ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΑΟΝΙΑΣ ΑΙΑ ΤΜΗΜΑ ΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΠΥΡΠΑΣΟΠΟΥΛΟΥ ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΙΟΥΝΙΟΣ 2002

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα Α. ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 6 Β. ΜΕΛΕΤΗ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Η ΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ Ο τουρισμός στην Ελλάδα Αφίξεις - διανυκτερεύσεις Προέλευση τουριστικής ζήτησης Μορφές τουρισμού Μέση διάρκεια παραμονής Μέσο άφιξης Εποχικότητα Ο τουρισμός στη Χαλκιδική Αφίξεις - διανυκτερεύσεις Προέλευση τουριστικής ζήτησης Μορφές τουρισμού Μέση διάρκεια παραμονής Μέσο άφιξης Εποχικότητα - κυκλικότητα Ο χειμερινός τουρισμός Στην Ελλάδα Αφίξεις - διανυκτερεύσεις - διαχρονική εξέλιξη Προέλευση ζήτησης - προφίλ χειμερινών επισκεπτών Μέση διάρκεια παραμονής Μέσο άφιξης Στη Χαλκιδική Αφίξεις - διανυκτερεύσεις - διαχρονική εξέλιξη Προέλευση ζήτησης - προφίλ χειμερινών επισκεπτών Μέση διάρκεια παραμονής Μέσο άφιξης Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ Στην Ελλάδα Περιγραφή αγοράς Εμπόδια εισόδου νέων ανταγωνιστών Ένταση ανταγωνισμού Στη Χαλκιδική Φυσικό περιβάλλον Πολιτιστικό περιβάλλον Υποδομή Μεταφορές Καταλύματα Διατροφή Διασκέδαση - εκδηλώσεις Ειδικές υποδομές Μαρίνες

3 Συνεδριακοί χώροι Παιδικές κατασκηνώσεις Αξιοθέατα Αρχαιολογικοί χώροι Μουσεία Παραδοσιακοί οικισμοί Δραστηριότητες - εναλλακτικός τουρισμός Αγροτουρισμός Αθλητισμός Θαλάσσια αθλήματα Καταδύσεις Ιστιοπλοΐα - Ενοικίαση σκαφών Άλλα θαλάσσια αθλήματα Πεζοπορία Άλλα αθλήματα Καζίνο Ιαματικά λουτρά Κέντρα θαλασσοθεραπείας Δρόμοι του κρασιού Waterland Εξυπηρετήσεις - πρώτες ανάγκες ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΑΓΟΡΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ Μ. Βρετανία Περιγραφή της αγοράς Παράγοντες περιβάλλοντος Κοινωνικοί Δημογραφικοί Πολιτικοί - Οικονομικοί - Νομοθετικοί Τεχνολογικοί Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών Διαπραγματευτική δύναμη πελατών Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Τάσεις Γερμανία Περιγραφή της αγοράς Παράγοντες περιβάλλοντος Κοινωνικοί Δημογραφικοί Πολιτικοί - Οικονομικοί - Νομοθετικοί Τεχνολογικοί Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών Διαπραγματευτική δύναμη πελατών Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Τάσεις Ρωσία

4 2..1. Περιγραφή της αγοράς Παράγοντες περιβάλλοντος Κοινωνικοί Δημογραφικοί Πολιτικοί - Οικονομικοί - Νομοθετικοί Τεχνολογικοί Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών Διαπραγματευτική δύναμη πελατών Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Τάσεις Γαλλία Περιγραφή της αγοράς Παράγοντες περιβάλλοντος Κοινωνικοί Δημογραφικοί Πολιτικοί - Οικονομικοί - Νομοθετικοί Τεχνολογικοί Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών Διαπραγματευτική δύναμη πελατών Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Τάσεις Χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων ΟΥΓΓΑΡΙΑ Περιγραφή της αγοράς Παράγοντες περιβάλλοντος Κοινωνικοί Δημογραφικοί Πολιτικοί -Οικονομικοί - Νομοθετικοί Τεχνολογικοί Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών Διαπραγματευτική δύναμη πελατών Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Τάσεις ΠΟΛΩΝΙΑ Περιγραφή της αγοράς Παράγοντες περιβάλλοντος Κοινωνικοί Δημογραφικοί Πολιτικοί-Οικονομικοί - Νομοθετικοί Τεχνολογικοί Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών Διαπραγματευτική δύναμη πελατών Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Τάσεις ΤΣΕΧΙΑ Λ

5 Περιγραφή της αγοράς Παράγοντες περιβάλλοντος Ι. Κοινωνικοί Δημογραφικοί Πολιτικοί-Οικονομικοί - Νομοθετικοί Τεχνολογικοί Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών Διαπραγματευτική δύναμη πελατών Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Τάσεις ΒΑΛΚΑΝΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ (ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ, Π.Γ.Δ.Μ., ΑΛΒΑΝΙΑ, ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ, ΚΡΟΑΤΙΑ Περιγραφή της αγοράς Παράγοντες περιβάλλοντος... 5" Κοινωνικοί... 5" Δημογραφικοί Πολιτικοί - Οικονομικοί - Νομοθετικοί Τεχνολογικοί Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών... 5S Διαπραγματευτική δύναμη πελατών... 5S Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα... 5S Τάσεις... 5ί 2.6. Εγχώριος τουρισμός... 5S Περιγραφή της αγοράς... 5S Παράγοντες περιβάλλοντος... 6( Κοινωνικοί... 6( Δημογραφικοί... 6( Πολιτικοί - Οικονομικοί - Νομοθετικοί Τεχνολογικοί Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών Διαπραγματευτική δύναμη πελατών Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Τάσεις ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΩΝ Ανάλυση ανταγωνισμού γενικά... 6;.1.1. Τύπος ανταγωνισμού Βάση ανταγωνισμού Δυνάμεις που καθορίζουν τον ανταγωνισμό Απειλή - εμπόδια εισόδου νέων ανταγωνιστών Διαπραγματευτική δύναμη πελατών και προμηθευτών - υποκατάστατα προϊόντα... 6ί.1.4. Χειμερινός τουρισμός... 6ί.2. Ανάλυση αγορών ανταγωνιστριών χωρών ΙΣΠΑΝΙΑ Περιγραφή της αγοράς SWOT Ανάλυση Τωρινή στρατηγική... 6ί 4

6 Μελλοντικοί στόχοι Θέση στην αγορά και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ΤΟΥΡΚΙΑ Περιγραφή της αγοράς SWOT Ανάλυση Τωρινή στρατηγική Μελλοντικοί στόχοι Θέση στην αγορά και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα IT Α ΑΙΑ Περιγραφή της αγοράς SWOT Ανάλυση Τωρινή στρατηγική Μελλοντικοί στόχοι Θέση στην αγορά και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ΓΑΛΛΙΑ Περιγραφή της αγοράς SWOT Ανάλυση Τωρινή στρατηγική Μελλοντικοί στόχοι Θέση στην αγορά και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ΑΛΛΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ Περιγραφή της αγοράς SWOT Ανάλυση Τωρινή στρατηγική Μελλοντικοί στόχοι Θέση στην αγορά και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα Στρατηγικές ομάδες στην Ευρωπαϊκή τουριστική αγορά SWOT ΑΝΑΛΥΣΗ (ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ) ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ ΣΤΟΧΟΙ - ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ - ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Προϋπολογισμός ενεργειών και δράσεων Ανάλυση δαπανών ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ, ΕΛΕΓΧΟΣ, ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Βιβλιογραφία Πηγές Γ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 5

7 A. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο τουρισμός αποτελεί τη δεύτερη βασική οικονομική δραστηριότητα στη Χαλκιδική, μετά τη γεωργία. Οι κύριες πηγές προέλευσης αλλοδαπών επισκεπτών για τη Χαλκιδική είναι η Γερμανία και η Μ. Βρετανία. Δευτερεύουσες, αλλά επίσης σημαντικές πηγές αποτελούν οι Γαλλία και η Ρωσία, η οποία είναι και η πλέον υποσχόμενη για το μέλλον χώρα προέλευσης τουριστών. Για τη Β. Ελλάδα, άρα και τη Χαλκιδική, χώρες με προοπτική είναι και οι χώρες της Βαλκανικής χερσονήσου και της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, λόγω της γεωγραφικής της γειτνίασης και των παραδοσιακά καλών σχέσεων. Σημαντικό αριθμό διανυκτερεύσεων παράγουν και οι έλληνες επισκέπτες. Η τουριστική περίοδος στη Χαλκιδική καλύπτει το επτάμηνο Απρίλιος - Οκτώβριος. Η συγκέντρωση των αφίξεων και διανυκτερεύσεων στο επτάμηνο αυτό αποτελεί και το κύριο χαρακτηριστικό του ελληνικού τουρισμού συνολικά. Ο κύριος λόγος είναι ότι η Ελλάδα, εδώ και χρόνια, προωθεί μονοδιάστατα το τουριστικό προϊόν «Ήλιος και Θάλασσα», για το οποίο η κυριότερη προϋπόθεση είναι ο καλός καιρός. Γι αυτό το συγκεκριμένο επτάμηνο αποτελεί και την επιλογή της συντριπτικής πλειοψηφίας των αλλοδαπών αλλά και ημεδαπών επισκεπτών και οι περιοχές που είναι ευνοημένες με καλύτερο κλίμα (όπως η Ν. Ελλάδα) έχουν τουριστική περίοδο μεγαλύτερη (από τον Μάρτιο μέχρι και τον Νοέμβριο). Η εποχικότητα αυτή οδηγεί σε υπερεκμετάλλευση και κακή διαχείριση των φυσικών, τεχνητών και ανθρώπινων πόρων. Οι ίδιες οι τουριστικές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν πρόβλημα απόσβεσης των μεγάλων επενδύσεων που είναι υποχρεωμένες να κάνουν για να μπορέσουν να παραμείνουν ανταγωνιστικές αν δουλεύουν μόνο επτά μήνες το χρόνο, αλλά και οι περιοχές που έχουν ως βασική οικονομική δραστηριότητα τον τουρισμό αντιμετωπίζουν ζήτημα μη ομαλής ανάπτυξης. Επειδή η Ελλάδα έχει καθυστερήσει συνολικά να συνειδητοποιήσει την αναγκαιότητα της άμβλυνσης της εποχικότητας, διαχρονικά έχει χάσει σημαντικό ποσοστό του χειμερινού τουρισμού της. Αντίθετα, οι κύριες ανταγωνίστριες χώρες (Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία και Τουρκία), οι οποίες έχουν προχωρήσει εδώ και χρόνια σε επενδύσεις για ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, και έχουν καταφέρει να προσελκύσουν τον χειμερινό, εκτός περιόδου αιχμής, τουρισμό. Η διεθνής εμπειρία έχει αποδείξει ότι το κλειδί για προσέλκυση τουρισμού καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου αποτελεί η ποιότητα και η διαφοροποίηση. Για να μπορέσει, λοιπόν, και η Χαλκιδική να επεκτείνει την τουριστική περίοδο πρέπει να επενδύσει στην ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού (περιηγητικός, θρησκευτικός, αγροτουρισμός, συνεδριακός), εκμεταλλευόμενη τους πλούσιους φυσικούς πόρους αλλά και στην βελτίωση της ποιότητας των κάθε μορφής υποδομών και παρεχόμενων τουριστικών υπηρεσιών. Ωστόσο, η Χαλκιδική υστερεί από πλευράς κλίματος (το χειμώνα ο καιρός είναι ιδιαίτερα άστατος) και από πλευράς έλλειψης δυνατοτήτων για καθαρά χειμερινές δραστηριότητες (όπως είναι τα χιονοδρομικά κέντρα). Γι αυτό και ο στόχος για δωδεκάμηνο τουρισμό είναι μάλλον ανέφικτος. Αντίθετα, ο στόχος για επέκταση της περιόδου ώστε να καλύπτει το εννιάμηνο Μαρτίου - Νοεμβρίου είναι δυνατόν να επιτευχθεί με τις κατάλληλες επενδύσεις σε ποιότητα και διαφοροποίηση (όπως προαναφέρθηκε και αναλύεται παρακάτω) αλλά και με την κατάλληλη προώθηση και διαφήμιση. Ουσιαστικό παράγοντα για την επίτευξη του στόχου αυτού αποτελεί και η καλή συνεργασία μεταξύ των φορέων (δημόσιων και ιδιωτικών), οι αρμοδιότητες των οποίων καλύπτουν όλους τους τομείς ανάπτυξης της περιοχής. 6

8 Β. ΣΧΕΔΙΟ MARKETING 1. ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 1.1. Η ΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ Ο τουρισμός στην Ελλάδα Αφίξεις - Διανυκτερεύσεις Οι αφίξεις αλλοδαπών επισκεπτών στα σύνορα σημειώνουν συνεχή άνοδο τα τελευταία χρόνια (συγκεκριμένα από το 1996 και μετά, μετά την διετή, κατά τα έτη 1995 και 1996, πτώση - βλ. Γράφημα 1), παρά την κρίση στη Γιουγκοσλαβία, τις ταξιδιωτικές οδηγίες που κατά καιρούς εκδίδουν οι Η.Π.Α. περί μη ασφάλειας της χώρας λόγω τρομοκρατικών ενεργειών και φυσικών καταστροφών (όπως ο σεισμός του 1999 στην Αττική). Κατά το έτος 1999, σύμφωνα με στοιχεία του Π.Ο.Τ., η Ελλάδα καταλάμβανε την 15η θέση στην παγκόσμια κατάταξη των χωρών υποδοχής τουριστών. Διαχρονικά αύξηση παρουσιάζουν και οι διανυκτερεύσεις αλλοδαπών και ημεδαπών επισκεπτών σε ξενοδοχειακά καταλύματα της χώρας (βλ. Γράφημα 2). Η συμμετοχή του εσωτερικού τουρισμού στις διανυκτερεύσεις παραμένει τα τελευταία χρόνια σχετικά σταθερή (βλ. Γράφημα ). Η μέση μηνιαία πληρότητα των ξενοδοχειακών μονάδων είναι τα τελευταία χρόνια σταθερά ανοδική (βλ. Γράφημα 4). Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, οι εισπράξεις από τουριστικές υπηρεσίες το έτος 2000 έφτασαν τα εκ. δολάρια, σημειώνοντας αύξηση 5% σε σχέση με το Με βάση τον σχετικό πίνακα του Π.Ο.Τ., η Ελλάδα για το 2000 κατατάσσεται στη 1011 θέση από άποψη τουριστικών εισπράξεων Προέλευση τουριστικής ζήτησης Ένα διαρκώς αυξανόμενο ποσοστό (το οποίο το 1999 έφτανε το 72,% του συνόλου των αφίξεων) προέρχεται από χώρες της Ε.Ε. Διαχρονικά, η συντριπτική πλειοψηφία (το 1999 έφτανε το 9,1%) προέρχεται από Ευρωπαϊκές χώρες. Οι αφίξεις από την Αμερική παρουσιάζουν διαχρονικά πτώση, το ίδιο και οι αφίξεις από την Αφρική και την Ωκεανία. Αντίθετα, κατά τη δεκαετία αύξηση παρουσίασαν οι αφίξεις από την Ασία (βλ. Πίνακα 1) Μορφές τουρισμού Στην Ελλάδα ο τουρισμός είναι κυρίως «ήλιος και θάλασσα». Ανοδο όμως τα τελευταία χρόνια γνωρίζουν ο τομέας των συνεδρίων και των κρουαζιέρων. Ακόμη, υφίσταται πάντα ο πολιτιστικός τουρισμός (για επίσκεψη αρχαιολογικών χώρων). Τα τελευταία χρόνια αρχίζουν να γνωρίζουν άνθηση και ειδικές μορφές τουρισμού (γκολφ, πεζοπορίες, οικοτουρισμός). 7

9 Από τα βασικά χαρακτηριστικά του εισερχόμενου στην Ελλάδα τουρισμού είναι η κυριαρχία του μαζικού τουρισμού χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Αυτό οδηγεί στη μείωση της μέσης κατά κεφαλή αφικνούμενου επισκέπτη δαπάνης (η τουριστική δαπάνη αποτελείται από δαπάνες διαμονής, διατροφής, αναψυχής, μετακινήσεις, αγορές και λοιπές τουριστικές δαπάνες - το 40% της δαπάνης αποτελούν οι δαπάνες διαμονής και διατροφής). Ενδεικτικά, σε σχέση με τη γειτονική και ανταγωνίστρια στο πεδίο του τουρισμού Ιταλία, φαίνεται πως μειώθηκε διαχρονικά η μέση κατά κεφαλή δαπάνη από εξωτερικό τουρισμό (βλ. Πίνακα 2). Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Ιταλία, παρ ότι επένδυσε στο προϊόν του μαζικού τουρισμού, έχει καταφέρει να δώσει στις παρεχόμενες τουριστικές υπηρεσίες ιδιαίτερα ποιοτικό χαρακτήρα και γι αυτό έχει καταφέρει να προσελκύσει τουρισμό μεσαίου και υψηλού εισοδήματος. Όσον αφορά τις διανυκτερεύσεις στα ξενοδοχειακά καταλύματα από ημεδαπούς, περίπου οι μισές αφορούν επιχειρηματικά ταξίδια Μέση διάρκεια παραμονής Η μέση διάρκεια παραμονής των αλλοδαπών επισκεπτών στην Ελλάδα παρουσιάζει διαχρονικά αύξηση (βλ. Γράφημα 5). Σε γενικές γραμμές σήμερα, σύμφωνα με στοιχεία του Ε.Ο.Τ. και της Ε.Σ.Υ.Ε, αγγίζει τις 15 ημέρες στα τουριστικά θέρετρα και τις 6 ημέρες σε απλά ξενοδοχειακά καταλύματα. Η μέση διάρκεια παραμονής των ημεδαπών είναι αρκετά μικρότερη (ακριβή στοιχεία δεν υπάρχουν) Μέσο άφιξης Διαχρονικά, οι αεροπορικές αφίξεις αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των αφίξεων αλλοδαπών επισκεπτών στην Ελλάδα, ακολουθούμενες από τις οδικές (οι οποίες σημείωσαν σημαντική πτώση μετά την κρίση στη Γιουγκοσλαβία - βλ. Γράφημα 6) και τις θαλάσσιες (βλ. Γράφημα 7). Σημαντική αύξηση τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν και οι αφίξεις με ναυλωμένες πτήσεις (charter) (βλ. Γ ράφημα 8) Εποχικότητα Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ελληνικού τουριστικού προϊόντος είναι η εποχικότητα της ζήτησης και η μικρή διάρκεια της τουριστικής περιόδου (Απρίλιος - Οκτώβριος). Αυτό φαίνεται από τις αφίξεις αλλοδαπών επισκεπτών (το 1999 το 90% των αφίξεων ήταν στο προαναφερόμενο επτάμηνο - βλ. Πίνακα - και η τάση αυτή είναι διαρκώς αυξανόμενη) και από τις διανυκτερεύσεις, αλλά και από τη μέση μηνιαία πληρότητα των ξενοδοχειακών καταλυμάτων της χώρας, η οποία κατά τους χειμερινούς μήνες είναι λιγότερο από τη μισή σε σχέση με την αντίστοιχη κατά τους θερινούς μήνες (βλ. Γράφημα 4). Αν δούμε τις αφίξεις από επιλεγμένες χώρες προέλευσης (βλ. Πίνακα 4) την τελευταία δεκαετία σταθερά ποσοστό άνω του 94% γίνεται στο επτάμηνο αιχμής. Η τάση αυτή είναι λιγότερο έντονη στις πόλεις (Αθήνα Θεσσαλονίκη) από ότι στις περιοχές που είναι καθαρά τουριστικές, κι αυτό γιατί οι πόλεις δέχονται πολύ επαγγελματικό 8

10 τουρισμό και ταξίδια επιχειρηματιών, αλλά και γιατί δέχονται πολλούς ημεδαπούς ταξιδιώτες. Σ αυτήν την τάση χρονικής συγκέντρωσης συμβάλει ουσιαστικά και η προβολή του τουριστικού προϊόντος της χώρας ως «μονοδιάστατου», δηλαδή «ήλιος και θάλασσα» και η μέχρι τώρα παραμέληση της ανάπτυξης και προώθησης των ειδικών ή εναλλακτικών μορφών τουρισμού, που θα μπορούσαν να προσελκύσουν τουρισμό σε περιόδους μη αιχμής. 9

11 Ο τουρισμός στη Χαλκιδική Αφίξεις - διανυκτερεύσεις Μόνο στα ξενοδοχειακά καταλύματα του νομού Χαλκιδικής καταγράφηκαν το αφίξεις ( διανυκτερεύσεις) αλλοδαπών και αφίξεις ( διανυκτερεύσεις) ελλήνων επισκεπτών. Η τάση είναι (με εξαίρεση τις χρονιές 1991, 1995 και 1998) αυξανόμενη από το 1990 (βλ. Πίνακα 5). Η μέση ετήσια πληρότητα των ξενοδοχειακών μονάδων παρουσιάζει αύξηση τα τελευταία χρόνια και είναι σταθερά υψηλότερη από την αντίστοιχη στο σύνολο των ξενοδοχειακών μονάδων της χώρας. Το 1999 άγγιζε σχεδόν το 80% (βλ. Γράφημα 9 - αφορά μόνο τους μήνες λειτουργίας, δηλαδή την καλοκαιρινή περίοδο) Προέλευση τουριστικής ζήτησης Οι κύριες εθνικότητες των αλλοδαπών επισκεπτών στη Χαλκιδική είναι οι γερμανική, αγγλική, αυστριακή, ρωσική, γιουγκοσλαβική, ελβετική και πολωνική. Οι Έλληνες επισκέπτες αποτελούν ποσοστό που κυμαίνεται τα τελευταία χρόνια από 0% μέχρι 45% περίπου των αφίξεων (βλ. Γράφημα 10) αλλά σημαντικά μικρότερο στις διανυκτερεύσεις (βλ. Γράφημα 11) Μορφές τουρισμού Στη Χαλκιδική, όπως και σε όλη την Ελλάδα, κυρίαρχη μορφή είναι το κλασικό δίπτυχο «ήλιος και θάλασσα». Τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται και άλλες μορφές εναλλακτικού τουρισμού (περιηγητικός, συνεδριακός) Μέση διάρκεια παραμονής Η μέση διάρκεια παραμονής των επισκεπτών (ελλήνων και αλλοδαπών συνολικά) μειώθηκε από το 1990 (που ήταν στις 8,2 ημέρες) και σήμερα (2001) φτάνει τις 7 ημέρες (βλ. Γράφημα 12). Η μείωση αυτή οφείλεται τόσο στη μείωση της μέσης διάρκειας παραμονής των αλλοδαπών όσο και των ημεδαπών επισκεπτών (βλ. Γράφημα 1). Όπως φαίνεται στο Γράφημα 1 υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στη μέση παραμονή των αλλοδαπών και των ημεδαπών επισκεπτών. Αυτό οφείλεται στο ότι οι έλληνες επισκέπτες συχνότερα περνούν στη Χαλκιδική σαββατοκύριακα ή τριήμερα (short breaks) ενώ οι αλλοδαποί έρχονται για μεγαλύτερης διάρκειας διακοπές (λόγω απόστασης και κόστους μετάβασης) Μέσο άφιξης Στην σχεδόν απόλυτη πλειοψηφία τους οι έλληνες επισκέπτες φθάνουν στη Χαλκιδική με αυτοκίνητο ή λεωφορείο. Οι αφίξεις των αλλοδαπών επισκεπτών ακολουθούν το μοτίβο που ισχύει για την Ελλάδα γενικά, δηλαδή η συντριπτική πλειοψηφία έρχεται αεροπορικώς (βλ. Γράφημα 7) 10

12 Εποχικότητα - κυκλικότητα Και στη Χαλκιδική, όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα, παρατηρείται το φαινόμενο της χρονικής συγκέντρωσης των αφίξεων (βλ. Γράφημα 14) και των διανυκτερεύσεων (βλ. Γράφημα 15) κατά το επτάμηνο Απριλίου - Μαϊου. Κατά τους θερινούς μήνες αιχμής της τουριστικής κίνησης, η μέση διάρκεια παραμονής ανεβαίνει κατακόρυφα και κυμαίνεται από 6,8 μέχρι 9,4 ημέρες (ανάλογα με το μήνα - βλ. Γράφημα 16), ενώ αντίθετα τους χειμερινούς μήνες κυμαίνεται από 2,1 μέχρι ημέρες. Αυτό οφείλεται στο ότι το καλοκαίρι η διαμονή αφορά σχεδόν αποκλειστικά διακοπές, ενώ κατά τους χειμερινούς μήνες αφορά, κατά κύριο λόγο, short breaks και επαγγελματικά ταξίδια. 11

13 1.1.. Ο χειμερινός τουρισμός έτους. Ως χειμερινό τουρισμό εννοούμε τον τουρισμό της περιόδου Νοέμβριος έως Μάρτιος κάθε Στην Ελ/.άδα Αφίξεις - Αιανυκτερεύσεις - Διαχρονική εξέλιξη Σύμφωνα με στοιχεία του Ε.Ο.Τ., το ποσοστό που αντιπροσωπεύει ο χειμερινός τουρισμός στην Ελλάδα, ως ποσοστό επί του συνολικού ετήσιου αλλοδαπού τουρισμού, είναι 9%. Κατά την περίοδο οι αφίξεις χειμερινών επισκεπτών παρουσίασαν αύξηση της τάξεως του 1,4% (σύμφωνα με στοιχεία διορθωμένα όσον αφορά τους οικονομικούς μετανάστες - βλ. Πίνακα 6). Αξιοσημείωτα μικρός είναι ο ρυθμός ανάπτυξης κατά την περίοδο , μόλις 4,5% (βλ. Πίνακα 6γ). Οι διανυκτερεύσεις των αλλοδαπών επισκεπτών στην Ελλάδα κατά τη χειμερινή περίοδο σε απόλυτα μεγέθη παρουσιάζουν συνεχή άνοδο τα τελευταία χρόνια (βλ. Πίνακα 7). Οι διανυκτερεύσεις των ελλήνων παρουσιάζουν επίσης άνοδο και μάλιστα με μεγαλύτερο ρυθμό ανάπτυξης. Η μέση μηνιαία πληρότητα των ξενοδοχειακών μονάδων κατά τους χειμερινούς μήνες είναι τα τελευταία χρόνια σταθερά ανοδική αλλά πολύ χαμηλότερη της αντίστοιχης κατά τους θερινούς μήνες (βλ. Γράφημα 4). Σύμφωνα με έρευνα του Ι.Τ.Ε.Π. για το χειμερινό τουρισμό στην Ελλάδα, ο αλλοδαπός τουρισμός της ενδιάμεσης περιόδου (Απρίλιος - Ιούνιος, Οκτώβριος) αυξήθηκε ταχύτερα από τον μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης αλλά και από το ρυθμό αύξησης κατά την περίοδο αιχμής, κυρίως κατά τη δεκαετία Η αύξηση του μεριδίου του από 4,9% το 1980 σε 9,0% το 1999 έγινε σε βάρος του χειμερινού μεριδίου και αντιστοιχεί στα 2/ των απωλειών της χειμερινής περιόδου Προέλευση τουριστικής ζήτησης - Προφίλ χειμερινών επισκεπτών Η Ευρώπη ως περιοχή προορισμού χειμερινών επισκεπτών αύξησε το ποσοστό της από 4,6% το 1980 σε 48,9% το 1999 και η Ασία από 12,1% σε 15,4% αντίστοιχα (βλ. Πίνακα 6β). Η αύξηση του μεριδίου της Ευρώπης οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στις χώρες της Ε.Ε. Οι υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες μείωσαν το ποσοστό τους. Οι αφίξεις από την Αμερική παρουσιάζουν διαχρονικά πτώση, το ίδιο και οι αφίξεις από την Αφρική και την Ωκεανία (βλ. Πίνακα 6γ). Οι κυριότερες χώρες προέλευσης χειμερινών επισκεπτών για την Ελλάδα είναι η Αυστρία, η Γερμανία, το Ην. Βασίλειο, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ολλανδία και η Σουηδία (βλ. Πίνακα 4). Παρ όλ αυτά, ποσοστό σταθερά πάνω από το 85-90% των επισκεπτών που έρχονται από τις χώρες αυτές κάθε χρόνο στην Ελλάδα έρχεται στο επτάμηνο αιχμής και μάλιστα διαχρονικά το ποσοστό αυτό αυξάνει (βλ. Πίνακα 4). 12

14 Σύμφωνα πάντα με την έρευνα του Ι.Τ.Ε.Π., η ζήτηση χειμερινών τουριστικών υπηρεσιών αναψυχής από αλλοδαπούς δεν προέρχεται από τα μεσαία οικονομικά στρώματα. Αντίθετα, οι χειμερινοί τουρίστες ανήκουν κατά κύριο λόγο στα ανώτερα οικονομικά στρώματα, είναι άτομα ώριμα (έχουν ταξιδέψει πολύ) και πληροφορημένα, με ιδιαίτερα ενδιαφέροντα (δεν αποζητούν δηλαδή την στενά υλική έννοια της απόλαυσης). Στην ίδια έρευνα αναφέρεται ότι οι χειμερινοί τουρίστες είναι κατά ποσοστό 56% έγγαμοι και κατά 40% ηλικίας άνω των 40 ετών, ενώ για τους θερινούς τουρίστες οι ίδιοι αριθμοί είναι 40% και 2% αντίστοιχα. Σύμφωνα με δειγματοληπτική έρευνα που διενήργησε το Α.ΓΊ.Θ. ανάμεσα σε αλλοδαπούς επισκέπτες στην Ελλάδα για την τουριστική περίοδο Αύγουστος Ιούλιος 199: 48% των χειμερινών αφίξεων αφορούσε σε ταξίδια επαγγελματικά και συνέδρια και 8,5% αφορούσε αναψυχή 50% δήλωσε ως κίνητρο προτίμησης της Ελλάδας για χειμερινές διακοπές το κλίμα και τις φυσικές ομορφιές και 27% τις αρχαιότητες (βλ. Πίνακα 8) μόλις 8% εξάρτησε την προτίμησή του στον προορισμό από το κόστος ταξιδιού Το τελευταίο αυτό εύρημα συμπίπτει και με τις ενδείξεις που προκύπτουν από την οικονομετρική ανάλυση της έρευνας του Ι.Τ.Ε.Π., ότι δηλαδή η ζήτηση του χειμερινού τουριστικού προϊόντος στην Ελλάδα είναι ανελαστική. Αυτό σημαίνει ότι οι μεταβολές των οικονομικών μεταβλητών (τιμή, εισόδημα) επηρεάζουν τη ζήτηση χειμερινού τουριστικού προϊόντος σε πολύ μικρότερο βαθμό από ότι τη ζήτηση του θερινού τουριστικού προϊόντος. Σημαίνει επίσης ότι η ζήτηση για χειμερινό τουριστικό προϊόν είναι σχετικά σταθερή. Η ίδια έρευνα του Α.Π.Θ., όσον αφορά το κίνητρο επίσκεψης, έδειξε ότι, συνολικά 50% των αλλοδαπών χειμερινών επισκεπτών προτίμησε την Ελλάδα για χειμερινές διακοπές για το κλίμα και τις φυσικές ομορφιές και 27% για τις αρχαιότητες. Κατά τους χειμερινούς μήνες, οι Γερμανοί εκφράζουν τις φυσικές ομορφιές ως το πιο σημαντικό κίνητρο επιλογής προορισμού (6,4%) ενώ ακολουθούν οι Γάλλοι (26%), οι Αγγλοι (20,6%) και οι Ιταλοί (19,7%). Το κλίμα αποτελεί το σημαντικότερο κίνητρο επιλογής προορισμού για τους Αγγλους (27,9%) ακολουθούμενους από τους Γάλλους (26%), τους Γερμανούς (24,2%) και τους Ιταλούς (12,6%). Για τις αρχαιότητες μεγαλύτερο ενδιαφέρον δείχνουν οι Ιταλοί (29,%) και ακολουθούν οι Γάλλοι (22,8%), οι Γερμανοί (21,2%) και οι Άγγλοι (18,6%). Όσον αφορά το επάγγελμα, οι επιστήμονες - ελεύθεροι επαγγελματίες αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό (,1%) τόσο στη χειμερινή, όσο και στη θερινή περίοδο (25%). Αντίθετα, σημαντικά μειωμένο σε σχέση με τη θερινή περίοδο είναι το ποσοστό των σπουδαστών και των υπαλλήλων γραφείου και σημαντικά αυξημένο είναι το ποσοστό των διευθυνόντων - διοικητικών στελεχών (βλ. Πίνακα 9). Η μέση ημερήσια δαπάνη κατά τη χειμερινή περίοδο είναι κατά 149,2% υψηλότερη σε σχέση με τη θερινή. Οι Ιταλοί δαπανούν το υψηλότερο ποσό και στις δύο περιόδους και ακολουθούν οι Γάλλοι, οι Γερμανοί και οι Αγγλοι (βλ. Πίνακα 10). Κατά τη χειμερινή περίοδο τη μεγαλύτερη ημερήσια δαπάνη πραγματοποιούν οι έμποροι - πωλητές και ακολουθούν οι διευθύνοντες - διοικητικά στελέχη (βλ. Πίνακα 11). Η ηλικιακή ομάδα που πραγματοποιεί τη μεγαλύτερη ημερήσια δαπάνη τη χειμερινή περίοδο είναι οι ηλικίες 41-65, ακολουθούμενοι από τις ηλικίες (βλ. Πίνακα 12). 1

15 Η σημαντικότερη πηγή πληροφόρησης κατά τη χειμερινή περίοδο είναι η προηγούμενη ταξιδιωτική εμπειρία, οι φίλοι και συγγενείς και οι ταξιδιωτικοί πράκτορες. Αντίθετα, ιδιαίτερα χαμηλό είναι το ποσοστό που ενημερώνεται από τα κατά τόπους γραφεία του Ε.Ο.Τ. Η διαφήμιση στα περιοδικά υπερτερεί αυτής στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση (βλ. Πίνακα 1). Όσον αφορά τον εσωτερικό τουρισμό, το μερίδιο συμμετοχής του στις διανυκτερεύσεις το χειμώνα είναι περίπου στα 2/ του συνόλου και τα τελευταία χρόνια είναι διαρκώς αυξανόμενο (βλ. Πίνακα 7). Αυτό σημαίνει ότι η εσωτερική αγορά αποτελεί τον σημαντικότερο τροφοδότη της χειμερινής τουριστικής κίνησης και διαχρονικά πιθανόν η τάση αυτή να αυξάνεται. Σύμφωνα και με την έρευνα του Ι.Τ.Ε.Π., οι ημεδαποί τουρίστες επιδεικνύουν μειωμένη εποχικότητα στις αφίξεις και τις διανυκτερεύσεις σε σχέση με τους αλλοδαπούς Μέση διάρκεια παραμονής Η μέση διάρκεια παραμονής των αλλοδαπών επισκεπτών κατά τη χειμερινή περίοδο κυμαίνεται σταθερά από το 1975 και μετά γύρω στις,5 ημέρες (βλ. Πίνακα 14) αντίθετα με τη μέση διάρκεια παραμονής τη θερινή περίοδο, η οποία κατά την ίδια περίοδο έχει αυξηθεί και 50% περίπου Μέσο άφιξης Διαχρονικά, οι αεροπορικές αφίξεις αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των αφίξεων αλλοδαπών επισκεπτών στην Ελλάδα και το χειμώνα. Οι οδικές όμως αφίξεις αποτελούν σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό των χειμερινών αφίξεων από ότι των θερινών και το ποσοστό αυτό ανεβαίνει σταθερά τα τελευταία χρόνια (βλ. Γραφήματα 17-18). 14

16 Στη Χα/,κιδική Αφίξεις - Διανυκτερεύσεις - Διαχρονική εξέλιξη Οι αφίξεις (βλ. Γράφημα 19) και οι διανυκτερεύσεις (βλ. Γράφημα 20) στη Χαλκιδική κατά τη χειμερινή περίοδο την τελευταία δεκαετία παρουσιάζουν έντονες διακυμάνσεις. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες (με περισσότερες από 150 κλίνες) επηρεάζουν ουσιαστικά την εικόνα των στατιστικών στοιχείων. Έτσι, κάποια από αυτές παραμείνει ανοικτή κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου λόγω κάποιας ειδικής συμφωνίας με ταξιδιωτικό πρακτορείο ή οργανισμό (π.χ. ΚΑΠΗ) που φέρνει τουρισμό κατά τη χειμερινή περίοδο, οι αφίξεις και διανυκτερεύσεις που προκύπτουν από τη λειτουργία της αυτή επηρεάζουν την εικόνα της τουριστικής κίνησης κατά τη συγκεκριμένη χειμερινή τουριστική περίοδο. Διαχρονικά το ποσοστό του χειμερινού τουρισμού είναι 1, έως 5,6% το μέγιστο, δηλαδή πολύ χαμηλότερο από το αντίστοιχο της χώρας. Στοιχεία για τη μέση μηνιαία πληρότητα των ξενοδοχείων κατά τη χειμερινή περίοδο στη Χαλκιδική δεν υπάρχουν, αφού τα ξενοδοχεία παραμένουν κατά κύριο λόγο κλειστά και ανοίγουν μόνο για συγκεκριμένες κρατήσεις Προέλευση τουριστικής ζήτησης - Προφίλ χειμερινών επισκεπτών Και στη Χαλκιδική, η κύρια πηγή προέλευσης χειμερινού τουρισμού είναι ο εσωτερικός τουρισμός (βλ. Γραφήματα 21-22). Όσον αφορά τον αλλοδαπό τουρισμό, οι κύριες χώρες προέλευσης είναι το Ηνωμένο Βασίλειο, η Αυστρία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Γιουγκοσλαβία, οι Η.Π.Α., η Ιταλία, μέχρι το 1995 η Σουηδία και τα τελευταία χρόνια η Ρωσία (βλ. Πίνακα 15) Μέση διάρκεια παραμονής Η μέση διάρκεια παραμονής των αλλοδαπών χειμερινών επισκεπτών κυμαίνεται την τελευταία δεκαετία από 1,7 μέχρι 6,6 ημέρες και των ελλήνων από 2,1 μέχρι,6 ημέρες (βλ. Γράφημα 2). Στο σύνολο, η μέση διάρκεια παραμονής κυμαίνεται από 1,9 μέχρι 4,1 ημέρες (βλ. Γράφημα 24) και είναι σημαντικά χαμηλότερη από την αντίστοιχη της θερινής περιόδου Μέσο άφιξης Το μέσο άφιξης των χειμερινών επισκεπτών στη Χαλκιδική ακολουθεί το ίδιο μοτίβο με το χειμερινό τουρισμό στην Ελλάδα και είναι κατά κύριο λόγο το αεροπλάνο (βλ. Γράφημα 17). Οι αφίξεις ναυλωμένων πτήσεων (charter) στο αεροδρόμιο «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης παρουσιάζουν θεαματική αύξηση την περίοδο με θεαματικότερο άλμα από το 1994 στο Έκτοτε όμως παρουσιάζουν σημαντικές διακυμάνσεις και η τάση από το 1998 και μετά είναι πτωτική (βλ. Γραφήματα 25-26). Το ίδιο μοτίβο ακολουθούν και οι αφίξεις επισκεπτών με ναυλωμένες πτήσεις από τις κύριες χώρες προορισμού (βλ. Πίνακα 16). 15

17 1.2. Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ Στην Ελλάδα Περιγραφή αγοράς Το ξενοδοχειακό δυναμικό της χώρας από κλίνες το 1985 το 2000 έφτασε τις κλίνες σε ξενοδοχειακές μονάδες. Το 6% των κλινών ανήκουν στην τάξη ΑΑ (πολυτελείας), το 25% στην τάξη Α' (πρώτη κατηγορία), το 25% στην τάξη Β (δεύτερη κατηγορία) το 5% στην τάξη Γ' (τρίτη κατηγορία) και το 9% στις τάξεις Δ και Ε (τέταρτη και πέμπτη κατηγορία). Άρα, η αγορά παρουσιάζει κατανομή «ανάποδη» από αυτή μίας ποιοτικής αγοράς. Η αγορά χαρακτηρίζεται ακόμη από το μικρό μέγεθος, αφού το 58,9% των ξενοδοχειακών μονάδων έχουν 50 ή λιγότερες κλίνες, το 24,9% έχουν από κλίνες, το 12,6% από κλίνες και μόνο το,5% έχουν πάνω από 00 κλίνες (σύμφωνα με στοιχεία του Ξ.Ε.Ε.). Υπάρχουν ακόμη κλίνες σε καταγεγραμμένες μονάδες ενοικιαζομένων δωματίων και διαμερισμάτων (σύμφωνα με στοιχεία του Ε.Ο.Τ.). Ο πραγματικός συνολικός αριθμός τους θεωρείται ότι φτάνει τις κλίνες. Όλες οι μονάδες ενοικιαζομένων δωματίων και διαμερισμάτων είναι πολύ μικρές επιχειρήσεις με δωμάτια. Επίσης, υπάρχουν 0.54 θέσεις κατασκήνωσης στα 29 κάμπινγκ που μπορούν να φιλοξενήσουν άλλα άτομα (σύμφωνα με στοιχεία του Ε.Ο.Τ.). Στην Ελλάδα λειτουργούν: 5 συνεδριακά κέντρα με δυναμικότητα συνέδρων που έχουν πάρει το ειδικό σήμα λειτουργίας από τον Ε.Ο.Τ. Αλλα 9 έχουν ενταχθεί στον αναπτυξιακό νόμο, 12 έχουν λάβει έγκριση αρχιτεκτονικών σχεδίων από τον Ε.Ο.Τ. και άλλα 9 διαθέτουν έγκριση σκοπιμότητας υπαγωγής στον Αναπτυξιακό Νόμο. 45 αίθουσες συνεδρίων και συσκέψεων δυναμικότητας 10 έως και πλέον των ατόμων σε 150 ξενοδοχεία που λειτουργούν με το ειδικό σήμα του Ε.Ο.Τ. 5 γήπεδα γκολφ (4 των 18 οπών και ένα των 9) ενώ άλλο ένα έχει υπαχθεί στον αναπτυξιακό νόμο. 2 κέντρα θαλασσοθεραπείας με σήμα Ε.Ο.Τ., άλλο ένα είναι υπό κατασκευή και άλλα 5 έχουν πάρει έγκριση σκοπιμότητας Ε.Ο.Τ. Ένα σύγχρονο ιδιωτικό υδροθεραπευτήριο και άλλο ένα έχει έγκριση σκοπιμότητας Ε.Ο.Τ. Κατασκευάζονται 4 ιδιωτικές μαρίνες και ξενοδοχειακοί λιμένες. Τα τελευταία χρόνια έχει ενισχυθεί η τάση για ανάπτυξη του αγροτουρισμού (ο οποίος επιδοτείται και από την Ε.Ε. μέσω Κοινοτικών Πρωτοβουλιών και Προγραμμάτων Κινήτρων) ως την μορφή τουρισμού που προσφέρει τις καλύτερες δυνατές προοπτικές ισόρροπης τουριστικής ανάπτυξης που δεν προσβάλει το περιβάλλον. Στα πλαίσια αυτής της τάσης έχουν δημιουργηθεί σε όλη τη χώρα, και κυρίως σε ορεινές ή τουλάχιστον μη παραθαλάσσιες περιοχές, μονάδες που προσφέρουν εναλλακτικές δραστηριότητες στη φύση (όπως ιππασία, ορειβασία, πεζοπορία). Τέλος, υπάρχουν σ όλη τη χώρα 18 χιονοδρομικά κέντρα με πίστες διαφορετικών βαθμών δυσκολίας (από τις ευκολότερες μέχρι τις δυσκολότερες). 16

18 Στην χώρα λειτουργούν περίπου τουριστικά γραφεία, 750 επιχειρήσεις οδικών μεταφορών, γραφεία ενοικίασης αυτοκινήτων χωρίς οδηγό, 200 ναύλο μεσιτικά γραφεία και περίπου διπλωματούχοι ξεναγοί ως ελεύθεροι επαγγελματίες. Το 98% του συνόλου των ανωτέρω λοιπών τουριστικών επιχειρήσεων είναι μικρού μεγέθους και απασχολούν λιγότερα από 10 άτομα η καθεμία. Με βάση τη γεωγραφική κατανομή των ξενοδοχείων, διαπιστώνεται μία έντονη συγκέντρωση της τουριστική δραστηριότητας σε λίγες περιοχές της χώρας. Πέντε από τις δεκατρείς περιφέρειες συγκεντρώνουν το 75% των ξενοδοχειακών κλινών της χώρας, ενώ παρουσιάζονται σημαντικές διαφορές συγκέντρωσης και εντός της περιφέρειας. Οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις σε κλίνες παρατηρούνται στην Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου(24%), την Κρήτη (19%), τα Ιόνια Νησιά (11%), την Αττική (11%) και την Κεντρική Μακεδονία (10)%. Η υψηλή γεωγραφική συγκέντρωση της τουριστικής υποδομής που παρατηρείται σε ορισμένες περιοχές, οδήγησε σε θέσπιση διοικητικών εμποδίων εισόδου νέων ξενοδοχειακών επιχειρήσεων στις περισσότερο ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές (κορεσμός) και στην παράνομη λειτουργία καταλυμάτων, που υποβιβάζει ακόμη περισσότερο το επίπεδο των προσφερόμενων τουριστικών υπηρεσιών. Το μικρό μέγεθος, το οποίο χαρακτηρίζει τις ξενοδοχειακές μονάδες, ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την χαμηλή στάθμη των προσφερόμενων υπηρεσιών, την αδυναμία παρακολούθησης των εξελίξεων των αγορών και των απαιτήσεων της ζήτησης, καθώς και των τάσεων της προσφοράς σε ανταγωνιστικούς προορισμούς και την αδυναμία επίτευξη οικονομιών κλίμακας. Με δεδομένη την επικρατούσα στη διεθνή τουριστική αγορά τάση για συγχωνεύσεις και εξαγορές και επομένως ολιγοψωνιακή διάρθρωση της ζήτησης με λίγους και ισχυρούς tour operator, η οργάνωση αυτή των ελληνικών ξενοδοχειακών μονάδων μειώνει ουσιαστικά τη διαπραγματευτική τους ικανότητα όσον αφορά τις τιμές και τις παροχές. Η τάση μεγέθυνσης των τουριστικών επιχειρήσεων είναι ασθενής. Υπάρχουν 47 μικρές αλυσίδες ξενοδοχείων, οι οποίες όμως δεν είναι ομοιογενείς και συγκρίσιμες, γιατί περιλαμβάνουν ξενοδοχεία της αυτής ή διαφορετικής ιδιοκτησίας, αλυσίδες απλής διοίκησης, συνενώσεις σε επίπεδο μάρκετινγκ και πωλήσεων ή και διεθνή δίκτυα πωλήσεων. Καθετοποίηση με άλλα τμήματα της τουριστικής αλυσίδας παρατηρείται σε ελάχιστες μόνο περιπτώσεις. Τα τελευταία χρόνια ενισχύεται η τάση εξαγοράς ελληνικών ξενοδοχείων και άλλων τουριστικών επιχειρήσεων από ξένους οίκους, με ιδιαίτερη παρουσία κυπριακών συμφερόντων. Σημαντικό χαρακτηριστικό της τουριστικής προσφοράς στην Ελλάδα είναι η εποχική λειτουργία και εκμετάλλευση. Η εποχική λειτουργία χαρακτηρίζει και την υπόλοιπη τουριστική προσφορά των συμπληρωματικών τουριστικών επιχειρήσεων εστίασης, αναψυχής κλπ, οι οποίες όπως είναι φυσικό συγκεντρώνονται και λειτουργούν όπου και όταν υφίσταται σημαντική δυναμικότητα σε ξενοδοχειακές κλίνες Εμπόδια εισόδου νέων ανταγωνιστών Στη χώρα ισχύει το καθεστώς «κορεσμού». Με την Υ.Α. 2647/86 ορισμένες περιοχές της χώρας χαρακτηρίστηκαν ως «Περιοχές Ελέγχου Τουριστικής Ανάπτυξης. Τμήματα των περιοχών 17

19 αυτών που παρουσίαζαν τη μεγαλύτερη συγκέντρωση ξενοδοχειακών κλινών χαρακτηρίστηκαν ως «Κορεσμένες Τουριστικά Περιοχές» στις οποίες δεν επιτρέπεται η ανέγερση νέων ξενοδοχείων ή η επέκταση των λειτουργούντων. Ο καθορισμός βασίστηκε κυρίως σε ευρύτερα χωροταξικά και περιβαλλοντικά κριτήρια, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις παρακινήθηκε κυρίως από την πολιτική σταθεροποίησης της υφιστάμενης ξενοδοχειακής αγοράς, θέτοντας εμπόδια εισόδου νέων επιχειρήσεων Ένταση ανταγωνισμού Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις ελληνικές τουριστικές επιχειρήσεις, όσον αφορά τον εισερχόμενο τουρισμό (αλλοδαποί) δεν είναι ιδιαίτερα έντονος, αφού, λόγω της απόστασης από τις μεγαλύτερες χώρες προέλευσης τουριστικής ζήτησης, ο κυριότερος στόχος των προσπαθειών προώθησης των προορισμών έγκειται στο να μπορέσουν να προσελκύσουν τουρισμό στη χώρα. Ο ανταγωνισμός στο επίπεδο των τιμών είναι ιδιαίτερα έντονος ανάμεσα στις μονάδες της χώρας και αυτές των ανταγωνιστικών χωρών - τουριστικών προορισμών. Λόγω της αυστηρής στον τομέα αυτό, νομοθεσίας, οι τιμές, όσον αφορά την εσωτερική αγορά, είναι καθορισμένες από το Υπουργείο Ανάπτυξης και οι διακυμάνσεις είναι μικρές. Ανταγωνισμός υφίσταται κυρίως στην εικόνα που προβάλλει ο κάθε προορισμός προς τα έξω και τη μορφή του τουρισμού που προσπαθεί να αναπτύξει (για παράδειγμα διασκέδαση, πολιτισμό, αρχαιολογικούς χώρους, όμορφες παραλίες, εναλλακτικές μορφές τουρισμού). 18

