαλύτερες στα νεαρά δένδρα (αποξήρανση έως το 75-80% των δένδρων). Η μείωση της παραγωγής των δένδρων λόγω προσβολής κεντριών και οφθαλμών ανέρχεται στο 80%. Σήμερα αποτελεί μεγάλης οικονομικής σημασίας ασθέναα. Το 2002 διαπιστώθηκε μια σοβαρή επιδημική προσβολή βερικοκεώνων ποικιλιών Μπεμπέκου και πρώιμου Τίρυνθας στην Αργολίδα να οφείλεται στα βακτήρια που προκαλούν το έλκος αυτό. Αίτιο Οφείλεται στο βακτήριο Pseudomonas mors-prunorum, που ανήκα σε: Φύλο : Proteobacteria Κλάση : Gammaproteobacteria Τάξη : Pseudomonadales Οικογέναα : Pseudomonadaceae. Το βακτήριο αυτό είναι αερόβιο, μη σποριογόνο, αρνητικό κατά Gram, ραβδοαδές και έχα 2-5 πολικά μαστίγια. Έχα άριστη θερμοκρασία 25 C και μεγίστη 35 C. Ανιχνεύεται με τη μέθοδο του μοριακού υβριδισμού με ανιχνευτή DNA. Συμπτώματα - Ζημιές Η ασθέναα αυτή προκαλεί: 68

74 1) Σχηματισμό ελκών στους κλάδους με αποτέλεσμα ξηράνσεις οφθαλμών, κεντριών, κλαδίσκων, κλάδων και 2) Κηλιδώσεις φύλλων και σπανιότερα καρπών. Τα πρώτα συμπτώματα από τις μολύνσεις των κλάδων εμφανίζονται αρχές άνοιξης και εξελίσσονται κατά τη διάρκειά της. Ο σχηματισμός του έλκους αρχίζει σαν μικρή υδατώδης κηλίδα, ακανόνιστου σχήματος, γύρω από έναν οφθαλμό ή κεντρί ή μικρή πληγή, που σύντομα γίνεται καστανή ή καστανόμαυρη. Η προσβεβλημένη περιοχή μεγαλώνει σε μήκος και εξελίσσεται σε εκτεταμένο έλκος με ασαφή περιφέρεια στα αρχικά στάδια. Η επιφάνεια του έλκους βυθίζεται και συχνά σχίζεται κατά μήκος στην περιφέρεια του έλκους. Από τις σχισμές βγαίνει άφθονο κόμμι, που στερεοποιείται (Εικόνα 3.15.) και σχηματίζει αρκετά μεγάλους όγκους γύρω από το έλκος. Συνήθως τα έλκη αυξανόμενα ή και συνενούμενα με άλλα σχηματίζουν νεκρωτικές ζώνες μεγάλης έκτασης, που περιβάλλουν κλαδίσκους ή κλάδους ή τον κορμό του δένδρου με αποτέλεσμα τη μη έκπτυξη οφθαλμών, τη νέκρωση κεντριών, τη δημιουργία καχεκτικής χλωρωτικής βλάστησης στη μία πλευρά του κλάδου ή την ξήρανση κλάδων και ολόκληρου του δένδρου. Εικόνα Έκκριση κόμμεος κατά μήκος κλάδου βερικοκιάς από μόλυνσή του από το βακτηριακό έλκος. Εσωτερικά, οι προσβεβλημένοι ιστοί (φλοιώδες παρέγχυμα και κάμβιο) στην αρχή έχουν χρώμα ανοικτό καστανό με υδατώδη εμφάνιση, συνήθως σε ζώνες, διαποτίζονται με κόμμι και τελικά γίνονται καστανόμαυροι, συρρικνώνονται και νεκρώνονται. Αρχές καλοκαιριού το φυτό αντιδρά και σχηματίζει επουλωτικό (φελλογόνο) ιστό στην περιφέρεια του έλκους που παύει να αναπτύσσεται, αδρανοποιείται και τα παθογόνα 69

