γράφουν : JEAN BOISSONNAT, CEOHGES BUIS,

Transcript

1

2 γράφουν : JEAN BOISSONNAT, CEOHGES BUIS, RBANÇOISE CARRIÈRE, CASAMAYOR, J. CHARRIER, F. CHATELET, J. DAUTUN, JEAN-MA HIE DOMENACH, CLAUDE DUTREMELAY, MACRICE DUVERGER, PAUL FABRA, BEBTO FABBI, FRANÇOIS FEJTO, PAUL-MARIE DE LA GORCE, ANDRÉ HAURIOU, GEORGES HEREIN, JACQUES JULLIABD, JEAN LACOUTUBE, JACQUES LAVRILLÈRE, JEAN JACQUES MARIE, Ε LIANE MOSSÊ, ALAIN MUR- CI ER, BAPHAEL PIVIDAL, ROBERT SÉ- RÉNAC, GUY SITBON, C. TÉBOUINABD, J. TR ES CASES, JEAN VALEUBS, PIERRE VIANSSON-PONTÉ

3 τίτλος πρωτοτύπου: Petite Encyclopédie Politique

4 ΜΙΚΡΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ 100 ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ Μετάφραση Σπύρου Αιναρδάτου «ΕΚΔΟΣΕΙΣ 70»

5

6 Πρόλογος Σύμφωνα μ* ένα στενό όρισμό, έγκυκλοπαιδική είναι Λ μάθηση ή όποΐα, σχηματίζοντας έναν κύκλο πού καλύπτει ένα όλόκληρο πεδίο γνώσεων, προσφέρει σ' όποιον ύποβάλλεται ο' αύτή μιά πλήρη καΐ όριστική διδασκαλία. Στήν πολιτική άντιστοιχεί 6,τι άνάγεται στήν πραγματικότητα τής Πολιτείας. Συνεπώς περιλαμβάνονται καΐ ό οικονομικός καΐ ό θεσμικός καΐ 0 ιδεολογικός καΐ ό «ψυχοκοινωνιολογικός» τομέας* μέ λίγα λόγια, τό σύνολο τής κοινωνικής ζωής. Τό μικρή ύποδηλώνει, όπως είναι φανερό, μιά ύλική άποψη : τό μικρό μ έ γ ε θ ο ς, καΐ ταυτόχρονα μιά «ήθική» άποψη: τή μ ετ ρ ι ο φ ρ ο σύ ν η... Μ* άλλα λόγια, μιά ΜΙΚΡΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙ- ΔΕΙΑ είναι, σάν σχέδιο καΐ σάν πράζη, παραλογισμός. Μέ κανένα τρόπο σήμερα δέν μπορεί νά πάρουμε στά σοβαρά τήν Ιδέα ότι είναι δυνατό νά συγκεντρωθή ο' ένα βιβλίο ή καΐ σέ μιά σειρά τόμων (πού θά χαρακτηρίζωνται άπό τό 0 τοΰ τελικού τέρματος) τό σύνολο τύν γνώσεων σ' έναν τομέα είτε πρόκειται γιά πολιτική είτε γιά φυσική. "Οπως ή Ιδέα τής άπόλυτης όμορφιάς, έτσι κι ή Ιδέα τής άπόλιπης μάθησης είναι ξεπερασμένη. 01 δρόμοι τής έρευνας είναι τόσοι πολλοί, ή πορεία των γεγονότων τόσο έχπληκτική ώστε κάθε κείμενο έστω κι άν περιορίζεται ο' ένα πεδίο αυστηρά όροθετημένο,

7 8 έστω κι άν διατεινόταν ότι λύνει μόνο τά προβλήματα «της έηοχής του» είναι, άπό τά πρίν γελοίο, äv καυχάται ότι έζαντλεί καί δίνει όλοκληρωμένο τό θέμα του. Στή διάρκεια των άγώνων τοΰ Ιβου αιώνα, ή 'Εγκυκλοπαίδεια πού Ιδρυσε ό Νηντερό ήταν όπλο : έ- πρεπε τότε νά άποδειχτή καΐ νά έζαρθή ή έκπληκτη κή ποικιλία TÛV γνώσεων καί της τεχνικής έναντίον τών ΰπερθολικών προνομίων της θρησκείας καί της μεταφυσικής. Είχε σημασία νά υποστηριχθούν οί θετικές έπιστήμες καί νά άποδειχθή ή δΰναμλ τους έναντίον τής καταπιέσεως τοϋ σχολασηκισμοο. "Οπλο άγώνα κατά τής άπόλυτης μοναρχίας, έναντίον τοϋ δεσποτισμού τοϋ δήθεν φωτισμένου, έναντίον τής ' I εράς Συμμαχίας ήταν έπίσης, λιγότερο άπό τρία τέταρτα τοϋ αιώνα άργότερα, ή ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΤΟΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝ τοϋ Χέγκελ, πού άπέβλεπε νά έκθέση τό όρισπκό σύστημα κάθε μάθησης καί νά ύπερασπιστή έτσι τό φιλελεύθερο όρθολογισμό. Τώρα τό ζήτημα παρουσιάζεται έντελώς διαφορετικά : δέν άρμόζει πιά νά άνηπαραθέτουμε στό μεταφυσικό - θρησκευτικό δογματισμό (καί στις συνέπειές του) μόνο καί μόνο τό δογματισμό ένός όρθολογισμοϋ βέβαιου γιά τόν έαυτό του πού έκπληρώνει τό χρέος του. Πρέπει νά καταπολεμήσουμε τήν Ιδια τήν έννοια τής έγκυκλοπαΐδειας σάν δυνατότητας, τήν Ιδέα πώς κάπου στό θεό, μέσα στόν "Ανθρωπο, μέσα στή Φύση ή μέσα στήν 'Ιστορία, είναι άποθηκευμένη γνώση πού όφειλουμε νά τήν άνακαλύφουμε. 'Εξάλλου χαρακτηρίζοντας μιά έγκυκλοπαΐδεια σάν

8 9 πολιτική, δέν τακτοποιούμε τά πράγματα βέβαια, ή λέξη πολιτική έπρεπε νά είναι μονοσήμαντη. 'Αλ λά δυστυχώς τά γεγονότα είναι διαφορετικά. Ή έννοιά τπς πάτε περιορίζεται στις κοινοβουλευτικές άσχημίες, πάτε έπεχτεΐνεται στά πάντα καΐ ο' ό,τιδήποτε, άπό τά οικονομικά ώς τά ιδεολογικά, άπό τά τοπικά στά παγκόσμια. άπό τήν δραστηριότητα τού Κράτους ώς τήν ταξική πάλη... Γιά τόν σύγχρονο κοινό νοΰ τό πάν έγινε πολιτική: αυτό σημαίνει ότι τίποτε δέν είναι πιά στ' ά- λήθεια πολιτική. "Ετοι ό έττιθετικός προσδιορισμός π ο- λ ι τ ι κ ή δέν έχει καθόλου προσδιορισπκή άζία : δέν βοηθάει καθόλου, τουλάχιστο κατά τά φαινόμενα, στή μείωση της άκτίνας τοϋ έγκυκλοπαιδικοΰ «κύκλου». Γτήν πραγμαηκότπτα τά πάν έζαρτάται άπό τό άλλο έπίθετο: τό μικρή δείχνει μέτρια τή μετριοφροσύνη' ή πραγματική του σημασία είναι είρωνική. Δηλώνοντας άπό τήν πρώτη στιγμή δη αύτή ή πολιτική έγκυκλοπαΐδεια είναι μικρή, δείχνεις πώς ζεκινά άπό τή διάθεση της πολεμικής. 'Ασφαλώς ή έγκυκλοπαΐδεια (κοπεύει νά ένημερώση, νά προσφέρη άκριθεϊς άναλύσεις, έλεγμένες πληροφορίες, αιτιολογημένες έρμηνείες. Ταυτόχρονα δμως όρθώνεται έναντίον: έναντίον της ρητορικής άκολασίας, έναντίον τοϋ θερμπαλισμοϋ, έναντίον τοο πλειστηριασμού τών δρων καΐ τής έμφασης. Ή μία δφη τοϋ νομίσματος: ή διάδοση τών μέσων έπικοινωνίας (ραδιοφωνικών, ήχο-οττηκών, δημοσιογραφικών), ή πληθώρα τών βιβλίων τά όποια πρέπει νά χαιρόμαστε, έχει καΐ τήν άντίθετή της. Μέ αύτή τήν δφη είναι συνδεδεμένα τουλάχιστο δύο χαρακτηριστικά φαι-

9 10 νόμενα. 'Από τή μιά μεριά, λιγότερη άπαιτππκότητα, άσθενικός έλεγχος του λόγου καΐ τοϋ προφορικού καΐ τοϋ γραφτού. 'Ενώ γκρινιάζουμε γιά έλλειψη είδικών, ό όποιοσδήποτε αυτοανακηρύσσεται είδικός γιά τό κάβε τι. "Από τήν άλλη μεριά καΐ παράλληλα, άκολουθεί μιά υπερβολή στό ύφος τεχνικισμού, κυρίως φιλοσοφικού. Σήμερα δέν παραθέτει κανείς έπιχειρήματα, «άναπτύσσει μιά διαλεκτική». Στό τέλος κάθε στήλης έψημερίδας, στή γωνία κάθε όθόνης τηλεοράσεως, ό μέσος άναγνώστης σκοντάβει άπότομα σ' έναν δρο φαινομενικά τεχνικό πού, άν άναφέρεται μέ τή σωστή του έκδοχή πράγμα σπάνιο τόν άγνοεί, καΐ, άν έχει διαστροφή καΐ έκχυδαίστή πιό συνηθισμένη περίπτωση τόν έζαπατά καΐ τόν τρομοκρατεί. Ή Μικρή Πολιτική Εγκυκλοπαίδεια, χωρίς νά έχη έπιστημονικές άζιώσεις καΐ χωρίς νά έχη τήν πρόθεση νά έζαντλήση τά θέματα, θέτει ώς χρέος της νά συνεγείρη καΐ νά άπαλλάζη άπό τις άπάτες. Βαδίζει πρός τήν πραγματοποίηση αϋτοΰ τοϋ καθήκοντος χωρίς είδικές προκαταλήψεις. Συγκεντρώνει κείμενα άνθρώπων πού δέν έχουν άλλο «πολιτικό» δεσμό έκτός άπό τό κοινό μίσος τους κατά τής άπάτης τών λέξεων, πού άποκαλύτττεται πάντα, βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα, άνπδρασηκή. Είναι τό άποτέλεσμα μιάς έργασίας πού ήταν συλλογική καΐ κράτησε πολλά χρόνια (ό προσεχτικός άναγνώστης θά άποκαλύψη τά «γεωλογικά» στρώματα πού σημαδεύουν τήν κατασκευή της) Συνεργάστηκαν στήν Εγκυκλοπαίδεια νομομαθείς, Ιστορικοί, κοινωνιολόγοι, οικονομολόγοι, δημοσιο-

