ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Transcript

1 ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ ΣΕ ΒΑΡΟΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: Κ. ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Μ. ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΙΔΗΣ, ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΙΣΤΙΝΑ Ι. ΤΑΜΠΑΚΙΩΤΗ (Α.Μ. 558) ΥΠΟΤΡΟΦΟΣ ΙΚΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2013

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Αισθάνομαι υποχρέωση να ευχαριστήσω το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ) για την οικονομική στήριξη που μου παρείχε κατά τη διάρκεια της φοίτησής μου στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών (Τομέας Διεθνών Σπουδών), του Τμήματος της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τα μέλη της Τριμελούς Επιτροπής και ιδιαίτερα τους επιβλέποντες καθηγητές, κ. Κωνσταντίνο Χατζηκωνσταντίνου, Καθηγητή του Τμήματος Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και κ. Μιλτιάδη Σαρηγιαννίδη, Επίκουρο Καθηγητή του Τμήματος Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, οι οποίοι υπήρξαν άμεσοι καθοδηγητές και συμπαραστάτες καθ όλη την πορεία εκπόνησης της Διπλωματικής μου εργασίας. 2

3 ΣΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΜΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΚΑΙ ΙΩΑΝΝΑ 3

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αντικείμενο της παρούσας μελέτης αποτελεί η ανάλυση του περιεχομένου της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη Κάθε Μορφής Διακρίσεων σε Βάρος των Γυναικών, το Προαιρετικό Πρωτόκολλο στη Σύμβαση, καθώς και η εξασφάλιση ενιαίας εφαρμογής της Σύμβασης από τα κράτη-μέρη. Με εναρκτήριο σημείο την ως άνω Σύμβαση αναλύονται εκτενώς τα νομοθετικά και μη νομοθετικά μέτρα που πρέπει να λάβουν τα συμβαλλόμενα κράτη, καθώς και τα πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα των γυναικών που πρέπει να πραγματώσουν, με στόχο την επίτευξη της πλήρους ισότητας γυναικών και ανδρών. Εν συνεχεία, αναλύεται ο μηχανισμός ελέγχου της Σύμβασης, μέσω της Επιτροπής. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στο καθεστώς των επιφυλάξεων στη Σύμβαση, καθώς οι επιφυλάξεις σε συμβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως η παρούσα, είναι ασυμβίβαστες με το περιεχόμενο και το σκοπό αυτών. Ο σημαντικότερος νεωτερισμός του Πρωτοκόλλου έγκειται στη δυνατότητα ιδιωτών ή ομάδων ιδιωτών, θυμάτων παραβιάσεων δικαιωμάτων που απορρέουν από τη Σύμβαση, να καταγγείλουν στην Επιτροπή, μέσω ατομικών προσφυγών, τις παραβιάσεις, όταν αυτές προέρχονται από κράτος-μέρος στο Πρωτόκολλο στου οποίου τη δικαιοδοσία υπάγονται. Η συμβολή της Επιτροπής, στο σύγχρονο φαινόμενο της εμπορίας γυναικών με σκοπό την οικονομική ή σεξουαλική εκμετάλλευση, θεωρείται σημαντική και αναλύεται μέσω των εκθέσεών της και ειδικότερα μέσω των καταληκτικών παρατηρήσεών της Επιτροπής για την έβδομη περιοδική έκθεση της Ελλάδας που υιοθετήθηκαν κατά την πεντηκοστή τέταρτη σύνοδό της (11 Φεβρουαρίου - 1 Μαρτίου 2013). Το τελευταίο ζήτημα που πραγματεύεται το παρόν πόνημα είναι η προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών στο διεθνές συμβατικό και εθιμικό ανθρωπιστικό δίκαιο. Παρά το γεγονός ότι οι τέσσερις Συμβάσεις της Γενεύης έχουν αποκτήσει σχεδόν οικουμενική αποδοχή, δια του τεράστιου αριθμού επικυρώσεων δια των οποίων τα κράτη έχουν δεσμευτεί για την εφαρμογή τους, κοινός τόπος παραμένει το γεγονός ότι οι γυναίκες κατά τη διάρκεια ενόπλων συρράξεων αντιμετωπίζουν μαζικές και συστηματικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επιβεβαιώνοντας περίτρανα τη διαχρονικότητα του περιεχομένου της έκφρασης «Inter Arma Enim Silent Leges» που εκφώνησε ο Marcus Tullius Cicero στο ρητορικό του λόγο «Pro Milone» το 52 π.χ. 4

5 ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη Κάθε Μορφής Διακρίσεων σε Βάρος των Γυναικών, Επιτροπή για την Εξάλειψη Κάθε Μορφής Διακρίσεων σε Βάρος των Γυναικών, Ισότητα δικαιωμάτων γυναικών και ανδρών. ABSTRACΤ Purpose of the present study is to analyze the content of the UN Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women, the Optional Protocol to the Convention and to ensure uniform application of the Convention by the member states. With the above mentioned Convention as a starting point, the legislative and non-legislative measures that have to be taken by the member states are extensively analyzed. Furthermore, political, economic, social and cultural rights of women, that the member states must realize, are analyzed so that full equality between women and men is achieved. Afterwards, the control mechanism of the Convention, through the Commission is analyzed. Special emphasis is given to the regime of reservations to the Convention, as the reservations to human rights treaties - such as the present - are incompatible with their content and their purpose. The most important novelty of the Protocol discussed extensively then, lies in the communications may be submitted by or behalf of individuals or group of individuals, under the jurisdiction of a state party, claiming to be victims of a violation of any of the rights set forth in the Convention by the state party. The Commission's contribution to the contemporary phenomenon of trafficking in women with the purpose of economic and sexual exploitation is considered important and analyzed through reports and especially through the concluding observations on the seventh periodic report of Greece adopted by the Committee at its fifty fourth session (11 February 1 March 2013). The last issue dealt with in this essay is the protection of the rights of women in the international conventional and customary humanitarian legislation. Despite the fact that the four Conventions of Geneva have gained almost universal acceptance due to the huge number of ratifications by which the states have committed to their implementation, a fact that remains commonplace is that women during armed conflicts face massive and systematic violations of human rights, thus indisputably 5

6 confirming the timelessness of the content of the expression «Inter Arma Enim Silent Leges» delivered by Marcus Tullius Cicero in his rhetorical speech «Pro Milone» in 52 BC. KEY WORDS UN Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women, Committee on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women, Gender equality in terms of human rights. 6

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 4 ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ 5 ABSTRACΤ 5 KEY WORDS 6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 7 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ 12 Α. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ( ) 13 Β. Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ( ) Γ. ΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ Δ. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΚΤΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΗΕ Ε. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΚΑΘΕ ΜΟΡΦΗΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ ΣΕ ΒΑΡΟΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ 19 Α. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ I. ΤΟ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ II. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ III. ΓΕΝΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ-ΜΕΤΡΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΑΒΟΥΝ ΤΑ ΣΥΜΒΑΛΛΟΜΕΝΑ ΚΡΑΤΗ a) Νομοθετικά μέτρα b) Μη νομοθετικά μέτρα IV. ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΩΣΟΥΝ ΤΑ ΣΥΜΒΑΛΛΟΜΕΝΑ ΚΡΑΤΗ a) Πολιτικά δικαιώματα b) Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά δικαιώματα

8 c) Ισότητα ενώπιον του Νόμου d) Το δικαίωμα σύναψης γάμου και δημιουργίας οικογένειας V. ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ a) Η Επιτροπή b) Οργάνωση-Λειτουργία της Επιτροπής c) Αρμοδιότητες της Επιτροπής d) Γενικές και μεταβατικές διατάξεις της Σύμβασης Β. ΟΙ ΕΠΙΦΥΛΑΞΕΙΣ ΣΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΚΑΘΕ ΜΟΡΦΗΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ ΣΕ ΒΑΡΟΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΤΟ ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΣΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ (ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ, 6 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1999) 38 Α. ΑΤΟΜΙΚΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΑΠΟ ΙΔΙΩΤΗ-ΘΥΜΑ ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΑΠΟΡΡΕΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ 38 Β. ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΣΟΒΑΡΕΣ Η ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΙΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΜΕΡΟΥΣ ΣΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ 39 Γ. ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 40 Ι. ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 2 ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΑΠΟ ΙΔΙΩΤΗ 40 a) «Υπόθεση Α.Τ. κατά Ουγγαρίας» 40 b) «Υπόθεση Α.S. κατά Ουγγαρίας» 43 IΙ. Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΥΠΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 8 ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ 45 a) Έκθεση της Επιτροπής για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Διακρίσεων σε βάρος των Γυναικών για το Μεξικό υπό το άρθρο 8 του Πρωτοκόλλου Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ 47 Α. Η ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ 47 Β. ΟΙ ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ 7 Η ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΠΟΡΝΕΙΑΣ (54 Η ΣΥΝΟΔΟΣ, 11 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ - 1 ΜΑΡΤΙΟΥ 2013) 51 ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ-ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΜΒΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΕΘΙΜΙΚΟ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 53 Α. ΣΥΜΒΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Β. ΕΘΙΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ 59 8

