109 ANOIΞΗ 2013 ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ. Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση. Δώστε μας βιβλία, δώστε μας χαρά!

Transcript

1 109 ANOIΞΗ 2013 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Διδακτικη λογοτεχνιας και εφαρμογες στο σχολειο Δώστε μας βιβλία, δώστε μας χαρά!

2 KYKΛΟΦΟΡΕΙ και σε ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΑΛΦΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΛΑ ΚΑΘΟΥΜΕΝΑ Γιώργος Λεμπέσης Μα τι σχέση έχει το μικρό Άλφα με την προϊστορία και τι μπορεί να έκανε στους ανθρώπους πριν από εκατομμύρια χρόνια; Μήπως μια μεγάλη ανταρσία; Μήπως επανάσταση; Τι μας βρήκε πάλι στα καλά καθούμενα; Η ΕΥΤΥΧΟΥΠΟΛΗ Μαριλίτα Χατζημποντόζη Ο Ευτύχιος λατρεύει τα ταξίδια. Παρέα με την Ευτυχούλα ξεκινάει για ένα ταξίδι προκειμένου να μάθει σε όλους τους ανθρώπους να χαμογελούν. Πώς θα τα καταφέρει; Μα ξέρει το μυστικό της ευτυχίας! Η ΠΑΣΧΑΛΙΤΣΑ ΜΕ ΤΗ ΜΙΑ ΚΟΥΚΙΔΙΤΣΑ Ευγένιος Τριβιζάς Ενώ οι πασχαλίτσες με δύο, τρείς ή τέσσερις κουκκιδίτσες περνάνε ζωή χαρισάμενη, κανείς δεν καταδέχεται να κάνει παρέα με την πασχαλίτσα που έχει μία μόνο κουκιδίτσα. Κανείς δεν παίζει μαζί της. Κανείς δεν της κάνει δωράκια. Κανείς δεν της λέει τα μυστικά του. Άδικα η μικρή πασχαλίτσα με τη μία κουκιδίτσα πετάει από δω κι από κει από κει κι από δω. Έχει σχεδόν απελπιστεί, όταν αντικρίζει κάτι αφάνταστα υπέροχο και συναρπαστικό. Μια γοητευτική ιστοριούλα που όχι μόνο μας διασκεδάζει, αλλά μας μαθαίνει και τους πρώτους αριθμούς. Αναζητήστε περισσότερους από 700 τίτλους e-book στο KYKΛΟΦΟΡΕΙ και σε Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ ΗΣ ΛΟΓΟΤ Ε Χ ΝΙ Α Σ ΓΙΑ Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι ΝΕΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ ΤΙΚ Η ΛΟΓΟΤ Ε Χ ΝΙ Α Σ Κ Α Ι ΕΦΑ ΡΜΟΓΕΣ Σ ΤΟ Σ ΧΟΛ ΕΙΟ Η «Βιβλιοχαρά» και οι Διαδρομές Ίσως και να θυμούνται οι παλαιότεροι τον παιδικό κατάλογο του εκδοτικού οίκου Ατλαντίς, όπου στο πεντάγραμμο του εξωφύλλου υπήρχαν γραμμένοι οι εξής στίχοι: «Δώστε μας βιβλία, / δώστε μας φτερά. / Δώστε μας βιβλία, / δώστε μας χαρά!» Αυτή η «βιβλιοχαρά» αποτελεί επί της ουσίας και το φετεινό Μήνυμα της ΙΒΒΥ για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου, στις 2 Απριλίου, γενέθλια ημέρα του μεγάλου παραμυθά Χανς Κρίστιαν Άντερσεν ( ). Πράγματι, η χαρά των βιβλίων είναι ευλογία για όλη τη γη, όπως το φως του ήλιου. Κι όταν διαβάζουμε βιβλία πολλαπλασιάζουμε αυτή τη «βιβλιοχαρά», γιατί αυτά είναι καμωμένα από γνώση και φαντασία, ψυχή και μαγεία. Ο διάσημος Αμερικανός αστρονόμος και συγγραφέας Καρλ Σαγκάν ( ) γράφει: «Τι καταπληκτικό πράγμα που είναι το βιβλίο. Ένα επίπεδο αντικείμενο φτιαγμένο από κορμό δέντρου, με ευέλικτα μέρη στα οποία είναι τυπωμένα πολλά αστεία σκούρα σημαδάκια. Αλλά φτάνει να του ρίξεις μια ματιά και βρίσκεσαι μέσα στο μυαλό ενός άλλου ανθρώπου, που μπορεί να έχει πεθάνει πριν από χιλιάδες χρόνια. Διά μέσου των αιώνων, ένας συγγραφέας μιλάει καθαρά και σιωπηλά μέσα στο μυαλό σου, κατευθείαν σε σένα. Η συγγραφή είναι ίσως η μεγαλύτερη από τις ανθρώπινες εφευρέσεις, καθώς φέρνει κοντά ανθρώπους που δεν γνωρίστηκαν ποτέ και έζησαν σε διαφορετικές εποχές. Τα βιβλία σπάζουν τα δεσμά του χρόνου. Το βιβλίο είναι απόδειξη ότι οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν μαγικά». Οι Διαδρομές συνεχίζουν τον αγώνα τους πιστεύοντας ότι η κοινωνία ολόκληρη με το βλέμμα της στραμμένο στα παιδιά και τα βιβλία τους ανακτά την αισιοδοξία για μια δημιουργική αντιμετώπιση των σημερινών δυσκολιών. Η γνώση και η πίστη, ασφαλώς, μας κάνουν πιο δυνατούς. Οι επισκέπτες του περιοδικού μας έχουν την ευκαιρία να προσεγγίσουν θέματα που τους ενδιαφέρουν, όπως η εικονογράφηση, η αφήγηση και οι αφηγητές, η παιδική λογοτεχνία στην περιφέρεια. Θα βρουν επίσης, όπως πάντα, βιβλιοπαρουσιάσεις, συνέντευξη, τα νέα μας, και πολλά άλλα. Ευχόμαστε «βιβλιοχαρά» σε όλους, σε όλη τη γη! Ο Διευθυντής Γίνετε μέλη δωρεάν στο ή καλώντας χωρίς χρέωση στο και κερδίστε προνόμια και δώρα.

3 Περίοδος Γ : Άνοιξη 2013 Τεύχος 109 Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2013 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β : , τεύχη Περίοδος Α : , τεύχη 1-60) ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ 3rd Period: Spring 2013 No 109 March - April - May 2013 Quarterly Publication (2nd Period: , No st Period: , No 1-60) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ CONTENTS Ιδιοκτησία: Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα / Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Μπουμπουλίνας 28, Αθήνα kyklos@greekibby.gr Owner: Greek Section of I.B.B.Y. / Circle of the Greek Children's Book, a Greek non-profit union 28, Bouboulinas str., Αthens kyklos@greekibby.gr Επισημάνσεις Ο εικονογράφος του τεύχους: Γιώργος Πετρίδης 4 6 Points This Issue s Illustrator: George Petridis Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος, vanagno@ece.uth.gr Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), , angeliki.varella@gmail.com Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), Ελένη Ηλία (Ε.Η.), , eilia@hol.gr Μαρία Μιράσγεζη (Μ.Μ.), Ηρώ Παπαμόσχου (Η.Π.), iro_papam@yahoo.gr Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), , loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), , tsilimeni@gmail.com Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), , info@psarafti.gr Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ ΕΚΕΒΙ Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Ο ΜΙΚΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΚΕΙΜΕΝΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Εικόνα Εξωφύλλου: Από comic που φιλοξενήθηκε στο παιδικό τμήμα του περιοδικού Science Illustrated, τεύχος 79, του εικονογράφου Γιώργου Πετρίδη Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos, vanagno@ece.uth.gr Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), , angeliki.varella@gmail.com Galatia Soureli (G.S.), Eleni Ilia (Ε.I.), , eilia@hol.gr Μaria Μirasgezi (Μ.Μ.), Iro Papamoschou (Ι.P.), iro_papam@yahoo.gr Loty Petrovits (L.P.), , loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), , tsilimeni@gmail.com Theti Hortiati (Th.H.), Litsa Psarafti (L.Ps.), , info@psarafti.gr Book web sites: GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN S BOOK YOUNG READER KIMENA (TEXTS) JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN S AND YA LITERATURE Cover Illustration: From a comic strip created in the children s section of Science Illustrated magazine, issue 79, by illustrator Georgios Petridis Η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου και το Μήνυμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα Ποιήματα για τα βιβλία Η παραδοσιακή αφήγηση και οι σύγχρονοι παραμυθάδες: Η περίπτωση της Θεσσαλίας του Β. Δ. Αναγνωστόπουλου Ζήσιμος Βιρβίλλης: Από την ελληνική περιφέρεια στα ενδότερα της παιδικής λογοτεχνίας Μια πρότυπη ελληνικότητα στην υπηρεσία της παιδαγωγικής της Ευαγγελίας Μουλά Βιβλιοπαρουσιάσεις (35 τίτλοι) Οι διακρίσεις των φύλων και των φυλών, του Nicholas Tucker Συνέντευξη της Φραντζέσκας Αλεξοπούλου-Πετράκη από την Αγγελική Βαρελλά International Children s Book Day and the Annual IBBY Message Poems about books Traditional narration and contemporary storytellers: The case of Thessaly by V. D. Anagnostopoulos Zisimos Virvillis: From the Greek countryside to the heart of children s literature A model hellenicity in the service of education by Evangelia Moula Book Presentations (35 titles) The distinction of sex and race by Nicholas Tucker Interview with Frantzeska Alexopoulou-Petraki by Angeliki Varella Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Πέγκυ Σκουλίδα, pskoulida@psichogios.gr Marketing, Public Relations and Advertisments: Peggy Skoulida, pskoulida@psichogios.gr Νέα 70 News Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, Μεταμόρφωση Τηλ.: Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str Metamorfossi Τel.: Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές 79 Submission Guidelines Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Σπυριδούλα Βονίτση DTP: Spyridoula Vonitsi Το περιοδικό εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