75 βακτήρια που βρίσκονται μέσα στο φλοιό νεκρώνονται. Τα έλκη είναι ετήσια, δε δραστηριοποιούνται εκ νέου και η περιφέρεια τους εμφανίζεται ελαφρά υπερυψωμένη (Εικόνα 3.16.). Εικόνα Χαρακτηριστικό έλκος σε προσβεβλημένο κλάδο βερικοκιάς από το βακτήριο Ρ. τηονξ-ρηιηοηιτη. Στα φύλλα, προκαλεί μικρές, κυκλικές, στην αρχή υδατώδεις και αργότερα καστανές κηλίδες που περιβάλλονται από κίτρινη ζώνη. Οι προσβεβλημένοι ιστοί νεκρώνονται και αποχωρίζονται από τους υγιείς ιστούς και πέφτουν, οπότε σχηματίζονται μικρές οπές («τρύπες από σκάγια»). Στην επιφάνεια των κηλίδων, στο κάτω μέρος του ελάσματος των φύλλων, εμφανίζεται συχνά παχύρρευστο βακτηριακό έκκριμα. Είναι δυνατόν να παρατηρηθεί και καστανή κηλίδωση καρπών. Επιδημιολογία Στη βιολογία και οικολογία του βακτηρίου διακρίνονται 2 φάσεις : - Η παρασιτική φάση, που το βακτήριο εγκαθίστανται και πολλαπλασιάζεται στους φυτικούς ιστούς όπου προκαλεί την ασθένεια (κηλίδωση τρυφερών φύλλων και έλκη κλάδων). - Η σαπροφυτική φάση που το βακτήριο ζει επιφυτικά στο φύλλωμα των δένδρων καθ όλη τη βλαστική περίοδο, χωρίς να προκαλεί συμπτώματα. Με υγρό και βροχερό καιρό την άνοιξη το βακτήριο εξέρχεται από τα έλκη των βλαστών ή τους προσβεβλημένους οφθαλμούς και τα κεντριά, παρασύρεται από το νερό της 70

76 βροχής και διασπείρεται στην επιφάνεια των φύλλων. Μπαίνει από τα στομάτια, μολύνει τα νέα τρυφερά φύλλα και προκαλεί κηλίδωση του ελάσματος. Παράλληλα εγκαθίσταται σαν επίφυτο και ζει στο φύλλωμα καθ όλη τη βλαστική περίοδο. Το φθινόπωρο με την έναρξη της βροχερής περιόδου, ο επκρυτικός πληθυσμός του βακτηρίου φθάνει σε υψηλά επίπεδα και αρχίζει να προκαλεί μολύνσεις κλάδων, οφθαλμών και κεντριών. Περίοδοι συχνών βροχοπτώσεων, σχετικά χαμηλών θερμοκρασιών και ισχυρών ανέμων είναι πολύ ευνοϊκοί παράγοντες ανάπτυξης και επέκτασης της ασθένειας. Οι ιστοί του δένδρου είναι ευπαθείς μόνο φθινόπωρο και χειμώνα, ενώ κατά τη βλαστική περίοδο παρουσιάζουν υψηλή αντοχή. Τα μολύσματα διασπείρονται στα ευπαθή όργανα με τη βροχή ή και με ισχυρό άνεμο. Η βροχή και η διατήρηση των δένδρων υγρών μερικές ώρες είναι απαραίτητα για την πραγματοποίηση των μολύνσεων. Η είσοδος του βακτηρίου γίνεται κυρίως από τις ουλές πτώσης των φύλλων αλλά και από τραύματα του φλοιού των κλάδων και του κορμού, ή σπανιότερα μέσω φακιδίων. Το βακτήριο, όταν μπα στους ιστούς, το φθινόπωρο, αρχίζει να πολλαπλασιάζεται πολύ αργά στους μεσοκυττάριους χώρους, αλλά αργότερα με την έναρξη δραστηριοποίησης του φυτού (τέλος χειμώνα), πολλαπλασιάζεται με υψηλό ρυθμό και εξαπλώνεται γρήγορα στους ιστούς του φλοιού με τελικό αποτέλεσμα την εμφάνιση των περιγραφόμενων συμπτωμάτων. Η μεγαλύτερη ευπάθεια των ιστών στις μολύνσεις παρατηρείται Οκτώβριο-Δεκέμβριο και αργότερα οι ιστοί γίνονται σταδιακά ανθεκτικότεροι. Αυξάνει η σοβαρότητα της ασθένειας με την αύξηση πυκνότητας