ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΝΤΑΣ

Transcript

1 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΝΤΑΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

2 Copyright 2017 ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ JEAN MONNET ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Κλεομένους 22Α, Αθήνα Τηλ Fax: All rights reserved Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Αριστείας Jean Monnet δεν υιοθετεί ως ίδρυμα πολιτικές ή άλλες θέσεις. Καταβάλλει, μάλιστα, προσπάθεια να παρουσιάζονται στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του και στο μέτρο του δυνατού όλες οι υπάρχουσες απόψεις. Οι αναλύσεις και οι γνώμες που δημοσιεύονται σε όλες τις εκδόσεις του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας Jean Monnet θα πρέπει να αποδίδονται αποκλειστικά στους ίδιους τους συγγραφείς και να μην θεωρούνται ότι αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Κέντρου, του Διοικητικού Συμβουλίου του, της διεύθυνσης ή των κατά περίπτωση και καθ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζομένων φορέων. The European Commission support for the production of this publication does not constitute an endorsement of the contents which reflects the views only of the authors, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein.

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Ο ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Θρησκευτικώς ενεργά κτίσματα Θρησκευτικώς ανενεργά κτίσματα Θρησκευτικά μνημεία ως τμήματα του φυσικού τοπίου Χώροι θρησκευτικής έρευνας Θρησκευτικά μουσεία Εκθεσιακοί χώροι θρησκευτικών αντικειμένων Θρησκευτικά σύμβολα Φυσικοί πόροι με θρησκευτικότητα ιερότητα/θρησκευτικά τοπία Περιοχές δράσης θρησκευτικών προσώπων Εκδηλώσεις με θρησκευτικές αναφορές - Θρησκευτικοί χοροί Θρησκευτικά συνέδρια Θρησκευτικές διαδρομές ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΟΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΗ ΧΩΡΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΟΡΙΣΜΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΙΕΘΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ο ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΦΟΡΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΕΙΣ ΤΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ Η ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ.. 30 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 31

4 4

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο θρησκευτικός τουρισμός αποτελεί μια ιδιαίτερη πτυχή του πολιτιστικού τουρισμού εστιασμένου κυρίως σε συγκεκριμένους πόρους που δεν είναι οι ναοί αλλά όλα εκείνα τα στοιχεία που συνδέονται με τις θρησκεία και το θρησκευτικό συναίσθημα. Είναι ένας τομέας που μπορεί να αποτελέσει νέα πηγή αφίξεων και εσόδων από το εξωτερικό και που παρουσιάζει μεγάλη ανθεκτικότητα σε περιόδους κρίσης. Η Ελλάδα έχει όλες τις δυνατότητες να αναπτύξει τον θρησκευτικό τουρισμό και να αυξήσει τον αριθμό των επισκεπτών από τις ομόδοξες χώρες. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 1.1. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Οι απόψεις των μελετητών περί ορισμού του θρησκευτικού τουρισμού δεν συγκλίνουν. Κάποιοι θεωρούν τον θρησκευτικό τουρισμό ως υποκατηγορία του πολιτισμικού τουρισμού ενώ κάποιοι άλλοι των θεωρούν ως ειδική μορφή εναλλακτικού τουρισμού διαχωρίζοντας τον από τον πολιτισμικό. Στενά συνδεδεμένο με την έννοια του θρησκευτικού τουρισμού είναι το προσκύνημα, που αποτελεί μία από τις αρχαιότερες μορφές θρησκευτικού τουρισμού. το προσκύνημα αποτελούσε και αποτελεί βασικό κίνητρο μετακίνησης των ανθρώπων. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Νικόλαος Μαντάς 5

6 Το ζήτημα της διάκρισης ανάμεσα στον προσκυνητή και στο θρησκευτικό τουρίστα απασχόλησε και εξακολουθεί να απασχολεί την επιστημονική κοινότητα. Και αυτό ανάλογα με το χώρο (θρησκευτικό ή κοσμικό) στον οποίο κινείται το άτομο διαμορφώνονται οι ανάγκες του, οι επιθυμίες του και οι συμπεριφορές του κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Χαρακτηριστικά ο Rinschede (1992:51-67 στο Μοίρα, 2009:44 ) θεωρεί ότι ο θρησκευτικός τουρισμός είναι η μορφή του τουρισμού, του οποίου οι μετέχοντες κινούνται είτε μερικά είτε αποκλειστικά από θρησκευτικούς λόγους. Μάλιστα θεωρεί ότι ο θρησκευτικός τουρισμός είναι υποκατηγορία του πολιτιστικού τουρισμού, από το γεγονός ότι οι μετέχοντες σε οργανωμένα προσκυνήματα διαθέτουν συχνά μια μέρα επιπλέον για επίσκεψη σε επιλεγμένα τουριστικά αξιοθέατα. O Robichaud (1999:2 στο Μοίρα,2009:45) θεωρεί ότι ο θρησκευτικός τουρίστας βρίσκεται ανάμεσα στον τουρίστα και στον προσκυνητή. Είναι αυτός που ταξιδεύει για θρησκευτικούς σκοπούς αλλά δεν γνωρίζει με ποιο τρόπο να προσεγγίσει τον πνευματικό του στόχο, καθώς περιβάλλεται από επαγγελματίες ταξιδιωτικούς συμβούλους, εντάσσεται σε προκαθορισμένα προγράμματα ταξιδιού, συμμετέχει σε οργανωμένα ομαδικά γεύματα και ακολουθεί τυποποιημένες διαδρομές, χάνοντας τον πραγματικό θρησκευτικό - πνευματικό του στόχο. Μπορεί το ταξίδι του να ονομάζεται προσκύνημα, στην πραγματικότητα όμως ο ταξιδιώτης αυτός αλλοτριώνεται και καθίσταται από προσκυνητής απλά και μόνο τουρίστας. Η ευμάρεια, οι ανέσεις, το κοσμοπολίτικο περιβάλλον των ταξιδιών και της διαμονής σε πολυτελή ξενοδοχεία, οι φωτογραφικές μηχανές και οι κάμερες που συνοδεύουν πολλούς ταξιδιώτες, η εμπορευματοποίηση των ιερών αντικειμένων, οι ανάγκες για καταλύματα, γεύματα, οργανωμένες εκδηλώσεις κ.λπ. αφαιρούν από το προσκύνημα το στοιχείο της πνευματικότητας και το περιορίζουν στο τουριστικό στοιχείο. Oι Turner και Turner (1978:20 στο Μοίρα,2009:46) υποστηρίζουν ότι «ο θρησκευτικός τουρίστας είναι κατά το ήμισυ προσκυνητής και κατά το ήμισυ τουρίστας». Δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι το προσκύνημα διαμορφώνεται εκτός από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις και από άλλους παράγοντες που κάθε φορά επικρατούν όπως πολιτικοί, οικονομικοί, κοινωνικοί και ιστορικοί παράγοντες (π.χ. η ιερά μονή της Αγίας Λαύρας, στα Καλάβρυτα, όπου παράλληλα με το θρησκευτικό στοιχείο συνυπάρχει και το ιστορικό στοιχείο,το λάβαρο της ελληνικής επανάστασης του 1821). 6

7 1.2. Ο ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ Το προσκύνημα δηλαδή η ανθρώπινη μετακίνηση στο χώρο για την αναζήτηση του θείου και η εκδήλωση της πίστης σ αυτό αποτελεί σημαντική ψυχολογική ανάγκη για κάθε άνθρωπο ανεξάρτητα από φυλή, φύλο, εθνικότητα ή θρησκεία. Παράλληλα, οι μετακινούμενοι είτε αυτοί είναι αμιγώς προσκυνητές, είτε είναι απλώς τουρίστες, είτε συνδυάζουν στο ταξίδι τους τόσο το προσκυνηματικό όσο και το πολιτιστικό στοιχείο, έχουν βασικές ανάγκες που πρέπει να ικανοποιηθούν. Αυτό σημαίνει ότι το θρησκευτικό φαινόμενο, είτε αυτό εκλαμβάνεται ως προσκυνηματικό είτε ως πολιτισμικό, απαιτεί ένα κύκλο οικονομικών δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται από ξενοδοχειακές επιχειρήσεις, από τουριστικά γραφεία, από αεροπορικές εταιρείες, από επισιτιστικές επιχειρήσεις, από διαφημιστικές εταιρείες, από καταστήματα πώλησης αναμνηστικών, εικόνων και άλλων αντικειμένων, κ.λπ. (Μοίρα, 2009 :48) Σε κάθε περίπτωση είναι δύσκολο να διερευνηθούν τα κίνητρα του επισκέπτη και μάλιστα ποια κίνητρα κυριαρχούν, αν είναι αμιγώς προσκυνηματικοί οι λόγοι που προκαλούν τη μετακίνησή του ή αν είναι πολιτισμικοί ή αν συντρέχουν και οι δύο. Κλείνοντας ο πολιτισμός και ο τουρισμός δημιουργούν μια σχέση συμπληρωματική. Στο προσκύνημα, όπου κυριαρχεί το πνευματικό στοιχείο της πίστης και το οποίο εκδηλώνεται στις κατάλληλες συνθήκες που τις διακρίνει η πνευματικότητα, η εγκράτεια, η τήρηση του τυπικού, η ψυχική προετοιμασία κ.λπ. και ο θρησκευτικός τουρισμός όπου αξιοποιείται με τουριστικά κριτήρια το θρησκευτικό στοιχείο του χώρου ή της εκδήλωσης, ως πολιτιστική κληρονομιά. Η παράμετρος πολιτισμός καθίσταται κοινή συνιστώσα τουρισμού και θρησκείας ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Στη σύγχρονη εποχή παρατηρείται το φαινόμενο, θρησκευτικοί χώροι να έχουν αποβάλλει εν μέρει, το πνευματικό στοιχείο του προσκυνήματος και να λειτουργούν κυρίως ως ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Νικόλαος Μαντάς 7