4 επισημάνσεις επισημάνσεις επισημάνσεις επισημάνσεις επισημάνσεις επισημάνσεις 4 Κοινός ο αγώνας για τη Φιλαναγνωσία Αντί άλλης επισήμανσης σε αυτό το τεύχος, παραθέτουμε ολόκληρη την ανοιχτή επιστολή του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ) σχετικά με το θέμα της αναστολής του Προγράμματος Φιλαναγνωσίας. Συμμεριζόμαστε πλήρως τις θέσεις και τις προτάσεις του: «Αποστολή της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ) είναι να προάγει την αγάπη για το καλό βιβλίο και να στρέφει το ενδιαφέρον του κόσμου σε αυτό. Όλα αυτά τα χρόνια της λειτουργίας του Ε.ΚΕ.ΒΙ., μοναδικού φορέα άσκησης πολιτικής βιβλίου, το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ συνεργάστηκε στενά μαζί του από την πρώτη μέρα της ίδρυσής του. Τα εννέα διοικητικά συμβούλια του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ, σε αυτό του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, βρήκαν κοινό όραμα και με τους τρεις διευθυντές του: τη Μυρσίνη Ζορμπά, τον Χρήστο Λάζο και την Κατρίν Βελισσάρη. Για όλους μας προτεραιότητα ήταν και είναι το βιβλίο για παιδιά.»αναφέρουμε ενδεικτικά μερικές από τις κοινές δράσεις: Με ένα βιβλίο πετάω, Σκυταλοδρομία ανάγνωσης, θεματικά φυλλάδια με προτάσεις βιβλίων, συμμετοχή με εκδηλώσεις στη Διεθνή Έκθεση της Μπολόνια, συμμετοχή συγγραφέων Παιδικής Λογοτεχνίας στην Έκθεση της Φρανκφούρτης με τιμώμενη χώρα την Ελλάδα, συμμετοχή ως Τιμώμενη Χώρα στη Διεθνή Έκθεση της Μπολόνια ( Ξυπόλητες εικόνες Έκθεση Ελλήνων Εικονογράφων), Παιδική και Εφηβική γωνιά με παράλληλες εκδηλώσεις για παιδιά στις Εκθέσεις Βιβλίου, περιοδικό Ithaka, οργάνωση και κάλυψη εξόδων για επισκέψεις συγγραφέων και εικονογράφων σε σχολεία όλης της επικράτειας, παρουσιάσεις Ελλήνων συγγραφέων στο εξωτερικό, στήριξη του εορτασμού της 2ας Απριλίου ως Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου, καθιέρωση Διεθνούς Έκθεσης Παιδικού Βιβλίου, δημιουργία ιστότοπου Μικρός Αναγνώστης που απέσπασε και ευρωπαϊκό βραβείο, δημιουργία Λεσχών Ανάγνωσης, στήριξη εκ- δηλώσεων σε βιβλιοπωλεία, ενίσχυση μεταφράσεων ελληνικών παιδικών βιβλίων στο εξωτερικό, πρόγραμμα Φιλαναγνωσία σε 961 σχολεία με παράλληλες επιμορφώσεις εκπαιδευτικών, έρευνες αναγνωστικής συμπεριφοράς, Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών, συναντήσεις με διεθνείς προσωπικότητες του βιβλίου.»αυτές είναι μερικές από τις δράσεις του ΕΚΕΒΙ με στόχο τη δημιουργία διά βίου αναγνωστών. Σίγουρα υπάρχουν και πολλές άλλες. Για όλες αυτές τις δράσεις εργάστηκαν σκληρά (την τελευταία περίοδο ακόμη και απλήρωτοι) δεκάδες εργαζόμενοι που έκαναν τα αδύνατα δυνατά.»και τώρα; Όλες αυτές οι προσπάθειες θα πάνε χαμένες;»συγγραφείς, εικονογράφοι, εκπαιδευτικοί, εκδότες, δεν πρέπει να επιτρέψουμε να χαθεί άλλη μία ευκαιρία για τη φιλαναγνωσία.»το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ προτείνει στα μέλη του να δράσουν για άλλη μια φορά εθελοντικά: Πραγματοποιώντας τις προγραμματι- το διάστημα των 19 ετών λειτουργίας σμένες επισκέψεις στα σχολεία (του- 5 λάχιστον στον τόπο κατοικίας τους). Υιοθετώντας τις ήδη υπάρχουσες Λέσχες Ανάγνωσης. Συνεχίζοντας τα Σεμινάρια Φιλαναγνωσίας για Εκπαιδευτικούς. Αναλαμβάνοντας πρωτοβουλία για να φτάσουν βιβλία στα σχολεία.»το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ αναλαμβάνει το συντονισμό δράσης όλων των ανθρώπων του παιδικού βιβλίου που συμμερίζονται αυτές τις θέσεις και θέλουν να δουλέψουν εθελοντικά. Η έκθεση της Μπολόνια απέχει μόλις εβδομήντα μέρες. Η Διεθνής Οργάνωση ΙΒΒΥ θα είναι εκεί με καλά ελληνικά παιδικά βιβλία και με τους νέους Έλληνες υποψήφιους για το Βραβείο Άντερσεν 2014.»Τους κρατικούς οργανισμούς μπορεί να τους καταργεί η Πολιτεία και οι υπουργοί που τους έφτιαξαν. Τη δύναμη που έχει ένα βιβλίο και όσα μπορεί να προσφέρει σε ένα παιδί, δεν μπορεί! το βιβλίο εξελίσσεται όπως ένας ζωντανός οργανισμός, και με το επιπλέον ότι δεν γερνάει ποτέ. Οδυσσέας Ελύτης (1979, Έκθεση Φρανκφούρτης)» Λ.Π.-Α.

5 6 o εικονογράφος του τεύχους ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΕΤΡΙΔΗΣ Ο Γιώργος Πετρίδης από μικρός είχε ένα νεροπίστολο γεμάτο χρώματα και χρωμάτιζε ό,τι δεν του άρεσε. Μεγαλώνοντας, ονειροπόλος, χαμένος ανάμεσα στο φανταστικό και το πραγματικό, ζει και εκφράζεται μέσω των εικόνων που ξεπηδούν από τη φαντασία του και που συχνά δεν τον αφήνουν σε ησυχία. Αποφοίτησε από τα ΤΕΙ Αθηνών (Τμήμα Γραφιστικής) και παρακολούθησε μαθήματα εικονογράφησης στη Σχολή Καλών Τεχνών της Σαλαμάνκα στην Ισπανία. Από τότε μέχρι σήμερα μεταφέρει τον κόσμο του και τις εικόνες του σε παιδικά βιβλία και παραμύθια. Έχει εικονογραφήσει πλήθος εκπαιδευτικών βιβλίων για μαθητές του Δημοτικού καθώς και παραμυθιών που σκοπό έχουν να κοιμούνται ήσυχα τα παιδιά και να ξυπνούν οι μεγάλοι... Μερικά από αυτά είναι: v Η Ευτυχούπολη, εκδόσεις Ψυχογιός. w Στο αυτοκίνητο δεν σε αγαπώ, εκδόσεις Ψυχογιός. m Πρωτοβοηθήματα, εκδόσεις Νίκας. o Παραμύθοι στο Μίξερ, εκδόσεις Νίκας. υ Έτσι κάνουν τα παιδιά, εκδόσεις Νίκας. t Ιιίου & Κρόκο (Η πιο μεγάλη κουνουποκροκοδειλοπεριπέτεια!), εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη. Σκοπός της ζωής του είναι όχι μόνο να ζει από αυτά, αλλά να ζει και μέσα σε αυτά. Σελ ,70 e ΑΜΑΝΤΑ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ Έρχεται ο Ίνξορ! εικόνες: Σοφία Τουλιάτου Ένα κεφάτο μυθιστόρημα γεμάτο υπερηχητικά ταξίδια, μυστήριες απαγωγές, παράξενες, πρωτότυπες λέξεις και πραγματική αγάπη. Μια ιστορία γύρω από το τι σημαίνει να μεγαλώνεις και να νιώθεις παντού ξένος. Και επίσης μια πρόβα για τη συναρπαστική περιπέτεια της συμφιλίωσης με τον εαυτό μας αλλά και με τους άλλους. EKΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ ΝΕΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΔΡ ΣΜΑΡΟΥΛΑ ΠΑΝΤΕΛΗ, ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΡΑΣΙΔΑΚΗ (συγγραφέας του Ξέρω να λέω ΟΧΙ) Σχολείο και εξετάσεις: Δεν ψαρώνω! Ένα βιβλίο που θα βοηθήσει τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τη ζωή με επιτυχία. Να βρουν την αυτοεκτίμησή τους, να πάρουν αποφάσεις, να οργανώσουν τον χρόνο τους, να οραματιστούν το μέλλον τους, να τα βγάλουν πέρα με το σχολείο, τις εξετάσεις, τους φίλους. Και εμάς θα μας βοηθήσει να τα καθοδηγήσουμε ώστε να διαπλεύσουν την εφηβεία με το λιγότερο δυνατό στρες.! Σελ ,90 e