9 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΔΟE Διεθνής Οργάνωση Εργασίας ΔΣΑΠΔ Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα ΕΔΑΔ Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση ΗΕ Ηνωμένα Έθνη ΚτΕ Κοινωνία των Εθνών Ν. Νόμος ό.π. όπου παραπάνω ΟΑΕ Οργανισμός Αφρικανικής Ένωσης ΟΑΚ Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών ΟΑΣΕ Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη ΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών περ. περίπτωση σελ. σελίδα ΣτΕ Συμβούλιο της Ευρώπης ΦΕΚ Φύλλο Εφημερίδας της Κυβέρνησης CEDAW Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women p. page Res. Resolution UN United Nations UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization UNIFEM United Nations Development Fund for Women Vol. volume 9

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διακήρυξη των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι άρρηκτα συνυφασμένη με το ιστορικό κίνημα του συνταγματισμού, δηλαδή τη διεκδίκηση της θέσπισης θεμελιωδών κανόνων για τη νομική οργάνωση και τον περιορισμό της κρατικής εξουσίας. Πρόδρομος όλων των ιστορικών εξελίξεων υπήρξε η Αγγλία από το 17 ο αιώνα, με κείμενα όπως το Habeas Corpus του 1679 (εγγυήσεις προσωπικής ασφάλειας έναντι αυθαίρετης κράτησης) και το Bill of Rights του 1689 (ισότητα στην εφαρμογή των νόμων). Καμπή, ωστόσο, στην πορεία αυτή αποτέλεσε η Γαλλική Επανάσταση του 1789 και η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, την οποία υιοθέτησε η Συντακτική Συνέλευση τον Αύγουστο του ίδιου έτους 1. Η κατοχύρωση ατομικών δικαιωμάτων υπήρξε κοινός τόπος για όλα τα ελληνικά Συντάγματα, ήδη από την επαναστατική περίοδο. Το ισχύον Σύνταγμα του 1975 με τις ευρείες μεταβολές που επήλθαν μετά την αναθεώρηση του 2001 και του 2008, περιέχει ασφαλώς πληρέστερο κατάλογο ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων σε σύγκριση με όλα τα προϊσχύσαντα Συντάγματα 2. Μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο και τις αγριότητες που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκειά του από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, άρχισε πλέον να γίνεται κοινή συνείδηση σε παγκόσμιο επίπεδο ότι η προστασία του ανθρώπου είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να αφεθεί αποκλειστικά και μόνο στα εθνικά κράτη. Στο σημείο αυτό επιβάλλεται να τονιστεί ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα προστατεύονται ανεξάρτητα από το φύλο 3. Το άρθρο 3 του Διεθνούς Συμφώνου για 1 J.F. Nejez Bradley, «L Histoire et les Droits de l homme», Rene Cassin, Methodologie des Droits de l homme IV, International Institute de Droits de l homme «JURA HOMINIS AC CIVIS», Editions A. PEDONE, Paris 1972, p Κώστας Χρυσόγονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, τρίτη έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη 2006, σελ. 8 επ. 3 Βλ. Χάρτη Ηνωμένων Εθνών, Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων 1948 (GA Res. 217A (III) της 10 ης Δεκεμβρίου 1948), Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα 1966, Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα 1966, Σύμβαση Συμβουλίου Ευρώπης για την Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Θεμελιωδών Ελευθεριών 1950, Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη 1961, Αμερικανική Διακήρυξη για τα Δικαιώματα και 10

11 τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα και του Διεθνούς Συμφώνου για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα καθιερώνει αντίστοιχα υποχρέωση των συμβαλλομένων μερών να λάβουν όχι μόνο μέτρα προστασίας, αλλά και θετικά μέτρα για την εξασφάλιση της ισότητας μεταξύ των δύο φύλων. Ομοίως ο Αφρικανικός Χάρτης διακηρύσσει την υποχρέωση των συμβαλλομένων μερών για κατάργηση κάθε είδους διακρίσεις εις βάρος των γυναικών. Μεταξύ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που προστατεύονται χωρίς διακρίσεις με βάση το φύλο είναι και η γενετήσια ελευθερία και αξιοπρέπεια. Στην πράξη όμως, διεθνώς οι γυναίκες πέφτουν θύματα ανεξέλεγκτων και τις περισσότερες φορές αφανών παραβιάσεων των εν λόγω ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών με την διάπραξη εις βάρος τους σεξουαλικών εγκλημάτων τόσο εν καιρώ ειρήνης, όσο και εν καιρώ πολεμικών συγκρούσεων. Η παρούσα ανάλυση θα ξεκινήσει με μια ιστορική αναδρομή στην προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών, ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στo περιεχόμενο, στην ενιαία εφαρμογή της Σύμβασης περί Εξάλειψης κάθε Μορφής Διακρίσεων σε βάρος των Γυναικών της 18 ης Δεκεμβρίου 1979 και στο Προαιρετικό Πρωτόκολλο στην Σύμβαση (Νέα Υόρκη, 6 Οκτωβρίου 1999). Αναλύονται, λοιπόν, εκτενώς τα νομοθετικά και μη νομοθετικά μέτρα που πρέπει να λάβουν τα συμβαλλόμενα κράτη, καθώς και τα πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα των γυναικών που πρέπει να πραγματώσουν, με στόχο την επίτευξη της πλήρους ισότητας γυναικών και ανδρών. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στο θεσμό των επιφυλάξεων στη Σύμβαση, καθώς οι επιφυλάξεις σε συμβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως η παρούσα, είναι ασυμβίβαστες με το περιεχόμενο και το σκοπό της Σύμβασης. Ο σημαντικότερος νεωτερισμός του Πρωτοκόλλου έγκειται στη δυνατότητα ιδιωτών ή ομάδων ιδιωτών, θυμάτων παραβιάσεων δικαιωμάτων που απορρέουν από τη Σύμβαση, να καταγγείλουν στην Επιτροπή, μέσω ατομικών προσφυγών, τις παραβιάσεις, όταν αυτές προέρχονται από κράτος-μέρος στο Πρωτόκολλο στου οποίου τη δικαιοδοσία υπάγονται. Η ανάλυση θα ολοκληρωθεί με τη σημαντική συμβολή της Επιτροπής στο σύγχρονο φαινόμενο της εμπορίας γυναικών και τέλος Καθήκοντα Ανθρώπου 1948, Αμερικανική Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα 1969, Αφρικανικό Χάρτη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τα Δικαιώματα των Λαών