10 11 γράφοι, φιλόσοφοι. 01 υπογραφές καΐ τά άρχικά στό τέλος κάθε άρθρου σκοπεύουν λιγότερο ν* άποδώσουν στόν καθένα τό όφειλόμενο καΐ περισσότερο νά προσδιορίσουν τό στόχο στήν όργή τοΰ δυσαρεστημένου κρι- T1KOÖ. Ή Σιμόν καΐ ό Ζάν Λακουτύρ συντόνισαν τό σύνολο τών κειμένων. Ό συνεργάτης, πού τοΰ έπεσε ό κλήρος νά συντάζη αύτή τήν παρουσίαση, τούς ευχαριστεί άπό μέρους του καΐ άπό μέρους τών άλλων γιά τήν ύπομονή τους... Μι6 έργασία συλλογική, «άλληλοπειθαρχίας», συστηματική (άλλά χωρίς σύστημα), θεωρητική (άλλά χωρίς θεωρία), πληροφοριακή κα) είρωνική. Πού σάν τέτια έχει Ης èn αναλήψεις της, Ής άνηφάσεις της καΐ τά κενά της. Προπαντός τά κενά της. Δέν Θ6 παραλείψουν νά τά άνακαλύψουν καΐ νά τά συμπληρώσουν, θά είναι αύτ6 άντικεΐμενο ένός άλλου βιβλίου; Φρανσουά Σατβλέ

11

12 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΑΓΟΡΑ Mi τόν βρο αύτό έννοεϊται τόσο τό πλαίσιο καί ol κανόνες τής συναλλαγές, δσο χαΐ ή ένέργεια τής συναλλαγές ή τό άντικείμενό της. "Εται παίρνει, σέ δυό διαφορετικά έπίπεδα, πότε άφηρημένη καί πότε συγκεκριμένη Εννοια. Τό πλαίσιο είναι στήν άρχή ό τόπος τής συναλλαγής. Στό Μεσαίωνα καί στή διάρκεια xijç προβιομηχανικής έ- ποχής, ol άγορές καί οί έμποροπανήγυρεις ήταν ol βασικοί τόποι τής έμπορικής δραστηριότητας. Έκεΐ συναντιόνταν πωλητές καί άγοραστές. Άπ* αύτή τή συνάντηση γεννιόνταν συναλλαγή καί τιμή. Ώ άγορά είχε βρει έκεΐ τόν άρχικό ρόλο της, πού τόν διατήρησε Από τότε' ίδινε τή δυνατότητα νά συγκεντρωθοον στό Γδιο μέρος δσοι πρόσφεραν καί δσοι ζητοοσαν ν' άγοράσουν, μέ ίνα καθορισμένο τύπο έμπορικής πράξεως, καί νά σχηματιστή μιά ένιαία τιμή γιά τήν πραγματοποίηση τής άντίστοιχης συναλλαγής. 'Από τότε ol ϊννοιες άγορά καί τιμή συνδέθηκαν στενά. Σύμφωνα μέ τήν άντίστοιχη κατάσταση τής προσφοράς καί τής ζητήσεως έπιβάλλει τήν τιμή του 6 άγοραστής ή ό πωλητής (μιλοον τότε γιά άγορές άγοραστύν ή πωλητών' ή καλή άγορά φτηνή ή καλή τιμή είναι ή τιμή πού ό άγοραστής θεωρεί εύνοΐκή). Έ ϊννοια τής άγορ&ς γνώρισε μέ τόν καιρό διαδοχικές διευρύνσεις. Χωρίς άμφιβολία, ή ειδίκευση τοϋ έμπο-

13 14 ρ ίου καΐ 6 πολλαπλασιασμός τών σημείων πωλήσεως όδήγησαν σέ μιά φυσική διασπορά τών έμπορικών συνεταίρων, σπάζοντας έτσι τήν ένότητα τής τιμής, σέ βάρος συνήθως τοϋ άγοραστή. Παρ' 8λ' αύτά, μια άντίστροφη κίνηση πραγματοποιείται σήμερα μέ τή δημιουργία έμπορικών κέντρων πού άξίζουν νά όνομάζονται καΐ πάλι άγορές καΐ μάλιστα ύπεραγορές (σουπερμάρκετ). Άπό τήν άλλη μεριά, ή έννοια άγορά δέν Ισχύει πιά μόνο γιά τά έμπορεύματα, άλλά γιά δλες τις άξίες πού ένδιαφέρουν τήν οίκονομική ζωή. Υπάρχει άγορά έργασίας, πιστωτική άγορά πού ή Ιδια χωρίζεται σέ χρηματαγορά καΐ σέ κεφαλαιαγορά, άνάλογα μέ τό άν πρόκειται γιά άναζήτηση βραχυπρόθεσμων ή μακρυπρόθεσμων κεφαλαίων. Άπό τοπική, τέλος, ή άγορά γίνεται παγκόσμια, ειδικότερα γιά τις πρώτες Ολες. Μέ τήν πρόοδο τών έπικοινωνιών καΐ τήν άνάπτυξη τοο διεθνοος έμπορίου, όρισμένες «πιάτσες» καλύτερα έξοπλισμένες, έγιναν έδρες ειδικευμένων συναλλαγών γιά όρισμένα προϊόντα, έξασφαλίζοντας έτσι τή διαχείριση τών έμπορευμάτων καΐ τή διαμόρφωση τών τιμών. Τέτοιες άγορές είναι, λόγου χάρη, τό Λονδίνο, ή Νέα Υόρκη ή ή Σιγκαπούρη. Ή έπίδραση αύτών τών άγορών βρίσκεται σήμερα μάλλον σέ πτώση, στό βαθμό πού όλοένα καΐ λιγότερο περνοον άπό αύτές τά προϊόντα. Παρ' βλ* αύτά, ή έννοια τής παγκόσμιας άγορ&ς ύ- πάρχει, άκόμα κι' δταν είναι δύσκολο νά έντοπιστή ή έδρα της. Γίνεται λόγος πάντα γιά άγορά (ύπονοείται παγκόσμια) τών κυριωτέρων πρώτων ύλών καΐ γιά τήν παγ-

14 15 κόσμια τιμή καθεμιάς άπ' αύτές. Επεκτεινόμενη μ' αύτό τόν τρόπο, ή ίννοια τής άγοράς τείνει νά χάση τό φυσικό καί γεωγραφικό της περιεχόμενο γιά νά πάρη μιά πιό άφηρημένη καί Ιδεατή σημασία. Αύτό τό πέρασμα στό άφηρημένο προσέδωσε στήν ϊννοια άγορά μιά ρυθμιστική σημασία. Ό άγορά παραμένει τό πλαίσιο τής συναλλαγής, παύει δμως νά είναι ό τόπος δπου γίνεται ή συναλλαγή καί άντιπροσωπεύει πιά τούς κανόνες που έφαρμόζονται σ' αυτή. Τώρα γίνεται λόγος γιά οικονομία τής άγοράς σέ άντιπαράθεση πρός τή σχεδιασμένη οικονομία, γιά νά προσδιοριστή ένα οικονομικό σύστημα, δπου ή έκλογή καί οί άποφάσεις προκύπτουν άπό τήν άμοιβαία άντιμετώπιση τών Ιδιων τών παραγόντων τής οίκονομικής ζωής, παραγωγών καί καταναλωτών καί δχι άπό μιά άρχή ίξω άπ' αύτούς. "Αν καί πρόκειται γιά εύθυγράμμιση προσφοράς καί ζητήσεως, γιά διαμόρφωση τιμής καί παρ' δλο πού βασίζεται στό κέρδος, δέν πρέπει νά ταυτίζουμε άπόλυτα τήν οικονομία τής άγοράς μέ τή φιλελεύθερη οικονομία. Στήν πραγματικότητα, τά πρόσωπα πού κατευθύνουν τήν άγορά δέν είναι άπαλλαγμένα άπό όρισμένες παρεμβάσεις τών δημοσίων άρχών. Είναι, πρώτ' άπ' δλα, ή άγορανομία πού προορισμό Ι χει νά έξασφαλίζη τήν άσφάλεια, τήν ύγιεινή καί τό σεβασμό τών τίτλων τών έμπορευμάτων. Επίσης είναι ή έξυγίανση τών άγορών πού έπιδιώκει νά γίνονται σεβαστοί ol δροι τοο άνταγωνισμοο. Στή Γαλλία ύπάρχει έπίσης ό θεσμός τών άγορών έθνικής ώφελείας, πού Εχουν, σέ όρισμένες πόλεις, τό προνόμιο μιάς περιοχής προστασίας, μέσα στήν όποία ol συναλλαγές όφειλουν

15 16 νά γίνονται άποκλειστικά μέ τή μεσολάβηαή της: σκοπός είναι νά βελτιωθή ή πληροφόρηση τών άγοραστών καΐ τών πωλητών καΐ νά Αποχτήσουν οί συναλλαγές περισσότερη σαφήνεια. Τέλος, είναι ή όργάνωση Αγορών' τό Κράτος παρεμβαίνει τό ίδιο δσον Αφορ& τά Αγροτικά προϊόντα γιά νά θεραπεύση φυσικές έλλείψεις ή νά προλάβη κινδύνους, Αγοράζοντας, άποθηκεύοντας, πωλώντας καΐ έπηρεάζοντας τις τρέχουσες τιμές. Αύτό τό νόημα έχουν, στή Γαλλία, οί παρεμβάσεις τοο 'Ιδρύματος Προσανατολισμοί) καΐ Ρυθμίσεως τών άγορών άγροτιχών προϊόντων (F.O.RJH.A.). Ώ παρέμβαση τών δημοσίων άρχών πού έπιβάλλεται Από λόγους τάξεως xal δικαιοσύνης, είναι άκόμα πιό άναγχαία γιατί, ή έννοια άγορά, πού χρησιμοποιείται έπίσης γιά τήν Ιδια τή συναλλαγή, μπορεί νά έμπνεύση κάποια καχυποψία. Πράγματι, στή λαϊκή γλώσσα, άγορά σημαίνει συμβιβασμός, πιθανόν ένας συμβιβασμός πού γίνεται καμιά φορά έξω άπό τά πλαίσια τής νομιμότητας καΐ τής ήθικής. Τό οίκονομικό λεξιλόγιο διατήρησε στή λέξη αύτή τήν Ιννοια τής συναλλαγής, κυρίως στόν τομέα τών δημοσίων Ιργων. Μιά άγορά πού άφορ& Εργα είναι μιά σύμβαση μέ τήν όποία ό έπιχειρηματίας Αναλαμβάνει νά έκτελέση έργασίες καθορισμένης συνθέσεως καΐ ύψους. Ή σημασία τών Αγορών αύτών, καθώς καΐ τό δψος τών Αθέμιτων κερδών πού μπορεί νά έπιτρέψουν, δικαιολογοον τις προφυλάξεις πού παίρνει ό κύριος τοο έργου κατά τόν προσδιορισμό τοο συμβαλλομένου. ΟΙ όργανισμοί τείνουν νά έγκαταλείψουν τις άγορές μέ συμβάσεις καΐ νά υΐοθε-