20 1.2.2 Χαλκιδική Φυσικό περιβάλλον Η φυσική διαμόρφωση (τρεις χερσόνησοι) παρέχει στην περιοχή της Χαλκιδικής 522 χλμ. ακτών με φυσικούς κόλπους και αμμώδεις παραλίες. Και οι τρεις χερσόνησοι (περισσότερο όμως η μεσαία, η Σιθωνία) είναι κατάφυτες και καταπράσινες. Σε πολλά σημεία το δάσος φτάνει μέχρι την ακτή. Στη μέση της περιοχής υψώνεται ο ορεινός όγκος του Χολομώντα, ένα καταπράσινο βουνό, με όμορφα, μικρά χωριά και καταφύγια για ορειβάτες. Τέλος, η Χαλκιδική έχει και δύο μικρά νησάκια: τον Διάπορο, απέναντι από τη Βουρβουρού και την Αμμουλιανή, απέναντι από την Ουρανούπολη. Η Αμμουλιανή είναι πιο ανεπτυγμένη, με ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια και χώρους εστίασης. Κάθε χρόνο απονέμεται από την Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης ένας μεγάλος αριθμός από Γαλάζιες Σημαίες στις παραλίες της Χαλκιδικής. Η διάκριση αυτή αφορά τόσο την καθαριότητα των ακτών όσο και την εξυπηρέτηση των λουόμενων. Για το καλοκαίρι του 2001 απονεμήθηκαν σε όλο το νομό 4 Γαλάζιες Σημαίες, κατατάσσοντας το νομό Χαλκιδικής στην 1η θέση στην Ελλάδα (βλ. Πίνακα 17). Η Χαλκιδική έχει ηπειρωτικό κλίμα. Τα Γραφήματα 27-2 δείχνουν τις μέσες θερμοκρασίες, ποσοστά σχετικής υγρασίας και το μέσο ύψος βροχής για τα τελευταία χρόνια στις πεδινές και ορεινές περιοχές Πολιτιστικό περιβάλλον Η περιοχή της Β. Ελλάδας αποτελεί ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον συνονθύλευμα διαφορετικών πολιτισμών (Ελλάδα, Τουρκία-Ανατολή, Βαλκανική χερσόνησος). Η πολυπολιτισμικότητα αυτή εκφράζεται τόσο στην αρχιτεκτονική και την τέχνη, όσο και σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής ζωής (μαγειρική, παραδόσεις, έθιμα), δίνοντας στην περιοχή ένα ιδιαίτερο τοπικό χαρακτήρα και χρώμα. Το Άγιο Όρος, που βρίσκεται στη Χερσόνησο του Αθω, αποτελεί μία ιδιαίτερη, αποκλειστικά μοναστική κοινότητα, η οποία λειτουργεί ανεξάρτητα από το ελληνικό κράτος. Στο Αγιο Όρος βρίσκονται 20 μοναστήρια και 12 σκήτες με ορθόδοξους μοναχούς από την Ελλάδα αλλά και όλο τον κόσμο. Η πρόσβαση επιτρέπεται μόνο σε άνδρες (επιτρέπεται μόνο ένας συγκεκριμένος αριθμός επισκεπτών την ημέρα) και γίνεται κατόπιν ειδικής άδειας από το Γραφείο Επισκεπτών του Όρους.. Οι γυναίκες έχουν τη δυνατότητα να δουν τα μοναστήρια από τη θάλασσα και από απόσταση τουλάχιστον πεντακοσίων μέτρων. Παρ ότι η κοινότητα του Α. Όρους δεν επιδιώκει την τουριστική της ανάπτυξη, λόγω της μοναδικότητάς της και του εξαιρετικού φυσικού περιβάλλοντος δέχεται κάθε χρόνο πλήθος ελλήνων και ξένων επισκεπτών. Όσον αφορά την τοπική παραγωγή, η περιοχή της Χαλκιδικής φημίζεται για το μέλι, το κρασί και τις ελιές της. Ιδιαίτερα καλή φήμη για την ποιότητά τους έχουν τα τυροκομικά προϊόντα και το ψωμί. 19

21 Υποδομές Με τον όρο υποδομές εννοούμε το οδικό δίκτυο και τα λοιπά δίκτυα μεταφορών, τα αξιοθέατα και γενικά τις κάθε είδους γενικές υποδομές που εξυπηρετούν και τους εποχιακούς επισκέπτες, αλλά και τις εξειδικευμένες για την εξυπηρέτηση αυτών των επισκεπτών υποδομές (π.χ. καταλύματα) Μεταφορές Η Χαλκιδική εξυπηρετείται από το αεροδρόμιο «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» της Θεσσαλονίκης, από το οποίο η χερσόνησος της Κασσάνδρας απέχει μόλις 60 χλμ. περίπου και η χερσόνησος του Αθω (η μακρινότερη απόσταση) απέχει 120 χλμ. Το αεροδρόμιο «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» είναι διεθνές και συνδέεται με τακτικές πτήσεις απευθείας με πολλές μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις. Το καλοκαίρι κυρίως, και λιγότερο το χειμώνα, δέχεται σημαντικό αριθμό ναυλωμένων (μη τακτικών - charter) πτήσεων. Το οδικό δίκτυο της Χαλκιδικής είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένο και εξυπηρετεί την συντριπτική πλειοψηφία των χωριών και οικισμών. Με τη Θεσσαλονίκη υπάρχει τακτική σύνδεση, τόσο το καλοκαίρι όσο και το χειμώνα, με υπεραστικά λεωφορεία. Ενδεικτικά, για τον Πολύγυρο, την πρωτεύουσα του νομού, υπάρχει λεωφορείο κάθε μία ώρα ακόμη και τον χειμώνα. Τα υπεραστικά λεωφορεία φτάνουν σχεδόν σε όλα τα χωριά του νομού. Τακτική σύνδεση υπάρχει με υπεραστικά λεωφορεία και με την Αθήνα. Εκτός από τα μικρότερα λιμάνια σε μεγάλα παραθαλάσσια χωριά, το κυρίως λιμάνι της Χαλκιδικής είναι το λιμάνι των Μουδανιών, το οποίο το καλοκαίρι συνδέεται με ιπτάμενα δελφίνια με τις Σποράδες (Σκιάθο, Σκόπελο), τον Άγιο Κωνσταντίνο Φθιώτιδας και τη Θεσσαλονίκη Κατα/ώματα Στη Χαλκιδική υπήρχαν το 2001 συνολικά 4.71 κλίνες σε 44 ξενοδοχειακές μονάδες όλων των κατηγοριών, οι οποίες αποτελούν το 5% των ξενοδοχείων της χώρας. Συγκεκριμένα, μονάδες πολυτελείας με 1.08 κλίνες, 7 μονάδες Α κατηγορίας με κλίνες, 75 μονάδες Β κατηγορίας με κλίνες, 170 μονάδες Γ κατηγορίας με κλίνες, 140 μονάδες Δ κατηγορίας με κλίνες και 9 μονάδες Ε κατηγορίας με 1 κλίνες (βλ. Πίνακα 18). Μεγάλες ελληνικές και διεθνείς αλυσίδες ξενοδοχείων δεν υπάρχουν στη Χαλκιδική, με εξαίρεση τη Grecotel που έχει εντάξει στην αλυσίδα της το ξενοδοχείο Pella Beach στη Χανιώτη. Από την κατανομή των κλινών σε κατηγορίες διαπιστώνεται ότι η αγορά παρουσιάζει κατανομή «ανάποδη» από αυτήν μίας ποιοτικής αγοράς. Μόλις το 4% των κλινών σε ξενοδοχειακές μονάδες είναι σε μονάδες πολυτελείας ενώ το 41% είναι στις χαμηλές κατηγορίες (Γ, Δ και Ε). Η αγορά χαρακτηρίζεται επίσης από το πολύ μικρό μέγεθος, αφού 61% των μονάδων έχει λιγότερες από 50 κλίνες και το 84% συνολικά έχει λιγότερες από 100 κλίνες (βλ. Πίνακα 19). Σύμφωνα με έρευνα για την Περιφερειακή Ανάπτυξη του Τουρισμού στην Ελλάδα του Ι.Τ.Ε.Π. (2001), όσον αφορά τις παρεχόμενες υπηρεσίες στα ξενοδοχεία της Χαλκιδικής, 1% 20

22 διαθέτουν κλιματισμό στα δωμάτια, 26% τηλεόραση, 81% μίνι μπαρ, 5% room service, 42% προγράμματα ψυχαγωγίας, 10% αίθουσες συνεδρίων, 52% χώρο στάθμευσης, 52% πισίνα, % θερμαινόμενη πισίνα και 2% πρόσβαση για Α.Μ.Ε.Α. Ακόμη, το 2001 υπήρχαν μονάδες ενοικιαζόμενων δωματίων με δωμάτια και κλίνες και 51 camping με θέσεις και τη δυνατότητα φιλοξενίας ατόμων (πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ.). Σύμφωνα με στοιχεία του Ε.Ο.Τ. 51,6% των μονάδων ανήκουν σε ξενοδοχεία κλασικού τύπου, 5,5% σε επιπλωμένα διαμερίσματα και studios, 6,5% σε bungalows και 6,5% σε camping Διατροφή Υπάρχουν κάθε είδους και κατηγορίας εστιατόρια, σνακ μπαρ, fast food και λοιποί χώροι εστίασης σε όλα τα χωριά και τους οικισμούς. Εστιατόρια πολυτελείας υπάρχουν στις μεγάλες πολυτελείς και Α κατηγορίας μονάδες Δ ιασκέδαση - εκδηλώσεις Ίσως και εξαιτίας της γειτνίασης της περιοχής με την πόλη της Θεσσαλονίκης, υπάρχουν πάρα πολλοί και κάθε μορφής χώροι διασκέδασης: μπαρ, καφετέριες, club και κινηματογράφοι που προσφέρουν μουσική και διασκέδαση για όλες τις ηλικίες και όλες τις προτιμήσεις. Περισσότερο οργανωμένη, όμως, στον τομέα της διασκέδασης είναι η χερσόνησος της Κασσάνδρας, επειδή βρίσκεται πιο κοντά στη Θεσσαλονίκη και, λόγω του οδικού δικτύου, είναι αυτή που αναπτύχθηκε τουριστικά περισσότερο από τις άλλες δύο. Χώρους διασκέδασης (μπαρ, ντίσκο κλπ) διαθέτουν και όλα τα μεγάλα ξενοδοχεία για διασκέδαση κυρίως των πελατών τους. Εκτός αυτών, κάθε καλοκαίρι λαμβάνουν χώρα ποικίλες πολιτιστικές δραστηριότητες με αποκορύφωμα τα φεστιβάλ Κασσάνδρας, Σιθωνίας και Σάνη, τα οποία περιλαμβάνουν εκδηλώσεις εικαστικές, μουσικές και θεατρικές με καλλιτέχνες έλληνες και ξένους διεθνούς φήμης. Τέλος, σε όλη τη Χαλκιδική, λαμβάνουν χώρα καθ όλη τη διάρκεια του έτους πανηγύρια και τοπικές γιορτές που προσελκύουν πλήθος ελλήνων και ξένων επισκεπτών, λόγω του ιδιαίτερου παραδοσιακού χαρακτήρα τους και της ποιότητας των εκδηλώσεων (βλ. Έκθεμα 1) Ιδιαίτερο χαρακτήρα έχει ο Κολυμβητικός Διάπλους του Τορωναίου Κόλπου, ο οποίος λαμβάνει χώρα κάθε Ιούλιο εδώ και τριάντα χρόνια. Προσελκύει πλήθος ελλήνων και ξένων κολυμβητών και στα πλαίσιά του ο Δήμος Σιθωνίας (Νικήτη) διοργανώνει πολλές παράλληλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις Ειδικές υποδομές Στις ειδικές υποδομές περιλαμβάνονται οι υποδομές εκείνες που δεν εξυπηρετούν πρώτες ανάγκες (μεταφορά, ύδρευση), αλλά παρέχουν τη δυνατότητα για ειδικές δραστηριότητες και επιπλέον διευκολύνσεις. 21

23 Μαρίνες Οργανωμένη μαρίνα, η οποία μπορεί να δεχτεί ακόμη καν μεγάλα σκάφη, υπάρχει στο ξενοδοχειακό συγκρότημα Πόρτο Καρράς. Στη Σάνη, στο ξενοδοχειακό συγκρότημα Sani Beach Holiday Resort υπάρχει μαρίνα μικρότερου μεγέθους, η οποία αναμένεται σύντομα να μεγαλώσει και να αναβαθμιστεί Σννεδριακοίχώροι Οργανωμένοι συνεδριακοί χώροι υπάρχουν στα ξενοδοχεία: Aristotelis, Portes Beach, Portes Palace, Possidi Holidays, Kassandra Palace, Pallini Beach, Athos Palace, Alexander the Great, Sani Beach Hotel, Dioni, Grecotel Pella Beach, Aristoteles, Potidea Palace, Naias, Mendi, George, Ka-la, Flegra Palace, Halkidiki Palace, Posside Paradise, Simandro Beach και Elani Bay Resort στην Κασσάνδρα, Athena Palace, Gerakina Beach, Danai Beach, Geranion Village, Anthemus Sea, Assa Maris, Aeolos και Lagomandra στη Σιθωνία, Eagle s Palace, Theoxenia, Akrathos, Akti Ouranoupoli και Alexandros Village στην Ουρανούπολη (Άθω). To ξενοδοχειακό συγκρότημα Sani Beach Holiday Resort διαθέτει οργανωμένο συνεδριακό κέντρο Παιδικές κατασκηνώσεις Υπάρχουν 21 παιδικές κατασκηνώσεις σε όλη τη Χαλκιδική (βλ. Έκθεμα 20) Αξιοθέατα οικισμούς. Τα αξιοθέατα περιλαμβάνουν αρχαιολογικούς χώρους, μουσεία και παραδοσιακούς Ι Ι. Αρχαιολογικοί χώροι Επισκέψιμοι αρχαιολογικοί χώροι στη Χαλκιδική με σημαντικά και ενδιαφέροντα ευρήματα είναι οι αρχαίοι οικισμοί στην Όλυνθο και στην Μένδη. Ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν ο αρχαίος οικισμός της Τορώνης, τα αρχαία Στάγειρα (πατρίδα του Αριστοτέλη), το Ιερό του Άμμωνα Δία στην Καλλιθέα και το κάστρο της Ποτίδεας. Μοναδικό, τέλος, είναι το σπήλαιο των Πετραλώνων, στο οποίο υπάρχουν ευρήματα ζωής που χρονολογούνται χρόνια πριν. Ακόμη, υπάρχουν διάσπαρτα σε πολλά χωριά βυζαντινά μοναστήρια και εκκλησίες. Πολύ κοντά, σε απόσταση που δίνει τη δυνατότητα αυθημερόν επίσκεψης, βρίσκονται οι αρχαιολογικοί χώροι στην Πέλλα, τη Βεργίνα αλλά και τα μοναστήρια των Μετεώρων. 22

24 Μουσεία Σύμφωνα με στοιχεία της Αναπτυξιακής Εταιρίας Χαλκιδικής (ΑΝΕΤΧΑ), υπάρχουν το Αρχαιολογικό Μουσείο στον Πολύγυρο, η συλλογή με βυζαντινά ευρήματα στον πύργο της Ουρανούπολης, το Λαογραφικό Μουσείο στην Αρναία, στην Άθυτο και στα Μουδανιά, το Μουσείο Οστράκων και άλλων Θαλάσσιων Αντικειμένων στα Μουδανιά και το Παλαιοντολογικό Μουσείο του Σπηλαίου των Πετραλώνων. Το καλοκαίρι του 2000 λειτούργησε για πρώτη φορά το κάστρο της Ουρανούπολης ως εκθεσιακός χώρος με εικόνες και ευρήματα από την Βυζαντινή εποχή. Τα μουσεία της Θεσσαλονίκης, με ευρήματα από όλη τη Μακεδονία, βρίσκονται σε απόσταση μίας - μιάμιση ώρας από τη Χαλκιδική και επομένως είναι επίσης εύκολα προσβάσιμα και επισκέψιμα Παραδοσιακοί Οικισμοί Ο Παρθενώνας, πάνω από το Ν. Μαρμαρά και η παλιά Νικήτη στη Σιθωνία, η Άφυτος και η Κρυοπηγή, στην Κασσάνδρα, η Αρναία και το Παλαιόκαστρο στον ορεινό όγκο του Χολομώντα, είναι χωριά που έχουν χαρακτηριστεί παραδοσιακοί οικισμοί. Τα κτίσματα είναι όλα πέτρινα, χαρακτηριστικά δείγματα της Μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής και τα περισσότερα είναι αναπαλαιωμένα Δραστηριότητες - εναλλακτικός τουρισμός Αγροτουρισμός Σύμφωνα πάντα με στοιχεία της ΑΝ.ΕΤ.ΧΑ., υπάρχουν πολλοί τοπικοί συνεταιρισμοί, οι οποίοι φτιάχνουν παραδοσιακά προϊόντα. Ακόμη, υπάρχουν τριάντα παραδοσιακοί ξενώνες, κυρίως στην ορεινή βόρεια Χαλκιδική (Χολομώντας) με συνολικά 124 δωμάτια και 264 κλίνες Α θλητισμός Η Χαλκιδική διαθέτει ποικιλία υποδομών για διάφορες αθλητικές δραστηριότητες, θαλάσσιες και μη Θαλάσσια αθλήματα Καταδύσεις Υπάρχουν σχολές κατάδυσης και καταδυτικά κέντρα που προσφέρουν μαθήματα, αγορά και ενοικίαση εξοπλισμού στη Σάνη, στο Πλατανίτσι, στο ξενοδοχειακό συγκρότημα Πόρτο Καρράς, στο Καλαμίτσι, στον Αρμενιστή, στο Παλιούρι, στην Καλλιθέα, στο Πευκοχώρι και στο Νέο Μαρμαρά. 2

25 Ιστιοπλοϊια - Ενοικίαση σκαφών Υπάρχουν Ναυτικοί Όμιλοι που προσφέρουν μαθήματα στα Μουδανιά, στο ξενοδοχειακό συγκρότημα Πόρτο Καρράς και στο Νέο Μαρμαρά. Ενοικίαση μικρών ιστιοπλοϊκών είναι δυνατή στη Σάνη, στο Πολύχρονο, στη Νικήτη, στα Μουδανιά, στο Παλιούρι, στο Πευκοχώρι και στο Μαρμαρά. Ακόμη, είναι δυνατή η ενοικίαση σκαφών από τη Θεσσαλονίκη για να ταξιδέψει κανείς προς τη Χαλκιδική Άλλα θαλάσσια αθλήματα Όλα τα μεγάλα ξενοδοχειακά συγκροτήματα, διαθέτουν οργανωμένο τμήμα θαλασσίων αθλημάτων που προσφέρει θαλάσσια αθλήματα και παιχνίδια (σκι, ιστιοσανίδα, κανό, θαλάσσιο ποδήλατο, μπανάνα, parasailing κλπ) για μικρούς και μεγάλους Πεζοπορίες Η Ένωση Ξενοδοχείων Χαλκιδικής, σε συνεργασία με τη Νομαρχία Χαλκιδικής και με χρηματοδότηση του Ε.Ο.Τ. και της Ε.Ε. χάραξε, διάνοιξε και διαμόρφωσε 20 διαδρομές για πεζοπορία σε όλη τη Χαλκιδική. Έξι από αυτές βρίσκονται στη χερσόνησο της Κασσάνδρας, έξι στη Σιθωνία, τρεις στην περιοχή της Όυρανούπολης, τέσσερις στον Χολομώντα και μία στη ΒΑ Χαλκιδική. Όλα τα μονοπάπα έχουν πλήρη σήμανση για να καθοδηγούνται οι πεζοπόροι. Κατά μήκος υπάρχουν κιόσκια και παγκάκια για ξεκούραση. Τα περισσότερα διασχίζουν δασικούς δρόμους. Έχουν διαφορετικούς βαθμούς δυσκολίας και μήκος διαδρομής για να απευθύνονται σε πεζοπόρους κάθε ηλικίας και φυσικής κατάστασης. Για τη διευκόλυνση των πεζοπόρων, αλλά και την προώθηση του τουρισμού αυτής της μορφής έχει εκδοθεί και πλήρης οδηγός που περιγράφει αναλυπκά την κάθε διαδρομή, ο οποίος και διατίθεται από τη Νομαρχία Χαλκιδικής, την Ένωση Ξενοδοχείων και τα ξενοδοχεία της περιοχής Άλλα αθλήματα Όλα τα μεγάλα ξενοδοχειακά συγκροτήματα διαθέτουν γήπεδο τένις για ενοικίαση. Αρκετά διαθέτουν και οργανωμένο γυμναστήριο. Γήπεδα γκολφ υπάρχουν στα ξενοδοχειακά συγκροτήματα Sani Beach Holiday Resort (9- οπών) και Πόρτο Καρράς (18-οπών), στη Σάνη και στο Ν. Μαρμαρά αντίστοιχα. Δυστυχώς όμως, επειδή δεν απέδωσαν όσο αναμενόταν, και τα δύο είναι παρατημένα και είναι αμφίβολο αν θα επαναλειτουργήσουν σύντομα. Τα περισσότερα μεγάλα ξενοδοχεία προσφέρουν τη δυνατότητα ενοικίασης ποδηλάτων. Γήπεδα μπάσκετ και ποδοσφαίρου υπάρχουν σχεδόν σε κάθε χωριό και στα μεγαλύτερα ξενοδοχειακά συγκροτήματα. 24

26 Τέλος, υπάρχει στα Μουδανιά Ιππικός Όμιλος. Στην Καλλιθέα, στην Τριστινίκα, στο Μαρμαρά και σε μερικά μεγάλα ξενοδοχεία υπάρχει η δυνατότητα να κάνει κανείς βόλτα με άλογο με συνοδεία εκπαιδευτή Καζίνο Καζίνο στη Χαλκιδική διέθετε μέχρι πρόσφατα το ξενοδοχειακό συγκρότημα Porto Carras, το οποίο έκλεισε και είναι αμφίβολο αν θα λειτουργήσει ξανά. Τώρα καζίνο λειτουργεί μόνο στη Μίκρα, έξω από τη Θεσσαλονίκη Ιαματικά Λουτρά Υπάρχουν στην Κασσάνδρα, στην Αγία Παρασκευή, κοινοτικά ιαματικά λουτρά. Οι πηγές της Αγ. Παρασκευής είναι θερμές και θειούχες και ενδείκνυνται για ρευματισμούς και αρθριτικά Κέντρα θαλασσοθεραπείας Από το καλοκαίρι του 200 οργανωμένο κέντρο θαλασσοθεραπείας θα διαθέτει το ξενοδοχείο Possidi Holidays στο Ποσείδι στην Κασσάνδρα. Θεραπείες αδυνατίσματος, αισθητικής και αναζωογόνησης προσφέρει επίσης το ξενοδοχείο Sani Beach Hotel στη Σάνη και το ξενοδοχείο Agionisi Resort στην Αμμουλιανή (Ουρανούπολη) Δρόμοι του Κρασιού Οι Δρόμοι του Κρασιού της Μακεδονίας αποτελούν ένα πρωτοποριακό τουριστικό πρόγραμμα που ξεκίνησε το 199, αναπτύχθηκε από την Ένωση Οινοπαραγωγών του Αμπελώνα της Μακεδονίας. Προτείνονται συνολικά εφτά διαδρομές, σε όλη τη Μακεδονία, με άξονα το κρασί, κατά μήκος των οποίων οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να ξεναγηθούν σε οινοποιεία και αμπελώνες, αλλά και να επισκεφθούν άλλα αξιοθέατα των περιοχών. Οι διαδρομές είναι οργανωμένες με σήμανση και διατίθενται ενημερωτικά φυλλάδια σε πολλές γλώσσες. Η διαδρομή της Χαλκιδικής περιλαμβάνει τους αμπελώνες που βρίσκονται στην περιοχή του Αγίου Παύλου, στη Σιθωνία έξω από το Μαρμαρά και στο Άγιο Όρος. Τα δύο μεγάλα οινοποιεία, στα οποία οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να ξεναγηθούν, είναι του ξενοδοχειακού συγκροτήματος Πόρτο Καρρά και του Τσάνταλη, στον Άγιο Παύλο (Καλλικράτεια). Τον αμπελώνα του Τσάνταλη στο Άγιο Ορος μπορούν να επισκεφθούν μόνο άνδρες (βλ. Έκθεμα 2). 25

27 Waterland Είναι ένα οργανωμένο θαλάσσιο πάρκο αναψυχής με πισίνες, νεροτσουλήθρες, μπαρ, εστιατόρια και καφέ, έξω από τη Θεσσαλονίκη, στον κύριο οδικό άξονα που οδηγεί προς τη Χαλκιδική. Στο χώρο οργανώνονται και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Λειτουργεί μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες (Μάϊο - Σεπτέμβριο) Εξυπηρετήσεις - πρώτες ανάγκες Υπάρχει νοσοκομείο στον Πολύγυρο και Κέντρα Υγείας στα Μουδανιά, στην Κασσανδρεία, στον Αγ. Νικόλαο και στο Παλαιοχώρι. Σε όλα τα χωριά και τους μεγάλους οικισμούς υπάρχουν γραφεία ενοικιάσεως αυτοκινήτων και μοτοσυκλετών. 26

28 2. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΑΓΟΡΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ Οι παρακάτω χώρες, των οποίων οι τουριστικές αγορές αναλύονται, επιλέχθηκαν επειδή αποτελούν κύριες χώρες προέλευσης τουρισμού για όλη την Ευρώπη και για την Ελλάδα και επειδή, σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε, έχουν τη δυνατότητα να παράγουν ακόμη περισσότερες αφίξεις και διανυκτερεύσεις κατά τη χειμερινή περίοδο, κάτω από τις κατάλληλες προϋποθέσεις Μ. Βρετανία Περιγραφή της αγοράς Η Βρετανική αγορά αποτελεί την τέταρτη μεγαλύτερη τουριστική αγορά στον κόσμο, μετά τις Η.Π.Α., τη Γερμανία και την Ιαπωνία. Το 1999 οι Βρετανοί πραγματοποίησαν 55 εκ. ταξίδια και ξόδεψαν 5 δις. δολάρια Η.Π.Α. Καθ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 90 η Βρετανική αγορά ξεπέρασε την παγκόσμια αγορά, τόσο σε αύξηση των αφίξεων όσο και σε αύξηση της δαπάνης. Από το 1991 υπάρχει συνεχής αύξηση στον αριθμό των Βρετανών που ταξιδεύουν. Το 1999 ήταν 5,1 εκ. Το 1998 περισσότερα από τα μισά ταξίδια που πραγματοποίησαν οι Βρετανοί (52%) ήταν στο εξωτερικό. Η τάση για αύξηση του ποσοστού αυτού είναι ιδιαίτερα έντονη. Αντίθετα, πτωτική τάση εμφανίζουν οι μακροχρόνιες διακοπές (περισσότερες από 4 νύχτες) σε όφελος των βραχυχρόνιων ταξιδιών. Αυτό έδωσε ιδιαίτερη ώθηση στις διακοπές πόλεων (σαββατοκύριακα) αλλά και στους μακρινούς προορισμούς που προσφέρουν εύκολη πρόσβαση και ιδιαίτερα οργανωμένα τουριστικά πακέτα (all inclusive και κρουαζιέρες). Το ποσοστό αυτών που κάνουν διακοπές στο εξωτερικό, επί του συνόλου αυτών που κάνουν διακοπές, παρέμεινε σχετικά σταθερό την περίοδο , αυξήθηκε όμως ο αριθμός (και η συχνότητα) των ταξιδιών. Σύμφωνα με την Tourism Intelligence International (1999) οι εννέα περιφέρειες της Μ. Βρετανίας διαφέρουν πολύ μεταξύ τους όσον αφορά το εισόδημα, τους ρυθμούς ανάπτυξης και τις προϋποθέσεις για ταξίδια. Οι περιφέρειες που έχουν τους περισσότερους δυνητικούς ταξιδευτές για το μέλλον (κατά σειρά σπουδαιότητας) είναι: Η Νοτιοανατολική Το Αονδίνο Η Βορειοδυτική και το Merseyside Η Ανατολική Τα Βόρεια Midlands Η Βρετανία διαθέτει ένα από τα μεγαλύτερα αεροδρόμια και πρόσβαση σε πτήσεις σε όλο τον κόσμο. Οι βρετανοί τουριστικοί πράκτορες είναι ιδιαίτερα έμπειροι και διαθέτουν τουριστικά πακέτα για προορισμούς σε όλο τον κόσμο. Το 1998 η Ευρώπη δέχτηκε το 79% των αφίξεων των Βρετανών ταξιδιωτών (βλ. Γράφημα ) το ποσοστό όμως αυτό έχει μειωθεί από 8% το 1988 (βλ. Γράφημα 4). Πρώτη στις προτιμήσεις τους ήταν η Ισπανία (28% των αφίξεων στην Ευρώπη), ακολουθούμενη από την 27

29 Γαλλία (26%). Η Ελλάδα (5%) βρίσκονταν στην τέταρτη θέση, μαζί με την Ιταλία (βλ. Γράφημα 5). Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού την περίοδο η μέση ετήσια αύξηση της τουριστικής κίνησης από το Ην. Βασίλειο προς την Ελλάδα ήταν 0,1%. Ενδεικτικά, για την Τουρκία η αύξηση ήταν 2,14%, την Ισπανία 10,27%, τη Γαλλία 5,5%, την Ιταλία 7,54%, την Πορτογαλία 5,27% και την Κροατία 4,74%. Οσον αφορά το μεταφορικό μέσο που προτιμούν για τα ταξίδια τους, περισσότεροι από τα % των ταξιδιωτών ταξιδεύουν με τακτικές πτήσεις και μόλις 2% ταξιδεύουν με ναυλωμένες πτήσεις (charter). Το 1998 οι Βρετανοί ξόδεψαν 6 στερλίνες / άτομο σε ταξίδια στο εξωτερικό. Η δαπάνη για ταξίδια στο εξωτερικό είναι γενικά αυξανόμενη τα τελευταία χρόνια (από 419 στερλίνες το άτομο/ταξίδι το 1987) με εξαίρεση το 1997 και 1998 που σημειώθηκε μικρή πτώση. Η μεγαλύτερη δαπάνη πραγματοποιείται στη Β. Αμερική (779 στερλίνες το 1998) και η μικρότερη στις χώρες μέλη της Ε.Ε. (286 στερλίνες το 1998). Η μέση διάρκεια παραμονής των Βρετανών ταξιδιωτών στην Ευρώπη είναι 9 νύχτες και η μέση ημερήσια δαπάνη 7 στερλίνες. Για την Ελλάδα, η μέση διάρκεια παραμονής είναι 1 νύχτες και η μέση ημερήσια δαπάνη 27 στερλίνες. Σύμφωνα με έρευνα για τις Τάσεις στο Τουρισμό (Βρετανική Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, 1999), οι κορυφαίοι στις προτιμήσεις των Βρετανών προορισμοί για all inclusive διακοπές το 1998 ήταν η Ισπανία (,%) και η Γαλλία (1,%). Η Ελλάδα βρισκόταν στην τρίτη θέση με ποσοστό 8,4%. Οι κορυφαίοι στις προτιμήσεις των Βρετανών προορισμοί για μεμονωμένες διακοπές το 1998 ήταν η Γαλλία (28,%) και η Ισπανία (20,8%). Η Ελλάδα βρισκόταν στη ενδέκατη θέση με ποσοστό 1,7%. Το 1999 το 46% των Βρετανών που πραγματοποίησαν έστω και ένα ταξίδι στο εξωτερικό το έκαναν μεμονωμένα (έναντι 54% με οργανωμένα πακέτα). Το 67% ταξίδεψε αεροπορικά (βλ. Γράφημα 6). Ο τουρισμός, επομένως από τη Μ. Βρετανία δεν έχει έντονα μαζικό χαρακτήρα. Το 1998 το 59% των Βρετανών έκανε τουλάχιστον μία φορά διακοπές το χρόνο (βλ. Γράφημα 7). Η τάση είναι πτωτική, σε αντίθεση με την τάση για δύο φορές διακοπές, που είναι ανοδική. Σύμφωνα πάντοτε με στοιχεία της Βρετανικής Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (2000), η πιο αγαπημένη δραστηριότητα ελεύθερου χρόνου των Βρετανών ήταν η πεζοπορία (βλ. Γράφημα 8) και η τάση είναι ανοδική. Αντίστοιχη έρευνα της NOP/Mintel κατέγραψε τις περισσότερο αγαπημένες δραστηριότητες των Βρετανών στις διακοπές (βλ. Γράφημα 9). Και εδώ η πεζοπορία έχει ποσοστό σχεδόν 50%, αν και τα θαλάσσια σπορ, το γκολφ, η ιππασία και τα σπορ χιονιού προηγούνται. Σύμφωνα με έρευνα της NOP/Mintel ανάμεσα στους Βρετανούς τουριστικούς πράκτορες στη Μ. Βρετανία (2000) έδειξε ότι οι κρουαζιέρες αποτελούν τον προτιμότερο τρόπο διακοπών για τους Βρετανούς (βλ Γράφημα 40). Οσον αφορά τις χειμερινές διακοπές τους, περίπου 1,5 εκ. Βρετανοί το χρόνο πηγαίνουν για σκι. Οι δημοφιλέστεροι προορισμοί για «ήλιο στο χειμώνα» είναι τα Κανάρια Νησιά (και κυρίως η Τενερίφη), η Καραϊβική, η Φλόριντα, το Μεξικό, η Αυστραλία και η Ν. Αφρική. Οι κυριότερη διεθνής τουριστική έκθεση που λαμβάνει χώρα στη Μ. Βρετανία είναι η World Travel Market κάθε Νοέμβριο στο Λονδίνο. Απευθύνεται μόνο σε επαγγελματίες, 28

30 καταλαμβάνει χώρο τ.μ. και δέχεται επισκέπτες περίπου. Ο αριθμός των εκθετών υπερβαίνει τις και προέρχονται από 180 χώρες Παράγοντες περιβάλλοντος Κοινωνικοί Η συνήθεια των διακοπών είναι καθιερωμένη προτεραιότητα για τους περισσότερους Βρετανούς και είναι κοινωνικά αποδεκτή δραστηριότητα. Ο Βρετανός καταναλωτής θεωρεί τις καλές διακοπές σαν τη δεύτερη σημαντική προτεραιότητα για την οποία αξίζει τον κόπο να ξοδεύει χρήματα, μετά την αγορά κατοικίας. Οι διακοπές θεωρούνται απαραίτητη δαπάνη και όχι πολυτέλεια ή σπατάλη. Στην ικανοποίηση της επιθυμίας για διακοπές συμβάλλουν τόσο η καλή πορεία της οικονομίας τους, που τους εξασφαλίζει καλό εισόδημα και ισχυρό νόμισμα, όσο και το γεγονός ότι έχουν τέσσερις έως έξι εβδομάδες πληρωμένη άδεια το χρόνο. Οι Βρετανοί είναι ώριμοι, απαιτητικοί και έμπειροι ταξιδευτές με μεγάλη διάθεση για ταξίδια και ως εκ τούτου αναζητούν διαρκώς νέους ανεξερεύνητους προορισμούς. Για να μπορέσει, λοιπόν, ένας δοκιμασμένος τουριστικός προορισμός να παραμείνει ανταγωνιστικός στη Βρετανική αγορά, θα πρέπει να ανανεώνεται διαρκώς (σε υποδομή και διαφημιστική εκστρατεία). Η ωριμότητα αυτή οδηγεί και στην διαρκώς αυξανόμενη τάση για προτίμηση σε ταξίδια για μεμονωμένους παρά για οργανωμένες εκδρομές. Οι Βρετανοί έχουν μία ιδιαίτερη προτίμηση για διαμονή σε ξενοδοχεία. Το 1998 ποσοστό 45,4% των ταξιδιωτών προτίμησε να μείνει σε ξενοδοχείο (βλ. Γράφημα 41). Παρ όλα αυτά το ποσοστό αυτό πέφτει συνεχώς τα τελευταία χρόνια. Τα ξενοδοχεία θα πρέπει να ανακαλύψουν καινούριους τρόπους και να γίνουν περισσότερο ευέλικτα για να καλύψουν τις εξειδικευμένες ανάγκες των Βρετανών ταξιδιωτών. Τα βασικότερα στοιχεία των ευχάριστων διακοπών, σύμφωνα με έρευνα καταναλωτών που πραγματοποίησε το 2000 η NOP/Mintel, είναι για τους Βρετανούς ο καλός (ζεστός και ηλιόλουστος) καιρός, τα ενδιαφέροντα αξιοθέατα της περιοχής, οι λογικές τιμές στα ποτά, η τοπική κουζίνα, οι όχι ιδιαίτερα πολυσύχναστες παραλίες, η αίσθηση ότι γνωρίζουν έναν καινούριο πολιτισμό, οι βολικές μεταφορές από και προς τη Μ. Βρετανία, η αίσθηση ότι επισκέπτονται μία νέα χώρα και η καλή νυχτερινή ζωή. Όσον αφορά τον τύπο διακοπών και το κόστος, τα βασικότερα στοιχεία των επιτυχημένων διακοπών είναι το υψηλό επίπεδο των καταλυμάτων, η δυνατότητα της απόλυτης ξεκούρασης, η δυνατότητα να μετακινούνται και να μην χρειάζεται να μένουν συνέχεια στο ίδιο μέρος και να μη χρειάζεται να μαγειρεύουν. Φυσικά, σε κάθε περίπτωση, η ασφάλεια των προορισμών και η εξασφαλισμένη σταθερή πολιτική κατάσταση στον τόπο προορισμού αποτελούν αδιαμφισβήτητα τον βασικότερο παράγοντα για την επιλογή τόπου διακοπών. Παράλληλα, περίπου το!4 των βρετανών ταξιδιωτών αναζητούν το αίσθημα ότι ταξιδεύουν μεμονωμένα και δεν ανήκουν στο πλήθος. Ο αριθμός των εργαζόμενων γυναικών στη Μ. Βρετανία διαρκώς αυξάνεται και αυτό μπορεί να σημαίνει λιγότερες ευκαιρίες για ταξίδια σημαίνει όμως και μεγαλύτερο διαθέσιμο ποσό για διακοπές. Αυτή η τάση πιθανόν να εξηγεί εν μέρει και την αυξημένη ζήτηση για βραχυχρόνιες αποδράσεις αντί για μακροχρόνιες διακοπές. 29

31 Ο αριθμός των γάμων διαρκώς μειώνεται και αυξάνεται ο αριθμός των διαζυγίων. Αυτό σημαίνει αλλαγές στη δομή της ζήτησης για ταξίδια. Υπάρχει τάση οι ενήλικες να παντρεύονται σε μεγαλύτερη ηλικία και να αποκτούν και παιδιά αρκετά αργά. Το γεγονός αυτό σημαίνει μεγαλύτερο διαθέσιμο εισόδημα για διακοπές στους νεαρούς ενήλικες. Σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τη ζήτηση για προορισμούς διακοπών για τους Βρετανούς τέλος, είναι η εύκολη προσβασιμότητα του προορισμού (απευθείας πτήσεις από τα κοντινά τους αεροδρόμια) Δημογραφικοί Το μεγαλύτερο ποσοστό των Βρετανών ταξιδιωτών προέρχεται από τις ηλικιακές ομάδες 25-4 (2%), 5-44 (20%) και (20%) (βλ. Γράφημα 42). Οι ηλικιακές αυτές ομάδες πραγματοποιούν και τη μεγαλύτερη δαπάνη (βλ. Γράφημα 4) καθώς και το μεγαλύτερο αριθμό ταξιδιών (βλ. Γράφημα 44). Όσον την αφορά την κοινωνικοοικονομική τάξη, οι περισσότεροι ανήκουν στην κατηγορία των διοικητικών και ανώτερων υπαλλήλων (βλ. Γράφημα 45). Το εισόδημα αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την απόφαση και την επιλογή τόπου προορισμού για διακοπές. Οι δημογραφικές τάσεις δείχνουν ότι ο πληθυσμός γερνάει και αναμένεται σημαντική αύξηση του αριθμού της ηλικιακής ομάδας άνω των 45 ετών (βλ. Γράφημα 46). Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ζήτηση για προορισμούς κοντινούς ή εύκολα προσβάσιμους Πολιτικοί-Οικονομικοί-Νομοθετικοί Η Βρετανική οικονομία είναι από τις ισχυρότερες και δυναμικότερες στον κόσμο. Το Λονδίνο είναι διεθνής οικονομική πρωτεύουσα και το Χρηματιστήριό του έχει τη μεγαλύτερη ρευστότητα στον κόσμο. Η στερλίνα είναι τα τελευταία χρόνια ένα από τα δυνατότερα νομίσματα στον κόσμο. Η χώρα έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας στον κόσμο και ο πληθωρισμός έχει σταθεροποιηθεί στο 2,4%. Το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα έχει αυξηθεί περίπου κατά 20% από το 1991 μέχρι το Το σχετικά υψηλό εισόδημα, καθώς και η υψηλή αγοραστική δύναμη της στερλίνας ωθούν τους Βρετανούς να ταξιδέψουν στο εξωτερικό και να εκμεταλλευτούν τις συναλλαγματικές διαφορές και τις χαμηλότερες τιμές. Η Μ. Βρετανία ανήκει κι αυτή στην Ε.Ε. κι έτσι τα ταξίδια προς την Ελλάδα είναι ιδιαίτερα εύκολα και χωρίς γραφειοκρατικές διαδικασίες. Όσον αφορά τις μεταφορές, αξίζει να σημειωθεί ότι οι συνθήκες για τις ναυλωμένες πτήσεις είναι ιδιαίτερα ευνοϊκές στη Μ.Βρετανία, αφού οι Βρετανοί τουριστικοί πράκτορες επιτρέπεται να πραγματοποιούν μέχρι τρεις επιστροφές αεροπλάνων την ημέρα (σε αντίθεση με τη Γερμανία, επί παραδείγματι, όπου επιτρέπονται μόνο δύο επιστροφές αεροπλάνων). Αυτό ευνοεί ιδιαίτερα τις αεροπορικές μεταφορές χαμηλού κόστους. 0

32 Τεχνολογικοί Το Διαδίκτυο έχει πολύ μεγάλη επίδραση στην τουριστική βιομηχανία σαν μέσο διάδοσης της πληροφορίας και κρατήσεων. Οι περισσότεροι μεγάλοι τουριστικοί πράκτορες και τουριστικές εταιρίες έχουν πλέον δικούς τους διαδικτυακούς τόπους και πολλοί δίνουν τη δυνατότητα για on line κρατήσεις. Ακόμη, οι αεροπορικές εταιρίες χαμηλού κόστους (όπως η Easy Jet) που δεν χρησιμοποιούν τους ταξιδιωτικούς πράκτορες σαν κανάλι διανομής δέχονται περισσότερο από το 50% των κρατήσεων μέσω του Διαδικτύου. Ακόμη, η ανάπτυξη της τεχνολογίας της τηλεδιάσκεψης, της βιντεοδιάσκεψης και των δικτυακών τόπων αναμένεται να μειώσει την ανάγκη για ορισμένους τύπους ταξιδιών στο εξωτερικό και φυσικά κυρίως για επαγγελματικά ταξίδια Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών Η διαπραγματευτική δύναμη των προμηθευτών (τουριστικών αγορών) εξαρτάται από το μέγεθος τους και τη ζήτηση που έχουν ανάμεσα στους τελικούς πελάτες. Η Ελλάδα, ως τουριστικός προορισμός, είναι αρκετά γνωστή στη Βρετανική αγορά και παραδοσιακά αγαπημένος προορισμός για διακοπές. Η Χαλκιδική είναι προορισμός γνωστός κυρίως για τη φύση και τις παραλίες και κυρίως ως προορισμός για καλοκαιρινές διακοπές. Έχει όμως να ανταγωνιστεί προορισμούς κοντινότερους, οι οποίοι επίσης προσφέρουν το παραδοσιακό σχήμα «ήλιος - παραλία - θάλασσα» σε χαμηλότερες, τις περισσότερες φορές, τιμές Διαπραγματευτική δύναμη πελατών Πελάτες, στη συγκεκριμένη αγορά, είναι τόσο οι ταξιδιωτικοί πράκτορες (χονδρική), όσο και οι τελικοί καταναλωτές (λιανική). Η τάση για συγχωνεύσεις στη Βρετανική αγορά έχει δημιουργήσει κολοσσούς ταξιδιωτικών πρακτορείων που διαθέτουν από αλυσίδες δικών τους ξενοδοχείων - club μέχρι δικές τους αεροπορικές εταιρίες και που ελέγχουν πολύ μεγάλα μερίδια της αγοράς. Η ολιγοψωνιακή αυτή κατάσταση έχει δώσει στα πρακτορεία τεράστια διαπραγματευτική δύναμη, η οποία έχει οδηγήσει προς το παρόν σε μεγάλη μείωση των προσφερομένων τιμών προς τους προμηθευτές. Η δύναμη αυτών των οργανισμών είναι τόσο μεγάλη, ώστε να επηρεάζουν τη ζήτηση προς ορισμένους προορισμούς που τους συμφέρουν οικονομικά. Οι τουριστικοί πράκτορες αποτελούν σημαντικούς παράγοντες στη Βρετανική τουριστική αγορά. Τέσσερις από αυτούς - η Airtours, η Thomson Travel Group, η First Choice και η Thomas Cook - κυριαρχούν στην αγορά. Η αγορά τελευταία της Thomson από την Preussag, θυγατρική της TUI - του μεγαλύτερου γερμανικού τουριστικού πρακτορείου - δημιούργησε το μεγαλύτερο τουριστικό πρακτορείο στην Ευρώπη. Για τη Θεσσαλονίκη, η μόνη τακτική αεροπορική σύνδεση είναι με την Ολυμπιακή Αεροπορία από το αεροδρόμιο του Gatwick. Απευθείας πτήσεις υπάρχουν, την καλοκαιρινή περίοδο, και από τα αεροδρόμια των Birmingham, Bristol, Cardiff, East Midland, Glasgow, Luton, Liverpool, Manchester, Newcastle και Stansted. Οι πτήσεις αυτές είναι ναυλωμένες από τους

33 μεγάλους tour operator για να εξυπηρετούν κυρίως τα δικά τους τουριστικά πακέτα μίας ή δύο εβδομάδων, γι' αυτό και είναι οι περισσότερες μία φορά την εβδομάδα. Οι tour operator που παρουσιάζουν τη Χαλκιδική στα φυλλάδιά τους για το καλοκαίρι του 2002 είναι οι Airglobe, Airtours, Amathus, Argo, Cyplon, Eclipse, First Choice, Golden Sun, JMC, Just, Kosmar, Libra, Olympic Holidays, Portland, Skytours, Sovereign, Sunmed, Thomson και Unijet Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Ουσιαστικό υποκατάστατο για τα ταξίδια και τις διακοπές δεν υπάρχει. Σε περίπτωση οικονομικής ύφεσης ο κόσμος απλώς εγκαταλείπει τα σχέδια για διακοπές στο εξωτερικό ή περιορίζεται σε λιγότερα και βραχυχρόνια ταξίδια Τάσεις Οι αφίξεις Βρετανών ταξιδιωτών στο εξωτερικό αναμένεται να αυξάνονται κατά μέσο όρο 1,4% το χρόνο μέχρι το Το 2005 αναμένονται 58 εκ. διεθνείς αφίξεις από τη Μ. Βρετανία. Οι προβλέψεις για τη μελλοντική πορεία της τουριστικής αγοράς της Μ. Βρετανία μιλούν για αναμενόμενη αύξηση στους παρακάτω τύπους διακοπών στα επόμενα πέντε χρόνια: Κρουαζιέρες Ταξίδια για μεμονωμένους Βραχυχρόνιες αποδράσεις All inclusive Ταξίδια ειδικών ενδιαφερόντων / διακοπές δραστηριοτήτων / περιπέτεια Στα πλαίσια έρευνας της Tourism Intelligence International που έγινε τον Μάιο του 2000 από τους 25 μεγαλύτερους Βρετανούς τουριστικούς πράκτορες ρωτήθηκαν για τις αναμενόμενες τάσεις στη Βρετανική αγορά τα επόμενα χρόνια. Οι απαντήσεις τους έδειξαν ότι: Αναμένεται αύξηση στα μεμονωμένα ταξίδια εις βάρος των οργανωμένων πακέτων Αναμένεται αύξηση στα ταξίδια σε μακρινούς προορισμούς σε βάρος των κοντινών Αναμένεται αύξηση της ζήτησης για βραχυχρόνιες αποδράσεις σε βάρος των μακροχρόνιων διακοπών Αναμένεται αύξηση της ζήτησης για προορισμούς νέους και ανεξερεύνητους Αναμένεται αύξηση της ζήτησης για προορισμούς εξωτικούς και «πράσινους» σε βάρος των προορισμών με «ήλιο και θάλασσα» Αναμένεται αύξηση της ζήτησης για διακοπές δραστηριοτήτων (spa, αθλητισμός) σε βάρος των διακοπών αδράνειας Αναμένεται αύξηση της ζήτησης για ποιότητα παρά για χαμηλότερες τιμές Στα πλαίσια της ίδιας έρευνας, οι τουριστικοί πράκτορες υπέδειξαν τους προορισμούς που ανέμεναν να έχουν την μεγαλύτερη ζήτηση από τους πελάτες τους μέχρι το Η Ευρώπη εξακολουθεί να προηγείται με ποσοστό όμως μόλις 40% (βλ. Γράφημα 47). Ανάμεσα στις Ευρωπαϊκές χώρες η Ελλάδα κατέχει την τέταρτη θέση (0%) μετά την Ισπανία, την Ιταλία και τη Γαλλία (βλ. Γράφημα 48). Οι λόγοι για τους οποίους θεωρούν ότι η Ελλάδα μπορεί να κυριαρχήσει 2