12 με την προστασία της γυναίκας σε επίπεδο συμβατικού και εθιμικού Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου. 1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ Τα αποτελέσματα της πολιτικής των κρατών στον τομέα του περιορισμού ή της εξάλειψης των διακρίσεων εναντίον των γυναικών προ του Β Παγκοσμίου Πολέμου υπήρξαν πενιχρά. Το Σύμφωνο της Κοινωνίας των Εθνών αποτελεί πρωτοπόρο παράγοντα στην εξέλιξη του νομικού καθεστώτος των γυναικών, καλώντας τα κράτη τα οποία συμμετέχουν σε αυτό, να καθιερώσουν ανθρώπινους όρους εργασίας για όλους ανεξαρτήτως φύλου, απαγορεύοντας ταυτόχρονα και το εμπόριο λευκής σαρκός. Το έτος 1937, η ΚτΕ προέβη στο διορισμό εμπειρογνωμόνων με σκοπό τη σύνταξη μελέτης όσον αφορά στη νομική θέση της γυναίκας στην κοινωνία, εργασία όμως που διεκόπη με την έναρξη του Β Παγκοσμίου Πολέμου 4. Αλλά και η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας, ένας αυτόνομος Εταίρος της Κοινωνίας των Εθνών, συσταθείς δια της Συνθήκης των Βερσαλλιών του , αποκτά ιδιαίτερη σημασία για την προαγωγή και προστασία των δικαιωμάτων των εργαζόμενων γυναικών κυρίως μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι διατάξεις της Συνθήκης των Βερσαλλιών επέζησαν μέχρι να ψηφισθεί, στις 10 Μαΐου του 1944, η Διακήρυξη της Φιλαδέλφειας 6, η οποία επαναλάμβανε 4 Κωνσταντίνος Χορτάτος, Το νέον διεθνές δίκαιον και η εξάλειψις των διακρίσεων εναντίον των γυναικών, Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1997, σελ Treaty of Versailles, June 28, Ο γάλλος νομικός Αλέν Σουπιό, καθηγητής του Εργατικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Ναντ, στο βιβλίο του με τίτλο «L esprit de Philadelphie» (Seuil, 2010), αναφέρεται μεταξύ άλλων σε ένα ιδρυτικό κείμενο της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, τη διακήρυξη της Φιλαδέλφειας. «Αυτή η διακήρυξη», εξηγεί ο Σουπιό, μιλώντας στο περιοδικό «Sciences Humaines», που διατυπώθηκε στη Φιλαδέλφεια, στις 10 Μαΐου 1944, σηματοδότησε την ηθική και ταυτόχρονα νομική ανάταση που υπήρξε μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Είναι η πρώτη διεθνής διακήρυξη 12

13 επιγραμματικά τις διατάξεις αυτές: «All human beings irrespective of race, creed or sex, have the right to pursue both their material well-being and their spiritual development, in conditions of freedom and dignity, of economic security and equal opportunity». Η Διακήρυξη αυτή είχε τεράστια επίδραση στη διατύπωση των μετέπειτα κοινωνικών δικαιωμάτων της Οικουμενικής Διακήρυξης. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε και ορισμένες ειδικές ρυθμίσεις για τη γυναικεία εργασία, οι σημαντικότερες από τις οποίες είναι Διεθνής Σύμβαση 45 του 1937 που επιτάσσει την απαγόρευση απασχόλησης των γυναικών σε ορισμένες εργασίες επικίνδυνες, ανθυγιεινές και επίπονες 7 και η Διεθνής Σύμβαση 89 του 1948 (κυρώθηκε το 1959 με το Ν. 3924), σύμφωνα με την οποία απαγορεύεται η νυχτερινή εργασία των γυναικών στη βιομηχανία. Η έκφραση «βιομηχανικές απασχολήσεις» δεν αφορά τις μη βιομηχανικές απασχολήσεις των βιομηχανικών επιχειρήσεων. Α. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ( ) Μετά όμως από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, η πολιτική των κρατών άλλαξε άρδην, λόγω των φρικαλεοτήτων που έλαβαν χώρα, κυρίως με την υπογραφή του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών 8 και την υιοθέτηση της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στις 10 Δεκεμβρίου Η δεύτερη παράγραφος του προοιμίου του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, επαναβεβαιώνει «την πίστη των λαών στα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, στην αξιοπρέπεια και την αξία του ανθρώπου, στην ισότητα των δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών και Εθνών μεγάλων και μικρών», ενώ η παράγραφος γ του άρθρου 55 τονίζει την υποχρέωση των Ηνωμένων Εθνών να εξασφαλίζουν «τον καθολικό σεβασμό και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών για όλους άνευ διακρίσεων φυλής, φύλου, γλώσσας ή θρησκείας». Πράγματι, ο Χάρτης δεν οικουμενικών δικαιωμάτων και επίσης η πρώτη που αναδεικνύει την κοινωνική δικαιοσύνη ως στόχο ο οποίος επιβάλλεται σε όλα τα κράτη. 7 Τέσσα Δουλκέρη, Ισότητα των δυο φύλων στις εργασιακές σχέσεις, εκδόσεις Παπαζήση, Γ έκδοση, 1994 σελ 61 επ. 8 Για τη συνταγματική φύση του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών βλ. Μιλτιάδης Σαρηγιαννίδης, Ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών ως νομικό θεμέλιο, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2009, σελ. 87 επ. 13

14 περιορίζεται μόνο στην απλή εξαγγελία ορισμένων αρχών, αλλά προβλέπει και τη σύσταση οργάνων μελέτης και συντονισμού ελέγχου και θεσπίσεως της σχετικής νομοθεσίας και συνεπώς η διάταξη του άρθρου 56 του Χάρτη παρέχει στα όργανα των Ηνωμένων Εθνών, σε περίπτωση παραβίασης από το κράτος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών και κυρίως των δικαιωμάτων των γυναικών, το δικαίωμα της επέμβασης, έστω κι αν δημιουργείται περίπτωση επέμβασης στα εσωτερικά των κρατών. Όσον αφορά στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1948, αυτή αποτελεί πράγματι ακρογωνιαίο λίθο της προτεραιότητας των Ηνωμένων Εθνών για τη θεσμοθέτηση ενός διεθνούς καταλόγου ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Διακήρυξη αυτή υπήρξε έργο της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών υπό την Προεδρία της Eleanor Roosevelt. Η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου υιοθετεί την απαγόρευση διακρίσεων εις βάρος των γυναικών δια των άρθρων 1-5 και 7. Ειδικότερα με τα άρθρα 2 και 3 της Διακήρυξης αυτής «όλοι οι άνθρωποι γεννώνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και στα δικαιώματα» και «έκαστος δικαιούται όλων των δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται από τη Διακήρυξη αυτή, χωρίς καμία διάκριση φυλής, φύλου, γλώσσας, ή θρησκείας, πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων, εθνικής ή κοινωνικής προελεύσεως, περιουσιακής κατάστασης ή καταγωγής ή άλλης ιδιότητας». Πράγματι, η διάταξη αυτή λόγω της οικουμενικότητας και της καθολικότητας της Διακήρυξης ενισχύει περισσότερο την αρχή της ίσης προστασίας μεταξύ ανδρών και γυναικών του άρθρου 7, το οποίο διακηρύττει ότι «Πάντες είναι ίσοι έναντι του νόμου και δικαιούται άνευ διακρίσεως, ίση προστασία από το νόμο». Η κατοχύρωση των δικαιωμάτων των γυναικών συνεχίστηκε από τον ΟΗΕ με μια σειρά διεθνών πράξεων, όπως η «Σύμβαση για την καταστολή και εξάλειψη της σωματεμπορίας και της εκμετάλλευσης της πορνείας άλλων» (1949) που ποινικοποιεί τις πράξεις που σχετίζονται με την πορνεία και την εκμετάλλευση εκδιδόμενων γυναικών από τρίτους. Επιπρόσθετα, η γενική αυτή αρχή της απαγόρευσης διακρίσεων μεταξύ ανδρών και γυναικών διατυπώθηκε εκτός των τριών ως άνω διεθνών Συμβάσεων και σε μια σειρά αποφάσεων, ψηφισμάτων των Ηνωμένων Εθνών, αλλά και της υπογραφής μέσω των 14

