ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, COM(2016) 32 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ σχετικά με τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές μεταξύ επιχειρήσεων στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων EL EL

2 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τον Ιούλιο του 2014 η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση σχετικά με την αντιμετώπιση των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών (ΑθΕΠ) στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων από επιχείρηση σε επιχείρηση 1. Οι ΑθΕΠ είναι πρακτικές που παρεκκλίνουν κατάφωρα από την ορθή εμπορική συμπεριφορά, αντιβαίνουν στην καλή πίστη και τα χρηστά συναλλακτικά ήθη και επιβάλλονται μονομερώς από έναν εμπορικό εταίρο σε έναν άλλο. Η ανακοίνωση εξηγεί για ποιον λόγο η διάρθρωση της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων την καθιστά εξαιρετικά ευάλωτη σε ΑθΕΠ και περιγράφει τη ζημία που μπορούν να προκαλέσουν οι ΑθΕΠ σε επιχειρήσεις με μικρή διαπραγματευτική ισχύ. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος των ΑθΕΠ, η ανακοίνωση ενθαρρύνει τους οικονομικούς φορείς στην ευρωπαϊκή αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων να συμμετάσχουν σε εθελοντικά συστήματα που αποσκοπούν στην προώθηση των βέλτιστων πρακτικών και στον περιορισμό των ΑθΕΠ, και τονίζει τη σημασία που έχει η αποτελεσματική και ανεξάρτητη επιβολή της νομοθεσίας σε εθνικό επίπεδο. Το 2015 η συζήτηση εντάθηκε, κυρίως λόγω των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαίοι γεωργοί οι οποίες προκλήθηκαν από την πτώση των τιμών σε ορισμένα γεωργικά προϊόντα, ιδίως στα γαλακτοκομικά προϊόντα και στο χοιρινό κρέας. Η ζήτηση για ορισμένα προϊόντα μειώθηκε σημαντικά, γεγονός που επιδεινώθηκε από τη ρωσική απαγόρευση εισαγωγής γεωργικών προϊόντων. Συγχρόνως, η παγκόσμια παραγωγή αυξήθηκε, οδηγώντας σε γενική υπερπροσφορά. Ενώ οι ΑθΕΠ δεν είναι η αιτία της πρόσφατης πτώσης των τιμών, οι χαμηλές τιμές έχουν καταστήσει τους γεωργούς πιο ευάλωτους σε ενδεχόμενη αθέμιτη συμπεριφορά από τους εμπορικούς τους εταίρους. Για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι γεωργοί, οι υπουργοί Γεωργίας επτά χωρών 2 εξέδωσαν κοινή δήλωση ζητώντας από την Επιτροπή να αναλύσει βαθύτερα τις ΑθΕΠ και να προτείνει τη θέσπιση νομοθεσίας της ΕΕ για την αντιμετώπιση των ΑθΕΠ. Η Επιτροπή απάντησε στην αγροτική κρίση με μια δέσμη μέτρων ευρέος φάσματος. Πολλά από αυτά απευθύνονται στον τομέα των γαλακτοκομικών προϊόντων, που έχει θιγεί ιδιαίτερα από την πτώση των τιμών. Η παρούσα έκθεση δεν καλύπτει τα μέτρα που έχουν ήδη θεσπιστεί σε συγκεκριμένους τομείς ειδικά για την αντιμετώπιση των ΑθΕΠ. Θα συσταθεί ειδική ομάδα για τις γεωργικές αγορές με σκοπό την παροχή συμβουλών στην Επιτροπή σχετικά με συγκεκριμένες πτυχές της λειτουργίας των γεωργικών αγορών και με τη θέση των γεωργών στην τροφική αλυσίδα. Η εν λόγω ομάδα θα διατυπώνει επίσης συστάσεις και θα προτείνει σχετικές πρωτοβουλίες πολιτικής στον τομέα αυτό. Η παρούσα έκθεση επικεντρώνεται στο υφιστάμενο πλαίσιο για την αντιμετώπιση των ΑθΕΠ. Δύο είναι τα κύρια στοιχεία της: (1) η αξιολόγηση του ισχύοντος ρυθμιστικού πλαισίου και του πλαισίου επιβολής της νομοθεσίας στα κράτη μέλη και (2) η εκτίμηση του αντικτύπου της εθελοντικής πρωτοβουλίας για την αλυσίδα εφοδιασμού σε επίπεδο ΕΕ («η 1 COM(2014) 472 final. 2 Βουλγαρία, Τσεχική Δημοκρατία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία. 2

3 πρωτοβουλία») και της κάθε εθνικής πλατφόρμας που έχει δημιουργηθεί στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας. Η παρούσα έκθεση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, τα τελευταία έτη, έχουν αναπτυχθεί σε σημαντικό βαθμό μέτρα για την καταπολέμηση των ΑθΕΠ. Πολλά κράτη μέλη, ιδίως εκείνα στα οποία το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο, έχουν θεσπίσει πρόσφατα νομοθετικά μέτρα και μέτρα επιβολής της νομοθεσίας που ανταποκρίνονται σε μεγάλο βαθμό στα κριτήρια του αποτελεσματικού πλαισίου καταπολέμησης των ΑθΕΠ. Συνολικά, πάνω από 20 κράτη μέλη έχουν θεσπίσει νομοθεσία ή σχεδιάζουν να το πράξουν στο άμεσο μέλλον. Μολονότι είναι πολύ νωρίς να εκτιμηθεί ο συνολικός αντίκτυπος αυτής της νομοθεσίας, η παρούσα έκθεση εντοπίζει ορισμένους συγκεκριμένους τομείς στους οποίους υπάρχει περιθώριο για βελτίωση. Όσον αφορά την εθελοντική πρωτοβουλία για την αλυσίδα εφοδιασμού, η έκθεση αναγνωρίζει τα οφέλη που έχουν αποκομιστεί μέχρι σήμερα, αλλά προτείνει επίσης μια σειρά πιθανών μέτρων βελτίωσης για την αύξηση της αξιοπιστίας και της αποτελεσματικότητας της πρωτοβουλίας. 2. ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΠΙΒΟΛΗΣ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΣΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ Δεν υπάρχει νομοθεσία της ΕΕ για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές μεταξύ επιχειρήσεων σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων 3. Το δίκαιο ανταγωνισμού της ΕΕ εξετάζει τις καταχρήσεις δεσπόζουσας θέσης και τις αντιανταγωνιστικές πρακτικές, αλλά τα περισσότερα κράτη μέλη ανέφεραν ότι οι ΑθΕΠ δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του δικαίου του ανταγωνισμού, δεδομένου ότι οι περισσότερες επιχειρήσεις κατέχουν ισχυρή αλλά όχι δεσπόζουσα θέση. Ορισμένα κράτη μέλη έχουν επεκτείνει την εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας για την προστασία των καταναλωτών σε καταστάσεις μεταξύ επιχειρήσεων 4. Πρόκειται για την οδηγία 2005/29/ΕΚ για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και την οδηγία 93/13/ΕΟΚ σχετικά με τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων που συνάπτονται με καταναλωτές. Ωστόσο, οι πρακτικές που καλύπτονται από την οδηγία είναι, ως επί το πλείστον, διαφορετικές από εκείνες που εξετάζονται στην παρούσα έκθεση. Η κατάσταση είναι διαφορετική σε εθνικό επίπεδο, δεδομένου ότι τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν αντιμετωπίσει τις ΑθΕΠ με διαφορετικές προσεγγίσεις, κατά κύριο λόγο κανονιστικές και μερικές φορές βασιζόμενες σε πρωτοβουλίες αυτορρύθμισης μεταξύ των 3 Στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ) έχουν θεσπιστεί ειδικοί κανόνες σε επίπεδο ΕΕ όσον αφορά ορισμένα τμήματα της αλυσίδας τροφίμων, μεταξύ άλλων, δυνατότητα των κρατών μελών να απαιτούν υποχρεωτικές γραπτές συμβάσεις μεταξύ των γεωργών και των μεταποιητών ή των διανομέων και, ενδεχομένως, υποχρέωση των πρώτων αγοραστών να προσφέρουν στους γεωργούς ελάχιστη διάρκεια σύμβασης. Επιπλέον, η μεταρρύθμιση της ΚΓΠ και της κοινής αλιευτικής πολιτικής ενισχύει τη θέση των παραγωγών στην αλυσίδα εφοδιασμού έναντι των οικονομικών παραγόντων του επόμενου σταδίου, ιδίως με την υποστήριξη της δημιουργίας και της ανάπτυξης οργανώσεων των παραγωγών. Η νέα κοινή οργάνωση των αγορών περιλαμβάνει στοιχεία που αποσκοπούν στη μείωση του χάσματος ως προς τη διαπραγματευτική ισχύ μεταξύ γεωργών και άλλων μερών της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων σε ορισμένους επιλεγμένους τομείς (γάλα, ελαιόλαδο, βοδινό και μοσχαρίσιο κρέας και αροτραίες καλλιέργειες). Τον Νοέμβριο του 2015 η Επιτροπή δημοσίευσε σειρά κατευθυντήριων γραμμών για να βοηθήσει τους φορείς της αγοράς να εφαρμόσουν τους νέους κανόνες. 4 Για παράδειγμα η Αυστρία, η Δανία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Σουηδία. 3

4 φορέων της αγοράς. Από κανονιστικής πλευράς, τα τελευταία χρόνια ήταν περίοδος σημαντικών αλλαγών. Ειδικότερα, από τα 20 κράτη μέλη που διαθέτουν ήδη νομοθεσία 5, τα 15 την έχουν εισαγάγει την τελευταία πενταετία 6. Κάποια άλλα εξετάζουν το ενδεχόμενο θέσπισης νομοθεσίας στο κοντινό μέλλον 7 και μερικά κράτη μέλη έχουν ενισχύσει το παλαιότερο νομοθετικό τους πλαίσιο την τελευταία πενταετία 8. Το παρακάτω γράφημα δίνει μια γενική εικόνα της τρέχουσας κατάστασης. Ισχύουσα νομοθεσία για τις ΑθΕΠ Ύπαρξη εθνικής πλατφόρμας της πρωτοβουλίας απουσία νομοθεσίας Απουσία νομοθεσίας και απουσία πλατφόρμας της πρωτοβουλίας Το 2015 η Επιτροπή οργάνωσε διάφορες συναντήσεις με υπουργεία των κρατών μελών και με αρχές επιβολής του νόμου, με σκοπό τη συλλογή λεπτομερών πληροφοριών σχετικά με τα ισχύοντα ή τα σχεδιαζόμενα κανονιστικά πλαίσια. Η διερευνητική διαδικασία υποστηρίχθηκε από διμερείς συζητήσεις μεταπαρακολούθησης. Πέντε είναι τα βασικά στοιχεία που έχουν σημασία για τη δημιουργία ουσιαστικού κανονιστικού πλαισίου για την αντιμετώπιση των ΑθΕΠ. Περιγράφονται στα τμήματα που ακολουθούν. Τα κράτη μέλη μπορούν να εκτιμήσουν αυτά τα πέντε στοιχεία με διαφορετικό τρόπο, ωστόσο οι διαφορετικές προσεγγίσεις δεν φαίνεται να έχουν αρνητικές συνέπειες για 5 AT, BG, CY, CZ, DE, EL, ES, FI, FR, HR, HU, IE, IT, LT, LV, PT, RO, SI, SK, UK. 6 BG, CY, CZ, ES, FI, HU, IE, IT, LT, LV, PT, RO, SI, SK, UK. 7 Για παράδειγμα, η Πολωνία. 8 DE, EL, FR. 4

5 την ενιαία αγορά 9. Παρά τη θετική συνολική αξιολόγηση των κανονιστικών πλαισίων σε εθνικό επίπεδο, η ανάλυση που ακολουθεί δείχνει σε ποιους τομείς θα μπορούσαν ορισμένα κράτη μέλη να ενισχύσουν περαιτέρω το ρυθμιστικό τους πλαίσιο και εντοπίζει ευκαιρίες για συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών. 1) Η κάλυψη της αλυσίδας εφοδιασμού Τα μέτρα για την καταπολέμηση των ΑθΕΠ αφορούν πρακτικές που προκύπτουν κυρίως από οικονομικές ανισορροπίες. Τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν καθορίσει σαφή κριτήρια για τον εντοπισμό καταστάσεων που οδηγούν σε ΑθΕΠ. Η νομοθεσία στην πλειονότητα των κρατών μελών εφαρμόζεται στις σχέσεις μεταξύ επιχειρήσεων (Business-to-Business B 2B) σε όλα τα στάδια της αλυσίδας εφοδιασμού. Ορισμένα κράτη μέλη εφαρμόζουν νομοθεσία μόνο στις σχέσεις στις οποίες το ένα μέρος είναι έμπορος λιανικής πώλησης 10. Όσον αφορά το μέλλον, δεδομένου ότι οι ΑθΕΠ μπορεί να εμφανιστούν σε κάθε κρίκο της αλυσίδας, τα κράτη μέλη που δεν έχουν ακόμη σχετική νομοθεσία θα πρέπει να εξετάσουν κατά πόσον επιβάλλεται να θεσπίσουν νομοθεσία η οποία να καλύπτει ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων Β2Β. Αυτό είναι σημαντικό για να διασφαλιστεί ότι όλοι οι μικρότεροι φορείς της αγοράς έχουν επαρκή προστασία από τις ΑθΕΠ, καθώς πολλοί μικροί φορείς της αγοράς δεν έχουν άμεση επαφή με τους εμπόρους λιανικής πώλησης. Τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να μεριμνούν ώστε η νομοθεσία τους να καλύπτει φορείς από τρίτες χώρες (για παράδειγμα, πρωτογενείς παραγωγούς από την Αφρική ή τη Λατινική Αμερική). 