34 στις επιλογές των πελατών τους είναι η καλή σχέση τιμής / ποιότητας, οι καλές αεροπορικές ανταποκρίσεις, η ανάδειξη της Ζακύνθου και της Κέρκυρας ως αγαπημένους προορισμούς για οικογένειες και το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει τις ίδιες ευκολίες πρόσβασης και διακοπών με την Ισπανία. Οι προβλέψεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού και της Tourism Intelligence International, με βάση τα διαχρονικά στατιστικά στοιχεία, δείχνουν ότι η Ευρώπη θα εξακολουθήσει να προηγείται στις προτιμήσεις των Βρετανών ως τουριστικός προορισμός, με διαρκώς όμως μειούμενο ποσοστό (βλ. Γράφημα 49 α-γ). Όσον αφορά τον τρόπο κρατήσεων, σύμφωνα με την ίδια έρευνα της Directline.com-NOP, μέχρι το 2005 αναμένεται το 45% των κρατήσεων για διακοπές στη Μ. Βρετανία να γίνεται μέσω του Διαδικτύου, το 2% από την αμφίδρομη τηλεόραση, το 15% από τις λιανικές πωλήσεις μέσω τουριστικών γραφείων, το 12% μέσω του τηλεφώνου και το 2% μέσω κινητού τηλεφώνου (WAP) (βλ. Γράφημα 50) Γερμανία Περιγραφή της αγοράς Η Γερμανία αποτελεί τη μεγαλύτερη τουριστική αγορά στον κόσμο. Είναι η χώρα που παράγει τις περισσότερες αφίξεις και διανυκτερεύσεις παγκοσμίως. Όσον αφορά την τουριστική δαπάνη στο εξωτερικό, η Γερμανία είναι η δεύτερη χώρα στον κόσμο, μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού, περίπου 6 εκ. Γερμανοί το χρόνο είναι δυνητικοί τουρίστες. Το 1999 οι Γερμανοί ξόδεψαν 87,5 δις. Γερμανικά μάρκα στο εξωτερικό, ποσό ρεκόρ για τη χώρα, έναντι 50 δις. Το 2005 αναμένεται η δαπάνη αυτή να ανέλθει στα 109, δις. Γερμανικά μάρκα. Το εκ. γερμανοί ταξίδεψαν τουλάχιστον μία φορά το χρόνο στο εξωτερικό ή το εσωτερικό της χώρας. Τα τελευταία 0 χρόνια η κυρίαρχη τάση είναι για ταξίδια στο εξωτερικό. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Tourism Intelligence International, το 1998 το 90,5% των αφίξεων από Γερμανούς τουρίστες στο εξωτερικό δέχτηκε η Ευρώπη (βλ. Γράφημα 51). Διαχρονικά η Ευρώπη έχει χάσει μέρος της προτίμησης των Γερμανών (βλ. Γράφημα52). Το ποσοστό των αφίξεων Γερμανών επισκεπτών στην Ελλάδα (επί του συνόλου των γερμανικών αφίξεων στην Ευρώπη) ήταν το 1998 %, με πρώτη την Γαλλία με 21% και δεύτερη την Ισπανία με 16% (βλ. Γράφημα 5.). Σύμφωνα με στοιχεία του Π.Ο.Τ., το μέσο ετήσιο ποσοστό αύξησης των αφίξεων Γερμανών ταξιδιωτών από το 199 μέχρι το 1998 ήταν για την Ελλάδα 1,26%, για την Γαλλία 4,07%, για την Ισπανία 6,21%, για την Ιταλία 7,1% και για την Τουρκία 18,97%. Το 60% των ταξιδιών στο εξωτερικό το πραγματοποιούν κατά τους μήνες Ιούνιο - Σεπτέμβριο. Τα 2/5 αυτών που ταξιδεύουν κλείνουν τις διακοπές τους μέσω των τουριστικών πρακτόρων, ενώ τα 2/5 κανονίζουν όλες τις λεπτομέρειες μόνοι τους. Γενικά, προτιμούν κατά τη διάρκεια των διακοπών τους να μένουν σε ξενοδοχεία. Το ποσοστό αυτό έχει ανέβει από 25% το 1980 σε 40% το Το 70% των ταξιδευτών ταξιδεύουν με τον σύντροφό τους (εκ των οποίων το 26% και με τα παιδιά τους), το 20% με φίλους ή γνωστούς, το 8% μόνοι και το 1% μόνοι με τα

35 παιδιά τους. Η πλειοψηφία ξοδεύει το άτομο για διακοπές το χρόνο, ενώ μόλις το 1% ξοδεύει πάνω από.000. Σημασία για τους Γερμανούς όσον αφορά την απόφαση για τον προορισμό των διακοπών έχει η όμορφη φύση και το καθαρό περιβάλλον. Στην πλειοψηφία τους, αναζητούν ήλιο, θάλασσα και ξεκούραση, το ποσοστό όμως αυτών που επιθυμούν τη δυνατότητα για εναλλακτικές δραστηριότητες και ειδικές μορφές τουρισμού στις διακοπές τους αυξάνεται διαρκώς. Πολύ μεγάλη σημασία δίνουν στον καλό καιρό. Από το παρατηρείται συνεχής αύξηση στον αριθμό ταξιδιών που πραγματοποιούν οι Γερμανοί στο εξωτερικό. Υπολογίζεται ότι το 2005 θα ταξιδέψουν 55,2 εκ. Γερμανοί και θα πραγματοποιήσουν 721 εκ. ταξίδια. Τα κρατίδια με το μεγαλύτερο δυναμικό σε δυνητικούς ταξιδευτές είναι: Baden - Wuertenberg Bavaria Hesse Lower Saxony North Rhine - Westaphalia Σύμφωνα με την έρευνα German Holiday Analysis του 1999, οι κυριότεροι πέντε λόγοι για τους οποίους οι Γερμανοί θα ταξίδευαν, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της χώρας (βλ. Γράφημα 54), ήταν: Για να ξεκουραστούν Για να αποδράσουν από την καθημερινότητα Για να έχουν ελεύθερο χρόνο για τον εαυτό τους Για να πάρουν ενέργεια Για να απολαύσουν τον ήλιο και τον καλό καιρό στον τόπο προορισμού Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, οι πέντε περισσότερο αγαπημένες δραστηριότητες κατά τη διάρκεια των διακοπών τους (βλ. Γράφημα 55) ήταν: Να δοκιμάσουν τις σπεσιαλιτέ της τοπικής κουζίνας στον τόπο προορισμού Να επισκεφθούν εστιατόρια, μπαρ και καφέ Να κολυμπήσουν στη θάλασσα Να επισκεφθούν την περιοχή Να κάνουν ηλιοθεραπεία Σημαντικότατο ρόλο για την επιλογή του τόπου προορισμού για τις διακοπές αποτελεί και για τους Γερμανούς η ευκολία πρόσβασης του τόπου (απευθείας πτήσεις). Οι κυριότερες διεθνείς τουριστικές εκθέσεις που λαμβάνουν χώρα κάθε χρόνο στη Γερμανία είναι οι: -> ΙΤΒ κάθε Μάρτιο στο Βερολίνο που απευθύνεται τόσο σε επαγγελματίες όσο και στο κοινό. Είναι η μεγαλύτερη διεθνείς τουριστική έκθεση στην Ευρώπη. Συμμετέχουν κάθε χρόνο περίπου εκθέτες από 180 χώρες καταλαμβάνοντας χώρο τ.μ. και την επισκέπτονται άτομα (κοινό και επαγγελματίες). > CBR κάθε Φεβρουάριο στο Μόναχο. Η διάρκειά της είναι 10 ημέρες. Συμμετέχουν περίπου εκθέτες από 70 χώρες σε τ.μ. και την επισκέπτονται

36 άτομα (κοινό και επαγγελματίες). Η έκθεση είναι περισσότερο προσανατολισμένη στον οδικό τουρισμό. -» BOOT στο Ντύσσελντορφ κάθε Ιανουάριο. Οι εκθέτες από 60 χώρες καλύπτουν χώρο τ.μ. και δέχονται επισκέπτες (κοινό και επαγγελματίες). -> CMT στη Στουτγκάρδη τον Ιανουάριο φιλοξενεί 1.00 εκθέτες από 90 χώρες και δέχεται επισκέπτες κοινό και επαγγελματίες. Κι αυτή η έκθεση είναι περισσότερο προσανατολισμένη στο οδικό τουρισμό Παράγοντες περιβάλλοντος Κοινωνικοί Για τους Γερμανούς οι διακοπές είναι απαραίτητο στοιχείο της ζωής τους, από το οποίο δεν πρόκειται να παραιτηθούν για κανέναν λόγο. Η τάση τους αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι η γερμανική οικονομία είναι ιδιαίτερα ισχυρή και η καλή της πορεία τα τελευταία χρόνια τους παρέχει υψηλό εισόδημα και δυνατό νόμισμα. Παράλληλα, οι γερμανοί έχουν την δυνατότητα έξι εβδομάδων πληρωμένης άδειας το χρόνο, έχουν μεγάλη διάθεση για ταξίδια στο εξωτερικό και μεγάλη εμπειρία σ αυτά Οι Γερμανοί κάνουν διακοπές και ταξιδεύουν κυρίως κατά τη διάρκεια των σχολικών διακοπών. Επειδή αυτές οι διακοπές είναι διαφορετικές για κάθε ομοσπονδιακό κρατίδιο, παρέχεται η δυνατότητα στις χώρες που επιδιώκουν να επεκτείνουν την τουριστική τους περίοδο να αντλήσουν τουρισμό κατά τις διαφορετικές αυτές περιόδους. Αποφασίζουν, δε, για τον τόπο των καλοκαιρινών τους διακοπών κυρίως τον Ιανουάριο και την περίοδο Οκτωβρίου - Νοεμβρίου του προηγουμένου έτους Δημογραφικοί Το εισόδημα, η ηλικία και η εκπαίδευση επηρεάζουν την απόφαση σχετικά με τον προορισμό των διακοπών και τη συνολική δαπάνη. Το 0% των γερμανών που ταξιδεύουν είναι ηλικίας 5-49 ετών, το 26% ετών και το 22% 20-4 ετών (βλ. Γράφημα 56). Όσον αφορά την εκπαίδευση, το 40% είναι απόφοιτοι δημοτικού και το 5% απόφοιτοι τεχνικών σχολών (βλ. Γράφημα 57.). Μόλις 11% είναι απόφοιτοι ανώτατης εκπαίδευσης (κολέγια, πανεπιστήμια). Σύμφωνα με έρευνα της Tourism Intelligence International, που διενεργήθηκε τον Οκτώβριο του 2001, ανάμεσα τους τουριστικούς πράκτορες στη Γερμανία, οι ηλικιωμένοι συνταξιούχοι (άνω των 64 ετών) και οι νεαρότεροι ηλικιωμένοι (50-64 ετών) θεωρούνται η ομάδα του πληθυσμού που αναμένεται να γνωρίσει τη μεγαλύτερη αύξηση (και επομένως να μεγαλώσει και η σημασία της στην αγορά) τα επόμενα χρόνια. Αντίθετα, συρρίκνωση σε αριθμό και άρα μικρότερη σημασία στο μέλλον αναμένεται να έχει η ηλικιακή ομάδα των κάτω των 18 ετών, οι νεαροί ενήλικες και οι μοναχικοί (ανύπαντροι). 5

37 Πολιτικοί-Οικονομικοί- Νομοθετικοί Η Γερμανία είναι μία χώρα με εξαιρετικά σταθερή πολιτική κατάσταση, η οποία δεν αναμένεται, εκτός εξαιρετικά εκτάκτων περιστάσεων, να διαταραχθεί μέσα στα επόμενα χρόνια. Η πορεία της οικονομίας είναι και αναμένεται να παραμείνει γενικά καλή. Παρ όλ αυτά το 2001 το ποσοστό ανάπτυξης έπεσε από % την προηγούμενη χρονιά σε 1,5%. Παράλληλα, η αύξηση κυρίως των διεθνών τιμών του πετρελαίου είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση στις τιμές και άρα στο πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των Γερμανών. Εκτός αυτού, η Γερμανία εμφανίζει και υψηλό ποσοστό ανεργίας ανάμεσα στις Δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Το καινούριο από 1/1/2002 νόμισμα, το Ευρώ, παρέχει στους Γερμανούς ακόμη μεγαλύτερη σταθερότητα και αγοραστική δύναμη, αν και η είσοδος του Ευρώ οδήγησε σε μεγάλες ανατιμήσεις στη γερμανική αγορά και έχει προς στιγμή εκπλήξει τους γερμανούς, οι οποίοι κρατούν επιφυλακτική στάση όσον αφορά τη διάθεση του εισοδήματος τους. Η γερμανική νομοθεσία που προστατεύει τον πελάτη των τουριστικών πρακτόρων είναι από τις αυστηρότερες στον κόσμο και εξασφαλίζει ότι ο πελάτης θα απολαύσει ακριβώς την υπηρεσία για την οποία πληρώνει και τίποτε λιγότερο. Η νομοθεσία καθορίζει επακριβώς τις ευθύνες των τουριστικών πρακτόρων και ορίζει ρήτρες και αποζημιώσεις. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στη Γερμανία δεν υπάρχουν ακυρωτικά κρατήσεων και ο πελάτης μπορεί ανά πάσα στιγμή να ακυρώσει τις διακοπές του χωρίς καμία επιβάρυνση. Όσον αφορά τις γραφειοκρατικές διαδικασίες για ταξίδια προς την Ελλάδα είναι ιδιαίτερα εύκολες λόγω Ε.Ε Τεχνολογικοί Στη Γερμανία, όπως και σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και παντού παγκοσμίως, ο αριθμός των χρηστών του Διαδικτύου διαρκώς αυξάνεται. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα της Tourism Intelligence International, περίπου τα 2/ των ερωτηθέντων τουριστικών πρακτόρων προβλέπουν ότι οι κρατήσεις μέσω του Διαδικτύου θα αυξηθούν σημαντικά στα επόμενα χρόνια. Γι αυτό και επενδύουν στην ανάπτυξης συστήματος κρατήσεων μέσω αυτού. Το Διαδίκτυο χρησιμοποιείται στη Γερμανία ακόμη κυρίως για άντληση πληροφοριών και για να κατευθύνει τους μελλοντικούς ταξιδιώτες προς τους πράκτορες εκείνους που θα κανονίσουν τις λεπτομέρειες του ταξιδιού τους. Έρευνα του German Research Institute GfK. (καλοκαίρι 2001) ανάμεσα στους πελάτες on line ταξιδιωτικών υπηρεσιών έδειξε ότι, σε σχέση με τους άλλους τομείς on line υπηρεσιών, οι πελάτες ήταν μάλλον λιγότερο ευχαριστημένοι, αφού τα ποσοστά τόσο αυτών που ήταν διατεθειμένοι να επαναλάβουν την αγορά ταξιδιωτικών υπηρεσιών μέσω του Διαδικτύου όσο και αυτών που θα σύστηναν την αγορά με το συγκεκριμένο τρόπο και σε άλλους ήταν πεσμένα σε σχέση με προηγούμενες έρευνες Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών Η Ελλάδα, ως τουριστικός προορισμός, είναι ιδιαίτερα γνωστή και στη Γερμανική αγορά και παραδοσιακά αγαπημένος προορισμός για διακοπές. Η Χαλκιδική είναι πρώτη στις 6

38 προτιμήσεις των Γερμανών από τις ελληνικές περιοχές και εμφανίζεται, όπως αναλύεται παρακάτω, στα φυλλάδια πολλών τουριστικών πρακτόρων. Επειδή όμως η γερμανική αγορά είναι αγορά ομαδικών κρατήσεων και δίνει προτεραιότητα στις χαμηλές τιμές, και επειδή είναι η κύρια παγκοσμίως πηγή προέλευσης ταξιδιωτών, η διαπραγματευτική δύναμη των τουριστικών προορισμών μειώνεται όσο μεγαλώνει το μέγεθος των μεγάλων τουριστικών οργανισμών που ελέγχουν την αγορά και οι οποίοι έχουν εντείνει τον ανταγωνισμό των τιμών Διαπραγματευτική δύναμη πελατών Η ίδια ολιγοψωνιακή κατάσταση που επικρατεί στη Βρετανική αγορά επικρατεί και εδώ με τις ίδιες συνέπειες για τους προμηθευτές. Η διάρθρωση της αγοράς, φαίνεται στο Γράφημα 58 με το μερίδιο κάθε μεγάλου τουριστικού πράκτορα. Μεγαλύτεροι, όπως φαίνεται, είναι η TUI και η C&N Touristik. Όπως φαίνεται, οι επτά τουριστικοί πράκτορες με τα μεγαλύτερα μερίδια ελέγχουν συνολικά το 8% της αγοράς. Αυτό δημιουργεί ολιγοψωνιακή κατάσταση. Ακόμη, πρέπει να σημειωθεί ότι λόγω του χαμηλότερου κόστους ταξιδιού που μπορούν να προσφέρουν οι τουριστικοί πράκτορες, σε σχέση με το κόστος αν κάποιος ταξιδέψει μεμονωμένα, αλλά και της προτίμησης των Γερμανών για all inclusive διακοπές και με την υποστήριξη της αυστηρής γερμανικής νομοθεσίας, που εγγυάται καλές αποζημιώσεις στους πελάτες - τουρίστες, σε περίπτωση που πάει κάτι στραβά, αναμένεται ο ρόλος και η δύναμη των τουριστικών πρακτόρων στη γερμανική αγορά να μεγαλώσουν. Τη Χαλκιδική παρουσιάζουν στα φυλλάδιά τους για το καλοκαίρι του 2002 οι Airmarin, Airtours, Alltours, Anders, Aturo, Attika, Baumeler, Behringer, Berge&Meer, BFR-Berliner Flugring, Biblische Reisen, Christliche Reisen, Corfelios Reisen, Discount Tours, Domizile Reisen, Drud Reisen, Hus Hellas, Ilios Reisen, ITR, ITS, Jassu, Kassandria Reisen, Kreutzer Touristik, LTU, Mare Nostrum, Neckermann, Olinthos Tours, Olympia Reise, Pallis Reisen, Euzian Reisen, Exposa Reisen, Fox Tours, Frauen Unterwegs, Frosch Touristik, Griechenland Online, Nagen Alpin Tours, Hermann Richter Wanderreisen, PL Reiseservice, RDK Touristik, Schaumsland Reisen, Service Reisen, Stefan Reisen, Studiosus Reisen, Takis Ferienhaeuser, TDS Travel & Data Service, Terramar Reisen, THR Tours, TUI, Vamos-Eltem-Kind Reisen, Voni Touristik, Voyages Sued-Soler, Wikinger Reisen, enia Reisen, Young & Sports. Απευθείας τακτικές πτήσεις για τη Θεσσαλονίκη γίνονται από τα αεροδρόμια του Βερολίνου, του Ντύσσελντορφ, της Φρανκφούρτης, του Μονάχου και της Στουτγκάρδης. Από τα αεροδρόμια αυτά, όπως και από τα αεροδρόμια της Βρέμης, της Δρέσδης, της Ερφούρτης, του Αμβούργου, της Βόννης, της Λειψίας, του Μύνστερ, του Αννόβερου, της Νυρεμβέργης, της Κολωνίας και του Λίπσταττ γίνονται και απευθείας ναυλωμένες (από τους tour operator) πτήσεις Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Ουσιαστικό υποκατάστατο για τα ταξίδια και τις διακοπές δεν υπάρχει ούτε σ αυτή την αγορά. Κι εδώ αν δεν υπάρχει διαθέσιμο εισόδημα ή διάθεση για μακρινό ταξίδι, οι Γερμανοί θα προτιμήσουν να ταξιδέψουν σε κοντινότερο στη χώρα τους προορισμό οδικώς. 7

39 Τάσεις Σύμφωνα με έρευνα της Tourism Intelligence International (1999), ενημερωμένη με βάση τα νέα δεδομένα που προέκυψαν μετά την τρομοκρατική επίθεση στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής τον Σεπτέμβριο του 2001, οι κυρίαρχες τάσεις στη Γερμανία όσον αφορά τα ταξίδια μέχρι το 2010 είναι: Η διατήρηση της προτίμησης για διακοπές στο εξωτερικό Η αύξηση της προτίμησης για μακρινά αντί για κοντινά ταξίδια Η συνεχής μείωση του ποσοστού της Ευρώπης στις αφίξεις από τη Γερμανία και η άνοδος του ποσοστού των μακρινών προορισμών Η αύξηση των μικρής διάρκειας αποδράσεων (short breaks) σε σχέση με τις μεγάλης διάρκειας διακοπές Η μεγαλύτερη σημασία της ποιότητας ως παράγοντα - κλειδί για την ανάπτυξη των τουριστικών προορισμών Η ανάπτυξη των διακοπών υγείας και ανανέωσης (spa), των μικρής διάρκειας αποδράσεων, των κρουαζιέρων και των διακοπών «all inclusive», οι οποίες είναι ανάμεσα στις έξι επικρατέστερες μορφές διακοπών για τους Γερμανούς Η μεγαλύτερη σημασία του Διαδικτύου όσον αφορά τη μετάδοση πληροφοριών και τις κρατήσεις Η αύξηση της ζήτησης για ταξίδια για μεμονωμένους, οργανωμένα με βάση τις ατομικές ανάγκες και απαιτήσεις του καθ ενός Η αύξηση της ζήτησης για οργανωμένα πακέτα διακοπών και για πακέτα με αεροπορικές μεταφορές Η δημιουργία νέων ομάδων - στόχων για οργανωμένα τουριστικά πακέτα Η εντονότερη διαφοροποίηση των κινήτρων για διακοπές και ταξίδια Η αύξηση του αριθμού των ταξιδίων, η μικρότερη διάρκεια και η μείωση της εποχικότητας Σε γενικές γραμμές αναμένεται να είναι περισσότερο διαφοροποιημένα και τμηματοποιημένα τόσο οι ομάδες - στόχοι, όσο και τα προϊόντα, τα κίνητρα και οι συνήθειες ταξιδιού. Στα πλαίσια της έρευνας της Tourism Intelligence International του Οκτωβρίου του 2001, ζητήθηκε από τους τουριστικούς πράκτορες στη Γερμανία να υποδείξουν ποιους θεωρούν τους τουριστικούς προορισμούς που θα γνωρίσουν τη μεγαλύτερη ζήτηση μέχρι το Οι περισσότεροι (6%) υπέδειξαν την Ευρώπη, ακολουθούμενη από την Μ. Ανατολή (2%) (βλ. Γράφημα 59). Από τους Ευρωπαϊκούς προορισμούς, σύμφωνα με τους τουριστικού πράκτορες, μεγαλύτερη ανάπτυξη αναμένεται να γνωρίσει η Τουρκία (55% των ερωτηθέντων), ακολουθούμενη από την Αίγυπτο. Η Ελλάδα βρίσκεται στην πέμπτη θέση των προτιμήσεων (27% των ερωτηθέντων (βλ. Γράφημα 60). Σύμφωνα με την έρευνα του ΒΑΤ Freizeit-Forschungsinstitut Tourismus im 21. Jahrhundert (1999), οι Γερμανοί επιθυμούν για τις μελλοντικές διακοπές τους προορισμούς με ήλιο, παραλίες, θάλασσα, όμορφη φύση και καθαρό περιβάλλον. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, οι 8

40 κορυφαίοι δέκα προορισμοί διεθνώς που θεωρούν οι Γερμανοί ότι έχουν το καλύτερο μέλλον ως τουριστικοί είναι: Η Καραϊβική (40%) Η Αυστραλία (29%) Η Φλόριντα (27%) Η Δομινικανή Δημοκρατία (26%) Οι Μαλδίβες (26%) Οι Νότιες Θάλασσες (21 %) Η Χαβάη (21%0 Η Ελλάδα (21%) Οι Σεϋχέλλες (20%) Η Καλιφόρνια, ο Καναδάς και η Τουρκία (19%) Πάντα στα πλαίσια της έρευνας της Tourism Intelligence International (2001), ζητήθηκε από τους τουριστικούς πράκτορες να υποδείξουν τους τρόπους με τους οποίους οι διάφοροι προορισμοί θα μπορούσαν να προσελκύσουν περισσότερους Γερμανούς τουρίστες. Οι επικρατέστερες απαντήσεις ήταν: Υποδεικνύοντας πολιτική σταθερότητα Βελτιώνοντας τη σχέση ποιότητας - τιμής Βελτιώνοντας την υποδομή Επενδύοντας σε νέα τεχνολογία (εξοπλισμό και λογισμικό) Διαφημίζοντας για να προσελκύσουν πελάτες Προσφέροντας ποιότητα και όχι ποσότητα Εξασφαλίζοντας την ασφάλεια στους ταξιδευτές Επιδεικνύοντας περιβαλλοντική συνείδηση Όσον αφορά το ερώτημα για τους τύπους διακοπών που θα γνωρίσουν μεγαλύτερη ζήτηση στο μέλλον, οι απαντήσεις υπέδειξαν τις διακοπές υγείας και αναζωογόνησης (spa) ως κορυφαία επιλογή, ακολουθούμενες από τις μικρές διακοπές διάρκειας 5-1 ημερών (βλ. Γράφημα 61). 2.. Ρωσία Περιγραφή της αγοράς Η Ρωσία έχει συνολικά πληθυσμό περισσότερο από 145 εκ. και αποτελεί, για τις περισσότερες χώρες του κόσμου, την πλέον υποσχόμενη τουριστική αγορά για το μέλλον. Οι Ρώσοι ταξιδιώτες έχουν μεγαλύτερη μέση διάρκεια παραμονής στον κάθε προορισμό και ξοδεύουν περισσότερα από τους άλλους ξένους. Ήδη, χώρες όπως η Ταϋλάνδη και το Χονγκ Κονγκ έχουν εκπονήσει ειδικά προγράμματα μάρκετινγκ για να προσελκύσουν ακόμη μεγαλύτερο αριθμό ταξιδιωτών από τη χώρα αυτή. Το 1996 περίπου 10 εκ. Ρώσοι ταξίδεψαν στο εξωτερικό τουλάχιστον μία φορά το χρόνο. Τη χρονιά εκείνη ξεκίνησε η μεγάλη ώθηση για τον εξερχόμενο από τη Ρωσία τουρισμό. Σήμερα, περίπου 18 εκ. Ρώσοι ταξιδεύουν τουλάχιστον μία φορά το χρόνο στο εξωτερικό. Ενώ το 2001 οι 9

41 περισσότερες χώρες σημείωσαν πτώση στον εξερχόμενο τουρισμό, η Ρωσία σημείωσε οριακή αύξηση. Η μείωση, τα τελευταία χρόνια, του κόστους για ταξίδια στο εξωτερικό βοηθάει στο να ταξιδεύουν συνεχώς περισσότεροι. Το διάστημα οι προτιμώμενοι για τους Ρώσους προορισμοί ήταν η Αίγυπτος, η Ταϊλάνδη, η Γαλλία, η Τσεχία, η Ισπανία, η Αυστρία, η Φινλανδία, η Τουρκία, η Ελβετία, το Ισραήλ, η Μ. Βρετανία και η Κύπρος. Οι εποχιακές διακοπές (όπως διακοπές στα χιόνια ή καλοκαιρινές διακοπές σε τροπικούς προορισμούς) έχουν αρχίσει επίσης να γίνονται ιδιαίτερα δημοφιλείς στη Ρωσία τα τελευταία χρόνια. Την περίοδο , επειδή η πολιτική και οικονομική κατάσταση στη Ρωσία ήταν εξαιρετικά ασταθής και οι άνεργοι αυξήθηκαν πολύ σε αριθμό, οι κάτοικοι για να επιβιώσουν ταξίδευαν στις γειτονικές χώρες, όπως Κίνα, Ιαπωνία και Νότια Κορέα, αγοράζοντας καταναλωτικά αγαθά και είδη διατροφής σε πολύ χαμηλές τιμές, τα οποία μετά πουλούσαν στις τοπικές αγορές στη χώρα τους. Για αρκετά χρόνια αυτά τα ταξίδια ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή και εξαιρετικά προσοδοφόρα. Από το 1996 και μετά άρχισαν να γίνονται περισσότερο δημοφιλή τα πολιτιστικά και εκπαιδευτικά ταξίδια και τα ταξίδια αναψυχής. Συνολικά, σήμερα υπολογίζεται ότι το 5% του πληθυσμού περνάει τις διακοπές του στο εξωτερικό. Αρκετά τουριστικά πρακτορεία έχουν αρχίσει να προσαρμόζουν τα προϊόντα τους έτσι ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες πελατών με μικρότερο προϋπολογισμό, στους οποίους η σχέση τιμής - αξίας είναι καθοριστικός παράγοντας για την απόφαση για ταξίδι. Καθώς η Ρωσία είναι μία τεράστια χώρα, υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις περιοχές της χώρας. Οι κάτοικοι της Αν. Ρωσίας (το κυριότερο τμήμα της οποίας βρίσκεται στην Ασία) εμφανίζουν προτίμηση για ασιατικούς προορισμούς (οι οποίοι είναι και κοντινότεροι). Από τις ευρωπαϊκές χώρες, πρώτες στην προτίμησή τους είναι η Ισπανία, η Ελλάδα και η Ιταλία. Αυτοί οι προορισμοί προτιμιόνται από τους γονείς που θέλουν να επισκεφθούν με τα παιδιά τους νέες χώρες κατά τη διάρκεια των σχολικών διακοπών. Από τη Β. Ρωσία, τα διαθέσιμα στοιχεία από την Α. Πετρούπολη μιλούν για περισσότερα από διεθνείς αφίξεις (μόνο από την πόλη και τα περίχωρα) το χρόνο στο εξωτερικό. Οι κυριότερες διεθνείς τουριστικές εκθέσεις που λαμβάνουν χώρα κάθε χρόνο στη Ρωσία είναι οι: > ΜΙΤΤ κάθε Μάρτιο στη Μόσχα. Παρουσιάζει 2.00 εκθέτες από 10 χώρες σε τ.μ. και δέχεται επισκέπτες, κοινό και επαγγελματίες. -> CIS Travel Market τον Οκτώβριο στην Α. Πετρούπολη. Παρουσιάζει 70 εκθέτες από 21 χώρες σε τ.μ. και δέχεται επισκέπτες, κοινό και επαγγελματίες. -» TOURSIB-SPORTSIB τον Φεβρουάριο στο Novosibirsk στην Α. Ρωσία. Παρουσιάζει 270 εκθέτες σε τ.μ. και δέχεται επισκέπτες, κοινό και επαγγελματίες. 40

42 2..2. Παράγοντες περιβάλλοντος Κοινωνικοί Οι Ρώσοι, σαν λαός, είναι σχετικά καινούριοι στον τουρισμό. Δεν έχουν ταξιδέψει αρκετά και δεν είναι έμπειροι τουρίστες και επειδή είναι ακόμη διψασμένοι για ταξίδια, αποτελούν τουρίστες που αφήνουν αρκετά χρήματα στους προορισμούς που επισκέπτονται έξω από τα ξενοδοχεία στα οποία διαμένουν για διασκέδαση και αγορές. Ο μεγάλος αριθμός Ρώσων που ζουν στο εξωτερικό (πρόσφυγες) αποτελεί σημαντικό λόγο για τους συγγενείς τους να τους επισκεφθούν. Οι ίδιοι οι μετανάστες είναι πολλές φορές πρόθυμοι να καλύψουν το κόστος μετάβασης και διαμονής των συγγενών τους. Οι Ρώσοι ήδη έχουν κατανοήσει ότι το μέλλον είναι η παγκοσμιοποίηση. Τα αγγλικά έχουν γίνει η ξένη γλώσσα που προτιμούν οι μαθητές. Οι γονείς στέλνουν τα παιδιά τους στο εξωτερικό για μαθήματα ξένων γλωσσών, ακόμη κι αν δεν έχουν χρήματα να ταξιδέψουν οι ίδιοι. Ήδη, για την οικονομικά ανώτερη τάξη των Ρώσων, τα ταξίδια στο εξωτερικό αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμα της ευμάρειάς τους. Οι πολυάσχολοι επαγγελματίες Ρώσοι πολλές φορές, στέλνουν τις οικογένειές τους μόνες τους περισσότερες από μία φορές το χρόνο στο εξωτερικό για διακοπές, ακόμη και σε πολύ μακρινούς προορισμούς Δημογραφικοί Η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού (69,78%) ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα ετών. Οι γυναίκες είναι περισσότερες από τους άντρες. Ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού είναι ελαφρά αρνητικός τα τελευταία χρόνια και ο αριθμός των θανάτων (1,85/1000 κατοίκους) είναι υψηλότερος από τον αριθμό των γεννήσεων (9,5/1000 κατοίκους). Αναμένεται επομένως τα επόμενα χρόνια το ποσοστό των μεσήλικων και ηλικιωμένων στο σύνολο του πληθυσμού να αυξηθεί. Οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερο μέσο όρο ηλικίας από τους άνδρες και στις μεγαλύτερες ηλικίες το ποσοστό τους είναι σημαντικά υψηλότερο επί του συνόλου του πληθυσμού Πολιτικοί-Οικονομικοί-Νομοθετικοί Η πολιτική κατάσταση στη Ρωσία, τα τελευταία χρόνια, έχει σταθεροποιηθεί αρκετά, παρέχοντας ένα επίπεδο ασφάλειας και αισιοδοξίας για το μέλλον που μπορεί να ωθήσει τις ιδιωτικές επενδύσεις για ανάπτυξη της οικονομίας. Παρ όλ αυτά, η ασταθής οικονομική κατάσταση της χώρας τα τελευταία χρόνια έχει ωθήσει τους Ρώσους να ξοδεύουν τα χρήματα που κερδίζουν «εδώ και τώρα». Αρκετές φορές έχει συμβεί τα χρήματά τους να χάσουν, κυριολεκτικά «σε μία νύχτα» όλη την αξία τους, γι αυτό και οι Ρώσοι δεν τα αποταμιεύουν ούτε τα κρατούν, αλλά τα ξοδεύουν σε καταναλωτικά αγαθά και διασκέδαση. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα για να προσελκύσει μεγάλο αριθμό Ρώσων επισκεπτών στην Ελλάδα είναι η διαδικασία έκδοσης βίζας, Ήδη, αρκετές δυτικοευρωπαϊκές χώρες, έχοντας κατανοήσει τη δυναμική τη συγκεκριμένης αγοράς, έχουν 41

43 απλοποιήσει πάρα πολύ τη διαδικασία αυτή (όπως η Ισπανία), βλέποντας τον αριθμό των Ρώσων ταξιδιωτών που τις επισκέπτονται να αυξάνεται ουσιαστικά. Αντίθετα, η διαδικασία έκδοσης βίζας για την Ελλάδα αποτελεί χρονοβόρα και ιδιαίτερα δύσκολη γραφειοκρατικά διαδικασία, αφού απαιτεί έγγραφη βεβαίωση του τουριστικού γραφείου για την έκδοση αεροπορικών εισιτηρίων (πολλές φορές απαιτείται ακόμη ο πελάτης να έχει αγοράσει το εισιτήριο ένα μήνα πριν το ταξίδι) αλλά και έγγραφη βεβαίωση του ξενοδοχείου στο οποίου θα μείνει ο πελάτης για την κράτηση τουλάχιστον ένα μήνα πριν την πραγματοποίηση του ταξιδιού. Η διαδικασία έκδοσης βίζας για μεμονωμένους ταξιδιώτες είναι τόσο δύσκολη που καθιστά ουσιαστικά απαγορευτική την πραγματοποίηση ταξιδιού εκτός οργανωμένων γραφείων Τεχνολογικοί Η χρήση των νέων τεχνολογιών (συστήματα κρατήσεων μέσω υπολογιστών, διαδίκτυο) δεν έχουν στη Ρωσία την ίδια ανάπτυξη που έχουν στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Ένας λόγος είναι το υψηλό, για τα δεδομένα της Ρωσίας, κόστος για εισαγωγή και χρήση αυτών των τεχνολογιών και ένας δεύτερος είναι η έλλειψη ικανοποιητικών να τις υποστηρίξουν υποδομών. Γι αυτό και το ποσοστό των χρηστών νέων τεχνολογιών είναι ιδιαίτερα χαμηλό Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών Όπως αναλύεται και στο παρακάτω εδάφιο, οι ταξιδιωτικές εταιρίες στη Ρωσία είναι μικρού μεγέθους και για να μπορέσουν να λειτουργήσουν και να επιβιώσουν κυρίως επικεντρώνονται σε έναν προορισμό (μία χώρα ή μία περιοχή μόνο), στον οποίο διοχετεύουν την συντριπτική πλειοψηφία των πελατών τους. Αυτό μπορεί να δίνει και σε αυτούς διαπραγματευτική δύναμη απέναντι στους προμηθευτές (ξενοδοχεία κλπ. της περιοχής), απ τη στιγμή όμως που εξειδικεύονται και γίνονται γνωστοί γι αυτό στη χώρα τους (τοπικά πάντα, γιατί το μέγεθος της Ρωσίας δεν επιτρέπει εύκολα εθνική εμβέλεια δραστηριοτήτων μίας επιχείρησης, απαιτεί τεράστια κονδύλια) και οι προμηθευτές της συγκεκριμένη περιοχής αποκτούν απέναντι τους δύναμη να διαπραγματευτούν με άλλους όρους, αφού πλέον τους είναι απαραίτητοι. Συγκεκριμένα για την Ελλάδα, τη διαπραγματευτική δύναμη των προμηθευτών μειώνει η αυξημένη, όπως περιγράφηκε παραπάνω, γραφειοκρατική διαδικασία έκδοσης βίζας και το γεγονός ότι στη Ρωσική αγορά δεν είναι ακόμη ιδιαίτερα γνωστός προορισμός. Ωστόσο, ανάμεσα στις περιοχές της Ελλάδας, η Χαλκιδική είναι πρώτη στις προτιμήσεις των Ρώσων Δ ιαπραγματευτική δύναμη πελατών Οι ταξιδιωτικές εταιρίες στη Ρωσία ανήκουν κυρίως σε τρεις κατηγορίες: -» Τα τουριστικά γραφεία, που κάνουν πωλήσεις λιανικής. Αποτελούν την πλειοψηφία και κατά κύριο λόγο είναι οικογενειακές, μικρές επιχειρήσεις με λίγο προσωπικό. Τα περισσότερα έχουν μόνο ένα γραφείο και κανένα υποκατάστημα. -» Τους τουριστικούς πράκτορες που κάνουν τις πωλήσεις στα γραφεία. 42

44 -» Τους τουρνσπκούς οργανισμούς. Είναι μεγάλες εταιρίες που αναπτύσσουν τουριστικά προϊόντα σε συνεργασία με αεροπορικές εταιρίες, ξενοδοχεία και ασφαλιστικές εταιρίες. Συνήθως αντιπροσωπεύουν έναν ή δύο προορισμούς. Οι ίδιοι πωλούν τα προϊόντα τόσο στους τουριστικούς πράκτορες και τα τουριστικά γραφεία, όσο και σε πελάτες λιανικής. Το κύριο πλεονέκτημα που διαθέτουν οι πελάτες χονδρικής (δηλαδή τουριστικές εταιρίες) αφορά στο μέγεθος της ρωσικής αγοράς και τη διεθνή ζήτηση για ρώσικο τουρισμό. Το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων τους επιτρέπει να έχουν διαπραγματευτική δύναμη σε συγκεκριμένους μόνο προορισμούς, δηλαδή εξειδικεύονται σε μία χώρα ή, ακόμη καλύτερα μία περιοχή, στέλνουν σημαντικό αριθμό ταξιδιωτών μόνο εκεί και άρα αποκτούν ιδιαίτερη σημασία για την περιοχή αυτή. Δυστυχώς, και λόγω των ανωτέρω, δεν υπάρχουν πιο συγκεκριμένες ακριβείς καταστάσεις με τους τουριστικούς πράκτορες και τους προορισμούς που προσφέρουν για το καλοκαίρι του Αεροπορικώς η Θεσσαλονίκη συνδέεται με τη Μόσχα με απευθείας τακτικές και ναυλωμένες πτήσεις όχι όμως καθημερινά Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Για την ανώτερη οικονομικά τάξη των Ρώσων, όπως ήδη αναφέρθηκε παραπάνω, τα ταξίδια στο εξωτερικό είναι αναπόσπαστο κομμάτι της «εικόνας» τους και γι αυτό δεν παραιτούνται εύκολα πια από αυτά. ΓΓ αυτούς το υποκατάστατο για ένα ταξίδι είναι ένα ταξίδι προς άλλο προορισμό του εξωτερικού, του οποίου η «εικόνα» είναι περισσότερο «πολυτελής». Η λιγότερο άνετη οικονομικά τάξη πρέπει να αποφασίσει που θα διαθέσει το εισόδημα που περισσεύει (εφ όσον αυτό περισσεύει). Εξαρτάται λοιπόν από το ύψος αυτού του διαθέσιμου εισοδήματος αν θα διατεθεί για να καλύψει την αγορά καταναλωτικών αγαθών (εφ όσον φτάνει μόνο γι αυτό) ή αν θα διατεθεί για ένα ταξίδι. Γι αυτούς, επομένως, σημαντικό ρόλο παίζει η τιμή Τάσεις Οι Ρώσοι θα συνεχίσουν να ταξιδεύουν σε αυξανόμενους αριθμούς. Αναμένεται να είναι η αγορά με τη μεγαλύτερη ανάπτυξη στο μέλλον και να αναδειχθεί σε τέταρτη μεγαλύτερη αγορά παραγωγής διεθνών τουριστικών αφίξεων από την Ευρώπη. Τα επόμενα χρόνια ιδιαίτερη ζήτηση αναμένεται να γνωρίσουν φθηνοί προορισμοί για διακοπές στη θάλασσα (Τουρκία και Αίγυπτος, για τις οποίες υπάρχουν ήδη αρκετές φθηνές ναυλωμένες πτήσεις από αεροδρόμια σε όλη τη Ρωσία) και φθηνά ταξίδια με λεωφορείο σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες Γαλλία Περιγραφή της αγοράς Η Γαλλία έχει πληθυσμό περισσότερο από 58 εκ. και είναι, μετά τη Γερμανία και τη Μ. Βρετανία, η τρίτη μεγαλύτερη τουριστική αγορά προέλευσης στην Ευρώπη (σε αριθμό δυνητικών 4

45 ταξιδιωτών αλλά και σε δυνατότητα εξόδων), λόγω του μεγέθους της χώρας, αλλά και της δυνατής οικονομίας. Περισσότεροι από το 70% ταξιδεύουν κάπου κάθε χρόνο για ένα μικρό ή μεγάλο ταξίδι, εντός ή εκτός Γαλλίας (72,7% το 2000, 74,1% το 1999 και 74,9% το 1998). Εξ αυτών, το 50,5% ταξίδεψε αποκλειστικά στη Γαλλία έναντι 51,9% το 1999 και 52,7% το Όσον αφορά τα προσωπικά, και όχι επαγγελματικά ταξίδια, μόλις το 9,9% αυτών πραγματοποιείται στο εξωτερικό. Το υπόλοιπο 90,1% μένει στη Γαλλία. Από το σύνολο των ταξιδιών, το 72,1% (907,7 εκ. ταξίδια) έγιναν το 2000 για προσωπικούς λόγους, έναντι 7,% (897,7 εκ. ταξίδια) το 1999 και 74,1% (960,9 εκ. ταξίδια) το Ενώ φαίνεται ότι ο αριθμός των ταξιδιών που πραγματοποιούν οι Γάλλοι πέφτει, ο αριθμός των ταξιδιών προς το εξωτερικό εμφανίζει αυξητική τάση. Το 2000 έγιναν στο εξωτερικό 16,6 εκ. ταξίδια, έναντι 15,7 εκ. το 1999 και 16, εκ. το Σε όλα τα ταξίδια στο εξωτερικό πραγματοποιήθηκαν το ,2 εκ διανυκτερεύσεις, έναντι 129,1 εκ. το 1999 και 1,2 εκ. το Η μέση διάρκεια παραμονής στο εξωτερικό είναι 8, ημέρες το 2000, έναντι 8 το 1999 και 7,8 το Για το 2001, σύμφωνα με τη Γαλλική Διεύθυνση Τουρισμού, αναμένονταν πτώση του εξερχόμενου τουρισμού της τάξης του 2-2,5%. Οι Γάλλοι ταξιδεύουν κατά κύριο λόγο μεμονωμένα. Μόλις το 20% περίπου χρησιμοποιούν τουριστικά πακέτα, εκ των οποίων το 10% αφορά διακοπές fly & drive. Αντίθετα από τη Γερμανία και τη Βρετανία, οι διαφημίσεις των τουριστικών γραφείων έχουν οριακά πολύ χαμηλή επίδραση στην απόφαση για τον προορισμό των διακοπών τους. Οι Γάλλοι συμβουλεύονται για αυτό το θέμα κυρίως φίλους και συγγενείς, παίρνουν πληροφορίες από τους τουριστικούς οργανισμούς της κάθε χώρας, αγοράζουν οδηγούς, διαβάζουν περιοδικά και προετοιμάζουν το ταξίδι τους πολύ πριν επισκεφθούν τουριστικό γραφείο. Παρ όλ αυτά, ειδικές κατηγορίες του πληθυσμού, όπως οι ηλικιωμένοι, εξακολουθούν να προτιμούν τα οργανωμένα ταξίδια. Όσον αφορά τα ταξίδια προς την Ελλάδα, το 60% προτιμάει οργανωμένο ταξίδι, λόγω κυρίως της αεροπορικής μεταφοράς, μεγάλο μέρος της οποίας πραγματοποιείται με ναυλωμένες πτήσεις που οργανώνονται από τους τουριστικούς πράκτορες. Η Ευρώπη είναι ο δημοφιλέστερος προορισμός. Από τις Ευρωπαϊκές χώρες δημοφιλέστερος προορισμός για το 2001 είναι η Ισπανία (6,6 εκ.), ακολουθούμενη από τη Μ. Βρετανία ( εκ.), την Ιταλία (2,6 εκ.), τη Γερμανία (1,4 εκ.), την Τυνησία (1 εκ.), το Μαρόκο (0,95 εκ.), το Βέλγιο (0,84 εκ.) και την Πορτογαλία (0,76 εκ.). Αγαπημένοι προορισμοί υπερατλαντικά αποτελούν οι Αντίλες (1 εκ.) και οι Η.Π.Α. (1,1 εκ.). Η Τυνησία και το Μαρόκο αποτελούν γαλλόφωνες χώρες, έχουν στενούς ιστορικούς δεσμούς με τη Γαλλία και βρίσκονται παραδοσιακά ανάμεσα στους 10 πρώτους προορισμούς προτίμησης, αυξάνοντας τα τελευταία χρόνια τη δύναμή τους, λόγω και των χαμηλών σε σχέση με την προσφερόμενη ποιότητα τιμών. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 11η θέση με περίπου 600 χιλ. Γάλλους τουρίστες και η Τουρκία στην 12η με 52 χιλ. Το 44% των Γάλλων προτιμάει τις διακοπές στη θάλασσα. Αυτό εξηγεί και το ότι περιοχές όπως η Βρετάνη και η Κυανή ακτή είναι εξαιρετικά δημοφιλείς προορισμοί. Μεγάλο αριθμό επισκεπτών δέχονται κάθε χρόνο και οι υπερατλαντικές γαλλικές αποικίες (Γουαδελούπη, Ρεουνιόν, Μαρτινίκα). Εξαιρετικά δημοφιλείς είναι και οι περιηγητικές διακοπές, αφού οι Γάλλοι 44

46 επιθυμούν να γνωρίσουν την αυθεντική κουλτούρα του προορισμού επισκέπτονται αντί να ακολουθήσουν κλασικές τουριστικές διαδρομές. Οι Γάλλοι είναι ιδιαίτερα έμπειροι ταξιδιώτες. Απαιτούν από τον προορισμό που σκοπεύουν να επισκεφθούν να έχει πολιτιστική παράδοση, μοναδικότητα, υγιεινή ζωή και περιπέτεια αλλά και να προσφέρει υψηλού ποιοτικού επιπέδου υπηρεσίες. Μία επίσης μεγάλη κατηγορία υποψήφιων ταξιδιωτών ψάχνει φθηνά εισιτήρια. Σε ορισμένες ομάδες του πληθυσμού, όπως τα μέσης ηλικίας ανώτερα στελέχη, γνωρίζουν μεγάλη άνθηση οι διακοπές που συνδυάζουν φυσικές δραστηριότητες όπως βάδισμα, ορειβασία, ποδηλασία. Το αυτοκίνητο είναι το κατ εξοχής μέσο μεταφοράς των Γάλλων στα ταξίδια τους στην ίδια τους τη χώρα και το εξωτερικό. Το 74,9% των Γάλλων μετακινείται με αυτοκίνητο, μόλις το 7,% με αεροπλάνο και 11,9% με τραίνο. Οι κυριότερες διεθνείς τουριστικές εκθέσεις κάθε χρόνο στη Γαλλία είναι οι: -> TOP RESA τον Σεπτέμβριο στη Deauville. Απευθύνεται μόνο σε επαγγελματίες, φιλοξενεί 1.00 εκθέτες σε τ.μ. και δέχεται επισκέπτες. -> SALON MONDIAL DU TOURISME τον Μάρτιο στο Παρίσι. Φιλοξενεί 600 εκθέτες και δέχεται επισκέπτες, επαγγελματίες και κοινό. -» SALON DU TOURISME στο Colmar το Νοέμβριο για κοινό και επαγγελματίες. -» TOURISSIMA στη Αίλλη το Φεβρουάριο. Φιλοξενεί 800 εκθέτες σε τ.μ. και δέχεται επισκέπτες, κοινό και επαγγελματίες. -» SUD TOURISME στη Μασσαλία το Μάρτιο. Η έκθεση είναι επαγγελματική, φιλοξενεί 80 περίπου εκθέτες και δέχεται επισκέπτες. -» MAHAN Salon de Vacances στη Αυών τον Μάρτιο. Φιλοξενεί 500 εκθέτες και δέχεται επισκέπτες, κοινό και επαγγελματίες Παράγοντες περιβάλλοντος Κοινωνικοί Με πέντε εβδομάδες πληρωμένες διακοπές το χρόνο, οι Γάλλοι έχουν πολύ ελεύθερο χρόνο για διακοπές και με την εισαγωγή της εργάσιμης εβδομάδας των 5 ωρών ενθαρρύνθηκαν να κάνουν περισσότερες διακοπές μικρότερης διάρκειας. Ο τουρισμός από τη Γαλλία είναι εποχιακός. Μία βδομάδα διακοπών οι Γάλλοι παίρνουν συνήθως μέσα στο χειμώνα, μία την άνοιξη και τρεις το καλοκαίρι (κυρίως μεταξύ τέλος Ιουνίου και μέσα Σεπτεμβρίου, λόγω σχολικών διακοπών). Τα μεταφορικά μέσα (κυρίως το αεροπλάνο) είναι γεμάτα εκείνη την περίοδο και άδεια τον υπόλοιπο χρόνο. Το μεγαλύτερο ποσοστό των Γάλλων παίρνει τις διακοπές του τον Αύγουστο (2%) και τον Ιούλιο (19%). Σημαντικά ποσοστά εμφανίζουν ο Απρίλιος (9%), ο Ιούνιος (8,8%), ο Μάϊος (8,5%) και ο Σεπτέμβριος (8%). Η μικρή απήχηση που έχουν τα ταξίδια στο εξωτερικό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι πολλοί Γάλλοι έχουν εξοχικές κατοικίας σε κάποιο άλλο μέρος μέσα στη χώρα. Η ίδια η χώρα τους αποτελεί άριστο προορισμό για διακοπές και προσφέρει μεγάλη ποικιλία δραστηριοτήτων και τουριστικών αξιοθέατων. Σύμφωνα με έρευνα της Διεύθυνσης Εξωτερικού Εμπορίου των Η.Π.Α. που διενεργήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2000 σε.000 νοικοκυριά στη Γαλλία, το 24% σκόπευαν να 45