8 θρησκευτικοί-πολιτισμικοί χώροι. Το θρησκευτικό στοιχείο συρρικνώνεται και παύει να χαρακτηρίζει το χώρο ο οποίος καθίσταται για τον οποιονδήποτε επισκέπτη, ανεξαρτήτως θρησκείας, πολιτισμικός πόλος έλξης. Με αυτό τον τρόπο δημιουργείται τουριστικό ρεύμα που βασίζεται στη θρησκεία (θρησκευτικός τουρισμός) ως στοιχείο πολιτισμού που εντάσσεται στον πολιτιστικό τουρισμό. Έτσι, διακρίνουμε τους επισκέπτες που είναι καθαρά προσκυνητές, και τους θρησκευτικούς - πολιτισμικούς τουρίστες. Οι θρησκευτικοί πολιτιστικοί πόροι είναι δυνατόν να ταξινομηθούν ως εξής: (Μοίρα, 2009:49-61; ) Θρησκευτικώς ενεργά κτίσματα Είναι κτίσματα που διατηρούν τη θρησκευτική τους λειτουργία αλλά παράλληλα ως μοναδικά μνημεία της πολιτιστικής κληρονομιάς προσελκύουν τους επισκέπτες. Τα κτίσματα αυτά λειτουργούν με τέτοιο τρόπο ώστε στο πρόγραμμά τους να διατίθεται χρόνος για επισκέψεις τουριστών χωρίς να προκαλείται διατάραξη της θρησκευτικής κατάνυξης κατά τη διάρκεια της πραγματοποίησης ιερών τελετών Θρησκευτικώς ανενεργά κτίσματα Είναι κτίσματα που έχουν απολέσει τη θρησκευτική τους λειτουργία και λειτουργούν ως μουσειακοί χώροι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη Θρησκευτικά μνημεία ως τμήματα του φυσικού τοπίου Σε πολλές περιπτώσεις το θρησκευτικό μνημείο, ανεξάρτητα αν έχει ενεργό ή μη χαρακτήρα, είναι ενταγμένο στο γενικότερο φυσικό περιβάλλον από το οποίο χαρακτηρίζεται ή το οποίο το ίδιο το μνημείο χαρακτηρίζει. Δεν είναι πάντοτε ευκρινής η υπεροχή του φυσικού στοιχείου ή του πολιτισμικού στοιχείου. Είναι βέβαιο, όμως, ότι το φυσικό στοιχείο συμπληρώνει το πολιτιστικό και ως ενότητα δημιουργούν το ειδυλλιακό τοπίο που προσελκύει τους τουρίστες. Στην κατηγορία, εντάσσονται οι μονές των Μετεώρων. Η επίσκεψη στα μοναστήρια επιτρέπεται σε συγκεκριμένες ημέρες και ώρες. Οι 8

9 βράχοι των Μετεώρων αποτελούν και αναρριχητικό πεδίο. Το κίνητρο της επίσκεψης στα Μετέωρα δεν είναι πάντοτε σαφές καθώς δεν μπορεί εύκολα να διερευνηθεί αν υπερέχει το φυσικό στοιχείο (μοναδική φυσική ομορφιά), το πολιτιστικό (μοναστήρια) ή το αθλητικό στοιχείο (αναρρίχηση) ή συνδυασμός όλων αυτών (Μοίρα, 2009: 53) Χώροι θρησκευτικής έρευνας Σε πολλές περιπτώσεις χώροι όπως μοναστήρια, ασκητήρια, θρησκευτικές σχολές, θρησκευτικές βιβλιοθήκες κ.λπ. προσελκύουν το ενδιαφέρον επιστημόνων για την πραγματοποίηση σχετικής έρευνας.παράδειγμα αποτελεί η Μονή της Άγιας Αικατερίνης στο Σινά Θρησκευτικά μουσεία Αναφέρονται και σαν εκκλησιαστικά,είναι οργανωμένοι χώροι, όπου εκτίθενται θρησκευτικά αντικείμενα όπως ιερά άμφια και σκεύη, ιερά κειμήλια, ιερά βιβλία, ζωγραφικοί πίνακες με θρησκευτικό περιεχόμενο κ.λπ. Τέτοια εκκλησιαστικά μουσεία λειτουργούν στις περισσότερες Μητροπόλεις της Ελλάδας όπως το Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης που λειτουργεί στην Μητρόπολη Θεσσαλονίκης, το Εκκλησιαστικό Μουσείο της Ιεράς Μητρόπολης Μαρώνειας και Κομοτηνής, το Εκκλησιαστικό Μουσείο Σερρών, το Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης της Ι. Μονής Απόστολου Ανδρέα στην Κεφαλονιά κ.ά Εκθεσιακοί χώροι θρησκευτικών αντικειμένων Σε πολλές περιπτώσεις γεννάται η ανάγκη της μεταφοράς σημαντικών θρησκευτικών αντικειμένων από θρησκευτικά κτίσματα ή θρησκευτικά μουσεία σε άλλους χώρους προκειμένου να εκτεθούν στο ευρύ κοινό.χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η έκθεση «Θησαυροί του Αγίου Όρους» που πραγματοποιήθηκε το 1997 στις αίθουσες του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Νικόλαος Μαντάς 9

10 Θρησκευτικά σύμβολα Οι κατασκευές αυτές έχουν θρησκευτικά χαρακτηριστικά, καθώς μέσω αυτών ο άνθρωπος εκφράζει το θρησκευτικό του συναίσθημα, ή την ευγνωμοσύνη του προς το θείο. Χαρακτηριστικό θρησκευτικό σύμβολο είναι το γιγαντιαίο άγαλμα του Χριστού στην πόλη του Ρίο της Βραζιλίας Φυσικοί πόροι με θρησκευτικότητα ιερότητα/θρησκευτικά τοπία Σε πολλές θρησκείες αποδίδονται θρησκευτικά χαρακτηριστικά σε ποταμούς, λίμνες, αναβλύζοντα ύδατα, βουνά και άλλα στοιχεία της φύσης. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα νερά συνδέονται με ένα σημαντικό ή θαυματουργό γεγονός π.χ. τα νερά του ποταμού Ιορδάνη (Ισραήλ) είναι ιερά γιατί σε αυτά βαφτίστηκε ο Ιησούς Χριστός από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή Περιοχές δράσης θρησκευτικών προσώπων Σε περιοχές, όπου έζησαν ή ανέπτυξαν σημαντική δράση προσωπικότητες της θρησκείας, προσελκύουν το τουριστικό ενδιαφέρον Εκδηλώσεις με θρησκευτικές αναφορές - Θρησκευτικοί χοροί Σε όλες τις θρησκείες υπάρχου εκδηλώσεις με αναφορές στο θρησκευτικό-πολιτισμικό στοιχείο και προκαλούν το ενδιαφέρον τόσο των πιστών, όσο και των επισκεπτώντουριστών. Όσον αφορά την Ελλάδα, στην Πάρο, την περίοδο του Πάσχα, τη Μεγάλη Παρασκευή, γίνεται αναπαράσταση των παθών του Χριστού, τα «θρησκευτικά πανηγύρια» που πραγματοποιούνται σε πολλές περιοχές όπως η πανήγυρη της Παναγίας Πορφύρας στον Άγιο Αχίλλειο Πρεσών, η πανήγυρη της «Παναγίας του Δασκαλάκη», ενδιαφέρον παρουσιάζει ο εορτασμός του Αγίου Τρύφωνα στη Βόρεια Ελλάδα. Ο Άγιος Τρύφων, ο οποίος στις νεότερες αγιογραφίες παρουσιάζεται να κρατά κλαδευτήρι, θεωρείται ο 10