15 Ηνωμένων Εθνών, Διεθνών Συμβάσεων μεταξύ των κρατών-μελών. Το 1951, η περί ίσης αμοιβής Σύμβαση 9 υιοθετηθείσα από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας την 29 η Ιουνίου 1951, έθεσε επί τάπητος την αρχή ίσης αμοιβής για άνδρες και γυναίκες εργαζόμενες για εργασία ίσης αξίας. Σύμφωνα με το άρθρο 1 της Διεθνούς Σύμβασης Εργασίας περί ίσης αμοιβής, ο όρος «equal remuneration for men and women» σημαίνει αμοιβή για εργασία ίσης αξίας και περιλαμβάνει όχι μόνο τον συνήθη βασικό μισθό, ο οποίος καταβάλλεται από τον εργοδότη στον εργαζόμενο, αλλά και το οποιοδήποτε ημερομίσθιο, καθώς και οποιαδήποτε πρόσθετη αμοιβή αμέσως ή εμμέσως, είτε τοις μετρητοίς είτε σε είδος. Ένα άλλο διεθνές κείμενο σημαντικού ενδιαφέροντος σχετικά με την απαγόρευση διακρίσεων εναντίον των γυναικών, είναι η Σύμβαση περί των Πολιτικών Δικαιωμάτων των Γυναικών 10, η οποία υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το Δεκέμβριο του 1952, και έχει ως σκοπό τόσο να ψηφίζουν οι γυναίκες σε όλες τις εκλογές, επί ίσοις όροις με τους άντρες, χωρίς καμία εξαίρεση, όσο και να κατέχουν δημόσια αξιώματα και να ασκούν δημόσιες λειτουργίες, επί ίσοις όροις με τους άντρες, χωρίς καμία διάκριση. Η φράση «on equal terms with men» έχει την έννοια ότι καλύπτονται όλα εκείνα τα ζητήματα τα οποία έχουν σχέση με τη θέση της γυναίκας στην εν γένει πολιτική ζωή της χώρας, την απασχόληση, την συνταξιοδότηση, τις ίσες ευκαιρίες, καθώς και την προαγωγή στην εργασία. Την αρχή της ισότητας ανδρών και γυναικών παρέχει και η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του 1957 περί της Ιθαγένειας της Έγγαμης Γυναίκας 11, η οποία έχει ως αποκλειστικό στόχο την εξάλειψη του αυτόματου περιορισμού της ιθαγένειας της έγγαμης γυναίκας, λόγω της λύσης του γάμου της ή λόγω μεταβολής της ιθαγένειας του άνδρα κατά τη διάρκεια του γάμου, εγκαταλείποντας έτσι το αναχρονιστικό δόγμα της ενότητας της ιθαγένειας στην οικογένεια με αρχηγό τον άνδρα. 9 Convention on Equal Remuneration adopted on 29 June 1951 and entered into force on 23 May, Convention on the Political Rights of Women, entered into force on 7 July, Convention on the Nationality of Married Women adopted on 29 January, 1957 and entered into force on 11 August,

16 Η Σύμβαση για συναίνεση σε γάμο, για ελάχιστη ηλικία για γάμο, και εγγραφή γάμων 12 (1962) εγγυάται το δικαίωμα της γυναίκας στην ελεύθερη επιλογή συζύγου. Σχεδόν 20 χρόνια μετά το ψήφισμα της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, τα Ηνωμένα Έθνη υιοθέτησαν την 16 η Δεκεμβρίου 1966 τρεις διεθνείς συμφωνίες με σκοπό την ίδρυση ενός παγκόσμιου συστήματος εφαρμογής και προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Αν και δεν περιέχουν διατάξεις αποκλειστικά για τις γυναίκες, κατοχυρώνουν την ισότητα των δυο φύλων. Χρειάστηκαν 18 ολόκληρα χρόνια για την υιοθέτηση αυτών των συμφωνιών και δη: του Συμφώνου περί Αστικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων (International Covenant on Civil and Political Rights) 13, του Συμφώνου περί Οικονομικών, Κοινωνικών και Πολιτιστικών Δικαιωμάτων (International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights), της Διεθνούς Σύμβασης για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Φυλετικών Διακρίσεων της 7 ης Μαρτίου 1966 (International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination) 14. Και τα τρία αυτά κείμενα έχουν ως στόχο την αρχή της απαγόρευσης των διακρίσεων μεταξύ των δυο φύλων, εξασφαλίζοντας και στους άνδρες και στις γυναίκες πλήρη δικαιώματα ισότητας σε όλα τα αστικά, πολιτικά οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα. Τις βασικές αρχές της Σύμβασης περί κατάργησης φυλετικών διακρίσεων υιοθέτησε και η Σύμβαση της UNESCO περί κατάργησης των διακρίσεων στην εκπαίδευση Seo Young Cho, International Human Rights Treaty to change social patterns The Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women, Discussion Papers, no 93, Center of European Governance and Economic Development Research, Για την ισότητα των δυο φύλων ενώπιον του νόμου βλ. ανάλυση του άρθρου 26 του ΔΣΑΠΔ στο Jayawicrama Nihal, The Judicial Application of Human Rights Law - National, Regional, and International Jurisprudence, Cambridge University Press, 2002, σελ Η Σύμβαση αυτή επικυρώθηκε από την Ελλάδα δια του Νόμου 494/ UNESCO Convention Against Discrimination in Education, Dec 14,

17 Την επόμενη χρονιά, το πρώτο διεθνές κείμενο που αποκρυσταλλώνει τη θέση της γυναίκας και θέτει για πρώτη φορά συγκεντρωμένα τα δικαιώματα της γυναίκας, είναι η «Διακήρυξη της 7 ης Νοεμβρίου 1967 της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη Κάθε Μορφής Διακρίσεων σε Βάρος των Γυναικών 16». Η Επιτροπή κατά την 25 η σύνοδο της τον Ιανουάριο του 1974, μετά από μελέτη του προβλήματος και έχοντας υπ όψιν τόσο το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο των χωρών, όσο και τη Διακήρυξη της Γενικής Συνέλευσης συνέταξε ένα λεπτομερές σχέδιο «Σύμβασης περί Εξάλειψης Κάθε Μορφής Διακρίσεων σε Βάρος των Γυναικών» το οποίο τελικά υιοθετήθηκε ομόφωνα από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών την 18 η Δεκεμβρίου 1979 και αποτελεί το αποκορύφωμα των προσπαθειών των Ηνωμένων Εθνών να κατοχυρώσει τα ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα της γυναίκας. Το έτος 1974, η Γενική Συνέλευση υιοθέτησε και τη «Διακήρυξη για την προστασία των Γυναικών και των Παιδιών σε καταστάσεις ανάγκης και ένοπλων συρράξεων» , Β. Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ( ) Διάσκεψη του Μεξικό 1975 (Διακήρυξη και Παγκόσμιο Πρόγραμμα Δράσης με κύριο στόχο την ισότητα, την ειρήνη και την ανάπτυξη), Διάσκεψη της Κοπεγχάγης 1980 (υιοθέτηση προγράμματος με έμφαση την απασχόληση, την υγεία και την εκπαίδευση), Διάσκεψη του Ναϊρόμπι 1985 (στρατηγικές για την βελτίωση της ζωής των γυναικών μέχρι το τέλος του αιώνα) Declaration on the Elimination of Discrimination Against Women (Dec. 1967). 17 Convention of the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women (CEDAW) (18 Dec. 1979), G.A. Res. 34/180, 34 UN G.A.O.R. Supp. (No 46) at 193 U.N. Doc. A/34/46 (1979), Human Rights Instruments, U.N. G.A.O.R. Thirty Eight Sess. Supp. No 45 (A/38/45). Η Ελλάδα κύρωσε αυτή τη Σύμβαση με το Νόμο 1342/1983 (ΦΕΚ 39 της 7 ης Απριλίου 1983) Νάσκου-Περράκη Παρούλα, Η προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών-διεθνείς πράξεις σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο, Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2008, σελ

18 Γ. ΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (προστασία δικαιωμάτων εργαζόμενων γυναικών), UNESCO (εδραίωση ισότητας φύλων και κάλυψη αναγκών των γυναικών). Δ. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΚΤΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΗΕ Διεθνής Επιτροπή Ερυθρού Σταυρού (Σύμβαση περί προστασίας των πολιτών εν καιρώ πολέμου 1949, Συμπληρωματικά Πρωτόκολλα Ι και ΙΙ στις Συμβάσεις της Γενεύης για την προστασία των θυμάτων των Διεθνών και μη Διεθνών Ενόπλων Συρράξεων, 1977). Ε. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ Το Συμβούλιο της Ευρώπης (Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και δυνατότητα υποβολής ατομικής προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ως μηχανισμός ελέγχου εφαρμογής της ΕΣΔΑ), Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, ΟΑΣΕ (υποχρέωση των συμμετεχόντων κρατών για τον σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών αδιακρίτως φύλου), Σύνδεσμος Αραβικών Κρατών (Διακηρύξεις, όπως η Διακήρυξη Καΐρου για το Γυναικείο Ακρωτηριασμό, που αποτελούν έκφραση βούλησης να υπάρξουν εγγυήσεις για το σεβασμό των δικαιωμάτων των γυναικών και των παιδιών στον Αραβικό κόσμο), Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών, ΟΑΚ (forum ανάληψης συλλογικής δράσης και προστασίας δικαιωμάτων του ανθρώπου στο πλαίσιο του οποίου λειτουργεί η Διαμερικανική Επιτροπή Γυναικών από το 1948), Οργανισμός Αφρικανικής Ένωσης, ΟΑΕ (Χάρτης Οργανισμού Αφρικανικής Ένωσης, ο οποίος περιέχει διατάξεις που κατοχυρώνουν το σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου). 18