6 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 2 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 ΗΠαγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 2 Απριλίου, την ημέρα που γεννήθηκε ο μεγάλος Δανός παραμυθάς Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Την καθιέρωσε η Διεθνής Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα (Ιnternational Board on Books for Young People ΙΒΒΥ) το Από τότε, κάθε χρόνο, ένα διαφορετικό εθνικό τμήμα της οργάνωσης αυτής ετοιμάζει ένα μήνυμα και μια αφίσα, που διανέμονται σε όλο τον κόσμο, με σκοπό να τονίσουν την αξία των βιβλίων και της ανάγνωσης και να ενθαρρύνουν τη διεθνή συνεργασία για την ανάπτυξη και τη διάδοση της παιδικής λογοτεχνίας. Το 2013, υπεύθυνο για το υλικό του εορτασμού είναι το Τμήμα των Η.Π.Α. Το μήνυμα έγραψε η πολυ- βραβευμένη συγγραφέας Pat Mora, που γεννήθηκε στο 9 8 El Paso του Τέξας και έχει γράψει πολλά βιβλία για παιδιά, τόσο στα αγγλικά όσο και στα ισπανικά. Στα έργα της περιλαμβάνονται εικονογραφημένες ιστορίες, βιογραφίες, ποιήματα και παραμύθια. Βιβλία της έχουν μεταφραστεί στα κινεζικά, τα ιαπωνικά, τα κορεατικά και τα αραβικά. Την αφίσα φιλοτέχνησε ο διάσημος Αμερικανός αφηγητής, συγγραφέας, ποιητής, μουσικός και εικονογράφος, αφροαμερικανικής καταγωγής, Ashley Bryan, ο οποίος έχει τιμηθεί με πολλά και σημαντικότατα τοπικά και διεθνή βραβεία. Το 2006 ήταν υποψήφιος για το διεθνές βραβείο Η. C. Andersen που απονέμεται από την ΙΒΒΥ. Σε όλες τις χώρες, τα παιδιά, οι συγγραφείς, οι εικονογράφοι, οι μεταφραστές, οι βιβλιοθηκάριοι, οι εκδότες και οι εκπαιδευτικοί, γιορτάζουν την παγκόσμια αυτή ημέρα με διάφορες εκδηλώσεις σε σχολεία, βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία, πλατείες και άλλους χώρους, δείχνοντας έτσι την αγάπη και το ενδιαφέρον τους για τα βιβλία και το διάβασμα. Στην Ελλάδα, όπως κάθε χρόνο, το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ/Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, φρόντισε ώστε να μεταφραστεί το μήνυμα στα ελληνικά και παρότρυνε τους φορείς που ενδιαφέρονται για τα παιδιά και τα βιβλία τους να συμβάλουν στον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου. H αφίσα με το μήνυμα τυπώθηκε στα ελληνικά με χορηγό τις εκδόσεις Ψυχογιός και διανέμεται με τη φροντίδα τους. Η αφίσα της ΙΒΒΥ για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου, 2013

7 TO MΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΤΗΤΑ (ΙΒΒΥ) ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ [ ] «BIBΛΙΟΧΑΡΑ» Σ ΟΛΗ ΤΗ ΓΗ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ Διαβάζουμε, εγώ κι εσύ. Τα γράμματα γίνονται λέξεις κι οι λέξεις έπειτα, όλες μαζί, γίνονται βιβλία να διαλέξεις. Pat Mora (HΠΑ) όταν το φεγγάρι αντικρίζουν Άκου πώς ψιθυρίζουν! Ποτάμια στις σελίδες κελαρύζουν, αρκούδες τραγουδούν, Μπαίνουμε σε κάστρα φοβερά. Δέντρα σκαρφαλώνουν ως τα σύννεφα. Γενναία κορίτσια πετούν θαρρετά, αγόρια ψαρεύουν άστρα λαμπερά. Εσύ κι εγώ διαβάζουμε μαζί, «βιβλιοχαρά» σ όλη τη γη. Μετάφραση: Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Για τα παιδιά όλου του κόσμου Σαν διαβάζω ένα βιβλίο, Λες και μπαίνω σ ένα πλοίο για ταξίδι μακρινό Μαγεμένος αντικρίζω Κάθε τι που δε γνωρίζω Και που τόσο λαχταρώ. Σαν διαβάζω ένα βιβλίο, Οι φτερούγες μου είναι δύο Και πετώ ψηλά ψηλά, Πιο ψηλά κι από τον Άρη Απ τον ήλιο, απ το φεγγάρι, Απ τ αστέρια τα πολλά. Δύτης γίνομαι και πάω Μες στις θάλασσες βουτάω Στο γαλάζιο το βυθό, Αχ, βιβλίο αγαπημένο, Είσαι η πόρτα συ που μπαίνω Σ έναν κόσμο μαγικό. Μαρία Γουμενοπούλου

8 Άλφα-Βήτα Αχ, να γύριζα πίσω στο θείο εκείνο πρωί Παιδάκι μικρό στο θρανίο Να διάβαζα αργά, συλλαβή συλλαβή τη ζωή στο πρώτο βιβλίο. Το σχολείο. Τι βάσανα αλήθεια μεγάλα Η δασκάλα Όποιος άτακτα κάνει θ ακούει φωνές. Τους μικρούς τούς μαλώνουν Και να, δάκρυα τρέχουν, μαργαριτάρια μάς ζώνουν ποδίτσες λινές. 12 Στο θρανίο σκυμμένα μικρά κεφαλάκια. Λαμπυρίζουν ματάκια Τσιμουδιά. Ούτε λέξη δεν πρέπει ν ακούεται. Μελετούν οι σοφοί. «Ένας γάτος χονδρός στη θερμάστρα εμπρός ξερολούεται» Αχ, να γύριζα πίσω κι όπως σβήνει ένα δείλι Το τραγούδι των κύκνων, μες στα ρόδα τ Απρίλη Να μου ήταν γραφτό να πεθάνω Ένας τάφος μικρός, μια λευκή μαργαρίτα Κι επιτύμβιο απάνω Άλφα-Βήτα Τίμος Μωραϊτίνης

9 14 H ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΠΑΡΑΜΥΘΑΔΕΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Β. Δ. Αναγνωστόπουλος Ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Τ ο θέμα που επιχειρούμε να αναπτύξουμε είναι διαχρονικό και επίκαιρο, τεράστιο και πολύπτυχο. Γι αυτό θα επικεντρώσουμε τις επισημάνσεις μας σε ορισμένα μόνο, κύρια σημεία του. Α. Το ότι η παραδοσιακή αφήγηση εντός του νέου κοινωνικο-οικονομικού και πολιτικού περιβάλλοντος που διαμορφώθηκε μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο (όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και διεθνώς) συνεχώς μεταλλάσσεται και αλλοιώνεται ως προς την έκφραση και το ύφος της, καθώς και το ότι τις τελευταίες δεκαετίες ολοένα και σπανίζουν οι γνήσιοι λαϊκοί παραμυθάδες, των οποίων τη θέση πήραν οι επαγγελματίες αφηγητές, εντός ή εκτός εισαγωγικών, υποθέτω πως είναι ζητήματα γνωστά και συνιστούν ιστορικές ανατροπές, τα αποτελέσματα των οποίων θα φανούν πιο καθαρά στο μέλλον. Παλαιότερα, ο αφηγητής ιστοριών, παραμυθιών, μύθων, ανεκδότων, κ.λπ., δημιουργούσε μέσα σε οικείο αφηγηματικό περιβάλλον, σχεδόν ομοιογενές πολιτιστικά, οικονομικά και κοινωνικά. Σήμερα βρίσκεται και αυτός όπως όλοι μας άλλωστε εγκλωβισμένος μέσα σε έναν εντελώς νέο και άξενο περίγυρο, που υπακούει στα κελεύσματα της παγκοσμιοποίησης και της υψηλής τεχνολογίας. Η εποχή μας, παρότι παρουσιάζεται από τα ΜΜΕ ως «λαλίστατη» και θορυβώδης, εντούτοις δεν ανέχεται για πολύ τη λαϊκή τέχνη, τον παραμυθά ή τον καραγκιόζη. Ισως τους υποτιμά, αλλά πάντως δεν τους αποδέχεται όπως τους αστέρες και τα πρότυπα της τηλεόρασης, της μουσικής, του ποδοσφαίρου. Β. Βρισκόμαστε σε κρίσιμη καμπή, όπως τον 6 ο αι. π.χ., όταν η προφορική αφήγηση υποχώρησε μπροστά στη γραπτή αφήγηση, με τους ιστοριογράφους της Ιωνίας και την καταγραφή των ομηρικών επών. Η τεχνολογία έχει επιβάλει τους δικούς της κανόνες και ρυθμούς ζωής. Η αλλαγή του τρόπου ζωής στα αστικά κέντρα και η καταστροφή και αποσάθρωση του κοινωνικού ιστού, της γειτονιάς, ακόμη και της αγροτικής ζωής, είχε ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση και εξαφάνιση του κατάλληλου αφηγηματικού περιβάλλοντος. Δημιουργήθηκε βέβαια άλλο περιβάλλον, μάλλον αρνητικό. Άλλαξε το σκηνικό και απέκτησε αστραφτερό περιτύλιγμα, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του σύγχρονου θεάματος και ακροάματος. Η οθόνη, λ.χ., της τηλεόρασης έγινε ο διάφανος τοίχος που χώρισε τον παραμυθά από το βιβλία για παιδιά και εφήβους ΖΩΗ ΒΑΛΑΣΗ Τα μαγικά μολύβια Εικόνες: Βάσω Ψαράκη Επανέκδοση του κλασικού βιβλίου της Ζωής Βαλάση με τις περιπέτειες και τα ταξίδια της τρελούτσικης ηλιαχτίδας, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1981 και έχει αγαπηθεί από γενιές αναγνωστών. ΠΑΝΟΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Η μπάλα της ζωής τους Εικονογράφηση: Ελένη Τσάμπρα Αν νομίζετε ότι οι μπάλες ποδοσφαίρου είναι άψυχα αντικείμενα, κάνετε μεγάλο λάθος! Στην Aκαδημία Ποδοσφαίρου «Το Σκληρό Φάουλ» ζει μια μπάλα με προσωπικότητα και ανησυχίες, που αντιπαθεί όσους κοροϊδεύουν τους αδύναμους. Όμως, όταν η μπάλα ανακαλύπτει τον τρομερό τρόπο με τον οποίο δημιουργήθηκε, αποφασίζει να εγκαταλείψει τα γήπεδα. Αρχίζει τότε ένα περιπετειώδες ταξίδι, στη διάρκεια του οποίου θα γνωρίσει μερικούς πολύ ξεχωριστούς ανθρώπους. ΜΑΡΙΑ ΑΝΤΩΝΙΟΥ Ο Δίας το σόι του και η τρελοπαρέας 2 Στη δεύτερη περιπέτεια της τρελοπαρέας, η Ήρα η αθάνατη πέφτει άρρωστη του θανατά και ο Δίας κουβαλά από τον Κάτω Κόσμο τον Ασκληπιό και τον Ιπποκράτη για να τη σώσουν. Εκεί, στην κορυφή του Ολύμπου, στη σκεπή του κόσμου, τα παιδιά και οι δώδεκα θεοί μπουρδουκλώνονται σε μια περιπέτεια απίστευτη, μα το Δία. ΟΥΡΑΝΙΑ ΤΟΥΤΟΥΝΤΖΗ Τότε που χτιζόταν ο Παρθενώνας Εικονογράφηση: Σοφία Παπαδοπούλου Μετά την καταστροφή της Ακρόπολης από τους Πέρσες, οι Αθηναίοι εργάζονται πυρετωδώς για την ολοκλήρωση του Παρθενώνα και άλλων λαμπρών ναών πάνω στον ιερό βράχο. Δύο παιδιά, η Μερόπη και ο Άγης, παρακολουθούν με ενθουσιασμό τις εργασίες ενώ ο παππούς του Άγη, μαραθωνομάχος, νοσταλγεί την παλιά Ακρόπολη. Θα κατορθώσουν τα δύο παιδιά να συμφιλιώσουν μέσα στην καρδιά του παππού το παλιό με το νέο και να του ξαναδώσουν την ελπίδα; ΛΙΝΑ ΛΥΧΝΑΡΑ Απειλή στους αγώνες Έφηβοι από όλο τον κόσμο έχουν συγκεντρωθεί σε ένα νησί του Αιγαίου, για να συμμετάσχουν στους διεθνείς αγώνες ιστιοπλοΐας. Ο αστυνόμος Γαβρίλης, όμως, δέχεται απειλητικά μηνύματα που δημιουργούν τόσο σε αυτόν όσο και σε όλη την αστυνομία έντονη ανησυχία. Οι φόβοι τους επιβεβαιώνονται όταν κάποιοι έφηβοι πέφτουν στα χέρια αδίστακτων ανθρώπων. Ποιοι κινούν τα νήματα; Ποιοι είναι με το μέρος τους και ποιοι τα απειλούν; Ποια συμφέροντα κρύβονται πίσω από όλα αυτά; Αυτά είναι τα καινούργια μυστήρια που καλείται να λύσει ο αστυνόμος Γαβρίλης. ΛΕΝΑ ΜΕΡΙΚΑ SOS κορίτσι σε κρίση Οι γονείς της, θύματα της οικονομικής κρίσης, μαλλώνουν συνεχώς. Οι φίλοι τη στοχοποιούν. Η κολλητή της τη συκοφαντεί για να της φάει το αγόρι. Ολόκληρο το σύμπαν, ή μάλλον το Facebook, συνωμοτεί εναντίον της! Επιπλέον, περίεργες διαρρήξεις στην πολυκατοικία την κάνουν να μην εμπιστεύεται κανέναν. Η δεκαπεντάχρονη Αναστασία θέλει να φωνάξει «Βοήθεια!», αλλά πού να στραφεί και τι να κάνει; σ ε ό λ α τ α β ι β λ ι ο π ω λ ε ί α