11 προστάτης των αμπελουργών. Προς τιμήν του Αγίου Τρύφωνα, οι αμπελουργοί της βόρειας Ελλάδας έχουν καθιερώσει διάφορες εορταστικές εκδηλώσεις Θρησκευτικά συνέδρια Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται τα συνέδρια που έχουν θρησκευτικό περιεχόμενο καθώς και τα συνέδρια που διοργανώνονται από θρησκευτικούς φορείς ανεξαρτήτως του περιεχομένου τους. Ως παράδειγμα το συνέδριο του Παγκόσμιου Συμβουλίου Εκκλησιών που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα το Μάιο του Θρησκευτικές διαδρομές. Είναι οι διαδρομές που ακολούθησαν κατά τη δράση τους τα διάφορα πρόσωπα που προσπάθησαν να διαδώσουν τη θρησκεία που πρέσβευαν. Πρόκειται για θρησκευτικό ταξίδι, μια διαδρομή όπου ο ταξιδιώτης ακολουθεί τα Βήματα της Θεότητας, ενός Αγίου, ενός μάρτυρα, ενός προφήτη κ.λπ. Στην Ελλάδα, χαρακτηριστικό παράδειγμα θρησκευτικών-πολιτιστικών διαδρομών είναι η διαδρομή «Στα Βήματα του Αποστόλου Παύλου». Η διαδρομή καλύπτει τα ταξίδια του Αποστόλου Παύλου στην ελληνική επικράτεια μέσα από τις περιοχές που πέρασε και δίδαξε. Μέσα από αυτή τη διαδρομή γίνεται σύνδεση της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου μέχρι την εποχή του Απόστολου Παύλου, μέσω της επίσκεψης σε αρχαιολογικούς τόπους και μνημεία και θρησκευτικά μνημεία που συνδέονται με τη διδασκαλία του στην Ελλάδα. Παράλληλα, οι επισκέπτες μπορούν να επισκεφθούν ταυτόχρονα άλλα τουριστικά αξιοθέατα στις ελληνικές πόλεις από τις οποίες διήλθε ο Απόστολος Παύλος (π.χ. Καβάλα- Φίλιπποι, Θεσσαλονίκη, Βέροια, Αθήνα-Πειραιά, Κόρινθο και το Αργοστόλι ). Με αυτόν τον τρόπο, μπορούν να συνδυάσουν την περιοδεία τους με τα θρησκευτικά μνημεία λατρείας και τους αρχαιολογικούς χώρους, με την εξερεύνηση της ιστορικής, πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής παράδοσης των περιοχών αυτών. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Νικόλαος Μαντάς 11

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Ο θρησκευτικός τουρισμός είναι από τις πιο δυναμικές μορφές ειδικού τουρισμού. Συνεπώς μας ενδιαφέρει η στήριξη και η συστηματική προβολής του.ο Θρησκευτικός τουρισμός δεν είναι καινούρια έννοια, πρόκειται για την παλαιότερη μορφή μετακίνησης στην ιστορία της ανθρωπότητας, καθώς τα μέλη όλων των κοινωνιών επιζήτησαν να επικοινωνήσουν με το θείο. Ως συνέπεια, το θρησκευτικό ταξίδι ανάγει τις καταβολές του στην προσκυνηματική δραστηριότητα παλαιότερων εποχών. Από τους αρχαίους χρόνους ακόμη, το ταξίδι με θρησκευτικό χαρακτήρα αποτέλεσε ισχυρό κίνητρο που οδήγησε τους Έλληνες να κατευθυνθούν σε θρησκευτικά κέντρα ανά την Ελλάδα. Ανέκαθεν οι Έλληνες συνήθιζαν να εκφράζουν το θρησκευτικό τους αίσθημα, τη βαθιά τους πίστη και ευλάβεια προς το Θεό. Η Ελλάδα έχει μεγάλες δυνατότητες ειδικά στον θρησκευτικό τουρισμό, ο οποίος μπορεί να προσφέρει στον τουριστικό κλάδο καθ όλη τη διαρκεί του χρόνου, δίνοντας θέσεις εργασίας. Για το λόγο αυτό πρέπει να υπάρχει ισχυρή συνεργασία με την Εκκλησία προκειμένου να προωθήσουμε και να προσφέρουμε τα μέγιστα ως Ελλάδα στο κομμάτι του θρησκευτικού τουρισμού. Είναι γεγονός ότι υπάρχει μια μεγάλη πηγή εισερχόμενων τουριστών από τα πέρατα του κόσμου που έρχονται στην χώρα μας στηρίζοντας έτσι τις τοπικές οικονομίες και κοινωνίες.τα στοιχεία συνηγορούν ότι ο Θρησκευτικός τουρισμός γνωρίζει µια άνθηση τα τελευταία χρόνια. Όπως όλες οι μορφές τουρισμού, έτσι και ο θρησκευτικός τουρισμός επηρεάζει την ανάπτυξη και την οικονομία των περιοχών επίσκεψης καθώς ο θρησκευτικός τουρίστας μετά την εκπλήρωση των θρησκευτικών του καθηκόντων συμπεριφέρεται και ως καταναλωτής τουρίστας, υπό την έννοια ότι έχει ανάγκη για καταλύματα, γεύματα, αγορά τοπικών ενθύμιων ή άλλων προϊόντων. Η οικονομική διάσταση του θρησκευτικού τουρισμού και οι δυνατότητες που παρέχει για την ανάπτυξη ορισμένων περιοχών, έχει απασχολήσει έντονα τις εθνικές τουριστικές πολιτικές. 12

13 Η οικονομική αξιοποίηση του θρησκευτικού τουρισμού επιφέρει πολλαπλασιαστικά οφέλη για την περιοχή υποδοχής, αφού οι επισκέπτες προσκυνητές είναι καταναλωτές τουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών µε συνέπεια να απασχολείται ένας μεγάλος αριθμός επαγγελματιών, όπως τουριστικοί πράκτορες, αεροπορικές εταιρείες, ξενοδόχοι, είδη λαϊκής τέχνης κ.λπ. Παράλληλα, ο θρησκευτικός τουρισμός, όπως και οι άλλες μορφές του «εναλλακτικού τουρισμού», αποτελεί πλέον ένα υπολογίσιμο τμήμα της τουριστικής αγοράς. Ο θρησκευτικός τουρισμός μπορεί να συνδέεται ή να αποτελεί ένα «προορισμόσταθμό» ενός μεγαλύτερου τουριστικού ταξιδιού ή να αποτελεί αυτοτελή μορφή τουρισμού, σε διαφορετικές εποχές του χρόνου. Υπάρχουν μορφές του εναλλακτικού τουρισμού, οι οποίες μπορούν να συνδυασθούν µε τον θρησκευτικό τουρισμό, όπως ο πολιτιστικός τουρισμός, ο αγροτουρισμός, ο εκπαιδευτικός τουρισμός, ο επιστημονικός, ο ορεινός τουρισμός και χειμερινός όπως και ο περιηγητικός τουρισμός. Στην Ελλάδα τα μνημεία της ελληνικής ορθοδοξίας είναι αναπόσπαστο τρήμα της εθνικής κληρονομίας μας και αποτελούν αξιόλογο πόλο έλξης επισκεπτών ΟΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Οι επιδράσεις από τη ανάπτυξη του τουρισμού δεν είναι μονό θετικές αλλά και αρνητικές. Τα προβλήματα είναι περιβαλλοντικά, οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά.οι επιπτώσεις σε ένα ιερό χώρο σημαντικής θρησκευτικής κληρονομίας είναι σημαντικές Η παράμετρος του περιβάλλοντος είναι σημαντική στην περίπτωση των θρησκευτικών μνημείων ή τόπων Το θρησκευτικό μνημείο ή τόπος είναι ενταγμένο στο περιβάλλον από το ποιο χαρακτηρίζεται ή το χαρακτηρίζει παραδείγματα οι μονές των Μετέωρων, το Άγιο Όρος. Ο συνδυασμός του φυσικού και πολιτισμικού στοιχείου που χαρακτηρίζει του θρησκευτικούς χώρους ή μνημεία τα καθιστά περισσότερο ευάλωτα στης ενοχλήσεις που προκαλεί ο τουρισμός και γι αυτό το λόγο η πολιτεία έχει θεσπίσει ειδικό νομικό πλαίσιο με σκοπό να προστατέψει τους ιερούς χώρους, τα μνημεία, τα κειμήλια που φυλάσσονται σε αυτούς. Η πρώτη αναγνώριση περιοχής ως ιερού χώρου αφορούσε το νησί της Τήνου με το Ν.Δ. 948/1971,το νησί της Πάτμου αναγνωρίστηκε ως Ιερά Νήσος με το Ν.1155/1981,τα Μετέωρα αναγνωριστήκαν ως ιερή περιοχή με το Ν.2351/1995 και το καθεστώς του Αγίου Ορούς που ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Νικόλαος Μαντάς 13