16 τήσουν πιό αύστηρές διαδικασίες καταφεύγοντας στόν πιό ευρύ άνταγωνισμό : κατακύρωση στήν έπιχείρηση πού, στό τέλος ένός διαγωνισμού προσφορών, παρουσίασε τις χαμηλότερες τιμές. Ειδικά μέτρα προνοίας έχουν ληφθή στή Γαλλία γιά τις κρατικές άγορές. Υπάρχουν έξαιρετικά αύστηροί κανόνες γιά τήν κατακύρωση καθώς καΐ μιά διαδικασία χρηματοδοτήσεως μέ τήν παρέμβαση ένός ειδικευμένου δργανισμού στό 'Εθνικό Ταμείο Κρατικών 'Αγορών. Ό δρος άγορά χρησιμοποιείται γιά νά ύποδηλώση δχι μόνο τή συναλλαγή, μά καΐ τό Ιδιο τό πραγματικό ή πιθανό άντικείμενό της. Άγορά λέγονται καΐ τά ψώνια τής νοικοκυράς. Ό οίκονομολόγος, θέλοντας νά συγκεκριμενοποιήσω] τά πράγματα, όνομάζει καλάθι τής άγοράς τήν οίκογενειακή κατανάλωση. Άγορά είναι έξάλλου, δ,τι έχει ήδη πουληθεί κι' έ- κεΐνο πού μπορούσε νά έχει πουληθεί ή άκόμα ol κάτοχοι ένός άγαθοο ή ot μελλοντικοί άγοραστές του. Λόγου χάρη, άγορά τοο αύτοκινήτου είναι τά όχήματα πού κυκλοφορούν καΐ ot κάτοχοι τους, έπίσης δμως, καΐ Γσως προπάντων, αύτοκίνητα πού μπορεί νά πουληθούν σ' Ινα καθορισμένο χρονικό διάστημα, συνήθως σ' Ινα έτος, καΐ ή νέα πελατεία πού έτσι θά δημιουργηθή. Πράγματι, ol έταιρίες ένδιαφέρονται περισσότερο γιά τή νέα πελατεία καΐ τις μελλοντικές άγορές, παρά γιά τήν πελατεία πού άποτελεΐ τή σημερινή άγορά. 01 μελέτες τής άγοράς πού άναλαμβάνουν αύτές ol έταιρίες άποβλέπουν στό νά καθορίσουν, μέ μεθόδους δανεισμένες άπό τήν τεχνική τών σφυγμομετρήσεων τής κοινής γνώμης καΐ τών ψυχολογικών

17 18 κινήτρων, τήν Εκταση, τή σύνθεση καΐ τις προτιμήσεις αυτής τής νέας πελατείας γιά τήν όποία θά γίνουν τά νέα προγράμματα παραγωγής. Σ. Σ. ΑΚΤΙΒΙΣΜΟΣ Στό κοινό λεξιλόγιο μαχητής είναι ό άριστερός πού μοιράζει τρίκ καλής θελήσεως, άκτιβίστας είναι ό δεξιός πού μοιράζει βόμβες γιά νά έκτροχιάση τήν 'Ιστορία. Στήν πραγματικότητα ό άκτιβισμός παρουσιάζεται σήμερα σάν μιά Εννοια πού Εχει σχέση μέ τή δεξιά, μόνο γιατί ή άριστερά Εχει μετατοπιστεί καΐ Εχει Ενσωματωθεί σέ όργανισμούς καΐ θεσμούς καΐ κάνει πώς πιστεύει δτι ύπηρετοον τόν άνθρωπο, Εν δέν είναι καθένας Εχει τόν τρόπο νά τό πληροφορηθή, άλλά δχι καΐ νά τό πή παρά μηχανισμοί καταπιέσεως. Ό άκτιβισμός Ισχυρίζεται δτι άποδίδει στό άτομο τήν άποτελεσματικότητά του καΐ ταυτόχρονα τήν Ικανότητά του νά τροποποιή μέ μιά κίνηση τήν πορεία τών δημοσίων πραγμάτων. Στό βαθμό πού τό ψηφοδέλτιο θεωρείται σάν Ελεημοσύνη τής δημοκρατίας πρός τόν πολίτη φαινόμενο πολιτικής άθλιότητας πού προκαλεί Αναιμία, ή δράση μιδς δμάδας Εκλεκτών πού Ενεργεί σάν κομμάντος γιά λογαριασμό καΐ στό δνομα δλων Εκείνων ot όποίοι κά-

18 19 νουν πίσω μπροστά στόν πιό σοβαρό προσωπικό κίνδυνο, αύτή ή δράση γίνεται Ενας τίτλος εύγενείας, τό σημάδι μιδς έπαναποκτημένης άρρενωπότητας. "Ετσι δ άκτιβισμός τοποθετείται στήν προέκταση μιας κάποιας νιτσεϊκής παράδοσης καί ύπήρξε μιά στιγμή, λίγο πρίν άπό τόν δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, κατά τήν όποία διανοούμενοι πού άργότερα θά προσχωρούσαν σέ άντίθετα στρατόπεδα, καλλιέργησαν τήν ιδέα τοϋ άκτιβισμοϋ άπό μιά κοινή πίστη στό Νίτσε. ΑύτοΙ ot διανοούμενοι δ Ζώρζ Μπατάιγ,δ Πιέρ Κλοσοβσκύ, δ Ζύλ Μονερό,ό Ροζέ Καϊγιουά κυκλοφόρησαν Ενα έφήμερο περιοδικό μέ τόν τίτλο «Ακέφαλος», δπου τά θέματα τοϋ "Ερωτα καί τοϋ θανάτου διασταυρώνονταν καί καμιά φορά συγχέονταν μέσα στήν Εξαρση τής γυμνής πράξης, σάν φορέα μιας καθολικής πρόκλησης. Τήν ίδια περίπου έποχή, ό Ροζέ Καϊγιουά Εβγαζε Ινα βιβλίο, «Ή 'Αγία Κοινωνία τών δυνατών», πού τό ήθικό του Ιπιμύθιο χάθηκε μέσα στόν όρυμαγδό τοϋ πολέμου, άφοϋ κόστισε στόν συγγραφέα του τήν κατηγορία δτι διέδιδε τό φασιστικό δηλητήριο. Τήν πρώτη Ιστορική έκδήλωση τοϋ καινούριου άκτιβισμοϋ τήν βρίσκουμε στά Ό μεγάλος 'Ιταλός ποιητής Γκαμπριέλε Ντ' Άννούντσιο, πιστεύοντας δτι ή άντιπροσωπεία τής χώρας του στή συνδιάσκεψη τών Βερσαλλιών ξεπουλοϋσε τά έθνικά συμφέροντα, ξεσήκωσε μιά λεγεώνα έθελοντών καί βάδισε κατά τοϋ Φιοϋμε (πόλη πού όνομάζεται σήμερα Ριέκα καί βρίσκεται στή γιουγκοσλαβική έπικράτεια). Ό Ντ' 'Αννούντσιο κατέλαβε τήν πόλη, σχημάτισε έκεΐ κυβέρνηση, Εκοψε νόμισμα, Εξαπέλυσε ή- χηρές διακηρύξεις πρός δλο τόν κόσμο. Ή κυβέρνηση τής

19 20 Ρώμης δέν μπορούσε παρά νά άποδοκιμάση τήν έπιχείρηση πού έσβησε μόνη της άπό έλλειψη πόρων. Ό Ντ' Άννούντσιο σ' αύτή τήν περίπτωση, δπως και σέ μερικές άλλες, συμπεριφέρθηκε σάν κοντοττιέρος του Μεσαίωνα, έδωσε δμως χωρίς νά τό ύπολογίζη μιά Ισχυρή ώθηση στό φασιστικό κίνημα πού δ Μπενίτο Μουσσολίνι άρχιζε τότε νά όργανώνη καΐ πού εισέπραξε τά συναισθηματικά κέρδη άπό τήν έκστρατεία τού Φιοϋμε. Ό Ντ' Άννούντσιο, έννοείται, ήταν τοποθετημένος πάνω άπό τά κόμματα καΐ έδειξε λίγη συμπάθεια πρίν δπως καΐ μετά τήν κατάληψη τής έξουσίας γιά τό μουσσολινικό φασισμό, τόν όποιο έβλεπε σάν ένα είδος πληβιακής πλημμυρίδας, δχι καΐ τόσο άξιοσύστατης. Στή Γερμανία τήν Γδια στάση τήρησε δ "Ερνστ Γιοϋνγκερ, πού τόν είχαν συνεπάρει ot πολεμικοί καΐ βολονταριστικοί μύθοι καΐ πού, κατά τήν άποψή του, δπως είπε 6 Κλώντ Νταβίντ, «τό άτομο άγωνίζεται μόνο του σέ άποστολή θυσίας». Ό Γιοϋνγκερ δέ συνθηκολόγησε ποτέ στ' άλήθεια μέ τόν έθνικοσοσιαλισμό καΐ ήξερε νά κρατηθή σέ μιά άνευλαβή άπόσταση άπό τή ναζιστική δημαγωγία. Στήν άλγερινή σύγκρουση δοκίμασε τήν τύχη του Ινας άκτιβισμός έκσυγχρονισμένος, δυναμικός, θρεμμένος μέ τά μαθήματα τοϋ πολέμου τής 'Ινδοκίνας, καΐ τις μεθόδους τής έπαναστατικής έπιθετικότητας. Ημερομηνία τής νίκης τού άκτιβισμοο είναι ή 13η Μαίου. Αλλά είναι μιά νίκη άπατηλή. Ή 13 Μαΐου δέ θάταν δυνατή χωρίς τήν έντελώς προσωρινή συνένωση άκτιβιστών δύο κατηγοριών: τών ντεγκωλλικών καΐ τών όπαδών τής γαλλικής Αλγερίας πού έπιδίωκαν διάφορε-

20 21 τικούς σκοπούς καΐ δέν συγχώρησαν ποτέ στόν έαυτό τους τό δτι παρουσιάστηκαν νά ύπηρετοον τόν Γδιο. Ό έπιχείρηση τοϋ 'Αλγερίου έμφανίζεται σά σύνθεση τής συνωμοσίας μέ τό αύθόρμητο λαϊκό ξεσήκωμα κι' δλ' αύτά μέσα στήν άχλύ μιδς άμίμητης μεσογειακής γιορτής. Ή άμφίβολη άποθέωση τοο φόρουμ τοο 'Αλγερίου Αποτελεί τήν χαροποιό καΐ έξημμένη προβολή μι&ς πειθαρχίας πού είναι αύστηρή γιατί είναι μοναχική. Παράνομος, περιφρονούμενος άπό τά κόμματα, τό Γδιο έτοιμος νά άπελπίση καΐ νά βγάλη άπό τήν άπελπισία ένα κόμμα τό μόνο πού άναγνωρίζει δ Ακτιβισμός έχει, παρ' δλ' αύτά, τήν έπιθυμία νά μαυρίση στόν ήλιο τοϋ πλήθους. "Εχει σημασία τό δτι ή τόλμη τών γιά πολύ καιρό Αθέατων Από τό κοινό ήθοποιών, βρίσκει Απήχηση καΐ δικαίωση στή βουή μέ τήν δποία δ λαός παραδίνεται στήν Απολαυστική συνενοχή τοϋ αίφνιδιασμοϋ. 'Αλλά ή στιγμή αύτή είναι έπίσης ή στιγμή τής σύγχυσης δηλαδή τών ψευδαισθήσεων. Ό Ακτιβισμός πιστεύει πώς έχει πετύχει τόν Αντικειμενικό σκοπό του, γνώρισε δλες τις δοκιμασίες, Ακόμα καΐ τό Ακάνθινο στεφάνι, κι' δμως ξεχνά δτι ot άνθρωποι είναι καμωμένοι γιά νά γυρίζουν τό βράδυ σπίτι τους καΐ νά κάθονται στό τραπέζι τους. Έδώ φτάνουμε στήν Αντίφαση κάθε ήρωΐκής ιδιοσυγκρασίας: δέν μπορείς νά κάνης ήρωες τούς άλλους. Τό πολύ μεγάλο λάθος ένός Πιέρ Λαγκαγιάρντ ήταν δτι έρριξε τόν Ακτιβισμό στά δδοφράγματα, σά νά ήταν εύκολο νά δημιουργήσης άποτελεσματικότητα άπό τή γραφικότητα. Χωρίς άλλο ό καρμποναρισμός έπαιξε τό ρόλο του στήν εύρωπαΐκή άναταραχή τοϋ 1848, άλλά δέν έπιτρέπεται πιά στίς μέρες μας νά γυρεύης τή συν-