10 16 Γ. Από τη δεκαετία του 60 και ύστερα παρουσιάζονται ριζικές αλλαγές στην κοινωνική και οικονομική ζωή, με φαινόμενα όπως η μετανάστευση, η εγκατάλειψη της υπαίθρου, η δημιουργία μεγάλων αστικών κέντρων και η παγκοσμιοποίηση, ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Ένας κόσμος ελεύθερος και περήφανος, οι παραμυθάδες, σκόρπισαν και κλείστηκαν υποχρεωτικά σε διαμερίσματα κοινό του, του έδωσε όμως τη δυνατότητα να μπει σε κάθε σπίτι. Ετσι αποκτήσαμε πολλές μορφές αφήγησης: τις τηλεοπτικές αφηγήσεις, τον τηλεοπτικό καραγκιόζη, παραμύθια από το τηλέφωνο, παραμύθια στο ραδιόφωνο, κ.λπ. τινα κλουβιά, που παύουν τον κελαηδισμό τους. Λίγοι έμειναν στα χωριά, χωρίς πλέον ακροατήριο. Κι είναι δυστυχισμένοι γι αυτό. Το ίδιο συνέβη και στις άλλες λαϊκές τέχνες, στον καραγκιόζη, στα πανηγύρια, στα υπόλοιπα λαϊκά επαγγέλματα. Έτσι διαλύθηκε η λαϊκή παράδοση και δημιουργία και τη θέση τους πήραν τα «παραδοσιακά» προϊόντα, οι ποικίλες αναβιώσεις και η έντεχνη αφήγηση παραμυθιών από «επαγγελματίες» παραμυθάδες. Σιγά σιγά, χρόνο με το χρόνο, αποσύρεται από την ιστορική σκηνή ο κόσμος που ανέστησε σε παλαιότερες εποχές τα ελληνόπουλα με τον παραδειγματικό του λόγο και την παραμυθητική αφήγηση. Από τις πρώτες ανάγκες που ικανοποίησε ο άνθρωπος στα πρώτα του βήματα μέσα στην ιστορία ήταν η ψυχική ανάγκη του να διηγηθεί, να αφηγηθεί ό,τι ζούσε στην επαφή του με το θαυμαστό φυσικό περιβάλλον. Άρχισε να λέει ιστορίες πραγματικές και φανταστικές, να πλάθει έναν δευτερογενή κόσμο για τη διασκέδασή του κυρίως, αλλά και για την εξυπηρέτηση ιεροτελεστικών αναγκών. Όταν ο Πλάτων ονομάζει τον άνθρωπο «φιλόμυθο», ασφαλώς θέλει να καταδείξει τούτη την ορμέμφυτη ανάγκη του να λέει ιστορίες, να επικοινωνεί, να εκφράζεται και να διασκεδάζει την κοινότητα στην οποία ανήκει. Έτσι, με τον καιρό, γίνεται παραμυθάς, αφηγητής (homo narrans, narrateur, storyteller), ιστορητής, αοιδός, ραψωδός, μυθοποιός, μυθογράφος, τροβαδούρος, αρετολόγος, μίμος. Ποιον από αυτούς τους ρόλους ενσάρκωσε πρώτα, είναι δύσκολο να πούμε με βεβαιότητα. Ασφαλώς, οι πρώτες ιστορίες του είναι βιωματικές, τυλιγμένες με πυκνή αχλύ από μύθους, πραγματικούς και φανταστικούς φόβους. Ο άνθρωπος-αφηγητής πολυκατοικιών, σαν τα παραδείσια πουλιά μέσα σε συρμά- άνοιξε το κεφάλαιο της επι- 17 κοινωνίας και της ψυχαγωγίας προ αμνημονεύτων χρόνων και συνεχίζει να το εμπλουτίζει επί των ημερών μας. Δ. Μέσα στην άνοιξη των πολιτιστικών πραγμάτων κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, προβάλλει με αξιώσεις ο σύγχρονος επαγγελματίας αφηγητής, ο σύγχρονος παραμυθάς, ο σύγχρονος ιστορητής. Προσκαλείται επ αμοιβή (συνήθως) από πολιτιστικούς και μορφωτικούς συλλόγους και ποικιλώνυμους φορείς για να αφηγηθεί παραμύθια και ιστορίες, προσκαλείται από σχολεία, δημόσια και ιδιωτικά, προπάντων από δημοτικά και νηπιαγωγεία. Προσκαλείται από τα Παιδαγωγικά Τμήματα των Πανεπιστημίων ή στα προγράμματα της Εξομοίωσης των Εκπαιδευτικών ή της Επιμόρφωσης για να αφηγηθεί και να συζητήσει για την τέχνη της αφήγησης και τους αφηγητές.