14 διοικείται συμφωνά με τα όσα ορίζονται ρητά στο Σύνταγμα και ειδικότερα το άρθρο 105 καθορίζει το καθεστώς του Αγίου Ορούς (Μυλωνόπουλος, 2001:96). Οι τοπικές κοινωνίες που υποδέχονται τους τουρίστες υφίστανται συχνά επιδράσεις που προέρχονται από την διαφορετική κουλτούρα των τουριστών, έτσι υφίστανται αλλαγές στο τρόπο ζωής τους.σημαντική επίπτωση είναι η εμπορευματοποίηση των τοπικών πολιτισμικών αξίων (Τσάρτας,1996 :299). Ο τουρισμός μετατρέπει συχνά τον τοπικό πολιτισμό και της θρησκευτικές παραδόσεις σε εμπόρευμα.( Μοίρα 2009,:86). Επίσης σημαντική επίδραση στο περιβάλλον του τόπου υποδοχής ασκούν οι βανδαλισμοί σε θρησκευτικά-πολιτιστικά μνημεία, η ρύπανση η αφαίρεση στοιχείων πολιτισμικής κληρονομίας, κ.λπ. Τέλος ένα σημαντικό πρόβλημα για την Ελλάδα είναι ότι θεώρει τον τουρισμό ως τον μοναδικό ή τον πλέον σημαντικό τομέα για την οικονομική της ανάπτυξη. Το γεγονός αυτό την κάνει περισσότερο ευάλωτη σε οτιδήποτε επηρεάζει αρνητικά την τουριστική βιομηχανία π.χ τρομοκρατία, στρατιωτικές συγκρούσεις. Ο στόχος της διαχείρισης δεν είναι μόνο η τουριστική αξιοποίηση των θρησκευτικών πολιτιστικών πόρων και κατ επέκταση οι οικονομικές εισροές αλλά η διατήρηση τους με στόχο την απόλαυση τους από τις μέλλουσες γέννες. Ένα σημείο που έχει σημασία είναι ότι η θρησκευτική-πολιτιστική κληρονομία δεν αναφέρεται μονό σε υλικά αγαθά όπως εκκλησιές, ναοί αλλά και στα άυλα αγαθά, στις παραδόσεις, ιστορίες, μύθοι, λατρευτικά έθιμα και άλλες εκφράσεις της θρησκευτικής παραδόσεις. Η αλληλεπίδραση ανάμεσα στους θρησκευτικούς- πολιτισμικούς πόρους είναι δυναμικά μεταβαλλόμενη και δημιουργεί ευκαιρίες, προκλήσεις και συγκρούσεις. Το έντονο ενδιαφέρον για την επίσκεψη των πολιτισμικών μνημείων με θρησκευτικό χαρακτήρα και οι δυνατότητες ανάπτυξης του έχουν αρχίσει να απασχολούν έντονα της εθνικές τουριστικές πολιτικές (Λυτρας,2001: 17). Οι κανόνες διαχείρισης που τίθενται αποσκοπούν στον περιορισμό του αριθμού των επισκεπτών ώστε να μην υπερβαίνουν την φέρουσα ικανότητα σε ένα θρησκευτικό χώρο-μνημείο δηλαδή τον μέγιστο αριθμό προσκυνητών θρησκευτικών τουριστών που μπορεί ένας θρησκευτικόςπολιτιστικός προορισμός να φιλοξενήσει ταυτόχρονα, χωρίς να προκαλέσει την καταστροφή του μνημείου και γενικότερα του φυσικού, οικονομικού, κοινωνικού περιβάλλοντος. 14

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ο ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΗ ΧΩΡΟ Οι σημαντικότερες μονοθεϊστικές θρησκείες είναι ο Χριστιανισμός, με τις διαφορετικές εκκλησίες (Ρωμαιοκαθολικοί, Ορθόδοξοι, Λουθηριανοί κ.λπ.), ο Ισλαμισμός, ο Βουδισμός, και ο Ιουδαϊσμός. Οι μονοθεϊστικές θρησκείες επικεντρώνονται γύρω από μια θεότητα και το προσκύνημα των πιστών συνήθως κατευθύνεται στα σημεία όπου η θεότητα της, γεννήθηκε, έζησε ή έφυγε από τον κόσμο. Ιδίως ο Βουδισμός και ο Μωαμεθανισμός είναι θρησκείες που κατευθύνουν τους πιστούς σε τέτοια μέρη π.χ. τεράστιος αριθμός ανθρώπων κατευθύνεται στο Kapilavastu όπου ο Βούδας άρχισε τη ζωή του, το Μπεναρές (Βαρανάσι) όπου άρχισε την ιερή αποστολή του και την Kasinagara όπου πέθανε, ενώ οι Μουσουλμάνοι κατευθύνονται στα ιερά μέρη όπου γεννήθηκε και έζησε ο Μωάμεθ, στη Μέκκα και τη Μεδίνα. Οι Χριστιανοί κατευθύνονται κυρίως στην Ιερουσαλήμ αλλά και στο Βατικανό. Τα γνωστότερα παγκόσμιου ενδιαφέροντος προσκυνηματικά κέντρα αποτελούν η Ιερουσαλήμ, το Βατικανό και η Μέκκα Η Ιερουσαλήμ είναι η πρωτεύουσα του Ισραήλ. Είναι κτισμένη ανάμεσα σε λόφους και κοιλάδες μεταξύ της Μεσογείου και της Νεκράς θάλασσας. Η Ιερουσαλήμ αποτελεί ιερή πόλη για τρεις μεγάλες θρησκείες, την Ιουδαϊκή, τη Χριστιανική και την Ισλαμική. Η πόλη αποτελεί ένα συναρπαστικό συνονθύλευμα από καλοδιατηρημένα ιστορικά μνημεία και κτίρια. Η μεγαλύτερη όμως συγκέντρωση θρησκευτικών και ιστορικών κτιρίων βρίσκεται στην Παλιά Πόλη, που περικλείεται από ένα τείχος, το οποίο κατασκευάσθηκε το 1538 από το Σουλεϊμάν το Μεγαλοπρεπή. Η παλιά πόλη αποτελεί ιερό τόπο και για τις τρεις μεγάλες θρησκείες, καθώς, για τους Εβραίους ταυτίζεται με τα πάτρια εδάφη, όπου υπήρξε η πρωτεύουσα του πρώτου ιουδαϊκού βασιλείου, για τους Χριστιανούς αποτελεί τον τόπο, όπου ο Χριστός πέρασε τις τελευταίες μέρες του στη γη και για τους Μουσουλμάνους είναι ο τόπος απ όπου ο προφήτης Μωάμεθ ανέβηκε στον ουρανό.στην περιοχή διατηρούνται σημαντικά κτίρια ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Νικόλαος Μαντάς 15

16 θρησκευτικού ενδιαφέροντος, όπως η βασιλική του Πανάγιου Τάφου, που χρονολογείται από τον 4 αιώνα και ανεγέρθηκε πάνω από τον τάφο του Χριστού και το Ιουδαϊκό Δυτικό Τείχος που ονομάζεται και Τείχος των Δακρύων. Το τείχος αποτελεί ένα από τα ιερότερα μέρη για τους Ιουδαίους. Είναι ό,τι απέμεινε από το Δεύτερο Ναό του Σολόμωντα το οποίο καταστράφηκε από τους Ρωμαίους το 70 μ.χ. Για χιλιάδες χρόνια οι Ιουδαίοι από ολόκληρο τον κόσμο επισκέπτονται το Τείχος για να προσευχηθούν. Σημαντικό είναι και το τζαμί του Θόλου του Βράχου ή Τέμενος πάνω από το σημείο, απ όπου, λέγεται ότι ανέβηκε ο Μωάμεθ στον ουρανό. Εκτός όμως από τα μνημεία και τους τόπους που έχουν καθαρά θρησκευτικό ενδιαφέρον, ο περιηγητής μπορεί να επισκεφθεί το Ισραηλινό μουσείο, το Ιουδαϊκό πανεπιστήμιο και άλλα σημεία που έχουν πολιτιστικό ενδιαφέρον. Στην ευρύτερη περιοχή, η οποία είναι συνδεδεμένη με τη ζωή, τα θαύματα και τις τελευταίες ημέρες του Χριστού, χιλιάδες περιηγητές μπορούν να επισκεφθούν τη Ναζαρέτ, τη γενέθλια πόλη του Χριστού, τη θάλασσα της Γαλιλαίας, την Καισαρεία, τη Βηθλεέμ, κ.λ.π. Το κράτος του Βατικανού είναι ανεξάρτητο κρατίδιο, μέσα στην πόλη της Ρώμης. Ιδρύθηκε το 1929 με τη συνθήκη του Λατερανού (μεταξύ του Πάπα και της Ιταλικής Κυβέρνησης), με την οποία αναγνωρίσθηκε το κράτος του Βατικανού, ως η Αγία Έδρα της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, υπό την απόλυτη κυριαρχία του Πάπα. Η πόλη βρίσκεται στο λόφο του Βατικανού, στη βορειοδυτική πλευρά της Ρώμης, δυτικά του ποταμού Τίβερη. Το Βατικανό πέρα από έδρα της Καθολικής εκκλησίας, αποτελεί και σημαντικό πολιτισμικό κέντρο. Οι περισσότεροι από τους πιο γνωστούς καλλιτέχνες της Ιταλικής Αναγέννησης εργάσθηκαν, για λογαριασμό του Πάπα, στην κατασκευή των κτιρίων του Βατικανού. Τα σημαντικότερο κτίσμα είναι η Βασιλική του Αγίου Πέτρου, που χτίσθηκε μεταξύ του 15ου- 17ου αιώνα και έχει έργα καλλιτεχνών όπως ο Μπραμάντε, ο Μιχαήλ Αγγελος και ο Τζιάν Αορέντζο Μπερνίνι. Το εσωτερικό της κοσμούν ορισμένα από τα ωραιότερα αριστουργήματα του κόσμου, όπως η Πιετά του Μιχαήλ Αγγέλου (1498). Γύρω από την εκκλησία απλώνεται η τεράστια πλατεία του Αγίου Πέτρου. Σημαντικό είναι επίσης και το Παλάτι του Βατικανού, όπου είναι ο χώρος κατοικίας του Πάπα. Το σημαντικότερο τμήμα του παλατιού είναι η πασίγνωστη Καπέλα Σιξτίνα όπου υπάρχουν μερικά από τα ωραιότερα ζωγραφικά έργα (τοιχογραφίες) του Μιχαήλ Αγγέλου και του Ραφαήλ. Τα μουσεία του Βατικανού φιλοξενούν εξαιρετικά εκθέματα (Ελληνιστικής, Αιγυπτιακής, 16