21 22 ταγή τής έξουσίας σ* αύτή τήν κυριακάτικη ζωγραφική. Ή παλληκαριά Επαψε νά είναι μιά άπλή δύναμη έλεύθερη νά ξεχυθή στό πρώτο σταυροδρόμι. Μιλώντας θεωρητικά, ό Ακτιβισμός είναι ό νόμος τής Ενεργητικής ρύθμισης τής παλληκαριάς, πού μπορεί νά Εχη άποτελέσματα τά δποϊα γίνονται άκόμα πιό άξιόλογα άπό τό γεγονός δτι δέν προέρχονται άπό μαζική δράση. Γιά νά δδηγήσης μιά μάζα στά δδοφράγματα θ&πρεπε νά μήν πιστεύης στή φυσική άμπώτιδα, στή ν άναπόφευκτη κυκλοθυμικότητα τών αύτοσχέδιων μαχητών πού Εχουν κάποιο σπίτι για νά Επιστρέψουν. Γιά νά παρηγορηθή πού Εχασε τό ΦιοΟμε, δ Ντ' Άννούντσιο Εγκατέστησε Ενα καταδρομικό στόν κήπο του. Ol Επιζώντες τοϋ ΟΑΣ είναι άπαρηγόρητοι στήν άκατανόητη γιά τούς ίδιους άποστρατεία τους. Γεννημένος άπό τή νοσταλγία, δ άκτιβισμός ξεχύνεται στή νοσταλγία. Παρ' δλ' αύτά, δ κύκλος δέν Εχει Εντελώς κλείσει. Τόν ξανανοίγει τό σύγχρονο πολιτικό σύστημα. Άπολιτικοποιώντας τούς πολλούς, προκαλώντας τούς λίγους, αύτό τό σύστημα τών διευθυντών Επιχειρήσεων (ΜΑ- NAGERIALISTE) δέν άμφιβάλλει γιά τήν Ικανότητά του νά Επιβάλλεται μέ τήν ήρεμη σιγουριά του, τή γνώση τών προβλημάτων, τήν ποιότητα τών φακέλλων του. 'Επικεφαλής βρίσκεται Ενας άντρας δημοκρατικά Εκλεγμένος πού κυβερνά συμβουλευόμενος μόνο τούς μυημένους άπό τούς δποίους εύαρεστεΐται νά περιβάλλεται. Είναι τό καθεστώς τής διαλειπτικής δημοκρατίας πού σάν πρώτο άποτέλεσμα Εχει νά διαλύη τήν εύαισθησία τών μαζών. Ένας τύραννος πού Εξαπολύει τά πάθη άντιμετωπί-

22 23 ζεται καλύτερα παρά ίνας Επιχειρηματίας ήγεμόνας πού όργανώνει τήν άδιαφορία. Μ' αύτόν πού διευθύνει πιέζοντας κουμπιά δέν μπορεί ή συζήτηση νά είναι άμφισβήτηση, θά είναι άπλώς άκαδημαΐκή. Γι' αύτό πρέπει νά φανταστούμε πώς θά δημιουργηθούν συνωμοτικά τάγματα, πώς τρομοκράτες καλόγηροι ή παλιοί τεχνοκράτες θά Αντικαταστήσουν τις σημερινές φιλόφρονες Αντιπολιτεύσεις. Πρόκειται άκόμα γιά μιά δωρεάν προκαταβολή. Μάλλον γιά μιά ύπόθεση άντικειμενικοποίησης. Φαίνεται πώς μελέτησαν δλα τά Ενδεχόμενα τής δολοφονίας τού προέδρου Κέννεντυ δχι δμως τή μεθοδολογική της άξια. Στό μέλλον ενα Επιτυχημένο δυστύχημα, Ινα άεροπλάνο Επισήμων πού θά συντρίβεται κατά τήν άπογείωση ή κατά τήν προσγείωση, ίσως άκόμα Ενα ρυθμισμένο Εμφραγμα, θά είναι τά δργανα τής Εργασίας Ενός ψυχρού άκτιβισμοο πού φροντίδα του δέ θάναι πιά ή κατάληψη τοϋ πεδίου, άλλά τό ξεκαθάρισμά του: θά τοϋ είναι άρκετό νά προκαλέση τήν Επανάληψη τοϋ παιγνιδιού, τήν άποεμπλοκή τής Εξουσίας. Στό αύριανό Κράτος, ή κυβερνητική μηχανή θά είναι Ενας ώρολογιακός μηχανισμός πού ή Εξαιρετική άκρίβειά του θά κάνη νά Εξαφανιστοΰν ot άνταγωνιστικές καί πάντα άόριστες καί χιμαιρικές ιδεολογίες... 'Αντίθετα, κι' αύτό θά άποτελέση τή σατανική πλευρά τής καταστάσεως, δ τυφλός ζήλος τής μηχανής θά Επιτρέψη στούς σκοτεινούς δεύτερους τής ιεραρχίας νά διοικοΰν, νά κυβερνούν σταθερά καί μέ Επιτυχία, θά πρέπει νά είναι πολύ άτολμοι αύτοί οί δεύτεροι γιά νά μήν Επιθυμούν καί νά περιμένουν νά Ελθη ή ώρα τους. Καί θάναι δουλειά τών άκτιβιστών νά τούς τήν προσφέρουν. "Οταν φτάσουμε

23 24 σ* αύτό τό βαθμό τής έντέλειας, ή Ιστορία δέ θάχη άνάγκη άπό πραξικοπήματα, θά τής φτάνουν μερικά σπρωξίματα μέ τό δάκτυλο. Είναι ένδιαφέρον νά σημειώσουμε πώς οι δεύτεροι, μόλις βγοον στήν έπιφάνεια καΐ στολιστοον γιά νά παίξουν ένα ρόλο σέ μιά θέση που ποτέ δέ θάφταναν χωρίς τήν πονηριά τής τύχης, έφευρίσκουν γιά τόν έαυτό τους μιά προσωπικότητα καΐ κάνουν έπιλογές έπίτηδες πολύ διαφορετικές άπό έκεζνες τών προκατόχων τους... Ό Τρούμαν δέν ήταν συνεχιστής τού Ρούσβελτ. Ό Τζόνσον δέν ήταν προέκταση τού Κέννεντυ. Ώραΐο θέμα γιά νά τό σκεφτή ό άκτιβισμός τοο μέλλοντος. Ίσαμ' έδώ ό θεμελιώδης μανιχεϊσμός τού άκτιβιστή διπλασιαζόταν άπό τή διαθεσιμότητα πού τόν έκανε ένα είδος τυχοδιώκτη τής πολιτικής, καμιά φορά έναν άλήτη, προφήτη καΐ έπαναστατημένο. Στό εξής δέ μπορεί νά ύποστή τήν γενική μεταμόρφωση καΐ νά μαθηματικοποιηθή μέ τή σειρά του, διατηρώντας γιά τις άνάγκες τού θέματος, τή μάσκα τού έρμητικού τιμωρού πού κανένας δέ μπορεί νά ξέρη ποιά έκδίκηση προετοιμάζει. Στό δφασμα τό όλοένα πιό πυκνά υφασμένο τής συνάφειας καΐ τής καλής διευθέτησης τών πραγμάτων, δ άκτιβιστής θά άντιπροσωπεύη έκεϊνο πού 6 Χάϊσενμπεργκ προσδιορίζει μέ τό συνταρακτικό δνομα «σχέση άπροσδιοριστίας». Γιατί δ παλιός θηριοδαμαστής νά μή γίνη πρωτεργάτης μιας αίρεσης πού θέλει νά είναι τό άναγκαΐο συμπλήρωμα κάθε έπιστήμης, τό άτομο τό άπαράμιλλο στό νά παραμονεύη τήν κρίσιμη στιγμή πού ή έξουσία άφήνεται νά παιχτή στή στροφή ένός δρόμου, ό έκπρόσωπος τής πολιτικής

24 25 άγρύπνιας σ* έναν κόσμο δπου όποιος δέν κρατδ τό τιμόνι κοιμάται ; Ζώρζ Xavèlv ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ Αύτή ή έννοια στήν πολιτική της χρήση έχει έγελιανή καταγωγή. 'Αλλά ένώ στό φιλόσοφο τοϋ Βερολίνου είχε μια καθορισμένη σημασία, νομιμοποιημένη άπό τό ίδιο τό σύστημα, έγινε σήμερα μιά άπό τις έννοιες πάς - παρτοϋ, πού έπιτρέπει νά ύψώνης στό έπίπεδο τής ψευδοαντίληψης κάθε λογής στενοχώρια ή δυσαρέσκεια. Μιλούν άδιάκριτα γιά τήν άλλοτρίωση τής άνθρωπότητας πού, στή βιομηχανική κοινωνία, έχει ύποταγή στά mass - media, γιά τή γυναίκα πού τή μεταχειρίζονται σάν άντικείμενο, γιά τό χωρικό πού είναι ύποδουλωμένος στις συνθήκες ζωής τοϋ χωριού, γιά τό διανοούμενο πού έχει ύποταγή στίς άνάγκες τής θεαματικής κουλτούρας... Στήν έγελιανή φαινομενολογία κάθε μορφή τοΰ πνεύματος δφείλει νά γίνη σύγχρονη παρουσία σ' ένα άντικείμενο πού τήν πραγματοποιεί καΐ προσωρινά τήν έπιβεβαιώνει. Είναι ή στιγμή τής «extraneation» (Entausserung) κατά τή μετάφραση τοο Ζ. Ίππολίτ. Σέ λίγο αύτή ή μορφή τού Πνεύματος αίσθάνεται τή φτώχεια της: δέν άναγνωρίζει τόν έαυτό της σ' έκεϊνο πού διατείνεται δτι τήν πραγματώνει. Φτάνει τό στάδιο τής άλλοτρίωσης (Ent-