2) Βασικά είδη ΑθΕΠ Τα κράτη μέλη με νομοθεσία κατά των ΑθΕΠ όρισαν τις αθέμιτες πρακτικές με βάση την ανάλυση της κατάστασης της αγοράς και τις πρακτικές που ακολουθούνται στη χώρα τους. Η ανάλυση που προηγήθηκε της παρούσας έκθεσης 11 προσδιόρισε τέσσερις βασικές κατηγορίες ΑθΕΠ τις οποίες θα πρέπει να καταπολεμά ένα αποτελεσματικό κανονιστικό πλαίσιο: - ένα συμβαλλόμενο μέρος δεν θα πρέπει να μετακυλίει αδικαιολόγητα ή αθέμιτα το δικό του κόστος ή τους δικούς του επιχειρηματικούς κινδύνους στο άλλο μέρος - ένα συμβαλλόμενο μέρος δεν θα πρέπει να ζητά από το άλλο μέρος πλεονεκτήματα ή παροχές κάθε είδους χωρίς να προσφέρει υπηρεσίες που να σχετίζονται με τα πλεονεκτήματα ή τις παροχές που ζητά - ένα συμβαλλόμενο μέρος δεν θα πρέπει να προβαίνει σε μονομερείς και/ή αναδρομικές τροποποιήσεις μιας σύμβασης, εκτός εάν η σύμβαση επιτρέπει ρητά κάτι τέτοιο με θεμιτούς όρους - δεν θα πρέπει να διακόπτεται αθέμιτα μια συμβατική σχέση ούτε να διατυπώνονται αδικαιολόγητα απειλές για λύση της συμβατικής σχέσης. 9 Γενικά, τα εθνικά κανονιστικά πλαίσια εφαρμόζονται επίσης στις διασυνοριακές σχέσεις. 10 FI, HU, LT, LV, RO, UK 11 Για παράδειγμα, η Πράσινη Βίβλος της Επιτροπής για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και η επακόλουθη δημόσια διαβούλευση με τους ενδιαφερόμενους φορείς. 5

6 Παρά το γεγονός ότι τα κράτη μέλη έχουν επιλέξει διαφορετικές νομοθετικές προσεγγίσεις και τεχνικές, ανάλογα με τις εθνικές νομικές παραδόσεις τους, τα προαναφερόμενα βασικά είδη ΑθΕΠ καλύπτονται σε γενικές γραμμές από όλα τα κανονιστικά πλαίσια 12. Για να διαμορφωθεί καλύτερα μια κοινή αντίληψη μεταξύ των κρατών μελών σχετικά με το ποιοι συγκεκριμένοι τύποι επιχειρηματικών πρακτικών θα πρέπει να θεωρούνται ΑθΕΠ, τα κράτη μέλη θα πρέπει να ανταλλάσσουν πληροφορίες και βέλτιστες πρακτικές σχετικά με την εθνική νομοθεσία τους και με την εθνική εμπειρία επιβολής της νομοθεσίας συντονισμένα και συστηματικά. 3) Ευελιξία έναντι ακαμψίας όσον αφορά τον ορισμό των ΑθΕΠ Τα κράτη μέλη έχουν επιλέξει διαφορετικές νομοθετικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση των καταχρήσεων των οικονομικών ανισορροπιών. Ορισμένα κράτη μέλη, για παράδειγμα η Γερμανία και η Αυστρία, έχουν γενικές νομικές διατάξεις που απαιτούν να εκτιμάται κατά περίπτωση 13 κατά πόσον υπάρχει σημαντική οικονομική ανισορροπία μεταξύ δύο φορέων, και κατά πόσον ο ισχυρότερος φορέας χρησιμοποίησε καταχρηστικά τη θέση του για να επιβάλει αθέμιτους όρους ή προϋποθέσεις στο ασθενέστερο συμβαλλόμενο μέρος. Άλλα κράτη μέλη, για παράδειγμα η Τσεχική Δημοκρατία, η Σλοβακία και η Ουγγαρία, επέλεξαν να θεσπίσουν λεπτομερέστερη νομοθεσία, ειδικά για τις ΑθΕΠ. Πολλοί από αυτούς τους νόμους περιέχουν εκτενείς καταλόγους των πρακτικών που θεωρούνται εγγενώς αθέμιτες και, συνεπώς, παράνομες (μαύρες λίστες), των οποίων ο καταχρηστικός χαρακτήρας δεν αξιολογείται κατά περίπτωση. Δυνητικό πλεονέκτημα της πρώτης, γενικότερης προσέγγισης είναι η ευελιξία της και ότι μπορεί να συλλαμβάνει ανισορροπίες σε όλη την αλυσίδα εφοδιασμού, καθώς και διάφορες μορφές υφιστάμενων ή ακόμα και καινοφανών ΑθΕΠ. Ωστόσο, η γενική προσέγγιση απαιτεί μια συνολική αξιολόγηση τόσο των οικονομικών όσο και των συμβατικών περιστάσεων σε κάθε μεμονωμένη περίπτωση. Όπως καταδεικνύουν πρόσφατες εξελίξεις στη Γερμανία, η εν λόγω γενική νομοθεσία μπορεί να είναι σχετικά δύσκολο να εφαρμοστεί από τις εθνικές αρχές επιβολής του νόμου 14. Το πλεονέκτημα της δεύτερης προσέγγισης, δηλαδή της λεπτομερέστερης νομοθεσίας ειδικά για τις ΑθΕΠ, είναι ότι η επιβολή της νομοθεσίας δεν απαιτεί τη διεξαγωγή συνολικών ερευνών, με ένταση πόρων, σχετικά με τα πραγματικά περιστατικά, ούτε νομικές αναλύσεις σε κάθε μεμονωμένη περίπτωση. Ωστόσο, μπορεί να είναι μερικές φορές δύσκολο στο πλαίσιο της προσέγγισης αυτής να ληφθεί δεόντως υπόψη το οικονομικό και συμβατικό 12 Οι βασικές ΑθΕΠ συμφωνούν επίσης με τις αρχές που καθιερώθηκαν από το φόρουμ υψηλού επιπέδου για τη βελτίωση της λειτουργίας της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, καθώς και με το πλαίσιο εφαρμογής της πρωτοβουλίας για την αλυσίδα εφοδιασμού. 13 Μια τέτοια εκτίμηση θα μπορούσε να γίνει στο πλαίσιο καταγγελίας ή αυτεπάγγελτης έρευνας. 14 Σε πρόσφατη υπόθεση που αφορούσε πρακτικές της Edeka, της μεγαλύτερης επιχείρησης λιανικού εμπορίου στη Γερμανία, γερμανικό περιφερειακό δικαστήριο δεν επιβεβαίωσε την απόφαση της γερμανικής αρχής ανταγωνισμού της 3ης Ιουλίου 2014 και τον τρόπο με τον οποίο ερμήνευσε την εθνική νομοθεσία όσον αφορά τις ΑθΕΠ. 6