17 Ετρουσκικής, κλπ. τέχνης), ενώ η Πινακοθήκη περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικά έργα κορυφαίων Ιταλών Ζωγράφων. Η Βιβλιοθήκη διαθέτει μία ανεκτίμητη συλλογή από αρχαία χειρόγραφα και περισσότερα από ένα εκατομμύριο βιβλία. Ολόκληρη η περιοχή υποδέχεται κάθε χρόνο χιλιάδες επισκεπτών καθώς ο ναός του Αγίου Πέτρου, αποτελεί χώρο προσκυνήματος για πιστούς. Η συνύπαρξη του θρησκευτικού στοιχείου και του πολιτιστικού στοιχείου ευνοεί την ανάπτυξη τουριστικού ρεύματος. Είναι όμως εξαιρετικά δύσκολο να διαχωριστεί το τουριστικό ρεύμα, ανάμεσα σε αυτούς που επισκέπτονται το Βατικανό για καθαρά προσκυνηματικούς λόγους, σε αυτούς που συνδυάζουν το προσκύνημα με την επίσκεψη σε ορισμένα από τα σημαντικότερα έργα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς που στεγάζονται στους χώρους του Βατικανού και σε αυτούς που επισκέπτονται το Βατικανό μόνο για πολιτιστικούς λόγους. Η Μέκκα είναι πόλη της δυτικής Σαουδικής Αραβίας και πρωτεύουσα της επαρχίας Hejaz κοντά στη Τζέντα. Είναι η γενέθλια πόλη του προφήτη Μωάμεθ, κέντρο της Ισλαμικής θρησκείας και ένα από τα μεγαλύτερα προσκυνηματικά κέντρα των μουσουλμάνων. Σύμφωνα με την ισλαμική παράδοση, οι μουσουλμάνοι σε ολόκληρο τον κόσμο, κατά τη διάρκεια της προσευχής τους οφείλουν να στρέφουν το πρόσωπό τους προς τη Μέκκα. Το επίκεντρο του ενδιαφέροντος στη Μέκκα είναι η Καάμπα, μία κυβόσχημη κατασκευή (10*12*15μ.), στο κέντρο του τζαμιού Masjid Al-Haram, χωρίς παράθυρα. Κάθε χρόνο περισσότεροι από ένα εκατομμύριο μουσουλμάνοι επισκέπτονται τη Μέκκα για να προσκυνήσουν την Καάμπα. Κάθε μουσουλμάνος οφείλει να επισκεφθεί την ιερή πόλη και να προσκυνήσει την Καάμπα, μία τουλάχιστον φορά στη ζωή του. Οι πιστοί, πρέπει να ολοκληρώσουν 7 κύκλους γύρω από τον ιερό βράχο (tawaf). Επίσης οφείλουν να ασπάζονται τη μαύρη πέτρα που βρίσκεται στη βορειοανατολική γωνία στο εξωτερικό του οικοδομήματος. Οι τελετές που σχετίζονται με το προσκύνημα διαρκούν αρκετές ημέρες. Λόγω της διάρκειας των εορταστικών εκδηλώσεων οι περισσότεροι προσκυνητές παραμένουν στην πόλη και κάνουν μικρά ταξίδια σε κοντινές επίσης ιερές περιοχές, με αποτέλεσμα την εποχή αυτή να παρατηρούνται αυξημένες ανάγκες εστίασης, διατροφής, μεταφορικών μέσων, ακόμα και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Παράλληλα, δημιουργούνται νέα μεταφορικά δίκτυα, καθώς οι πιστοί συρρέουν από κάθε κατεύθυνση. Εξίσου σημαντική για τους πιστούς είναι και η πόλη Μεδίνα, 230 μίλια βόρεια της Μέκκας, όπου βρίσκεται ο τάφος του Μωάμεθ. Η Μεδίνα είναι ιερή πόλη και πολιτισμικό κέντρο του Ισλάμ. Και οι ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Νικόλαος Μαντάς 17

18 δύο πόλεις υποδέχονται δύο με τρία εκατομμύρια προσκυνητές από όλο τον Ισλαμικό κόσμο. Οι επισκέπτες των πόλεων Μέκκα και Μεδίνα είναι πραγματικά προσκυνητές και όχι τουρίστες. Με δεδομένη την αυστηρότητα της μουσουλμανικής θρησκείας, η επίσκεψη στις πόλεις αυτές κυριαρχείται από το θρησκευτικό στοιχείο και είναι ξένη με την έννοια του τουρίστα των δυτικών κοινωνιών. Ανάμεσα στα σημαντικότερα θρησκευτικά κέντρα περιφερειακής ή τοπικής σημασίας, τα οποία συνήθως είναι τόποι όπου συνέβησαν σημαντικά θρησκευτικά γεγονότα (θαύματα, εμφανίσεις της Παναγίας κ.λπ.) συγκαταλέγονται η Παναγία της Λούρδης στη Γαλλία, η Φατίμα στην Πορτογαλία, η Γουαδελούπη στο Μεξικό, η Παναγία της Τήνου στην Ελλάδα κλπ. Σε ολόκληρο τον κόσμο υπάρχουν ναοί και τόποι προσκυνήματος που συνδέονται με την εμφάνιση της Παναγίας και με θαύματα που ακολούθησαν την εμφάνισή της, όπως της Παρθένου στο Montserrat της Ισπανίας (12ος αιώνας), της Μαύρης Παρθένου στην Czestochowa στην Πολωνία (14ος αιώνας), της Φατίμα στην Πορτογαλία (1917), της Παναγίας της Γουαδελούπης στο Μεξικό ή άλλα σημαντικά θρησκευτικά γεγονότα όπως στη Μονή Σινά στην Αίγυπτο, σημείο απ' όπου θεωρείται ότι ο Μωυσής παρέλαβε τις δέκα εντολές. Παράλληλα οι πιστοί ταξιδεύουν και προς μικρότερα περιφερειακά ιερά μέρη, αλλά και σε περιοχές που λαμβάνουν χώρα εορταστικές εκδηλώσεις θρησκευτικού ενδιαφέροντος. Συχνά παρατηρείται οι θρησκευτικοί χώροι να μην εμπεριέχουν καθόλου το πνευματικό στοιχείο του προσκυνήματος αλλά να λειτουργούν καθαρά ως χώροι για πολιτιστικές εκδηλώσεις. Με αυτόν τον τρόπο το θρησκευτικό στοιχείο περιορίζεται από κάθε εκδήλωση πίστης και καθίσταται για τον οποιονδήποτε επισκέπτη, ανεξαρτήτως θρησκείας μόνο πολιτισμικό αξιοθέατο. Αυτό έχει ως συνέπεια να δημιουργείται τουριστικό ρεύμα που αντιλαμβάνεται τη θρησκεία μόνο ως στοιχείο πολιτισμού, π.χ. το Αβαείο του Westminster, η Παναγία των Παρισίων, ο Καθεδρικός Ναός του Αγίου Παύλου, ο Άγιος Πέτρος στη Ρώμη.Όλα αυτά ευνοούν τη δημιουργία τουριστικού ρεύματος προς τα θρησκευτικά αξιοθέατα. Ωστόσο αυτή η μορφή τουρισμού είναι πολιτιστική. 18