μολυσμάτων. Όψιμες μολύνσας και χαμηλή συγκέντρωση βακτηρίων οδηγούν σε εκδήλωση ήπιων προσβολών και πρόκληση μικρών ζημιών στα δένδρα. Οι μολύνσας σπς βερικοκιές γίνονται είτε το καλοκαίρι στα φύλλα μέσω των στοματίων είτε το φθινόπωρο στους κλάδους μέσω των ουλών των φύλλων που πέφτουν είτε γίνονται μέσω πληγών του φλοιού των δένδρων κατά τη διάρκεια ευπάθειας των ιστών. Επιπρόσθετα, φαίνεται ότι και άλλοι παράγοντες καθιστούν τα δένδρα ευπαθέστερα στην ασθένεια, όπως εδάφη αμμώδη, αβαθή, πτωχά σε άζωτο και με υψηλό πληθυσμό νηματωδών. Αντιμετώπιση Συνιστώνται τα παρακάτω προληπτικά, καλλιεργητικά και θεραπευτικά μέτρα : 1) Εφαρμογή 2 ψεκασμών το φθινόπωρο με χαλκούχα σκευάσματα, όπως βορδιγάλειο πολτό 1% ή οξυχλωριούχο χαλκό 0,5%. Ο 1ος εκτελείται όταν αρχίσουν να πέφτουν τα φύλλα και ο 2ος, όταν έχουν πέσει τα 75% των φύλλων. 71

77 2) Εφόσον υπάρχει πρόβλημα κηλίδωσης των φύλλων, εκτέλεση 1-2 ψεκασμών την άνοιξη με χαλκούχα, ένας πριν και ένας μετά την άνθηση. 3) Αφαίρεση και καταστροφή με φωτιά των προσβεβλημένων κλάδων και κλαδίσκων, το καλοκαίρι με ξηρό καιρό. 4) Κλάδεμα των δένδρων το φθινόπωρο, πριν αρχίσουν οι βροχοπτώσεις. 5) Αποφυγή δημιουργίας πληγών στα δένδρα όταν είναι ευπαθή (φθινόπωροχειμώνα). 6) Χρησιμοποίηση ανθεκτικών ποικιλιών ή υποκαμένων ΙΩΣΕΙΣ Ευλογιά (Sharka) Η ευλογιά θεωρείται ως η πλέον καταστρεπτική ιολογική ασθέναα για τις βερικοκιές και προκαλεί μεγάλης οικονομικής σημασίας απώλαες στους παραγωγούς βερίκοκων. Προκαλεί σημαντική μείωση, μέχρι απώλαας, της παραγωγής καθόσον καθιστά τους καρπούς μη εμπορεύσιμους λόγω των αλλοιώσεων που προκαλεί στην εξωτερική και εσωτερική τους εμφάνιση και της υποβάθμισης της φυσικής και χημικής τους σύστασης. Δηλαδή, μαώνα σοβαρά, μέχρι απώλαας, την ποιότητα και την εμπορική αξία της παραγωγής. Επιπλέον, μαώνα την απόδοση των δένδρων και την παραγωγική ζωή του δενδροκομείου. Η παραγωγή των ευπαθών ποικιλιών στην ίωση αυτή μπορεί να φθάσα σε % απώλαες. Στην Ελλάδα έχα ευρύτατη εξάπλωση και αναφέρθηκε για πρώτη φορά το 1967 σε βερικοκιές ποικιλίας «Πρώιμο Τίρυνθος» της περιοχής της Αργολίδας. Αίτιο Οφείλεται στον ιό Plum Pox Virus (PPV), που ανήκα σε : Ομάδα : IV ((+ )ssr n a ) Οικογέναα : Potyviridae Γένος : Potyvirus. 72

78 Τα σωματίδια του ιού είναι νηματοειδή, εύκαμπτα, μήκους nm και πλάτους 12,5-20 nm., περιέχει RNA, έχει σημείο θερμικής αδρανοποίησής του τους C και διάρκαα μολυσματικής ικανότητας χυμού έξω από το φυτό στις ώρες για 20 C. Υπάρχουν 4 ομάδες φυλών του ιού : PPV-D, PPV-M, PPV-EA και PPV-C. Στις βερικοκιές συναντώνται οι φυλές : PPV-D (περιορισμένης διάδοσης) και PPV-EA. Συμπτώματα - Ζημιές Τα συμπτώματα