7 πλαίσιο μίας και μόνης ρήτρας ή πρακτικής, γεγονός που θα μπορούσε να εγείρει ανησυχίες όσον αφορά την αναλογικότητα. Τα κράτη μέλη που έχουν επιλέξει τη γενική προσέγγιση θα πρέπει να εξασφαλίζουν ότι οι νόμοι τους μπορούν να εφαρμοστούν στην πράξη, θα πρέπει να επιβάλλουν διαχειρίσιμες απαιτήσεις όσον αφορά τα αποδεικτικά στοιχεία και να διαθέτουν επαρκείς πόρους για τις δραστηριότητες επιβολής της νομοθεσίας, ώστε να διασφαλίζεται η διεξαγωγή συνολικών και αποτελεσματικών αξιολογήσεων κατά περίπτωση. Τα κράτη μέλη που ακολουθούν την προσέγγιση της ειδικής για τις ΑθΕΠ νομοθεσίας θα πρέπει να εξετάζουν προσεκτικά την αναλογικότητα των μέτρων τους, καθώς και την έκταση και τη φύση των πρακτικών που καλύπτονται από τη νομοθεσία τους. Για να εξασφαλιστεί ότι η ειδική για τις ΑθΕΠ νομοθεσία παραμένει αναλογική, τα κράτη μέλη θα πρέπει: i) να περιορίσουν τις ΑθΕΠ που είναι ουσιαστικά απαγορευμένες για ορισμένες βασικές κατηγορίες που περιγράφονται στο προηγούμενο τμήμα, και ii) να αξιολογήσουν άλλες δυνητικά αθέμιτες πρακτικές με βάση το συμβατικό και οικονομικό υπόβαθρο της κάθε μεμονωμένης υπόθεσης. 4) Απόρρητο των καταγγελιών και δυνατότητα αυτεπάγγελτης έρευνας Το σύστημα επιβολής της νομοθεσίας είναι αποτελεσματικό όταν καθησυχάζει τον φόβο του ασθενέστερου μέρους ότι θα θέσει σε κίνδυνο την εμπορική του σχέση αν καταγγείλει ανοικτά στις αρχές τις ΑθΕΠ. Αυτός ο λεγόμενος «παράγοντας φόβου» μπορεί εύκολα να εμποδίσει την επιβολή κυρώσεων από τις αρχές στους φορείς της αγοράς οι οποίοι επιβάλλουν ΑθΕΠ, διότι οι αρχές χρειάζονται επαρκείς πληροφορίες, ώστε να είναι σε θέση να δώσουν συνέχεια σε μια καταγγελία. Πολλά κράτη μέλη επιτρέπουν την υποβολή επίσημων καταγγελιών με εμπιστευτικό τρόπο, ώστε να προστατεύεται η ταυτότητα του καταγγέλλοντος. Διάφορα κράτη μέλη επιτρέπουν τη συγκεντρωτική υποβολή καταγγελιών που προστατεύουν καλύτερα την ταυτότητα του καταγγέλλοντος ή επιτρέπουν σε κάθε ενδιαφερόμενο να υποβάλει καταγγελία. Αυτό σημαίνει ότι οι καταγγέλλοντες δεν χρειάζεται να ενεργούν αυτοπροσώπως αλλά μπορούν, για παράδειγμα, να εκπροσωπούνται από οργάνωση. Τα κράτη μέλη έχουν ορίσει διαφορετικές εθνικές αρχές επιβολής της νομοθεσίας για την καταπολέμηση των ΑθΕΠ. Μερικές φορές πρόκειται για την εθνική αρχή ανταγωνισμού και σε άλλες περιπτώσεις, για ειδικό φορέα, όπως εθνικό υπουργείο, εθνικός οργανισμός τροφίμων ή εθνική υπηρεσία καταπολέμησης της απάτης. Οι εν λόγω αρχές έχουν την εξουσία να κινήσουν αυτεπάγγελτα έρευνες όταν υπάρχουν επαρκή στοιχεία ότι μια εταιρεία κάνει χρήση ΑθΕΠ οι οποίες απαγορεύονται από την εθνική νομοθεσία. Οι αυτεπάγγελτες έρευνες που κινούνται από την αρχή επιβολής της νομοθεσίας αποτελούν άλλο ένα σημαντικό μέσο για την αντιμετώπιση του παράγοντα του φόβου. Επιτρέπουν στο θύμα της αθέμιτης πρακτικής να ενημερώσει την αρχή σχετικά με τις ΑθΕΠ που φέρεται ότι επιβάλλονται από ένα ισχυρότερο μέρος, δρομολογώντας με τον τρόπο αυτόν αυτεπάγγελτη έρευνα, αν η αρχή επιβολής της νομοθεσίας θεωρήσει ότι υπάρχουν επαρκείς λόγοι. 7

8 Όλα σχεδόν τα συστήματα επιβολής της νομοθεσίας των κρατών μελών επιτρέπουν εμπιστευτικές καταγγελίες και αυτεπάγγελτες έρευνες για την αντιμετώπιση του παράγοντα του φόβου. Οι αρχές επιβολής του νόμου των κρατών μελών θα πρέπει να συντονίζουν το έργο τους και να ανταλλάσσουν πληροφορίες και βέλτιστες πρακτικές σε τακτική βάση, προκειμένου να βελτιώσουν περαιτέρω την επιβολή των μέτρων για την καταπολέμηση των ΑθΕΠ και για την καλύτερη αντιμετώπιση των διασυνοριακών ΑθΕΠ. 5) Αποτρεπτικό αποτέλεσμα Τα μέτρα για την αντιμετώπιση των ΑθΕΠ πρέπει να λειτουργούν πραγματικά αποτρεπτικά. Το πόσο αποτρεπτικά θα είναι καθορίζεται από την πιθανότητα αθέμιτων πρακτικών τις οποίες διερευνά η αρχή επιβολής της νομοθεσίας, καθώς και από το επίπεδο των πιθανών κυρώσεων ή προστίμων. Η ένταση των πρακτικών επιβολής Ο ίδιος ο αριθμός των ερευνών για εικαζόμενες αθέμιτες εμπορικές πρακτικές διαφέρει σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών. Περίπου στο ένα τρίτο των κρατών μελών στα οποία η νομοθεσία επιβάλλεται από δημόσιους φορείς δεν διερευνήθηκε καμία υπόθεση τα τελευταία χρόνια 15 σε ένα άλλο τρίτο των κρατών μελών διερευνήθηκαν λίγες υποθέσεις 16 και στο υπόλοιπο ένα τρίτο διερευνήθηκαν δεκάδες υποθέσεις ή και περισσότερες 17. Σε κάποιο βαθμό, αυτό θα μπορούσε να αποδοθεί στη διαφορετική σημασία που δίνεται στο πρόβλημα από τα διάφορα κράτη μέλη. Οι διαφορετικές προσεγγίσεις που ακολουθούνται για την επιβολή μέτρων κατά των ΑθΕΠ έχουν επίσης σημασία: ορισμένες αρχές επιβολής της νομοθεσίας δίνουν έμφαση στην επίλυση αυτών των συγκρούσεων επιδρώντας στο επίπεδο της αγοράς, ενώ άλλες προσπαθούν να επιλύσουν μεμονωμένες διαφορές. Επομένως, η απλή σύγκριση του ετήσιου αριθμού ερευνών δεν δίνει ακριβή εικόνα της αποτελεσματικότητας του συστήματος. Ακόμη και μια συνολική έρευνα σε επίπεδο αγοράς που θα λάβει μεγάλη δημοσιότητα μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά. Ωστόσο, τα κράτη μέλη χωρίς πρόσφατες υποθέσεις θα πρέπει να επανεξετάσουν την κατάσταση σε εθνικό επίπεδο. Πρόστιμα και κυρώσεις Τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει πρόστιμα για τις εταιρείες που ασκούν ΑθΕΠ κατά παράβαση του εθνικού δικαίου. Στα περισσότερα, υπάρχει μέγιστο επίπεδο προστίμων σε απόλυτους όρους, αλλά σε ορισμένα κράτη μέλη, τα πρόστιμα υπολογίζονται ως ποσοστό του ετήσιου κύκλου εργασιών της εταιρείας που άσκησε ΑθΕΠ κατά του ασθενέστερου επιχειρηματικού εταίρου. Το εύρος κυμαίνεται από 0,05 % σε μία υπόθεση μέχρι 10 % του κύκλου εργασιών σε διάφορα άλλα κράτη μέλη. 15 AT, BG, FI, HR, LV, RO, SI. 16 CY, DE, IE, LT, UK. 17 CZ, ES, FR, HU, IT, PT, SK. 8