47 κάνουν καλοκαιρινές διακοπές μακριά από το σπίτι του και το 51% αυτών σκόπευε να περάσει τις διακοπές του στη Γαλλία ή κάπου στην Ευρώπη, με προτίμηση σε άλλες μεσογειακές χώρες Δημογραφικοί Ο πληθυσμός της Γαλλίας παρουσιάζει ελαφρά αυξητική τάση, με το ποσοστό των ανηλίκων ηλικίας 0-14 ετών (19%) να είναι ελαφρά υψηλότερο από αυτό των ηλικιωμένων άνω των 65 ετών (16%). Ο μέσος όρος ηλικίας είναι άνω των 78 ετών. Οι άνδρες και οι γυναίκες είναι περίπου από 50% του πληθυσμού, οι γυναίκες όμως εμφανίζουν σαφώς μεγαλύτερο μέσο όρο ηλικίας (μεγαλύτερο από 82 ετών) και στις μεγαλύτερες ηλικίες το ποσοστό τους είναι σαφώς μεγαλύτερο. Στα επόμενα 25 χρόνια προβλέπεται να μειωθεί ελαφρά ο αριθμός του πληθυσμού που ανήκει στην ηλικιακή ομάδα και να αυξηθούν τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας Πολιτικοί-Οικονομικοί-Νομοθετικοί Η Γαλλία ανήκει επίσης στη ζώνη του Ευρώ και αυτό σημαίνει ότι τα ταξίδια στις χώρες της ζώνης αυτής θα διευκολυνθούν από την ύπαρξη ενιαίου νομίσματος. Η Ελλάδα έχει ακόμη το πλεονέκτημα ότι εξακολουθεί, ανάμεσα σ αυτές τις χώρες, να είναι η φθηνότερη. Και η Γαλλία ανήκει στην Ε.Ε. και γι αυτό τα ταξίδια προς την Ελλάδα είναι απαλλαγμένα από γραφειοκρατικές διαδικασίες Τεχνολογικοί Η Γαλλία δεν έχει τον ίδιο ρυθμό ανάπτυξης στη χρήση του διαδικτύου όπως οι υπόλοιπες δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Το ποσοστό των χρηστών παραμένει χαμηλό και είναι 15%. Παρ όλ αυτά αυξάνεται με γρήγορους ρυθμούς. Επομένως, η διαδικασία κρατήσεων μέσω του διαδικτύου θα αποκτήσει κι εδώ σε σύντομο χρονικό διάστημα σημαντική βαρύτητα Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της Ελλάδος ως τουριστικού προορισμού στη γαλλική αγορά αποτελεί το πλούσιο ιστορικό παρελθόν, οι σπουδαίοι αρχαιολογικοί χώροι και τα μουσεία. Στην περίπτωση της Χαλκιδικής, σημαντικότατο πλεονέκτημα και πόλο έλξης αποτελεί το Αγιο Όρος, λόγω της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής και της ιστορίας του. Είναι, άλλωστε, και το γνωστότερο σημείο της περιοχής της Μακεδονίας στη Γαλλία. Πόλους έλξης αποτελούν ακόμη οι αρχαιολογικοί χώροι στην Πέλλα, στη Βεργίνα και στο Δίο, αλλά και η περιοχή των Μετεώρων (σχεδόν όλοι οι Γάλλοι που επισκέπτονται την περιοχή πραγματοποιούν μία ημερήσια εκδρομή στα Μετέωρα). Παρ όλ αυτά, υπάρχουν περιοχές στην Ελλάδα, όπως η Αθήνα και η Πελοπόννησος, οι οποίες είναι περισσότερο γνωστές στους γάλλους (από ανασκαφές και αρχαιολογικούς χώρους, αλλά και από διαφήμιση). Αλλωστε, η επίσκεψη σ αυτές τις περιοχές μπορεί ευκολότερα να 46

48 συνδυαστεί και με επίσκεψη στα νησιά του Αιγαίου. Η Β. Ελλάδα είναι ακόμη σχετικά άγνωστη και οι γάλλοι επισκέπτες στην περιοχή λίγοι. Γι αυτό και η διαπραγματευτική ζήτηση των προμηθευτών (αεροπορικών εταιριών, ξενοδοχείων) δεν είναι μεγάλη. Δεν υπάρχει δηλαδή ακόμη εκείνη η ζήτηση που θα μπορούσε να δώσει στους προμηθευτές τη δύναμη να αρχίσουν να επιβάλλουν τους δικούς τους όρους. Άλλωστε, υπάρχουν αρκετοί ανταγωνιστικοί προορισμοί όσον αφορά το προϊόν «Ήλιος και Θάλασσα» (και εντός της Γαλλίας αλλά και κοντινότεροι σ αυτήν από ότι η Ελλάδα, όπως η Ισπανία και η Ιταλία) οι οποίοι μπορούν να προσφέρουν φθηνότερες τιμές για παρεμφερή τουριστικά προϊόντα Διαπραγματευτική δύναμη πελατών Υπάρχουν περίπου τουριστικοί πράκτορες στη Γαλλία. Περίπου 0 από αυτούς πραγματοποιούν απευθείας πωλήσεις στους πελάτες και αγνοούν τα τουριστικά γραφεία. Σ αυτούς ανήκει η Nouvelles Frontieres (ελέγχεται πλέον από τον γερμανικών συμφερόντων όμιλο της Preussag), η οποία έχει 2,4 εκ. περίπου πελάτες το χρόνο, η Access Voyages, η Forum Voyages (ανήκει στην Club Med), η Directours, η Reductours/Degriftour, η Marmara/Etap Voyage (ελέγχεται από την αγγλική First Choice και από τουρκικά κεφάλαια) και η Look Voyages (ελέγχεται από την καναδική Transat). Αλλος όπως η Jetset, η Vacances Fabuleuses, η Wingate Travel, η Fram και η Kuoni διαθέτουν τα τουριστικά τους πακέτα κυρίως μέσω δικτύου λιανικής πώλησης των Havas/American Express/Via Voyages, Carlson/Wagonlit Travel, Wasteels, Frantour. Σημαντικότατο μερίδιο στην ελληνική αγορά κατέχει το πρακτορείο Vacances Heliades, που ειδικεύεται στα ταξίδια μόνο προς τη χώρα μας. Ο αυξημένος ανταγωνισμός ανάμεσα στις αεροπορικές εταιρίες επηρεάζει το μέλλον των τουριστικών πρακτορείων και γραφείων, δεδομένης της ιδιαιτερότητας των γάλλων, που προτιμούν να ταξιδεύουν μεμονωμένα. Οι πωλήσεις εισιτηρίων απευθείας από τις αεροπορικές εταιρίες σε χαμηλές τιμές και μέσω του διαδικτύου, έχουν συμβάλλει στην αλλαγή της διάρθρωσης της αγοράς. Τα μικρότερα ταξιδιωτικά γραφεία κλείνουν και μεγάλοι ταξιδιωτικοί πράκτορες, όπως η Rev Vacances και η Planets αντιμετωπίζουν μεγάλες οικονομικές δυσκολίες ακόμη και το ενδεχόμενο να κλείσουν. Οι τουριστικοί πράκτορες που παρουσιάζουν τη Χαλκιδική στον κατάλογό τους για το καλοκαίρι 2002 είναι οι Detour-Mill Grece (ταξίδια για μεμονωμένους και ομαδικά), HELIADES (μεμονωμένοι και ομαδικά), HOTEL PLAN (είναι ελβετικών συμφερόντων - ταξίδια για μεμονωμένους), NOUVELLES FRONTIERES (μεμονωμένοι και ομαδικά), SIP VOYAGES (μόνο το Α. Ορος), SUMMER TOURS (μεμονωμένοι) και FRAM (μεμονωμένοι). Η Θεσσαλονίκη συνδέεται αεροπορικά με απευθείας πτήσεις μόνο με το Παρίσι με τακτικές πτήσεις (όχι καθημερινά) και το καλοκαίρια και με μία ναυλωμένη πτήση την εβδομάδα Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Ο κίνδυνος και εδώ είναι σε περιόδους οικονομικής ύφεσης ή εκτάκτων περιστατικών (όπως επί παραδείγματι τρομοκρατικών ενεργειών) οι Γάλλοι να προτιμήσουν για διακοπές προορισμούς εντός της χώρας τους ή σε απόσταση κοντινή οδικώς. 47

49 Ταχτείς Τα ταξίδια μικρής διάρκειας (μικρότερης των 4 ημερών) το 2000 ανέρχονταν σε,8 εκ., το 1999 σε 4 εκ. και το 1998 σε 4, εκ., εμφανίζουν δηλαδή ανοδική τάση. Αυτή θα είναι και η κυρίαρχη τάση για το μέλλον και αυτό προϋποθέτει βέβαια ότι οι προορισμοί που θέλουν να ωφεληθούν θα πρέπει να είναι εύκολα, γρήγορα και φθηνά προσβάσιμοι Χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων Οι οικονομίες των χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης γνωρίζουν τα τελευταία χρόνια άνθηση και αυτό αντανακλάται στην αύξηση των μισθών και του διαθέσιμου εισοδήματος. Οι υποψήφιες προς ένταξη στην Ε.Ε. χώρες (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία και Σλοβενία) παρουσιάζουν τέτοιους ρυθμούς ανάπτυξης, που πιθανότατα θα είναι έτοιμες για ένταξη το 20. Οι χώρες αυτές αποτελούν σημαντική αγορά για άντληση χειμερινού τουρισμού. Οι τουρίστες από την Αν. Ευρώπη και τις Βαλκανικές χώρες εμφανίζονται με ιδιαίτερα μειωμένη εποχικότητα: το,4% των ταξιδιωτών από τις Βαλκανικές χώρες και το 45% των ταξιδιωτών από την Αν. Ευρώπη επισκέπτονται την Ελλάδα την περίοδο Νοέμβριος - Απρίλιος. Παρ όλ αυτά, η ζήτηση από τις χώρες αυτές είναι ασταθής και βραχυπρόθεσμα θα παραμείνει έτσι. Οι αρχικά υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης (μετά το άνοιγμα των συνόρων) έχουν μειωθεί σημαντικά. Δυστυχώς, για τις χώρες αυτές δεν υπάρχουν αναλυτικές μελέτες για την κίνηση των τουριστικών αγορών και τα στατιστικά στοιχεία είναι περιορισμένα και παραθέτονται με κάθε επιφύλαξη (τις περισσότερες φορές είναι απλά εκτιμήσεις διεθνών στατιστικών οργανισμών) ΟΥΓΓΑΡΙΑ Περιγραφή της αγοράς Η Ουγγαρία έχει περίπου τον πληθυσμό της Ελλάδος και σχεδόν 1-1,2 εκ. δυνητικούς τουρίστες για διακοπές στο εξωτερικό το χρόνο. Οι παραδοσιακά αγαπημένοι προορισμοί των Ούγγρων για διακοπές είναι η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ισπανία, η Κροατία, η Αυστρία, η Μ. Βρετανία και οι Η.Π.Α. Το 1997 οι Ούγγροι διέσχισαν τα σύνορα περισσότερες από 12 εκ. φορές, γεγονός που δείχνει ότι κάθε πολίτης της χώρας διέσχισε τα σύνορα, κατά μέσο όρο, περισσότερο από μία φορά. Την Ελλάδα επισκέφθηκαν 160 χιλ. και ήταν ο δημοφιλέστερος προορισμός, ακολουθούμενη από την Αυστρία (157 χιλ.), την Ιταλία (150 χιλ.), την Ισπανία (12 χιλ.), την Κροατία (126 χιλ.) και τη Μ. Βρετανία (115 χιλ.). Η κυριότερη διεθνής τουριστική έκθεση στην Ουγγαρία είναι η UTAZAS TRAVEL που γίνεται κάθε Μάρτιο στη Βουδαπέστη. Φιλοξενεί 820 εκθέτες από 1 χώρες σε τ.μ. και δέχεται επισκέπτες, επαγγελματίες και κοινό. 48

50 Παράγοντες περιβάλλοντος Κοινωνικοί Οι Ούγγροι δεν είναι έμπειροι ταξιδιώτες και είναι καινούριοι και αυτοί στον διεθνή τουρισμό. Από το 1989 και μετά μία νέα επαγγελματική τάξη έχει εμφανιστεί στην Ουγγαρία, η οποία έχει περισσότερο διαθέσιμο εισόδημα για να ξοδέψει σε είδη πολυτελείας, όπως διακοπές. Μέρος αυτού του εισοδήματος διατίθεται τόσο για επαγγελματικά ταξίδια όσο και για ταξίδια αναψυχής. Οι κύριοι λόγοι επιλογής προορισμού είναι η ύπαρξη ιστορικών μνημείων και πολιτιστικού υπόβαθρου, η ηλιοφάνεια και τα όμορφα παραθαλάσσια μέρη. Οι περισσότερο εύρωστοι οικονομικά Ούγγροι προτιμούν τους υπερατλαντικούς προορισμούς, ταξιδεύουν με αεροπλάνο και νοικιάζουν αυτοκίνητο για τις μετακινήσεις τους στο τόπο προορισμού. Όσα χρήματα διαθέτουν για μετακίνηση και διαμονή, άλλα τόσα ξοδεύουν στον τόπο διακοπών για εξτρά υπηρεσίες, αγορές, φαγητό κλπ. Οι Ούγγροι στην Ευρώπη ταξιδεύουν κυρίως με αυτοκίνητο και προτιμούν να μένουν σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα ή δωμάτια με αυτοεξυπηρέτηση Δ ημογραφικοί Ο πληθυσμός της Ουγγαρίας έχει αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης και οι ηλικιωμένοι άνω των 60 ετών είναι περισσότεροι από τα παιδιά ηλικίας έως 14 ετών. Οι γυναίκες εμφανίζουν μεγαλύτερο μέσο όρο ηλικίας και στην ηλικιακή ομάδα άνω των 60 ετών είναι σημαντικά περισσότερες από τους άντρες. Στα επόμενα χρόνια αναμένεται να αυξηθεί ο αριθμός των ηλικιωμένων, και κυρίως των γυναικών Πολιτικοί-Οικονομικοί-Νομοθετικοί Ο ρυθμός ανάπτυξης της χώρας τα τελευταία χρόνια είναι σταθερά ανοδικός και το ίδιο και το βιοτικό επίπεδο. Το ποσοστό της ανεργίας είναι σε πτώση (το 2002 ήταν 7%) και αντίστοιχα ανοδικό είναι το ποσοστό του εργαζόμενου πληθυσμού. Η οικονομία, επομένως, είναι σε πορεία ανόδου, παρ όλ αυτά όμως οι Ούγγροι δεν έχουν πλησιάσει ακόμη το επίπεδο των δυτικοευρωπαϊκών χωρών σε ευημερία και η οικονομία τους εξακολουθεί να είναι αρκετά ευαίσθητη σε κρίσεις. Η Ελλάδα μπορεί να αποκτήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην Ουγγρική αγορά εδραιώνοντας της θέση της ως τουριστικός προορισμός εν όψει της επικείμενης ένταξης της χώρας στην Ε.Ε. Οι Ούγγροι δεν χρειάζονται βίζα για να επισκεφθούν την Ελλάδα. Τον Φεβρουάριο του 2002 όμως η ΠΓΔΜ άρχισε να απαιτεί από τους Ούγγρους που διέρχονται τη χώρα οδικώς βίζα αξίας 65 Δολαρίων Αμερικής. Έτσι, το κόστος για μία τετραμελή οικογένεια που θέλει να ταξιδέψει οδικώς στη χώρα μας για διακοπές ανεβαίνει σημαντική (260 Δολάρια) και καθιστά το ταξίδι ουσιαστικά απαγορευτικό για τους πολλούς. 49

51 Τεχνολογικοί Οι νέες τεχνολογίες δεν γνωρίζουν στην Ουγγαρία, όπως άλλωστε και στις υπόλοιπες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Βαλκανικής χερσονήσου, την ίδια άνθηση που γνωρίζουν στην υπόλοιπη Ευρώπη. Γι αυτό και δεν έχουν καμία σημασία όσον αφορά τις κρατήσεις και την ενημέρωση μέσω διαδικτύου. Στην Ουγγαρία μόλις το 2,5% του πληθυσμού έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο και αυτό τόσο λόγω ανεπάρκειας του τηλεπικοινωνιακού δικτύου, όσο και λόγω του ιδιαίτερα ακριβού, για τα δεδομένα της χώρας, εξοπλισμού και μηνιαίου κόστους χρήσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι το κόστος πρόσβασης ανά λεπτό στο διαδίκτυο στοιχίζει στην Ουγγαρία ακριβότερα από ότι σε οποιαδήποτε άλλη χώρα του κόσμου. Υπολογίζεται ότι ο αριθμός των χρηστών αυξήθηκε από το 1998 σε το Την ίδια χαμηλή ανάπτυξη όσον αφορά την ηλεκτρονική οργάνωση, γνωρίζουν και τα ταξιδιωτικά γραφεία Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών Στην Ουγγαρία τα ταξιδιωτικά γραφεία είναι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις με πολύ λίγο προσωπικό και συνήθως εξειδικεύονται σε έναν προορισμό, τον οποίο προσφέρουν αποκλειστικά. Αν ένας προορισμός θέλει να είναι ανταγωνιστικός στην Ουγγρική αγορά πρέπει να προσφέρει χαμηλές τιμές και να είναι εύκολα προσβάσιμος (κατά προτίμηση οδικώς). Η παρουσία πολυεθνικών ταξιδιωτικών εταιριών είναι ασήμαντη Διαπραγματευτική δύναμη πελατών Λόγω του μικρού μεγέθους της χώρας τα ταξιδιωτικά γραφεία δεν μπορούν να στείλουν σημαντικό αριθμό επισκεπτών και έτσι δεν έχουν τη δύναμη να επηρεάσουν τις τιμές. Τα ταξιδιωτικά πρακτορεία στην Ουγγαρία που παρουσιάζουν τη Χαλκιδική στα προγράμματά τους για το καλοκαίρι 2002 είναι: Theo Tours, Apollon Travel, West Travel, Neo Travel, Thany Travel, Budapest Tourist, Helios Club Travel, Encsi Travel, TCD Fischer, Bella Tours, Exotic, Anacapri Travel, Pegazus Tours, Forgo Travel, Grand Tours, Personal Tours, Good Travel, Greece Tours, Jet Liner, Griff, MSE Tours, Elenite, F&F, Neptun Tours, Domi Tours, Moltra, Panorama Tours, Dias Zeus, Menthol, Timi Tours, Bi Tours, GWK Tours, Alforld Tours, Autoclub Tours. Από τη Βουδαπέστη υπάρχουν απευθείας τακτικές πτήσεις με Μ ALEV για τη Θεσσαλονίκη Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Η ουγγρική αγορά είναι από εκείνες τις αγορές που άρχισαν σχετικά πρόσφατα να απελευθερώνονται και οι Ούγγροι δεν έχουν πολλά χρόνια που μπορούν να έχουν πρόσβαση σε όλα τα καταναλωτικά αγαθά. Εξαρτάται λοιπόν από το ύψος του διαθέσιμου εισοδήματος του αν 50

52 θα διατεθεί για να καλύψει την αγορά καταναλωτικών αγαθών (εφ όσον φτάνει μόνο γι αυτό) ή αν θα διατεθεί για ένα ταξίδι Τάσεις Δυστυχώς δεν υπάρχουν μελέτες συγκεκριμένες για την πορεία που αναμένεται να έχει η ουγγρική τουριστική αγορά τα επόμενα χρόνια. Γενικά πάντως, εφ όσον η Ουγγρική οικονομία θα συνεχίσει να κινείται σε ανοδικούς ρυθμούς, η ζήτηση για διακοπές στο εξωτερικό θα αυξάνεται ΠΟΛΩΝΙΑ Περιγραφή της αγοράς Η Πολωνία έχει πληθυσμό περισσότερο από 8,5 εκ. και συνιστά μία αγορά σημαντική για τον τουρισμό. Οι Πολωνοί είναι καινούριοι στο διεθνή τουρισμό. Εξ αιτίας της πολιτικής και οικονομικής κατάστασης στη χώρα πριν το 1990, οι Πολωνοί δεν ταξίδευαν συχνά στο εξωτερικό. Παρ όλ αυτά ο αριθμός των ταξιδιών στο εξωτερικό αυξήθηκε δραματικά τα τελευταία 10 χρόνια και οι Πολωνοί είναι τώρα από τους λαούς της Ανατολικής Ευρώπης που ταξιδεύουν συχνότερα. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία (70%) ταξιδεύουν με αυτοκίνητο και με λεωφορείο (15%). Οι μεγάλες πόλεις αποτελούν τους κυριότερους προορισμούς. Στο εξωτερικό μένεις κυρίως σε ξενοδοχεία, αλλά και σε ενοικιαζόμενα δωμάτια και πανσιόν. Ένας στους πέντε μένει σε φίλους ή συγγενείς. Ο μέσος Πολωνός τουρίστας ξοδεύει περίπου 60$ την ημέρα στο εξωτερικό. Το μέσο κόστος ενός ταξιδιού στο εξωτερικό για έναν Πολωνό τουρίστα είναι 40$, ανά άτομο ανά ταξίδι. Το ποσό αυτό διαφοροποιείται φυσικά σημαντικά ανάλογα με τη χώρα προορισμού. Η τελευταία δεκαπενταετία σήμανε πενταπλασιασμό των ταξιδιών των Πολωνών στο εξωτερικό. Σύμφωνα με στοιχεία της Ουγγρικής Στατιστικής Υπηρεσίας, το 1997 οι Πολωνοί ταξίδεψαν στο εξωτερικό για να επισκεφθούν αξιοθέατα σε ποσοστό 62%. Το ποσοστό αυτό το 2001 ανέβηκε σε 71%. Αντίθετα, με εξαίρεση το ποσοστό αυτών που ταξιδεύουν για επαγγελματικούς λόγους, όλα τα άλλα κίνητρα για ταξίδια στο εξωτερικό εμφάνισαν πτώση από το 1997 στο 2001 (αγορές, εμπόριο, επίσκεψη φίλων και συγγενών, δουλειά). Και το 1997, αλλά και το2001 ο πλέον αγαπημένος προορισμός ήταν η γειτονική Γερμανία, ακολουθούμενη από την Τσεχία (η οποία σημείωσε σημαντική άνοδο την τελευταία δεκαετία), τη Σλοβακία, τη Ρωσία και τη Λευκορωσία. Μόνο το 4% πραγματοποίησε υπερατλαντικά ταξίδια. Άλλοι δημοφιλείς προορισμοί στην Ευρώπη είναι η Αυστρία, η Γαλλία, η Ιταλία και οι Κάτω Χώρες. Η Ελλάδα δέχτηκε το 199 το 2% των Πολωνών που πραγματοποίησαν ταξίδια στο εξωτερικό. Το 2001 το ποσοστό αυτό ανέβηκε μόλις στο %. Το 2001 το 61% όλων των Πολωνών είχε επισκεφθεί τουλάχιστον μία ξένη χώρα. Όσον αφορά την κοινωνική θέση, το 91% των Πολωνών που είναι απόφοιτοι ανώτατης εκπαίδευσης έχει ταξιδέψει στο εξωτερικό, σε αντίθεση με τους απόφοιτους βασικής εκπαίδευσης που έχουν ταξιδέψει σε ποσοστό 9%. 51

53 Σχεδόν οι μισοί από τους Πολωνούς που ταξιδεύουν στο εξωτερικό δεν γνωρίζουν καμία ξένη γλώσσα. Η Ρωσική εξακολουθεί να είναι η περισσότερο γνωστή ξένη γλώσσα ανάμεσα σ αυτούς που δήλωσαν ότι μιλούν μία. Ο αριθμός αυτών που μαθαίνουν αγγλικά και γερμανικά αυξάνεται διαρκώς. Οι κυριότερες διεθνείς τουριστικές εκθέσεις στην Πολωνία είναι: -» TOURSALON στο Poznan τον Οκτώβριο. Φιλοξενεί 615 εκθέτες από 9 χώρες σε τ.μ. και δέχεται επισκέπτες, κοινό και επαγγελματίες. -> TOURISMFAIR στο Gdansk τον Απρίλιο. Φιλοξενεί 190 εκθέτες σε τ.μ. και δέχεται επισκέπτες, κοινό και επαγγελματίες. -» LATO στη Βαρσοβία τον Απρίλιο. Φιλοξενεί 207 εκθέτες από σε τ.μ. Δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία για τον αριθμό των επισκεπτών. > ΤΤ TOUR & TRAVEL στη Βαρσοβία τον Οκτώβριο. Φιλοξενεί 47 εκθέτες από 46 χώρες σε τ.μ. και δέχεται επισκέπτες, κοινό και επαγγελματίες Παράγοντες περιβάλλοντος Κοινωνικοί Το προφίλ του τυπικού Πολωνού τουρίστα έχει αλλάξει σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Το 1997, το μεγαλύτερο κίνητρο για τους Πολωνούς για ταξίδια στο εξωτερικό ήταν επαγγελματικοί λόγοι, για συμμετοχή σε συνέδρια και εκθέσεις και μόλις 26% ταξίδευε για λόγους αναψυχής. Τα τελευταία χρόνια ο τουρισμός αναψυχής (διακοπές, επίσκεψη σε αξιοθέατα) έχει αναδειχθεί σε κύριο κίνητρο για ταξίδια για τους Πολωνούς. Όσοι ταξιδεύουν σε γειτονικές με την Πολωνία χώρες εμφανίζουν ως κύριους λόγους την επίσκεψη σε φίλους και συγγενείς (22%) και την πραγματοποίηση αγορών (19%). Οι Πολωνοί κλείνουν τις διακοπές τους αργά, κυρίως τον Μάϊο και τον Ιούνιο. Οι σχολικές διακοπές είναι τον Ιούλιο και τον Αύγουστο και φυσικά αυτή είναι η περίοδος αιχμής για τον εξωτερικό τουρισμό. Ο κύριος παράγοντας που παίζει ρόλο στην απόφαση για τον προορισμό είναι η τιμή. Οι Πολωνοί δεν είναι έμπειροι ταξιδιώτες και συχνά δεν γνωρίζουν τι πρέπει να περιμένουν από ένα οργανωμένο ταξίδι ή από μία προσφορά. Την τελευταία δεκαετία σημειώθηκε σημαντική αλλαγή στις προτιμήσεις των Πολωνών όσον αφορά τους προορισμούς. Το 1990 οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης αποτελούσαν τους δημοφιλέστερους προορισμούς. Τώρα, οι Πολωνοί προτιμούν τη Δυτική Ευρώπη Δημογραφικοί Ο πληθυσμός της Πολωνίας έχει ελαφράα αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Οι γυναίκες εμφανίζουν μεγαλύτερο μέσο όρο ηλικίας και στην ηλικιακή ομάδα άνω των 60 ετών είναι σημαντικά περισσότερες από τους άντρες. Στα επόμενα χρόνια αναμένεται να αυξηθεί ο αριθμός 52

54 των ηλικιωμένων, και κυρίως των γυναικών, ενώ αναμένεται να μειωθεί ο πληθυσμός που ανήκει στις ηλικιακές ομάδες ετών. Η μέση ηλικία των Πολωνών που ταξιδεύουν για διακοπές στο εξωτερικό είναι μάλλον μικρή (κάτω των 5 ετών) αλλά οι ταξιδιώτες της μέσης ηλικίας (5-44) συνεχώς αυξάνονται. Το 8% των ταξιδιωτών είναι απόφοιτοι πανεπιστημίων και τριτοβάθμιας (ανωτάτης) εκπαίδευσης και το 55% απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης Πολιτικοί-Οικονομικοί-Νομοθετικοί Η Ελλάδα μπορεί να αποκτήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην Πολωνική αγορά εδραιώνοντας της θέση της ως τουριστικός προορισμός εν όψει της επικείμενης ένταξης της χώρας στην Ε.Ε. Οι Πολωνοί δεν χρειάζονται βίζα για να επισκεφθούν την Ελλάδα και γι αυτό οι γραφειοκρατικές διαδικασίες είναι ελάχιστες Τεχνολογικοί Οι νέες τεχνολογίες δεν γνωρίζουν ούτε στην Πολωνία την ίδια άνθηση που γνωρίζουν στην υπόλοιπη Ευρώπη. Γι αυτό και έχουν πολύ μικρή έως καθόλου σημασία όσον αφορά τις κρατήσεις και την ενημέρωση μέσω διαδικτύου. Υπολογίζεται ότι 2,5 εκ. Πολωνοί έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και από αυτούς μόλις το 1 εκ. είναι ενεργοί χρήστες. Οι χρήστες του διαδικτύου είναι κυρίως επιχειρηματίες, επαγγελματίες και σπουδαστές. Η χρήση εξαρτάται από το επίπεδο εκπαίδευσης: μόλις το 1% είναι απόφοιτοι δημοτικού ενώ το 6% είναι απόφοιτοι ή φοιτητές πανεπιστημίου. Το διαδίκτυο χρησιμοποιείται κυρίως στα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τους χώρους δουλειάς, ενώ μόλις το 22% είναι οικιακοί χρήστες. Το 59% των χρηστών είναι ηλικίας μικρότερης των 29 ετών. Το διαδίκτυο είναι περισσότερο δημοφιλές στις μεγάλες πόλεις (όπου βρίσκονται κυρίως τα πανεπιστήμια και οι έδρες των εταιριών) και μόνο 8% των χρηστών βρίσκονται σε αγροτικές περιοχές και μικρές πόλεις Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών Οι περισσότεροι (60%) οργανώνουν το ταξίδι τους μόνοι τους χωρίς τη βοήθεια τουριστικών πρακτόρων. Στα τουριστικά πρακτορεία (τα οποία είναι κυρίως μικρές επιχειρήσεις οικογενειακές με λίγο προσωπικό) καταφεύγει μόλις το 22%. Για να είναι ένας προορισμός ανταγωνιστικός στην Πολωνική αγορά πρέπει να είναι κοντινός και να προσφέρει φθηνές τιμές Διαπραγματευτική δύναμη πελατών Και στην Πολωνία τα τουριστικά πρακτορεία είναι μικρές, οικογενειακές επιχειρήσεις με λίγο προσωπικό και η παρουσία πολυεθνικών τουριστικών εταιριών ασήμαντη. Κι εδώ, τα τουριστικά γραφεία εξειδικεύονται όσον αφορά τους προορισμούς που προσφέρουν. 5

55 Τα τουριστικά πρακτορεία που παρουσιάζουν τη Χαλκιδική στα προγράμματά τους για το καλοκαίρι του 2002 είναι: Delta Travel, Triada, Rainbow Tours, Furopa Travel, Sindbad, Gryf, El Greco, Jordan Janpol, Axet, Eurotour, Sopol, Top, Damptour, Beatur, Arion, Oaza-LG, Jokratour. Η Θεσσαλονίκη δε συνδέεται απευθείας αεροπορικά με καμία πόλη της Πολωνίας Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Και η πολωνική αγορά είναι από εκείνες τις αγορές που άρχισαν σχετικά πρόσφατα να απελευθερώνονται και οι Πολωνοί δεν έχουν πολλά χρόνια που μπορούν να έχουν πρόσβαση σε όλα τα καταναλωτικά αγαθά. Εξαρτάται λοιπόν από το ύψος του διαθέσιμου εισοδήματος του αν θα διατεθεί για να καλύψει την αγορά καταναλωτικών αγαθών (εφ όσον φτάνει μόνο γι αυτό) ή αν θα διατεθεί για ένα ταξίδι Τάσεις Δυστυχώς, ούτε και για την πολωνική αγορά υπάρχουν συγκεκριμένες μελέτες και στατιστικά στοιχεία για τις τάσεις της τουριστικής αγοράς στο μέλλον. Γενικά, αναμένεται η ζήτηση για διακοπές στο εξωτερικό να αυξηθεί όσο θα ανεβαίνει το βιοτικό επίπεδο και θα βελτιώνεται η εικόνα της οικονομίας ΤΣΕΧΙΑ Περιγραφή της αγοράς Η Τσεχία έχει περίπου τον πληθυσμό της Ελλάδας. Σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Τσεχίας, το Τσέχοι ταξίδεψαν τουλάχιστον μία φορά για διακοπές ή αναψυχή, εκ των οποίων οι μισοί ταξίδεψαν στο εξωτερικό. Περισσότερο από όλους ταξιδεύουν οι κάτοικοι των αστικών περιοχών. Την Ελλάδα επισκέφθηκαν φορές το 2000, κατατάσσοντάς την στην τέταρτη θέση στις προτιμήσεις τους, μετά την Κροατία, την Ιταλία και την Σλοβακία. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι Τσέχοι ταξιδεύουν στο εξωτερικό με ιδιωτικό αυτοκίνητο ή λεωφορείο. Το 2000 περισσότεροι οι Τσέχοι διέσχισαν τα σύνορα οδικώς περισσότερες από 6,5 εκ. φορές, ενώ οι αντίστοιχες αναχωρήσεις από το αεροδρόμιο ανέρχονται σε 1,4 εκ. Στην Ελλάδα τα περισσότερα ταξίδια γίνονται οδικά (με ιδιωτικά αυτοκίνητα και λεωφορεία). Όσον αφορά τη δαπάνη που πραγματοποιούν για ταξίδια διακοπών και αναψυχής διάρκειας τεσσάρων ή περισσοτέρων ημερών, τη μεγαλύτερη δαπάνη πραγματοποιούν οι ηλικίες 5-44 με επόμενη την ηλικιακή ομάδα των Τη μικρότερη δαπάνη πραγματοποιούν οι ηλικιωμένοι άνω των 75 ετών και οι νέοι κάτω των 24. Οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών ξοδεύουν περισσότερα από τους κατοίκους των αστικών. 54

56 To 2000 η συντριπτική πλειοψηφία των Τσέχων (85,8%) που ταξίδεψε στο εξωτερικό πραγματοποίησε μόνο ένα ταξίδι. Το ποσοστό αυτών που πραγματοποιούν δύο ή και περισσότερα ταξίδια το χρόνο στο εξωτερικό παραμένει τα τελευταία χρόνια στα ίδια περίπου επίπεδα. Οι κυριότερες διεθνείς τουριστικές εκθέσεις στην Τσεχία είναι: -> HOLIDAY WORLD στην Πράγα το Φεβρουάριο. Φιλοξενεί 870 εκθέτες από 70 χώρες σε τ.μ. και δέχεται επισκέπτες, κοινό και επαγγελματίες. -» MADI TRAVEL MARKET το Νοέμβριο στην Πράγα. Φιλοξενεί 550 εκθέτες από 40 χώρες και δέχεται επισκέπτες, κοινό και επαγγελματίες Παράγοντες περιβάλλοντος Κοινωνικοί Ούτε οι Τσέχοι είναι έμπειροι ταξιδιώτες, αφού έχουν ξεκίνησα να κάνουν διακοπές και να ταξιδεύουν σε χώρες που δεν ανήκαν στο παλιό ανατολικό μπλοκ μόλις τα τελευταία χρόνια. Ο κυριότερος λόγος για τον οποίο κάνουν διακοπές οι Τσέχοι είναι ο Ήλιος και η Θάλασσα. Άλλοι σημαντικοί λόγοι είναι, με σειρά σπουδαιότητας, η Επίσκεψη σε Αξιοθέατα, η Επίσκεψη Συγγενών και Φίλων, η Ορειβασία και το Σκι. Οι Τσέχοι κάνουν διακοπές κυρίως το καλοκαίρι, κατά την περίοδο των σχολικών διακοπών. Ταξιδεύουν όμως και εκτός περιόδου αιχμής, όταν το κόστος είναι σαφώς χαμηλότερο Δημογραφικοί Ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού είναι ελαφρά πτωτικός και τα επόμενα χρόνια αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των ατόμων ηλικίας άνω των 45 ετών. Στις μεγαλύτερες ηλικίες, οι περισσότερες είναι οι γυναίκες Πολιτικοί-Οικονομικοί-Νομοθετικοί Η Ελλάδα μπορεί να αποκτήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην αγορά της Τσεχία εδραιώνοντας ακόμη περισσότερο της θέση της ως τουριστικός προορισμός εν όψει της επικείμενης ένταξης της χώρας στην Ε.Ε. Οι Τσέχοι δεν χρειάζονται βίζα για να επισκεφθούν την Ελλάδα και αυτό διευκολύνει τα ταξίδια ανάμεσα στις δύο χώρές Τεχνολογικοί Στην Τσεχία, περίπου το μισό του πληθυσμού έχει τηλεφωνική σύνδεση και περίπου ένας στους δέκα κατοίκους είναι χρήστης του διαδικτύου. Η μικρή χρήση νέων τεχνολογιών οφείλεται κι εδώ στο υψηλό κόστος εξοπλισμού και μηνιαίας χρέωσης για πρόσβαση. Γι αυτό και το διαδίκτυο δεν έχει σημαντικό ρόλο για ενημέρωση και κρατήσεις. 55

57 Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών Και στην Τσεχία τα ταξιδιωτικά γραφεία είναι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις με πολύ λίγο προσωπικό. Αν ένας προορισμός θέλει να είναι ανταγωνιστικός στην Τσέχικη αγορά πρέπει να προσφέρει χαμηλές τιμές και να είναι εύκολα προσβάσιμος (κατά προτίμηση οδικώς). Η παρουσία πολυεθνικών ταξιδιωτικών εταιριών είναι ασήμαντη Διαπραγματευτική δύναμη πελατών Η παρουσία πολυεθνικών ταξιδιωτικών εταιριών είναι ασήμαντη και στην Τσέχικη αγορά. Τη Χαλκιδική παρουσιάζουν στα φυλλάδιά τους για το καλοκαίρι του 2002 οι: Cedok, Goldair, Fischer, Firo Tour, Euroagentour, Dafiiis Tour, Blue Stule, Electra Tours, CU Tour, Bulgaria Tour, CK Evis, Komfort, CK Victoria Ring, Apollon, GTS, Ceske Drahy, Nikolas Tours, Jeseniatour, CK Odra, Bon Ton, H&K, Macdino Travel, Andante CK, Askamnia, Charis Tour, Klub dravi, Jokratour, Tour Club, CK La Vita, Teplicka Rekrea, Kovotour Plus, CK Fifo, Marion, Brenna, Rekos, Czech Tour Europe, CK Kalousek. Απευθείας τακτικές πτήσεις για τη Θεσσαλονίκη υπάρχουν από το αεροδρόμιο της Πράγας Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Η τσέχικη αγορά ξανάρχισε να απελευθερώνεται μετά την αποχώρηση της Σοβιετικής Ένωσης και οι Τσέχοι άρχισαν, μετά από πολλά χρόνια, να ξαναέχουν πρόσβαση σε όλα τα καταναλωτικά αγαθά. Οι μισθοί και τα εισοδήματα των Τσέχων εξακολουθούν να είναι χαμηλά και γι αυτό το ποσό που περισσεύει για ταξίδια (αφού καλείται να καλύψει πρώτα βασικές καταναλωτικές ανάγκες) είναι χαμηλό. Το υποκατάστατο λοιπόν, και σ αυτή την αγορά, είναι όλα τα καταναλωτικά αγαθά που θα μπορούσαν να αγοραστούν με χαμηλότερο εισόδημα Τάσεις Ούτε και για την αγοράς τις Τσεχίας υπάρχουν συγκεκριμένες μελέτες και στατιστικά στοιχεία που να δείχνουν τις αναμενόμενες για το μέλλον τάσεις της αγοράς. Και εδώ αναμένεται η ζήτηση για ταξίδια και διακοπές να αυξάνεται όσο ανεβαίνει το βιοτικό επίπεδο ΒΑΛΚΑΝΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ (ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ, Π.Γ.Δ.Μ., ΑΛΒΑΝΙΑ, ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ, ΚΡΟΑΤΙΑ) Περιγραφή της αγοράς Οι Βαλκανικές χώρες εξέρχονται από μία περίοδο πολιτικών και οικονομικών αναταραχών, οι οποίες δεν έχουν ακόμη καταλαγιάσει τελείως. Γι αυτές τις χώρες ουσιαστικά δεν 56

58 υπάρχουν στοιχεία όσον αφορά τον εξερχόμενο τουρισμό και τα στατιστικά στοιχεία είναι απλές εκτιμήσεις. Σε γενικές γραμμές, ο εξερχόμενος τουρισμός είναι λίγος και οικονομικά χαμηλού επιπέδου. Το βασικό πλεονέκτημα της Ελλάδας, και κυρίως της Β. Ελλάδας, απέναντι σ αυτές τις χώρες είναι η γεωγραφική εγγύτητα και οι διαχρονικά καλές σχέσεις με τις περισσότερες από αυτές, το γεγονός ότι φιλοξενεί μεγάλο αριθμό μεταναστών από τις χώρες αυτές, καθώς και το γεγονός ότι εξακολουθεί να είναι πανευρωπαϊκά ένας σχετικά φθηνός τουριστικός προορισμός. Το πλεονέκτημα αυτό θα της δώσει, με τους κατάλληλους χειρισμούς, προβάδισμα, όταν θα σταθεροποιηθεί η πολιτική και οικονομική κατάσταση στην περιοχή και οι πληθυσμοί θα αρχίσουν να έχουν εκείνα τα εισοδήματα που θα τους επιτρέψουν να διαθέσουν χρήματα για διακοπές. Οι σημαντικότερες διεθνείς τουριστικές εκθέσεις που γίνονται στις χώρες αυτές είναι: Βουλγαρία: > HOLIDAY στη Σόφια το Φεβρουάριο για κοινό και επαγγελματίες. Δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία. -» TOURISM το Νοέμβριο στη Σόφια για κοινό και επαγγελματίες. Δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία. -> NATURE, TOURISM, HUNTING, FISHING, SPORT στη Φιλιππούπολη το Μάρτιο. Φιλοξενεί 152 εκθέτες από 15 χώρες και δέχεται επισκέπτες, κοινό και επαγγελματίες. Π.Γ.Δ.Μ.: - BALKAN TOURISM ECHANGE στα Σκόπια τον Απρίλιο για κοινό και επαγγελματίες. Δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία. Γ ιουγκοσλαβία: -» Διεθνής Έκθεση Τουρισμού στο Βελιγράδι το Μάρτιο για κοινό και επαγγελματίες.. Δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία. Κροατία: -> ITTF στο Ζάγκρεμπ το Μάρτιο για κοινό και επαγγελματίες.. Δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία. -» INTERSTAS στο Σπλιτ τον Οκτώβριο. Δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία Παράγοντες περιβάλλοντος Κοι νωνικοί Οι αγορές αυτές είναι αναδυόμενες όσον αφορά τον εξωτερικό τουρισμό και οι κάτοικοι δεν έχουν ταξιδιωτική εμπειρία, ούτε όμως φαίνεται ότι στο κοντινό μέλλον θα μπορέσουν να φτάσουν στο βιοτικό εκείνο επίπεδο που θα τους επιτρέψει να αποτελέσουν σημαντικές πηγές για τους διεθνείς τουριστικούς προορισμούς. Γι αυτό το λόγο δεν έχουν γίνει και μελέτες σ αυτές τις αγορές για τις ταξιδιωτικές τους συνήθειες. Σε γενικές γραμμές, οι λαοί των Βαλκανίων ταξιδεύουν για διακοπές το καλοκαίρι αλλά και όλο το χρόνο για να επισκεφθούν αξιοθέατα και να ψωνίσουν καταναλωτικά αγαθά, τα οποία δεν μπορούν ακόμη να προμηθευτούν στις χώρες τους. Δεν είναι βέβαια οι επισκέπτες που έχουν 57

59 τη δυνατότητα να ξοδέψουν σημαντικά κονδύλια στον προορισμό που επισκέπτονται και γι αυτό το σημαντικότατο πλεονέκτημα της Ελλάδας είναι η άμεση γειτνίαση με τις χώρες αυτές που επιτρέπει στους κατοίκους των να την επισκεφθούν με πολύ μικρό μεταφορικό κόστος αλλά και το γεγονός ότι παραμένει φθηνός προορισμός, σχετικά με τις κύριες ανταγωνίστριες ευρωπαϊκές χώρες, προσφέροντάς τους ότι αναζητούν στα ταξίδια τους. Ακόμη, επειδή η τιμή αποτελεί το βασικότερο κριτήριο επιλογής προορισμού διακοπών, ταξιδεύουν συνήθως σε χαμηλές τουριστικά περιόδους Λημογραφικοί Η Βουλγαρία έχει κατοίκους και αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης. Τα επόμενα χρόνια ο πληθυσμός αναμένεται να μειωθεί αρκετά και οι ηλικιωμένοι να αυξηθούν ως ποσοστό επί του συνόλου. Η Π.Γ.Δ.Μ. έχει πληθυσμό περίπου δύο εκ. κατοίκων και θετικό ρυθμό ανάπτυξης. Τα επόμενα χρόνια αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά κι εδώ ο αριθμός των ηλικιωμένων. Η Αλβανία έχει πληθυσμό περίπου,5 εκ. και θετικό ρυθμό ανάπτυξης. Τα επόμενα χρόνια αναμένεται να αυξηθεί (ως ποσοστό επί του συνόλου) ο πληθυσμός ηλικίας άνω των 40 ετών και περισσότερο οι γυναίκες. Η Γιουγκοσλαβία έχει πληθυσμό περίπου 10 εκ. και μηδενικό ρυθμό ανάπτυξης (έως ελάχιστα πτωτικό). Κι εδώ ο αριθμός των ηλικιωμένων θα αυξηθεί. Η Κροατία έχει πληθυσμό 4, εκ. περίπου και μηδενικό (έως ελάχιστα πτωτικό) ρυθμό ανάπτυξης. Κι εδώ ο αριθμός των ηλικιωμένων θα αυξηθεί σημαντικά τα επόμενα χρόνια με περισσότερες τις γυναίκες Πολιτικοί-Οικονομικοί-Νομοθετικοί Τόσο η πολιτική όσο και η οικονομική κατάσταση στις χώρες αυτές εξακολουθεί να είναι ασταθής και το γεγονός αυτό δεν δίνει δυνατότητα για σαφείς αναλύσεις. Όσο η κατάσταση εξακολουθεί να είναι ρευστή οι προβλέψεις για εξερχόμενο τουρισμό μπορούν να είναι μόνο εκτιμήσεις και δεν εγγυώνται τίποτε Τεχνολογικοί Και αυτές οι χώρες υστερούν σημαντικά στην εισαγωγή νέων τεχνολογιών. Ο λόγος είναι τα ανεπαρκή ακόμη τηλεπικοινωνιακά δίκτυα, ο ακριβός για τον πληθυσμό αναγκαίος εξοπλισμός και το πανάκριβο κόστος πρόσβασης (πολλαπλάσιο αυτού που ισχύει στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες). Στη Βουλγαρία υπήρχαν χρήστες το 2000, στη Γιουγκοσλαβία , στην Αλβανία 2.500, στην Π.Γ.Δ.Μ και στην Κροατία Είναι φανερό λοιπόν ότι οι νέες τεχνολογίες δεν παίζουν και δεν αναμένεται στο άμεσο μέλλον να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στο θέμα ενημέρωσης και κρατήσεων. 58

60 Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών Η Ελλάδα, όπως ήδη αναφέρθηκε, έχει το σημαντικό πλεονέκτημα της γεωγραφικής γειτνίασης. Επειδή, όμως, το κυριότερο κριτήριο για την απόφαση για ταξίδι αποτελεί η τιμή, οι τουριστικές επιχειρήσεις (καταλύματα κλπ.) πρέπει να ανταγωνιστούν στο επίπεδο των τιμών Διαπραγματευτική δύναμη πελατών Οι μεγάλοι διεθνείς τουριστικοί οργανισμοί δεν έχουν επεκταθεί ακόμη στις αγορές αυτές και τα ταξιδιωτικά γραφεία παραμένουν μικρές, κυρίως οικογενειακές επιχειρήσεις με λίγο προσωπικό. Έτσι, η διαπραγματευτική τους δύναμη είναι χαμηλή Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Η κυριότερη απειλή σ αυτές τις χώρες είναι η οικονομική κρίση που θα στρέψει ξανά τον πληθυσμό στη ανάγκη για κάλυψη βασικών καταναλωτικών αγαθών, ελλείψει περισσευούμενο εισοδήματος για ταξίδια και διακοπές Τάσεις Όπως αναφέρθηκε πολλές ήδη φορές παραπάνω, η ασταθής πολιτική και οικονομική κατάσταση δεν επιτρέπει προβλέψεις ούτε διεξαγωγή εκτενών ερευνών. Αν όμως διατηρηθεί ένα ελάχιστο επίπεδο σταθερότητας με θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και οι λαοί μπορούν να διαθέσουν μέρος του εισοδήματος τους για διακοπές, η Ελλάδα ως κοντινότερος προορισμός θα επωφεληθεί, αν φροντίσει να εξασφαλίσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις, αφού προσφέρει δυνατότητα για οδικό πολιτιστικό και θρησκευτικό τουρισμό, αλλά και για διακοπές με ήλιο και θάλασσα και για αγορές καταναλωτικών αγαθών σε καλές τιμές, που είναι τα πρώτα προϊόντα που αναζητούν οι λαοί που δεν έχουν διεθνή εμπειρία από ταξίδια Εγχώριος τουρισμός Περιγραφή της αγοράς Από το 1996 και μετά οι διανυκτερεύσεις ημεδαπών επισκεπτών στην Ελλάδα αυξάνονται διαρκώς από 12,5 εκ. περίπου το 1996 σε 14,7 εκ. περίπου το 2000 (βλ. Πίνακα 21). Σύμφωνα με στοιχεία από έρευνα διακοπών της Ε.Σ.Υ.Ε., το 1997 το 51% των Ελλήνων, ηλικίας ετών ή, εκ. άτομα πήγαν κατά μέσο όρο 1, φορές διακοπές άνω των 7 ημερών. Το 22% έκαναν διακοπές περισσότερες από μία φορές. Εκείνοι που έκαναν περισσότερο διακοπές των 7 και πλέον ημερών ήταν οι άνδρες, κάτω των 5 ετών, που ανήκουν στην ανώτερη κοινωνική τάξη και κατοικούν στην Αθήνα (βλ. Πίνακα 22). Οι ερωτώμενοι που είχαν κάνει διακοπές στην Ελλάδα το 1997 ρωτήθηκαν κατά πόσο έμειναν ικανοποιημένοι με αυτό το ταξίδι συνολικά. Οι 8 στους 10 απάντησαν «πολύ 59