19 3.2. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΟΡΙΣΜΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΙΕΘΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Η διαχείριση ενός θρησκευτικού προορισμού είναι διττή, από την μια πλευρά πρέπει να ικανοποιηθεί η ανάγκη των επισκεπτών για πνευματική-κοινωνική επαφή και από την άλλη πλευρά πρέπει να ληφθούν πρακτικά ζητήματα όπως σίτιση, διανυκτέρευση. Παρακάτω παρουσιάζουμε χαρακτηριστικές περιπτώσεις θρησκευτικών μνημείων, κέντρων που μεσών της χρηστής διαχείρισης συντελέσαν στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Παναγία των Παρισίων Ο ναός, όπως αναφέρει στην ιστοσελίδα 1, του είναι ανοικτός για όλους, πιστούς και μη. Προσδιορίζονται ακριβώς τα σημεία που είναι για παρακολούθηση τελετουργιών, προσευχή κ.λπ. και ζητείται από τους επισκέπτες να σεβαστούν το χώρο τόσο από άποψη συμπεριφοράς όσο και από άποψη ενδυμασίας. Υπάρχουν οδηγίες για τα ωράρια επισκέψεων στο ναό και στα μουσεία, για την είσοδο γκρουπ, την ξενάγηση σχολείων, υπάρχει λεπτομερές πρόγραμμα των εκδηλώσεων που πραγματοποιούνται στο ναό (όπερα, συναυλίες θρησκευτικής μουσικής κ.λπ.). Ο ναός διαθέτει πρόσβαση για άτομα με ειδικές. Με στόχο την προσέγγιση διαφορετικού κοινού οργανώνονται ξεναγήσεις σε γλώσσες όπως η Αγγλική, η Γερμανική, η Ισπανική, η Ιταλική, η Πορτογαλική, η Ιαπωνική και η Κινεζική. Επίσης υπάρχουν ξεναγήσεις για παιδιά, για τα οποία λειτουργεί και ειδική ιστοσελίδα Σύμφωνα με υπάρχοντα στοιχεία ο καθεδρικός δέχεται περίπου 13 εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως, κατά μέσο όρο ημερησίως. Τις ημέρες αιχμής ο αριθμός ανέρχεται στις άτομα ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Νικόλαος Μαντάς 19

20 Mont St Michel Το Mont Saint Michel, στο όρμο του St Malo στη Νορμανδία (Γαλλία). Είναι γνωστό κάστρο-μοναστήρι που βρίσκεται κτισμένο σε νησίδα που συνδέεται με την ξηρά με μια στενή λωρίδα γης. Γύρω από τη νησίδα παρατηρείται ένα από τα θεαματικότερα παλιρροϊκά φαινόμενα. Οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να ξεναγηθούν στη μονή, να επισκεφθούν κάποιο από τα μουσεία (ναυτικό, ιστορίας κ.α.), να παρακολουθήσουν ή να συμμετάσχουν σε κάποια από τις ειδικές λειτουργίες και δρώμενα που πραγματοποιούνται στο ευρύτερο χώρο όπως είναι ο Μαραθώνιος του κόλπου του Saint Michel, η νυχτερινή ξενάγηση στο μοναστήρι, το χριστιανικό φεστιβάλ τέχνης, η ξενάγηση στην κινούμενη άμμο του όρμου γύρω από τη μονή κ.λπ. Το κάστρο επισκέπτονται 3,5 εκατομμύρια κάθε χρόνο. Αβαείο του Westminster Το Αβαείο του Westminster βρίσκεται στο Ουέστμινστερ και αποτελεί τον τόπο στέψης, αλλά και ταφής των βασιλέων της Βρετανίας. Ο ναός βρίσκεται υπό τον έλεγχο του βασιλικού οίκου της Αγγλίας. Το αβαείο ενεργοποιείται κατά τις Κυριακές, οπότε πραγματοποιείται λειτουργία για τους πιστούς αλλά και σε άλλες θρησκευτικές εκδηλώσεις, όπως στέψεις, γάμοι και κηδείες βασιλικών προσώπων κ.λπ. Στις υπόλοιπες ημέρες της εβδομάδας επιτρέπεται η οργανωμένη επίσκεψη σε καθορισμένα χρονικά διαστήματα. Προβλέπεται ωράριο επίσκεψης των τουριστών, οι οποίοι καταβάλλουν και αντίτιμο για την είσοδό τους. Στο χώρο πραγματοποιούνται και διάφορες άλλες εκδηλώσεις όπως συναυλίες, ή θρησκευτικές - πολιτιστικές τελετές. Προβλέπεται επίσης η οργανωμένη επίσκεψη από σχολεία από όλη τη χώρα και από το εξωτερικό για εκπαιδευτικούς λόγους. Ο φορέας διαχείρισης έχει επιτύχει την ομαλή λειτουργία του Αβαείου τόσο για την ικανοποίηση των αναγκών των πιστών, όσο και την παράλληλη λειτουργία του ως παγκοσμίως γνωστού τουριστικού προορισμού

21 Ο ισότοπος του Αβαείου παρέχει κάθε είδους πληροφορία για πιστούς και μη, μέσω της ιστοσελίδας μπορεί κάποιος να ενημερωθεί για το ωράριο επισκέψεων ή λειτουργιών, τις ευκολίες πρόσβασης, να παρακολουθήσει βιντεοσκοπημένες εκδηλώσεις, να κάνει κρατήσεις για το μουσείο ή το εστιατόριο κ.λπ., η ιστοσελίδα είναι διαθέσιμη, εκτός από τα αγγλικά, σε 12 γλώσσες. Ο εορτασμός του St. Fermin Το φεστιβάλ τελείται από την 6 έως την 14 Ιουλίου κάθε χρόνο, κατά τη διάρκεια του εορτασμού του St. Fermin 4 που είναι ο προστάτης της Παμπλόνα της Ισπανίας. Ο εορτασμός αποτελεί ένα συνδυασμό θρησκευτικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων. Οι θρησκευτικές τελετές πλαισιώνονται και με γαστρονομία αλλά και με εκδηλώσεις όπως είναι το «τρέξιμο με τους ταύρους». Όρος Φούτζι Το όρος Φούτζι (Mount Fuji) στην Ιαπωνία λειτουργεί ως θρησκευτικό σύμβολο 5. Για τους Ιάπωνες η ορεινή μορφολογία της χώρας ασκεί μεγάλη επίδραση στη θρησκευτική τους ζωή. Πλήθη πιστών, τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο, που λιώνουν τα χιόνια, πραγματοποιούν προσκύνημα στο όρος και αναρριχώνται στην κορυφή του. Στην διαδρομή επισκέπτονται πλήθος ιερών Sinto. Παράλληλα το όρος προσελκύει πλήθος τουριστών που απολαμβάνουν την πεζοπορία και την ανάβαση στην κορυφή του για να δουν την ανατολή του ήλιου και για να παρακολουθήσουν διάφορες τελετουργίες ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Νικόλαος Μαντάς 21

22 Σύμφωνα με τον Ιαπωνικό Οργανισμό Τουρισμού 6, περίπου το 1/3 των επισκεπτών είναι τουρίστες που πραγματοποιούν την ανάβαση θεωρώντας τη διαδρομή «εμπειρία ζωής» και επιζητώντας να βρίσκονται στην κορυφή με την ανατολή του ήλιου. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ιαπωνικές αρχές λειτουργούν σε διάφορα σημεία του όρους σταθμούς, ενώ υπάρχουν χαραγμένα μονοπάτια. Στους σταθμούς, οι επισκέπτες, πιστοί και μη, καταβάλλουν το ποσό των γιεν. Το ποσό αυτό αποσκοπεί να καλύψει ορισμένες από τις δαπάνες που προκύπτουν από τον τεράστιο αριθμό των ορειβατών που επισκέπτονται το βουνό κάθε καλοκαίρι, ιδίως όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος αλλά και τα μέτρα που λαμβάνονται για την ασφάλεια των ορειβατών 7. Ο εορτασμός του St. Fermin Το φεστιβάλ πραγματοποιείται από την 6 έως την 14 Ιουλίου κάθε χρόνο, κατά τη διάρκεια του εορτασμού του St. Fermin 8 που είναι ο προστάτης της Παμπλόνα της Ισπανίας. Ο εορτασμός αποτελεί ένα συνδυασμό θρησκευτικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων. Οι θρησκευτικές τελετές πλαισιώνονται με γαστρονομία και εκδηλώσεις όπως το «τρέξιμο με τους ταύρους». Οι επισκέπτες που μετέχουν δεν ανήκουν κατ ανάγκη στη θρησκεία των ντόπιων. 6.Japanese National Tourism Organization (2014). Japan: The official guide, In