19 2. Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΚΑΘΕ ΜΟΡΦΗΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ ΣΕ ΒΑΡΟΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ20 21 Α. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ 22 I. ΤΟ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ Την ανάγκη για την ύπαρξη καθορισμένων τρόπων εξάλειψης των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών πέρα από διεθνή κείμενα και διακηρύξεις τονίζει το Προοίμιο της Σύμβασης. Συγκεκριμένα: μνημονεύει μια σειρά από διεθνή κείμενα που καθιερώνουν την ισότητα των δυο φύλων και απαγορεύουν τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών. Ανάμεσα σε αυτά ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών, η Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και τα Διεθνή Σύμφωνα για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου του 1966, λαμβάνει υπ όψιν τις σχετικές διεθνείς συμβάσεις που συνάφθηκαν στα πλαίσια των Ηνωμένων Εθνών και των ειδικευμένων οργανώσεων καθώς και τις αποφάσεις, διακηρύξεις και συστάσεις που υιοθετήθηκαν, ανησυχεί διότι οι διακρίσεις σε βάρος των γυναικών συνεχίζονται, επισημαίνει ότι οι διακρίσεις αυτές παραβιάζουν τις αρχές της ισότητας των δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών και του σεβασμού στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, Με τον Ν. 4096/ΦΕΚ 232/Α / , κυρώθηκε η τροποποίηση του άρθρου 20 παράγραφος 1 της Σύμβασης για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών. 22 Παρούλα Νάσκου-Περράκη, Η Σύμβαση για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Διακρίσεων σε βάρος των Γυναικών, Τετράδια Διεθνούς Δικαίου, Τεύχος 6, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή,

20 γνωρίζει ότι σε καταστάσεις ένδειας η γυναίκα υποφέρει περισσότερο, εκφράζει την πεποίθηση ότι η νέα διεθνής οικονομική τάξη βασισμένη στην αρχή της ισότητας και της δικαιοσύνης θα βοηθήσει στην προαγωγή της θέσης της γυναίκας, δίνει έμφαση στη συμμετοχή των γυναικών προκειμένου να επιτευχθούν η παγκόσμια ειρήνη, η ύφεση και ο γενικός και πλήρης αφοπλισμός και η πραγματοποίηση του δικαιώματος των λαών στην αυτοδιάθεση, τέλος αναφέρεται στη συμβολή της γυναίκας στην βελτίωση της κοινωνίας και της οικογένειας προσδίδοντας κοινωνική σημασία στη μητρότητα. II. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ Σύμφωνα με το άρθρο 1 της Σύμβασης, ο όρος «διάκριση σε βάρος των γυναικών» θα σημαίνει κάθε διαχωρισμό, εξαίρεση ή περιορισμό που βασίζεται στο φύλο και που έχει σαν αποτέλεσμα ή σκοπό να διακυβεύσει ή να καταστρέψει τη με βάση την ισότητα ανδρών και γυναικών, αναγνώριση, απόλαυση, ή άσκηση από τις γυναίκες, ανεξαρτήτως της οικογενειακής τους κατάστασης, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών στον πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, αστικό ή σε κάθε άλλο τομέα. Ο εννοιολογικός αυτός προσδιορισμός δεν είναι καινούριος αλλά τον συναντάμε σε μια σειρά διεθνών πράξεων για την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου σχετικά με τις διακρίσεις. Θεωρείται όμως χρήσιμος διότι μας παρέχει μια παραδεκτή ερμηνεία των δικαιωμάτων των γυναικών. III. ΓΕΝΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ-ΜΕΤΡΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΑΒΟΥΝ ΤΑ ΣΥΜΒΑΛΛΟΜΕΝΑ ΚΡΑΤΗ Τα κράτη που μετέχουν στην παρούσα Σύμβαση καταδικάζουν τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών και συμφωνούν να λάβουν τα εξής μέτρα για την εξάλειψή τους: a) Νομοθετικά μέτρα Αυτά συνίστανται: στην ενσωμάτωση της αρχής της ισότητας ανδρών και γυναικών στα Συντάγματα των κρατών-μελών, στην περίπτωση που δεν έχει γίνει ήδη αυτό και στη 20

21 διασφάλιση με νόμο ή άλλων κατάλληλων μέσων της πρακτικής εφαρμογής της αρχής αυτής 23, στην υιοθέτηση σχετικών νομοθετικών και άλλων μέτρων, συμπεριλαμβανομένων ποινών, όπου απαιτείται, που θα απαγορεύουν κάθε διάκριση σε βάρος των γυναικών 24 στην καθιέρωση της νομικής προστασίας των δικαιωμάτων των γυναικών σε ίση βάση με τους άνδρες 25, στην αποχή από πράξη ή πρακτική διακρίσεων σε βάρος των γυναικών και στη διαβεβαίωση ότι οι δημόσιες υπηρεσίες και οι δημόσιοι οργανισμοί θα ενεργούν σύμφωνα με την υποχρέωση αυτή, 26, στη λήψη των απαραίτητων μέτρων για την εξάλειψη των διακρίσεων κατά των γυναικών από οποιοδήποτε πρόσωπο, οργάνωση ή επιχείρηση συμπεριλαμβανομένων και νομοθετικών διατάξεων για την κατάργηση ή τροποποίηση κάθε νόμου, κανονιστικής διάταξης ή εθίμου που αποτελεί διάκριση κατά των γυναικών 28 και τέλος στην κατάργηση όλων των ποινικών διατάξεων που αποτελούν διάκριση κατά των γυναικών και στη διαβεβαίωση της πλήρους ανάπτυξης και προόδου των γυναικών με σκοπό την εγγύηση, την άσκηση και την απόλαυση των δικαιωμάτων τους σε ισότιμη βάση με αυτά των ανδρών , 23 Άρθρο 2(α). 24 Άρθρο 2(β). 25 Άρθρο 2(γ). 26 Άρθρο 2(δ). 27 Άρθρο 2(ε). 28 Άρθρο 2(στ). 29 Άρθρο 2(ζ). 21

22 b) Μη νομοθετικά μέτρα Τα κράτη-μέρη θα μπορούν να λαμβάνουν και άλλα μέτρα για την εξάλειψη των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών 30. Η υιοθέτηση όμως προσωρινών μέτρων με σκοπό να επιταχυνθεί de facto η ισότητα των δυο φύλων δε θα θεωρηθεί διάκριση κατά τον ορισμό της Σύμβασης 31. Τα μέτρα αυτά θα πάψουν να ισχύουν όταν επιτευχθούν οι στόχοι της ίσης ευκαιρίας και μεταχείρισης. Με το ίδιο πνεύμα, και τα ειδικά μέτρα που προστατεύουν τη μητρότητα, δε θα θεωρηθούν ότι περιέχουν διάκριση σε βάρος του άλλου φύλου 32. Επίσης τα κράτη-μέρη θα λάβουν όλα τα ενδεδειγμένα μέτρα για να τροποποιηθούν τα κοινωνικά και μορφωτικά πρότυπα συμπεριφοράς ανδρών και γυναικών με σκοπό να πετύχουν την εξάλειψη των προκαταλήψεων, εθίμων και κάθε άλλης πρακτικής που βασίζεται στην ιδέα της ανωτερότητας ή της κατωτερότητας ενός εκ των δυο φύλων 33. Με την κατάλληλη οικογενειακή εκπαίδευση θα πρέπει να κατανοήσουν τη μητρότητα σαν κοινωνικό λειτούργημα και να αναγνωρίσουν την κοινή ευθύνη ανδρών και γυναικών στην ανατροφή και ανάπτυξη των παιδιών τους. Ως γνώμονας για τα παραπάνω λαμβάνεται υπ όψιν πάντοτε το συμφέρον των παιδιών 34. Τέλος τα συμβαλλόμενα κράτη θα λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων και νομοθετικών διατάξεων για την καταπολέμηση κάθε μορφής εμπορίας των γυναικών και την έκθεσή τους στην πορνεία Βλ. σχετικά άρθρα Άρθρο 4(1). 32 Άρθρο 4(2). 33 Άρθρο 5(α). 34 Άρθρο 5(β). Η Γαλλική Κυβέρνηση δήλωσε κατά την υπογραφή της Σύμβασης ότι ο όρος οικογενειακή εκπαίδευση θα πρέπει να ερμηνευτεί ως δημόσια εκπαίδευση που αφορά την οικογένεια και ότι σε κάθε περίπτωση το άρθρο 5 θα εφαρμόζεται σε σχέση με το άρθρο 17 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Αστικά και Πολιτικά Δικαιώματα καθώς και το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. 35 Άρθρο 6. 22