25 26 fremdung). Χάνεται καΐ περιορίζεται. Δοκιμάζει τήν ά- παίτηση τοϋ ξεπεράσματός της. Ό νέος Μάρξ ξαναπήρε τήν έγελιανή Ιδέα τής άλλοτρίωσης, πού τήν είχε ήδη άναθεωρήσει καΐ διορθώσει δ Φόϋερμπαχ δίνοντας της άντικειμενικές βάσεις. Καθώς τόν είχε συναρπάσει ό λογικός λυρισμός τής Εννοιας, φαντάστηκε τήν δπαρξη τοϋ προλεταριάτου σάν τήν Εσχατη άλλοτρίωση, πού προμηνύει, άπό τήν ίδια τήν ύπερβολή τής δυστυχίας, τήν πιό πλήρη άποκατάσταση. Άπό τό 1857, δ Μάρξ ξαναβάζει τήν άλλοτρίωση Εκεϊ πού βρίσκεται: στό πεδίο τής μεταφυσικής. Άπό τότε, ή άλλοτρίωση (χωρίς διάκριση Entausserung καΐ Entfremdung) Εγινε τό «ψωμοτύρι» τής μαρξολογίας (βλ. τό άρθρο μαρξισμός). Ό άνθρωπος είναι άλλοτριωμένος (ίσον άποξενωμένος άπό τόν ίδιο του τόν Εαυτό) οικονομικά (μέ τό φετιχισμό τοϋ Εμπορεύματος καΐ τοϋ χρήματος) πολιτικά, Ιδεολογικά... ΚαΙ ή μαρξολογία συνεχίζει τόν καλό δρόμο της : δ άνθρωπος δέν είναι ποτέ εύτυχής, δέν είναι ποτέ στήν κατάσταση τής καθολικής διαφάνειας. ΟΕ σιδεροδοκοί τής οικοδόμησης τοϋ σοσιαλισμοϋ, ή φροϋδική διδασκαλία, δέν τό θεμελιώνουν «συγκεκριμένα»; Ό άνθρωπος δέν είναι ούσιαστικά άλλοτριωμένος άπό τή Σαρσέλ ώς τό Νοβοσιμπίρσχ ; Μέ τή μεσολάβηση τής άλλοτρίωσης, ή χριστιανική Εννοια τοϋ «άρχικοϋ προορισμοϋ» ξαναποκτά τήν Επικαιρότητά της. Αντίληψη πού μπορεί περιστασιακά νά Εχη τήν άποτελεσματικότητά της στήν πολεμική, ή άλλοτρίωση είναι τό πρότυπο τής συγκεχυμένης Ιδέας, χάρη στήν

26 27 δποία, ή πλαδαρότητα τών δικογράφων Αντικαθιστά μέσα στή σύγχυση, τις άπαιτήσεις τής Ερευνας. "Αν άρχίζαμε νά σκεφτόμαστε λίγο στά σοβαρά πώς δέν ύπάρχει άνθρώπινη φύση, θά μπορούσαμε νά συνηθίσουμε νά πετάμε στή θάλασσα τήν άλλοτρίωση, πού δέν είναι τίποτε άλλο άπό μιά καινούρια μεταμφίεση τής θεολογικής σκέψης. Φρανσουά Σατελέ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ θέσις έπΐ τάπητος ζητημάτων πού Εχουν τεθή στις καλένδες. Γεννημένη άπό τή διαπίστωση τοο άνώφελου τοΰ διαλόγου άφού δ διάλογος κατάντησε κοσμική ά- σκηση, πού δέν είναι πιά παρά παρωδία δπου διαλύεται τό θέμα στό μέτρο πού γίνεται κομψότερη ή Εκφραση ή άμφισβήτηση δέν άσκεΐται άπαραίτητα μέ τόν προφορικό ή τό γραπτό λόγο. Ή κατάληψη δρισμένων χώρων, οί σιωπηρές πορείες, ή Εγκατάσταση πλήθους άνθρώπων στό κατάστρωμα τών δρόμων τις ώρες τής μεγάλης κυκλοφορίας, είναι μερικοί τρόποι μέ τούς όποιους έκδηλώνεται ή άμφισβήτηση. Τό κίνημα τών «καταστασιακών» πού διαμορφώθηκε καί άναπτύχθηκε στό Στρασβούργο μετά τό 1965, Εφεύρε πιό ζωηρούς τρόπους άμφισβητήσεως: λόγου χάρη, τήν καταστροφή Επισήμων άρχείων. Ένώ ή συζήτηση στηρίζεται στήν ποιότητα τοο Επιχειρήματος, ή άμφισβήτηση

27 28 βασίζεται σέ μιά συμβολική τής άρνήσεως. Είναι ή ούλή τοϋ σκανδάλου στό ήρεμο μέτωπο τής κοινωνίας. Και οί κοινωνίες πού, έφαρμόζοντας ύποκριτική τακτική, διακηρύσσουν δτι τή θεωροϋν νόμιμη, γνωρίζουν χωρίς νά τ' όμολογοον δτι είναι άπαράδεκτη, γιατί δέν ύπάρχει άλλη άληθινή άμφισβήτηση, έκτός άπό τήν καθολική. Ζώρζ Χανίΐ9 ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ Περισσότερο άπό μιά άντίληψη τοϋ κόσμου, ό άναρχισμός είναι ή έντονώτατη άρνηση που δ καταπιεζόμενος ρίχνει καταπρόσωπο τής κοινωνίας δπου ζεί. Εξέγερση άπό τά κατάβαθα τοο είναι, φρίκη, άηδία, άρνηση μέ χίλιες μορφές, άπό τήν άπόπειρα ώς τό παραλήρημα, άπό τό δνειρο ώς τό ρεβόλβερ. Ό άναρχικός μάχεται έναντίον τών τεράτων πού τά άπεχθάνεται και τά άποδοκιμάζει : τό χρήμα, τήν πολιτική, τό κοινοβούλιο, τά κόμματα και τήν ίδια τήν ιδέα τού κόμματος, τό συγκεντρωτισμό, τή σχεδιοποίηση και τέλος τό μαρξισμό, τό πιό μεγάλο τέρας γιατί γυαλίζει μ* ένα έπαναστατικό βερνίκι, τό Κράτος αύτό τό «Λεβιάθαν», αύτό τόν «καινούριο Μολώχ» πού ή «καταραμένη δύναμή» του κάνει νά ξεσπά ή λύσσα τοο Προυντόν. «Νά σέ κυβερνούν σημαίνει νά σέ παρακολουθούν άπό κοντά, νά σέ έπιβλέπουν, νά σέ κατασκοπεύουν, νά σέ διευ-

28 29 θύνουν, νά σοο κάνουν νόμους, νά σοϋ ρυθμίζουν τή ζωή, νά σέ μαντρώνουν, νά σέ κατηχούν, vi σοϋ χάνουν κήρυγμα, νά σέ έλέγχουν, νά σέ σφραγίζουν, νά έχτιμοϋν τήν άξία σου, νά σέ λογοκρίνουν, νά σέ διατάσσουν πρόσωπα πού δέν έχουν ούτε τους τίτλους, ούτε τις γνώσεις, ούτε τήν άρετή... Νά σέ κυβερνούν σημαίνει σέ κάθε κίνηση, σέ κάθε συναλλαγή, σέ κάθε έπιχείρηση νά σέ σημειώνουν, νά σέ καταγράφουν, νά σέ κατατάσσουν, νά σοϋ βγάζουν τιμολόγιο, νά σοϋ κολλοϋν χαρτόσημο, νά σέ καταμετρούν, νά σοϋ κανονίζουν τήν είσφορά, νά σέ φορολογούν, νά σέ άπολύουν, νά σέ έξουσιοδοτοϋν, νά σέ σημειώνουν, νά σέ έπιτιμοΰν, νά σοϋ άπαγορεύουν, νά σέ πληροφορούν, νά σέ σωφρονίζουν, νά σέ διορθώνουν. Σημαίνει, μέ τό πρόσχημα τής κοινής ώφελείας καΐ στό δνομα τοϋ γενικού συμφέροντος, νά σέ κατατάσσουν σέ φορολογική κλίμακα, νά σέ έξασκοϋν στό στρατό, νά σέ χαρατσώνουν, νά σέ έκμεταλλεύονται, νά σέ ύποτάσσουν ατά μονοπώλια, νά αίσχροκερδοϋν σέ βάρος σου, νά σοϋ βγάζουν τό λάδι, νά σέ έξαπατοϋν, νά σέ κλέβουν. "Ύστερα, μέ τήν παραμικρή άντίσταση, μέ τό πρώτο παράπονο, νά σέ κατατρέχουν, νά σοϋ βάζουν πρόστιμα, νά σέ ντροπιάζουν, νά σέ πληγώνουν, νά σέ καταδιώκουν, νά σέ βρίζουν, νά σέ σπάζουν στό ξύλο, νά σέ Αφοπλίζουν, νά σέ δένουν, νά σέ φυλακίζουν, νά σέ θυσιάζουν, νά σέ πουλοϋν, νά σέ προδίδουν, καΐ πάνω άπ' δλ* αύτά νά σέ περιπαίζουν, νά σέ γελοιοποιούν, νά σέ προσβάλλουν, νά σέ άτιμάζουν». Τό Κράτος δέν θά μπορούσε νά άντισταθή σ' ένα τέτοιο κατακλυσμό. Εξάλλου δέν είναι, άποφαίνεται δ Προυντόν, παρά «μιά φαντασμαγορία τοϋ πνεύματός μας, πού τό

29 30 πρώτο καθήκον κάθε Ελευθέρου πνεύματος είναι νά τό στείλη στά μουσεία καΐ στίς βιβλιοθήκες». Σ' αύτές τις λίγες γραμμές ό Προυντόν Αποκαλύπτει «τις βασικές άμαρτίες» τοϋ άναρχισμοϋ: Ιδεαλισμός, φορμαλισμός, βολονταρισμός, ούτοπισμός. Γιά τόν άναρχικό τό Κράτος καΐ τό χρήμα δέν είναι παρά προλήψεις, δηλαδή ψεύτικες ιδέες καΐ δχι τό προϊόν τών δεδομένων κοινωνικών σχέσεων. Αύτές τις προλήψεις πρέπει νά τις ξερριζώσουμε άπό τά κεφάλια τών άνθρώπων μέ τό παράδειγμα ή μέ τό λόγο, πάντα μέ διατάγματα τής βούλησης. Έφευρεμένα κομψοτεχνήματα ήχηρής ματαιοδοξίας τό Κράτος καΐ τό χρήμα, Ιδού μέ μιά κίνηση τοϋ χεριοΰ σκουπίζονται άπό τήν έπιφάνεια μερικών Εκατοντάδων κοινοτήτων τής Καταλωνίας καΐ τής Ούκρανίας. Ό άναρχικός πιστεύει πώς φτάνει ή θέληση γιά νά τροποποιηθή εύκολα ή συνεχής άλυσίδα ψεύτικων ή κακών Ιδεών πού άποτελεΐ σήμερα τό ύφάδι τής κοινωνίας καΐ τής ιστορίας. "Ας άκούσουμε τόν Μπακοϋνιν: «Ό κομμουνισμός συγκεντρώνει καΐ άφομοιώνει δλες τις δυνάμεις τής κοινωνίας στό Κράτος... ένώ ΕΓΩ, ΘΕΛΩ τήν κατάλυση τοϋ Κράτους». Έγώ, θέλω! Άφοϋ τό Κράτος, δργανισμός καταναγκασμοϋ στήν ούσία του, είναι κακό έξ δρισμοϋ, τό πρώτο καθήκον τής νικηφόρου Επαναστάσεως είναι νά τό καταλύση χωρίς άναβολή, άκόμα κι' άν ή ίδια άπειλεΐται. Στήν άντεπανάσταση δ άναρχικός άντιπαραθέτει τή μεταφυσική. Στό παρόν γιά τό δποΐο Εχει μιά πολύ παραμορφωμένη εικόνα, δ άναρχικός Αντιπαραθέτει τήν ούτοπία. Γιά νά πάρη τήν άντεκδίκησή του γιά τό παρόν, Εξαντλείται νά περιγράψη μέ τις παραμικρότερες λε-