61 ικανοποιημένοι». Ο βαθμός ικανοποίησης ήταν ελαφρώς χαμηλότερος για το προτελευταίο ταξίδι, ανάμεσα σ εκείνους που είχαν πάει πολλές φορές διακοπές. Τα δύο τρίτα των διακοπών αφορούσαν διαμονή με χρέωση (2% σε ξενοδοχεία, 2% σε άλλου είδους καταλύματα). Τα ξενοδοχεία προτιμώνται περισσότερο από την ανώτερη κοινωνικά ομάδα. Οι διακοπές σε ξενοδοχείο είναι περισσότερο συνήθεις ανάμεσα στους ενήλικες από την επαρχία. Οι κάτοικοι των δύο μεγάλων αστικών κέντρων (Αθήνα και Θεσσαλονίκη) εμφανίζουν υψηλότερα του μέσου όρου ποσοστά διαμονής χωρίς χρέωση (βλ. Πίνακα 2). Ακόμη, υψηλότερα ποσοστά προτίμησης διανομής σε ξενοδοχεία εμφανίζει η ηλικιακή ομάδα άνω των 5 ετών (βλ. Πίνακα 24). Όλοι οι ερωτώμενοι κλήθηκαν να απαντήσουν αν σκοπεύουν να κάνουν διακοπές των 7 και πλέον ημερών στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια. Οι περισσότεροι από τους μισούς σίγουρα σχέδιαζαν να πάνε διακοπές και μόνο το 18% δεν έβλεπαν καμία πιθανότατα γι αυτό (βλ. Πίνακα 25). Οι γυναίκες, οι μεγαλύτερες ηλικίες η κατώτερη κοινωνική τάξη και οι ερωτώμενοι των ημιαστικών και αγροτικών περιοχών είναι οι λιγότερο αισιόδοξοι γι αυτό το θέμα. Αυτοί άλλωστε είναι που έχουν κάνα τις λιγότερες διακοπές (βλ. Πίνακα 26). Όσον αφορά τους λόγους για τους οποίους προτίθενται να κάνουν διακοπές στην Ελλάδα (όσοι απάντησαν θετικά σ αυτό) τα επόμενα χρόνια, η συντριπτική πλειοψηφία παραθέτει ως λόγο το να βρεθεί στον ήλιο και τη θάλασσα. Οι ημεδαποί τουρίστες επιδεικνύουν μειωμένη εποχικότητα στα ξενοδοχειακά καταλύματα σε σχέση με τους αλλοδαπούς τουρίστες (βλ. Πίνακα 27) Παράγοντες περιβάλλοντος Κοινωνικοί Οι διακοπές για τους Έλληνες είναι βασικό στοιχείο της ευμάρειάς τους και είναι αγαθό το οποίο δεν πρόκειται να στερηθούν, εφ όσον οι οικονομικές τους δυνατότητες το επιτρέπουν. Η κύρια περίοδος αιχμής για τον εσωτερικό τουρισμό είναι η καλοκαιρινή, αλλά και κατά τη διάρκεια όλων των σχολικών διακοπών (με πρώτη την περίοδο του Πάσχα και μετά των Χριστουγέννων - Πρωτοχρονιάς). Κατά την καλοκαιρινή περίοδο όσοι θέλουν Ήλιο και Θάλασσα παραμένουν στην Ελλάδα (το ποσοστό αυτών που ταξιδεύουν για το προϊόν αυτό στο εξωτερικό είναι πολύ χαμηλό). Ο Έλληνας όμως πραγματοποιεί μικρής διάρκειας αποδράσεις (Σαββατοκύριακα και τριήμερα) καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου στην Ελλάδα. Μεγαλύτερης διάρκειας χειμερινές αποδράσεις πραγματοποιούν ειδικές ομάδες όπως σχολεία και ΚΑΠΗ αλλά και επαγγελματίες για συνέδρια Δ ημογραφικοί Και στην Ελλάδα ο πληθυσμός γερνάει και ο ρυθμός ανάπτυξης είναι μηδενικός. Υπάρχει κι εδώ, όπως σε όλες τις δυτικοευρωπαϊκές χώρες, τάση για αύξηση των διαζυγίων και γάμο σε μεγαλύτερες ηλικίες. 60

62 Πολιτικοί-Οικονομικοί-Νομοθετικοί Η σταθερή πολιτική και οικονομική κατάσταση και η ανοδική πορεία της οικονομίας οδήγησαν σε αύξηση του εισοδήματος των Ελλήνων τα τελευταία χρόνια. Η ένταξη της Ελλάδος στην Ε.Ε. και η υιοθέτηση του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος διασφαλίζουν τη σταθερότητα αυτή για τα επόμενα χρόνια. Εκτός αυτού, η τάση των Ελλήνων να ταξιδεύουν στο εσωτερικό για διακοπές δεν επηρεάζεται από εξωτερικές διεθνείς κακές συγκυρίες. Αντιθέτως, μία διεθνής κακή συγκυρία θα μείωση τον αριθμό ταξίδια προς το εξωτερικό και θα αυξήσει τα εντός της χώρας Τεχνολογικοί Στην Ελλάδα ένας στους πέντε διαθέτει προσωπικό Η/Υ και ένας στους δέκα πρόσβαση στο διαδίκτυο. Η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών γνωρίζει τα τελευταία χρόνια ραγδαία αύξηση και έχει ξεπεράσει τις πλέον αισιόδοξες προβλέψεις. Η Ελλάδα αναμένεται να καλύψει τη διαφορά με το μέσο όρο της Ε.Ε. πολύ γρηγορότερα απ ότι προβλέπονταν αρχικά. Όσον αφορά τα χαρακτηριστικά των χρηστών, περισσότερη χρήση εμφανίζεται στα άτομα μικρότερης ηλικίας, ανώτερου μορφωτικού επιπέδου και υψηλότερου οικονομικού επιπέδου. Οι ανισότητες ανάμεσα στις περιφέρειες όσον αφορά τη χρήση του διαδικτύου είναι επίσης τεράστιες: η συντριπτική πλειοψηφία των χρηστών είναι στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Ικανοποιητικό ποσοστό εμφανίζουν οι μεσαίου μεγέθους πόλεις, ενώ στις αγροτικές περιοχές το ποσοστό είναι ιδιαίτερα χαμηλό. Η διαδικασία των κρατήσεων μέσω του διαδικτύου αποκτά στην Ελλάδα σιγά σιγά αρκετή σημασία. Εξακολουθεί να υπάρχει ο φόβος για ασφάλεια των δεδομένων, όμως έστω και η ενημέρωση την οποία λαμβάνουν για τον τόπο προορισμού τους από το διαδίκτυο είναι σημαντική. Τα ταξιδιωτικά πρακτορεία και γραφεία είναι όλα οργανωμένα με τις νέες τεχνολογίες και on-line συστήματα κρατήσεων Διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών Η διαπραγματευτική δύναμη των προμηθευτών για τον εγχώριο τουρισμό δεν είναι μεγάλη, εφ όσον το προϊόν δεν είναι ακόμη έντονα διαφοροποιημένο και η επιλογή για τον τόπο διακοπών λαμβάνεται: -» Το μεν καλοκαίρι, όπου οι διακοπές γίνονται κυρίως στη θάλασσα, επιλέγονται προορισμοί που προσφέρουν όμορφες παραλίες -> Το δε χειμώνα επιλέγονται προορισμοί με δυνατότητα εναλλακτικών δραστηριοτήτων στη φύση Και στις δύο περιπτώσεις, εφ όσον οι προορισμοί που προσφέρουν τα παραπάνω προϊόντα στην Ελλάδα είναι αρκετοί, η επιλογή γίνεται με βάση την τιμή κατά κύριο λόγο και λιγότερο με βάση τη γεωγραφική εγγύτητα στον τόπο κατοικίας. 61

63 Διαπραγματευτική δύναμη πελατών Οι περισσότεροι Έλληνες ταξιδεύουν εντός της χώρας μεμονωμένα και όχι με οργανωμένες κρατήσεις. Έτσι, πληρώνουν τοις μετρητοίς απευθείας στο ξενοδοχείο σε καλύτερες τιμές απ ότι οι ταξιδιωτικοί πράκτορες. Με κρατήσεις ταξιδεύουν ειδικές ομάδες του πληθυσμού, όπως σχολεία, ΚΑΠΗ και διάφοροι οργανισμοί. Στην περίπτωση αυτών των ομάδων ο τόπος επιλέγεται είτε με βάση την τιμή (ΚΑΠΗ, οργανισμοί), είτε με βάση προσωπικές προτιμήσεις και εκπαιδευτικούς σκοπούς (ταξίδια). Εφ όσον οι ομάδες αυτές πραγματοποιούν αρκετές αποδράσεις το χρόνο, η δύναμή τους να επηρεάζουν τις τιμές είναι σημαντική. Ακόμη, ο εγχώριος τουρισμός έρχεται σε περιόδους κρίσης να αναπληρώσει τις χαμένες πληρότητες των ξενοδοχείων και γι αυτό σε τέτοιες περιόδους η προσέλκυσή του αποτελεί κύριο στόχο των τουριστικών επιχειρήσεων Απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Υποκατάστατο για τις διακοπές δεν υπάρχει ούτε για την ελληνική αγορά. Όταν ο Έλληνας δεν έχει αρκετό περισσευούμενο εισόδημα φροντίζει να πάει λιγότερες διακοπές ή να μείνει σε φιλικά και συγγενικά σπίτια, αποφεύγοντας το κόστος του ξενοδοχείου. Για τις χειμερινές διακοπές η απειλή προέρχεται από την πιθανότητα επιλογής μικρής διάρκειας αποδράσεων σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες (σαββατοκύριακο ή τριήμερο), ιδίως τα τελευταία χρόνια όπου τα σχετικά πακέτα για τέτοιου είδους αποδράσεις έχουν γίνει ιδιαίτερα ελκυστικά από πλευράς προσφορών Τάσεις Οι Έλληνες δουλεύουν όλο και περισσότερο και τα επόμενα χρόνια θα είναι ακόμη πιο δύσκολο να πάρουν πολυήμερη άδεια. Αναμένεται λοιπόν και στην Ελλάδα να αυξηθεί η ζήτηση για μικρής διάρκειας αποδράσεις, παρά για πολυήμερες διακοπές. 62

64 . ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΩΝ.1. Ανάλυση ανταγωνισμού γενικά.1.1. Τύπος ανταγωνισμού Ο ανταγωνισμός στην ευρωπαϊκή τουριστική αγορά είναι: Ατελής αφού: -> Το τουριστικό προϊόν προσφέρεται από αρκετούς προορισμούς και έχει σχετική διαφοροποίηση. -» Οι τουριστικοί προορισμοί εντός της κάθε χώρας σχεδιάζουν τη στρατηγική τους και οργανώνουν τις ενέργειες ΜΚΤ συνήθως, εκτός από μεμονωμένα, και συνολικά σε επίπεδο περιφέρειας / περιοχής και χώρας και εξασφαλίζουν μεγαλύτερους πόρους. -> Ο έλεγχος των τιμών, είτε σε επίπεδο χώρας είτε σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, δεν ελέγχεται στενά νομοθετικά. Οι τιμές καθορίζονται κυρίως από τη σχέση προσφοράς και ζήτησης. Έτσι, οι χώρες προορισμοί που θα κατεβάσουν τις τιμές (καταφέρνοντας μικρότερο κόστος λόγω π.χ. φθηνότερου κόστους εργασίας ή και επενδύσεων) θα καταφέρουν να αυξήσουν τις πληρότητες και τα κέρδη τους. Έντονος γιατί: -> Οι ανταγωνιστές είναι πολλοί. > Η ανάπτυξη του τουρισμού σε παγκόσμιο επίπεδο δεν είναι γρήγορη και υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός για αύξηση του μεριδίου αγοράς κάθε χώρας. -> Η ευρωπαϊκή τουριστική αγορά δεν είναι ουσιαστικά τμηματοποιημένη έντονα και είναι σε μεγάλο βαθμό ομοιογενής. -> Η δυναμικότητα των ξενοδοχειακών μονάδων αυξάνεται με ρυθμούς γρηγορότερους από ότι οι διεθνείς αφίξεις τουριστών. -> Τα εμπόδια εξόδου είναι υψηλά γιατί η ίδρυση τουριστικών επιχειρήσεων απαιτεί υψηλά ποσά επενδύσεων σε πάγια, εξοπλισμό και εκπαίδευση ανθρώπινου δυναμικού αλλά και σε διαφήμιση και προβολή, έτσι ώστε πιθανή αποτυχία να επιφέρει μεγάλη οικονομική ζημία. -> Ο χαμηλός βαθμός διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος ωθεί τον ανταγωνισμό σε μεγάλο βαθμό στο επίπεδο των τιμών Βάση ανταγωνισμού Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους ευρωπαϊκούς τουριστικούς προορισμούς - χώρες έχει ως βάση κυρίως: Τις λειτουργίες ΜΚΤ:» Τα κανάλια διανομής, που στην προκειμένη περίπτωση είναι κυρίως οι τουριστικοί πράκτορες και τα τουριστικά γραφεία. -> Την προβολή - διαφήμιση - Μ.Μ.Ε. δηλαδή την εξασφάλιση τηλεοπτικού και ραδιοφωνικού χρόνου, την εξασφάλιση διαφημίσεων αλλά και σχετικών 6

65 άρθρων που θα προβάλλουν την περιοχή/προορισμό στον έντυπο επαγγελματικό τύπου αλλά και στα έντυπα που απευθύνονται στο κοινό, την υπαίθρια διαφήμιση, τη συμμετοχή σε τουριστικές εκθέσεις. > Την τιμή. Τους πόρους: -» Την ύπαρξη επαρκούς εξειδικευμένου προσωπικού για μείωση του κόστους εργασίας και αναβάθμιση της ποιότητας. -» Την οικονομική ευρωστία και εξασφάλιση (από δάνεια ή κρατικές επιχορηγήσεις) της οικονομικής υποστήριξης για ανάπτυξη των υποδομών και των υπηρεσιών και για διαφήμιση (γενικά εφαρμογή ενεργειών προώθησης και προβολής). Τον πελάτη / καταναλωτή: -> Οι κύριες χώρες προέλευσης επισκεπτών (για τους Ευρωπαϊκούς προορισμούς) είναι η Γερμανία, η Μ. Βρετανία και η Γαλλία και τελευταία, ως ανερχόμενη δύναμη, η Ρωσία και είναι κοινές για όλους. Οι υπόλοιπες χώρες είναι είτε μικρές σε πληθυσμό, ώστε να μην έχουν αρκετό δυναμικό, είτε υστερούν αρκετά σε οικονομική ανάπτυξη ώστε να μπορούν στο άμεσο μέλλον να τροφοδοτήσουν την τουριστική αγορά..1.. Δυνάμεις που καθορίζουν τον ανταγωνισμό Οι κυριότερες δυνάμεις που καθορίζουν τη φύση και το βαθμό του ανταγωνισμού σε μία βιομηχανία είναι > η απειλή και τα εμπόδια εισόδου νέων ανταγωνιστών -> η διαπραγματευτική δύναμη των πελατών -> η διαπραγματευτική δύναμη των προμηθευτών -> η απειλή από υποκατάστατα προϊόντα Απειλή - εμπόδια εισόδου νέων ανταγωνιστών Τα εμπόδια εισόδου νέων ανταγωνιστών στην αγορά είναι αρκετά υψηλά λόγω: Του υψηλού κόστους που απαιτείται για επενδύσεις, τόσο από πλευράς των ιδιωτών (καταλύματα, χώροι εστίασης) όσο και από πλευράς κράτους (δίκτυο μεταφορών - οδικώς, αεροπορικώς, σιδηροδρομικώς - ύδρευση, αποχέτευση, ενέργεια και γενικά κάθε είδους υποδομές). Του υψηλού κόστους που απαιτείται για εφαρμογή ενεργειών μάρκετινγκ και προώθησης - προβολής για να μπορέσει ένας νέος, άγνωστος ή όχι τόσο γνωστός προορισμός να διεκδικήσει μερίδιο αγοράς και να προκαλέσει το ενδιαφέρον των τελικών καταναλωτών. Της δυσκολίας πρόσβασης σε κανάλια διανομής, τα οποία εν προκειμένω είναι οι μεγάλοι τουριστικοί πράκτορες και τα ταξιδιωτικά γραφεία. Οι μεγάλες πολυεθνικές που έχουν δημιουργηθεί έχουν ήδη εδραιωμένη συνεργασία με τουριστικούς προορισμούς, τους 64

66 οποίους ελέγχουν σε μεγάλο βαθμό καν πετυχαίνουν (με τις οικονομίες κλίμακας) χαμηλές τιμές και υψηλά σχετικά ποσοστά κέρδους. Για να μπορέσει ένας νέος προορισμός να ενταχθεί σ αυτό το δίκτυο θα πρέπει αρχικά να προσφέρει ιδιαίτερα χαμηλές τιμές στους πράκτορες, έτσι ώστε να γίνει ελκυστικός για προσέγγιση και να διαθέσει υψηλά κονδύλια για διαφήμιση και ενέργειες προώθησης Διαπραγματευτική δύναμη πελατών και προμηθευτών - υποκατάστατα προϊόντα Λόγω της ιδιαιτερότητας της κάθε χώρας, το σημείο αυτό έχει αναλυθεί για κάθε χώρα προέλευσης στο Κεφάλαιο 2. Γενικά, μπορούμε να αναφέρουμε ότι το κυριότερο υποκατάστατο για ένα ταξίδι αναψυχής ή επαγγελματικό είναι ένα ταξίδι σε έναν άλλο προορισμό, φθηνότερο ή εγγύτερο Χειμερινός τουρισμός Η Ελλάδα, γενικά, εμφανίζει την υψηλότερη εποχικότητα σε σχέση με τις ανταγωνιστικές χώρες που παρουσιάζονται αναλυτικά παρακάτω, τόσο όσον αφορά τις αφίξεις ξένων περιηγητών στα σύνορα αλλά όσον αφορά και τις διανυκτερεύσεις. Συνολικά, ενώ η εποχικότητα στην Ελλάδα συνεχώς αυξάνεται, στις υπόλοιπες χώρες μειώνεται στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων. Η άμβλυνση αυτή έχει δύο κύρια χαρακτηριστικά: Ενίσχυση των τουριστικών ροών κατά τη χειμερινή περίοδο και Μεγαλύτερη διασπορά του τουρισμού μέσα στη θερινή περίοδο Ένας από τους κύριους λόγους που οδήγησαν σε άμβλυνση της εποχικότητας στις ανταγωνίστριες χώρες είναι η βελτίωση της ποιότητας των τουριστικών καταλυμάτων. Σε όλες τις χώρες τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μείωση των μονάδων ενός και δύο αστέρων και σημαντική αύξηση των μονάδων τεσσάρων αστέρων και τριών αστέρων. Σημαντικοί λόγοι είναι ακόμη: Η σημαντική βελτίωση των υποδομών γενικά (όπως είναι τα δίκτυα μεταφορών - οδικώς, αεροπορικώς κλπ.) Η γεωγραφική εγγύτητα της Ισπανίας, Ιταλίας και Γαλλίας σε σχέση με την Ελλάδα στις κύριες δυτικοευρωπαϊκές χώρες προέλευσης. Η εγγύτητα αυτή ευνοεί τις μικρής διάρκειας χειμερινές αποδράσεις σ αυτές τις χώρες και μειώνει σημαντικά το μεταφορικό κόστος. Η συνεχής προσπάθεια των χωρών αυτών να διαφοροποιήσουν το τουριστικό προϊόν που προσφέρουν. Έτσι, έχουν προχωρήσει σε σημαντικές επενδύσεις για την κατασκευή γηπέδων γκολφ και συνεδριακών κέντρων, θεματικών πάρκων αλλά και για την κατασκευή δικτύων για περιηγητικό τουρισμό και αναβάθμιση της ποιότητας των χιονοδρομικών κέντρων. Ακόμη, προωθούν όλο και περισσότερο τουριστικά πακέτα για ειδικές μορφές τουρισμού, όπως Θρησκευτικός Τουρισμός, Τουρισμός Υγείας (κέντρα θαλασσοθεραπείας, ιαματικές πηγές, SPA). 65

67 Το γεγονός ότι η Ισπανία, η Γαλλία και η Ιταλία διαθέτουν μεγάλες πόλεις που προσφέρονται για Τουρισμό Πόλεων, ο οποίος ευνοείται στην περίοδο μη αιχμής (χαμηλότερο κόστος διαμονής και μεταφοράς)..2. Ανάλυση αγορών ανταγωνιστριών χωρών Οι κυριότερες ανταγωνιστικές αγορές για τον ελληνικό εισερχόμενο τουρισμό είναι, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, οι Ισπανία, Τουρκία, Ιταλία, Γαλλία. Οι χώρες αυτές έχουν επιλεγεί ως κύριοι ανταγωνιστικοί προορισμοί αφ ενός γιατί προσφέρουν παρεμφερή προς τα ελληνικά τουριστικά προϊόντα (Ήλιος και Θάλασσες Τουρισμός Πόλεων, Ορεινός Τουρισμός, Συνέδρια και Incentives, Αθλητικός Τουρισμός, Περιηγητικός Τουρισμός, Οικολογικός Τουρισμός) αλλά και γιατί προσελκύουν τουρίστες από τις κύριες πηγές προέλευσης και για την Ελλάδα (Ευρωπαϊκές χώρες γενικά, κυρίως Μ. Βρετανία, Γερμανία, Γαλλία αλλά και Χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης). Για τη Χαλκιδική συγκεκριμένα ανταγωνιστικά λειτουργούν και οι υπόλοιποι ελληνικοί προορισμοί..2.1 ΙΣΠΑΝΙΑ Περιγραφή της αγοράς Η Ισπανία δέχεται κάθε χρόνο περισσότερους από 47 εκ. αλλοδαπούς και 2 εκ. ημεδαπούς τουρίστες. Για την κάλυψη των αναγκών τους διαθέτει ξενοδοχειακές μονάδες και 1,2 εκ. κλίνες. Οι κυριότερες χώρες προέλευσης επισκεπτών για την Ισπανία είναι η Γερμανία, η Βρετανία, η Γαλλία και η Ιταλία. Το 90% όλων των ξένων επισκεπτών στην Ισπανία προέρχεται από την Ευρώπη και το 85% όλων των ξένων επισκεπτών την επισκέπτονται για τουρισμό. Ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης του τουρισμού τα τελευταία χρόνια κυμαίνεται γύρω στο 7-8% και η συμβολή του στο ΑΕΠ ανέρχεται στο 11% περίπου. Συνολικά, η Ισπανία δέχεται ως προορισμός το 7% των παγκόσμιων εσόδων από τον τουρισμό. Οι κυριότερες μορφές τουρισμού που προσφέρει είναι (κατά σειρά προτεραιότητας) Ήλιος και Θάλασσα Περιηγητικός Τουρισμός Τουρισμός Πόλεων Οικολογικός Τουρισμός Τουρισμός Υγείας (κέντρα θαλασσοθεραπείας και αναζοωγόνησης) Αθλητικός Τουρισμός Θαλάσσιος Τουρισμός Ορεινός Τουρισμός Διακοπές στα Χιόνια Συνέδρια και Incentives Επίσκεψη Θεματικών Πάρκων 66

68 Ον Γερμανοί και οι Βρετανοί έρχονται πρώτοι από πλευράς αφίξεων Ευρωπαίων στην Ισπανία, καλύπτοντας περίπου το 48% (24% έκαστος λαός) της συνολικής ζήτησης, ακολουθούμενοι από τους Γάλλους και τους Ιταλούς με 1% και 6% αντίστοιχα. Το προϊόν «Ήλιος και Θάλασσα» κυριαρχεί στις προτιμήσεις και των τεσσάρων χωρών σε ποσοστό επί των συνολικών αφίξεων της τάξεως του 69% (στη Μ. Βρετανία φτάνει το 82%). Τα προϊόντα Τουρισμός Πόλεων και Περιηγητικός Τουρισμός ακολουθούν στις συνολικές προτιμήσεις των τεσσάρων πλέον σημαντικών χωρών με ποσοστά 8% και 7% αντίστοιχα. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Γάλλοι τουρίστες δείχνουν την ίδια προτίμηση στο προϊόν Ήλιος και Θάλασσα και στον Τουρισμό Πόλεων (41%). Λόγω του ότι η μεγάλη πλειοψηφία των Ευρωπαίων επισκεπτών προσελκύονται στην Ισπανία για το προϊόν Ήλιος και τη Θάλασσα αλλά και για Επισκέψεις Πόλεων και Περιηγήσεις, η πλέον σημαντική περίοδος για τον Ισπανικό Τουρισμό καλύπτει το διάστημα αρχές Μαϊου με τέλος Αυγούστου (περίπου 50% της ζήτησης αυτών των προϊόντων). Για ορισμένα προϊόντα όπως ο Οικολογικός Τουρισμός και ο Ορεινός Τουρισμός παρατηρείται μία άμβλυνση της εποχικότητας. Για κάποια άλλα, όπως ο Τουρισμός Υγείας, ο Αθλητικός Τουρισμός, τα Συνέδρια και, λόγω εποχής, οι Διακοπές στα Χιόνια παρουσιάζουν ύφεση στην παραδοσιακά υψηλή περίοδο του Μαϊου - Αυγούστου. Το αεροπλάνο είναι το πλέον δημοφιλές μέσο μεταφοράς για τους τουρίστες που επισκέπτονται την Ισπανία. Το αυτοκίνητο αποτελεί το δεύτερο σε προτεραιότητα μέσο μεταφοράς. Σε ειδικές περιπτώσεις αποκτά ιδιαίτερη σημασία όταν πρόκειται για θέματα πρόσβασης (Ορεινός Τουρισμός) και οικογενειακών επισκέψεων (Επισκέψεις Θεματικών Πάρκων). Η σπουδαιότητα του αυτοκινήτου σχετίζεται επίσης με το γεγονός ότι η Ισπανία συνορεύει με τη Γαλλία και η απόσταση από τη Γερμανία μπορεί να καλυφθεί οδικώς σε περίπου 6-8 ώρες. Σημαντική είναι η προτίμηση των επισκεπτών που επισκέπτονται την Ισπανία για διαμονή σε ξενοδοχειακά καταλύματα εκτός ειδικών περιπτώσεων, όπως στο Θαλάσσιο Τουρισμό λόγω διαμονής σε σκάφη αναψυχής και κρουαζιερόπλοια, στον Ορεινό Τουρισμό (προτιμιόνται μικροί ξενώνες και καταφύγια) και στις Επισκέψεις Θεματικών Πάρκων. Η μεγάλη πλειοψηφία των επισκεπτών επισκέπτονται την Ισπανία με κάποιας μορφής κράτηση και ιδιαίτερα μέσω τουριστικών πρακτόρων και διοργανωτών ταξιδιών (περίπου 21 εκ. τουρίστες). Επτά τουριστικά προϊόντα (Ήλιος και Θάλασσαα, Οικολογικός Τουρισμός Περιηγητικός Τουρισμός, Τουρισμός Υγείας, Διακοπές στα Χιόνια, Θαλάσσιος Τουρισμός, Συνέδρια και Incentives) παρουσιάζουν ποσοστά κράτησης μέσω τουριστικών πρακτόρων άνω του 70%. Αντίθετα, ιδιαίτερα χαμηλό ποσοστό οποιοσδήποτε μορφής κράτησης εμφανίζουν τα προϊόντα Ορεινός Τουρισμός και Επίσκεψη θεματικών πάρκων. Η συντριπτική πλειοψηφία όλων των ταξιδιών και επισκέψεων που πραγματοποιούνται στην Ισπανία υπερβαίνει τις τρεις νύχτες. Η μέση διάρκεια όλων των ευρωπαϊκών ταξιδιών προς την Ισπανία ανέρχεται σε 11,8 νύχτες. Το 5% των επισκεπτών που προτιμούν το προϊόν Ήλιος και Θάλασσα ξοδεύουν πάνω από 100 Ευρώ ανά διανυκτέρευση. Αυτό σημαίνει ότι, παρ όλο που το προϊόν αυτό θεωρείται μαζικός τουρισμός, η Ισπανία προσφέρει κατά ένα σημαντικό βαθμό ένα ποιοτικό προϊόν και απολαμβάνει σημαντικά οφέλη από αυτό. 67

69 Ο μέσος ευρωπαίος τουρίστας που επισκέπτεται την Ισπανία είναι περίπου 44 ετών. Ο μέσος όρος ηλικίας ανεβαίνει όταν αφορά Οικολογικό Τουρισμό ή Τουρισμό Υγείας και πέφτει όταν αφορά Ορεινό Τουρισμό, διακοπές στα Χιόνια και Συνέδρια και Incentives. Οσον αφορά την επαγγελματική κατάσταση, το 60% όλων των ευρωπαίων που επισκέπτονται την Ισπανία δηλώνουν κάποιας μορφής εργασία. Σε οκτώ τουριστικά προϊόντα (Αθλητικός Τουρισμός Διακοπές στα Χιόνια, Τουρισμός Πόλεων, Οικολογικός Τουρισμός, Περιηγητικός Τουρισμός, Ορεινός Τουρισμός, Ήλιος και Θάλασσα, Θαλάσσιος Τουρισμός) η πλειοψηφία των επισκεπτών δηλώνουν μεσαίου έως υψηλού επιπέδου εισόδημα. Η χώρα διαθέτει 7.869,4 χιλιόμετρα ακτών, ιδανικών για κάθε είδους θαλάσσιες και ναυτικές δραστηριότητες, 268 μαρίνες με θέσεις για σκάφη κάθε είδους και 20 λιμάνια με δυνατότητα φιλοξενίας μεγάλων κρουαζιερόπλοιων. Υπάρχουν ακόμη 28 σταθμοί για σκι που διαθέτουν πίστες συνολικού μήκους 750 χιλιομέτρων, 220 γήπεδα γκολφ, 11 εθνικά πάρκα ( εκτάρια) και 96 φυσικά πάρκα ( εκτάρια) και 20 θεματικά πάρκα. Συνέδρια οργανώνονται σε 28 πόλεις στις οποίες υπάρχουν οι κατάλληλες εγκαταστάσεις και κάθε είδους εμπορικές εκθέσεις, οι οποίες οργανώνονται από 18 μεγάλους αντίστοιχους φορείς (το 1997 έλαβαν χώρα συνολικά 256 εκθέσεις). Η Ισπανία εμφανίζει χαμηλότερη εποχικότητα στις αφίξεις από ότι στις διανυκτερεύσεις. Την τελευταία τριακονταετία έχει μειώσει σημαντικά τον δείκτη εποχικότητας. Κυριότεροι λόγοι είναι η βελτίωση της ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών που οδήγησε σε προσέλκυση επισκεπτών ανώτερων κοινωνικά τάξεων (επαγγελματικός τουρισμός), οι οποίοι προτιμούν να ταξιδεύουν εκτός περιόδου αιχμής και μεμονωμένα, και η βελτίωση των τουριστικών και μη υποδομών (γήπεδα γκολφ, θεματικά πάρκα, συνεδριακά κέντρα), που προσελκύουν τέτοιου είδους τουρισμό SWOT ανάλυση ΔΥΝΑΜΕΙΣ Ύ Είναι προορισμός γνωστός και δοκιμασμένος Ύ Προσφέρει εναλλακτικές δραστηριότητες Ύ Έχει πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον Ύ Διαθέτει οργανωμένες υποδομές και μεγάλους πόρους για περαιτέρω ανάπτυξη αυτών Υ Παρέχει υψηλή ποιότητα καταλυμάτων και προσφερόμενων υπηρεσιών Ύ Είναι γεωγραφικά κοντά στις κύριες πηγές προέλευσης επισκεπτών και συνεπώς προσφέρει χαμηλό κόστος μεταφοράς Υ Διαθέτει αναπτυγμένο δίκτυο διανομής Ύ Λειτουργεί βάση οργανωμένου ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ Ύ Το υψηλό κόστος διαβίωσης Ύ Η τουριστική υπερ-ανάπτυξη ορισμένων περιοχών που οδήγησε σε αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπικού χαρακτήρα Ύ Η τουριστική υπερ-ανάπτυξη ορισμένων περιοχών που σε περιόδους αιχμής υποδέχονται πολύ επισκέπτες πολύ περισσότερους από όσους θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν και να εξυπηρετήσουν προσφέροντας ένα σταθερό επίπεδο ποιότητας Ύ Το υψηλό κόστος μετακίνησης εντός της χώρας (βενζίνη, διόδια, μεταφορικά μέσα) 68

70 στρατηγικού σχεδίου ΜΚΤ Ά Διαθέτει υψηλά κονδύλια για ενέργειες ΜΚΤ και προβολής ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ Ύ Μπορούμε επίσης να προσφέρουμε εναλλακτικές δραστηριότητες με χαμηλότερο κόστος για τον καταναλωτή Ύ Διαθέτουμε επίσης πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, πάλι με χαμηλότερο κόστος Ύ Η διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα το 20 θα αυξήσει την αναγνωρισιμότητα της χώρας, θα προσελκύσει μεγάλο αριθμό επισκεπτών. Η Θεσσαλονίκη θα είναι μία από τις Ολυμπιακές πόλεις ΑΠΕΙΛΕΣ Ύ Έχει εδραιωμένη προτεραιότητα στα παραδοσιακά (τουριστικοί πράκτορες) και μη (διαδίκτυο) δίκτυα διανομής Ά Διαθέτει σημαντικούς πόρους για να βελτιώσει ακόμη περισσότερο τις υποδομές που θα προσελκύσουν επισκέπτες υψηλού οικονομικού επιπέδου που προτιμούν να ταξιδεύουν εκτός περιόδου αιχμής Ύ Λειτουργεί ήδη βάση πολύ περισσότερο οργανωμένου σχεδίου ΜΚΤ απ ότι η Ελλάδα και η Χαλκιδική και διαθέτει σημαντικούς πόρους για να εντατικοποιήσει ακόμη περισσότερο τις ενέργειες ΜΚΤ Τωρινή στρατηγική Η Ισπανία έχει θέσει μέχρι τώρα ως στόχο κλειδί για την ανάπτυξη του τουρισμού την ποιότητα. Η ποιότητα αφορά τόσο τις υποδομές (τουριστικές και μη) και τα δίκτυα μεταφορών, έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του πλήθους των επισκεπτών που την επισκέπτονται κάθε χρόνο αλλά και τις προσφερόμενες υπηρεσίες. Ένας από τους βασικούς στόχους της είναι η διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος. Μέχρι πρόσφατα η Ισπανία προωθούσε τον τουρισμό της με το σλόγκαν «Ήλιος όλο το χρόνο». Τα τελευταία χρόνια οι προσπάθειες των υπευθύνων στρέφονται προς την γνωστοποίηση στους τουρίστες των διαφορετικών δραστηριοτήτων που προσφέρει η χώρα - Ορεινό Τουρισμό, Σκι, Εθνικά Πάρκα, Πόλεις και Αξιοθέατα, Πολιτιστικές Εκδηλώσεις, Συνέδρια, Θεματικά Πάρκα, Γήπεδα Γκολφ κλπ. Οι ενέργειες προβολής σχεδιάζονται τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο και περιλαμβάνουν, ανάμεσα στα άλλα, -> Σχεδίασμά και παραγωγή πλήθους εντύπων (διαφημιστικών φυλλαδίων και τουριστικών οδηγών) εξειδικευμένων όσον αφορά τόσο την περιοχή που παρουσιάζουν όσο και τις διαφορετικές εναλλακτικές μορφές τουρισμού -* Προβολή στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο με διαφημίσεις και πληρωμένες διαφημιστικές εκπομπές -> Υπαίθριες διαφημίσεις σε όλες τις μεγάλες τουριστικές αγορές της Ευρώπης -> Συμμετοχή σε όλες τις μεγάλες διεθνείς τουριστικές εκθέσεις παγκόσμια με σημαντική παρουσία 69

71 Μελλοντικοί στόχοι Αναμένεται και στα επόμενα χρόνια οι δύο κεντρικοί στόχοι για την ανάπτυξη του τουρισμού στην Ισπανία να παραμείνουν ίδιοι, δηλαδή ποιότητα και διαφοροποίηση. Η Ισπανία θα επενδύσει στην ανάπτυξη υποδομών για να υποστηρίξει τις εναλλακτικές τουριστικές δραστηριότητες που θέλει να προωθήσει. Θα επενδύσει ακόμη στην βελτίωση και περαιτέρω ανάπτυξη των ήδη υφιστάμενων πολύ καλών υποδομών της (καταλύματα, εστιατόρια, τουριστικές εγκαταστάσεις γενικά, οδικό δίκτυο, αεροδρόμια, σιδηροδρομικοί σταθμοί). Το σημαντικότερο πλεονέκτημα της Ισπανίας είναι το άριστο οδικό δίκτυο που προσφέρει εύκολη πρόσβαση στους δυτικοευρωπαίους που θέλουν να την επισκεφθούν οδικώς (δηλαδή με χαμηλό μεταφορικό κόστος) και να γυρίσουν τη χώρα με το δικό τους όχημα. Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα αυτό η Ισπανία θα το διατηρήσει και θα το αναπτύξει περισσότερο, για να διατηρήσει το μερίδιο αγοράς της και να το αυξήσει. Παράλληλα, θα συνεχίσει και θα εντατικοποιήσει, τις ενέργειες ΜΚΤ και προώθησης Θέση στην αγορά και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα Η Ισπανία είναι ένας από τους ηγέτες στην ευρωπαϊκή τουριστική αγορά και εφαρμόζει Στρατηγική Πρόληψης Διατήρηση μεριδίου αγοράς μέσω ενεργειών Οχύρωσης, προσπαθώντας με τη διαφοροποίηση να ικανοποιήσει τις εξειδικευμένες ανάγκες των καταναλωτών Αντιμετώπισης με εντατική προβολή Ανάπτυξη του μεριδίου αγοράς μέσω ενεργειών Διαφοροποίησης, ανάπτυξης νέων προϊόντων και βελτίωσης της ποιότητας Αντιμετώπισης, μέσω ισχυρής προβολής Τα ανταγωνιστικά της πλεονεκτήματα είναι η γεωγραφική της εγγύτητα προς τις κύριες χώρες προέλευσης επισκεπτών και η εύκολη (οδική) πρόσβαση, η υψηλή ποιότητα και η αναγνωρισιμότητα ΤΟΥΡΚΙΑ Περιγραφή της αγοράς Οι κυριότερες ευρωπαϊκές χώρες προέλευσης επισκεπτών για την Τουρκία είναι η Γερμανία, η Βρετανία, η Γαλλία και η Αυστρία. Οι Γερμανοί έρχονται πρώτοι από πλευράς αφίξεων, καλύπτοντας περίπου το 40% της συνολικής πανευρωπαϊκής ζήτησης, ακολουθούμενοι από τους Βρετανούς, τους Γάλλους και τους Αυστριακούς με 1%, 6% και 6% αντίστοιχα. Οι κυριότερες μορφές τουρισμού είναι (κατά σειρά προτεραιότητας) Ήλιος και Θάλασσα Περιηγητικός Τουρισμός Τουρισμός Πόλεων 70

72 Οικολογικός Τουρισμός Αθλητικός Τουρισμός Θαλάσσιος Τουρισμός Ορεινός Τουρισμός Τουρισμός Υγείας (κέντρα θαλασσοθεραπείας και αναζοωγόνησης) Συνέδρια και Incentives Το προϊόν Ήλιος και Θάλασσα κυριαρχεί στις προτιμήσεις των επισκεπτών που προέρχονται από τις Γερμανία, Μ. Βρετανία και Αυστρία. Το προϊόν Περιηγητικός Τουρισμός με ποσοστό 40% για την Γερμανία και τη Βρετανία, 45% για τη Γαλλία και 8% για την Αυστρία και το προϊόν Τουρισμός Πόλεων με ποσοστό 9% για τη Γερμανία, 28% για τη Γαλλία, 2,5% για τη Βρετανία και 5% για την Αυστρία ακολουθούν στις προτιμήσεις των χωρών αυτών. Επειδή και στην Τουρκία κυριαρχεί το προϊόν Ήλιος και Θάλασσα και Περιηγητικός Τουρισμός, η πλέον σημαντική περίοδος για τον τουρισμό είναι η περίοδος αρχές Μαϊου με τέλη Αυγούστου (περίπου 54% της ζήτησης αυτών των προϊόντων). Για τα προϊόντα Περιηγητικός Τουρισμός και Τουρισμός Πόλεων παρατηρείται και εδώ άμβλυνση της εποχικότητας. Ο Τουρισμός Υγείας και ο Αθλητικός Τουρισμός παρουσιάζουν ύφεση στην υψηλή παραπάνω περίοδο. Και για την Τουρκία, το αεροπλάνο είναι το πλέον δημοφιλές μέσο μεταφοράς και σε απόλυτα νούμερα και σε ποσοστά. Το αυτοκίνητο αποτελεί το δεύτερο σε προτεραιότητα μέσο. Σε ειδικές περιπτώσεις την ανάγκη του αυτοκινήτου υπαγορεύει το είδος του τουρισμού (Οικολογικός Τουρισμός, Περιηγητικός Τουρισμός). Γενικά, η μειωμένη σπουδαιότητα της χρήσης του αυτοκινήτου σχετίζεται και με το γεγονός ότι η Τουρκία απέχει γεωγραφικά από τις κύριες χώρες προέλευσης των επισκεπτών. Η συντριπτική πλειοψηφία των επισκεπτών προτιμάει τη διαμονή σε ξενοδοχεία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στον Ορεινό Τουρισμό και στον Θαλάσσιο Τουρισμό η προτίμηση σε άλλες μορφές καταλυμάτων (ορεινά καταφύγια - ξενώνες, κρουαζιερόπλοια και σκάφη) δικαιολογείται από τη μορφή του τουρισμού. Η συντριπτική πλειοψηφία επισκέπτεται την Τουρκία με κάποιας μορφής κράτηση. Όλα τα τουριστικά προϊόντα παρουσιάζουν ποσοστά κράτησης μέσω τουριστικών πρακτόρων άνω του 7%. Συνολικά, η μέση διάρκεια όλων των ευρωπαϊκών ταξιδιών προς την Τουρκία ανέρχεται σε 12 ημέρες και είναι σχετικά υψηλή. Σχεδόν όλα τα τουριστικά προϊόντα (εκτός από τον Τουρισμό Πόλεων και τον Οικολογικό Τουρισμό) παρουσιάζουν πολύ υψηλή μέση κατά διανυκτέρευση δαπάνη (άνω των 100 Ευρώ). Η μέση ηλικία των ευρωπαίων επισκεπτών που επισκέπτονται την Τουρκία είναι περίπου 40 έτη. Κάποια προϊόντα (Περιηγητικός Τουρισμός, Ορεινός Τουρισμός, Τουρισμός Υγείας, Συνέδρια και Incentives) εμφανίζουν μεγαλύτερο μέσο όρο ηλικίας και άλλα (Αθλητικός Τουρισμός, Ήλιος και Θάλασσα) μικρότερο. Οσον αφορά την επαγγελματική κατάσταση, το 58% των ευρωπαίων επισκεπτών δηλώνουν κάποια εργασία. Προϊόντα όπως το Ήλιος και Θάλασσα, ο Αθλητικός Τουρισμός και ο Θαλάσσιος Τουρισμός προσελκύουν τουρίστες που δηλώνουν υψηλό εισόδημα, ενώ ο Τουρισμός 71

73 Υγείας και τα Συνέδρια και Incentives προσελκύουν τουρίστες μεσαίου εισοδήματος. Ο Ορεινός Τουρισμός προσελκύει τουρίστες χαμηλού εισοδήματος και το ίδιο και ο Περιηγητικός Τουρισμός. Η Τουρκία εμφανίζει την υψηλότερη, μετά την Ελλάδα εποχικότητα σε σχέση με τις υπόλοιπες ανταγωνίστριες χώρες. Η εποχικότητα στη χώρα αυτή εξηγείται εν μέρει και από τη σύνθεση των επισκεπτών. Το σημαντικότερο ποσοστό των αφίξεων προέρχεται από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πραγματοποιείται κυρίως στους θερινούς μήνες μέσω οργανωμένων τουριστικών πακέτων. Σημαντικός αριθμός επισκεπτών προέρχεται από χώρες της Βαλκανικής και της Αν. Ευρώπης που επισκέπτονται συνήθως την Κωνσταντινούπολη για ψώνια και είτε επιστρέφουν αυθημερόν είτε παραμένουν για λίγες μόνο ημέρες. Παρ όλ αυτά, η Τουρκία εμφανίζει τάσεις μείωσης της εποχικότητας. Γι αυτό το λόγο επενδύει τεράστια ποσά σε προβολή της χώρας ως προορισμού για διακοπές όλο το χρόνο και προσφέρει πολύ χαμηλές τιμές για διακοπές εκτός περιόδου αιχμής. Σ αυτό την ευνοεί και το ζεστότερο από την Ελλάδα κλίμα στις ακτές της Μεσογείου SWOT ανάλυση ΔΥΝΑΜΕΙΣ Ύ Το φθηνό κόστος διαμονής και διαβίωσης Ύ Η αφθονία φυσικών και πολιτιστικών πόρων Ύ Θεωρείται το σταυροδρόμι μεταξύ Ανατολής και Δύσης και συνδυάζει πολιτιστικά στοιχεία και από τις δύο ηπείρους - Ευρώπη και Ασία Ύ Το ανεπτυγμένο δίκτυο διανομής, που υποστηρίζεται από τουρκικά ιδιωτικά και δημόσια κεφάλαια Ύ Λειτουργεί βάση στρατηγικού σχεδίου μάρκετινγκ Ύ Διαθέτει μεγάλους πόρους για ενέργειες ΜΚΤ και προβολής Ύ Διαθέτει μεγάλους πόρους για ανάπτυξη των υποδομών ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ Ύ Παρέχουμε υψηλότερη ποιότητα υποδομών και υπηρεσιών Ύ Οι εναλλακτικές τουριστικές δραστηριότητες στην περιοχή μας είναι περισσότερο οργανωμένες Ύ Η εικόνα της περιοχής στο εξωτερικό είναι σαφώς καλύτερη, τόσο από άποψη ασφάλειας όσο και από άποψη υγιεινής ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ Ύ Δεν θεωρείται ασφαλής από άποψη τρομοκρατικών ενεργειών Ύ Είναι μακριά από τις κύριες χώρες προέλευσης επισκεπτών Ύ Δεν θεωρείται ασφαλής από άποψη επιδημιών και υγιεινής Ύ Οι μετακινήσεις εντός της χώρας δεν θεωρούνται ιδιαίτερα ασφαλείς Ύ Υπάρχει έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού Ύ Η ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών είναι γενικά χαμηλή ΑΠΕΙΛΕΣ Ύ Μπορεί να διαθέσει απαγορευτικούς για την δική μας περιοχή (αλλά και για την Ελλάδα) συνολικά πόρους για διαφήμιση και προβολή και να την εντατικοποιήσει ακόμη περισσότερο Ύ Οι τιμές που προσφέρει για διαμονή και διαβίωση είναι αρκετά χαμηλότερες για να μπορούμε να τις ανταγωνιστούμε εύκολα 72

74 S Διαθέτουμε κι εμείς πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, τα οποία είναι καλύτερα διατηρημένα και συντηρημένα S Προσφέρουμε ως προορισμός τη δυνατότητα να συνδυάσει κανείς διαφορετικά τουριστικά προϊόντα (όπως π.χ. Ήλιος και Θάλασσα και Τουρισμός Πόλεων) σε ένα και μοναδικό ταξίδι εύκολα, με ασφάλεια και σχετικά χαμηλό κόστος S Η διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα το 20 θα αυξήσει την αναγνωρισιμότητα της χώρας, θα προσελκύσει μεγάλο αριθμό επισκεπτών. Η Θεσσαλονίκη θα είναι μία από τις Ολυμπιακές πόλεις S Μπορεί να διαθέσει μεγάλους πόρους για να εδραιωθεί γρήγορα στα παραδοσιακά κανάλια διανομής (τουριστικοί πράκτορες) Τωρινή στρατηγική Από τη δεκαετία του 1980 ο τουρισμός αναγνωρίστηκε σαν σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στην ανάπτυξη της οικονομίας της χώρας. Η ολοκλήρωση νομοθετικών ρυθμίσεων, όπως η εισαγωγή του Νόμου για την Ενθάρρυνση του Τουρισμού, που εφαρμόστηκε το 1982 και προσέλκυσε σημαντικές εγχώριες και ξένες επενδύσεις., σε συνδυασμό με το συνεχή σχεδίασμά και την κατασκευή υποδομών έδωσαν πολύ μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξή του. Τα κίνητρα που έδινε ο Νόμος για την Ενθάρρυνση του Τουρισμού αφορούν Την κατανομή της δημόσιας γης στους επενδυτές για τουριστικές υποδομές Τη διάθεση πόρων από το Ταμείο για την Ανάπτυξη του Τουρισμού Τη διάθεση δανείων υποστηριζόμενων από την Τουρκική Κεντρική Τράπεζα Ανάπτυξης Την άδεια για απασχόληση ξένου προσωπικού Εκπτώσεις στους λογαριασμούς νερού, ηλεκτρικού και αερίου Προτεραιότητα στη διάθεση τηλεφωνικών γραμμών Κύριοι στόχοι του εθνικού προγράμματος για την ενθάρρυνση του τουρισμού είναι Η αποδεκτή χρήση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων Η εξασφάλιση ότι η τοπική και περιφερειακή τουριστική ανάπτυξη θα παραμείνει στα όρια της αποδεκτής για την κάθε περιοχή δυναμικότητας Η εξασφάλιση ότι οι υποδομές που θα κατασκευαστούν για την ανάπτυξη του τουρισμού δεν θα προσβάλλουν το περιβάλλον Η εξασφάλιση της συνεχούς συντήρησης των φυσικών και πολιτιστικών πόρων Η εξασφάλιση της φυσικής προστασίας των επισκεπτών και επισκεπτών. Για την επίτευξη αυτών των στόχων και να βοηθήσει τον τουρισμό, το Υπουργείο Τουρισμού 7