23 IV. ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΩΣΟΥΝ ΤΑ ΣΥΜΒΑΛΛΟΜΕΝΑ ΚΡΑΤΗ a) Πολιτικά δικαιώματα Η παρούσα Σύμβαση αφιερώνει τρία άρθρα για την κατοχύρωση των πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών. Σύμφωνα με το άρθρο 7, τα κράτη-μέρη υποχρεούνται να λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα για την εξάλειψη των διακρίσεων κατά των γυναικών στην πολιτική και δημόσια ζωή της χώρας και ειδικότερα να βεβαιώσουν την ισότητα μιας σειράς δικαιωμάτων: το δικαίωμα να ψηφίζουν σε όλες τις εκλογές και όλα τα δημόσια δημοψηφίσματα και να είναι εκλέξιμες σε όλους τους οργανισμούς που εκλέγονται δημόσια 36, το δικαίωμα να λαμβάνουν μέρος στην κατάστρωση της πολιτικής ζωής του κράτους και στην εκτέλεσή της 37 το δικαίωμα να καταλαμβάνουν δημόσιες θέσεις και να ασκούν όλα τα δημόσια καθήκοντα σε όλες τις βαθμίδες της Κυβέρνησης, το δικαίωμα να συμμετέχουν στις μη κυβερνητικές οργανώσεις και ενώσεις που ασχολούνται με τη δημόσια και πολιτική ζωή της χώρας 38, 39. Εξάλλου το άρθρο 8 προβλέπει για τις γυναίκες τη δυνατότητα να εκπροσωπούν σε ισότιμη βάση και χωρίς καμία διάκριση τις Κυβερνήσεις τους σε παγκόσμιο επίπεδο και να συμμετέχουν στις εργασίες διεθνών οργανισμών. Η τελευταία αυτή ρύθμιση αποτελεί σημαντική εξέλιξη της Σύμβασης σε σχέση με προγενέστερες ρυθμίσεις. Σύμφωνα με το άρθρο 9 της Σύμβασης, τα κράτη-μέρη θα παρέχουν σε ισότιμη βάση στις γυναίκες, ίδια δικαιώματα ως προς την απόκτηση, αλλαγή ή διατήρηση της 36 Άρθρο 7(α). 37 Άρθρο 7(β). 38 Άρθρο 7(β). 39 Άρθρο 7(γ). 23

24 ιθαγένειάς τους. Συγκεκριμένα προβλέπεται ότι ούτε ο γάμος με αλλοδαπό, ούτε η αλλαγή της ιθαγένειας από το σύζυγο, διαρκούντος του γάμου, θα επιφέρει αυτόματη αλλαγή της ιθαγένειας της συζύγου, θα της στερεί την ιθαγένειά της ή θα της επιβάλλει την ιθαγένεια του συζύγου της. Το άρθρο αυτό, ουσιαστικά, επαναλαμβάνει το περιεχόμενο των άρθρων 1 και 2 της Συνθήκης του 1957 για την ιθαγένεια της έγγαμης γυναίκας με την προσθήκη της παραγράφου 2 που προβλέπει ότι τα δικαιώματα μεταβίβασης της ιθαγένειας των συζύγων στα τέκνα τους θα είναι ίσα. b) Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά δικαιώματα Το δικαίωμα στην εκπαίδευση Το δικαίωμα στην εκπαίδευση για όλους χωρίς διάκριση φύλου κατοχυρώνεται σε μια σειρά διεθνών πράξεων. Αναφέρουμε, λοιπόν, ενδεικτικά το άρθρο 26 της Οικουμενικής Διακήρυξης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το άρθρο 13 του Συμφώνου για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα και το άρθρο 2 του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Ωστόσο, το πρόβλημα της εκπαίδευσης των γυναικών δεν είναι ένα μικρό πρόβλημα που θα πρέπει να περιμένει τη σειρά του μετά την επίλυση των πιο σημαντικών προβλημάτων. Έτσι λοιπόν, το άρθρο 10 της παρούσας Σύμβασης επιβάλλει στα κράτη-μέρη να διασφαλίσουν στις γυναίκες, έγγαμες ή άγαμες, ίσα δικαιώματα με τους άνδρες στον τομέα της εκπαίδευσης, θεωρώντας ότι η εκπαίδευση θα βοηθήσει στην πλήρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας, στο αίσθημα της αξιοπρέπειας και θα ενισχύσει το σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών. Τα κράτη-μέρη οφείλουν να εξασφαλίσουν στις γυναίκες τους ίδιους όρους επαγγελματικού προσανατολισμού, παρακολούθησης σπουδών και απόκτησης διπλωμάτων στα πανεπιστήμια, το δικαίωμα να παρακολουθούν τα ίδια προγράμματα με τους άνδρες, να έχουν σχολικούς χώρους και εξοπλισμό της ίδιας ποιότητας, τις ίδιες δυνατότητες όσον αφορά στη χορήγηση υποτροφιών και άλλων επιχορηγήσεων για τις σπουδές, καθώς και τις ίδιες δυνατότητες να παρακολουθούν προγράμματα 24

25 διαρκούς εκπαίδευσης. Επίσης, τα κράτη-μέρη οφείλουν να εξασφαλίσουν στις γυναίκες τη δυνατότητα να λαμβάνουν ειδικές πληροφορίες μορφωτικής φύσης που τείνουν να εγγυηθούν την υγεία και ευτυχία των γυναικών και των οικογενειών τους συμπεριλαμβανομένων σε αυτές και της πληροφόρησης και των συμβουλών σχετικών με τον οικογενειακό προσανατολισμό. Επιπρόσθετα, τα κράτη δεσμεύονται να εξαλείψουν κάθε στερεότυπη αντίληψη των ρόλων του άνδρα και τη γυναίκας σε όλα τα επίπεδα και σε όλες τις μορφές της εκπαίδευσης ενθαρρύνοντας τη μικτή εκπαίδευση και άλλους τύπους, που θα βοηθήσουν στην πραγμάτωση της ισότητας και ιδιαίτερα αναθεωρώντας τα σχολικά βιβλία και τα σχολικά προγράμματα. Tο δικαίωμα στην εργασία Το πρόβλημα της παροχής ίσων δικαιωμάτων στις γυναίκες στον τομέα της εργασίας δεν είναι μόνον από τα πιο παλιά αλλά και από τα πιο σύγχρονα προβλήματα. Αρχίζει με τα κινήματα για τη χειραφέτηση των γυναικών στα τέλη του 19 ου και αρχές του 20 ου αιώνα, με τις πρώτες διεθνείς συμβάσεις για την απαγόρευση της νυχτερινής εργασίας των γυναικών σε εργοστάσια 40 για να συνεχίσει στο πλαίσιο της ΔΟΕ με την υιοθέτηση μιας σειράς διεθνών συμβάσεων που προστατεύουν τους όρους εργασίας των γυναικών. Το δικαίωμα στην εργασία σαν αναφαίρετο δικαίωμα όλων των ανθρώπινων όντων καθιερώνεται στην παρούσα Σύμβαση στο άρθρο 11. Στο ίδιο άρθρο αναφέρονται το δικαίωμα των γυναικών στην ίση ευκαιρία πρόσληψης και εφαρμογής των ίδιων κριτηρίων επιλογής, το δικαίωμα της ελεύθερης εκλογής επαγγέλματος ή της εργασίας, το δικαίωμα προαγωγής, σταθερότητας στην εργασία και το δικαίωμα όλων των παροχών και όρων εργασίας, επαγγελματικής εκπαίδευσης και μετεκπαίδευσης συμπεριλαμβανομένης της μαθητείας, της επαγγελματικής τελειοποίησης και της διαρκούς εκπαίδευσης. Εν συνεχεία εξασφαλίζεται το δικαίωμα των γυναικών στην ίση αμοιβή συμπεριλαμβανομένων και των ωφελημάτων, για εργασία ίσης αξίας ως προς την εκτίμηση της ποιότητας της εργασίας, το δικαίωμα, ισότιμα με τους άνδρες στην κοινωνική ασφάλιση, ειδικότερα στις περιπτώσεις συνταξιοδότησης, ανεργίας, 40 Πρόκειται για τη Σύμβαση του