της ασθένειας εμφανίζονται στα φύλλα και κυρίως στους καρπούς. Διαφοροποιούνται ανάλογα με το είδος του δένδρου, την ευπάθεια της ποικιλίας, τη φυλή του ιού, τις εδαφοκλιματικές συνθήκες και μπορεί να ποικίλουν από έτος σε έτος. Επίσης, μερικές ποικιλίες δεν εμφανίζουν συμπτώματα αν και φέρουν τον ιό (λανθάνουσα μόλυνση). Είναι δυνατόν να περιορίζονται σε μια πλευρά του δένδρου ή ακόμα και σε ένα μόνο βραχίονα, ιδίως σε πρόσφατη προσβολή του δένδρου. Χαρακτηριστικά είναι τα συμπτώματα των καρπών οι οποίοι πέραν των εξωτερικών τους αλλοιώσεων έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε σάκχαρα και αυξημένη σε οξέα, ενώ η σάρκα τους υφίσταται σκοτεινές χρωματικές αλλοιώσεις κατά την επεξεργασία της, λόγω αυξημένης δράσης οξειδωτικών ενζύμων. Επίσης, παρατηρείται μείωση του αρώματος των καρπών και του χρόνου διατήρησής τους. Οι παραπάνω φυσικές και χημικές αλλοιώσεις των προσβεβλημένων καρπών τους καθιστούν ακατάλληλους για νωπή χρήση αλλά και για παρασκευή μαρμελάδας, χυμοποίηση και κυρίως κονσερβοποίησή τους. Τέλος, ανάλογα με την ευπάθεια της ποικιλίας, είναι δυνατόν να παρατηρηθεί μερική ή ολική καρπόπτωση 2-3 εβδομάδες πριν το φυσιολογικό χρόνο συγκομιδής. Στα φύλλα βερικοκιών παρουσιάζονται διάχυτες ελαφρές χλωρωτικές κηλίδες και δακτυλίους, καθώς και διάχυτες ταινίες και σχέδια, απλά ή συγκεντρικά, (Εικόνα 3.17.) που περιορίζονται χαρακτηριστικά γύρω από τις δευτερογενείς και τριτογενείς νευρώσεις των φύλλων. Έχει παρατηρηθεί ότι τα συμπτώματα των φύλλων είναι πιο έντονα στην αρχή της βλαστικής περιόδου και σε κλάδους κυρίως της βάσης του δένδρου οι οποίοι σκιάζονται. Οι καρποί (βερίκοκα) γίνονται ελαφρά ή έντονα παραμορφωμένοι με ανομοιογενή ωρίμαση της σάρκας (Εικόνα 3.18.). Στην επιφάνειά τους εμφανίζονται δακτυλοειδείς ή ακανόνιστες βαθύνσας (αυλακώσας) χρώματος συνήθως ανοιχτότερου του φυσιολογικού (υποκίτρινου), αλλά σπανίως και σκοτανότερου, καστανού, με το κέντρο τους υπερυψωμένο και φυσιολογικού χρώματος. Κάτω από την ανώμαλη περιοχή του καρπού οι ιστοί είναι αλλοιωμένοι (φελλώδεις), ξηροί και ενίοτε σκούρου χρώματος λόγω οξειδώσεων. 73

79 Εικόνα Ελαφρά παραμόρφωση και χλώρωση φύλλων βερικοκιάς από προσβολή ευλογιάς. Οι πυρήνες των καρπών (κουκούτσια) εμφανίζουν χαρακτηριστικούς κίτρινους δακτυλίους με σκούρο κέντρο οι οποίοι ενίοτε συνενούνται μεταξύ τους (Εικόνα 3.19.). Οι δακτύλιοι αυτοί αποτελούν παθογνωμονικό σύμπτωμα της ασθένειας, στη βερικοκιά, καθόσον εμφανίζονται και στις περιπτώσεις απουσίας εμφανών συμπτωμάτων στα φύλλα και τους καρπούς προσβεβλημένων δένδρων. ασθένειας. Στα συμπτώματα των καρπών στηρίζεται και η μακροσκοπική διάγνωση της Η ζημιά από την ευλογιά οφείλεται στην ποιοτική υποβάθμιση των καρπών και στη μερική καρπόπτωση που παρατηρείται σε ορισμένες ποικιλίες. 74