11 18 Ακόμη, σε μεγάλες πόλεις (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Βόλος, κ.ά.) στήνονται θεατρικές ή μουσικές σκηνές και μόνιμα «στέκια» αφήγησης, ή οργανώνονται βραδιές με αφηγήσεις παραμυθιών και ιστοριών, όχι μόνο για παιδιά, αλλά και για τους μεγάλους. Πληθαίνουν οι τόποι αφήγησης πέραν του σχολικού χώρου, όπως μουσεία, βιβλιοπωλεία, μπαρ, καφενεία, φυλακές, νοσοκομεία, αυλές σπιτιών, κέντρα αποτοξίνωσης, κέντρα δημιουργικής απασχόλησης, κ.λπ. Η αναβίωση της αφήγησης συγκροτεί, τρόπον τινά, κίνημα στο οποίο εντάχθηκαν συγγραφείς, εκπαιδευτικοί, φιλόλογοι, δάσκαλοι, νηπιαγωγοί, βιβλιοθηκάριοι, ηθοποιοί, εμψυχωτές, ψυχοθεραπευτές, μουσικοί, κ.ά. Έτσι, μέσα στη δεκαετία του 90 καθιερώθηκαν (και αγαπήθηκαν, θα πρόσθετα) οι επαγγελματίες αφηγητές, που παρουσιάζουν εν πολλοίς κοινά σημεία μεταξύ τους, όπως: α) όλοι είναι «έντεχνοι» αφηγητές, β) είναι μορφωμένοι, με σπουδές στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό, γ) συνδυάζουν τη λαϊκή μας παράδοση με μύθους άλλων χωρών, δ) ανατρέχουν σε επικά κείμενα ελληνικά και ξένα, ε) πλάθουν δικές τους ιστορίες ή συμφύρουν γνωστά παραμυθιακά μοτίβα σε δική τους ιστορία, στ) διασκευάζουν λαϊκές ιστορίες, ζ) ακολουθούν τη θεατρική (ως επί το πλείστον) αφήγηση, η) χρησιμοποιούν συνοδευτικά μουσικά όργανα (κιθάρα, φλογέρα, διάφορα κρουστά, κ.λπ.) ή άλλα μέσα με την ανάλογη σκηνοθεσία, φωτισμό, κ.λπ., θ) απευθύνονται όχι μόνο σε παιδι- 19 κό αλλά και σε ενήλικο κοινό, και ι) είναι ως επί το πλείστον νέοι ή μεσήλικες. Ας σημειωθεί ότι στην πλειονότητά τους είναι γυναίκες, που συνεχίζουν μια μακρά παράδοση στο χώρο του παραμυθιού 1. Ίσως, βέβαια, να παρατηρείται μια υπερβολή και μια εξεζητημένη σκηνική παρουσία ή υπερφόρτωση της αφήγησης με εξωγλωσσικά στοιχεία, πράγμα που την απομακρύνει από τη μαγεία της λιτής και επιβλητικής λαϊκής αφήγησης. Θα πρόσθετα (ως επισήμανση και προτροπή) ότι οι αφηγητές οφείλουν να συμπεριλαμβάνουν στο θεματολόγιό τους πρωτίστως τα κλασικά νεοελληνικά παραμύθια, όπως λ.χ. Η Χρυσομαλλούσα, Η Χρυσομηλιά, Ο Αρκουδογιάννης, Η Πούλια κι ο Αυγερινός, Ο σπανός και οι 40 δράκοι, Η Δαφνοκουκουσιά, Η Στρίγγλα, Ο Κουτσοκοκοτάκος, Ο Σταχτογιάννης, Η Τρισεύγενη και πολλά άλλα, υπηρετώντας έτσι και το χρέος προς την εθνική παράδοσή μας, πανελλήνια και τοπική, που είναι η συνέχιση και ο εμπλουτισμός της με σύγχρονα κοινωνικά και πολιτισμικά στοιχεία. Διότι πιο πολύ έχει η ελληνική παράδοση την ανάγκη στήριξης και προβολής, παρά εκείνη των άλλων λαών, που διαθέτουν τους δικούς τους φύλακες και υποστηρικτές. Όπως αποδεικνύεται, λοιπόν, μπορούμε ασφαλέστατα να πούμε ότι μέσα στη δεκαετία του 90 διαμορφώθηκε η πρώτη επαγγελματική γενιά Ελλήνων αφηγητών, με πρωτοπόρους τη Σάσα Βούλγαρη, τον Στέλιο Πελασγό και την Αγνή Στρουμπούλη, για να αυξηθεί αριθμητικά πάρα πολύ την επόμενη δεκαετία, με ικανούς ανά την Ελλάδα αφηγητές, και να συνεχίζει και σήμερα να δέχεται στις τάξεις της νέους φερέλπιδες αφηγητές που προέρχονται από τις λεγόμενες Σχολές αφηγηματικής τέχνης, με προσανατολισμό κυρίως τη θεατρική αφήγηση. Ε. Τα παραμύθια που μας αφηγούνται οι σύγχρονοι λαϊκοί παραμυθάδες έχουν περιοριστεί ως προς την έκταση και το εύρος της αφήγησης, είναι εν πολλοίς σύντομα, σαν τις διασκευές των μυθιστορημάτων, αλλά και πολλά «πληγωμένα», μισοτελειωμένα, με συμφυρμούς και ατελή. Ιδού ένα παράδειγμα από την περιοχή της Καρδίτσας: «Η Σταχτομάρω» Μια φορά κι έναν καιρό ήταν μια μάνα που είχε τρία κορίτσια. Τα δυο τα δικά της τα περιποιόταν, αλλά την Μάρω την είχε όλο μέσα στη στάχτη. Οι δυο πήγαιναν έξω, διασκέδαζαν, γυρνούσαν στο σπίτι, έτρωγαν, έπιναν, ξανά ντύνο-

12 «Τα φορέματα» [ Λοιπόν, κυρία Χαρίκλεια, θέλω τώρα να σας παρακαλέσω να μου πείτε ένα παραμύθι απ τη γιαγιά, αυτή την τόσο γλυκύτατη, όποιο παραμύθι σάς έρχεται στο νου. Να σου πω ένα παραμύθι, αλλά με πολύ μεγάλη λεπτομέρεια δεν μπορώ να το θυμηθώ τώρα, γιατί έχουν περάσει τόσα χρόνια, αλλά κι αυτό το παραμύθι νομίζω που θα σου πω ήταν αυτοσχέδιο της γιαγιάς μου, δεν ξέρω αν ήταν πουθενά γραμμένο, αυτοσχέδιο. Εκείνα τα χρόνια, όπως θα ξέρεις, είχαμε βασιλιά- κειμενικοί μεταξύ αυτών ο ταχύς δες και τα παραμύθια τα περισσότερα νταν πάλι, ξαναπήγαιναν πάλι έξω, πάλι τα ίδια... Από τις πολλές φορές που πήγαιναν έξω έχασαν ένα παπούτσι. Το βρήκε όμως το βασιλόπουλο. Εκεί που το βρήκε πηγαίνει στα δυο κορίτσια που έβγαιναν έξω, αλλά τίποτα δεν τους έκανε. Πηγαίνει στην άλλη, τη Σταχτομάρω, καί την έκανε το παπούτσι. Και αυτά όμως τη ζήλευαν τη Σταχτομάρω. Το βασιλόπουλο λέει: «Την Μάρω θα πάρω γυναίκα μου!» Αφού την έκανε κιόλας το παπούτσι. Αυτά κόντεψαν να πεθάνουν από το κακό τους γιατί παντρεύτηκε η Σταχτομάρω και δεν παντρεύτηκαν αυτά. Λοιπόν από τα πολλά που έγιναν ήμασταν κι εμείς εκεί και γελάσαμε πολύ. 2 Την εξήγηση δίνουν όχι τόσο οι υποκειμενικοί παράγοντες όσο οι αντι- ρυθμός ζωής, σε αντίθεση με τη «βραδύτητα», για να θυμηθούμε τον Κούντερα, που χαρακτήριζε την κοινωνία μας παλιότερα. Όλη η ζωή μας έγινε ένα ανελέητο κυνηγητό: φαστ φουντ, φαστ τρακ, φαστ ζωή! Είναι επόμενο να ακολουθήσει αυτό το ρεύμα και η αφήγηση. Τις τελευταίες δεκαετίες γαλουχήθηκε ένα νέο είδος ακροατή και αναγνώστη. Θέλει να εκμεταλλευτεί το χρόνο του, που είναι πάντα λίγος. Κάνει σέρφινγκ (ας μου επιτραπεί η έκφραση) στην αγχώδη ζωή του, όπως στο διαδίκτυο. Έτσι γίνεται σιγά σιγά ένας σύγχρονος Μαργίτης πολλά γνωρίζει, τίποτε όμως καλά! ΣΤ. Στα παραμύθια της Θεσσαλίας καταγράφουμε τη σύγχρονη προφορικότητα, που όμως παρουσιάζει αδυναμίες, όπως ασυνταξίες, πλεονασμούς, συμφυρμούς, κενά μνήμης. Εν πολλοίς αυτό οφείλεται στη λαλίστατη κατά τα άλλα «βουβή» εποχή μας, στην έλλειψη προφορικής παράδοσης, στην εγκατάλειψη της προφορικότητας. Και επηρεάζεται βαθιά από τις πολιτιστικές και ιστορικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν. Συνθήκες που επηρεάζουν βεβαίως την αφήγηση: το περιεχόμενο, το ύφος, τη γλώσσα, το ακροατήριο. Να αναφέρω ένα παράδειγμα με όλα τα παρα- και τα περι-κείμενα της καταγραφής ενός παραμυθιού από την περιοχή της Λάρισας. αναφέρονταν στους βασιλιάδες, στις βασίλισσες, στις πριγκίπισσες, κ.τ.λ. Μη κοιτάς τώρα που έχουμε (γελάει) απαλλαγεί απ αυτά. Τέλος πάντων. Άσχετο αν έχουμε άλλον τώρα... (γέλια)] Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας βασιλιάς κι έγινε πόλεμος σ ένα άλλο μέρος και ξεκίνησε ο βασιλιάς να πάει να πολεμήσει και τον έλεγε η βασίλισσα, «Όταν θα ρθεις όμως απ τον πόλεμο τι θα με φέρεις;» «Ε, κάτι θα βρω και θα σε φέρω». Πήγαινε ο βασιλιάς στον πόλεμο, τελείωνε με το καλό ο πόλεμος, γύριζε νικητής, έφερνε στη γυναίκα του φορέματα, θαλασσί με όλα τα αστέρια απάνω τ ουρανού και το φεγγάρι και αυτά. «Αυτός είναι ο ουρανός με τ άστρα την έλεγε». Ε, περνούσε λίγος καιρός, ξανά έφευγε ο βασιλιάς ή για πόλεμο ή για άλλες δουλειές τέλος πάντων να πάει επισκέψεις σ άλλα αυτά... «Θα σου φέρω τώρα τη γη με τα λουλούδια», την έλεγε, «όταν θα ρθω απ το ταξίδι». Την