30 31 πτομέρειες τή μελλοντική κοινωνία, τήν Ιδανική κοινωνία πού δνειρεύεται γιά τήν Ικανοποίηση τών Απαιτήσεων τοο άτόμου καί πού τήν οικοδομεί ίξω άπό τά πλαίσια τής Ιστορίας. Άλλά πρέπει νά προσπαθήση νά έπιζήση. Καθώς κατατάσσει τό Κράτος καί τό χρήμα στήν κατηγορία τών προλήψεων, δ άναρχικός μετατρέπει τή δράση στήν είκόνα της, δηλαδή στήν καρικατούρα της: στό κατόρθωμα, μάταιη διαμαρτυρία τής ούτοπίας μπροστά στήν ιστορία πού τήν άπορρίπτει. Μέ τό κατόρθωμα δ άναρχικός γεμίζει τήν άβυσσο πού χωρίζει τόν αύριανό κόσμο άπό τή σημερινή κοινωνία δπου πρέπει νά ζήση καί να δράση. Βάζει τό κατόρθωμα στή θέση μεταβατικού προγράμματος. Ό άβυσσος άνάμεσα στό σήμερα καί στό αύριο είναι τόσο βαθειά πού τό κατόρθωμα μπορεί νά πάρη χίλιες μορφές στίς όποιες ένσωματώνονται ot κλυδωνισμοί τής άναρχικής σκέψης πού συγκρούεται μέ τήν άνάγκη νά περάση άπό τό μύθο στή δράση. Ό Πελλουτιέ καί ό Μονάτ στή Γαλλία, δ Πεστάνα καί δ Σεγκουέ στήν 'Ισπανία άναζητούν μιά διέξοδο άπό τήν έλλειψη άποτελεσματικότητος τοο κατορθώματος, συνδέοντας τόν άναρχισμό καί τό συνδικαλισμό. 'Αλλά στά 1914 ot Γάλλοι άναρχο - συνδικαλιστές ήγέτες, γραμμένοι ή δχι στόν πίνακα Β, ύποχωροον στό σοσιαλσωβινισμό μέ τήν Γδια δρμή τών περιφρονημένων πολιτικών τού SFIO (Σ.τ.Μ.: Σοσιαλιστικό Κόμμα τής Γαλλίας). Στή Βαρκελώνη στά 1936, ot ήγέτες τής C.N.T. F.A.I. έμποδίζουν τόν Κομπάνυς νά παραιτηθή καί γίνονται «ύπουργοί» σέ μιά κυβέρνηση συγκροτημένη μέ βάση τό πρόγραμμα

31 82 τοϋ Λαϊκού Μετώπου πού «άρνεΐται... τόν έργατικό Ελεγγο... τά ταξικά κοινωνικά καΐ οικονομικά κίνητρα... τήν έθνικοποίηση τών τραπεζών...κ.λ.». Έ έπανάσταση έχει ά- ναβληθή γιά άργότερα, μετά τόν πόλεμο που διεξάγει ό άστικός δημοκρατικός κρατικός μηχανισμός έναντίον τοϋ άστικοϋ φασισμοϋ. Ό άναρχισμός πού κρατοϋσε τόν Ιούλιο τοϋ 1936 τό ένα τρίτο τής 'Ισπανίας μέ τούς έργάτες μαχητές του καΐ μέ τους άγρότες, διαλύεται μέσα σ' αύτή τήν έξοργιστική περιπέτεια. Ό άναρχικός είναι λοιπόν ή άνάποδη πλευρά τοϋ ρεφορμιστή πού περιορίζει τόν έργατικό άγώνα στά αιτήματα «ψωμί, ειρήνη και έλευθερία». Είναι τό φυσικό του συμπλήρωμα. θρεμμένος μέ τις αύταπάτες γιά τό ρόλο τού άτόμου στήν Ιστορία καΐ σπαρασσόμενος άνάμεσα στούς πειρασμούς τοϋ «καθαροϋ συνδικαλισμού» πού θά τόν όδηγήση σ' έναν έξωφρενικό άντικομμουνισμό καΐ στή σεξουαλική χειραφέτηση, ό άναρχισμός ό σημερινός, τής έποχής τής «πολιτικής τών είσοδημάτων», τής ένσωμάτωσης τών συνδικάτων μέ τό κράτος καΐ τής διείσδυσης τοϋ κεφαλαίου στίς χώρες μέ κολλεκτιβιστική οίκονομία, ζει πιά τή ζωή πού τρεμοσβήνει τών ίδιων τών Ιστορικών συντελεστών του. Κι δμως ό Μάης τοϋ 1968 είδε τή μαύρη σημαία νά ξανακυματίζη. Άπό τή Ναντέρ ώς τή Σορβόννη έκατοντάδες νέοι, ξεσηκωμένοι έναντίον τής άστικής κοινωνίας, είδαν σ' αύτή τή σημαία τό σύμβολο τής άρνησής τους, τής έξανάστασης τους. Γιά μιά στιγμή, τό Κίνημα τής 2 2 Μαρτίου, πού γεννήθηκε στό σημείο συμβολής

32 33 τοο Μπακούνιν καΐ τοο Έρμπερτ Μαρκούζε, έκανε ν' άναρριγήση τό Παρίσι καΐ ή διανόησή του. Καινούριος Ρομπέν τών Δασών, ό Ντάνυ Κόν Μπεντ'ιτ άψήφησε C.R.S. καΐ τελωνειακούς καΐ γελοιοποίησε τό ύπουργεΐο τών Εσωτερικών... Τρεις μήνες άργότερα, στό διεθνές συνέδριο τών άναρχικών όμοσπονδιών, ό Γδιος έπιχείρησε νά έξηγήση τό σύστημα τής «πρόκλησης» πού έχει σκοπό νά ξεσηκώση τό κίνημα. Δέν μπόρεσαν δμως νά «προκαλέσουν» παρά μόνο τις Αναπόφευκτες Ιστορικά έκρήξεις. Τά ύπόλοιπα είναι κουκλοθέατρο. Ζάν - Ζακ ΜαρΙ ΑΝΕΡΓΙΑ Σέ μιά έποχή πού έξαίρονται συχνά τά προτερήματα τοϋ «πολιτισμού τών άνέσεων» καΐ πού «ή έβδομάδα τών τριάντα ώρών» φαίνεται σάν πανάκεια, μήπως ή άνεργία είναι γιά τήν οικονομία, δτι ή γρίππη άνάμεσα στίς άρρώστειες: παρουσιάζονται άπό καιρό σέ καιρό μερικά κρούσματα, άλλά τό κακό καταπολεμείται καΐ ύποχωρεΐ γρήγορα; Κι δμως άρκεΐ νά κάνουμε μερικά χρόνια πίσω γιά νά ξαναβρούμε τήν κρίση τοϋ 1929 καΐ τήν χωρίς προηγούμενο άνεργία πού άκολούθησε σ' δλες τις βιομηχανικές χώρες: 12 έκατομμύρια άνεργοι στίς Ηνωμένες Πολιτείες, 3

33 34 10 Εκατομμύρια στή Γερμανία, 3 στήν 'Αγγλία, κάπου άνεργοι στή Γαλλία, συνολικά πάνω άπό 30 Εκατομμύρια Εντελώς άνεργοι. Πολλά άκόμα Εκατομμύρια Εργάτες ύποαπασχολοονται, δουλεύουν είκοσι ή τριάντα ώρες τή βδομάδα. Στή Γερμανία, δ Χίτλερ καΐ τό ναζιστικό κόμμα, κατάφεραν γρήγορα νά Εκμεταλλευτούν τή μνησικακία καΐ τή βιαιότητα αύτών τών μαζών πού ήταν προσκολλημένες στό «λαϊκό πιάτο σούπας» και στίς μεγάλες ούρές μπροστά στά γραφεία άνεργίας. Δέκα χρόνια νωρίτερα στήν 'Ιταλία, δ Μουσσολίνι είχε κατορθώσει νά Εκμεταλλευτή τήν οίκονομική κρίση καΐ τήν άνεργία πού είχε προκαλέσει δ πρώτος παγκόσμιος πόλεμος. Τέλος ή άνεργία βρισκόταν στήν πηγή τών πολιτικών άνακατάξεων (Νιού Ντήλ στίς Ηνωμένες Πολιτείες, Λαϊκό Μέτωπο στή Γαλλία) πού προηγήθηκαν τοο δεύτερου παγκοσμίου πολέμου. Ένώ δμως οί πολιτικοί άποδεικνύονταν άνίκανοι νά άποτρέψουν τις κυκλικές καταστροφές, ot οικονομολόγοι ά- ναζητοϋσαν τις αιτίες τους γιά νά τις Εξαφανίσουν στό μέλλον. Ό Τζών ΜέΟναρντ ΚέΟνς Ανασκευάζει τις άπόψεις τών φιλελευθέρων, κατά τούς δποίους καμιά κρίση διαρκείας δέν μπορεί νά παρουσιαστή, δσο είναι σεβαστή ή Ελευθερία τής Εργασίας, σέ μιά πλήρως συναγωνιστική άγορά. Παραδέχεται δ Γδιος τή δυνατότητα μι&ς σημαντικής καΐ μακρόχρονης άνεργίας στίς καπιταλιστικές χώρες: τήν χρόνια άνεργία. Ό ΚέΟνς δμως δέν συμμερίζεται τις άπόψεις τοϋ Μάρξ πού πίστευε πώς ή άνεργία είναι Ενα άναπόφευκτο προϊόν

34 35 τοϋ καπιταλισμού: μή δίνοντας στόν έργάτη παρά μόνο τό αύστηρά άπαραίτητο γιά τή ζωή, δ καπιταλισμός μειώνει τήν άγοραστική δύναμη τής έργατικής τάξης καΐ αύξάνει τή συχνότητα τών κρίσεων. Τό άποτέλεσμα είναι ή δημιουργία ένός άληθινοϋ «έφεδρικοϋ βιομηχανικοί) στρατού». Ό ΚέΟνς άντίθετα, πιστεύει δτι ή άνεργία μπορεί vi έξαφανιστή: μιά λογική καΐ ένεργητική πολιτική τοϋ Κράτους μπορεί νά έπιτρέψη νά έπιτευχθή καΐ νά διατηρηθή ή πλήρης άπασχόληση. "Οταν τέλειωσε ό πόλεμος, πολλές κυβερνήσεις έμπνεύστηκαν άπό τις θεωρίες τοϋ ΚέΟνς καΐ τών μαθητών του. Ή πλήρης άπασχόληση έγινε δ έπιδιωκόμενος άντικειμενικός στόχος. 'Αλλά τί συνέβη στήν πραγματικότητα; Τό παράδειγμα τών Ηνωμένων Πολιτειών είναι, άπό τήν άποψη αύτή, πολύ έποικοδομητικό! 'Από τό 1947 ίδς τό 1960, ή άμερικανική οικονομία άφομοίωσε συμπληρωματικό ένεργό πληθυσμό 7,5 έκατομμυρίων προσώπων. Στό Ιδιο διάστημα ή άνεργία διατηρήθηκε στά 4% τοϋ ένεργοϋ πληθυσμού. Έ άμερικανική οίκονομία λειτούργησε λοιπόν σ' αύτή τήν περίοδο ούσιαστικά μέ μιά έργατική έφεδρεία καΐ χωρίς άξιόλογη οίκονομική κρίση. Ό μεγαλύτερος άριθμός άνέργων σημειώθηκε άνάμεσα στούς νέγρους καΐ στούς άλλους έγχρώμους, στούς νέους κάτω τών είκοσιπέντε έτών καΐ στούς έργαζόμενους τούς πάνω άπό έξήντα έτών. Ποιές είναι λοιπόν αύτές ot μορφές άνεργίας πού δέν μποροϋν νά «θεραπευτοϋν» έντελώς; Ή έποχιακή άνεργεία: όρισμένοι έργαζόμενοι βρίσκονται χωρίς άπασχόληση μιά συγκεκριμένη πάντα έπο-