75 Προχωρεί στην ανάπτυξη των υποδομών Διατηρεί τον έλεγχο των χρήσεων της γης Παρακολουθεί τα προγράμματα επενδύσεων και κατασκευών Συνεργάζεται με τις ιδιωτικές επιχειρήσεις Υλοποιεί προγράμματα προώθησης και προβολής του τουρκικού τουρισμού στην εγχώρια και διεθνή αγορά Μελλοντικοί στόχοι Η κυβέρνηση στην Τουρκία δηλώνει ότι έχει αναγνωρίσει ότι η επιτυχία του τουρισμού μετράται όχι μόνο σε όρους εισερχόμενου συναλλάγματος, αλλά και σε περιβαλλοντικά υγιείς πολιτικές που θα υποστηρίξουν την ανάπτυξη του τουρισμού και στο μέλλον. Γι αυτό διερευνά διαρκώς πως οι πολιτιστικοί και φυσικοί πόροι μπορούν να ενταχθούν στην ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανία. Ακόμη, διερευνά τη δυνατότητα ανάπτυξης ειδικών μορφών τουρισμού, όπως ποδηλασία, περιηγητικός τουρισμός, εξερευνητικός τουρισμός (π.χ. εξερεύνηση σπηλαίων), γκολφ, θερμές - ιαματικές πηγές, ορειβασία, διάσχιση ποταμών, χειμερινά σπορ και ιστιοπλοΐα από την άποψη της ανάπτυξης των σχετικών υποδομών που θα τις υποστηρίξουν και τον τρόπο για ενθάρρυνση των επενδύσεων σε αυτές τις δραστηριότητες. Υπάρχει σε εξέλιξη, από το 1989, για τις μεσογειακές ακτές της Τουρκίας ένα πολύ μεγάλο σχέδιο προγραμματισμού, σχεδιασμού και κατασκευής συστημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης, διαχείρισης υδάτινων πόρων, κατασκευής βιολογικών καθαριστών και εκπόνησης περιβαλλοντικών μελετών για τον έλεγχο της ρύπανσης το οποίο χρηματοδοτείται από την Παγκόσμια Τράπεζα. Οι κυριότερες τουριστικές περιοχές προχωρούν σε δημιουργία τοπικών ενώσεων για την εφαρμογή μεγαλύτερων σχεδίων ανάπτυξης, όπως εκσυγχρονισμός των τουριστικών καταλυμάτων, διαχείριση υδάτινων πόρων, δημιουργία αποχετευτικών δικτύων. Τα μεγαλύτερα αεροδρόμια της χώρας θα αναβαθμιστούν για να μπορούν να δεχτούν μεγαλύτερο αριθμό επισκεπτών και να προσφέρουν υψηλότερης ποιότητας υπηρεσίας. Το μεγαλύτερο χειμερινό θέρετρο της Τουρκίας στο Uludag θα αναβαθμιστεί, με δημόσια και ιδιωτικά κεφάλαια, έτσι ώστε να δημιουργηθεί διεθνές κέντρο σκι και χειμερινών σπορ με βελτίωση των υποδομών, δημιουργία παραθεριστικού θέρετρου, επέκταση της τουριστικής περιόδου και προσπάθειες για προσέλκυση επισκεπτών υψηλότερων κοινωνικά και οικονομικά στρωμάτων. Στα σχέδια περιλαμβάνονται τουλάχιστον δώδεκα ξενοδοχεία πέντε αστέρων, εμπορικά κέντρα, εστιατόρια, κινηματογράφοι, πίστες και lift σκι, νέοι αγωγοί ύδρευσης και αποχέτευσης. Πέραν του σχεδίου προβολής για το πρόγραμμα «Δρόμοι του Μεταξιού», που αφορά τη συνολική τουριστική προβολή και προώθηση των περιοχών - χωρών της Ασίας που βρίσκονταν στο δρόμο που διέσχιζαν τα καραβάνια που μετέφεραν το μετάξι από την Αν. Ασία στην Ευρώπη, η κυβέρνηση της Τουρκίας σκοπεύει να προχωρήσει στην προβολή του πολιτισμού της ηπειρωτικής χώρας προωθώντας την ως λίκνο πολλών αρχαίων πολιτισμών και τόπο για δραστηριότητες οικοτουρισμού. Ακόμη, σκοπεύει να προβάλει τα θρησκευτικά μνημεία των τριών 74

76 μεγάλων θρησκειών (Χριστιανισμός, Μουσουλμανισμός και Ιουδαϊσμός) που άνθισαν στο έδαφος της χώρας. Η Τουρκία έχει και θα έχει στο μέλλον σημαντική παρουσία σε όλες τις μεγάλες τουριστικές εκθέσεις παγκοσμίως. Η τουρκική κυβέρνηση διαθέτει τεράστια κονδύλια για διαφήμιση σε όλες τις αγορές του εξωτερικού και όλες τις εποχές του χρόνου, οι οποίες προβάλλουν την Τουρκία κυρίως ως Λίκνο του πολιτισμού Τουριστικό προορισμό με ήλιο όλες τις εποχές του χρόνου Η Τουρκία διαφημίζεται σε όλα τα επαγγελματικά και τουριστικά έντυπα κοινού, με υπαίθριες διαφημίσεις και σε τηλεοπτικές ταξιδιωτικές εκπομπές σε όλες τις χώρες της Ευρώπης Θέση στην αγορά και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα Η Τουρκία λειτουργεί στην τουριστική αγορά ως Διεκδικητής εφαρμόζοντας Επικεντρωμένες Στρατηγικές Υψηλού Κινδύνου Έκπτωσης τιμών Στοχευμένης προβολής Ακόλουθος εφαρμόζοντας Στρατηγικές Αντίδρασης, διεκδικώντας πελάτες - καταναλωτές για τα ίδια προϊόντα στις ίδιες τουριστικές αγορές Τα κύρια ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της Τουρκίας είναι οι χαμηλές τιμές σε σχέση με τις προσφερόμενες υπηρεσίες και η έντονη διαφημιστική προβολή..2.. ΙΤΑΛΙΑ Περιγραφή της αγοράς Η Ιταλία προσελκύει τουρίστες που αναζητούν ξεκούραση, αλλά και πολιτισμό και τέχνη. Οι διεθνείς αφίξεις επισκεπτών στην Ιταλία αυξάνονται κάθε χρόνο τα τελευταία χρόνια και η Ιταλία είναι κάθε χρόνο ανάμεσα στις 5 χώρες παγκοσμίως που δέχτηκαν τις περισσότερες επισκέψεις. Οι κυριότερες ευρωπαϊκές χώρες προέλευσης επισκεπτών για την Ιταλία είναι η Γερμανία, η Αυστρία, η Γαλλία και η Μ. Βρετανία. Οι Γερμανοί έρχονται πρώτοι από πλευράς αφίξεων, καλύπτοντας περίπου το 44% της συνολικής πανευρωπαϊκής ζήτησης, ακολουθούμενοι από τους Αυστριακούς, τους Γάλλους και τους Βρετανούς με 10%, 7% και 5% αντίστοιχα. Τα κυριότερα τουριστικά προϊόντα είναι (κατά σειρά σημαντικότητας) τα ακόλουθα: Ήλιος και Θάλασσα Τουρισμός Πόλεων Περιηγητικός Τουρισμός Ορεινός Τουρισμός Οικολογικός Τουρισμός Διακοπές στα Χιόνια Αθλητικός Τουρισμός 75

77 Θαλάσσιος Τουρισμός Συνέδρια και Incentives Τουρισμός Υγείας Επειδή η μεγάλη πλειοψηφία των ευρωπαίων επισκεπτών επισκέπτονται την Ιταλία για τον ήλιο και τη Θάλασσα, αλλά και για Οικολογικό Τουρισμό και Περιηγήσεις, η πλέον σημαντική περίοδος και για τον ιταλικό τουρισμό είναι οι αρχές Μαϊου με τέλη Αυγούστου. Προϊόντα όπως ο Τουρισμός Πόλεων, οι Διακοπές στα Χιόνια και ο Τουρισμός Υγείας παρουσιάζουν σημαντική άμβλυνση της εποχικότητας. Το αυτοκίνητο είναι το πλέον δημοφιλές μέσο μεταφοράς προς την Ιταλία και σε απόλυτα νούμερα (περισσότεροι από 8,5 εκ. τουρίστες) αλλά και σε ποσοστά τρόπου μετακίνησης ανά προϊόν (περισσότερο από 50% χρησιμοποίηση). Σε ειδικές περιπτώσεις αποκτά ιδιαίτερη σημασία όταν πρόκειται για θέματα πρόσβασης (Ορεινός Τουρισμός, Αθλητικός Τουρισμός). Η σπουδαιότητα του αυτοκινήτου σχετίζεται με το γεγονός ότι η Ιταλία συνορεύει με τη Γαλλία και η απόσταση από τη Γερμανία μπορεί να καλυφθεί οδικώς σε περίπου 6-8 ώρες. Το αεροπλάνο αποτελεί το δεύτερο σε προτεραιότητα μέσο μεταφοράς. Χρησιμοποιείται κυρίως για τον Τουρισμό Πόλεων. Η πλειοψηφία των επισκεπτών στην Ιταλία προτιμούν τη διαμονή σε ξενοδοχεία. Το ποσοστό προτίμησης ανεβαίνει κατακόρυφα όταν πρόκειται για το προϊόν Συνέδρια και Incentives, Τουρισμός Πόλεων, Ορεινός Τουρισμός, Περιηγητικός Τουρισμός και Διακοπές στα Χιόνια. Αντίθετα, είναι περίπου ισομερώς μοιρασμένο ανάμεσα στα ξενοδοχεία και τα άλλης μορφής καταλύματα όταν αφορά τα προϊόντα Ήλιος και Θάλασσα, Οικολογικός Τουρισμός, Τουρισμός Υγείας και Αθλητικός Τουρισμός. Το ποσοστό αυτών που προτιμούν άλλης μορφής κατάλυμα ανεβαίνει κατακόρυφα όταν πρόκειται για Θαλάσσιο Τουρισμό (διαμονή σε κρουαζιερόπλοια και σκάφη). Η μεγάλη πλειοψηφία των ευρωπαίων επισκέπτονται την Ιταλία με κάποιας μορφής κράτηση και ιδιαίτερα μέσω τουριστικών πρακτόρων και διοργανωτών ταξιδιών. Το υψηλότερο ποσοστό εμφανίζεται στο προϊόν Συνέδρια και Incentives και στον Τουρισμό Πόλεων. Η μόνη εξαίρεση αφορά το προϊόν Ορεινός Τουρισμός. Η μέση διάρκεια όλων των Ευρωπαϊκών ταξιδιών προς την Ιταλία ανέρχεται σε 9,2 νύχτες. Όσον αφορά τη δαπάνη για το ταξίδι, τα προϊόντα Περιηγητικός Τουρισμός, Συνέδρια και Incentives και Τουρισμός Πόλεων εμφανίζουν μεγάλο ποσοστό υψηλής κατά κεφαλή ημερήσιας δαπάνης. Όλα τα άλλα προϊόντα εμφανίζουν μέτρια κατά κεφαλή ημερήσια δαπάνη. Ο μέσος ευρωπαίος τουρίστας που επισκέπτεται την Ιταλία είναι περίπου 45 ετών. Ο μέσος όρος πέφτει όταν αφορά τα προϊόντα Ήλιος και Θάλασσα, Διακοπές στα Χιόνια, Αθλητικός Τουρισμός και Συνέδρια και Incentives και ανεβαίνει όταν αφορά τα προϊόντα Οικολογικός Τουρισμός, Ορεινός Τουρισμός, Περιηγητικός Τουρισμός, Θαλάσσιος Τουρισμός και Τουρισμός Πόλεων. Όσον αφορά την επαγγελματική κατάσταση, περίπου το 52% όλων των ευρωπαίων επισκεπτών που επισκέπτεται την Ιταλία δηλώνουν κάποια εργασία. Η συγκέντρωση επισκεπτών υψηλού εισοδήματος συναντάται στα προϊόντα Διακοπές στα Χιόνια, Αθλητικός Τουρισμός και Θαλάσσιος Τουρισμός, Αντίθετα, μεσαίου-χαμηλού εισοδήματος τουρίστες συναντάμε στον Τουρισμό Υγείας. 76

78 Όσον αφορά τον χειμερινό τουρισμό, η Ιταλία εμφανίζει τη χαμηλότερη εποχικότητα, σε σύγκριση με τις υπόλοιπες ανταγωνίστριες χώρες που παρουσιάζονται. Σταθερά, η εποχικότητα στις αφίξεις είναι σημαντικά υψηλότερη από ότι στις διανυκτερεύσεις. Η χαμηλή εποχικότητα στην Ιταλία οφείλεται στο ιδιαίτερα ανεπτυγμένο τουριστικό προϊόν του Τουρισμού Πόλεων που ευνοείται στη χώρα αυτή SWOT ανάλυση ΔΥΝΑΜΕΙΣ S Είναι προορισμός γνωστός και δοκιμασμένος Ύ Διαθέτει οργανωμένες υποδομές. τουριστικές και μη Ύ Προσφέρει ποικιλία εναλλακτικών δραστηριοτήτων Ύ Διαθέτει πλούσιους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους πολύ καλά συντηρημένους Ύ Διαθέτει πολύ καλό δίκτυο μεταφορών Ύ Είναι γεωγραφικά κοντά στις κύριες χώρες προέλευσης επισκεπτών Ύ Έχει οργανωμένο δίκτυο διανομής Ύ Λειτουργεί βάση στρατηγικού σχεδίου ΜΚΤ και διαθέτει μεγάλα κονδύλια για εφαρμογή ενεργειών ΜΚΤ και προβολής ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ Ύ Διαθέτουμε κι εμείς πλούσιους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους με καλύτερη σχέση ποιότητας/τιμής Ύ Η διαμονή, η διαβίωση και οι μεταφορές εντός της χώρας είναι σημαντικά φθηνότερες Ύ Η διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα το 20 θα αυξήσει την αναγνωρισιμότητα της χώρας, θα προσελκύσει μεγάλο αριθμό επισκεπτών. Η Θεσσαλονίκη θα είναι μία από τις Ολυμπιακές πόλεις ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ Ύ Έχει ακριβό κόστος διαμονής και διαβίωσης Ύ Δεν θεωρείται ιδιαίτερα ασφαλής από άποψη κλεψίματος Ύ Οι μετακινήσεις εντός της χώρας είναι ακριβές (βενζίνη, διόδια, μεταφορικά μέσα) ΑΠΕΙΛΕΣ Ύ Μπορούμε ευκολότερα να διεκδικήσουμε μερίδιο αγοράς από το προϊόν Ήλιος και Θάλασσα και δυσκολότερα από τα προϊόντα εκείνα που προσελκύουν επισκέπτες υψηλού οικονομικού επιπέδου που ταξιδεύουν εκτός περιόδου αιχμής Ύ Έχει ήδη προχωρήσει αρκετά στη διαφοροποίηση του τουριστικού της προϊόντος με ποιοτική ανάπτυξη προϊόντων για τουρισμό εκτός περιόδου αιχμής τα οποία προβάλλει εντατικά και ισχυρά Ύ Μπορεί να διαθέσει ακόμη μεγαλύτερους πόρους για ενέργειες ΜΚΤ και προβολής 77

79 .2... Τωρινή στρατηγική Η Ιταλία διαθέτει, εκτός από όμορφες παραλίες και καλή θάλασσα, λαμπρή ιστορία και μνημεία αξεπέραστης αρχιτεκτονικής αλλά και έργα τέχνης ανεκτίμητης αξίας. Αναγνωρίζοντας τη συμβολή αυτής της κληρονομιάς στην ανάπτυξη του τουρισμού για τη χώρα, η κυβέρνηση αποφάσισε να αυξήσει την επισκεψιμότητα των μνημείων και των μουσείων, παρατείνοντας το ωράριο επισκέψεων μέχρι αργά τη νύχτα, σε πολλές περιπτώσεις. Η κίνηση αυτή οδήγησε σε αύξηση των επισκεπτών στα μουσεία μέχρι και 0% σε αρκετές περιπτώσεις. Η προώθηση του πολιτισμού της χώρας (μνημεία και μουσεία) είναι ο στόχος κλειδί που έχει θέσει η Ιταλία για την ανάπτυξη του τουρισμού στη χώρα. Στα πλαίσια της επίτευξης αυτού του στόχου έχει προχωρήσει στην εφαρμογή προγραμμάτων ανάπτυξης υποβαθμισμένων τουριστικά περιοχών της χώρας, παρέχοντας διευκολύνσεις στη λήψη και εξόφληση δανείων, στην παροχή επιδοτήσεων, δίνοντας τη δυνατότητα σε ιδιωτικές επιχειρήσεις να προσλαμβάνουν χαμηλόμισθο προσωπικό, διευκολύνοντας τις διαδικασίες πρόσληψης και απόλυσης προσωπικού και γενικά διευκολύνοντας τις επιχειρήσεις στη λειτουργία τους μειώνοντας τις γραφειοκρατικές και νομοθετικές διαδικασίες στο ελάχιστο. Στην Ιταλία δεν υπάρχει πλέον Υπουργείο Τουρισμού. Η τουριστική πολιτική σχεδιάζεται και υλοποιείται κυρίως σε περιφερειακό επίπεδο. Παράλληλα, ο ΕΝΓΓ (Ιταλικός Οργανισμός Τουρισμού) είναι αυτός που σχεδιάζει και εφαρμόζει προγράμματα προώθησης και προβολής του τουρισμού. Τα τελευταία χρόνια ο ΕΝΙΤ έχει αρχίσει να υλοποιεί καμπάνιες προβολής για να ενθαρρύνει τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού, όπως επίσκεψη σε μικρότερες πόλεις, αγροτουρισμός και τουρισμός υγείας. Ανάμεσα στις ενέργειες προώθησης που αναλαμβάνει ο ΕΝΙΤ περιλαμβάνονται: Μελέτη των διεθνών αγορών και κυρίως των τάσεων στη ζήτηση για οργανωμένα και ταξίδια για μεμονωμένους Συνεχής παρακολούθηση της ανάπτυξης της διεθνούς ζήτησης για τουρισμό Συντονισμός των ενεργειών ιδιωτικών και δημόσιων φορέων που συμβάλλουν στην ανάπτυξη και βελτίωση των υποδομών για τον τουρισμό: μεταφορών, καταλυμάτων, εστίασης κλπ. Σχεδιασμός, ανάπτυξη και υλοποίηση ενεργειών προώθησης και προβολής του τουρισμού της Ιταλίας σε διάφορες χώρες με εργαλεία όπως πολυμέσα, διαφήμιση σε Μ.Μ.Ε., παραγωγή διαφημιστικού υλικού, διανομή υλικού, σχέσεις με τον τύπο στην Ιταλία και το εξωτερικό, τομεακές αναλύσεις και συμβουλευτική δράση προς τις διάφορες περιφέρειες, οργάνωση συναντήσεων μεταξύ Ιταλών προμηθευτών και ξένων πελατών, οργάνωση ενημερωτικών σεμιναρίων για τους επαγγελματίες του τουρισμού, παροχή βοήθειας για την πραγματοποίηση ξένων παραγόντων του τουρισμού στην Ιταλία, σχεδιασμός και οργάνωση της παρουσίας της Ιταλίας σε διεθνείς τουριστικές εκθέσεις. 78

80 Μελλοντικοί στόχοι Η Ιταλία αναμένεται και στο μέλλον να εξακολουθήσει να έχει ως στόχο την ποιότητα και τη διαφοροποίηση. Γι αυτό, θα δώσει μεγάλο βάρος στην προώθηση των πολιτιστικών της υποδομών, των μνημείων και των μουσείων ως κύριο πόλο έλξης αλλοδαπών επισκεπτών στη χώρα, παράλληλα με την ενθάρρυνση των ιδιωτικών επενδύσεων για συνεχή βελτίωση της ποιότητας των υποδομών Θέση στην αγορά και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα Η Ιταλία είναι επίσης ένας από τους ηγέτες στην ευρωπαϊκή τουριστική αγορά και εφαρμόζει Στρατηγική Πρόληψης Διατήρηση μεριδίου αγοράς μέσω ενεργειών Οχύρωσης, προσπαθώντας με τη διαφοροποίηση να ικανοποιήσει τις εξειδικευμένες ανάγκες των καταναλωτών Αντιμετώπισης με εντατική προβολή Ανάπτυξη του μεριδίου αγοράς μέσω ενεργειών Διαφοροποίησης, ανάπτυξης νέων προϊόντων και βελτίωσης της ποιότητας Αντιμετώπισης, μέσω ισχυρής προβολής Τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της Ιταλίας συνίστανται στην έντονη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος, την αναγνωρισιμότητα, την ποιότητα και την έντονη διαφημιστική προβολή ΓΑΛΛΙΑ Περιγραφή της αγοράς Οι κυριότερες χώρες προέλευσης επισκεπτών για την Γαλλία είναι η Γερμανία, η Μ. Βρετανία, η Ολλανδία, τα Βέλγιο/Λουξεμβούργο και η Ιταλία. Οι Γερμανοί έρχονται πρώτοι από πλευράς διανυκτερεύσεων, καλύπτοντας περίπου το 20,4% της συνολικής ζήτησης ακολουθούμενοι από τους Βρετανούς με 16%, τους Ολλανδούς με 15,6%, τους Βέλγους/Αουξεμβούργο με 12,5% και τους Ιταλούς με 8,6%. Η Γαλλία είναι ο κορυφαίος τουριστικός προορισμός του πλανήτη. Το 1999 η Γαλλία δέχτηκε περίπου 7 εκ. επισκέπτες και το Γαλλικό Υπουργείο για τον Τουρισμό δαπανά ένα κάθε χρόνο αυξημένο ποσό για διεθνή διαφήμιση και προβολή. Παρ όλ αυτά, η Γαλλία δεν έχει εξαντλήσει το δυναμικό υποδοχής επισκεπτών, κυρίως λόγω των ακριβών τιμών διανυκτέρευσης, του χαμηλού ποιοτικού επιπέδου εξυπηρέτησης και προσφορών και γενικά λόγω της αδυναμίας του Γαλλικού λαού να μιλήσει οποιαδήποτε άλλη γλώσσα πέραν της γαλλικής. Οι διάφορες περιοχές της Γαλλίας προσπαθούν μεμονωμένα να ανεβάσουν το επίπεδο της ποιότητας της φιλοξενίας. 79

81 Η Γαλλία προσφέρει μεγάλη ποικιλία δραστηριοτήτων και εναλλαγές φυσικού περιβάλλοντος, έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες και του πλέον απαιτητικού επισκέπτη: παραλίες, βουνά, όμορφη εξοχή, ιστορικά μνημεία και πολιτιστικά αξιοθέατα. Υπάρχουν επίσημα ιστορικά μνημεία και θρησκευτικά μνημεία. Οι κυριότεροι προορισμοί εντός της χώρας είναι οι πόλεις (Τουρισμός Πόλεων) με πρώτο το Παρίσι. Η Disneyland αποτελεί ένα από τα πλέον επισκέψιμα αξιοθέατα. Οι επισκέπτες στη Γαλλία περνούν αρκετό χρόνο στη χώρα και η μέση διάρκεια παραμονής είναι αρκετά υψηλή. Από πλευράς υποδομής, υπάρχουν στη χώρα περίπου ξενοδοχεία κάθε κατηγορίας, ξενώνες νεότητα, κάμπινγκ, ενοικιαζόμενα δωμάτια και σπίτια. Όσον αφορά τις ειδικές μορφές τουρισμού, υπάρχουν 95 λουτροπόλεις που δέχονται επισκέπτες περίπου το χρόνο, 466 λιμάνια, 61 χιονοδρομικά κέντρα με περισσότερα από lift. Ακόμη, 511 ιδιωτικά και δημόσια γήπεδα γκολφ, 6 δημόσια πάρκα και 7 εθνικοί δρυμοί και περισσότερα από 20 θεματικά πάρκα. Ο κυριότερος τουριστικός προορισμός της Γαλλίας, το Παρίσι, δέχεται ετήσια περίπου το 0% όλων των διεθνών και εθνικών αφίξεων. Ο δεύτερος προορισμός είναι η περιοχή των Άλπεων (Διακοπές στα Χιόνια) με μερίδια αγοράς 12,% και η Κυανή Ακτή (Ηλιος και Θάλασσα) με ποσοστό 10,5%. Όσον αφορά τον χειμερινό τουρισμό, στη Γαλλία η εποχικότητα των διανυκτερεύσεων είναι σημαντικά χαμηλότερη από αυτή των αφίξεων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η μέση διάρκεια παραμονής στους μήνες εκτός αιχμής είναι υψηλότερη από ότι στους μήνες αιχμής. Και στη Γαλλία, η χαμηλή εποχικότητα οφείλεται στο προϊόν Τουρισμός Πόλεων που ευνοείται στη χώρα και υποστηρίζεται κυρίως από την περιοχή του Παρισιού που αποτελεί τουριστικό προορισμό για όλες τις εποχές του χρόνου SWOT ανάλυση ΔΥΝΑΜΕΙΣ Ύ Είναι προορισμός γνωστός και δοκιμασμένος Ύ Διαθέτει οργανωμένες υποδομές, τουριστικές και μη Ύ Προσφέρει ποικιλία εναλλακτικών δραστηριοτήτων Ύ Διαθέτει πλούσιους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους πολύ καλά διατηρημένους ^ Είναι γεωγραφικά σχετικά κοντά στις κύριες χώρες προέλευσης επισκεπτών S Έχει οργανωμένο δίκτυο διανομής Λειτουργεί βάση στρατηγικού σχεδίου ΜΚΤ και διαθέτει μεγάλα κονδύλια για εφαρμογή ενεργειών ΜΚΤ και προβολής ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ Ύ Έχει ακριβό κόστος διαμονής και διαβίωσης Ύ Η ποιότητα δεν είναι αντίστοιχης της τιμής των τουριστικών υπηρεσιών Ύ Οι μετακινήσεις εντός της χώρας είναι ακριβές (βενζίνη, διόδια, μεταφορικά μέσα) 80

82 ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ Ά Είμαστε σημαντικά φθηνότεροι Ά Διαθέτουμε κι εμείς σημαντικά πολιτιστικά μνημεία και πλούσιους φυσικούς πόρους Ύ Προσφέρουμε ως προορισμός τη δυνατότητα να συνδυάσει κανείς διαφορετικά τουριστικά προϊόντα (όπως π.χ. Ήλιος και Θάλασσα και Τουρισμός Πόλεων) σε ένα και μοναδικό ταξίδι εύκολα, με ασφάλεια και σχετικά χαμηλό κόστος Ά Η διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα το 20 θα αυξήσει την αναγνωρισιμότητα της χώρας, θα προσελκύσει μεγάλο αριθμό επισκεπτών. Η Θεσσαλονίκη θα είναι μία από τις Ολυμπιακές πόλεις ΑΠΕΙΛΕΣ S Μπορούμε ευκολότερα να διεκδικήσουμε μερίδιο αγοράς από το προϊόν Ήλιος και Θάλασσα και δυσκολότερα από τα προϊόντα εκείνα που προσελκύουν επισκέπτες υψηλού οικονομικού επιπέδου που ταξιδεύουν εκτός περιόδου αιχμής Ά Έχει ήδη προχωρήσει αρκετά στη διαφοροποίηση του τουριστικού της προϊόντος με ποιοτική ανάπτυξη προϊόντων για τουρισμό εκτός περιόδου αιχμής τα οποία προβάλλει εντατικά και ισχυρά Ύ Μπορεί να διαθέσει ακόμη μεγαλύτερους πόρους για ενέργειες ΜΚΤ και προβολής Τωρινή στρατηγική Η Γαλλία δίνει έμφαση κυρίως στο πολιτιστικό κομμάτι του τουρισμού, προβάλλοντας τα μουσεία και τις ποικίλες πολιτιστικές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα στο έδαφος της, προσπαθώντας να προσελκύσει την ομάδα εκείνων των επισκεπτών που ενδιαφέρονται για πολιτισμό και επίσκεψη σε αξιοθέατα. Αυτό οφείλεται στο ότι το Παρίσι και η περιοχή του αποτελούν τον κύριο πόλο έλξης επισκεπτών για τη Γαλλία, κάτι που καθοδηγεί τους αρμοδίους στο σχεδίασμά τουριστικής πολιτικής και προωθείται ανάλογα από αυτούς (η ζήτηση προκαλεί την προσφορά και η προσφορά τη ζήτηση). Επειδή όμως είναι μία πολύ μεγάλη χώρα και οι επιμέρους περιφέρειες έχουν έντονες διαφοροποιήσεις, κάθε περιοχή προβάλλει τα δικά της χαρακτηριστικά: οι περιοχές της Βρετάνης και της Νορμανδίας προβάλλονται ως προορισμοί για Θαλάσσιο Τουρισμό κυρίως, η ηπειρωτική Γαλλία προβάλλεται ως προορισμός για διακοπές κοντά στη φύση σε γραφικές πόλεις και χωριά, η Νότια Γαλλία προβάλλεται επίσης ως προορισμός για Θαλάσσιο Τουρισμό, περιοχές όπως το Μπορντώ προβάλλουν έντονα το στοιχείο της γαστρονομίας και οινογευσίας Με'/ΐοντικοί στόχοι Στους μελλοντικούς της στόχους είναι η περαιτέρω βελτίωση της ποιότητας, γι αυτό και προχωράει στην ανάπτυξη των υποδομών με έργα όπως: Βελτίωση του σιδηροδρομικού δικτύου και δρομολόγηση περισσότερων υπερταχέων αμαξοστοιχιών Αναβάθμιση των σιδηροδρομικών σταθμών υποδοχής μεγάλου αριθμού επισκεπτών 81

83 Αναβάθμιση του τούνελ του Mont Blanc που θα διευκολύνει την προσέλευση από την Κεντρική Ευρώπη Αναβάθμιση του λιμανιού της Μασσαλίας, τόσο όσον αφορά την υποδομή του λιμανιού, αλλά και όσον αφορά τα καταλύματα, τα εστιατόρια και την αγορά Την διάνοιξη του τούνελ του Mercantour ανάμεσα στη Γαλλία και την Ιταλία, που θα διευκολύνει την πρόσβαση από την Αν. Ευρώπη προς την Κεντρική Γαλλία. Την αναβάθμιση του αεροδρομίου της Νίκαιας για να μπορεί να υποδεχθεί περισσότερους επισκέπτες Την επέκταση του τούνελ της Μάγχης (ίσως δημιουργία και δεύτερου) Την ανάπτυξη των υποδομών για συνέδρια και εκθέσεις. Εξετάζεται η περίπτωση δημιουργίας εκθεσιακού κέντρου τ.μ. στις Κάννες, του δεύτερου μεγαλύτερου, μετά το Παρίσι, εκθεσιακού και συνεδριακού κέντρου επιφάνειας τ.μ. στη Νίκαια και πολιτιστικού και εκθεσιακού κέντρου τ.μ. στο Μονακό Την κατασκευή στο Μονπελιέ ενός ψυχαγωγικού και εμπορικού πάρκου που θα διαθέτει πίστα για πατινάζ, κέντρο μπόουλινγκ, ενυδρείο, καταστήματα και χώρους γραφείων Την κατασκευή στα περίχωρα του Μονπελιέ τεχνοπόλεων (Τεχνολογικών ή Επιχειρηματικών Πάρκων) Την αναβάθμιση της Cap D Agde, γνωστού παραθεριστικού θέρετρου στη μεσογειακή ακτή Παράλληλα, η Γαλλία θα συνεχίσει, όπως κάνει μέχρι σήμερα, να έχει σημαντική παρουσία σε όλες τις μεγάλες τουριστικές εκθέσεις που λαμβάνουν χώρα σε όλες τις χώρες της Ευρώπης και αποτελούν κύριο μέσο προβολής του προορισμού. Η παρουσία στις εκθέσεις αυτές υποστηρίζεται από την ύπαρξη μεγάλου αριθμού καλαίσθητων και ιδιαίτερα προσεκτικά σχεδιασμένων εντύπων προβολής όπως τουριστικοί οδηγοί, οδηγοί καταλυμάτων, οδηγοί εστιατορίων, οδηγοί πολιτιστικών δραστηριοτήτων, οδηγοί ειδικών μορφών τουρισμού (γαστρονομία, περιπατητικός τουρισμός, τουρισμός πόλεων, οινογευσία) Θέση στην αγορά και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα Η Γαλλία, άλλος ένας από τους ηγέτες στην ευρωπαϊκή τουριστική αγορά, εφαρμόζει επίσης Στρατηγική Πρόληψης Διατήρηση μεριδίου αγοράς μέσω ενεργειών Οχύρωσης, προσπαθώντας με τη διαφοροποίηση να ικανοποιήσει τις εξειδικευμένες ανάγκες των καταναλωτών Αντιμετώπισης με εντατική προβολή Ανάπτυξη του μεριδίου αγοράς μέσω ενεργειών Διαφοροποίησης, ανάπτυξης νέων προϊόντων και βελτίωσης της ποιότητας Αντιμετώπισης, μέσω ισχυρής προβολής Τα κύρια ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της Γαλλίας συνίστανται στη διαφοροποίηση του προϊόντος και την έντονη διαφημιστική προβολή. 82

84 .2.5. ΑΛΛΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ Περιγραφή της αγοράς Η ελληνική τουριστική αγορά (προσφορά και ζήτηση) έχει αναλυθεί νωρίτερα. Οι κυριότεροι ανταγωνιστικοί προορισμοί εντός της χώρας για τη Χαλκιδική, όσον αφορά τον αλλοδαπό εισερχόμενο τουρισμό, είναι οι Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα, τα Ιόνια νησιά, η Πελοπόννησος η Κρήτη και η Μαγνησία. Οι ανταγωνιστικοί αυτοί προορισμοί έχουν το σημαντικό πλεονέκτημα, απέναντι στη Χαλκιδική, ότι έχουν απευθείας αεροπορικές συνδέσεις με τακτικές και ναυλωμένες πτήσεις, με περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις απ ότι η Θεσσαλονίκη. Τα νησιά, συγκεκριμένα, είναι ο προτιμότερος από τους αλλοδαπούς προορισμός. Τα νησιά του Αιγαίου, και κυρίως οι Κυκλάδες, είναι μοναδικά στο κόσμο από άποψη γεωγραφικής κατανομής και προσελκύουν τουρισμό που επιθυμεί να γυρίσει και να δει περισσότερα από ένα. Όσον αφορά τον εγχώριο τουρισμό, κυριότεροι ανταγωνιστές είναι η Κρήτη, οι Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα, η Μαγνησία, η Θράκη και τα Ιόνια νησιά (βλ. Πίνακα 27). Συγκεκριμένα για το χειμερινό τουρισμό, οι κυριότεροι ανταγωνιστικοί προορισμοί είναι η Μαγνησία, η Ευρυτανία και τα Ιωάννινα. Οι περιοχές αυτές έχουν αναπτύξει και προσφέρουν στους επισκέπτες κατά τη χειμερινή περίοδο πολλές εναλλακτικές δραστηριότητες πολύ καλά διοργανωμένες, σε συνδυασμό με αγροτουριστικά παραδοσιακά καταλύματα SWOT ανάλυση ΔΥΝΑΜΕΙΣ \ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ Ύ Περιοχές όπως η Μαγνησία, η Ευρυτανία, τα Ιωάννινα έχουν αναπτύξει πολλές εναλλακτικές δραστηριότητες για τη χειμερινή περίοδο S Τα νησιά έχουν καλύτερο καιρό και μεγαλύτερο καλοκαίρι Λ Τα νησιά είναι περισσότερο γνωστά στο εξωτερικό και έχουν καλύτερο δίκτυο διανομής Ύ Οι περιοχές που είναι κοντά στην Αθήνα έχουν περισσότερες απευθείας πτήσεις και προσφέρουν τη δυνατότητα της επίσκεψης και της πόλης σε συνδυασμό με τις διακοπές Ύ Πολλά νησιά έχουν απευθείας ναυλωμένες πτήσεις από πολλές ευρωπαϊκές πόλεις Οι περισσότερες περιοχές βασίζονται για την προβολή τους στις διεθνείς και την εγχώρια αγορά στην τοπική αυτοδιοίκηση και τον Ε.Ο.Τ. Η ιδιωτική πρωτοβουλία (όπως οι Ενώσεις Ξενοδόχων) δεν είναι ανεπτυγμένη. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει στη λειτουργία του Ε.Ο.Τ. θα τους αφήσει πίσω στον τομέα αυτό 8

85 ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ Ύ Η μεγάλη αναγνωρισιμότητα ορισμένων περιοχών στο εξωτερικό βοηθάει στο να γίνεται ευρύτερα γνωστή η Ελλάδα και να προωθούνται σιγά σιγά και άλλες περιοχές Ύ Η Β. Ελλάδα έχει καλύτερη πρόσβαση στις χώρες της Αν. Ευρώπης που μπορούν να παράγουν σημαντικό αριθμό αφίξεων και διανυκτερεύσεων στο μέλλον Ά Η Χαλκιδική βασίζεται κατά μεγάλο βαθμό στην ιδιωτική πρωτοβουλία (από την Ένωση Ξενοδοχείων) για τον σχεδίασμά της στρατηγικής και των ενεργειών ΜΚΤ για την προβολή της Ύ Το 20 η Θεσσαλονίκη θα είναι μία από τις Ολυμπιακές πόλεις και θα δεχθεί σημαντικό αριθμό επισκεπτών ΑΠΕΙΛΕΣ Ύ Οι περισσότερες περιοχές προσφέρουν χαμηλότερες τιμές για ίσης ή και καλύτερης ποιότητας καταλύματα Ά Με την κρίση στα Βαλκάνια, ο οδικός τουρισμός από τη Δ. Ευρώπη έρχεται με πλοίο μέσω Ιταλίας και τα λιμάνια της Δ. Ελλάδας είναι εγγύτερα σε άλλους, εντός της χώρας, ανταγωνιστικούς προορισμούς Τωρινή στρατηγική Ο σχεδιασμός της στρατηγικής και των ενεργειών ΜΚΤ και προώθησης γίνεται τόσο σε επίπεδο κεντρικό (Ε.Ο.Τ. - εθνική ενιαία στρατηγική) όσο και σε επίπεδο Νομαρχιών. Οι Γ.Γ.των δεκατριών Περιφερειών της χώρας δεν παίζουν σημαντικό ρόλο, απλώς υποβοηθούν συγχρηματοδοτώντας κάποιες ενέργειες. Ο Ε.Ο.Τ. εφάρμοζε μέχρι σήμερα κυρίως προγράμματα προβολής με στόχο την αύξηση της αναγνωρισιμότητας. Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να γίνεται αντιληπτή η ανάγκη για διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος και ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού Μελλοντικοί στόχοι Στόχοι της εθνικής τουριστικής πολιτικής για το μέλλον θα είναι η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου μέσω > της ανάπτυξης περισσότερων και της καλύτερης οργάνωσης των υφιστάμενων εναλλακτικών μορφών τουρισμού -> της προσέλκυσης περισσότερου επιλεκτικού και όχι μαζικού τουρισμού -> της αύξηση της ζήτησης από τις υπερπόντιες αγορές και της χώρες της Α. Ευρώπης 84

86 . Στρατηγικές ομάδες στην ευρωπαϊκή τουριστική αγορά H K H O - O a M S 2 ΧΑΜΗΛΗ ΜΕΣΑΙΑ ΥΨΗΛΗ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ 85

87 4. SWOT ΑΝΑΛΥΣΗ (ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ) 4.1. ΔΥΝΑΜΕΙΣ -» Δυνατό βασικό τουριστικό προϊόν. Η Χαλκιδική προσφέρει ένα ευρύ φάσμα εναλλαγών φυσικού περιβάλλοντος και μπορεί να προσφέρει ποικιλία εναλλακτικών δραστηριοτήτων όπως διακοπές στη θάλασσα, επίσκεψη πόλεων, περιηγητικό τουρισμό, θρησκευτικό τουρισμό, αθλητικό τουρισμό, ορεινό τουρισμό, αγροτουρισμό. Ο ελληνικός τρόπος ζωής αναγνωρίζεται από πολλούς επισκέπτες και πιθανούς επισκέπτες σαν ένα από τα θέλγητρά της. Η Ελλάδα, συνολικά, αποπνέει ένα συγκεκριμένο τύπο «προσωπικότητας» και θεωρείται κάτι ξεχωριστό. Η περισσότερο θετική εικόνα αναφέρεται στην ελληνική φιλοξενία. Η Β. Ελλάδα έχει, όπως και όλη η χώρα, ένα μοναδικό ιστορικό και πολιτιστικό υπόβαθρο, που τη διαφοροποιεί από άλλους προορισμούς που επίσης προσφέρουν ήλιο και θάλασσα. Οι κοντινοί, σημαντικότατοι αρχαιολογικοί χώροι, αποτελούν πόλο έλξης για το μέσο τουρίστα. Έχει μία θετική και αρεστή εικόνα σαν τουριστικός προορισμός ανάμεσα στους τουρίστες που την έχουν επισκεφθεί και ανάμεσα σε αυτούς που είναι πιθανοί μελλοντικοί επισκέπτες όσον αφορά την όμορφη φύση, το καθαρό και περιποιημένο περιβάλλον και την ασφάλεια των επισκεπτών. -» Καλό επίπεδο επαναλαμβανόμενου τουρισμού. -» Καλό βαθμό ικανοποίησης των επισκεπτών.» Λογικά επίπεδα τιμών. -> Μεγάλος αριθμός δυνητικών επισκεπτών σε βασικές αγορές - πηγές. -» Γεωγραφική εγγύτητα προς τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Βαλκανικής Χερσονήσου. Οι χώρες αυτές παράγουν σημαντικό αριθμό αφίξεων και διανυκτερεύσεων και στο μέλλον ο αριθμός αυτός θα αυξηθεί γρηγορότερα από ότι ο εξερχόμενος τουρισμός από τις Δυτικοευρωπαϊκές χώρες, αφού οι αγορές αυτές είναι ανερχόμενες ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ -» Ανεπαρκής υποδομή και τουριστική προσφορά για να καλύψει τις εξειδικευμένες ανάγκες των χειμερινών επισκεπτών, αλλά και για να προσελκύσει τουρίστες ανώτερου οικονομικού επιπέδου. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι τα περισσότερα ξενοδοχεία δεν διαθέτουν ούτε καν θέρμανση. 86

88 > Έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού που θα μπορούσε να συμβάλλει στην αναβάθμιση της ποιότητας των παρεχόμενων προς τους επισκέπτες υπηρεσιών. -> Ο εισερχόμενος τουρισμός στη Χαλκιδική από τις κύριες αγορές - πηγές έχει αναπτυχθεί κατά μέγιστο βαθμό σε συνεργασία με τους tour operator, οι οποίοι έχουν μεταθέσει τον ανταγωνισμό στο επίπεδο των τιμών. Έτσι, ο τουρισμός στη Χαλκιδική έχει, κατά κύριο λόγο, τη μορφή του μαζικού τουρισμού. -> Οι ανταγωνίστριες χώρες έχουν σημειώσει τεράστιες βελτιώσεις στον τρόπο έκθεσης και παρουσίαση σε μουσεία και μέρη ιστορικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Η Β. Ελλάδα υστερεί σημαντικά, ακόμη και από την Αττική, στον τομέα αυτό. Πέραν των σημαντικών ευρημάτων που εκτίθενται, όχι κάτω από τις ιδανικότερες συνθήκες στη Θεσσαλονίκη και στους γύρω αρχαιολογικούς χώρους της Κ. Μακεδονίας, η ίδια η Χαλκιδική διαθέτει ελάχιστα και σχεδόν αδιάφορα μουσεία. -» Ο άσχημος καιρός κατά τη διάρκεια του χειμώνα δεν επιτρέπει στη Χαλκιδική να έχει τουρισμό όλο το χρόνο γιατί δεν ευνοούνται οι εκτός των ξενοδοχείων δραστηριότητες. -> Οι κύριες Δυτικοευρωπαϊκές χώρες - πηγές είναι σε φάση ωριμότητας και η περαιτέρω αύξηση των διεθνών αφίξεων και διανυκτερεύσεων από τις χώρες αυτές δεν αναμένεται να αυξηθεί ουσιαστικά μεσοπρόθεσμα. -» Η αδυναμία της κεντρικής εξουσίας να χαράξει αποτελεσματική εθνική στρατηγική, να συντονίσει περιφερειακές στρατηγικές ανάπτυξης του τουρισμού και τις περισσότερες φορές να υλοποιήσει ακόμη και απλές ενέργειες προώθησης και προβολής του ελληνικού τουριστικού προϊόντος στις διεθνείς αγορές.. -» Η ανυπαρξία βασικών απευθείας αεροπορικών συνδέσεων με ευρωπαϊκές πόλεις. 4.. ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ -» Η γεωγραφική εγγύτητα προς τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Βαλκανικής Χερσονήσου. Η Χαλκιδική μπορεί, με τους κατάλληλους χειρισμούς, να αποκτήσει προβάδισμα, ώστε όταν η ζήτηση για τουρισμό από τις χώρες αυτές σταθεροποιηθεί να διεκδικήσει σημαντικό μερίδιο. -> Η διοργάνωση από την Ελλάδα των Ολυμπιακών Αγώνων το 20 αποτελεί μία εξαίρετη ευκαιρία για προβολή και προσέλκυση επισκεπτών, αφού η Θεσσαλονίκη είναι και μία από τις έξι Ολυμπιακές πόλεις. 87

89 -> Το δυναμικό της περιοχής στο εξωτερικό είναι πολύ μεγαλύτερο από το σημερινό αριθμό επισκεπτών που δέχεται, κυρίως από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Βαλκανικής Χερσονήσου. > Η εικόνα της περιοχής ως ασφαλή προορισμού, κυρίως σε περιόδους διεθνούς αναταραχής, μπορεί βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα να τη βοηθήσει να προσεταιριστεί μερίδιο αγοράς από ανταγωνιστές που υστερούν στον τομέα αυτό ΑΠΕΙΛΕΣ» Τακτικές πτήσεις από και προς μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες από το αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης ακυρώνονται συνεχώς, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η Β. Ελλάδα να απομονωθεί από τις μεγάλες αγορές - πηγές της Δ. Ευρώπης. -» Οι κύριοι ανταγωνιστές είναι καλύτερα οργανωμένοι στον τομέα του ΜΚΤ και των ενεργειών προβολής και προώθησης και διαθέτουν σημαντικά υψηλότερα κονδύλια για περαιτέρω ενίσχυση των ενεργειών αυτών. -» Ο διεθνής ανταγωνισμός εντείνεται διαρκώς και σε μεγάλο βαθμό γίνεται στο επίπεδο των τιμών. -» Ο ρόλος των μεγάλων tour operator ενισχύεται συνεχώς με τις συγχωνεύσεις και τις εξαγορές. Η αποδέσμευση από αυτού του είδους τον μαζικό τουρισμό θα είναι δύσκολη, χρονοβόρα και ακριβή. - Η ζήτηση από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Βαλκανικής Χερσονήσου, στην οποία εναποθέτει η περιοχή μεγάλο μέρος των προσδοκιών της για επιμήκυνση της περιόδου και ανάπτυξη του τουρισμού θα εξακολουθήσει βραχυπρόθεσμα και ίσως μεσοπρόθεσμα να είναι ασταθής για να μπορεί να υπολογίζει με σιγουριά σ αυτή. -> Το μικρό μέγεθος των μονάδων μπορεί να αποτελέσει ανασταλτικό παράγοντα για την ανάπτυξη της περιοχής, αν δεν οργανωθούν στη συντριπτική τους πλειοψηφία σε Ένωση για να σχεδιάσουν και χρηματοδοτήσουν από κοινού ενέργειες ΜΚΤ. 88

90 5. ΣΤΟΧΟΙ - ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ - ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Από την ανάλυση που προηγήθηκε έγινε φανερό ότι ο στόχος για δωδεκάμηνο τουρισμό στη Χαλκιδική είναι μάλλον ανέφικτος και λόγω των χαρακτηριστικών της περιοχής (ο καιρός είναι άστατος το χειμώνα και δεν ευνοεί τις εκτός των ξενοδοχείων δραστηριότητες αλλά και οι δυνατότητες για χειμερινές δραστηριότητες εξωτερικού χώρου είναι περιορισμένες, αφού δεν υπάρχουν χιονοδρομικά κέντρα και δεν υπάρχει δυνατότητα να αναπτυχθούν). Αντί, λοιπόν, να αναλωθούν τεράστια κονδύλια σε έναν τέτοιο στόχο, είναι προτιμότερο να θέσουμε έναν στόχο που είναι εφικτός, κι αυτός είναι η ανάπτυξη του τουρισμού στη χαμηλή περίοδο και η επέκταση της τουριστικής περιόδου από το Μάρτιο μέχρι τον Νοέμβριο. Η επέκταση κατά δύο μήνες θα προσφέρει στα ξενοδοχεία και τα κάθε είδους καταλύματα της περιοχής τη δυνατότητα της καλύτερης και αποδοτικότερης αξιοποίησης των επενδύσεών τους. Θα δώσει όμως τη δυνατότητα στην περιοχή συνολικά να αναπτυχθεί ομαλότερα, αφού η υπερεκμετάλλευση μόνο σε μία μικρή χρονική περίοδο οδηγεί σε κακή διαχείριση των φυσικών πόρων, αλλά και θα βοηθήσει στη μείωση της ανεργίας και στην καλύτερη απόδοση των κάθε είδους εποχιακών υπηρεσιών (εστιατόρια, χώροι διασκέδασης) που στηρίζονται στον τουρισμό. Ο στόχος αυτός για την επέκταση της τουριστικής περιόδου μπορεί να επιτευχθεί με την εφαρμογή των κατάλληλων προγραμμάτων, όπως αυτά αναλυτικά παρουσιάζονται παρακάτω. Για την εφαρμογή των προγραμμάτων αυτών απαιτούνται συντονισμένες ενέργειες από πλειάδα αρχών και φορέων, δημόσιων και ιδιωτικών, των οποίων η συμβολή είναι απαραίτητη για την τουριστική ανάπτυξη αλλά και την γενικότερη ανάπτυξη της περιοχής. Οι φορείς αυτοί περιλαμβάνουν το Υπουργείο Ανάπτυξης το Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης, τον Ε.Ο.Τ., τη Γ.Γ. Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, τη Νομαρχία Χαλκιδικής, τους Δήμους του Νομού, τους συνδικαλιστικούς φορείς που εκπροσωπούν τους ξενοδόχους τους ξενοδοχοϋπαλλήλους, τους ιδιοκτήτες ενοικιαζομένων δωματίων, τους ιδιοκτήτες κάμπινγκ, τους τουριστικούς πράκτορες και τα τουριστικά γραφεία. Τα προγράμματα που προτείνονται έχουν χρονικό ορίζοντα υλοποίησης δύο χρόνων, με έναρξη τον Νοέμβριο του 2002 και λήξη τον Νοέμβριο του 20. Τα αποτελέσματα θα πρέπει να είναι ορατά από τον Μάρτιο του 20 (με αύξηση των αφίξεων και διανυκτερεύσεων, όπως φαίνεται παρακάτω). Οι εντατική όμως προώθηση και διαφήμιση της περιοχής, τόσο στην εγχώρια τουριστική αγορά όσο και στις διεθνείς αγοράς, πρέπει να συνεχιστεί για να βελτιωθούν τα αποτελέσματα και να είναι διατηρήσιμα. 89