80 Εικόνα Συμπτώματα ευλογιάς σε πυρήνα καρπού βερικοκιάς. Επιδημιολογία Φυτά-ξενιστές του ιού αποτελούν εκτός της βερικοκιάς, η δαμασκηνιά, κορομηλιά, ροδακινιά, νεκταρινιά, αμυγδαλιά, τσαπουρνιά (Primus spinosa) του γένους Prunus και ποώδη φυτά (μολύνονται μόνο τεχνητά, εργαστηριακά) των γενών Ranunculus, Nicotiana, Chenopodium, Pisum, Trifolium, Solanum κ.ά. Ο ιός μεταδίδεται στη φύση με αφίδες-φορείς και με τον εμβολιασμό, ενώ στο εργαστήριο μπορεί να μεταδοθεί σε ποώδεις φυτά-δείκτες (ξενιστές) με τον μολυσμένο χυμό μέσω τεχνητών μηχανικών μολύνσεων. Η εξάπλωση της ασθένειας γίνεται με τους φορείς και με το αγενές πολλαπλασιαστικό υλικό (εμβόλια, εμβολιασμένα και αυτόρριζα δενδρύλλια). Ως φορείς του ιού είναι γνωστά τουλάχιστον 20 είδη αφίδων, από τα οποία άλλα αποικίζουν τα καλλιεργούμενα Prunus (κυρίως, Myzus persicae και Hyalopterus pruni) και άλλα είναι μόνο περιστασιακοί επισκέπτες τους. Ο τρόπος μετάδοσης του ιού είναι μη έμμονος. Μεταδίδεται περισσότερο άνοιξη και φθινόπωρο και λιγότερο τον Ιούλιο- Αύγουστο. Οι φορείς μπορούν να παραμείνουν μολυσματικοί επί 1-3 ώρες μετά την πρόσληψη του ιού και να μεταδώσουν τον ιό σε απόσταση μέτρα. Χαρακτηριστικό είναι ότι μελέτες βαθμιαίας διασποράς του ιού στους οπωρώνες έδειξαν πως οι φορείς προτιμούν να μεταφέρουν τον ιό μερικά δένδρα μακριά από την πηγή μόλυνσης παρά στα αμέσως γειτονικά δένδρα. Το σοβαρότερο μέσο για την εισβολή της ασθένειας στο φυτώριο και τον βερικοκεώνα αλλά και για τη μεταφορά της σε πιο μεγάλες αποστάσεις (μεταξύ χώρων), θεωρείται το μολυσμένο αγενές πολλαπλασιαστικό υλικό. Ο ιός δε μεταδίδεται με το σπόρο, τη γύρη και το έδαφος. Οι αφίδες-φορείς είναι υπεύθυνες για την παραπέρα βαθμιαία 75

81 εξάπλωση του ιού μέσα στο φυτώριο ή τον βερικοκεώνα και μεταξύ γατονικών βερικοκεώνων. Η ασθέναα εξαπλώνεται από τα μολυσμένα δένδρα στα υγιή αρκετά σύντομα και βρέθηκε ότι το % των δένδρων που βρίσκονται σε απόσταση 100 μέτρων γύρω από μολυσμένο δένδρο προσβάλλονται από την ευλογιά μέσα σε 10 χρόνια. Ο χρόνος επώασης της ασθέναας κυμαίνεται από λίγους μήνες μέχρι 3-4 χρόνια. Για την ασφαλή διάγνωση της ασθέναας χρησιμοποιούνται οι τεχνικές της μοριακής τεχνολογίας (PCR), ανίχνευσης παθογόνων. Επιβάλλεται και η χρήση βιολογικών ελέγχων (εμβολιασμοί σε φυτά-δείκτες). Παλαιότερα χρησιμοποιόταν η ορροδιαγνωστική ή ορροενζυματική μέθοδος ELISA (Enzyme Linked Immunosorbent assay). Αντιμετώπιση Η αντιμετώπιση της ασθέναας αυτής, όπου εμφανίζεται με έντονο επιδημικό χαρακτήρα, είναι πολύ δύσκολη καθόσον επιτυγχάνεται με την εφαρμογή μόνο προληπτικών μέτρων. Συνιστώνται τα εξής μέτρα : 1. Εφαρμογή καραντίνας και φυτοϋγαονομικών μέτρων από κρατικές υπηρεσίες για την αποφυγή ασόδου και εγκατάστασης της ασθέναας σε περιοχές ή χώρες αμόλυντες ή όπου ο ιός βρίσκεται σε πολύ περιορισμένη έκταση. 