9 Κύρωση μπορεί να αποτελεί επίσης η «αποκάλυψη και ο στιγματισμός» (name and shame), όπως για παράδειγμα, η δημοσίευση του ονόματος της εταιρείας που κρίθηκε ένοχη. Προκειμένου να λειτουργήσουν ως ουσιαστικός αποτρεπτικός παράγοντας, οι κυρώσεις θα πρέπει να είναι αρκετά σοβαρές ώστε να εξουδετερώνουν το οποιοδήποτε κέρδος από την επιβολή ΑθΕΠ (αν και αυτό μπορεί να είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί) και να επηρεάζουν τη συμπεριφορά σε επίπεδο εταιρείας. Αλλά θα πρέπει επίσης να είναι ανάλογες με τη σοβαρότητα της αξιόποινης συμπεριφοράς και την πιθανή βλάβη στο θύμα(-τα). 3. Η ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΥΣΙΔΑ ΕΦΟΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΕΘΝΙΚΕΣ ΤΗΣ ΠΛΑΤΦΟΡΜΕΣ 3.1. Ιστορικό Η πρωτοβουλία για την αλυσίδα εφοδιασμού («η πρωτοβουλία») αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του φόρουμ υψηλού επιπέδου της Επιτροπής για τη βελτίωση της λειτουργίας της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων 18. Στόχος της πρωτοβουλίας είναι να αυξήσει τη δίκαιη αντιμετώπιση στις εμπορικές σχέσεις κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων. Για τον σκοπό αυτό, όλοι οι εκπρόσωποι της αγοράς που συμμετέχουν στην ομάδα εργασίας του φόρουμ για τις ΑθΕΠ, συμπεριλαμβανομένων εκπροσώπων των αγροτών, συμφώνησαν από κοινού, τον Νοέμβριο του 2011, σε μια σειρά αρχών ορθής πρακτικής στις κάθετες σχέσεις στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων 19. Ωστόσο, παρά τις σημαντικές προσπάθειες από όλους τους ενδιαφερομένους, τα πρόσωπα που συμμετέχουν στην τροφική αλυσίδα δεν κατόρθωσαν να συμφωνήσουν σχετικά με έναν εθελοντικό μηχανισμό επιβολής των κανόνων, καθώς οι γεωργοί και οι εταιρείες επεξεργασίας και μεταποίησης κρέατος έκριναν ότι ο μηχανισμός δεν κάλυπτε το θέμα της εμπιστευτικότητας του καταγγέλλοντος (ο «παράγων φόβος») ούτε το θέμα των κυρώσεων. Η πρωτοβουλία, που συνιστά εθελοντικό πλαίσιο για την εφαρμογή των αρχών ορθής πρακτικής, δρομολογήθηκε τον Σεπτέμβριο του Μπορούν να συμμετέχουν μεμονωμένες εταιρείες, εφόσον συμμορφώνονται με τις αρχές ορθής πρακτικής. Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας, οι διαφορές μεταξύ οικονομικών φορέων μπορούν να αντιμετωπιστούν με διαμεσολάβηση ή διαιτησία. Η πρωτοβουλία εστιάζεται σε απαιτήσεις οργάνωσης στο επίπεδο της εταιρείας για την αποτροπή των ΑθΕΠ, μεταξύ άλλων, στην κατάρτιση του προσωπικού και στη συμμετοχή σε μηχανισμούς επίλυσης διαφορών. Παραβιάσεις των εν λόγω απαιτήσεων οργάνωσης μπορεί να οδηγήσουν στον αποκλεισμό της συγκεκριμένης εταιρείας από την πρωτοβουλία. Ωστόσο, η πρωτοβουλία δεν προβλέπει κάποιο άλλο είδος κύρωσης. Τα μέλη της πρωτοβουλίας πρέπει να εξασφαλίζουν ότι τα ασθενέστερα μέρη που χρησιμοποιούν τους μηχανισμούς επίλυσης διαφορών δεν θα υφίστανται εμπορικά αντίποινα. Τη διαχείριση της πρωτοβουλίας ασκεί ομάδα διακυβέρνησης που εκπροσωπεί εμπόρους λιανικής πώλησης και προμηθευτές στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων. Οι εκπρόσωποι των γεωργών αποφάσισαν να μην συμμετάσχουν στην πρωτοβουλία, δεδομένου ότι, κατά την

10 άποψή τους, η πρωτοβουλία δεν εξασφαλίζει επαρκή εμπιστευτικότητα για τους καταγγέλλοντες και δεν προβλέπει ανεξάρτητες έρευνες και κυρώσεις. Μέχρι σήμερα, λίγο περισσότερο από δύο χρόνια μετά τη δρομολόγηση της πρωτοβουλίας, έχουν εγγραφεί 328 όμιλοι και εταιρείες λιανικού εμπορίου, χονδρικού εμπορίου και μεταποίησης, που αντιπροσωπεύουν 1155 εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Εθνικές πλατφόρμες της πρωτοβουλίας έχουν ήδη συσταθεί ή αρχίζουν να δημιουργούνται στο Βέλγιο, στη Φινλανδία, στη Γερμανία και στις Κάτω Χώρες (περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τις εθνικές πρωτοβουλίες στο σημείο 3.2.3) Αξιολόγηση του αντικτύπου των εθελοντικών πρωτοβουλιών Η Επιτροπή ανέθεσε σε εξωτερική εταιρεία έρευνας την αξιολόγηση της πρωτοβουλίας και των εθνικών πλατφορμών. Η μελέτη βασιζόταν κυρίως σε έρευνα μεταξύ των φορέων της αγοράς στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων. Στο πλαίσιο της έρευνας συλλέχθηκαν περισσότερες από απαντήσεις, τόσο από μέλη όσο και από μη μέλη της πρωτοβουλίας και των εθνικών πλατφορμών. Από τη μελέτη διαπιστώθηκε ότι ήταν ακόμη πολύ νωρίς για να εκτιμηθεί ο πλήρης αντίκτυπος των πρωτοβουλιών που δρομολογήθηκαν στη διάρκεια των τελευταίων 2-3 ετών, με εξαίρεση τη βελγική πρωτοβουλία που χρονολογείται από το Στα επόμενα τμήματα της παρούσας έκθεσης λαμβάνονται υπόψη τα κύρια πορίσματα της μελέτης Αξιολόγηση της πρωτοβουλίας Η συμμετοχή στην πρωτοβουλία αυξήθηκε σημαντικά κατά τα δύο έτη από την ίδρυσή της. Ωστόσο, οι ΜΜΕ, και ιδίως οι γεωργικές, εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται σαφώς. Σε κάποιο βαθμό, αυτό θα μπορούσε να εξηγηθεί από την περιορισμένη ενημέρωση σχετικά με την πρωτοβουλία, που παρατηρείται