13 SEIRA-KATANOISIS:Layout 1 11/1/ :59 ðì Page 1 Λίγα Διαζύγιο Σχολικός εκφοβισμός Άτομα με ειδικές ανάγκες την ημέρα Καθημερινή συμπεριφορά Φιλοζωία oικογένεια Στοματική υγιεινή Καθαριότητα και υγιεινή Διασκεδαστικά, πολύχρωμα Φρούτα, μια πρώτη γεύση από το πολύχρωμο περιβόλι της λογοτεχνίας, με ελκυστική εικονογράφηση και αισθητική αρτιότητα, που «μεγαλώνουν» παρέα με το παιδί! Μια πρωτότυπη σειρά βιβλίων, εναρμονισμένη με το γλωσσικό πλούτο του παιδιού, που το βοηθάει να διαχειρίζεται πολύχρωμασυναισθήματα Φρούτα, μια πρώτη γεύση από το πολύχρω- Στοματική υγιεινή Διασκεδαστικά, μο και περιβόλι εσωτερικές της λογοτεχνίας, συγκρούσεις, με ελκυστική μα πάνω εικονογράφηση και αισθητική αρτιότητα, απ όλα που να «μεγαλώνουν» αγαπήσει το παρέα διάβασμα. με το παιδί! Θέματα προσαρμοσμένα στο άμεσο περιβάλλον του παιδιού, που εντάσσονται στα ενδιαφέροντα κάθε Τα ηλικίας Φρούτα κι ανταποκρίνονται έχουν σκοπό σε να όλα βοηθήσουν το παιδί τα στάδια ψυχικής και πνευματικής ανάπτυξης. Μια πρωτότυπη να κατανοήσει σειρά βιβλίων, σταδιακά το γραπτό λόγο μέσω της ανάγνω- εναρμονισμένη με το γλωσσικό πλούτο του παιδιού, που το βοηθάει να διαχειρίζεται συναισθήματα και σης μαζί με το γονιό του. Τα Φρούτα εσωτερικές συγκρούσεις, μα πάνω απ όλα να αγαπήσει το διάβασμα. αποτελούν, επίσης, πολύτιμα εργαλεία Τα Φρούτα κάθε δασκάλου έχουν σκοπό σε να όλες βοηθήσουν τις τάξεις το παιδί να κατανοήσει σταδιακά το γραπτό του λόγο σχολείου, μέσω της αφού ανάγνωσης μπορούν μαζί με το γονιό του. Το παιδί θα έχει έτσι να την χρησιμοποιηθούν ευκαιρία να γνωρίσει στις καλύτερα ώρες τον της εαυτό του, καθώς θα ταυτιστεί με κάποιον Ευέλικτης από τους Ζώνης ήρωες, θα Φιλαναγνωσίας. βιώσει τις δυσκολίες και τα προβλήματά του και θα χαρεί με το ευτυχισμένο τέλος. Τα Φρούτα αποτελούν, επίσης, πολύτιμα εργαλεία Φρούτα κάθε επιμελημένα δασκάλουμε σε όλες παιδαγωγικό τις τάξεις του σχολείου, αφού μπορούν να προσανατολισμό χρησιμοποιηθούν από στιςαγαπημένους ώρες της Ευέλικτης Έλληνες Ζώνης Φιλαναγνωσίας. Φρούτα και επιμελημένα ξένους συγγραφείς με παιδαγωγικό και εικονογράφους, που οξύνουν τη φαντασία προσανατολισμό από αγαπημένους Έλληνες και ξένους συγγραφείς και εικονογράφους, που οξύνουν τη κι αποτελούν μια πρωτότυπη μαθησιακή φαντασία κι αποτελούν μια πρωτότυπη μαθησιακή εμπειρία για το σπίτι ή εμπειρία για το σπίτι ή το σχολείο. το σχολείο. Καθαριότητα περιβάλλον Kαλές τέχνες Διατροφή Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας Μπανάνα (2-4 ετών) προσχολική ηλικία Φραουλίτσα (5-6 ετών) Νηπιαγωγείο & Α Δημοτικού Βατόμουρο (7-8 ετών) Α, Β & Γ Δημοτικού Λωτός (9-11 ετών) Δ & Ε Δημοτικού Ξινόμηλο (11+ ετών) Ε & Στ Δημοτικού Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 700 τίτλους στο Γίνετε μέλη δωρεάν στο ή καλώντας χωρίς χρέωση στο και κερδίστε προνόμια και δώρα.

14 Ζ. Οι σύγχρονοι αφηγητές, οι σύγχρονοι επαγγελματίες παραμυθάδες, όπως αναφερθήκαμε πιο πάνω, είναι πιο συνειδητοποιημένοι στη αποστολή τους και δεν την περιορίζουν στην προσφορά ψυχαγωγίας και διδαχής προς τα παιδιά, αλλά απευθύνονται και στους μεγάλους με ένα ευρύ θεματολόγιο, ελληνικό και διεθνές. Αφηγούνται σε ανοιχτούς χώρους και σε μεγάλο ακροατήριο. Η αφήγηση σε ανοιχτούς χώρους μετατρέπεται λίγο πολύ σε δρώμενο, παραστασιακή αφήγηση. Για να το επιτύχουν αυτό οι παραμυθάδες χρησιμο έφερνε άλλο ύφασμα εκεί μεταξωτό, ποιος ξέρει και πού πήγαινε στην Ταϋλάνδη πήγαινε, στην Κίνα πήγαινε, ποιος ξέρει πού πήγαινε Την έφερνε λοιπόν μεταξωτά να έχει απάν όλα τα λουλούδια, χρώματα και λουλούδια. Άλλη φορά πάλι την έλεγε θα σε φέρω τη θάλασσα με όλα τα ψάρια. Την έφερνε άλλα, θαλασσί ωραίο χρώμα, τυρκουάζ με φύκια, με ψάρια, με αστερίες. Αφού όμως μας τα λεγε τα παραμύθια αυτή η γιαγιά μάς άνοιγε την όρεξή μας. Α, γιαγιά, θέλουμε κι εμείς τέτοια φορέματα. Καλά, έλεγε, άμα θα περάσει ο έμπορας θα σας πάρω. Μια φορά τη βδομάδα ανέβαινε ένας έμπορας μ ένα ζώο που είχε από δω κι από κει φορτωμένα τόπια, με τσιτάκια, με καρούλια, ένας ψιλικατζής, είχε και μια τρομπέτα κι ανέβαινε το καλντερίμι. Όταν ακούγαμε εμείς την τρομπέτα..., «Γιαγιάαα... ο έμπορας περνάει». «Καλά». Η γιαγιά, παρόλο που τώρα πριν τόσα χρόνια, είχε το κουμάντο της. Δεν ήταν εξαρτημένο άτομο. Ας ήταν έτσι λεπτοκαμωμένη και λεπτούλα, έκανε το κουμάντο της. Είχε δικό της κομπόδεμα. Κι αυτό το κομπόδεμα θα σε πω πώς το είχε. Παίρνουν τα διάφορα δέρματα να τα επεξεργαστούν κι αυτά είχαν μαλλιά. Τα έπαιρνε η γιαγιά, αυτή ήταν δική της δουλειά. Τα έκοβε τα μαλλιά αυτά, τα έπλενε, τα καθάριζε και τα πουλούσε. Και αυτά ήταν δικά της έσοδα κι αυτό ήταν το δικό της το χαρτζιλίκι. Λοιπόν, «καλά άμα θα περάσει ο έμπορας θα σας πάρω». Τον σταματούσαμε λοιπόν τον έμπορα. Τώρα δώσε, να είναι ο ουρανός με τ άστρα θέλαμε εμείς. Έψαχνε ο έμπορας, τι να βρει. Ε, έβρισκε και κανένα τσίτι εκεί πέρα, είχε πάνω κάτω κιτρινάκια, ξέρω γω, σαν αστέρια, μ αυτό εμείς, με τη φαντασία μας, αυτός είναι ο ουρανός, άντε. Την άλλη βδομάδα τη γη με τα λουλούδια. Μας έπαιρνε άλλα, παρδαλά με λουλούδια. Την άλλη, τη θάλασσα με τα ψάρια. Ό,τι λοιπόν φόρεμα έπαιρνε η βασίλισσα, έπρεπε και μεις να το φορέσουμε. Τώρα μη ζητάς σχέδια κι αυτά. Μόνη της η γιαγιά τα κοβε. Ενα στρόγγυλο εδώ πέρα, μια λαιμόκοψη, χωρίς μανίκια, μια ραφή από δω και μια από κει..., εντάξει εμείς ευχαριστημένοι ήμασταν, γιατί φορούσαμε της βασίλισσας τα παρόμοια φουστάνια. Αυτό ήταν το μικρό το παραμύθι που θυμήθηκα. Τώρα δεν μπορώ να θυμηθώ άλλα, θέλω να σκεφτώ, καμιά άλλη φορά και θα σου πω. 3 ποιούν εξωγλωσσικά στοιχεία, όπως κινήσεις (μάλλον θεατρικές), ποικιλοτονία φωνής, μετακινήσεις, κ.λπ. Συχνά συνοδεύουν την αφήγηση με κρουστά ή πνευστά όργανα, κάτι που θυμίζει τους αρχαίους αοιδούς και ραψωδούς με τη φόρμιγγα, μια παραλλαγή της αρχαϊκής λύρας. Πολλοί αφηγητές σήμερα εξυπηρετούν την ανθρωπολογική ανάγκη της αφήγησης με τις μπαλάντες, με την ραπ αφήγηση, τις παραλογές και άλλα έμμετρα κείμενα ή αφηγήσεις ζωής. Η. Σήμερα η αφήγηση δεν φαίνεται τολμηρή, γι αυτό και σκηνές σκληρές με μάγισσες και φούρνους, με ανθρωποφαγίες και ανθρωποθυσίες παραλείπονται ή αμβλύνονται, απαλύνονται τα πράγματα χάριν μιας παιδαγωγικής που αποβλέπει στο να μην ταράξει ψυχικά το ακροατήριο. Οι παραμυθάδες διηγούνται τις ιστορίες έχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού τους τη διδαχή, ότι οφείλουν να διασκεδάσουν αλλά και ταυτόχρονα να παιδαγωγήσουν το ακροατήριο. Πολλές φορές κλείνουν την ιστορία τους με επιμύθιο και σαφές δίδαγμα. Αυτή η «αποπαίδωση» (όρος που οφείλεται στον αείμνηστο Κυριακίδη), που άρχισε από την εποχή κατά την οποία το παραμύθι πέρασε στην αφηγηματική δικαιοδοσία της γυναίκας του σπιτιού, της γιαγιάς και της μητέρας, σήμερα είναι πιο εμφανής. Ισως υποδηλοί την παιδαγωγική ευθύνη του σύγχρονου παραδοσιακού παραμυθά, που όπως φαίνεται εκτιμά και προβάλλει πιο πολύ στην αφήγησή του τον παιδαγωγικό ρόλο και μαζί τον ψυχαγωγικό.