35 36 χή Επειδή διακόπτονται ή περιορίζονται δρισμένες δραστηριότητες. Έ Ανεργία αύτή Ενδημεί ιδιαίτερα στδν Αγροτικό τομέα, Αλλά ή ύποχώρηση τοϋ τομέα αύτοϋ τείνει νά μειώση τις συνέπειές της. Ή Ανεργία τριβής: είναι ή περίοδος τής Απραξίας Εξαιτίας τής Αλλαγής Απασχολήσεως. Ή Εκθεση Μπέβεριτς καθόριζε τό ποσοστό τής Ανεργίας τριβής στά 2 3% τοϋ ένεργοϋ πληθυσμού στίς περιόδους καλής συγκυρίας. Ή τεχνολογική Ανεργία: είναι τά λύτρα στήν Ανάπτυξη τής παραγωγικότητας καί τοϋ αύτοματισμοϋ. 'Ορισμένες νέες Απασχολήσεις δημιουργούνται, Αλλες καταργούνται. Μερικές περιοχές Αδειάζουν, Επαγγέλματα έξαφανίζονται : ό κατασκευαστής Αμαξιών, δ πεταλωτής... Αύτές οί μορφές τής άνεργίας δέν είναι έξ Αλλου προνόμιο μόνο τών καπιταλιστικών χωρών. ΤΙς συναντάμε στήν πραγματικότητα σ' δλες τις τεχνικά Αναπτυγμένες χώρες, Αλλά μέ τά χαρακτηριστικά τά ιδιαίτερα γιά τήν οίκονομία τής Αγοράς τών δυτικών χωρών καί τά χαρακτηριστικά τά συμφυή μέ τή σχεδιασμένη οικονομία. 'Αρκετά πρίν έφαρμοστοϋν οί διάφορες πολιτικές τής πλήρους Απασχολήσεως, Εγιναν προσπάθειες, μέ νομοθετικά καί διοικητικά μέτρα, νά περιοριστή ό Αριθμός τών Ανέργων καί νά δοθή βοήθεια στούς χωρίς Απασχόληση Εργαζομένους. Πρέπει πάντως ν* άναγνωριστή δτι ή στάση καθενός άπό τά μέρη πού βρίσκονταν Αντιμέτωπα ήταν συχνά τέτοια πού δυσκόλευε τήν προσέγγιση. Ό έργοδότης δέν είναι παντα Αντίθετος στό νά ύπάρχη Ενα «περιθώριο» Ανεργίας: αύτή ή Εφεδρεία Εργατικών

36 37 χεριών έπιτρέπει νά άσκείται συνεχώς μιά πίεση στά ήμερομίσθια. Ό μισθωτός άντίθετα, φρενιάζει καΐ στήν Ιδέα νά χάση τή δουλειά του. Ol μακρόχρονοι άγώνες τής έργατικής τάξης είχαν ώς Αποτέλεσμα μιά όλόχληρη σειρά διατάξεων γιά τήν άσφάλεια τής άπασχόλησης xal τήν έξασφάλιαη τοο ήμερομισθίου. Τό Κράτος, «διαιτητής» αύτών τών συγκρούσεων, παραχώρησε, ύπό τήν πίεση τών συνδιχάτων, Ινα σύστημα έγγυήσεων έναντίον τής άνεργίας πού χρηματοδοτείται άπό πόρους τοϋ δημοσίου. Πιό πρόσφατα, στή Γαλλία, Ιδρύθηχαν ή U.N.E.D.I.C. χαΐ ή A.S.S.E.D.I.C., μέ ισότιμη συμμετοχή στή διαχείριση, γιά νά δοθή ή δυνατότητα στούς μισθωτούς νά παίρνουν έπίδομα ήμερήσιο γιά τό όποιο συνεισφέρουν χατά 80% ot έργοδότες χαΐ χατά 20% ot έργάτες. Μπορεί πιά νά λέμε δτι ύπάρχει πραγματιχό δικαίωμα στήν έργασία, δικαίωμα πού δ Φουριέ τό καθόρισε έδώ καΐ πάνω άπό έναν αιώνα, σάν «τό πρώτο δικαίωμα, τό μόνο χρήσιμο... πού ή παραδοχή του θά έφτανε γιά νά κάνη ύποπτο τόν πολιτισμό έκεΐνον πού δέν μπορεί ούτε νά τό άναγνωρίση ούτε νά τό παραχωρήση». Τό Σύνταγμα τό άναγνωρίζει, άλλά πέρα άπό τις διαβεβαιώσεις, ύπάρχει άπό τά πράγματα, έφ' δσον δ σεβασμός τοϋ δικαιώματος στήν έργασία παραμένει μιά άπό τις μεγαλύτερες φροντίδες τών έργατικών συνδικάτων. "Αν δμως ot προσπάθειες τών βιομηχανικών κρατών

37 asφαίνονται, σ' αύτδ τό πεδίο, Αρκετά Αποτελεσματικές, δέν συμβαίνει τό ίδιο γιά τις χώρες τις λεγόμενες «ύπανάπτυκτες», μέ τά τεράστια πλήθη τους τών μή Απασχολουμένων καΐ μή παραγωγικών Ανθρώπων. "Εξω άπό τήν Εύρώπη, τή Βόρειο 'Αμερική καΐ τήν Κίνα Ενδημεί, σ' δλο τόν ύπόλοιπο κόσμο μιά θεσμική άνεργία, εγτε είναι δρατή, είτε μεταμφιεσμένη. Αύτή ή χρόνια υποαπασχόληση παίρνει πολλές δψεις: «ντενεκεδομαχαλάδες» δπου συνωστίζονται μάζες κατοίκων τής ύπαίθρου πού ήρθαν στήν πόλη είτε Από ψευδαίσθηση είτε Από Ανάγκη, χωρικοί χωρίς γή, μεροκαματιάρηδες τής γεωργίας πού δουλεύουν μερικές βδομάδες τό χρόνο. Μετά τό δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Εγιναν πολλές προσπάθειες γιά νά κατανικηθή αΰτή ή ύποαπασχόληση, άλλά τις πιό πολλές φορές κατέληξαν σέ Αποτυχίες καΐ άπογοητεύσεις. 'Ακριβώς σ* αύτή τήν κρυφή ύποαπασχόληση βρίσκεται ή τεράστια πηγή πόρων τών ύπαναπτύκτων χωρών. 'Αντιπροσωπεύει γενικά τά 40% ώς 50% τής Εργατικής δύναμής της, Εξαιτίας τοϋ δτι ή δριακή της παραγωγικότητα είναι πρακτικά μηδέν. Γιά νά βελτιωθοϋν οί συνθήκες ζωής αύτών τών χωρίς Απασχόληση μαζών, φαίνεται δτι είναι Αναγκαίο νά προωθηθή αύτή ή Επένδυση σέ Εργασία μέσα στά πλαίσια μιάς συλλογικής όργάνωσης. Οί κοινωνικοί Αγώνες, ot πολιτικές Αναστατώσεις πού γνώρισε ή Ιστορία τοϋ 19ου καΐ τών Αρχών τοϋ 20οϋ αίώνα Εγιναν σέ μιά δθόνη πολύ σημαδεμένη άπό τήν Ανεργία. Τήν ώρα πού τό πρόβλημα αύτό φαίνεται πφς βρίσκεται στό δρόμο πρός τή λύση του στίς βιομηχανικές χώρες, δέν μπορεί κανείς νά σκεφτή δτι ή Ιστορία τών προσεχών

38 89 δεκαετιών θά καθοριστή Από τά χι νήματα πού Αναταράζουν τις άνεργες μάζες τοϋ Τρίτου χόσμου; Κλώντ ΤερουΙνάρντ Α Ν Ε Σ ΕΙ Σ "Ετσι πού τδ χρήμα είναι μιά θλιβερή ϊννοια στήν Εύρώπη, δέ χρειάζεται πιά σήμερα νά βεβαιώσουμε πώς ή άνεση δέν κάνει τήν εύχαρίστηση. Ή πολύ παλιά χριστιανική ύπόνοια άπέναντι στήν άργία πού θεωρείται προθάλαμος τής άτομικής κακίας, ξαναβρίσκεται στήν σύγχρονη άντίληψη τής άνεσης πού είναι τδ άντίθετο τοϋ Ελεύθερου χρόνου. Σέ μιά κοινωνία άλληλοβοήθειας δπου ή μυθολογία τής Εργασίας παραμένει στή βάση τής καθημερινής ήθικής, ή άνεση δέν είναι παρά μιά ύ π η ρ ε σ ί α πού δ Επωφελούμενος πρέπει νά κάνη καλή χρήση της. "Αν άφήνονταν μόνοι τους οί άνθρωποι νά διαθέσουν τδν Ελεύθερο χρόνο τους θά ήταν δυνατό νά άναπτύξουν τις Ανομοιότητες τους, νά Επεκτείνουν άσυλλόγιστα τά πλαίσια τοϋ διαφορισμοϋ τους. Έδώ ύπάρχει Ενας μεγάλος κίνδυνος πού προκαλεί άνησυχία καί τήν άναζήτηση τών μέσων γιά νά τδν Εξορκίσουμε. Ενωμένα στήν παραγωγική προσπάθεια τά άτομα S&v πρέπει προπάντων νά χωρίζονται στήν άνάπαυση πού τούς παραχωρείται. Άπό δώ προκύπτει ή άνάγκη τών συλλογικών καί δρθολογικά δργανωμένων Ανέσεων. Στδ Εμπορικό Επίπεδο, δ άστός παρακινείται Εντονα

39 40 άπό τις έταιρίες τών άνέσεων πού, κρατώντας Ινα ποσοστό τών εισοδημάτων του, τόν μεταφέρουν σ' ένα «χωριό» δπου σπρώχνεται γιά νά έξασφαλίση μιά θέση στόν ήλιο καΐ δπου άνακαλύπτει τέλος τό ναρκισσισμό τοϋ ήλιοκαψίματος. Αύτά τά «χωριά» έχουν τό άξιοσημείωτο δτι έκεΐ ξαναφτιάχνουν τήν άνθρώπινη πυκνότητα κατά τετραγωνικό μέτρο πού άποτελεΐ τήν ύπερηφάνεια τών μεγάλων πόλεων. Έκεΐ δ άστός θαμπωμένος μπορεί νά ξανοιχτή, νά ά- σχοληθή μέ τήν άπαραίτητη ψησταριά, νά λυώση μέσα σέ μιά γλυκειά φύση χωρίς νά νιώση τό σόκ τού ξεσπιτώματος. Άλαφρώνεται άπό τά ρούχα του δχι δμως κι άπό τό δ χτυ τών σχέσεων πού περνούν άπό κρισάρα τήν προσωπικότητά του καΐ τόν κρατούν, δπου καΐ νάναι, αιχμάλωτο στίς πανουργίες τής πόλης. Ό κολυμβητής πού πέφτει στά νερά τού 'Ιονίου πελάγους διατηρεί μιά ψυχή άπό ά- σφαλτο κι αύτό είναι τό ούσιαστικό. Λένε ό «παραθεριστής», σχεδόν μέ τήν Γδια έννοια πού μιλούν γιά τόν έπιπλοποιό. Δέν είναι άκόμα έπάγγελμα, ή έξασφάλιση δμως τών άνέσεων τών άλλων στίς διακοπές τους είναι κι δλας μιά βιομηχανία. Δέν άρκεΐ δμως νά ρουφήξης ήλιο καΐ νά στεφανωθής μέ άφρούς" πρέπει νά έπιστρέψης στήν κοινωνία τό νόμισμα τών εύεργεσιών της, νά βελτιωθής, νά ρουφήξης κουλτούρα, νά στολιστής μ' ένα συμπλήρωμα μόρφωσης. Μιά καινούρια μορφή πνευματικού προσκοπισμού θρονιάζεται στά ήθη. Ot διακοπές γίνονται πιεστική ύποβολή, έπίμονη ήθικοπλαστική πρόσκληση γιά νά γνωρίσης καλύτερα τόν κόσμο. Αύτή ή έκστρατεία θάπρεπε νά καταλή-