26 ασθενείας, ανικανότητας και γήρατος, όπως επίσης και το δικαίωμα για την προστασία της υγείας των γυναικών και την ασφάλεια των συνθηκών εργασίας. Περαιτέρω η Σύμβαση προβλέπει και μια σειρά άλλων δικαιωμάτων που στοχεύουν στην αποφυγή των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών λόγω του γάμου ή της μητρότητας. Τέτοια δικαιώματα είναι η απαγόρευση απόλυσης για λόγους εγκυμοσύνης ή μητρότητας -επιφυλασσομένης της επιβολής ποινών- η δυνατότητα παροχής άδειας με αποδοχές λόγω εγκυμοσύνης, χωρίς απώλεια της εργασίας ή των κοινωνικών επιδομάτων, η παροχή των απαραίτητων κοινωνικών υπηρεσιών, καθώς και η δυνατότητα της γυναίκας να συνδυάσει τις οικογενειακές της υποχρεώσεις με τις επαγγελματικές της ευθύνες και τη συμμετοχή της στη δημόσια ζωή, ευνοώντας ιδιαίτερα την εγκατάσταση και την ανάπτυξη δικτύου παιδικών σταθμών. Προβλέπεται επίσης, η προστασία της εγκύου από εργασία που αποδεικνύεται βλαβερή για την ίδια. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το περιεχόμενο της παραγράφου 3 του άρθρου 11, σύμφωνα με το οποίο η σχετική νομοθεσία των κρατών-μερών στον τομέα της εργασίας θα πρέπει να αναθεωρείται περιοδικά σε συνάρτηση με τις επιστημονικές και τεχνικές γνώσεις. Το δικαίωμα στην υγεία Το δικαίωμα στην υγεία τέθηκε σαν υπόθεμα στη δεύτερη Παγκόσμια Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τις Γυναίκες και υπήρξε ένας από τους πρωταρχικούς στόχους για δράση. Το άρθρο 12 της Σύμβασης αναφέρει ότι τα συμβαλλόμενα κράτη θα πρέπει να εξαλείψουν κάθε μορφή διάκρισης σε βάρος των γυναικών στον τομέα της υγείας και να παράσχουν σε αυτές, σε ισότιμη βάση με τους άνδρες, υπηρεσίες για την προστασία της υγείας συμπεριλαμβανομένων και αυτών που σχετίζονται με τον οικογενειακό προγραμματισμό. Τα κράτη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να παράσχουν στις γυναίκες κατάλληλες υπηρεσίες κατά τον τοκετό και μετά από αυτόν, και εν ανάγκη δωρεάν, καθώς και κατάλληλη διατροφή κατά την εγκυμοσύνη και το θηλασμό. 26

27 Το δικαίωμα στην οικονομική και κοινωνική ζωή Στο πεδίο των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων εντάσσεται το άρθρο 13 της Σύμβασης που προστατεύει το δικαίωμα της γυναίκας στα οικογενειακά ωφελήματα, την ίδια δυνατότητα παροχής τραπεζικών δανείων, σύναψης υποθηκών και άλλης μορφής οικονομικών παροχών καθώς και το δικαίωμα συμμετοχής τους σε διάφορες μορφές δημιουργικής δραστηριότητας, όπως για παράδειγμα στα σπορ και σε ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Τα δικαιώματα των γυναικών αγροτικών περιοχών Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ρυθμίσεις του άρθρου 14 της Σύμβασης που απαριθμούν τα δικαιώματα των γυναικών αγροτικών περιοχών, βεβαιώνοντας το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν αυτές στην οικονομική επιβίωση της οικογένειας με την εργασία τους στους μη εγχρήματους τομείς της οικονομίας. Συγκεκριμένα, τα κράτη-μέρη δεσμεύονται να παρέχουν στις γυναίκες των αγροτικών περιοχών μια σειρά δικαιωμάτων βασισμένη στην αρχή της ισότητας των δυο φύλων. Τα δικαιώματα αυτά είναι η συμμετοχή τους στη λειτουργία και στην εφαρμογή προγραμμάτων ανάπτυξης σε όλα τα επίπεδα, ίση μεταχείριση σε θέματα υγείας, πληροφόρησης, συμβουλών και υπηρεσιών για τον οικογενειακό προγραμματισμό, όλα τα πλεονεκτήματα από τα προγράμματα κοινωνικής ασφάλισης, παροχή πάσης εκπαίδευσης για την τεχνική τους επάρκεια, η οργάνωση ομάδων αλληλοβοήθειας και συνεταιρισμών, με σκοπό να επιτύχουν ίσες ευκαιρίες στον οικονομικό τομέα (έμμισθη και ανεξάρτητη απασχόληση), η συμμετοχή τους σε όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες, η παροχή αγροτικών πιστώσεων και δανείων, η παροχή κατάλληλης τεχνολογίας, και τέλος η απόλαυση κατάλληλων συνθηκών διαβίωσης ειδικότερα όσον αφορά στη στέγαση, στην παροχή ηλεκτρικού ρεύματος και ύδατος στις μεταφορές και στις συγκοινωνίες. c) Ισότητα ενώπιον του Νόμου Τα συμβαλλόμενη κράτη θα παρέχουν στις γυναίκες ισότητα με τους άνδρες ενώπιον του νόμου, σύμφωνα με το άρθρο 15 της Σύμβασης. Όσον αφορά στα αστικά δικαιώματα, θα παρέχεται στις γυναίκες νομική ικανότητα ίση με των ανδρών και ίσες δυνατότητες άσκησής της ειδικότερα ως προς τη σύναψη συμβολαίων, τη 27

28 διαχείριση των περιουσιακών στοιχείων και την ίση μεταχείριση σε όλα τα στάδια της διαδικασίας ενώπιον των δικαστηρίων. Επίσης, τα κράτη-μέρη συμφωνούν να κηρύξουν άκυρα τα συμβόλαια ή τα νομικά έγγραφα παντός είδους που περιορίζουν τη νομική ικανότητα των γυναικών. Συμφωνούν ακόμη, να παρέχουν ίσα δικαιώματα στις γυναίκες για την ελεύθερη επιλογή της διαμονής και της κατοικίας τους. d) Το δικαίωμα σύναψης γάμου και δημιουργίας οικογένειας Αφετηρία των ρυθμίσεων στο σχετικό πεδίο του οικογενειακού δικαίου αποτέλεσε το άρθρο 16 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που προβλέπει ότι οι άνδρες και οι γυναίκες έχουν ίσα δικαιώματα στη σύναψη γάμου, κατά τη διάρκεια αυτού και κατά τη λύση του. Η υπό ανάλυση Σύμβαση ενισχύει περαιτέρω την προστασία προβλέποντας στο άρθρο 16, εκτός από την εξάλειψη της διάκρισης στα θέματα του γάμου και των οικογενειακών σχέσεων και μια σειρά δικαιωμάτων μέσω των οποίων τα συμβαλλόμενα κράτη θα παράσχουν ισότιμη προστασία στα δυο φύλα. Τα δικαιώματα αυτά αφορούν τη σύναψη γάμου, την ελεύθερη επιλογή συζύγου, ίσα δικαιώματα και ευθύνες κατά τη διάρκεια του γάμου και κατά τη λύση του, ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις σαν γονείς. Επίσης, παρέχονται ίσα δικαιώματα για να αποφασίζουν οι γυναίκες ελεύθερα και υπεύθυνα για τον αριθμό των τέκνων που θα αποκτήσουν, και να λάβουν γνώση στοιχείων παιδείας και μέσων για την άσκηση αυτών των δικαιωμάτων. Παρέχονται ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις στις γυναίκες για την επιμέλεια, κηδεμονία και υιοθεσία των παιδιών, ίσα δικαιώματα για την επιλογή του οικογενειακού ονόματος και τη διαχείριση, απόλαυση και διάθεση της περιουσίας τους. Η σπουδαιότητα της διάταξης αυτής είναι αναμφισβήτητη, βεβαιώνεται δε η σημασία της από μια σειρά δηλώσεων και επιφυλάξεων στις οποίες προέβησαν τα συμβαλλόμενα κράτη προσπαθώντας να συμβιβάσουν τις διατάξεις της Σύμβασης με αυτές των εθνικών τους νομοθεσιών. 28