2. Χρησιμοποίηση ελεγμένου υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού για την εγκατάσταση νέων οπωρώνων και φυτωρίων ή για την αντικατάσταση μολυσμένων δένδρων που εκριζώνονται. Εφαρμόζεται όταν ο αριθμός των μολυσμένων δένδρων δεν υπερβαίνα το 30%. 3. Άμεση εκρίζωση και καταστροφή με φωτιά κάθε μολυσμένου με τον ιό δένδρου. 4. Εγκατάσταση ανεμοφρακτών με δένδρα μη ξενιστές του ιού (π.χ. κωνοφόρα). 5. Εγκατάσταση φυτωρίων βερικοκιών τουλάχιστον 1000 μέτρα μακριά από οπωρώνες πυρηνοκάρπων (βερικοκεώνων). 6. Συστηματική καταπολέμηση των αφίδων-φορέων του ιού για τον περιορισμό της ταχύτητας εξάπλωσης της ασθένειας στον οπωρώνα. Απαραίτητο μέτρο για φυτώρια και μητρικές φυτείες παραγωγής υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού. 7. Χρησιμοποίηση ανεκτικών ποικιλιών ιδίως σε περιοχές όπου ενδημεί ο ιός. Η ποικιλία Early Blush («Aurora») είναι ανθεκτική στον ιό. 76

82 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Η προστασία των καλλιεργειών και των προϊόντων από τις προσβολές των εχθρών αποκτά μεγίστη σημασία στη σημερινή εκβιομηχανιζόμενη γεωργία. Η καλλιέργεια της βερικοκιάς στο Νομό Αργολίδας αποτελεί αξιόλογη πηγή εισοδήματος. Για την αύξηση της παραγωγής όπως και της καλύτερης ποιότητας προϊόντος, πρέπει να ληφθούν ορισμένα μέτρα, τόσο από τους τοπικούς φορείς όσο και από τους παραγωγούς. Η Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αργολίδας καθώς και η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Αργολίδας στράφηκαν προς αυτήν την κατεύθυνση εκδίδοντας διάφορα μηνιαία ενημερωτικά φυλλάδια, τα οποία ενημερώνουν τους παραγωγούς για την προστασία της καλλιέργαάς τους με διάφορα προγράμματα ψεκασμών. Οι διάφοροι υπάρχοντες συνεταιρισμοί θα πρέπει να καταβάλουν προσπάθειες για συμβάσας με εταιρίες φυτοφαρμάκων για την απόκτηση αυτών σε όσο το δυνατόν χαμηλότερες τιμές. Όσον αφορά τους παραγωγούς θα πρέπει να συμβουλεύονται τους γεωπόνους όχι μόνο για τα κατάλληλα μυκητοκτόνα, εντομοκτόνα και ακαρεοκτόνα για κάθε προσβολή (εχθρών και ασθενειών βερικοκιών), αλλά και για τη χρήση αυτών των οποίων η υπολείμματακή τους δράση είναι μικρή και τον ακριβή χρόνο επεμβάσεως και κυρίως το χρόνο που μεσολαβεί προ της συγκομιδής. Ευχής έργο θα ήταν οι προσπάθειες που άρχισαν τα τελευταία χρόνια από τους διάφορους φορείς και από τους παραγωγούς να αποδώσουν καρπούς, ώστε να ξεπεραστούν τα προβλήματα της καλλιέργειας του βερίκοκου, ώστε αυτό να μπορέσει να αποτελέσει μεγαλύτερο οικονομικό πόλο έλξης στην Ελληνική αγορά και να γίνει ανταγωνιστικό ως προς τις άλλες χώρες του εξωτερικού με μεγαλύτερες και οικονομικά καλύτερες εξαγωγές. 77