σε όλα τα κράτη μέλη, ιδίως μεταξύ των γεωργών και των ΜΜΕ. Όπως περιγράφεται παραπάνω, η περιορισμένη ενημέρωση των γεωργών μπορεί να οφείλεται στην έλλειψη υποστήριξης της πρωτοβουλίας από τους εκπροσώπους των γεωργών οι οποίοι ανησυχούν για την έλλειψη εμπιστευτικότητας και ανεξαρτησίας στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας. Η έρευνα μεταξύ των φορέων της αγοράς αποκάλυψε μια έντονη αντίθεση ως προς την ενημέρωση σχετικά με την πρωτοβουλία 21 : μόνο το 11 % των γεωργών και το 15 % των χονδρεμπόρων που απάντησαν είχαν ακούσει κάτι για την πρωτοβουλία, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τους εμπόρους λιανικής πώλησης ήταν 48 %. Ομοίως, η ενημέρωση ήταν πολύ μικρότερη στις ΜΜΕ (13 %) από ό,τι στις μεγάλες εταιρείες (43 %). Τα έξοδα στα οποία υποβάλλονται οι ΜΜΕ για να ενταχθούν στην πρωτοβουλία είναι περιορισμένα και δεν φαίνεται να εμποδίζουν τη συμμετοχή τους. Το συνολικό επίπεδο εμπιστοσύνης στην πρωτοβουλία είναι υψηλό μεταξύ των εταιρειών που γνωρίζουν την ύπαρξή της. Το 72 % των ερωτηθέντων στο πλαίσιο της έρευνας που γνωρίζουν την πρωτοβουλία δηλώνουν ότι έχουν αρκετά υψηλό ή πολύ υψηλό επίπεδο εμπιστοσύνης σ αυτήν. Εντούτοις, η εμπιστοσύνη είναι χαμηλότερη μεταξύ των 21 Τα μέλη της πρωτοβουλίας υπερεκπροσωπούνταν στην έρευνα. Αυτό σημαίνει ότι τα αριθμητικά στοιχεία που παρουσιάζονται στην παρούσα έκθεση σχετικά με την ενημέρωση υπερεκτιμούν το πραγματικό επίπεδο ενημέρωσης για την πρωτοβουλία μεταξύ των παραγόντων της αγοράς. 10

11 επιχειρήσεων του τομέα της γεωργίας, της μεταποίησης και του χονδρικού εμπορίου (63 %) από ό,τι μεταξύ των επιχειρήσεων του τομέα του λιανικού εμπορίου (96 %). Ορισμένοι εξωτερικοί ενδιαφερόμενοι εξέφρασαν αμφιβολίες, ιδίως όσον αφορά τη δομή διακυβέρνησης της πρωτοβουλίας. Το γεγονός ότι τα μέλη της ομάδας διακυβέρνησης αντιπροσωπεύουν ομάδες ενδιαφερομένων μπορεί να θεωρηθεί ότι περιορίζει την αμεροληψία τους. Οι φορείς που γνωρίζουν την πρωτοβουλία και ιδίως τα μέλη της εκτιμούν γενικά τη διαφάνεια της πρωτοβουλίας. Αυτό αφορά πληροφορίες σχετικά με τη διαδικασία και τις προϋποθέσεις συμμετοχής στην πρωτοβουλία, τον εσωτερικό κανονισμό και την εξέλιξη της βάσης των μελών. Γενικά, οι πληροφορίες παρουσιάζονται με τρόπο σαφή και ουσιαστικό στον δικτυακό τόπο της πρωτοβουλίας. Το εσωτερικό σύστημα παρακολούθησης της πρωτοβουλίας βασίζεται κυρίως σε ετήσιες έρευνες μεταξύ των μελών. Μολονότι η προσέγγιση αυτή είναι αποδοτική ως προς το κόστος, δεν προβλέπει επιτόπιους ελέγχους ούτε επιτρέπει την παρακολούθηση, με συστηματικό τρόπο, της τήρησης των δεσμεύσεων που ανέλαβαν οι εταιρείες-μέλη όσον αφορά τη διαδικασία. Επιπλέον, οι πληροφορίες σχετικά με τις διμερείς διαφορές και τον τρόπο με τον οποίο επιλύθηκαν στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας βασίζονται στις απαντήσεις στην έρευνα και μπορεί, επομένως, να είναι ελλιπείς. Η έρευνα επιβεβαίωσε ότι οι ΑθΕΠ είναι δυνατόν να εμφανίζονται σε οποιοδήποτε στάδιο της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων. Από την έρευνα προέκυψε επίσης ότι τα μέρη που δηλώνουν ότι υφίστανται ΑθΕΠ συχνά δεν κινούν δικαστική διαδικασία ούτε επιχειρούν να εμπλακούν σε διαδικασία διαιτησίας ή διαμεσολάβησης, επειδή φοβούνται να μην υπονομευτεί η εμπορική τους σχέση με τον ισχυρότερο εμπορικό εταίρο. Σε αυτή τη βάση, η εξωτερική μελέτη εντόπισε τα ακόλουθα ισχυρά και ασθενή σημεία όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της πρωτοβουλίας στην αντιμετώπιση των ΑθΕΠ: Ισχυρά σημεία: o Η πρωτοβουλία προάγει την αλλαγή νοοτροπίας όσον αφορά τις ΑθΕΠ στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων. o Οι εναλλακτικές δυνατότητες επίλυσης διαφορών που προωθούνται από την πρωτοβουλία γενικά προσφέρουν μια ταχύτερη και λιγότερο δαπανηρή εναλλακτική λύση αντί της δικαστικής οδού. o Η πρωτοβουλία είναι πανευρωπαϊκή και θα μπορούσε, συνεπώς, να διευκολύνει την επίλυση των αθέμιτων πρακτικών με διασυνοριακή διάσταση. Ασθενή σημεία: o Στα μάτια πολλών φορέων, η πρωτοβουλία δεν διαθέτει αποτελεσματικά μέτρα αποτροπής των ΑθΕΠ. o Η πρωτοβουλία δεν προβλέπει δυνατότητα για ατομικές, εμπιστευτικές καταγγελίες από πιθανά θύματα ΑθΕΠ ή για αυτεπάγγελτες έρευνες από ανεξάρτητο φορέα. 11

12 o Η χρήση των διαθέσιμων επιλογών επίλυσης διαφορών έχει περιοριστεί μόνο στα δύο πρώτα έτη της πρωτοβουλίας 22. Η έρευνα έδωσε πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με τις εμπειρίες των οικονομικών φορέων από την έναρξη της πρωτοβουλίας. Το 73 % των συμμετεχόντων στην έρευνα επιβεβαιώνουν ότι η κατάσταση όσον αφορά τις ΑθΕΠ δεν έχει μεταβληθεί σημαντικά από το Ωστόσο, το ποσοστό αυτό περιλαμβάνει επίσης τους ερωτηθέντες που δήλωσαν ότι δεν είχαν υποστεί αθέμιτες εμπορικές πρακτικές την τελευταία πενταετία (53 % του συνόλου των απαντήσεων). Η πλειονότητα των ερωτηθέντων που δήλωσαν ότι υπέστησαν ΑθΕΠ την τελευταία πενταετία θεωρούν ότι η κατάσταση βελτιώθηκε (21 %) παρά επιδεινώθηκε (6 %). Το ποσοστό των ερωτηθέντων που θεωρούν ότι η κατάσταση έχει βελτιωθεί είναι υψηλότερο στον τομέα του λιανικού εμπορίου και χαμηλότερο μεταξύ των γεωργών, αλλά σε όλους τους τομείς το ποσοστό των ερωτηθέντων που θεωρούν ότι η κατάσταση έχει βελτιωθεί είναι μεγαλύτερο από το ποσοστό εκείνων που θεωρούν ότι έχει επιδεινωθεί. Σε όλους τους τομείς, τα μέλη της πρωτοβουλίας είναι πολύ πιο πιθανό να πουν ότι η κατάσταση βελτιώθηκε (56 %) σε σχέση με τα μη μέλη (15 %). Συμπερασματικά, υπάρχουν οι πρώτες ενδείξεις ότι η πρωτοβουλία άρχισε να προωθεί μια αλλαγή νοοτροπίας στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, αυξάνοντας εν δυνάμει, με τον τρόπο αυτό, την εντιμότητα στις εμπορικές σχέσεις. Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να γίνει μια αξιόπιστη αξιολόγηση σχετικά με το κατά πόσον η πρωτοβουλία υπήρξε αποτελεσματική για την αντιμετώπιση ή τη μείωση των ΑθΕΠ. Ωστόσο, η ανάλυση εντόπισε ορισμένες πιθανές βελτιώσεις για την πρωτοβουλία, που περιγράφονται στο επόμενο κεφάλαιο Πώς μπορεί να βελτιωθεί η πρωτοβουλία Με βάση τις ανωτέρω διαπιστώσεις και προηγούμενες εργασίες στο πλαίσιο του φόρουμ υψηλού επιπέδου για την καλύτερη λειτουργία της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, η Επιτροπή προτείνει την έναρξη διαλόγου με τους ενδιαφερόμενους φορείς σχετικά με τρόπους βελτίωσης της πρωτοβουλίας και διεύρυνσης της συμμετοχής σ αυτήν σε ολόκληρη την τροφική αλυσίδα (συμπεριλαμβανομένων των πρωτογενών παραγωγών). Θα πρέπει να ληφθούν τα ακόλουθα μέτρα: o Να ενταθούν οι προσπάθειες για τη δημοσιοποίηση της πρωτοβουλίας, ιδίως μεταξύ των ΜΜΕ. o Να εξασφαλιστεί η αμεροληψία της δομής διακυβέρνησης, για παράδειγμα με την εγκατάσταση ανεξάρτητου προέδρου που δεν συνδέεται με συγκεκριμένες ομάδες ενδιαφερομένων. o Να δοθεί η δυνατότητα στα φερόμενα θύματα ΑθΕΠ να υποβάλλουν καταγγελίες εμπιστευτικά. Να οριστεί ανεξάρτητος οργανισμός με εξουσία να διερευνά και να επιβάλλει κυρώσεις. 22 Στην πρώτη ετήσια έρευνα της πρωτοβουλίας, αναφέρθηκαν μόνο μία καταγγελία που υποβλήθηκε και 39 καταγγελίες που έγιναν δεκτές (από 6 διαφορετικές εταιρείες). Στη δεύτερη ετήσια έρευνα της πρωτοβουλίας, αναφέρθηκαν τρεις καταγγελίες που υποβλήθηκαν και 39 καταγγελίες που έγιναν δεκτές (από 8 διαφορετικές εταιρείες). 12

13 o Να ενισχυθούν οι εσωτερικές διαδικασίες ώστε να ελέγχεται κατά πόσο τηρούν οι μεμονωμένοι φορείς τις δεσμεύσεις τους όσον αφορά τη διαδικασία και να παρακολουθείται η εμφάνιση και η έκβαση διμερών διαφορών με εμπιστευτικό τρόπο Εθνικές πλατφόρμες της πρωτοβουλίας Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας, έχουν αναπτυχθεί κατευθυντήριες γραμμές για τη δημιουργία των «εθνικών πλατφορμών». Οι εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές καλύπτουν πτυχές όπως η σύνθεση, οι κανόνες διαδικασίας και οι δραστηριότητες ενημέρωσης στο πλαίσιο των εθνικών πρωτοβουλιών. Σε αυτή τη βάση, μπορεί να δρομολογηθεί μια διαδικασία αμοιβαίας αναγνώρισης μεταξύ της πρωτοβουλίας και μιας εθνικής πρωτοβουλίας για την επίσημη θέσπιση της πλατφόρμας. Τέτοιες πλατφόρμες έχουν δημιουργηθεί μέχρι τώρα στο Βέλγιο, στις Κάτω Χώρες και στη Φινλανδία. Στη Γερμανία, ενώσεις ενδιαφερομένων σε ολόκληρη την τροφική αλυσίδα, συμπεριλαμβανομένων των εκπροσώπων των γεωργών, εξετάζουν τη δυνατότητα δημιουργίας παρόμοιας πλατφόρμας. Η εξωτερική μελέτη έδειξε ότι η ενημέρωση σχετικά με την πρωτοβουλία είναι καλύτερη σε αυτές τις χώρες από ό,τι σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Επιπλέον, στις περιπτώσεις στις οποίες λειτουργεί εθνική πλατφόρμα, η ενημέρωση σχετικά με την εν λόγω πλατφόρμα δεν είναι περισσότερη από την ενημέρωση σχετικά με την πρωτοβουλία. Υπάρχουν επίσης στοιχεία που αποδεικνύουν ότι τόσο οι αρχές ορθής πρακτικής σε επίπεδο ΕΕ όσο και η πρωτοβουλία λειτούργησαν καταλυτικά για την ανάπτυξη εθνικών πλατφορμών. Η βελγική πρωτοβουλία (ξεκίνησε τον Μάιο του 2010) προηγείται χρονικά της πανευρωπαϊκής πρωτοβουλίας και, ως εκ τούτου, είχε περισσότερο χρόνο για να σημειώσει αντίκτυπο. Τον Ιούνιο του 2014 η βελγική πρωτοβουλία αναγνωρίστηκε ως εθνική πλατφόρμα της πρωτοβουλίας. Τα μέλη της βελγικής πλατφόρμας και εξωτερικοί παρατηρητές συμφωνούν σε γενικές γραμμές ότι απέφερε σημαντικά αποτελέσματα. Η υποστήριξη από τα ενδιαφερόμενα μέρη σε όλα τα επίπεδα της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, περιλαμβανομένων των γεωργών, φαίνεται ότι συνέβαλε στη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα της πλατφόρμας. Δεδομένης της απουσίας εθνικής νομοθεσίας σχετικά με τις ΑθΕΠ, η πλατφόρμα προσφέρει στους φορείς εκμετάλλευσης στο Βέλγιο ένα ορισμένο επίπεδο προστασίας έναντι των ΑθΕΠ. Αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους θεωρείται τόσο αποτελεσματική. Η ολλανδική πλατφόρμα ξεκίνησε επίσημα ταυτόχρονα με την πρωτοβουλία. Εκπρόσωποι των γεωργών των Κάτω Χωρών προσχώρησαν στην πλατφόρμα. Η πλατφόρμα αναπτύχθηκε ως εθνικό πιλοτικό έργο με βάση την πανευρωπαϊκή πρωτοβουλία. Η πιλοτική φάση είχε αρχικά προγραμματιστεί να διαρκέσει ένα έτος, αλλά στη συνέχεια παρατάθηκε για ένα ακόμη έτος, ώστε να έχει περισσότερο χρόνο να παραγάγει αποτελέσματα. Η φινλανδική πλατφόρμα ενεργοποιήθηκε τον Ιανουάριο του Κατά συνέπεια, δεν είχε επαρκή χρόνο για να παραγάγει αποτελέσματα. Αρχικά περιλάμβανε τα ενδιαφερόμενα μέρη από όλη την αλυσίδα εφοδιασμού, συμπεριλαμβανομένων των γεωργών. Ωστόσο, τον Σεπτέμβριο του 2015, η εθνική ένωση γεωργών αποχώρησε επισημαίνοντας ότι δεν είχαν παρουσιαστεί περιπτώσεις κατά το πρώτο ενάμισυ έτος λειτουργίας της πρωτοβουλίας, 13