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 4.1. Ο ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ο θρησκευτικός τουρισμός στην Ελλάδα αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς τα τελευταία χρόνια, γεγονός που τον καθιστά μια ενδιαφέρουσα μορφή εναλλακτικού τουρισμού, με ιδιαίτερη συμβολή στην ανάπτυξη των λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών της χώρας. Η Ελλάδα διαθέτει πάνω από 250 τόπους θρησκευτικού ενδιαφέροντος και έχει την δυνατότητα να προσελκύσει τουρίστες από άλλες ορθόδοξες χώρες όπως είναι η Ρωσία η Ουκρανία η Λευκορωσία, η Ρουμανία χωρίς ωστόσο να αποκλείουμε και επισκέψεις από μη χριστιανούς, όπως για παράδειγμα τους Κινέζους και τους Ισραηλίτες. Μάλιστα αυτές οι δύο τελευταίες ομάδες έχουν αυξήσει τις επισκέψεις τους στην πατρίδα μας όχι μόνο για τον ήλιο και τη θάλασσα, αλλά για την ιστορία, τον πολιτισμό και τη θρησκεία μας.. Από την άλλη σημαντικοί πόλοι έλξης για τους θρησκευτικούς τουρίστες συνιστούν τα 17 μνημεία που η Ελλάδα έχει εντάξει στο Κατάλογο της UNESCO ως τμήμα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομίας τα έξι είναι θρησκευτικά-πολιτιστικά μνημεία. ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ-ΑΘΩΣ (Χρονολογία ένταξης 1988) Ορθόδοξο πνευματικό κέντρο από το 1054, το Όρος Άθως απολαμβάνει καθεστώς αυτονομίας από την εποχή του Βυζαντίου. Το «Άγιο Όρος», η είσοδος στο οποίο είναι απαγορευμένη σε γυναίκες, έχει επίσης αναγνωρισθεί ως τοπίο καλλιτεχνικής αξίας. Η διαρρύθμιση των μοναστηριών σύνολο 20, στα οποία κατοικούν περίπου 1400 μοναχοί, έχει επηρεάσει μονές πολύ μακρινές όπως αυτές της Ρωσίας. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Νικόλαος Μαντάς 23

24 ΜΕΤΕΡΩΡΑ (Χρονολογία ένταξης 1988) Σε μια δυσπρόσιτη περιοχή των Μετεώρων, στις κορυφές απόκρημνων βράχων, μοναχοί εγκατέστησαν «τους στύλους του ουρανού», όπως τους αποκαλούσαν, τα ιερά μοναστήρια τους από τον 11ο αιώνα ως σήμερα. Την περίοδο αναβίωσης του ερημιτισμού κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες τον 15ο αιώνα μ.χ., χτίστηκαν 24 μοναστήρια. Οι τοιχογραφίες των μοναστηριών, οι οποίες χρονολογούνται από τον 16ο αιώνα, αποτελούν σημείο αναφοράς για την ανάπτυξη της Μεταβυζαντινής ζωγραφικής. ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (Χρονολογία ένταξης 1988) Ροτόντα Ναός της Αχειροποιήτου Ναός Αγίου Δημητρίου Μονή Λατόμου Ναός Αγίας Σοφίας Παναγία των Χαλκέων Ναός Αγίου Παντελεήμονα Ναός Αγίων Αποστόλων Ναός Αγίου Νικολάου Ορφανού Ναός Αγίας Αικατερίνης Ναός του Παντοκράτορα Σωτήρα Χριστού Μονή Βλατάδων 24

25 Ναός του Προφήτη Ηλία Βυζαντινά Λουτρά Τείχη της Θεσσαλονίκης Η Θεσσαλονίκη, η δεύτερη σημαντικότερη πόλη της Ελλάδος, ιδρύθηκε το 315 π.χ. και αποτέλεσε ένα από τα πρώτα κέντρα εξάπλωσης του Χριστιανισμού. Μεταξύ των χριστιανικών της μνημείων συγκαταλέγονται προχριστιανικοί ναοί και τρίκλιτες βασιλικές εκκλησίες. Χτίσθηκαν από τον 4ο έως τον 15ο αιώνα και συνιστούν μία διαχρονική τυπολογική σειρά, η οποία επηρέασε σημαντικά τον Βυζαντινό κόσμο. Τα μωσαϊκά της Ροτόντας, του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Δαυίδ συγκαταλέγονται μεταξύ των σπουδαιότερων αριστουργημάτων της πρώιμης χριστιανικής τέχνης. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΜΥΣΤΡΑ (Χρονολογία ένταξης 1989) Το θαύμα του Μοριά ανεγέρθη ως φρούριο το 1249 από τον Βασιλιά της Αχαΐας Γουλιέλμο τον Βιλλεαρδουίνο. Επανακτήθηκε από τους Βυζαντινούς, αργότερα κατακτήθηκε από τους Τούρκους και τους Βενετούς. Η πόλη εγκαταλείφθηκε το 1832 αφήνοντας συναρπαστικά μεσαιωνικά ερείπια να στέκουν μέσα σε μία εξαιρετικής ομορφιάς τοποθεσία. ΜΟΝΗ ΔΑΦΝΙΟΥ,ΜΟΝΗ ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΜΟΝΗ ΧΙΟΥ (Χρονολογία ένταξης 1990) Παρά τη σημαντική γεωγραφική τους απόσταση (το πρώτο στην Αττική, το δεύτερο στην Φωκίδα και το τρίτο στο Αιγαίο) αυτά τα τρία μοναστήρια ανήκουν στην ίδια τυπολογική σειρά. Οι εκκλησίες έχουν κτισθεί με μεγάλο θόλο ο οποίος στηρίζεται με μικρές αψίδες δημιουργώντας έναν οκταγωνικό χώρο. Τον 11ο και 12ο αιώνα οι εκκλησίες είχαν ποικίλο διάκοσμο, πολύχρωμες ορθομαρμαρώσεις, ψηφιδωτά και μωσαϊκά σε χρυσό φόντο, όλα χαρακτηριστικά της «δεύτερης Βυζαντινής Περιόδου». ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Νικόλαος Μαντάς 25

26 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ(ΧΩΡΑ),ΜΕ ΤΗ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΤΜΟ (Χρονολογία ένταξης 1999) Η Πάτμος, στα Δωδεκάνησα, φημίζεται ως το νησί όπου ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος έγραψε το Ευαγγέλιο και την Αποκάλυψη. Ένα μοναστήρι αφιερωμένο στον «αγαπημένο μαθητή» ανακαλύφθηκε στο νησί στα τέλη του 10ου αιώνα. Από τότε είναι τόπος προσκυνήματος και σταθμός της ελληνορθόδοξης μάθησης. Το μοναστηριακό συγκρότημα κυριαρχεί στο νησί. Ο παλιός οικισμός της Χώρας, ο οποίος συνδέεται με αυτό, περιλαμβάνει θρησκευτικά και λαϊκά κτίρια. Εκτός από τα θρησκευτικά μνημεία που είναι ενταγμένα στο Κατάλογο της UNESCO ως τμήμα της παγκόσμιας φυσικής και πολιτιστικής κληρονομίας. Η Ελλάδα διαθέτει τεράστιο πλούτο θρησκευτικών τόπων που προσκλίνουν το ενδιαφέρων των θρησκευτικών τουριστών. Η κατανομή των προσκυνημάτων στους νομούς της χώρας, είναι ότι όλοι κατέχουν θρησκευτικούς πόρους, γεγονός που τους καθιστά ελκτικούς για θρησκευτικές τουριστικές ροές και δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για τη συμβολή του θρησκευτικού τουρισμού στην ανάπτυξη μειονεκτικών περιοχών. Οι νομοί με τα περισσότερα προσκυνήματα είναι οι νομοί Αττικής, Δωδεκανήσου Κορινθίας και Κυκλάδων, ενώ ο μικρότερος αριθμός εμφανίζεται στους νομούς Ροδόπης, Γρεβενών, Δράμας και Κιλκίς: ΕΟΤ (2005). Θα πρέπει να αναφερθεί ότι ο αριθμός δεν καθορίζει κατ ανάγκην και τη συνολική ελκυστικότητα του νομού, αφού υπάρχουν διάφορα στοιχεία όπως η παλαιότητα, η ιστορική και θρησκευτική αναφορά κ.α. που επηρεάζουν το συνολικό αριθμό των επισκεπτών. Ενδεικτικά αναφέρονται ορισμένα η Ν. Μεγαλόχαρης (Τήνος), Παναγία Σουμελά (Βέροια),Η Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου (Καλάβρυτα). 26