91 ΣΤΟΧΟΣ Αύξηση των αφίξεων αλλοδαπών σε τον Μάρτιο 20 και τον Νοέμβριο 20 και της μέσης διάρκειας παραμονής σε 7 ημέρες (6 διανυκτερεύσεις) για τους αλλοδαπούς και 4 ημέρες ( διανυκτερεύσεις) για τους έλληνες τους ίδιους μήνες. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ Βελτίωση της ποιότητας των υποδομών Βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών ΣΤΟΧΟΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Αύξηση των κλινών πολυτελείας και πρώτης κατηγορίας από 40 συνολικά σήμερα σε 100 και των κλινών από σήμερα σε μέχρι το Φεβρουάριο 20 Ολοκλήρωση και βελτίωση οδικού δικτύου μέχρι τον Μάρτιο 20 Ολοκλήρωση και βελτίωση του δικτύου ύδρευσης μέχρι το Μάρτιο 20 Παροχή εξειδικευμένων επαγγελματικών γνώσεων στο υφιστάμενο προσωπικό και εκπαίδευση νέων υπαλλήλων. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Επεξεργασία από κοινού με τους εμπλεκόμενους φορείς (Ε.Ο.Τ., Υπουργείο Ανάπτυξης, Γ.Γ. Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, Νομαρχία, Δήμους) δέσμης μέτρων για παροχή κινήτρων για αναβάθμιση και αλλαγή κατηγορίας των υπαρχόντων μονάδων και ίδρυση νέων (φορολογικές απαλλαγές, γραφειοκρατικές διευκολύνσεις, χαμηλότοκα δάνεια). Εκπόνηση των σχετικών συγκοινωνιακών μελετών, δημοπράτηση και ανάθεση έργων Εκπόνηση των σχετικών μελετών, δημοπράτηση και ανάθεση έργων Επαναλαμβανόμενα σεμινάρια επαγγελματικής κατάρτισης διάρκειας 1-2 μηνών την περίοδο Νοέμβριος 2002-Μάρτιος 200 και Νοέμβριος 200-Μάρτιος 20 Θέματα σεμιναρίων: -> Μαγειρική - ζαχαροπλαστική (4 σεμινάρια) > Δημόσιες σχέσεις στον τουρισμός (2) > Τουριστικό μάρκετινγκ (2) > Υπάλληλοι υποδοχής και κρατήσεων (4) ; -» Ψυχαγωγία τουριστών (4) -> Οροφοκομία (4) > Ξένες γλώσσες για βοηθητικό προσωπικό (4) -> Χρήση Η/Υ (4) -> Εξυπηρέτηση εστιατορίου / μπαρ και σερβίρισμα (4) > Διοίκηση προσωπικού ξενοδοχειακών μονάδων (2) ; Ανάπτυξη εναλλακτικών ; δραστηριοτήτων και ί καλύτερη οργάνωση των υφιστάμενων. Αύξηση των συνεδριακών χώρων από 5 σε τουλάχιστον 50 μέχρι το Φεβρουάριο 20. ; Αναλυτική καταγραφή υπαρχόντων υποδομών και εξοπλισμού σε όλα τα ξενοδοχεία της Χαλκιδικής μέχρι το Νοέμβριο

92 Δημιουργία ενός μεγάλου συνεδριακού κέντρου στη Σιθωνία στο παραθερισηκό συγκρότημα Πόρτο Καρράς μέχρι το Φεβρουάριο 20 Ανάπτυξη περισσότερων αγροτουριστικών δραστηριοτήτων. Βελτίωση των εγκαταστάσεων για αθλητικό τουρισμό - δημιουργία νέων. Ανάπτυξη πακέτων εναλλακτικών δραστηριοτήτων μέχρι το Μάρτιο 20. Αναβάθμιση των υπαρχόντων Μουσείων μέχρι το Μάρτιο 20 Επεξεργασία από κοινού με τους εμπλεκόμενους φορείς (Ε.Ο.Τ., Υπουργείο Ανάπτυξης, Γ.Γ. Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, Νομαρχία, Δήμους) δέσμης μέτρων για δημιουργία νέων συνεδριακών υποδομών και αγορά εξοπλισμού (φορολογικές απαλλαγές, γραφειοκρατικές διευκολύνσεις, χαμηλότοκα δάνεια). Συνεργασία της ιδιοκτήτριας εταιρίας με τους εμπλεκόμενους φορείς για εξασφάλιση κινήτρων. Παροχή κινήτρων και διευκολύνσεων για δημιουργία αγροτουριστικών καταλυμάτων (συνεργασία με τους εμπλεκόμενους φορείς). Οικονομική και επιχειρηματική υποστήριξη (από τους δημόσιους φορείς) προς του αγροτουριστικούς συνεταιρισμούς για ανάπτυξη των δραστηριοτήτων τους, ενέργειες προβολής και προώθησης των προϊόντων τους. Ανακαίνιση του υφιστάμενου γηπέδου γκολφ 18 οπών στο παραθεριστικό συγκρότημα Πόρτο Καρράς στη Σιθωνία με υποστήριξη από τους εμπλεκόμενους φορείς Παροχή κινήτρων και υποστήριξης προς τα ξενοδοχεία για ανακαίνιση των υφιστάμενων και δημιουργία νέων εγκαταστάσεων (γήπεδα τένις, γυμναστήρια). Συνεργασία με ειδικά ταξιδιωηκά γραφεία που διοργανώνουν εκδρομές ειδικών δραστηριοτήτων για ανάπτυξη μονοήμερων, ολιγοήμερων και πολυήμερων πακέτων Αναβάθμιση των Λουτρών Αγ. Παρασκευής Ανακαίνιση των κτιρίων. Εμπλουτισμός εκθεμάτων, όπου αυτό είναι δυνατόν, σε συνεργασία με ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς. 91

93 Διεύρυνση της αγοράς Επίτευξη αναγνωρισιμότητας στη Μ. Βρετανία, τη Γερμανία και τη Γαλλία ανάμεσα στους δυνητικούς επισκέπτες κατά 15% μέχρι το Φεβρουάριο 20 Αύξηση των αφίξεων ημεδαπών και σταθεροποίησή τους στα επίπεδα των ανά μήνα κατά τους μήνες Μάρτιο και Νοέμβριο 20. Προσέλκυση ειδικών κατηγοριών επισκεπτών που ταξιδεύουν εκτός περιόδου αιχμής Πρόσληψη εποχιακού εξειδικευμένου και ξενόγλωσσου προσωπικού. Εφαρμογή προγράμματος εντατικής διαφήμισης με διαφημιστικές καταχωρήσεις και ενθέσεις σε περιοδικά επαγγελματικά και κοινού, συνεντεύξεις τύπου, πληρωμένες διαφημιστικές εκπομπές στην τηλεόραση, προσκλήσεις δημοσιογράφων και πωλητών tour operator, συμμετοχή σε τουριστικές εκθέσεις, συνδιαφήμιση σε φυλλάδια tour operator. Συνεργασία με γραφεία δημοσίων σχέσεων στη Μ. Βρετανία, Γερμανία και Γαλλία. Εντατική διαφήμιση με διαφημιστικές καταχωρήσεις και ενθέσεις σε περιοδικά κοινού και εφημερίδες, πληρωμένες τηλεοπτικές εκπομπές, διαφημιστικά ραδιοφωνικά σποτ, συμμετοχή σε τουριστικές εκθέσεις, προσκλήσεις δημοσιογράφων, συνεντεύξεις τύπου Ανάπτυξη από κοινού με τα ειδικά ταξιδιωτικά γραφεία μονοήμερων, ολιγοήμερων και πολυήμερων πακέτων ειδικών δραστηριοτήτων σε χαμηλή τουριστικά περίοδο για την ελληνική αγορά. Συνεργασία με τουριστικά γραφεία στην Ελλάδα και το εξωτερικό για ανάπτυξη ολιγοήμερων και πολυήμερων πακέτων για ηλικιωμένους, σχολεία και συνεδρίων για επιχειρήσεις. Επαφές με συλλόγους που εκπροσωπούν τις παραπάνω ομάδες στην Ελλάδα και το εξωτερικό (ΚΑΠΗ, οργανώσεις εργαζομένων, πολυεθνικές και μεγάλες επιχειρήσεις) για προώθηση των ειδικών αυτών πακέτων 92

94 ; Διείσδυση σε νέες I αγορές Αύξηση των κρατήσεων από μεμονωμένους σε 0% επί των συνολικών κρατήσεων (της περιόδου Μάρτιος - Νοέμβριος) μέχρι το Νοέμβριο 20 για όλα τα καταλύματα της Χαλκιδικής Δρομολόγηση μίας νέας ναυλωμένης πτήσης ανά χώρα (Μ. Βρετανία, Γερμανία, Γαλλία) προς το αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης τον Μάρτιο του 20 Αύξηση των αφίξεων από τη Ρωσία κατά 20% για την ^ περίοδο Μάρτιος 20 - Νοέμβριος 20 σε σχέση με ; την αντίστοιχη περίοδο του Συνεργασία με ειδικά ταξιδιωτικά γραφεία που διοργανώνουν εκδρομές ειδικών δραστηριοτήτων για ανάπτυξη μονοήμερων, ολιγοήμερων και πολυήμερων πακέτων για την χαμηλή τουριστικά περίοδο Έκδοση εξειδικευμένων οδηγών για ειδικές μορφές τουρισμού (θρησκευτικός, περιηγητικός, συνεδριακός, αθλητικός, περιπατητικός, αγροτουρισμός, γαστρονομίας και οινογευσίας) Ανάπτυξη δικτυακού τόπου με πληροφορίες για την περιοχή (γεωγραφία, αξιοθέατα, δραστηριότητες, ειδικά πακέτα, μεταφορές, καιρό κλπ.) και σύστημα κρατήσεων στο διαδίκτυο Επεξεργασία κοινής πολιτικής για ειδικές παροχές στους μεμονωμένους (όπως δωρεάν μεταφορά από και προς το αεροδρόμιο, καλύτερα δωμάτια, δώρα στα δωμάτιά τους κλπ.). Επεξεργασία, σχεδιασμός και εκτύπωση ειδικού εγχειριδίου - οδηγού μάρκετινγκ για την περιοχή για πωλήσεις σε μεμονωμένους, επαφές με ταξιδιωτικά γραφεία στη Μ. Βρετανία, Γερμανία και Γαλλία, αποστολή του εγχειριδίου, ενημέρωση πωλητών για τη χρήση του και παροχή κινήτρων για μεμονωμένες κρατήσεις Επαφές και συνεργασία με tour operator στις χώρες αυτές για από κοινού ανάληψη του επιχειρηματικού ρίσκου Επαφές με αντίστοιχους φορείς και Ενώσεις σε άλλους νομούς της Κεντρικής Μακεδονίας (Πιερία, Πέλλα, Ημαθία) που εξυπηρετούνται τουριστικά από το αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης! για κοινή ανάληψη ενεργειών. ; Εντατική προώθηση με διαφημιστικές καταχωρήσεις, συμμετοχή σε τουριστικές I εκθέσεις και επιτόπου επαφές με tour operator και ταξιδιωτικά : γραφεία. 9

95 Ένταση και βελτίωση της διανομής Αύξηση των αφίξεων συνολικά από τις Χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Βαλκανικής Χερσονήσου κατά 20% για την περίοδο Μάρτιος 20 - Νοέμβριος 20 σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του Παρουσίαση της Χαλκιδικής στους καταλόγους 10 ακόμη tour operator στη Γαλλία μέχρι το καλοκαίρι 20 Αύξηση των κρατήσεων μέσω του διαδικτύου μέχρι και σε ποσοστό 10% επί των συνολικών κρατήσεων μέχρι τον Μάρτιο 20 Αύξηση των απευθείας (χωρίς τη μεσολάβηση tour operator) κρατήσεων μέσω ταξιδιωτικών γραφείων από τη Μ. Βρετανία, τη Γερμανία και τη Γαλλία μέχρι και σε ποσοστό 20% επί των συνολικών κρατήσεων από τις χώρες αυτές μέχρι τον Μάρτιο 20 Συνεργασία με τις ελληνικές πρεσβείες στη Ρωσία και τον Ε.Ο.Τ. για μείωση της γραφειοκρατικής διαδικασίας για έκδοση βίζας Εντατική προώθηση με διαφημιστικές καταχωρήσεις, συμμετοχή σε τουριστικές εκθέσεις και επιτόπου επαφές με tour operator και ταξιδιωτικά γραφεία. Εντατική προώθηση με διαφήμιση και επαφές με tour operator Από κοινού ανάληψη του επιχειρηματικού ρίσκου για δρομολόγηση ναυλωμένων πτήσεων Συνδιαφήμιση στους καταλόγους των tour operator Ανάπτυξη δικτυακού τόπου με πληροφορίες για την περιοχή (γεωγραφία, αξιοθέατα, δραστηριότητες, ειδικά πακέτα, μεταφορές, καιρό κλπ.) και σύστημα κρατήσεων στο διαδίκτυο Επεξεργασία, σχεδιασμός και εκτύπωση ειδικού εγχειριδίου - οδηγού μάρκετινγκ για την περιοχή για πωλήσεις σε μεμονωμένους, επαφές με ταξιδιωτικά γραφεία στη Μ. Βρετανία, Γερμανία και Γαλλία, αποστολή του εγχειριδίου, ενημέρωση πωλητών για τη χρήση του και παροχή κινήτρων για μεμονωμένες κρατήσεις 94

96 6. ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ - ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ 6.1 Προϋπολογισμός ενεργειών και δράσεων A. i Διαφημιστικές καταχωρήσεις Β. Ένθεση διαφημιστικού δισέλιδου Γ. Εγχειρίδιο πωλήσεων - μάρκετινγκ! Δ. Συμμετοχή σε διεθνείς τουριστικές εκθέσεις Ε. Εκπαίδευση προσωπικού ΣΤ. j Αναλυτική καταγραφή συνεδριακών εγκαταστάσεων [ Ζ. Συνεργασία με γραφεία δημοσίων σχέσεων ! Η. Ομαδικά δημοσιογραφικά ταξίδια Θ. Προσκλήσεις μεμονωμένων δημοσιογράφων I. Προσκλήσεις πωλητών τουριστικών πακέτων Κ. Προσκλήσεις τηλεοπτικών συνεργείων !e ΚΑ. Προσκλήσεις ελλήνων δημοσιογράφων ls.oooje ΚΒ. Δημιουργία νέου βίντεο e ΚΓ. Δημιουργία δικτυακού τόπου ΚΔ. Συνδιαφήμιση με tour operator ΚΕ. Εκτύπωση εντύπων ΚΣΤ. Ανακαίνιση μουσείων ΚΖ. ί Επιδότηση tour operator Έ ΚΗ. Λοιπά διοικητικά έξοδα και έξοδα δομών Έ Σύνολο

97 6.2. Ανάλυση δαπανών Α. Ολοσέλιδες διαφημιστικές καταχωρήσεις (από Νοέμβριο 2002 μέχρι Μάρτιο 20) Οι καταχωρήσεις θα γίνουν σε: Δύο επαγγελματικά τουριστικά έντυπα και δύο τουριστικά περιοδικά κοινού στη Μ. Βρετανία Δύο επαγγελματικά τουριστικά έντυπα και δύο τουριστικά περιοδικά κοινού στη Γερμανία Δύο επαγγελματικά τουριστικά έντυπα και δύο τουριστικά περιοδικά κοινού στη Γαλλία Δύο τουριστικά περιοδικά κοινού στη Ρωσία Δηιιιουργία κατανώρτκπκ: (Θα δημιουργηθούν διαφορετικές καταχωρήσεις για κάθε χώρα και κάθε τύπο εντύπου) Concept 00 Κείμενο 50 Φωτογραφίες 00 Σχεδιασμός και φιλμς 100 ΣΥΝΟΛΟ 750 Για χώρες χ 2 διαφορετικά έντυπα και 1 χώρα για 1 έντυπο χ 7 = Κατανώοηση: Μ. Βρετανία: 2 επαγγελματικά έντυπα χ 5 καταχωρήσεις χ / καταχώρηση = ταξιδιωτικά περιοδικά κοινού χ 5 καταχωρήσεις χ / καταχώρηση = Γερμανία: 2 επαγγελματικά έντυπα χ 5 καταχωρήσεις χ / καταχώρηση = ταξιδιωτικά περιοδικά κοινού χ 5 καταχωρήσεις χ / καταχώρηση = Γαλλία: 2 επαγγελματικά έντυπα χ 5 καταχωρήσεις χ / καταχώρηση = ταξιδιωτικά περιοδικά κοινού χ 5 καταχωρήσεις χ / καταχώρηση = Ρωσία: 2 ταξιδιωτικά περιοδικά κοινού χ 5 καταχωρήσεις χ / καταχώρηση = Σύνολο για τις καταχωρήσεις Β. Ένθεση διαφημιστικού δισέλιδου με πληροφοριακό υλικό σε επαγγελματικά περιοδικά στη Μ. Βρετανία και τη Γερμανία δύο φορές σε κάθε χώρα (η πρώτη την περίοδο Νοέμβριος Μάρτιος 200 και η δεύτερη την περίοδο Νοέμβριος Μάρτιος 20) Δτηιιουργία εντύπου: Concept 500 Κείμενα 200 Φωτογραφίες 500 Μεταφράσεις 50 Σχεδιασμός και φιλμς 00 Αναθεώρηση για δεύτερη ένθεση 200 ΣΥΝΟΛΟ 1.550

98 Εκτύπωση: τεμάχια χ 2 χώρες = τεμάχια χ 0,5 / τεμάχιο = Ένθεση: Μ. Βρετανία: Σε ένα επαγγελματικό έντυπο (Travel Bulletin) χ 2 φορές χ /ένθεση =.000 Γερμανία: Σε ένα επαγγελματικό έντυπο (FVW) χ 2 φορές χ /ένθεση = 10,000 Σύνολο για ένθεση Γ. Σχεδιασμός και ένθεση Ιόσέλιδου εγχειριδίου πωλήσεων - μάρκετινγκ Δηιιιουρνία εντύπου: Για την πρώτη χώρα: Concept Φωτογραφίες Κείμενα Σχεδιασμός και φιλμς ΣΥΝΟΛΟ Η έκδοση θα γίνει σε τρεις γλώσσες (αγγλική, γερμανική, γαλλική) και το έντυπο θα σχεδιαστεί διαφορετικά για κάθε χώρα για είναι προσαρμοσμένο στις ειδικές απαιτήσεις της κάθε αγοράς Για τις δύο επόμενες χώρες: Αναπροσαρμογή concept Κείμενα.000 Σχεδιασμός και φιλμς 1,000 ΣΥΝΟΛΟ Συνολικά για τις τρεις χώρες Ένθεση: Μ. Βρετανία: Δύο φορές στο ΑΒΤΑ Magazine (επαγγελματικό έντυπο) χ / φορά = Γερμανία: Δύο φορές στο FVW (επαγγελματικό έντυπο) χ / φορά = Σύνολο για ένθεση Εκτύπωση: τεμάχια χ 1,5 / τεμάχιο =

99 Μ Βρετανία: Αποστολή σε γραφεία χ 2 φορές = Γερμανία: Αποστολή σε γραφεία χ 2 φορές = Γσ)1ία: Αποστολή σε γραφεία χ 2 φορές = Σύνολο χ / τεμάχιο = τεμάχια τεμάχια τεμάχια τεμάχια Α. Συμμετοχή σε διεθνείς τουριστικές εκθέσεις Μ. Βρετανία: WTM στο Λονδίνο (Νοέμβριος 2002 και Νοέμβριος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο χώρου Κατασκευή περιπτέρου Αποστολή υλικού 500 Αναλώσιμα Δώρα εκπροσώπων τύπου Έξοδα προσωπικού Δώρα κοινού 500 Δείπνο εκπροσώπων τύπου ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές = Γεοαανία: ΙΤΒ στο Βερολίνο (Μάρτιος 200 και Μάρτιος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο χώρου Κατασκευή περιπτέρου Αποστολή υλικού 500 Αναλώσιμα Δώρα εκπροσώπων τύπου Έξοδα προσωπικού Δώρα κοινού 500 Δείπνο εκπροσώπων τύπου ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές =

100 CBR στο Μόναχο (Φεβρουάριος 200 και Φεβρουάριος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο χώρου Κατασκευή περιπτέρου Αποστολή υλικού 500 Αναλώσιμα Δώρα εκπροσώπων τύπου 500 Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές = BOOT στο Ντύσσελντορφ (Ιανουάριος 200 και Ιανουάριος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο χώρου Κατασκευή περιπτέρου Αποστολή υλικού 500 Αναλώσιμα Δώρα εκπροσώπων τύπου 500 Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές = CMT στη Στουτγκάρδη (Ιανουάριος 200 και Ιανουάριος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο χώρου Κατασκευή περιπτέρου Αποστολή υλικού 500 Αναλώσιμα Δώρα εκπροσώπων τύπου 500 Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές =

101 Γα/.λία: SALON MONDIALE DU TOURISME στο Παρίσι (Μάρτιος 200 και Μάρτιος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο χώρου Κατασκευή περιπτέρου Αποστολή υλικού 500 Αναλώσιμα Δώρα εκπροσώπων τύπου 500 Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές = TOP RESA στη Deauville (Σεπτέμβριος 2002 και Σεπτέμβριος 200) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο περιπτέρου Αποστολή υλικού 500 Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές = SUD TOURISME στη Μασσαλία (Μάρτιος 200 και Μάρτιος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο περιπτέρου Αποστολή υλικού 500 Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού 5,000 ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές = MAHAN στη Λυών (Μάρτιος 200 και Μάρτιος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο περιπτέρου Αποστολή υλικού 500 Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού 5,000 ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές =

102 TOURISSIMA στη Λίλλη (Φεβρουάριος 200 και Φεβρουάριος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο περιπτέρου Αποστολή υλικού 500 Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού 5,000 ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές = Ρωσία: ΜΙΤΤ στη Μόσχα (Μάρτιος 200 και Μάρτιος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο περιπτέρου Αποστολή υλικού Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές = CIS στην Α. Πετρούπολη (Οκτώβριος 2002 και Οκτώβριος 200) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο περιπτέρου Αποστολή υλικού Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές = TOURSIB - SPORTSIB στο Novosibirsk (Φεβρουάριος 200 και Φεβρουάριος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο περιπτέρου Αποστολή υλικού Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές =

103 Ελλάδα: ΤΟΥΡΙΣΉΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ στην Αθήνα (Απρίλιος 200 και Απρίλιος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο περιπτέρου.500 Αποστολή υλικού 00 Έξοδα προσωπικού Αναλώσιμα 500 Δώρα κοινού ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές = PHILOENIA στη Θεσσαλονίκη (Νοέμβριος 2002 και Νοέμβριος 200) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο περιπτέρου.500 Αποστολή υλικού 00 Έξοδα προσωπικού Αναλώσιμα 500 Δώρα κοινού 500 ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές = Ουνναοία: UTAZAS TRAVEL στη Βουδαπέστη (Μάρτιος 200 και Μάρτιος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο περιπτέρου Αποστολή υλικού 500 Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές = Πολωνία: TOURSALON στο Poznan (Οκτώβριος 2002 και Οκτώβριος 200) Ενοίκιο περιπτέρου Αποστολή υλικού Δώρα κοινού Έξοδα προσωπικού ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές =

104 TT TOUR & TRAVEL στη Βαρσοβία (Ιανουάριος 200 και Ιανουάριος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο περιπτέρου Αποστολή υλικού 500 Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές = Τσεγία: HOLIDAY WORLD στην Πράγα (Φεβρουάριος 200 και Φεβρουάριος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο περιπτέρου Αποστολή υλικού 500 Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές = Βουλναοία: HOLIDAY στη Σόφια (Φεβρουάριος 200 και Φεβρουάριος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο περιπτέρου.000 Αποστολή υλικού 00 Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού,000 ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές =

105 Π.Γ.Δ.Μ.: ΒΤΕ στα Σκόπια (Απρίλιος 200 και Απρίλιος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο περιπτέρου.000 Αποστολή υλικού 00 Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού.000 ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές = Γιουνκοσλαβία: Διεθνής έκθεση τουρισμού στο Βελιγράδι (Μάρτιος 200 και Μάρτιος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο περιπτέρου.000 Αποστολή υλικού 00 Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού,000 ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές = Κροατία: I'lTF στο Βελιγράδι (Μάρτιος 200 και Μάρτιος 20) Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο περιπτέρου.000 Αποστολή υλικού 00 Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού.000 ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές =

106 Κόστος για κάθε συμμετοχή: Ενοίκιο περιπτέρου.000 Αποστολή υλικού 00 Δώρα κοινού 500 Έξοδα προσωπικού.000 ΣΥΝΟΛΟ χ 2 φορές = Ε. Εκπαίδευση προσωπικού Προβλέπονται 4 σεμινάρια μέσης διάρκειας 00 ωρών = ώρες Αμοιβές εκπαιδευτών ( ώρες χ 5 / ώρα =) Υλικά πρακτικής άσκησης.000 Αναλώσιμα Βιβλία, διδακτικές σημειώσεις Έξοδα κίνησης 00,000 ΣΥΝΟΛΟ ΣΤ. Αναλυτική καταγραφή συνεδριακών εγκαταστάσεων 1 άτομο χ 1 μήνα χ = Έξοδα κίνησης 500 ΣΥΝΟΛΟ Ζ. Συνεργασία με γραφεία δημοσίων σχέσεων Μ. Βρετανία: Από Νοέμβριο 2002 μέχρι Νοέμβριο 20 (24 μήνες) χ / μήνα = Γερμανία: Από Νοέμβριο 2002 μέχρι Νοέμβριο 20 (24 μήνες) χ / μήνα = ΣΥΝΟΛΟ Η. Ομαδικά δημοσιογραφικά ταξίδια (Press Trips) Υπολογίζουμε ότι κάθε ομάδα θα αποτελείται από 10 άτομα και περιλαμβάνονται έξοδα μεταφοράς, μετακίνησης, διαμονής, διατροφής, διασκέδασης. Από Μ. Βρετανία: Τρία ταξίδια (Μάιος 200, Σεπτέμβριος 200, Μάϊος 20) χ / ταξίδι = Από Γερμανία: Τρία ταξίδια (Μάϊος 200, Σεπτέμβριος 200, Μάϊος 20) χ / ταξίδι =

107 Από Γαλλία: Τρία ταξίδια (Μάιος 200, Σεπτέμβριος 200, Μάιος 20) χ / ταξίδι = 6,000 ΣΥΝΟΛΟ θ. Προσκλήσεις μεμονωμένων δημοσιογράφων Για κάθε άτομο υπολογίζονται έξοδα μεταφοράς, μετακίνησης, διαμονής, διατροφής Από Μ. Βρετανία: Δέκα άτομα (από Μάιο 200 μέχρι Σεπτέμβριο 20) χ Από Γερμανία: Δέκα άτομα (από Μάιο 200 μέχρι Σεπτέμβριο 20) χ Από Γαλλία: Δέκα άτομα (από Μάιο 200 μέχρι Σεπτέμβριο 20) χ Από Τσεχία: Δέκα άτομα (από Μάϊο 200 μέχρι Σεπτέμβριο 20) χ Από Ουγγαρία: Δέκα άτομα (από Μάϊο 200 μέχρι Σεπτέμβριο 20) χ Από Πολωνία: Δέκα άτομα (από Μάϊο 200 μέχρι Σεπτέμβριο 20) χ Από Ρωσία: Δέκα άτομα (από Μάϊο 200 μέχρι Σεπτέμβριο 20) χ εβδομάδα χ / εβδομάδα = εβδομάδα χ / εβδομάδα = εβδομάδα χ / εβδομάδα = εβδομάδα χ / εβδομάδα = εβδομάδα χ / εβδομάδα = εβδομάδα χ / εβδομάδα = εβδομάδα χ / εβδομάδα = ΣΥΝΟΛΟ I. Προσκλήσεις πωλητών τουριστικών πακέτων Υπολογίζουμε ότι κάθε ομάδα θα αποτελείται από 10 άτομα και περιλαμβάνονται έξοδα μεταφοράς, μετακίνησης, διαμονής, διατροφής, διασκέδασης. Από Μ. Βρετανία: Δύο ταξίδια (Μάιος 200 και Μάιος 20) χ / ταξίδι = Από Γερμανία: Δύο ταξίδια (Μάιος 200 και Μάιος 20) χ / ταξίδι = Από Γαλλία: Δύο ταξίδια (Μάιος 200 και Μάιος 20) χ / ταξίδι = Από Ρωσία: Δύο ταξίδια (Μάιος 200 και Μάιος 20) χ / ταξίδι = Από Πολωνία: Δύο ταξίδια (Μάιος 200 και Μάιος 20) χ / ταξίδι = Από Ουγγαρία: Δύο ταξίδια (Μάιος 200 και Μάιος 20) χ / ταξίδι = Από Τσεχία: Δύο ταξίδια (Μάιος 200 και Μάιος 20) χ / ταξίδι = ΣΥΝΟΛΟ

108 Κ. Προσκλήσεις τηλεοπτικών συνεργείων Στα έξοδα περιλαμβάνονται έξοδα μεταφοράς, μετακίνησης, διαμονής, διατροφής για συνεργείο 4 ατόμο τη φορά. Τα γυρίσματα θα γίνουν μία φορά και οι εκπομπές θα είναι επαναλαμβανόμενες. Από Μ. Βρετανία: Δύο γυρίσματα για διαφορετικούς σταθμούς το καλοκαίρι του 200 χ / γύρισμα = Από Γερμανία: Δύο γυρίσματα για διαφορετικούς σταθμούς το καλοκαίρι του 200 χ / γύρισμα = Από Γαλλία: Δύο γυρίσματα για διαφορετικούς σταθμούς το καλοκαίρι του 200 χ / γύρισμα = ΣΥΝΟΛΟ ΚΑ. Προσκλήσεις ελλήνων δημοσιογράφων Στα έξοδα περιλαμβάνονται έξοδα διαμονής, μετακίνησης και διατροφής. 15 άτομα χ 1 εβδομάδα χ = ΚΒ. Δημιουργία νέου ημίωρου βίντεο για την περιοχή Περιλαμβάνονται έξοδα γυρισμάτων, διαμονής, μετακίνησης και διατροφής τετραμελούς συνεργείου, μοντάζ, κειμένων, εκφώνησης κειμένων και αναπαραγωγή αντιγράφων ΣΥΝΟΛΟ ΚΓ. Δημιουργία δικτυακού τόπου για παρουσίαση της περιοχής και συστήματος online κρατήσεων Περιλαμβάνονται έξοδα φωτογράφησης, συγγραφής κειμένων, μεταφράσεων (σε 5 γλώσσες πέραν της ελληνικής: αγγλική, γερμανική, γαλλική, ιταλική, ρωσική), σχεδιασμού, διαχείρισης για 24 μήνες ΣΥΝΟΛΟ ΚΔ. Συνδιαφήμιση με tour operator στη Μ. Βρετανία, Γερμανία, Γαλλία Το κόστος αφορά επιδότηση των tour operator για παρουσίαση της περιοχής στους καταλόγους τους και ανάληψη ρίσκου εισαγωγής νέων ξενοδοχείων (κόστος δημιουργίας σελίδων και εκτύπωσης καταλόγων) Μ. Βρετανία: 10 tour operator χ / έκαστος = Γερμανία: 10 tour operator χ / έκαστος = Γαλλία: 10 tour operator χ / έκαστος = ΣΥΝΟΛΟ

109 ΚΕ. Εκτύπωση εντύπων Κυρίως έντυπο Χαλκιδικής (γενικές πληροφορίες και φωτογραφίες της περιοχής): Μεταωοάσεις: Φιλάς: Ουγγρικά 100 Ουγγρικά 100 Πολωνικά 100 Πολωνικά 100 Σέρβικα 100 Σέρβικα 100 Βουλγάρικα 100 Βουλγάρικα 100 ΣΥΝΟΛΟ 400 e ΣΥΝΟΛΟ 400 Εκτυπώσεις: τεμ. Αγγλικά Γερμανικά Γαλλικά Ρώσικα Τσέχικα Ελληνικά Ουγγρικά Πολωνικά Σέρβικά Βουλγάρικα ΣΥΝΟΛΟ τεμ. χ 1,7 / κόστος ανά τεμάχιο = Οδηγός ξενοδοχείων Μεταωοάσεις: Φιλάς: Ουγγρικά 500 e Ουγγρικά 500 Πολωνικά 500 Πολωνικά 500 Σέρβικα 500 Σέρβικα 500 Βουλγάρικα 500 Βουλγάρικα 500 ΣΥΝΟΛΟ ΣΥΝΟΛΟ Εκτυπώσεις: τεμ. Αγγλικά Γερμανικά Γαλλικά Ρώσικα Τσέχικα Ελληνικά Ουγγρικά Πολωνικά Σέρβικά Βουλγάρικα ΣΥΝΟΛΟ τεμ. χ 1,7 6/ κόστος ανά τεμάχιο =

110 Οδηγός ενοικιαζομένων δωματίων Δακτυλογραφήσεις 500 Σχεδιασμός ΣΥΝΟΛΟ Μεταωοάσεις: Φίλης: Αγγλικά 500 e Αγγλικά 500 Γερμανικά 500 Γερμανικά 500 Γαλλικά 500 Γ αλλικά 500 Ρώσικα 500 Ρώσικα 500 Τσέχικα 500 Τσέχικα 500 Ουγγρικά 500 Ουγγρικά 500 Πολωνικά 500 Πολωνικά 500 Σέρβικα 500 Σέρβικα 500 e Βουλγάρικα 500 Βουλγάρικα 500 ΣΥΝΟΛΟ ΣΥΝΟΛΟ Εκτυπώσει: τεμ. Αγγλικά Γερμανικά Γαλλικά Ρώσικα Τσέχικα Ελληνικά Ουγγρικά Πολωνικά Σέρβικά Βουλγάρικα ΣΥΝΟΛΟ τεμ. χ 1,7 / κόστος ανά τεμάχιο = Έντυπο για θρησκευτικό τουρισμό: Δηηιουσ/ία Concept.000 Φωτογραφήσεις.000 Κείμενα Σχεδιασμός Φιλμς Μεταφράσεις σε επτά γλώσσες *.500 ΣΥΝΟΛΟ * αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά, ρώσικα, τσέχικα, ουγγρικά πολωνικά 109

111 Εκτύπωση τεμ. Αγγλικά Γ ερμανικά Γαλλικά Ρώσικα Ουγγρικά Τσέχικα Πολωνικά ΣΥΝΟΛΟ τεμ. χ 1,5 6/ κόστος ανά τεμάχιο = Έντυπο για αθλητικό τουρισμό Δηιηουργία Concept.000 Φωτογραφήσεις.000 Κείμενα Σχεδιασμός Φιλμς Μεταφράσεις σε τέσσερις γλώσσες * ΣΥΝΟΛΟ * αγγλικά, γερμανικά, γαλλικός ρωσικά Εκτύπωση τεμ. Αγγλικά Γερμανικά Γαλλικά Ρώσικα ΣΥΝΟΛΟ τεμ. χ 1,5 / κόστος ανά τεμάχιο = Έντυπο για συνεδριακό τουρισμό: Δηιηουργία Concept.000 Φωτογραφήσεις.000 Κείμενα Σχεδιασμός Φιλμς Μεταφράσεις σε τέσσερις γλώσσες * ΣΥΝΟΛΟ * αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά, ρώσικα 110

112 Εκτύπωση τεμ. Αγγλικά Γερμανικά Γαλλικά Ρώσικα ΣΥΝΟΛΟ τεμ. χ 1,5 / κόστος ανά τεμάχιο = Έντυπο για αγροτουρισμό Δηιιιουονία Concept.000 Φωτογραφήσεις.000 Κείμενα Σχεδιασμός Φιλμς Μεταφράσεις σε τρεις γλώσσες * ΣΥΝΟΛΟ * αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά Εκτύπωση τεμ. Αγγλικά Γερμανικά Γαλλικά ΣΥΝΟΛΟ τεμ. χ 1,5 / κόστος ανά τεμάχιο = Έντυπο για γαστρονομία - οινογευσία Δηιιιουονία Concept.000 Φωτογραφήσεις.000 Κείμενα Σχεδιασμός Φιλμς Μεταφράσεις σε τρεις γλώσσες * ΣΥΝΟΛΟ * αγγλικά, γερμανικός γαλλικά Εκτύπωση τεμ. Αγγλικά Γερμανικά Γαλλικά ΣΥΝΟΛΟ τεμ. χ 1,5 / κόστος ανά τεμάχιο =

113 Έντυπο για περιηγητικό τουρισμό Το έντυπο υπάρχει, θα μεταφραστεί όμως σε περισσότερες γλώσσες και θα ανατυπωθεί Φιλμς 800 Μεταφράσεις σε δύο γλώσσες * ΣΥΝΟΛΟ * αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά, ρώσικα Εκτύπωση Αγγλικά - Γερμανικά Γαλλικά - Ρώσικα ΣΥΝΟΛΟ τεμ τεμ. χ 1,5 / κόστος ανά τεμάχιο = Έντυπο για λαογραφικές εκδηλώσεις Το έντυπο υπάρχει, θα μεταφραστεί όμως σε περισσότερες γλώσσες και θα ανατυπωθεί Φιλμς 800 Μεταφράσεις σε δύο γλώσσες * ΣΥΝΟΛΟ * γαλλικά, ρώσικα Εκτύπωση τεμ. Αγγλικά Γερμανικά Γαλλικά Ρώσικα ΣΥΝΟΛΟ τεμ. χ 1,5 / κόστος ανά τεμάχιο = ΚΣΤ. Ανακαίνιση μουσείων Κόστος για ανακαίνιση επτά μουσείων στη Χαλκιδική (βλ. εδάφιο ) χ για κάθε ένα = Πρόσληψη εποχιακού εξειδικευμένου προσωπικού 10 άτομα χ 18 μήνες (Μάρτιος Νοέμβριος 200 και Μάρτιος 20 - Νοέμβριος 20) χ 700 / άτομο / μήνα =

114 ΚΖ. Επιδότηση tour operator για δρομολόγηση νέων ναυλωμένων πτήσεων Η επιδότηση θα αφορά τους μήνες Μάρτιο 200, Νοέμβριο 200, Μάρτιο 20 και Νοέμβριο 20 Για άτομα χ 4 μήνες = αφίξεις Υπολογίζεται επιδότηση 0 / άφιξη άρα συνολικά ΚΗ. Λοιπά διοικητικά έξοδα και έξοδα δομών Λειτουργία νοαωείου αεροδροιιίου: Το γραφείο στο αεροδρόμιο θα δίνει στους επισκέπτες κάθε πληροφορία για την περιοχή και τα καταλύματα, μεταφορικά μέσα κλπ. Θα λειτουργεί από Μάρτιο μέχρι Νοέμβριο. Ενοίκιο χώρου (από Μάρτιο 2002 μέχρι Νοέμβριο 20): 21 μήνες χ 000 / μήνα = Προσωπικό: 2 άτομα χ 18 μήνες (Μάρτιος - Νοέμβριος για το 200 και 20) χ 700 / άτομο / μήνα = ΣΥΝΟΛΟ Λειτουργία γραωείου συντονισιιού: Ενοίκιο χώρου (από Νοέμβριο 2002 μέχρι Νοέμβριο 20): 25 μήνες χ 00 / μήνα = Γραμματειακή υποστήριξη (για το ίδιο διάστημα): 1 άτομο χ 25 μήνες χ / μήνα = ΣΥΝΟΛΟ Δημόσιες σχέσεις, επισκέψεις σε tour operator στο εξωτερικό: 1 άτομο χ 25 μήνες χ.000 / μήνα = Έξοδα ταξιδίων ΣΥΝΟΛΟ Λογιστική παρακολούθηση: 1 άτομο χ 25 μήνες χ 500 / μήνα = Αποστολή εγγράφων Αναλώσιμα Λοιπά έξοδα

115 7. ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ - ΕΛΕΓΧΟΣ - ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Γνα την εφαρμογή καν παρακολούθηση του σχεδίου ΜΚΤ προτείνεται να συστηθεί μία επιτροπή παρακολούθησης που θα περιλαμβάνει εκπρόσωπους από: Το Υπουργείο Ανάπτυξης Το Υπουργείο Μακεδονίας - Θράκης Τον Ε.Ο.Τ. Τη Γ.Γ. Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας Τη Νομαρχία Χαλκιδικής Όλους τους δήμους του νομού Την Ένωση Ξενοδοχείων Χαλκιδικής Το Σωματείο Ιδιοκτητών Ενοικιαζόμενων Δωματίων Χαλκιδικής Την Ένωση Κάμπινγκ Χαλκιδικής Την Ένωση Ξενοδοχοϋπαλλήλων Χαλκιδικής Την Ένωση τουριστικών πρακτόρων Μακεδονίας - Θράκης Η σύσταση αυτής της Επιτροπής είναι απαραίτητη, εφ όσον το σχέδιο που προτείνεται είναι ευρύ και περιλαμβάνει ενέργειες που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα όλων των παραπάνω φορέων. Η καλή συνεργασία μεταξύ των είναι απαραίτητη για την ορθή εφαρμογή του σχεδίου και την επιτυχία των στόχων. Η Επιτροπή θα πρέπει να συνέρχεται μία φορά το μήνα για να ελέγχει την πορεία υλοποίησης. Ο έλεγχος για την ορθή εφαρμογή και απόδοση του σχεδίου θα έχει προσαρμοστικό χαρακτήρα, έτσι ώστε η πορεία της εφαρμογής να είναι σύμφωνη με τις οποιεσδήποτε μεταβολές του περιβάλλοντος. Δεδομένου ότι ο βασικός στόχος, δηλαδή η άφιξη των αφίξεων και διανυκτερεύσεων, είναι ποσοτικός άρα και απόλυτα μετρήσιμος, ο τελικός έλεγχος είναι εύκολος. Οι ποσοτικοί επιμέρους στόχοι των προγραμμάτων είναι επίσης εύκολα μετρήσιμοι. Οι ποιοτικοί στόχοι των προγραμμάτων καθορίζουν το πλαίσιο εφαρμογής του σχεδίου, έτσι ώστε η αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων να μπορεί να ελεγχθεί καλύτερα. Ο συγκεκριμένος έλεγχος θα αφορά τη συνολική απόδοση με δείκτες όπως πορεία αφίξεων και διανυκτερεύσεων από τις συγκεκριμένες χώρες - πηγές που αναλύθηκαν νωρίτερα αλλά και συνολικά στη Χαλκιδική, η πορεία των κρατήσεων από μεμονωμένους και η ζήτηση για τα πακέτα για ειδικές ομάδες του πληθυσμού και ειδικές δραστηριότητες που θα αναπτυχθούν. Τα στοιχεία για τον έλεγχο θα προέρχονται από στατιστικά που θα παρέχουν τα γραφεία δημοσίων σχέσεων στο εξωτερικό, τη Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος, τη Στατιστική Υπηρεσία του Ε.Ο.Τ., την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας, τους ίδιους τους tour operator και τα ταξιδιωτικά γραφεία και από στατιστικά στοιχεία που θα κρατάει το γραφείο αεροδρομίου όσον αφορά τα εξυπηρετούμενα άτομα. Το σχέδιο ΜΚΤ όπως προτάθηκε και τεκμηριώθηκε παραπάνω, δεν θεωρείται ότι θα δημιουργήσει κενά στην εφαρμογή του, δεδομένου ότι οι στρατηγικές που επελέγησαν καθώς και τα προγράμματα που προτάθηκαν είναι αποτέλεσμα της εμβάθυνσης στο περιβάλλον, της 114

116 ανάλυσης των ανταγωνιστών και υποψήφιων επισκεπτών. Σε περίπτωση που κατά τον έλεγχο διαπιστωθούν παρεκκλίσεις από τους στόχους, θα αναλαμβάνονται διορθωτικές ενέργειες, ανάλογα με το λόγο που προκάλεσε την παρέκκλιση. Σε περιπτώσεις εκτάκτων διεθνών συγκυριών (όπως ήταν η τρομοκρατική ενέργεια του Σεπτεμβρίου 2001, που επηρέασε σημαντικά την πορεία στον διεθνή τουρισμό) η Επιτροπή Παρακολούθησης θα συνέρχεται εκτάκτως και θα αποφασίζει για τυχόν αναπροσαρμογή του σχεδίου με βάση τα νέα δεδομένα.

117 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Αθανασούλης, Χρ. (1996), Μάρκετινγκ Υπηρεσιών, Τόμος Α', Αθ. Σταμούλης, Αθήνα. - Ηγουμενάκης, Ν. (1999), Τουριστικό Μάρκετινγκ, Interbooks, Αθήνα. - Καδάς, Σ. (1998), Άγιο Όρος, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα. - Κοκκώσης,. και Τσάρτας, Π. (2001), Βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη και περιβάλλον, 1η έκδοση, Κριτική Α.Ε., Αθήνα. - Κωστόπουλος, Αρ. (1998), Τουριστικές διαδρομές στη Χαλκιδική, Μαλλιαρής - Παιδεία, Θεσσαλονίκη. - Κωστόπουλος, Αρ. (1998), Τουριστικές διαδρομές στην Κεντρική Μακεδονία, Μαλλιάρης - Παιδεία, Θεσσαλονίκη. - Λύτρας, Π.Ν. (199), Τουριστική Ψυχολογία, Interbooks, Αθήνα. - Μηναϊδης, Β. (1997), Επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. Ομιλία στην έκθεση «Τουριστικό Πανόραμα 1997). - Παυλόπουλος, Π.Γ. (2001), Ο χειμερινός τουρισμός στην Ελλάδα: Ανάλυση-Συμπεράσματα- Προτάσεις, Ι.Τ.Ε.Π., Αθήνα. - Παυλόπουλος, Π.Γ. (1999), Το μέγεθος και η δυναμική του τουριστικού τοομέα, Ι.Τ.Ε.Π., Αθήνα. - Παυλόπουλος, Π.Γ. (1998), Το Πανόραμα του Ελληνικού Τουρισμού, Ι.Τ.Ε.Π., Αθήνα. - Ρερές, Κ. (1997), Αερομεταφορές και τουριστική ανάπτυξη. Έκθεση Ι.Τ.Ε.Π., τεύχος 2. - Σ.Ε.Τ.Ε. (2001), «Επισημάνσεις της μελέτης του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού για τις κύριες τάσεις του διεθνούς τουρισμού», Hotel & Restaurant, No 7-8-9/2001, p.p Σιώμκος,Γ. (1999), Στρατηγικό Μάρκετινγκ, Τόμοι Α και Β, Αθ. Σταμούλης, Αθήνα. - Σύνδεσμος Ελληνίδων στον Τουρισμό (2000), Ημέρες Τουρισμού, Interbooks, Αθήνα. - Τώινος, Δ.Π. (1999), Έρευνα για τον προσδιορισμό των χαρακτηριστικών των αλλοδαπών τουριστών, Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη. - Τσάρτας, Π. (2000), Τουριστική Ανάπτυξη: Πολυεπιστημονικές Προσεγγίσεις, ΕΞΑΝΤΑΣ, Αθήνα. - Τσίτουρας, Α.Κ. (1998), Η εποχικότητα του τουρισμού στην Ελλάδα και τις ανταγωνίστριες χώρες, Ι.Τ.Ε.Π., Αθήνα.

118 ΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Costa, J. (1995), International perspectives on travel and tourism development, International Journal of Contemporary Hospitality Management, Vol 7, No 7, p.p Cooper, C., Fletcher, J., Gilbert, D. and Wanhill, St. (1999), Tourism: Principles and practices, 2nd edition, Addison Wesley Longman Publishing, USA. Eccles, G. and Costa, J. (1996), Perspectives on tourism development, International Journal on Contemporary Hospitality Management, Vol 8, No 7, p.p Eccles, G. (1995), Marketing, sustainable development and international tourism. International Journal of Contemporary Hospitality Management, Vol 7, No7, p.p Jaenson, J. E. (1999), Marketing orientation in the tourism Industry, Developments in Marketing Science, Vol 22, p.p. 6. Kotler, Ph. (1997), Marketing Management, 9th edition, Prentice Hall Int., USA. Mclntyr, G. (199), Sustainable Tourism Development: Guide to local planners, W.T.O., Madrid. Pride, M. and Ferell, O.C. (1997), Marketing, 10th edition, Houghton Mifflin co, USA. Ramshaw, D. (200), Halkidiki Walking - Wandern, H.H.A., Thessaloniki. Smith, C. and Jenner, P. (1998), Tourism and the Internet, Travel and Tourism Analyst, Nol, p.p Tourism Intelligence International (2000), How the Germans will Travel 2005, Bielefeld, Germany. Tourism Intelligence International (2000), How the British will Travel 2005, Bielefeld, Germany. Vogt, C.A., Stewart, S.I. and Resemaier, D.R. (1998), Communication strategies for first time visitors, Journal of Travel and Tourism Marketing, Vol 7, No2, p.p W.T.O. (2001), The impact of the attacks in the United States on international tourism: An initial analysis, Madrid. W.T.O. (2000), Tourism Highlights 2000, Madrid. W.T.O. (2001), Tourism 2020 Vision Europe, Madrid. W.T.O. (2001), Compendium of tourism statistics, Madrid. W.T.O. (1999), Changes in leisure time, Madrid. W.T.O. (1997), International tourism: A global perspective, Madrid.

119 W.T.O. (1999), Marketing tourism destinations online, Madrid. W.T.O. (1994), National and regional tourism planning, Madrid. W.T.O. (1997), Senior tourism, Madrid. W.T.O. (1998), The Euro and tourism, Madrid. W.T.O. (1999), Tourism generating markets, Madrid. W.T.O. (2001), Tourism market trends 2001 Europe, Madrid. W.T.O. (1998), Tourism promotion in foreign countries, Madrid. W.T.O. (1998), Travel and Tourism Fairs, Madrid. Wakerfield, K. (1998), Promoting leisure services: economic and emotional aspects of consumer response, The Journal of Services Marketing, Vol 12, No, p.p

120 ΠΗΓΕΣ www. europemedia. net ww.holiday-world.cz pi www. russiantravelmonitor. com w w w. rourisme. gouv.fr www. usatrade. gov

121 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

122 ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ

123 ΓΡΑΦΗΜΑ 1 ΑΦΙΞΕΙΣ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ( ) ! J \ I Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ. ΓΡΑΦΗΜΑ 2 ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΗΜΕΔΑΠΩΝ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ S 1999 ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ; ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ.

124 ΓΡΑΦΗΜΑ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΗΜΕΔΑΠΩΝ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΗΜΕΔΑΠΟΙ Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ. ΓΡΑΦΗΜΑ η ΜΕΣΗ ΜΗΝΙΑΙΑ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΩΝ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ S ϋ 1998 Η ί 1999 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ.

125 t Z66I Μ ΕΣΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΜ Ο ΝΗΣ ΑΑΑΟΔΑΠΩΝ Ε Π ΙΣΚ Ε Π ΤΩ Ν ΣΤΗ Ν ΕΛΛΑΔΑ ( ) Ϊ Z86I «Λ < e < ο>u 8161 LL61 9L Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία E.O.T. MD in >r cn o

126 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΙΣΕΡΧΟΜΕΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΕΝΤΕ ΚΥΡΙΟΥΣ ΣΥΝΟΡΙΑΚΟΥΣ ΣΤΑΘΜΟΥΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΑΛΛΟΔΑΠΏΝ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ

127 ΓΡΑΦΗΜΑ 7 ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΜΕΣΟ ΑΦΙΞΗΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΓΙΑ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ. ΓΡΑΦΗΜΑ 8 ΑΦΙΞΕΙΣ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΜΕ ΝΑΥΛΩΜΕΝΕΣ ΠΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ.

128 ΓΡΑΦΗΜΑ 9 ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΩΝ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΩΝ (ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑΔΑΣ - ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ) Ο ^ ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑΔΑΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ. ΓΡΑΦΗΜΑ 10 ΑΦΙΞΕΙΣ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ - ΗΜΕΔΑΠΩΝ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΗΜΕΔΑΠΟΙ Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ.