15 26 Ασκεί κατά τινα τρόπο προληπτικά παιδονομικό έργο, έχοντας προφανώς συνείδηση των πολλών κινδύνων που αντιμετωπίζουν ή θα αντιμετωπίσουν στη ζωή τους τα παιδιά. Ο προσανατολισμός του παραμυθιού προς τα παιδιά και την παιδική ηλικία, που δόθηκε από τους αδελφούς Grimm, εδώ και δύο αιώνες, επηρέασε την αγωγή και την εκπαίδευση, οπωσδήποτε δε και την τέχνη της αφήγησης. Θ. Και σήμερα ακόμη, οι γυναίκες που αφηγούνται παραμύθια υπερέχουν αριθμητικά έναντι των ανδρών. Το διαπιστώσαμε αυτό στο Φεστιβάλ Αφήγησης Ολύμπου, όπως και μέσα από ένα πρώτο corpus λαϊκών και έντεχνων παραμυθάδων που έχουμε καταρτίσει στη μελέτη μας για την Αφήγηση και τους Αφηγητές. Το σύνολο των ενεργών αφηγητών-αφηγητριών και όσων συνοδεύουν με τη μουσική φτάνουν τους 50 και πλέον, εκ των οποίων τα 2/3 είναι γυναίκες, με σπουδές κυρίως παιδαγωγικές (δασκάλες και νηπιαγωγοί). Τέλος, στο υπό έκδοση δίτομο έργο μας με τίτλο Λαϊκά παραμύθια Θεσσαλίας, που περιέχει καταγραφές παραμυθητικών αφηγήσεων από παραμυθάδες και παραμυθούδες της Θεσσαλίας, παραδοσιακούς και έντεχνους, εμφανίζεται σημαντική απόκλιση μεταξύ ανδρών και γυναικών. Και εδώ από τους συλλογείς αυτών των λαϊκών παραμυθιών είναι θηλυκού γένους (σπουδάστριες, φοιτήτριες, δασκάλες, νηπιαγωγοί). Το όλο θέμα έχει να κάνει ασφαλώς με τη φύση τους, το χαρακτήρα και την ευαισθησία τους. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι η γυναικεία αφηγηματική παρουσία στο πεδίο των λαϊκών παραμυθιών είναι αδιαμφισβήτητη και, θα έλεγα, απόλυτη. Συνεχίζει μια παράδοση που μας πάει πολύ πίσω στην ιστορία μας. Ι. Συμπερασματικά, η παραδοσιακή αφήγηση έχει υποστεί και αυτή τις ανάλογες διαφοροποιήσεις, αφού πλέον ασκείται από σύγχρονους επαγγελματίες αφηγητές με κύριο στόχο την ψυχαγωγία. Η λεγόμενη «Αναβίωση της αφήγησης» χρησιμοποιεί ποικίλα μέσα θεατρικής προέλευσης, τραγούδι και μουσική, που σε ανοιχτούς χώρους μεταβάλλεται σε παραστασιακό δρώμενο. Όλα αυτά αποτελούν, ασφαλώς, μια εξέλιξη και προσαρμογή της παραδοσιακής αφήγησης στις απαιτήσεις της σημερινής εποχής, εποχής του θεάματος και του ακροάματος. ΖΗΣΙΜΟΣ ΒΙΡΒΙΛΛΗΣ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΤΑ ΕΝΔΟΤΕΡΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΜΙΑ ΠΡΟΤΥΠΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ Δρ Ευαγγελία Μουλά Στην Ιστορία της παιδικής λογοτεχνίας του Δ. Γιάκου συναντάται το παρακάτω σχόλιο: «Ο κύκλος της προσφοράς σύγχρονων Ελλήνων συγγραφέων στο παιδί δεν θα μπορούσε να κλείσει αν δεν αναφέρονταν και μερικά άλλα εξίσου αξιόλογα ονόματα και έργα που σταθεροποιούν την πεποίθηση τα 2/3 είναι γυναίκες, διαφόρων επαγγελμάτων, μόρφωσης και ηλικίας. Είναι ενδεικτικό αυτού του φαινομένου και το γεγονός ότι το 90% ότι η παιδική λογοτεχνία στη χώρα μας κερδίζει κάθε μέρα νέα βήματα» Ανά- 27 μεσα δε στους αξιόλογους συγγραφείς αναφέρεται και ο Ζήσιμος Βιρβίλλης 1. Γεννημένος στην Πάτµο (1930), αποφοίτησε από τη Θεολογική και τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και αφιέρωσε τη ζωή του σε πνευματικές δραστηριότητες. Αν συναρτώνται το ύφος και η αισθητική έκφραση με την εσωτερική καλλιέργεια και τους σκοπούς που υπηρετεί ένας καλλιτέχνης, θα λέγαμε με ασφάλεια ότι ο Ζήσιμος Βιρβίλλης 2 είναι τόσο λογοτέχνης όσο και παιδαγωγός 3. Αντλώντας από τα παιδικά του βιώματα με πάθος νοσταλγικό και τρυφερότητα και μετουσιώνοντάς τα, μετατρέπεται μέσα από τη στιβαρή ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Στ. Κυριακίδης, Αι γυναίκες εις την λαογραφίαν, Εν Αθήναις 1920 Μηνάς Αλεξιάδης, Λαογραφία και γυναίκες της Δωδεκανήσου, Αθήνα Π, 353/2002, Τίτλος: «Η Σταχτομάρω», Συλλογέας: Θεοδώρα Λάππα & Ελένη Παπακωνσταντίνου, Αφηγητής: Ελένη Παπακωνσταντίνου (γιαγιά), Περιοχή: Φανάρι Καρδίτσας (καταγωγή) & Μουζάκι Καρδίτσας (κατοικία), Εργαστήριο Λόγου και Πολιτισμού Παν/μίου Θεσσαλίας Π, 819/1998, Τίτλος: «Τα φορέματα», Συλλογέας: Ευαγγελία Πάντζιου-Ματζίρη, Αφηγητής: Χαρίκλεια Αναστασοπούλου-Ζαραφωνίτου, έτος γέννησης: 1926, Περιοχή: Λάρισα.