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΦΟΡΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΕΙΣ ΤΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 5.1. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Το Υπουργείο Τουρισμού αναγνωρίζοντας την συμβολή του τουρισμού στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας ασχολείται με την ανάπτυξη δραστηριοτήτων και την διαμόρφωση του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου για την ανάπτυξη και την προώθηση του θρησκευτικού και του πολιτιστικού τουρισμού της Ελλάδας. Η δράση του Υπουργείου Τουρισμού σχετικά με την ανάπτυξη και την προώθηση του θρησκευτικού τουρισμού συνιστά το Πρωτόκολλο συνεργασίας, που υπέγραψε τον Ιανουάριο του 2013, με την Εκκλησία της Ελλάδας. Σύμφωνα με το εν λόγω Πρωτόκολλο με τίτλο «Πρωτόκολλο Συνεργασίας στον Τομέα του Προσκυνηματικού Τουρισμού μεταξύ του Υπουργείου Τουρισμού και της Εκκλησίας της Ελλάδας» καθορίζονται οι όροι συνεργασίας μεταξύ του Υπουργείου και της εκκλησίας για την ανάπτυξη κοινών δράσεων και την ανάληψη πρωτοβουλιών με σκοπό την διεξαγωγή συντονισμένων ενεργειών για την προώθηση του προσκυνηματικού τουρισμού. Οι στόχοι συνεργασίας είναι πρόθεση και από τα δύο συμβαλλόμενα μέρη είναι η προστασία, η ανάδειξη, η προβολή και η προώθηση της αναγνωσιμότητας και επισκεψιμότητας, των ιερών μνημείων, τόπων, περιοχών, προσκυνημάτων και κειμηλίων, του περιβάλλοντος χώρου, καθώς και της θρησκευτικής και λατρευτικής εν γένει ζωής, με σκοπό: την ανάδειξη και διατήρηση των θρησκευτικών και λατρευτικών στοιχείων της Χώρας την προσέλκυση και ανάπτυξη των ταξιδιών θρησκευτικού ενδιαφέροντος την συνεχή βελτίωση της γενικότερης τουριστικής εικόνας της χώρας τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό την αύξηση και η επιμήκυνση της περιόδου επισκεψιμότητας και, τελικά, την παροχή στους επισκέπτες των βέλτιστων υπηρεσιών (Πρωτόκολλο Συνεργασίας, 2013). ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Νικόλαος Μαντάς 27

28 Η εν λόγω συνεργασία αποβλέπει τόσο στην προώθηση του θρησκευτικού τουρισμού όσο και στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας μέσω της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Κύρια αποστολή του ΕΟΤ είναι η ενίσχυση της αξίας του ελληνικού τουρισμού. Για την επίτευξη της αποστολής του αναπτύσσει συνεργασίες με την τουριστική βιομηχανία και άλλους εμπλεκόμενους φορείς με στόχο την αύξηση του εισερχόμενου τουρισμού της Ελλάδας. Η παρουσία και οι δράσεις του ΕΟΤ για την προώθηση του θρησκευτικού τουρισμού της χώρας έχουν συνεισφέρει σημαντικά στην ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού και μέσω της προσέλκυσης τουριστών από ορθόδοξες κυρίως χώρες του εξωτερικού. Ανάμεσα προτάσεις του ΕΟΤ που σχετίζονται με την ανάπτυξη και την προώθηση του θρησκευτικού τουρισμού της χώρας, συγκαταλέγονται οι προτάσεις περιηγήσεων των τουριστών σε μονές της χώρας καθώς και η ανάδειξη των θρησκευτικών πολιτιστικών μνημείων και των ειδικών θρησκευτικών εκδηλώσεων που προσελκύουν το ενδιαφέρον των θρησκευτικών τουριστών. (ΕΟΤ, 2013) Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ Η Εκκλησία της Ελλάδος από το 1998 ίδρυσε Συνοδικό Γραφείο παρακολούθησης Ευρωπαϊκών Θεμάτων στις Βρυξέλες. Από της πρώτες ενέργειες του ήταν η χάραξη της προσκυνηματικής πολιτιστικής διαδρομής «Στα βήματα του Απόστολου Παύλου» σε συνεργασία με τον Ε.Ο.Τ. και την Πολιτεία. Το 2001 η Εκκλησία της Ελλάδος ίδρυσε το Συνοδικό Γραφείο Προσκυματικών Περιηγήσεων. Επίσης μέσω των δράσεων της συμμετέχει ενεργά στην προώθηση του θρησκευτικού τουρισμού. Κάποιες από τις δράσεις της είναι: - Συμμετοχή της Εκκλησίας της Ελλάδος στη Διεθνή Έκθεση Τουρισμού WTM-London

29 -Υπογραφή «Συμφώνου Συνεργασίας» της Εκκλησίας της Κύπρου και της Εκκλησίας της Ελλάδος για θέματα ανάπτυξης και προβολής των Προσκυνηματικών Περιηγήσεων. -Προβολή των μοναστηριών της Ελλάδος στην ιστοσελίδα monastiria.gr. -Σημαντικές συναντήσεις της Αντιπροσωπείας της Εκκλησίας της Ελλάδος στη Μόσχα. -Συνεργασία του συνοδικού γραφείου των προσκυνηματικών περιηγήσεων με τον Γενικό Γραμματέα του ΕΟΤ και με άλλους Έλληνες τουριστικούς επαγγελματίες στην Διεθνή Έκθεση Τουρισμού στο Βερολίνο το Τελευταία δραστηριότητα του Συνοδικού Γραφείου Προσκυνηματικών Περιηγήσεων της Εκκλησίας της Ελλάδος, με την Ιερά Μητρόπολη Κίτρους και Κατερίνης και την Περιφερειακή Ενότητα Πιερίας είναι η επιτυχής συνδιοργάνωση από Νοεμβρίου 2016, στη Λεπτοκαρυά Πιερίας, του Β Πανελλήνιου Συνέδριου για θέματα Πρσκυνηματικών Περιηγήσεων (Θρησκευτικού Τουρισμού) Η ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο ρόλος των ΟΤΑ για την ανάπτυξη και την προώθηση του θρησκευτικού τουρισμού.κάθε περιφέρεια σε συνεργασία με τους τοπικούς φορείς αναλαμβάνει και σχεδιάζει δράσεις για την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού, καταρτίζοντας προγράμματα αξιοποίησης των θρησκευτικών πόρων μέσω των χρηματοδοτήσεων του δημοσίου. Οι ενέργειες και οι δράσεις των ΟΤΑ, αναλαμβάνουν δράσεις αξιοποιώντας και αναδεικνύοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ιστορικών μονών, των εκκλησιών και των θρησκευτικών μνημείων της χώρας. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Νικόλαος Μαντάς 29

30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Η Ελλάδα διαθέτει πολλά δυνατά σημεία, τα οποία μπορεί να εκμεταλλευτεί για να προβάλλει την θρησκευτική τουριστική της δραστηριότητα στο εξωτερικό. Ανάμεσα στα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της συγκαταλέγονται τα εξής: Η διασπορά των θρησκευτικών αξιοθέατων της χώρας σε διάφορες περιοχές μπορεί να συμβάλλει στην τοπική και την περιφερειακή ανάπτυξη των εν λόγω περιοχών. Η Ελλάδα είναι μία χώρα που διαθέτει μακρά ιστορία στην θρησκευτική παράδοση την οποία μπορεί να εκμεταλλευτεί. Διαθέτει χώρους σπουδαίου πολιτιστικού ενδιαφέροντος που μπορούν να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες των θρησκευτικών-πολιτιστικών τουριστών Οι επισκέψεις στα θρησκευτικά αξιοθέατα μπορούν να συνδυαστούν και με άλλες εναλλακτικές τουριστικές δραστηριότητες Διαθέτει θρησκευτικούς πόλους έλξης διεθνούς εμβέλειας (π.χ. Μετέωρα, Πάτμος). Η κατανομή μερικών από τις θρησκευτικές δραστηριότητες, όπως εορτές, πανηγύρεις, κ.λπ. σε όλη τη διάρκεια του έτους αποτελεί επίσης ένα σημαντικό πλεονέκτημα της Ελλάδας. Η εν λόγω κατανομή ευνοεί την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού όλη την διάρκεια του έτους. Αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών για την διαφήμιση και προβολή των θρησκευτικώνπολιτισμικών πόρων. Υλοποίηση προγραμμάτων επιμόρφωσης επιχειρηματιών και εργαζομένων στο χώρο του θρησκευτικού-πολιτισμικού τουρισμού. Την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας με την δημιουργία του κατάλληλου πλαισίου για την περιοχή τουριστικής δραστηριότητας με σεβασμό του θρησκευτικού χώρου. 30

31 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική 1.ΕΟΤ (2005), «Θρησκευτικά μνημεία στην Ελλάδα»., Αθήνα. 2.Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (2013), από την ηλεκτρονική διεύθυνση E%9B%CE% Αύτρας, Π., (2001), Θρησκευτικός τουρισμός. Μια κοινωνικο-ψυχολογική προσέγγιση, INTERBOOKS, Αθήνα 4..Μοίρα, Πολυξένη (2009). Θρησκευτικός Τουρισμός, εκδ. Interbooks, Αθήνα 5.Μυλωνόπουλος, Δ. (2001).Το Σύνταγμα 1975/1986/2001 Νομοτεχνική προσέγγιση της Αναθεώρησης του 2001,εκδ. Στωμύλης, Αθηνά. 6. Πρωτόκολλο Συνεργασίας για την Ανάπτυξη του Προσκυνηματικού Τουρισμού μεταξύ της εκκλησίας της Ελλάδας και του Υπουργείου Τουρισμού, από την ηλεκτρονική διεύθυνση 7.Τσάρτας, Π. (1996), Τουρίστες, ταξίδια, τόποι : Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις στον τουρισμό, Εξάντας,Αθηνά Ιστοσελίδες Japanese National Tourism Organization (2014). Japan: The official guide, In ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Νικόλαος Μαντάς 31