29 V. ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ Ο μηχανισμός ελέγχου της Σύμβασης προβλέπεται στα άρθρα a) Η Επιτροπή Σύμφωνα με το άρθρο 17 της Σύμβασης, προβλέπεται η δημιουργία ενός οργάνου με την ονομασία Επιτροπή για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Διακρίσεων σε βάρος των Γυναικών (εφεξής αποκαλούμενη «η Επιτροπή»), με σκοπό να διαπιστωθεί η γενόμενη πρόοδος κατά την εφαρμογή της. Η Επιτροπή αποτελείται από είκοσι τρείς εμπειρογνώμονες, μεγάλου ηθικού κύρους και ικανότητας στον καλυπτόμενο τομέα από τη Σύμβαση. Οι εμπειρογνώμονες εκλέγονται από τα κράτη-μέρη μεταξύ των υπηκόων τους. Για την εκλογή των μελών της Επιτροπής λαμβάνονται υπ όψιν η γεωγραφική κατανομή, η πολιτισμική διαφοροποίηση, καθώς και η αντιπροσώπευση των κυριότερων νομικών συστημάτων. Τα μέλη θα εκλέγονται σε μυστική ψηφοφορία από τον κατάλογο των προσώπων που έχουν προτείνει για υποψηφίους τα κράτη-μέρη. Κάθε κράτος-μέρος προτείνει ένα μόνο πρόσωπο εκλεγόμενο μεταξύ των υπηκόων του. Τα μέλη της Επιτροπής θα εκλέγονται για περίοδο τεσσάρων ετών. Για την πλήρωση των τυχόν κενών θέσεων το κράτος-μέρος, του οποίου ο εμπειρογνώμονας, έχει παύσει να ασκεί τα καθήκοντά του ως μέλος της Επιτροπής, θα διορίζει άλλον μεταξύ των υπηκόων του, ο διορισμός δε αυτού, θα υπόκειται στην έγκριση της Επιτροπής. b) Οργάνωση-Λειτουργία της Επιτροπής Η Επιτροπή καταρτίζει τον δικό της εσωτερικό κανονισμό 41 και εκλέγει μέλη του διοικητικού της Συμβουλίου για περίοδο δυο ετών. Συνέρχεται ετήσια και κατά τη διάρκεια των συνόδων της εξετάζει τις εκθέσεις των κρατών-μερών σύμφωνα με το άρθρο 18 της Σύμβασης. Η Επιτροπή υποβάλει ετήσιες εκθέσεις, μέσω του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου, προς τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, σχετικά με τις δραστηριότητές της και δύναται να προβαίνει σε υποδείξεις και γενικές εισηγήσεις, 41 Άρθρο

30 βασιζόμενες στην εξέταση των εκθέσεων και πληροφοριών που λαμβάνει από τα κράτη. Σύμφωνα με το άρθρο 21(2) της Σύμβασης ο Γ.Γ. των Ηνωμένων Εθνών θα διαβιβάζει τις εκθέσεις της Επιτροπής στην Επιτροπή για τη θέση των Γυναικών, έτσι ώστε αυτή να καθίσταται ενήμερη για τα προβλήματα από την εφαρμογή της Σύμβασης. Για την εφαρμογή της Σύμβασης μπορούν να ενδιαφέρονται και να υποβάλουν εκθέσεις και ειδικευμένες οργανώσεις των Ηνωμένων Εθνών, εφόσον πρόκειται για θέματα που εμπίπτουν στις δραστηριότητές τους 42. c) Αρμοδιότητες της Επιτροπής Κύριο έργο της Επιτροπής είναι η εξέταση των εκθέσεων που υποβάλλονται από τα κράτη-μέρη σύμφωνα με το άρθρο 18, κάθε τέσσερα χρόνια ή όποτε το ζητήσει η Επιτροπή 43. Στις εκθέσεις αυτές τα κράτη-μέρη ορίζουν τα νομοθετικά, δικαστικά, διοικητικά, και άλλα μέτρα που υιοθέτησαν για την εφαρμογή της Σύμβασης, επισημαίνοντας τους παράγοντες και τις δυσχέρειες που επηρεάζουν το βαθμό εκπλήρωσης των υποχρεώσεών τους υπό τους όρους της παρούσας Σύμβασης. Το μέτρο αυτό το οποίο έχει ως σκοπό την εποπτεία της εφαρμογής της Σύμβασης από τα κράτη-μέρη, δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό, αν λάβει κανείς υπ όψιν ότι τα κράτη-μέρη δεν υποβάλουν καθόλου εκθέσεις ή δεν τις υποβάλλουν εγκαίρως τις υποβάλλουν χωρίς να είναι πλήρεις και λεπτομερείς. Πολύ περισσότερο, δεν περιλαμβάνουν επαρκείς και αναλυτικές πληροφορίες αναφορικά με τα επίπεδα βίας σε κάθε κράτος-μέρος, αλλά και τους τρόπους πρόληψης και καταστολής της 45. Περαιτέρω ο διάλογος που επιδιώκει να πετύχει η Επιτροπή με τα κράτη-μέρη μέσα 44 ή 42 Άρθρο Βλ. General Recommendation No. 12 (eighth session, 1989). 30

31 από τη διαδικασία της εξέτασης των εκθέσεών τους δυσχεραίνει, αν σκεφτεί κανείς ότι τα κράτη-μέρη σπάνια απαντούν σε διευκρινιστικές ερωτήσεις που τους θέτει η Επιτροπή, ενώ οι αντιπρόσωποι που αποστέλλουν για την υποστήριξη των εκθέσεών τους, κατά την εξέτασή τους, δεν είναι πλήρως ενημερωμένοι. Οι προτάσεις και οι συστάσεις της Επιτροπής, που βασίζονται στην εξέταση των εκθέσεων των κρατώνμερών είναι γενικές και σπάνια έχουν επικριτικό χαρακτήρα ενώ τα κράτη-μέρη δε φροντίζουν για τη δημοσιοποίηση του περιεχομένου τους στο εσωτερικό τους 46. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η δυνατότητα της Επιτροπής να ερμηνεύσει τη Σύμβαση με τον θεσμό της εξέτασης εκθέσεων από τα κράτη-μέρη και της υιοθέτησης γενικών συστάσεων, με σκοπό να επηρεάσει εσωτερικές διαδικασίες λήψεως αποφάσεων και να συμβάλει στην ενιαία εφαρμογή της από τα κράτη-μέρη, περιορίζεται σε σημαντικό βαθμό. d) Γενικές και μεταβατικές διατάξεις της Σύμβασης Τα άρθρα της Σύμβασης αναφέρονται στην επικύρωση, στην ευθύνη και στα αποτελέσματα επικύρωσης ή προσχώρησης στη Σύμβαση, στην αναθεώρησή της, στις επιφυλάξεις και στην υποβολή των διαφορών μεταξύ των κρατών-μερών στη διαιτησία. Συγκεκριμένα οι διατάξεις της Σύμβασης δε θα επιδράσουν αρνητικά σε ρυθμίσεις εθνικών νόμων ή διεθνών συμβάσεων, συνθηκών ή συμφωνιών που έχουν κατοχυρώσει την ισότητα των δυο φύλων κατά τρόπο καθοριστικό 47. Αναθεώρηση της Σύμβασης μπορεί να γίνει οποτεδήποτε και από οποιοδήποτε κράτος-μέρος με γραπτή γνωστοποίησή της στον Γ.Γ. των Ηνωμένων Εθνών. Τα κράτη-μέρη μπορούν να διατυπώσουν επιφυλάξεις για τις διατάξεις της Σύμβασης που να μην είναι όμως ασυμβίβαστες με τους σκοπούς και το περιεχόμενό της. Κάθε Andrew Byrnes, The Committee on the elimination of discrimination against women, στο Steiner H.J. and Alston P., International Human Rights in Context, Law, Politics, Morals, second edition, Clarendon Press-Oxford, 2000, σελ Άρθρο Άρθρο