40 41 γη στό νά μήν ξαναγυρίζη κανένας στήν πρώτη του κατοικία" καθώς δμως δλοι γυρίζουν, μποροομβ νά καταλήξουμε δικαιολογημένα στό συμπέρασμα πώς τίποτε δέν κατάλαβαν. ΚαΙ τίποτε δέν μπορεί νά καταλάβη κανείς διαβάζοντας στή σκιά τών διαφημιστικών όμπρελλών κατατοπιστικές θέσεις άφοο τό πάν διαιωνίζεται στό έπίπεδο τοο κατατοπιστικοί) γιά τούς Κινέζους, τους Κουβανούς, τούς Κούρδους, τούς δυσαρεστημένους, τούς πεινασμένους, τούς άτυχους, τούς άπένταρους άπό Ελλειψη σίτου, τούς νομάδες άπό καθυστέρηση ένός τρακτέρ. Ό Ιξωτισμός τών μακρινών Επαναστάσεων φιγουράρει στό πρόγραμμα τών άνέσεων, σ' Εναν αίώνα πού ταξιδεύουν πολύ, μά δέ φεύγουν στά σοβαρά. Έ πολιτική τών άνέσεων είναι άκόμα στήν παιδική της ήλικία. θά άποτελέση σέ λίγο Ενα άπό τά πρωταρχικά κεφάλαια τής γενικής πολιτικής. Ζώρζ ΧανέΐΨ Α Π Κ Ρ Γ I Α Γίνονται άπεργίες σέ σ8ς ; Δέν ϊχετε λοιπόν Αστυνομία; (Στάλιν στό Χόπκινς, 1942). 01 έργάτε; xal οί έργοίότες πρέπει νά ρυθμίζουν τις σχέσεις του έμπνεόμενοι άπό τήν άρχή τής άνθρωπίνης άλληλεγγύης καΐ τί ς χριστιανικής άίελφότητος. ('Ιωάννης 23ος, Mater et Magletra, 26). Στά 1877 ό Λιττρέ δριζε Ετσι τήν άπεργία: «Συνένωση Εργατών πού άρνοονται νά ΕργαστοΟν δσο δέν γί-

41 42 νονται δεκτοί δρισμένοι δροι πού θέτουν. 'Απεργώ, κατεβαίνω σέ άπεργία: έγκαταλείπω τήν έργασία καΐ συνασπίζομαι μέ Αλλους έργάτες γιά νά έπιτύχουμε μιά αύξηση τοϋ ήμερομισθίου». Εξήντα χρόνια άργότερα, καλώντας τούς Γάλλους έργάτες νά άνασκουμπωθοϋν γιά τήν άνοικοδόμηση τής οίκονομίας τής χώρας, δ ΜωρΙς Τορέζ θά έξηγήση μέ δριμύτερες λέξεις: «Ή άπεργία είναι δπλο τών τράστ», έκφραση τής δποίας ή «Ούμανιτέ» τής 4ης 'Ιουνίου 1968 έδωσε μιά νέα έκδοχή : «Οί έργοδότες καΐ ή κυβέρνηση παρατείνουν τή διάρκεια τής άπεργίας». Άπό τήν έμφάνισή του αύτό τό δπλο πήρε διάφορες μορφές: τις πιό παλιές, τήν άπεργία άλά ιταλικά (ot έργάτες πηγαίνουν στό έργοστάσιο, άλλά δέν έργάζονται) καΐ τή γενική άπεργία, τις διαδέχτηκαν ot στάσεις έργασίας (διακοπές έργασίας ένός τετάρτου τής ώρας, μι&ς ώρας, δυό ώρών), ot περιστρεφόμενες στό χώρο καΐ στό χρόνο άπεργίες, ot έθνικές άπεργίες (κατά τις όποιες ot έργαζόμενοι καλούνται νά σταματήσουν τήν έργασία γιά διαφορετικό χρόνο σέ διαφορετικές στιγμές στή διάρκεια μιάς μέρας). "Εδωσαν σ' αύτού τοϋ εγδους τήν άπεργία ύπολογισμένες μορφές γιά νά μήν άποδιοργανώνη τήν έθνική οίκονομία, καΐ όρισμένοι άπεργοΐ δουλεύουν γιά νά έξασφαλίσουν μιά έλάχιστη λειτουργία τών Ιδιων τών ύπηρεσιών πού ή άπεργία όφείλει νά παραλύση. "Ετσι σέ όρισμένες χώρες άντιπαραθέτουν στίς άπεργίες τις άποφασισμένες άπό τις συνδικαλιστικές διοικήσεις στό πλαίσιο τοϋ διαλόγου μέ τήν κυβέρνηση, τις Απεργίες τις λεγόμενες «άγριες» πού τις Αποφασίζουν ot

42 43 έργάτες γιά νά Επιβάλουν τις διεκδικήσεις τους. Μέ τήν άπεργία ot παραγωγοί τής ύπεραξίας χρησιμοποιούν λοιπόν τή θέση τους στή διαδικασία τής παραγωγής γιά νά έξασφαλίσουν τό θρίαμβο τών άπαιτήσεών τους. Δέν ύπάρχει λιγότερο άνθρωπιστική καί λιγότερο άδελφική πράξη. Ot συντακτικοί τό κατάλαβαν γι' αύτό μέ τό νόμο Λέ Σαπελιέ άπαγόρευσαν, τό 1791, αύτή τή συλλογική έπίθεση κατά τής Ελευθερίας, τής 'Ισότητας καί τής 'Αδελφότητας. Έ δύναμη αότοο τοο δπλου πού ένώνει τούς Εργαζομένους πέρα άπό τά άτομικά τους συφέροντα, είναι τέτοια πού δίκαια ot ύποστηρικτές τοϋ καθεστώτος τό θεωρούν προσβολή κατά τής 'Ασφαλείας τοϋ Κράτους. Καί ό νομάρχης τοϋ Καλβαντός συγκεντρώνει άστυνομικούς Ενοπλους γιά ν' Αντιμετωπίσουν τούς άπεργούς τοϋ Σοβιέμ ά Κέν... 'Αντιτιθέμενο άπό τή φύση του τό δ- πλο αύτό στήν έθνική ένότητα, Εγγίζει λοιπόν τά δρια τής προδοσίας σέ περίπτωση κινδύνου: οί πράκτορες τοϋ Août - ΦιλΙπ έξηγοϋσαν τις άπεργιακές κινήσεις τών Γάλλων έργατών μέ τό άγγλικό χρήμα, ot Ιστορικοί τής 'Οξφόρδης τις άπεργίες τών Ρώσσων έργατών τό 1917 μέ τό γερμανικό χρήμα, καί ή κυβέρνηση Καντάρ τις άπεργιες τών Ούγγρων έργατών τό 1956 μέ τό δολλάριο. Είτε όρθώνει τούς έργάτες τοϋ Σοβιέμ έναντίον τών έργοδοτών τους, είτε τούς έργάτες τοϋ Χαρκόβου κατά τοϋ διευθυντή τους, είτε τούς Γερμανούς, Πολωνούς, Ιταλούς, Μεξικανούς, Γάλλους, 'Ισπανούς σπουδαστές έναντίον τής κυβέρνησής τους, κάθε άπεργία, άκόμα καί καθαρά έπαγγελματική στήν άρχή, τείνει νά θέση ύπό άμφισβήτηση τήν πολιτική Εξουσία. Κι αύτό περισσότερο άπό ποτέ στήν

43 4 t περίοδο τής «πολιτικής τών εισοδημάτων». "Οταν τόν Φεβρουάριο τοϋ 1963, 200 μεταλλωρύχοι άπάντησαν μέ άπεριόριστης διαρκείας άπεργία στή διαταγή έπιστρατεύσεώς τους πού είχε έκδωσε; δ ΙΙομπιντοϋ, κλόνισαν τό κύρος τοϋ πρωθυπουργού, τοϋ αρχηγού τοϋ κράτους και τής κυβερνήσεώς του, πού επί εςη έβδομάδες έπεσαν στή σιωπή. 'Ο Μαρσέλ Βαλίν, πού άπό τότε έγινε μέλος τοϋ Συνταγματικού Συμβουλίου, τό ύποστήριζε άπό τό 1950 : «Τό να έπιτρέπουμε vi παραλύουν οί ουσιώδεις γιά τήν ζωή τοϋ "Εθνους δημόσιες υπηρεσίες στό ονομα τοϋ δικαιώματος τής άπεργίας τών δημοσίων υπαλλήλων θα ισοδυναμούσε μέ το vi επιτρέπουμε vi δέχεται το Κράτος βαριά πάντοτε πλήγματα πού, σέ δρισμένες περιπτώσεις, μπορεί vi είναι θανάσιμα... "Λν τό Κράτος χαθή, τήν ίδια ώρα θα έςαφανιστή και κάθε νομιμότητα. Και, μέ τις σημερινές προϋποθέσεις, τό Κράτος άπειλεΐται μέ έξαφάν.ση, τουλάχιστο τό Κράτος όπως έμεϊς τό έννοοΰμε, δηλαδή τό Εθνικό Κράτος. Και ή γενική άπεργία, ειδικά ή άπεργία τών δημοσίων ύπηρεσιών, είναι άκριβώς ένα άπό τα πιό έπίφοβα δπλα τών έχθρων τοϋ Κράτους. Ή άπεργία πού τό Σύνταγμα άναγνωρίζει ο')ς δικαίωμα δέν είναι κάθε δμαδική ή προμελετημένη διακοπή τής έργασίας. Πρέπει, έπιπλέον, να Ιχη ώς σκοπό της τήν ύπεράσπιση επαγγελματικών συμφερόντων. Συνεπώς ή πολιτική άπεργία δέν προστατεύεται άπ' αύτή τή συνταγματική διάταξη... Τό Συμβούλιο τοϋ Κράτους νομίζει δτι ή άναγνώριση τοϋ δικαιώματος άπεργίας δέν έπιτρέπει τήν κατάχρηση αύτοΰ τού δικαιώματος καΐ πιστεύει δτι αύτή ή άρχή πρέπει νά άποτελή τή βάση ένός πιθανού περιορισμού τής άσκήσεώς