83 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ > Βλαχόπουλος Ευάγγελος, 1999, "Φυτοπροστασία (Ακάρεα)", Τ.Ε.Ι. Καλαμάτας. > Δαρμής Ιάκωβος, 2003, " Οδηγός Φυτοπροστασίας", Β' έκδοση, Εκδόσεις: Ψύχαλου, Αθήνα. > Δημόπουλος Βασίλης, 1998, " Φυτοπροστατευτικά προϊόντα", Εκδόσεις: Έμβρυο, Αθήνα. > Δραγουμάνος Θωμάς, 2007, "Οι νέες ποικιλίες Βερικοκιάς, Δαμασκηνιάς και Ροδακινιάς με σχετικά μικρό ιστορικό στη χώρα μας", Γεωργία-Κτηνοτροφία 6: 70, Αθήνα. > Εγκυκλοπαίδεια Υδρία, Εκδόσας: Γ. Αξιωτέλλης και Σία Ε.Π.Ε., τόμος 9ος, Αθήνα. > Zangheri Sergio, Briolini Giovanni, Cravedi Piero, Duso Carlo, Molinari Fabio, Pasqualini Edison, 1992, " Λεπιδόππερα των οπωροφόρων και του αμπελιού", Αθήνα. > Ηλιόπουλος Γ. Αναστάσιος, 1996, "Ειδική Φυτοπροστασία Δενδρωδών Καλλιεργειών και Αμπέλου", Τ.Ε.Ι. Καλαμάτας. > Ηλιόπουλος Γ. Αναστάσιος, 1997, '' Φυτοπροστασία II - Γεωργική Εντομολογία & Ζωολογία", Τ.Ε.Ι. Καλαμάτας. > Θανασουλόπουλος Κώστας, 1996, "Ασθένειες φυτών προκαρυωτικής αιτιολογίας", Εκδόσεις: Ζήτη, Θεσσαλονίκη. > Θυμάκης Νίκος, 2005, "Ο ευρωπαϊκός ερυθρός τετράνυχος", Αγρόκτημα 1_5: 22, Εκδόσας: Ίδρυμα Τύπου Α.Ε., Αθήνα. > Κανάκης Ανδρέας, Κόνδης Κωνσταντίνος και Τσιτσιβά-Παπαδάτου Παγώνα, 2000, "Δενδροκομία", Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια, 2ος κύκλος (Τομέας Φυτικής Παραγωγής), Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων, Αθήνα. > Καραγιάννη - Σγουρού Ε., 2007, "Ελληνικές και ξένες ποικιλίες βερικοκιάς", Γεωργία-Κτηνοτροφία 6: 54-58, Αθήνα. > Καραγιάννη - Σγουρού Ε., 2007, "Η βερικοκιά : Το δένδρο και η τεχνική της καλλιέργειάς του", Γεωργία-Κτηνοτροφία 6: 50-53, Αθήνα. > Καραγιάννη Σγουρού Ε., 2007, "Τα Βερίκοκα : Στατιστικά & οικονομικά στοιχεία", Γεωργία-Κτηνοτροφία 6: 48-49, Αθήνα. > Κατερίνης Στέλιος, 2007, "Εντομολογικοί εχθροί ροδακινιάς, βερικοκιάς και δαμασκηνιάς'', Γεωργία-Κτηνοτροφία 6: , Αθήνα. 78

84 > Κυπαρισσούδας Δ., 1991, "Ο φυλλοδέτης και η αντιμετώπισή του", Γεωργία- Κτηνοτροφία 2: 43-47, Αθήνα. > Μπαλαγιάννης Γ. Παναγιώτης, 1995, "Φυτοπροστασία (Φαρμακολογία)", Εκδόσεις: Ίδρυμα Ευγενίδου, Αθήνα. > Μπεμ Φρειδερίκος, 2007, "Οι σοβαρότερες ιολογικές ασθένειες της βερικοκιάς, ροδακινιάς και δαμασκηνιάς", Γεωργία-Κτηνοτροφία 6: , Αθήνα. > Ogawa Μ. Joseph, 1995, " Compendium o f stone fruit diseases", APS Press, America. > Παναγόπουλος Γ. Χρήστος, 2007, "Ασθένειες καρποφόρων δέντρων και αμπέλου", 4η έκδοση βελτιωμένη και επαυξημένη, Εκδόσας: Σταμούλης, Αθήνα. > Πετροπούλου - Καραγιαννοπούλου Σμαραγδή, 1995, "Ειδική Δενδροκομία I", Τ.