16 Κύπρου). Χαριτωµένο Μουτράκι), 5) Δυο δρόμοι δυο ζωές, 6) Κάτω απ το χέρι του Θεού, 7) Τέσσερα Σερβόπουλα στην αντάρα του πολέμου, 8) Με το Χριστός Ανέστη, 9) Ο μικρός Αλέξης Ανδρόνικος. Επίσης έχει συγγράψει τις εξής σύντομες ιστορίες για παιδιά μέχρι και 10 ετών: 1) Στου παππού το χτήμα, 2) Μια χαρούμενη οικογένεια, 3) Οι φίλοι του Κωστάκη, 4) Στην εξοχή, καθώς και δύο παραμυθάκια μεταφρασμένα από τα ιταλικά: 1) Το αραπάκι και η χρυσή πριγκίπισσα, και 2) Μια κούνια στ άστρα. Το μεταφραστικό του έργο, εξίσου διαλεχτό, φέρει την ερμηνευτική σφραγίδα της γραφής του: 1) Η θυσία του Κάστορα (Α. Μάνζι), 2) Ανάμεσα στις φλόγες και στα κύματα (Ι. Βερν), 3) Είκοσι χιλιάδες λεύγες κάτω από τη θάλασσα (Ι. Βερν), δ) Ροβινσώνας Κρούσος (De Foe), ε) Το πιο παράξενο ταξίδι Στη ράχη μιας φάλαινας (A. Braun). Λαμβάνοντας υπόψη ότι κάθε πολιτιστικό προϊόν προορίζεται για συγκεκριμένο αγοραστικό κοινό και αποδέκτη, θα λέγαμε ότι το έργο του Ζ.Β. αφορά κυρίως στο αγορίστικο κοινό 5, διότι η φόρμουλα της περιπέτειας 6 που χρησιμοποιεί ως βάση στα μυθιστορήματά του (Μικροί ταξιδιώτες στο διάστημα, Ελληνόπουλα Ροβινσώνες, Στο μαγεμένο κόσμο των βυθών, Στις πλαγιές του Ελικώνα), αλλά και στο μεγραφή του σε απόστολο του ήθους, προβάλλοντας ηρωικά και αψεγάδιαστα πρότυπα αρετής και φιλοπατρίας. Καταφεύγοντας σε φόρμουλες της παιδικής λογοτεχνίας, τις μετασχηματίζει σε οχήματα των παιδαγωγικών του προτεραιοτήτων. Αντί όμως να θεωρητικολογεί ευθέως, σπεύδει να δίνει εύστοχα παραδείγματα (exempla) που αισθητοποιούν τις όποιες αφηρημένες ιδέες του 4. Αυτό που εντοπίζει κανείς με μία και μόνο ματιά στο έργο του είναι η αφοσίωση και η συνεπής από μέρους του υπηρέτηση του παιδικού βιβλίου. Από μαθητής έγραφε και δημοσίευε στίχους και πεζά, ποιήματα και άρθρα, χρονογραφήματα, μεταφράσεις και μελέτες σε διάφορα αθηναϊκά και επαρχιακά περιοδικά και εφημερίδες, όπως: Παιδόπολις, Το σπίτι του παιδιού, Η διάπλαση των νέων (Νέα Περίοδος), Η ζωή του παιδιού, Το χαρούμενο σπίτι, Πάντα Εμπρός (Σώμα Ελλήνων Προσκόπων Συνεργάστηκε στη Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια των Νέων και τη Νέα Εγκυκλοπαίδεια (Χάρη Πάτση), στον τόμο Γενικός Οδηγός του Γραπτού Λόγου και στις σχολικές εκδόσεις του εκδοτικού οίκου Ι. Ρώσση (μεταφράσεις από τα αρχαία, αναλύσεις νεοελληνικών λογοτεχνημάτων, λεξικά, υποδείγματα εκθέσεων, κ.ά.). Ίδρυσε και διηύθυνε τα περιοδικά Το ατρόμητο Ελληνόπουλο και Τα αστέρια του γηπέδου, των οποίων την κυκλοφορία απαγόρευσε η Χούντα του Χρημάτισε διευθυντής σύνταξης του περιοδικού Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός Νεότητος, ενώ ίδρυσε και διηύθυνε τους εκδοτικούς οίκους Ο Πλάτων και Παιδικός παράδεισος. Έγραψε τα μυθιστορήματα: 1) Μικροί ταξιδιώτες στο διάστημα (1962), 2) Ελληνόπουλα Ροβινσώνες (1963), 3) Στο μαγεμένο κόσμο των βυθών (Α Βραβείο της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς αθλοθέτης: εκδοτικός οίκος Ι. Κολλάρου, χ.χ.), 4) Το τσοπανόπουλο της Δημητσάνας Ο πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε (Α Βραβείο της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς αθλοθέτης: Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, τέσσερεις εκδόσεις από την Αποστολική Διακονία της Ελλάδος σε συνολικά αντίτυπα), 5) Στις πλαγιές του Ελικώνα (παιδικό ιστορικό μυθιστόρημα για τη ζωή στην Αρχαία Ελλάδα), 6) Ταξιδεύοντας με τον πατέρα, 7) Διαβάζοντας με τη μανούλα (παραμυθένιες ιστοριούλες για μικρά παιδιά), 8) Από την αφάνεια στη δόξα Φτωχά παιδιά = Μεγάλοι άντρες (τρεις εκδόσεις από την Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος σε συνολικά αντίτυπα). Έγραψε επίσης σχολικά βοηθήματα και εκθέσεις, ενώ συγκέντρωσε σε μια ενδιαφέρουσα έκδοση, μαζί με ποικίλο πολύτιμο λαογραφικό υλικό, τα Παραμύθια της Πάτμου. Στο έργο του συγκαταλέγεται και μια σειρά διηγημάτων, των οποίων όμως δεν φέρει επισήμως την πατρότητα, καθώς οι ανάγκες του βιοπορισμού οδήγησαν στη συγγραφή τους επί παραγγελία. Τα διηγήματα αυτά υπογράφονταν με το ψευδώνυμο «Δ.Κ.» και είναι τα εξής: 1) Πουλιά χωρίς φωλιά, 2) Στην καταιγίδα της ζωής, 3) Δίχως μάνα και πατέρα, 4) Ένα ανώνυμο παιδί (Το

17 ταφρασμένο έργο του, απευθύνεται κατά παράδοση σε αγόρια. Επίσης οι μυθιστορηματικές βιογραφίες του (Από την αφάνεια στη δόξα) εμφανίζουν ως θέμα τους φτωχά αγόρια που διέπρεψαν στην πορεία της ζωής τους και έγιναν επιφανείς άνδρες. με αφήγηση τα κατατάσσει αβίαστα και στη λογοτεχνία. Στην Ελλάδα ως το Βιβλία γνώσεων ή λογοτεχνία; Οριοθετώντας τη συγγραφική εμβέλεια του Ζ.Β. H πολυειδία της συγγραφικής πένας του Ζ.Β. δίνει σε πρώτη ανάγνωση την εντύπωση ότι πειραματίζεται με πολλά και διαφορετικά λογοτεχνικά είδη. Μια πιο προσεκτική ματιά όμως μας επιτρέπει να αντιληφθούμε ότι ο συγγραφέας, μέσα από τη φαινομενική ποικιλία του έργου του, υπηρετεί με συνέπεια και πιστότητα ένα και μόνο βασικό είδος, και μέσα από αυτό σκοπεύει κάθε φορά στον ίδιο απώτερο στόχο. Ανεξάρτητα από το εξωτερικό περίβλημα της αφηγηματικής πλοκής, το είδος που εγκιβωτίζεται σταθερά σε κάθε διαφορετικό πλαίσιο είναι αυτό του βιβλίου γνώσεων 7. Το πραγματογνωστικό 8 -πληροφοριακό υλικό αποτελεί κοινό παρονομαστή όλων, ενώ ο προχωρημένος βαθμός μυθοπλαστικής ανάπτυξής τους αλλά και η πλαισίωσή τους 1986 δεν προβλεπόταν ξεχωριστή κατηγορία λογοτεχνικών βραβείων από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου για τα βιβλία γνώσεων, μολονότι ορισμένα από τα βραβευθέντα θα μπορούσαν να ενταχθούν σε αυτή την κατηγορία 9. Ο Ζ.Β. τιμήθηκε με το βραβείο της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς για δύο του μυθιστορήματα (βλέπε παραπάνω), των οποίων το πλούσιο πληροφοριακό υλικό ίσως υπερβαίνει ακόμη και τις λογοτεχνικές τους αξιώσεις. Η ευρυμάθεια και ο εταστικός νους του Ζ.Β. οδηγούν σε λεπτομερείς καταγραφές που διακρίνονται από επιστημονική ακρίβεια για κάθε θέμα που εκάστοτε τον απασχολεί. Υπηρετώντας το πνεύμα του εγκυκλοπαιδισμού και το δόγμα του «τέρπειν άμα και διδάσκειν» 10, συνδυάζει άριστα ευχάριστες και ενίοτε συναρπαστικές ιστορίες (Στο μαγεμένο κόσμο του βυθού, Μικροί ταξιδιώτες στο διάστημα, Ελληνόπουλα Ροβινσώνες, Στις πλαγιές του Ελικώνα) με επιστημονικές, γεωγραφικές, ιστορικές και λοιπές πληροφορίες, επιδεικνύοντας ικανότητες ερευνητή, παράλληλα με μια εις βάθος γνώση της αρχαιοελληνικής και εκκλησιαστικής γραμματείας. Παρομοίως, στο επιστολικό του μυθιστόρημα Ταξιδεύοντας με τον πατέρα, η φόρμα του λογοτεχνικού είδους δεν επηρεάζει σημαντικά τη βασική του πρόθεση να διδάξει και να επιμορφώσει. Μολονότι το επιστολικό μυθιστόρημα θεωρείται ότι επιτρέπει την καταβύθιση στον ψυχισμό του γράφοντος και τη διερεύνηση συνειδησιακών καταστάσεων 11, ο Ζ.Β. δεν προστρέχει σε αυτό για κανενός είδους ψυχολογικές εντρυφήσεις ή υπαρξιακές αναζητήσεις. Το χρησιμοποιεί εξίσου ως όχημα των προσωπικών του ενδιαφερόντων, και δη του κυρίαρχου όλων, αυτού της μετάδοσης γνώσεων, κυρίως γεωγραφικών και πολιτισμικών. Ο θαυμασμός του για τον Ιούλιο Βερν συνάδει με την παραπάνω τάση του και αποτυπώνεται ξεκάθαρα στο μεταφραστικό έργο του. Συνολικά στο έργο του, το οποίο γενικά είναι κατάσπαρτο με διακείμενα από διάφορες πηγές, η συχνότητα αναφοράς στον Ιούλιο Βερν υπερέχει συντριπτικά όλων των άλλων. Είναι προφανής ο θαυμασμός του συγγραφέα για τον πρωτοπόρο αυτό μυθοπλάστη, που οραματίστηκε το μέλλον της ανθρωπότητας και το μετουσίωσε σε αφηγηματική τέχνη, στη μορφή των πρώιμων μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας. Εξίσου όμως εμπνέεται και από τον θρυλικό Ροβινσώνα, το πρότυπο του αυτάρκους παραγωγού-καταναλωτή, ο οποίος απετέλεσε την πηγή έμπνευσης των δικών του μικρών ροβινσώνων 12. Οι άλλες δύο μεταφράσεις του, Η αυτοθυσία ενός κάστορα και Το πιο παράξενο ταξίδι, διαπνέονται επίσης από την ίδια γνωσιοκεντρική φιλοσοφία. Το μεν πρώτο αγκαλιάζει με εμβρίθεια τις συνήθειες και τη ζωή των καστόρων, υποβάλλοντας μια προωθημένη οικολογική ευαισθησία και καταγγέλλοντας την ανθρώπινη αναλγησία, το δε δεύτερο προβάλλει τη δύναμη του ανθρώπινου πνεύματος να τιθασεύει τη φύση και να επιτυγχάνει ακόμη και το ακατόρθωτο, ενώ υπερτονίζει για άλλη μια φορά την αξία των σημαντικών πράξεων της επιστήμης και του πολιτισμού, καθώς αυτές μόνο χαράσσονται ανεξίτηλα στη μνήμη. Η συλλογή του παλαιών παραδοσιακών παραµυθιών αποκαλύπτει μία ακόμη πτυχή της πολυδιάστατης προσωπικότητας του Ζ.Β., που συνάδει με τα παραπάνω. Αυτή της προσήλωσής του στην πολιτιστική μας κληρονομιά και της πίστης του για την αδήριτη ανάγκη διαφύλαξής της.