129 ΓΡΑΦΗΜΑ 11 ΔΤΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ - ΗΜΕΔΑΠΩΝ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ W ΗΜΕΔΑΠΟΙ Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ. ΓΡΑΦΗΜΑ 12 ΜΕΣΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ (ΚΑΘΌΛΗ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ) ΣΥΝΟΛΟ (ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΚΑΙ ΗΜΕΔΑΠΟΙ) 8,9 <Ν VO 00 Os Os Os Os Os Os Os Os Os Os Os o Os Ον Os Os Os Os Os Os Os Os o> -ί ~-ι " ή -Ί -*1 "-Ί -i <N => Ν Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ.

130 ιοοζ Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ.

131 ΓΡΑΦΗΜΑ 14 ΑΦΙΞΕΙΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ HI ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ W ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ Id ΜΑΙΟΣ «ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ «ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ LI ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ i ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ.

132 ΓΡΑΦΗΜΑ 15 ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ CB ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ α ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ υ ΜΑΙΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ U ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ.

133 ΓΛ CS Z0H9PMMV o n I e S' ON o rd L 20H9PV0N Z g s < H Os soidaui)io * zoidawainas * >- o o z > o H 20I2A0JAV 20IVA0I SOINAOI 20ΙΥΙΛΙ SOIVIdLIV SOIIdVIM VO Τ Η < s B e < 0- u soidvaodaao SOIdVAONVI Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία E.O.T.

134 w pq W Θ < O wn ω o < o β ω p x zsu u O UIVW0 UIVO susidouodav ON ON ON UIVW0 oo ON UIVO 2 so E e < a- u i E Θ < & u < ΰ a o z H HW o wop z G P < o 5 z g H o < o ε ω P Z G H suaidonodav UIVW0 UIVO LCOdOnOdV UEVW0 r-~ simvo on ON SUSIdOIIOdHV UIVW0 U5IIVO o o CN o o UfdOUOdV UIWV0 o U5TIVO o o smidonodhv soissvw o o USIVO ^ o SUIdOIIOdSV UIVW0 t" o 1TOVO yp I O 2U»dOnOdV Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία E.O.T. Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ.

135 ΓΡΑΦΗΜΑ 19 ΑΦΙΞΕΙΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ) ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΚΑΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ. ΓΡΑΦΗΜΑ 20 ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ) ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΚΑΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ 90-V1 '91-'92 '92-'9 '9-V4 '94-'95 '95-'96 '96-V7 '97-'98 '98-99 '99-ΌΟ ΌΟ-'ΟΙ Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ.

136 ΓΡΑΦΗΜΑ 21 ΑΦΙΞΕΙΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ) ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΗΜΕΔΑΠΟΙ - ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ η Ημεδαποί JL«l Αλλοδαποί '90-'91 '91-'92 '92-9 '9-'94 '94-'95 '95-96 '96-'97 '97-'98 '98-'99 99-ΌΟ Ό0-Ό1 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ. ΓΡΑΦΗΜΑ 22 ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ) ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΗΜΕΔΑΠΟΙ - ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ , Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ.

137 ΓΡΑΦΗΜΑ 2 ΜΕΣΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ) ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ - ΗΜΕΔΑΠΟΙ CM cn VO r- 00 σν, σ\ σν σν Os Os σν as σν σν OV Os Os Os Os Os Os σν σν ο ο ' " 1 CM CM ό Λ <Ν CO νό οό σν ό ΟΝ σν Os Os Os Os Os σν σν σν Ο σν σν Os Os Os Os Os σν σν σν ο * * CM Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ. ΓΡΑΦΗΜΑ 24 ΜΕΣΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ) ΣΥΝΟΛΟ (ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΚΑΙ ΗΜΕΔΑΠΟΙ) 4,1,,6 * < CM m Ό ΟΟ σν σν σν σν σν σν σν σν σν σν σν σν σν σν σν σν σν σν σν ο ο ~* 1 I CM <Ν ο CM ra ή νό 00 σν ό σν σν σν σν σν σν σν σν σν σν Ο σν σν σν σν σν σν σν σν σν σν ο ι CM Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ,

138 ΓΡΑΦΗΜΑ 25 ΑΦΙΞΕΙΣ ΝΑΥΛΩΜΕΝΩΝ ΠΤΗΣΕΩΝ ΣΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ "ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ" ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ (ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ) Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ. ΓΡΑΦΗΜΑ 26 ΑΦΙΞΕΙΣ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΝΑΥΛΩΜΕΝΕΣ ΠΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ "ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ" ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ (ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ) Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ.

139 4 < e < Cl t- Μ ΕΣΗ Θ ΕΡΜ Ο ΚΡΑΣΙΑ ΑΕΡΟΣ (oc) - ΠΕΔΙΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Μ ΕΣΗ Θ ΕΡΜ Ο ΚΡΑΣΙΑ ΑΕΡΟΣ (oc) - ΟΡΕΙΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ m <4-4 <4* 4 9 <4 HI 9<k ; I i [I - 4 I I fn <N N ν Hi 4 a < I I i ; ^ ^ ('i fn ^ "n U1 t Z o Vt M a, < Ui o w Ed o» P- 11- v g o a e < su u. σ\ r~x < a e < Cl U Ed e w ω 2 Ξ a. O $ w < Oh - >** as H Ed w w Ed o Ed a w Ed z 4 Ed c 2S w < 0u - > K H Ed w f! \ ] > f! Ϊ / I. I f \ I /1 I I f I I I if) I!! -! 4 I i 4 '----i i i----t----- Q)O\O,00 00txPxOO ΟΚΙΟ^ΟΌΟΙΛΟ C^ONOsOoCo^t*vVoO. < 2 e fn a e < CL u < a e < Cl - w Ed o Ed = W Ed z ω a. O E Z w = o a. 20 w o δ- >- W Ed o 2d Ed a w Ed Z 5 Ed as I i-----j i i 1 i j i-----i L C10\Cot\\C^>frlfN'v' z o w < 2 < 2 θ < z o w < 2 < 2 Πηγή: AN.ET.A.

140 Πηγή: Tourism Intelligence International, How the British will Travel 2005 Πηγή: Tourism Intelligence International, How the British will Travel 2005

141 T>dlUUd' 02Π 5θ1Μ OiluoidluDDdp Ιινγη sioi'lgmoj'o odtrxbopoou ο 1 C z G Z ί ω βμ ca a x o H ω > w >- O zo a. I* o a- W ΪΗω < w H a H O a. a H w < a. ω W slvoap^l dr/ojij SoodptJ luxoistf mj. ImUAOKodjj sirca οατ)γιι ου wxoij doj o trrfv. m Os *Γ) CA TSi : c Ddlupirdsu sos r~ x Os

142 ΤΥ Π Ο Σ Κ Α Τ Α Λ Υ Μ Α Τ Ο Σ ΠΟΥ ΠΡΟΤΙΜΟΥΝ ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΩΝ ΤΑΞΙΔΙΩ ΤΩ Ν Κ Α Τ Α Η Λ ΙΚ ΙΑ Κ Η ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ, 1998 ΟΜΑΔΑ, 1998 Πηγή: Tourism Intelligence International, How the British will Travel 2005 Πηγή: Tourism Intelligence International, How the British will Travel 2005

143 1Ιηγή: Tourism Intelligence International, How the British will Travel 2005 Πηγή: Tourism Intelligence International, How the British will Travel 2005

144 ΒΡΕΤΑΝΙΚΕΣ ΑΦ ΙΞΕΙΣ - Β Ρ Ε ΤΑ Ν ΙΚ Ε Σ Α Φ ΙΞ Ε ΙΣ - Μ ΕΡΙΔΙΟ ΑΓΟ ΡΑΣ ΑΝΑ ΓΕΩΓΡΑΦ ΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ 1995 Μ Ε Ρ ΙΔ ΙΟ Α ΓΟ Ρ Α Σ ΑΝΑ ΓΕ Ω ΓΡ Α Φ ΙΚ Η ΠΕΡΙΟ ΧΗ 2000 Πηγή: Tourism Intelligence International, How the British will Travel 2005 flrmi- Tour,

145 Πηγή: Tourism Intelligence International, I low the Germans will Travel 2005 Πηγή: Tourism Intelligence International, How the Germans w ill Travel 2005

146 ΑΓΑΠΗΜ ΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ Α Ν Α Α Υ ΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜ ΑΝΩΝ ΤΑΞΙΔΙΩ ΤΩ Ν ΚΑΤΑ Η Λ ΙΚ ΙΑ Κ Η ΟΜΑΔΑ Σ Τ ΙΣ ΔΙΑΚΟΠΕΣ,

147 Ο Ι ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΟ Ι ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ (ΠΕΡΙΟΧΕΣ) ΤΟ 2005 Π ΙΘ Α Ν Ο Ι ΠΡΟ Ο ΡΙΣΜ Ο Ι ΔΙΑΚΟ ΠΩΝ Γ ΙΑ ΤΟ ΥΣ ΓΕΡΜ ΑΝΟΥΣ ΤΟ 2005 Πηγή: Tourism Intelligence International, How the Germans will Travel 2005

148 ΠΙΝΑΚΕΣ

149 5 CO x -Λ 00 ' o' on <zi ' x x? <zi 0' q d o' 'ί- Ο i d co Os oc 00 d ro <rj s o' o'- O^ o' d sri O CO 0- ' 00 Cs sd SZl sc dco rr ^ q 0' d o od x TT 0' [ ] O g ON CO 00 q CO s d s 0 00' SO O 00 d os d 0 *0 Cl d 0- q <Zi ' Ό θ' T oc CO «Zl od SZl od CO CO od d x d d s Π ΙΝ Α Κ Α Σ 1 Α Φ ΙΞ Ε ΙΣ ΑΛΛΟ ΔΑΠΩ Ν ΕΠΙΣΚ Ε Π ΤΩ Ν ΣΤΑ ΣΥΝΟΡΑ Κ Α ΤΑ Υ Π Η Κ Ο Ο ΤΗ ΤΑ Ό d o o d -r od TT Os 00 cd SC CO d sc cd SO x T so "T so 0 T CO SO O d 0 SO 00 CO SZl CO o- TT S x ' O - xo x 00 sc SZl o' Zl c Os' d d d 0' 8 0 Os Zl sd q ' Os 01 m sd 00 d od OS SO O 00 Γ' zi 00 zi d 00 0 n CO sc 00 os «zi S O O S oc co Os zs d 0s of 01 S sd T ro ' χ v Zl Zl 0' Os' s so o' -r so oc so o? co Ο so Os -r oc SZl Os Zl Os Zl '6 >1 1 > z >- >1 O^ sd CO Os Os' Ό O q >Z) sd Zl m 00 ογ o' ro <Z1 q od Os 00 ' rr o' 0 d «01 00 *T ro SZl Os szi : oi SZl cd O d 0' q 0 CO SZl d 0' sc s $ SO SC 00 oc sc d CO oc co O sz Cs cd CO CN 0 x 1 d CO d 'T SO d d 0 0 oi d i 1 5 CO T 00 od Ό ' x sc d 0' CO CO CO I oi so d 00 d od CO CO Os SO so 00 s szt CO CO d 00 T 0 d cd ^r x Zl d oc CO SZl od 0 x χο q Zl x d d Ό rr x x d d d 00 «Λ o- xo* ' 0' iti C O sri so z I < szi Zl q «ΖΪ O- < Z < '5 00 s < OS SZl 5 O 0 g CO OC oi o- Cs 0 1 s q co CO 0 d i Zl Os Zl < e < sc co O OC < Z > *a u Ό Uaκ Ξ Q. Ό a ο 'ΰ >a Η (Ο ϋ ο U ZL ο > C Ζ Ό C. I a δ ο ο I C. Ο 2 uj <Ζ a 'S ι %-ζ s s 'dr ί W I τ. C4 < * < W < < Η W < ω Ο 2 W ΞΙ >> Ο ί ο * Ξ u Η C! ι ι U Ο C< W = ζ < Ε < Ο < θu * Η < 'JL W W U Σ W Ξ * > <_ρ I δa to Np οχ U' a ο ω > I d -B B < 1998 N ox 1^1 un % % % % % % f*> * z < Z S < z < z Ci t- U u J. w ω z Cl <1 o << < ΰ HI Θ CS Cs C Cs Cs d. s w C Z Απρ.-Οκτ. d. s w c Z Απρ.-Οκτ. Νοε.-Μαρ. Απρ.-Οκτ. d. s w z Απρ.-Οκτ. Zi OC sc sc Cs Zl CO CO Zl Cs Zl q d Cs CO zi Cs. oc %o oi 90,0% s? CO 0 89,7% zi d 5? Zl S % t 01 Cs Cs' DC Πηγή: Ι.Τ.Ε.Π.

150 Σύνολο Ό Ο 2.450,1 <D ΓΛ ΓΛ <Ν. νο Tf εη. Ό 616,8 00 οο" ο 7.762, Σύνολο 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Ο ο" Ο Ο Ο έ 5 W ο\ α κ < γλ" γ- νθ οο" ο ΓΛ <Ν 2.0, 495,2 670,2 587,9 46,7 7.29, Απρ.-Σεπτ. 94, 94,2 95,8 90,7 89,8 95, 98,9 94,4 Νοέμ.-Μάρτ. 28,5 141,5 102,7 ΟΟ θ' ΙΤ) 75,8 Ο οο" <Ν»λΓ 4, Νοέμ.-Μάρτ. ΙΛί" 00 <Ν (+ϊ Ον" 5-5,6 Α Φ ΙΞ Ε ΙΣ ΑΛΛΟ ΔΑΠΩΝ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩ Ν ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΌ Ε Π ΙΛ Ε ΓΜ Ε Ν Ε Σ Κ Υ Ρ ΙΕ Σ ΧΩΡΕΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΕΩΣ (σε χιλιάδες) Σύνολο 1990 Απρ.-Σεπτ. Νοέμ.-Μάρτ. Σύνολο 1980 Απρ.-Σεπτ. Νοέμ,-Μάρτ. ΙΤ) VO οο <Ν 277,6 οο" 1.922, ,7 115,4 187, 69,0 170,2 Γ'" " 609,1 8, ,4 565,5 1.57,2 5,7 74,2 1,8 (Ν 00~ νο 69, r- 299,8 262,1 7,7 00 o' <Ν Ό 557,4 6,4 197,0 170,8 26,2 495,7 259,7 ** Όr- 19,2 25,0 ό" 179,8 25,6 166,2 22, νθ γλ" ε ' ζ ι 5.797, ,1 19, , ,0 265,7 Αυστρία Γερμανία Ην. Βασίλειο Γαλλία Ιταλία 1 Ολλανδία Σουηδία Σύνολο ου συνόλου μή επί του ετήσι Ο Σύνολο 1990 Απρ.-Σεπτ. 1 ι β 2 * S S? ± ο ζ: Σύνολο 1980 Απρ.-Σεπτ. Νοέμ.-Μάρτ. 100,0 100,0 96,9 94,0,1 6,0 100,0 90,9 Ο ο" ο 87,9 100,0 95,5 4,5 CD ο" Ο 90,2 ντι Γ6 9,8 100,0 94,4 Ο'ΟΟΙ 00 Ον" 00 νθ (Ν ιγγ ο" Ο'ΟΟΙ Γ'-*' οο νθ Γν " 100,0 ο ο" ο Ο ο" ο 96,1 97,4 6 ε Ο ο" Ο νθ οο (Ν ΟΝ 1, νθ 2,6 100,0 94,8 5,2 Ο ο ο 94,5 5,5 ο * 1 89,6 10,4 Αυστρία Γερμανία Ην. Βασίλειο Γαλλία] Ιταλία Ολλανδία Σουηδία Σύνολο Πηγή: Ι.Τ.Ε.Π.

151 Π ΙΝ Α Κ Α Σ 5 Α Φ ΙΞ Ε ΙΣ - Α ΙΑ Ν Υ Κ ΤΕ Ρ Ε Υ ΣΕ ΙΣ ΚΑΤΑ ΕΘ ΝΙΚΟ ΤΗΤΑ Σ ΤΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ ΤΟΥ ΝΟ Μ Ο Υ Χ Α Λ Κ ΙΔ ΙΚ Η Σ Ο OS 0661 Η 2 ι S < ' 1 Μ Μ e< 1 Διανυκτ. a a &< s < &<»- 2 2 < a - 9- < 2 8 * Η a 9- < Tf 1 m 00 : ΓΝ m - m «η Γ- Γη in : Διανυκτ 'ύ 9- < Διανυκτ. ϊ a 9- < in r-4 v > CM O ON VO ON vo 941c*~, rn mi m VO tj- I1 m t CM 2 m 00 Cs - O 't CM 1.02 in OCM 2.26 \l u 198 Γ 'I m «nm 00 \Z9Z ON 00 mi 1.992! t *n CM rn ON 00 VO ON vo 1895 \L6 m 00 t [ CM r 'T- CM 'Τ' l ON vo 00 rn W 689 in OC mi 00 1 r i OC j 'T- On»n mi i m»n oιλ) cn CM o Ό CM ! CM Tf vo ON m Γ- Γη m> ! ON 00 m 4.67 o 'Γ ΟΟ rn 'Τ ! ! \l99z VO m t m rn mi ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ ΑΓΓΛΟΙ ΑΠΩ ΑΝΑΤΟΛΗ ΑΥΣΤΡΑΛΟΙ - ΝΕΟΖΗΛ. ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΙ ΑΦΡΙΚΑΝΟΙ ΒΕΛΓΟΙ - ΛΟΥΞΕΜΒ. ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΓΑΛΛΟΙ ΙΈΡΜΑΝΟΙ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΟΙ ΔΑΝΟΙ m 00 vo -τι! o VO 1 vb CM! VO ON ON j [ CM r o -Γ ΟΟ m> t rn i o n. 'Γ ΟΟ VO 'Τι-; t cm ΕΛΒΕΤΟΙ 'Γ ΟΟ 'Τ ^ m ON o 298 V IIIll 618 'Τ I t On ; m 689 m r 00 -T 061 ON m r- o m m Γ t OC Γ m CM m t 202 m Q NO 'T ITT 1.59 ON VO CM m 00 cm [S99 00 m 'T- 'Γ ΟΟ CM m Ό m O CM VTl VO i 00 W U- 1 io n v u s ii 692 in m m OC p o VTj ON l : m m in r- 'Τ i «n " J 8 I «n OC p CM 71 o in 'T; O I o i 'ΓvO Γη CM p CM m 'T- 'Γ ΟΟ ON 66 l m rs o ON Γ- On Γ- Γη 192 : _ 'T- ΟΝ m in 'Tm 'Tm n \ZL\ 'Γ- -Γ Γ 00 m 89 VO 'Tt o 9ΣΖ ' ίθ6 'Τ' m Γ- Γ 'Τ η νο m vo (Ν On 00»n Ov >n O m 00 in \z u i S I l rr <N 00 o VO <N 00 vo -T VO vo t 'T- 'T- VO ! ΓΝ 'T- ΟΝ 8 ΙΓ Π Ζ νθ νο Γ ΟΟ Ι Ο m m m -Γ ΟΟ «η 'Τ' ΓΝ 9 m Ο m S9 'Τ Γ- <Ν Γ- 'Γ- 00 <Ν Ό 09S <Ν «η η <Ν »η νο Γ Ο 'Τ Γ- Ο ΙΣΡΑΗΛΙΝΟΙ ΙΤΑΛΟΙ ΚΑΝΑΔΟΙ ΚΥΠΡΙΟΙ ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΝΟΡΒΗΓΟΙ ! ; 190 I io v n w v o I m LZ\'\.566 L il Ο! rs vc. j rn CN 1 CN! mi 'T- loykpanoi m 00 OC m c-i L 2401 VO c.009 ON o >n»n vo T" o 00 2<> <N in VC 17 m o OC <N m [49S Os m vo rs m n <N m ΓΊ Z L i 89 Q < o 262 m <N O I ΡΟΥΜΑΝΟΙ !.40 j 'Τ Ο 1.68 vo ΓΝ g a! m 'Γ- -r Ις κ ο π ια ν ο ι Ις λ ο β α κ ο ι 91 o δ z CQ o, o 00 <N VO m r 'T ] , δ = > s in ni t- r <N OC «Γ- Γη [LiL t r o <N ON m 'Γ ΟΟ 00 'T- ON 'TνΟ 'Tm O ΓΝ ] O vo <N ι- Γη Ovb n * o in n OC m 1.08 Ό m vo 60Z 'T- ΓΝ ] m 'T- «n vo o -rm m m 'T- δ a s. > O H. IOS.L Ιφ ιν λ α ν δ ο ι ΙΣΥΝΟΛΟ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ νθ ON 00 rn m ! ] s < < ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ * μέχρι και το 1995 είναι ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΟΙ Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ.

152 «Η k 1 β «Ο ο Os V vo oc oc oc v v-i v CO v o p * V) p -- Vi Of Of v-i Ο Χ Vi CO V CO CO v co CO v q p , r i O^ V. VO Ό I S I «Ο Β & < Os s vo oc co O vo V «Ο «ο vq ro V p «Ο O Vi p - p V r*-j v-i V V-i co, CO p vi V VO p Γ' 2. «Οι VO VO O- p ο ο Η 1 < 8 νθ oc vo v r- Vi o 00 «/o «/0 θ' vo oc p o Os OC O VO V 00 CO ro O ro O^ Vi -- V-i V Q v rf v-i CO 8 P Vi O vo vo CO v p CO vi vo Γ" Q p q vo Vi o vo CO i «r. p vo VO vo S- < Os VO 1 vo vo «Ο p «Ο p v m V Vi -" ^ OY V-l - ^- fo CO p p V CO V CO VO CO CO VO N 8 ν VO - p p o^ V o: Η * έ s «x oc p VO oc v p V vo vo VO oc o V Os v V v v V» V) O 00 v-i V) Ο Χ Vi CO p CO v p " V VO v> Vi V co p CO co VO vi vo d VO o vo > o CO vo v-i V- p Ο νο & < 00 vq oi IT) v <N Os o OS VO oc o Os OC o* ΓΟ V «Λ v Vi CO O CO p -- *" V CO CO p 8 v p Vi CO vo CO V p p 8 d VO p V) vo * vo Η 2 < o- 00 v-i 00 «Οι K OC p vn o Ό v-i V V v v v CO p CO -" v -Τ p CO p vi V CO vo v r i VO 0^ vo CO. Vi S CO vo, VO VO vi V VO 8 ίί βι < vo σν νο O- OC P VO v V v «Ο «ο «Ο vc Os fo VI o- V-i v-1 V) v-i V) O CO o -- v co -- vo p v CO V VO VO p v CO CO p p CO vo VO p Se V V Π ΙΝ ΑΚΑΣ 5 (συνέχεια) Γ" ν V Η * 2 < Os & < ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ S < vo VO VO v p < /-«I a 5 < Q 0 < < P- p < V vo < O 00 VI δ g > < OC p Ο»' VO v o Θ < 1 >H 1 δ 52 ω CO δ S 52 x; Os OC δ > < o l CD Os OC ; v-i Os Q e tj- V*1 ro ν 00 fo * o w w 0 V 2 V V >- Q δ 1 V-i 2 V) -- v V δ H u: < a Vi VI O v W 2 δ R V) v-i v v CO CO δ ί δ < H '-C V co v δ δ S V CO ε s OC 00 w - & W 1 1 VO Γ- a 0 < 1 vo VO δ =a cu o Z CO V CO δ < o d CO g > O p co CO p δ 2 ί ο CO δ o c NO vovo o >- s Γι G a- OC p vo VO ri VO vo </0 00 VO r-4 O VO vo 8 OC z S c <-a0 δ δ < z δ < δ w < CD δ < o o o< > z a 1 w s 2 & 1 > H Θ w VO VO zl z < < V p 0 0 z > 0 z w u * τα στοιχεία για το 2001 είναι του πρώτου επταμήνου ΠΗΓΗ: Στατιστική Υπηρεσία E O T.

153 ΠΙΝΑΚΑΣ 6 ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΑΛΛΟΑΑΠΟΥ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Περίοδος σε χιλ. αφίξεις (Στοιχεία διορθωμένα όσον αφορά τους οικονομικούς μετανάστες) Πίνακας 6α ΕΥΡΩΠΗ 462,1 66,4 688,2 ΕΕ 00,2 60, 495,5 Λοιπές Ευρωπαϊκές Χώρες 161,9 0,1 197,2 ΑΜΕΡΙΚΗ 92,7 67,4 64,8 ΑΣΙΑ 84,8 105,4 140,9 ΑΦΡΙΚΗ 27,7 17,2 11,5 ΩΚΕΑΝΙΑ 0,9 24,5 11,8 ΓΕΝ. ΣΥΝΟΛΟ 698,2 877,9 917,2 Πίνακας 6β Ποσοστιαία Σύνθεση ΕΥΡΩΠΗ 66,2 75,6 75,0 ΕΕ 4,0 41,0 54,0 Λοιπές Ευρωπαϊκές Χώρες 2,2 4,5 21,5 ΑΜΕΡΙΚΗ 1, 7,7 7,1 ΑΣΙΑ 12,1 12,0 15,4 ΑΦΡΙΚΗ 4,0 2,0 1, ΩΚΕΑΝΙΑ 4,4 2,8 1, ΓΕΝ. ΣΥΝΟΛΟ 100,0 100,0 100,0 Πίνακας 6γ % Μεταβολές 1980/ / /99 ΕΥΡΩΠΗ 4,6,7 48,9 ΕΕ 20,0 7,5 65,1 Λοιπές Ευρωπαϊκές Χώρες 87,2-6,4 19,0 ΑΜΕΡΙΚΗ -27, -,9-0,1 ΑΣΙΑ 24,,7 66,2 ΑΦΡΙΚΗ -7,9 -,1-58,5 ΩΚΕΑΝΙΑ -20,7-51,8-61,8 ΓΕΝ. ΣΥΝΟΛΟ 25,7 4,5 1,4 Πηγή: Ι.Τ.Ε.Π.

154 ΠΙΝΑΚΑΣ 7 ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΕΣ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΗΜΕΔΑΠΩΝ ΣΕ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΑ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΆ ΤΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ 96-' '99 99-ΌΟ ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΗΝΕΣ % επί του συνόλου 67,2% 69,% 68,2% 69,1% ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ % επί του συνόλου 2,8% 0,7% 1,8% 0,9% Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία EOT ΠΙΝΑΚΑΣ 8 ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΚΑΤΑ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΧΩΡΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ - ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ >65 Γαλλία 1,9 9,2 45,6 1, Γερμανία 14,8 42,4 40, 2,6 Ηνωμένο Βασίλειο 2U 44,1 0,9,9 Ιταλία 14, 4, 9,9 2,5 Σουηδία 7,9 9,5 47,4 5, Η Π.Λ. 2,6 22,6 8,7 15,1 Σύνολο 17,5 42,9 6,5,1 Πηγή: Ι.Τ.Ε.Π. ΠΙΝΑΚΑΣ 9 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΚΑΤΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ (%^ Θερινή περίοδος Χειμερινή περίοδος Επιστήμονες - ελεύθεροι επαγγελματίες 25,0,1 Διευθύνοντες - διοικητικά στελέχη 7,5 12,6 Υπάλληλοι γραφείου 16, 11,2 Έμποροι - πωλητές 7,0 7,4 Σπουδαστές 20,8 10,8 Απαπσχολούμενοι στις μεταφορές - επικοινωνίες 1,8 5,7 Τεχνίτες - εργάτες 5,2 5,1 Απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών 6,8 4,8 Λοιπά επαγγέλματα 4,7,6 Ανευ επαγγέλματος 5,0 5,7 Πηγή: Ι.Τ.Ε.Π. ΠΙΝΑΚΑΣ 10 ΜΕΣΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΔΑΠΑΝΗ ΑΝΑ ΧΩΡΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ (χιλ δρχ.) Θερινή περίοδος Χειμερινή περίοδος Γαλλία 9,9 9,7 Γερμανία 8,8 26,4 Ηνωμένο Βασίλειο 9,7 0,1 Ιταλία 15,2 42,2 Σύνολο 1,0 2,4 Πηγή: Ι.Τ.Ε.Π.

155 ΠΙΝΑΚΑΣ 11 ΜΕΣΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΑΠΑΝΗ ΑΝΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ (χιλ. δρχ.) Θερινή περίοδος Χειμερινή περίοδος Επιστήμονες - ελεύθεροι επαγγελματίες 14,9 1,7 Διευθύνοντες - διοικητικά στελέχη 14,9 57,1 Υπάλληλοι γραφείου 1,0 27,2 Έμποροι - πωλητές 19, 61,9 Σπουδαστές 9,9 1,6 Απαπσχολούμενοι στις μεταφορές - επικοινωνίες 9, 0,5 Τεχνίτες - εργάτες 12,8 15,7 Απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών 10,8 19,5 Λοιπά επαγγέλματα 12, 25,1 Άνευ επαγγέλματος 10,9 18,8 Σύνολο 1,0 2,4 Πηγή: Ι.Τ.Ε.Π. ΠΙΝΑΚΑΣ 12 ΜΕΣΗ ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗ ΔΑΠΑΝΗ ΑΝΑ ΗΛΙΚΙΑ (χιλ δρχ.) Θερινή περίοδος Χειμερινή περίοδος ,8 18, ,2, ,9 9,0 >65 12,4 21,9 Σύνολο 1,0 2,4 Πηγή: Ι.Τ.Ε.Π. ΠΙΝΑΚΑΣ 1 ΠΗΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ (%) Θερινή περίοδος Χειμερινή περίοδος Εφημερίδες - περιοδικά 1,7 10,9 Γραφεία EOT 2,7 2,9 Ραδιόφωνο - τηλεόραση 4,4 4,4 Φίλοι - συγγενείς 40,0 28,5 Ταξιδιωτικοί πράκτορες 45,8 2,4 Αφίσες 0,7 1,2 Προηγούμενη εμπειρία 1,0 2,6 Αλλη πηγή 7,2 15,8 Πηγή: Ι.Τ.Ε.Π.

156 ΠΙΝΑΚΑΣ 14 ΜΕΣΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ Ανά άφιξη στα σύνορα * Σύνολο ενοδοχειακά και συναφή καταλύματα ** Θερινή περίοδος Χειμερινή περίοδος ,22 4,20 4,42, ,68 4,7 4,62, ,1 4,10 4,4, ,7 4,0 4,60, ,51 4,61 4,96, ,17 4,9 5,28, ,02 5,1 5,49, ,95 4,78 5,12, ,71 4,92 5,29, ,94 4,95 5,, ,4 5,20 5,60, ,41 5,72 6,20, , 5,51 5,92, ,9 5,52 5,98, ,65 5,61 6,1, ,16 5,60 6,1, ,8 6,00 6,44, ,02 5,94 6,46,41 199,94 5,87 6,9, ,87 6,11 6,6,51 Πηγή: EOT, ΕΣΥΕ, ΟΟΣΑ EUROSTAT *Οι διανυκτερεύσεις αναφέρονται στα πάσης φύσεως καταλύματα **Δεν περιλαμβάνουν τις διανυκτερεύσεις σε campings

157 ΠΙΝΑΚΑΣ 15 ΚΥΡΙΕΣ ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΕΣ ΧΕΙΜΕΡΙΝΩΝ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ - ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΦΕΒ/ΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΕΤΟΣ Αφίξεις Διανυκτ. Αφίξεις Διανυκτ. Αφίξεις Διανυκτ. Αφίξεις Διανυκτ. Αφίξεις Διανυκτ. Αφίξεις Διανυκτ Έλληνες Βρετανοί Αυστριακοί Γάλλοι n Γερμανοί Γιουγκοσλάβοι Ρώσοι Σκοπιανοί * mmm μη» Σύνολο αλλοδαπών ** Γενικό σύνολο μήνα Έλληνες Βρετανοί Αυστριακοί Γάλλοι Γερμανοί Γιουγκοσλάβοι Ρώσοι Σκοπιανοί * v v" I : Sk ii>fa ':? Σύνολο αλλοδαπών ** Γενικό σύνολο μήνα Έλληνες Βρετανοί Αυστριακοί Γάλλοι Γερμανοί Γιουγκοσλάβοι Ρώσοι ' / "'T'.-va;"*' Σκοπιανοί * r.-v...*.. aisspips -,; Σύνολο αλλοδαπών * * Γ ενικό σύνολο μήνα Έλληνες Βρετανοί Αυστριακοί Γάλλοι Γερμανοί Γιουγκοσλάβοι Ρώσοι Σκοπιανοί * ϋ JII11I nm ΙΡΙΕ Σύνολο αλλοδαπών ** Γ ενικό σύνολο μήνα Έλληνες Βρετανοί Αυστριακοί Γάλλοι Γερμανοί Γιουγκοσλάβοι Ρώσοι Σκοπιανοί * ϊ 1 ' sasaassi HHV-Tik'fi.. gass Σύνολο αλλοδαπών * * Γ ενικό σύνολο μήνα Έλληνες Βρετανοί Αυστριακοί Γάλλοι Γερμανοί Λ Γ ιουγκοσλάβοι Ρώσοι Σκοπιανοί * ' wm. urn ggjmggigsr Σύνολο αλλοδαπών ** ' Γ ενικό σύνολο μήνα Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία EOT

158 ΠΙΝΑΚΑΣ 15 ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΦΕΒ/ΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΕΤΟΣ Αφίξεις Διανυκτ. Αφίξεις Διανυκτ. Αφίξεις Διανυκτ. Αφίξεις Διανυκτ. Αφίξεις Διανυκτ. Αφίξεις Διανυκτ Έλληνες Βρετανοί Αυστριακοί Γάλλοι Γερμανοί Γιουγκοσλάβοι Ρώσοι Σκοπιανοί * Σύνολο αλλοδαπών ** Stir Γενικό σύνολο μήνα Έλληνες Βρετανοί Αυστριακοί 4 8 ο Γάλλοι Γερμανοί Γ ιουγκοσλάβοι Ρώσοι Σκοπιανοί * Σύνολο αλλοδαπών * * Γενικό σύνολο μήνα Έλληνες Βρετανοί Αυστριακοί Γάλλοι Γερμανοί Γ ιουγκοσλάβοι Ρώσοι Σκοπιανοί * Σύνολο αλλοδαπών * * Γ ενικό σύνολο μήνα Έλληνες Βρετανοί Αυστριακοί Γάλλοι Γερμανοί Γιουγκοσλάβοι Ρώσοι Σκοπιανοί * Σύνολο αλλοδαπών * * Γενικό σύνολο μήνα Έλληνες Βρετανοί ! 8! Αυστριακοί ! Γάλλοι ! Γερμανοί ο: Γ ιουγκοσλάβοι Ρώσοι Σκοπιανοί * Σύνολο αλλοδαπών * * Γ ενικό σύνολο μήνα Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία EOT * οι Σκοπιανοί μετρούσαν σαν Γιουγκοσλάβοι μέχρι και το 1996 ** αφορά το σύνολο των αλλοδαπών όλων των εθνικοτήτων του μήνα

159 o " o Ατομα > ) wc τ 1.295] 292] fo ON oe ro NO ] IT; fo * g δ Ατομα Πτήσεις 286 Ο CO CO OC "rr _ - i 2 ON Tf TT 159 I \r. OC Ατομα 11 πέσεις Άτομα 1Ιτήσεις Ο ΟΝ co WO ΟΝ r}- On 678 NO CO O NO CO CO NT) Tt ON, io O O vd : co 8 CO Ό- CO Tj CO 6 o o- CO VC 6.08 VO Tt * CO CO CO ON ro ir. 0" -r -T oc ON -t Ατομα I Ιτήσεις Ατομα I Ιτήσεις vc Ο Ό 652 ON s CO oc oc o CO VO V) δ Tf 8 < vo 108 Ό VC CO CO CO VC CO Ov CO CO VO VO CO CO ON \zz vc 49 VO CO o- -r oc rr VO wo oc fo ro CO Ατομα I Ιτήσεις L _ 8 l NO ] O- CO CO o- 228 w-j vc Ov CO 00 CO 00 ' * u w H y Ξ w B H = W w W z o- U H >- < < U = ωh w z S Ed Z 2 a H < W > < s z ω S z a ON as on ON I Ατομα I Ιτήσεις Ατομα I Ατομα I Ιτήσεις Άτομα I Ιτήσεις Άτομα I Ιτήσεις 0C 1.972] ο CO 7911l8^ CO ; 49 02] OC CO * VO 'Tl- l «s CO 00 CO CO O W> ON o O VO Ό 00 ON ΓΟ CO ο» VC -T 70 CO ro ro o 0 <N 9 Cl t u 1 <1 i H * g EL o U>.2 Q. p κ f w < z Ξ h w Ξ >> o H W w <w O Q. W u a. ΰ Ci y is > ο < & ΑΓΓΛΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΓΑΛΛΙΑ [γ ε ρ μ ά ν ιά < o >- o ΙΤΑΛΙΑ ΚΥΠΡΟΣ V IJ V. i. i a o < 2 > < x] [ΣΟΥΗΔΙΑ ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ ΙΣΥΝΟΛΟ ΠΕΡΙΟΔΟΥ Z 2 o B c< o E 0 C. S' >- t pr E

160 ΠΙΝΑΚΑΣ 17 ΒΡΑΒΕΥΜΕΝΕΣ ΑΚΤΕΣ ΚΑΙ ΜΑΡΙΝΕΣ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΜΕ ΤΗ «ΓΑΛΑΖΙΑ ΣΗΜΑΙΑ 2001» ΔΗΜΟΣ Σταγείρων - Ακάνθου Σιθωνίας ΑΚΤΗ Αγ. Παύλος Ουρανούπολη 1 Ουρανούπολη 2 Ελαιών Ορμυλίας Λιβρόχιο Βουρβουρού Καρράς 1 Καρράς 2 Μαρμαράς A Μαρμαράς Β Μαρμαράς Γ Νικήτη 1 Νικήτη 2 Ελιά 2 Μακριά Λαγγάδα Ψακούδια Μεταμόρφωση Κασσάνδρας Σάνη 2 Σάνη Κρυοπηγή 1 Παλλήνης Παναγίας Κρυοπηγή 2 Κρυοπηγή 4 Ποσείδι 1 Ποσείδι 2 Πολύχρονο 1 Πολύχρονο 2 Χανιώτη 1 Χανιώτη Πευκοχώρι Νέα Σκιώνη Αγ. Παρασκευή Χρουσώ Δεβελίκι Κάμπος Πηγή: Ένωση Ξενοδοχείων Χαλκιδικής

161 > Ο < C ζ > > χ χ οχ Οχ Ό ΟΌ t (Ν <ν ττ ο Η W ο ο = ο 00 ΙΟ <Ν ΤΤ Ρϊ?!ϊ:Ι» Ον ι Ον Ο N ox OO ω N ox ^ I (Ν Ι ox \Q ΓΛ ο. ο?- 00 Tf (Ν Ό οο ο ττ \θ ox Tf <n ΞΕΝΟ ΔΟ ΧΕΙΑΚΟ Δ Υ Ν Α Μ ΙΚ Ο ΝΟΜΟΥ Χ Α Δ Κ ΙΔ ΙΚ Η Σ 2001 α. ο ί* δ Υ ο <χ> ω & =L 8 Υ > to > ο Ρ. > ' *ο ο to ο Ρ" η. Ό > ν" οη Ο «Ο! Ον «I γο I ^ (Ν οχ LU ω [I] -CT Ρ < χ >- ο ο ζ ο * I ζ > <5 Ο Μ Ον < ω < Ο * - < Ο Ζ ζ ω Μ ίγ δ * 1_Λ Ο 0D to 8 Ui S' - > a Ό Φ δ. ο to to -ο>ορ. > ' γ ΰ & ο to ο>ω >ΚΓ Ρ" Ρ. Ό NJJ' Ο Η C0 00 rf <Ν ΓΛ Ον Ο _ I to Ό ο <Ν ^ 00 οο ^ Ον > s U» ' < < U* ω w! y -Si Ο > ^ i y : *1 * o I! U~ ^2 It <J> I I!~ o >C0 1^1 ^ os \ ox O (N n o - On <N \ - Tf > C < o z > > o H u O H W c w o c Πηγή: Ξ.Ε.Ε.

162 ΠΙΝΑΚΑΣ 20 ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΕΙΣ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ 1 Α/Α Περιγραφή 1 ι Παιδική Εξοχή του Τ.Υ.Π.Ε.Τ. στην περιοχή της Σάνη. ιδιοκτησία Ε.Τ.Ε.. δυναμικότητας 588 κατασκηνωτών 2 Αθλητική Κατασκήνωση Ντέμου Α.Ε.. στην περιοχή της Ν. Φώκαιας. δυναμικότητας 800 κατασκηνωτών Παιδική Εξοχή Yuppi Camp, στην περιοχή της Κρυοπηγής, ιδιοκτησία A. Τιμπαλέςης ΑΕ.. δυναμικότητας 400 ατόμων 4 Παιδική Εξοχή ΝΙΚΟ Α.Ε.. στην περιοχή του Πευκοχωρίου, ιδιοκτησίας Κ. Φούντα δυναμικότητας 680 κατασκηνωτών 5 Παιδική Εξοχή ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στην περιοχή της Αγ. Παρασκευής, ιδιοκτησίας Κ. Φούντα, δυναμικότητας 42 κατασκηνωτών 6 Παιδική Εξοχή του Συλλόγου Ορθοδόξου Ιεραποστολικής Δράσεως «Ο ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ» στην περιοχή της Καλάνδρας δυναμικότητας 90 κατασκηνωτών 7 Παιδική Εξοχή KINDERLAND στα Ψακούδια. ιδιοκτησίας Kinderland Ε.Π.Ε.. δυναμικότητας 180 κατασκηνωτών 8 HAPPY DAYS 9 Παιδική Εξοχή «Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ» στη Μεταμόρφωση, ιδιοκτησίας Γ. Καλύβα δυναμικότητας 680 κατασκηνωτών 10 Παιδική Εξοχή του Υπουργείου Παιδείας στη Μεταμόρφωση 11 Παιδική Εξοχή του Κ.Κ.Ο.Ν., αρμοδιότητας του Υπουργείου Υγείας Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, στη Μεταμόρφωση 12 Παιδική Εξοχή της. ΑΝ.Θ.. στον Αγ. Νικόλαο, ιδιοκτησίας. ΑΝ.Θ.. δυναμικότητας 260 κατασκηνωτών 1 Παιδική Εξοχή EUROPA BEACH στο Ν. Μαρμαρά, ιδιοκτησίας Θ. Σωτηρούδη - Π. Κυρλαγκίτση Ο.Ε.. δυναμικότητας 150 κατασκηνωτών 14 Παιδική Εξοχή του Φ.Κ.Β.Ε.. στη Χανιώτη 15 Παιδική Εξοχή του Ι.Ν. Αγ. Τριάδας Θεσσαλονίκης στον Πύργο Γοματίου 16 Παιδική Εξοχή «ΑΚΤΗ ΑΛΕΓΡΑ» στον Τριπόταμο Νικήτης. ιδιοκτησίας Αλέγρα ΑΕ.. δυναμικότητας 225 παιδιά 17 Παιδική Εξοχή «ΟΙ ΓΛΑΡΟΙ», στον Γλαρόκαμπο Πευκοχωρίου, ιδιοκτησίας Εκπαιδευτική Θεσσαλονίκης Α.Ε.. δυναμικότητας 285 κατασκηνωτών 18 Παιδική Εξοχή «ΕΛΑΙΩΝΕΣ» στη Στραβιά Λαγκάδα Γοματίου. ιδιοκτησίας Χρ. & Γ. Παπαποστόλου. δυναμικότητας 52 κατασκηνωτών 19 Παιδική Εξοχή «ΑΛΜΠΑΤΡΟΣ» στην Ποτίδαια. ιδιοκτησίας Αναπτυξιακή Α.Ε.. δυναμικότητας 50 κατασκηνωτών 20 Παιδική Εξοχή «ΛΥΚΗΘΟΣ». στην Κουτσουπιά Ν. Μαρμαρά, ιδιοκτησίας Υγειοτουριστικής Α.Ε.. δυναμικότητας 00 κατασκηνωτών «ΥΔΡΙΛΙ». παιδική αθλητική κατασκήλ ωση στη Ν. Φώκαια

163 ΠΙΝΑΚΑΣ 21 ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ ΗΜΕΔΑΠΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΣΕ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΑ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΗΝΑΣ ΕΤΟΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΜΑΙΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΕΤΟΥΣ ! ! Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία EOT ΠΙΝΑΚΑΣ 22 ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΗΜΕΔΑΠΩΝ ΠΟΥ ΕΚΑΝΑΝ ΔΙΑΚΟΠΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 1997 ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΑΥΤΩΝ ΠΟΥ ΕΚΑΝΑΝ ΔΙΑΚΟΠΕΣ ΤΟ 1997 ΑΥΤΩΝ ΠΟΥ ΕΚΑΝΑΝ ΔΥΟ Η ΠΕΡ/ΤΕΡΕΣ ΔΙΑΚΟΠΕΣ % ΦΥΛΟ Άνδρες Γυναίκες ΤΑΞΗ Ανώτερη Μέση Κατώτερη ΗΛΙΚΙΑ ΤΟΠΟΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ Αθήνα Θεσσαλονίκη Άλλες αστικές περιοχές Αγροτικές περιοχές Πηγή: Ε.Ο.Τ. % %

164 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 ΕΙΔΟΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ ΤΟ 1997 ΑΝΑ ΥΠΟΟΜΑΔΕΣ ΣΥΝΟΛΟ ΤΑΞΗ ΤΟΠΟΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ Ανώτερη Μέση Κατώτερη Αθήνα Θεσ/νίκη Άλλες αστικές περιοχές Αγροτικές περιοχές % % % % % % % % Ξενοδοχεία σύνολο A Β Γ Αλλο είδος διαμονής με πληρωμή Διαμονή σε ιδιόκτητο σπίτι / σε φίλους χωρίς πληρωμή Χρονο μεριστική απαλλαγή Άλλο ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: Ε.Ο.Τ. ΠΙΝΑΚΑΣ 24 ΕΙΔΟΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ ΤΟ 1997 ΑΝΑ ΟΜΑΔΑ ΗΛΙΚΙΩΝ ΣΥΝΟΛΟ % % % % % % Ξενοδοχεία σύνολο A Β Γ Άλλο είδος διαμονής με πληρωμή Διαμονή σε ιδιόκτητο σπίτι / σε φίλους χωρίς πληρωμή Χρονο μεριστική ανταλλαγή Αλλο ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: Ε.Ο.Τ.

165 ΠΙΝΑΚΑΣ 25 ΔΙΑΚΟΠΕΣ ΣΤΗΝ ΕΑΛΑΛΑ ΤΟ 1997 ΚΑΙ ΠΡΟΘΕΣΗ ΔΙΑΚΟΠΩΝ ΑΝΑ ΥΠΟΟΜΑΔΑ Έχουν κάνει διακοπές 7 και πλέον ημερών στην Ελλάδα Έκαναν διακοπές 7 και πλέον ημερών στην Ελλάδα το 1997 ΣΥΝΟΛΟ ΑΝΔΡΕΣ ΦΥΛΟ ΓΥΝΑΙ ΚΕΣ ΗΛΙΚΙΑ % % % % % % % % Πρόθεση για διακοπές 7 και πλέον ημερών στην Ελλάδα Ναι σίγουρα Ίσως Σίγουρα0 ^_ ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: Ε.Ο.Τ. ΠΙΝΑΚΑΣ 26 ΔΙΑΚΟΠΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 1997 ΚΑΙ ΠΡΟΘΕΣΗ ΔΙΑΚΟΠΩΝ ΑΝΑ ΥΠΟΟΜΑΔΑ ΣΥΝΟΛΟ ΤΑΞΗ ΤΟΠΟΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ Ανώτερη Μέση Κατώτερη Αθήνα ΘεσΛάκη Άλλες αστικές περιοχές Αγροτικές περιοχές Εχουν κάνει διακοπές 7 και πλέον ημερών στην Ελλάδα Εκαναν διακοπές 7 και πλέον ημερών στην Ελλάδα το 1997 % % % % % % % % Πρόθεση για διακοπές 7 και πλέον ημερών στην Ελλάδα Ναι. σίγουρα Ίσως ΣΝουρ^Υ^^ ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: E O T.

166 ΠΙΝΑΚΑΣ 27 ΣΥΝΟΛΟ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΩΝ ΗΜΕΔΑΠΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΣΕ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΑ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΑΙ ΝΟΜΟ Έτος * Έτος * Νομός Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Εβρου Ροδόπης Ξάνθης Δράμας Καβάλας ΣΥΝΟΛΟ Κεντρικής Μακεδονίας Σερρών Θεσσαλονίκης Χαλκιδικής Κιλκίς Πέλλας Ημαθίας Πιερίας ΣΥΝΟΛΟ Δυτικής Μακεδονίας Φλώρινας Κοζάνης Καστοριάς Γρεβενών ΣΥΝΟΛΟ Ηπείρου Ιωαννίνων Αρτας Θεσπρωτίας Πρέβεζας ΣΥΝΟΛΟ Θεσσαλίας Λάρισας Μαγνησίας Τρικάλων Καρδίτσας Νομός Αττικής Αττικής Αθήνα (πόλη) ΣΥΝΟΛΟ Βορείου Αιγαίου Λέσβου Χίου Σάμου ΣΥΝΟΛΟ ) Π ελοπο ννή σου Κορινθίας Αργολίδας Αρκαδίας Μεσσηνίας Λακωνίας ΣΥΝΟΛΟ Νοτίου Αιγαίου Κυκλάδων ! Δωδ/νήσσυ Ρόδος (νήσος) ΣΥΝΟΛΟ Κρήτης Χανιών Ρεθύμνης Ηρακλείου Λασιθίσυ ΣΥΝΟΛΟ ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑΛΑΣ Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ. *τα στοιχεία για το 2000 είναι προσωρινά ΣΥΝΟΛΟ ! ϊονίιον Νήσων Κέρκυρας Κέρκυρα (νήσος) Λευκάδας Κεφαλληνίας Ζακύνθου ΣΥΝΟΛΟ Avruciic ΕλλΛδοε Αιτνανίας Αχαϊας Ηλείας ΣΥΝΟΛΟ V τερεάς Ελλάδος Φθιώτιδας Ευρυτανίας Φωκίδας Βοιωτίας Εύβοιας ΣΥΝΟΛΟ

167 ΕΚΘΕΜΑΤΑ

168 Isis ml ί!ίι Hi Hi in!! ft II In ti Π t i I! ft Iff ii H Ε Κ Θ Ε Μ Α 1 Πανηγύρια κα ι τοπικές γιορτές «ττη Χαλκιδική * l 111! iiill i I ilis!! Ϊ1Ι u 11 i! I I Hll Ijl II III ill il ιύ' ill Hi II sif i mu Hi II H ί t i.ii II III iii il ill! i ί jl]l a 6 Π

169