Ε.Ι. Καλαμάτας. > Ποντικής Α. Κωνσταντίνος, 1996, " Ειδική Δενδροκομία : Ακρόδρυα - Πυρηνόκαρπα - Αοιπά καρποφόρα", τόμος 2ος, Εκδόσας: Σταμούλης, Αθήνα > Σφακιωτάκης Μ. Ευάγγελος, 1997, "Δενδρώδεις Καλλιέργειες", Εκδόσας : Ίδρυμα Ευγενίδου, Αθήνα. > Τζανακάκης Ε. Μίνως και Κατσόγιαννος I. Βύρων, 2003, "Έντομα καρποφόρων δέντρων και αμπέλου", Εκδόσας Αγροτύπος Α.Ε., Αθήνα. > Τσάκαλης Ν. και Γιαννοπολίτης Ν., 2007, "Οι κυριότερες μυκητολογικές ασθένειες της ροδακινιάς, βερικοκιάς και δαμασκηνιάς", Γεωργία-Κτηνοτροφία 6: , , Αθήνα. - * Διαθέσιμες Ιστοσελίδες - Εικόνες από τη μηχανή αναζήτησης της Google. - Orchard Pest Management Online of Washington State University. - An Online Guide to Plant Disease Control, Oregon State University. - University of Nebraska - Lincoln. - British Columbia (B.C.) Government. - Department of Agriculture and Food. 79

85 Οργανισμός Πιστοποίησης και Επίβλεψης Γεωργικών Προϊόντων (Ο.Π.Ε.ΓΕ.Π.). Αγροτύπος. Άλφα Γεωργικά Εφόδια Α.Ε.Β.Ε. : Φυτοφάρμακα - Λιπάσματα - Σπόροι. AgroArtistico (Ιστοσελίδα Θυμάκη Ν.). Agroatlas - Interactive Agricultural Ecological Atlas of Russia and Neighboring Countries. Agronews (Αγροτικά νέα). Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αργολίδας (Ν.Α.Α.). Babolna Bioenvironmental Centre. Bayer Cropscience Ελλάδας. British Society for Plant Pathology. Csiro Entomology. Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών (Ε.Α.Σ.) Αργολίδας. University of Wisconsin - Madison Department of Entomology. European and Mediterranean Plant Protection Organization (EPPO). Flickr- Photo Sharing. Forestry Images : Forest Health, Natural Resources, Fire, Trees, Wildlife & Silviculture Images. Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (E.M.Y.). Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα Περιφεραακής Ανάπτυξης, Περιφέραας Πελοποννήσου. Inra France, public agricultural research - Environment - Food and Nutrition - Agriculture. Insect Images : The Source for Entomology Photos. Integrated Weed Control Project. 80

86 UC (University of California) Statewide Integrated Pest Management Program. Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (Υ.Α.Α.Τ.). Pests and Diseases Image Library (PaDIL). Πιλοτικό πρόγραμμα plantpro. Όλα για τη Φυτοπροστασία. Γενική Γραμματεία Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος. Library of the University of Amsterdam. Ελεύθερη Εγκυκλοπαίδεια Wikipedia. 81