14 πράγμα που σημαίνει ότι η ένωση δεν θεωρούσε την πρωτοβουλία ως ένα αποτελεσματικό εργαλείο το οποίο διασφαλίζει καλύτερη λειτουργία και ισορροπία στην τροφική αλυσίδα. Η οπισθοδρόμηση αυτή πιθανότατα δεν θα βοηθήσει την πλατφόρμα να προσφέρει πιο απτά αποτελέσματα στο κοντινό μέλλον. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ανακοίνωση που εξέδωσε η Επιτροπή τον Ιούλιο του 2014 προτείνει έναν συνδυασμό εθελοντικών πρωτοβουλιών και κανονιστικών μέτρων για την αντιμετώπιση των ΑθΕΠ. Από την άποψη αυτή, υπήρξε σημαντική πρόοδος κατά τα τελευταία χρόνια. Εθελοντικές πρωτοβουλίες: Έχει ξεκινήσει η πανευρωπαϊκή πρωτοβουλία για την αλυσίδα εφοδιασμού στην οποία η συμμετοχή είναι σημαντική. Αυτό ενθάρρυνε τη συζήτηση για τις βέλτιστες πρακτικές και την αντιμετώπιση των ΑθΕΠ μεταξύ των οικονομικών φορέων και άρχισε να επιφέρει αλλαγή νοοτροπίας στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων. Πολλές εθνικές πλατφόρμες έχουν οργανωθεί στο πλαίσιο της πανευρωπαϊκής πρωτοβουλίας, κάτι που αποτελεί επίσης ένα θετικό μήνυμα. Η παρούσα έκθεση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι εθελοντικές πρωτοβουλίες φαίνεται να λειτουργούν καλύτερα σε ορισμένες χώρες απ ό,τι σε άλλες. Η πρωτοβουλία του Βελγίου αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα στο οποίο η εθελοντική πλατφόρμα συνιστά μάλλον αποτελεσματική προσέγγιση για την αντιμετώπιση των ΑθΕΠ, γεγονός που σημαίνει ότι μάλλον δεν χρειάζεται η θέσπιση κανονιστικού συστήματος. Σε άλλες χώρες, για παράδειγμα στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι εθελοντικές πρωτοβουλίες δεν στέφθηκαν με την ίδια επιτυχία, γεγονός που επιβεβαίωσε την ανάγκη λήψης ρυθμιστικών μέτρων και ανεξάρτητης και ουσιαστικής επιβολής της νομοθεσίας. Κανονιστικό πλαίσιο: Το γεγονός ότι τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει κανονιστικά μέτρα και δημόσια συστήματα επιβολής της νομοθεσίας είναι πολύ σημαντική εξέλιξη. Ορισμένα κράτη μέλη έχουν προχωρήσει περισσότερο από άλλα, αλλά σχεδόν όλα τα συστήματα επιβολής της νομοθεσίας που θεσπίστηκαν υπερβαίνουν την απλή προσφυγή στη δικαιοσύνη, αντιμετωπίζοντας έτσι τον «παράγοντα φόβου» των πιθανών θυμάτων ΑθΕΠ. Ως εκ τούτου, δεδομένων των θετικών εξελίξεων σε τμήματα της τροφικής αλυσίδας και επειδή οι ΑθΕΠ θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά με διαφορετικές προσεγγίσεις, η Επιτροπή δεν αντιλαμβάνεται την προστιθέμενη αξία μιας ειδικής εναρμονισμένης κανονιστικής προσέγγισης σε επίπεδο ΕΕ, στο παρόν στάδιο. Ωστόσο, η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι, δεδομένου ότι σε πολλά κράτη μέλη η νομοθεσία θεσπίστηκε μόλις πρόσφατα, τα αποτελέσματα πρέπει να παρακολουθούνται εκ του σύνεγγυς και να επαναξιολογούνται, εάν είναι απαραίτητο. Το Βέλγιο και οι Κάτω Χώρες δεν έχουν κανονιστικό πλαίσιο επέλεξαν μια εθνική εθελοντική πλατφόρμα. Τα λίγα εναπομένοντα κράτη μέλη που δεν διαθέτουν νομοθεσία για την αντιμετώπιση των ΑθΕΠ θα μπορούσαν να επωφεληθούν ακολουθώντας το παράδειγμά τους και να εξετάσουν τη δυνατότητα θέσπισης τουλάχιστον μιας εθνικής εθελοντικής πλατφόρμας. Όσον αφορά τις εθελοντικές πρωτοβουλίες, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η πρωτοβουλία έχει ήδη καταγράψει κάποια επιτεύγματα, αλλά υπάρχει ακόμα περιθώριο 14

15 βελτίωσης. Προκειμένου να αυξηθεί η αξιοπιστία και η αποτελεσματικότητα της πρωτοβουλίας για την αντιμετώπιση των ΑθΕΠ, η Επιτροπή προτείνει να διεξαχθεί συζήτηση με τους ενδιαφερομένους, σχετικά με τον τρόπο βελτίωσης της πρωτοβουλίας στο πλαίσιο του φόρουμ υψηλού επιπέδου για τη βελτίωση της λειτουργίας της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων. Στόχος είναι η βελτίωση της ενημέρωσης για την πρωτοβουλία, ιδίως μεταξύ των ΜΜΕ, η εξασφάλιση αμεροληψίας στη δομή διακυβέρνησης της πρωτοβουλίας, η παροχή της δυνατότητας στα φερόμενα θύματα ΑθΕΠ να υποβάλλουν καταγγελία εμπιστευτικά και η χορήγηση εξουσιών έρευνας και επιβολής κυρώσεων σε ανεξάρτητους φορείς. Η Επιτροπή θα συνεχίσει να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς την κατάσταση όσον αφορά τόσο το εθελοντικό όσο και το κανονιστικό πλαίσιο. Το φόρουμ υψηλού επιπέδου της Επιτροπής για τη βελτίωση της λειτουργίας της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων θα συνεχίσει τον διάλογο με τους οικονομικούς φορείς, τα κράτη μέλη και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη για την προώθηση ορθών πρακτικών, τη δημιουργία εθνικών πλατφορμών και, ειδικότερα, την ενίσχυση της πρωτοβουλίας. Σε κάθε περίπτωση, πριν από το τέλος της θητείας της, η Επιτροπή θα αξιολογήσει εκ νέου τη δυνητική προστιθέμενη αξία της ανάληψης δράσης από την ΕΕ για την αντιμετώπιση των ΑθΕΠ, υπό το πρίσμα των νέων εξελίξεων ή ελλείψει νέων εξελίξεων. 15