ΘΕΜΑ: ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ

Transcript

1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΠΕΙΡΑΙΑ ΤΜΗΜΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΟΜΙΚΩΝ ΈΡΓΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ ΑΣΤΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΟΝΟΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΩΝ: ΠΑΠΑΚΙΤΣΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΕΠΙΒΛΕΨΗ: ΒΑΡΕΛΙΔΗΣ Κ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός Πολεοδόμος Ε.Μ.Π Αναπλ. Καθηγητής Τ.Ε.Ι. Πειραιά Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ - ΑΘΗΝΑ, 2006

2 Θερμά ευχαριστώ οφείλουμε στους καθηγητές μας κ. Βαρελίδη και κα. Βαρελίδου για την πολύτιμη συμβολή και βοήθειά τους κατά τη διάρκεια της μελέτης και συγγραφής της προκείμενης πτυχιακής εργασίας. 1

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Περίληψη σελ. 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 2.1 Το κάστρο της Άρτας σελ Η περιγραφή του κάστρου.σελ Η εκκλησία του Αγίου Βασιλείου..σελ Οι διακοσμητικές λεπτομέρειες του ναού σελ Η Αγία Θεοδώρα.σελ Ο πυλώνας και το εξωτερικό του ναού σελ Ο τάφος της Αγίας Θεοδώρα σελ Το μικρό θέατρο της Αμβρακίας...σελ Η αρχιτεκτονική του θεάτρου σελ Η Παρηγορήτισσα...σελ Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία της Παρηγορήτισσας σελ Η παράδοση και ο μύθος της εκκλησίας.σελ Το γεφύρι της Άρτας..σελ Περιγραφή του γεφυριού...σελ. 20 2

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 : ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ 3.1 Η εγκατάλειψη στο εσωτερικό του κάστρου της Άρτας.σελ Περιφερειακή ανάπτυξη του κάστρου..σελ Η υποβάθμιση του Αγίου Βασιλείου σελ Τα αρνητικά στοιχεία του περιβάλλοντος χώρου..σελ Η Αγία Θεοδώρα και η πολιτιστικής της αξία σελ Ο περιβάλλον χώρος σελ Αρνητικοί παράγοντες για το μνημείο.σελ Το μικρό θέατρο της Αμβρακίας και η εγκατάλειψη του..σελ Η πολιτεία για την Παρηγορήτισσα...σελ Ο προαύλιος χώρος..σελ Το παλιό και το νέο γεφύρι της Άρτας σελ Τουριστική εκμετάλλευση του γεφυριού...σελ Γενικά προβλήματα...σελ. 35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 4.1 Κινήσεις πεζών..σελ Πεζόδρομοι σελ Πεζοδρόμια σελ Στάθμευση.σελ Γραμμές δημοσίων μεταφορικών μέσων.σελ Κυκλοφοριακές κινήσεις..σελ. 45 3

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ 5.1 Απαλλοτριώσεις.σελ Δημιουργία αρχαιολογικού περιπάτου μέσω πεζόδρομων και πεζοδρομίων..σελ Στάθμευση..σελ Δημιουργία διαδρομών δημοτικών τουριστικών λεωφορείων (mini bus) στο δίκτυο των αρχαιολογικών χώρων....σελ. 63 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΑΣΤΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΠΕΖΟΔΡΟΜΩΝ 6.1 Φωτιστικά σώματα.σελ Υπαίθρια καθιστικά...σελ Δοχεία απορριμμάτων..σελ Φύτευση χώροι πρασίνου.σελ Πέργκολες - κιόσκια..σελ Βιτρίνες...σελ. 73 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ 7.1 Πλακοστρώσεις πεζοδρόμων..σελ Κατασκευαστικές πληροφορίες...σελ Κατασκευαστικές λεπτομέρειες...σελ Πλακοστρώσεις πεζοδρομίων.σελ Κατασκευαστικές λεπτομέρειες πεζοδρομίων..σελ Κατασκευαστική λεπτομέρεια ζαρντινιέρας..σελ. 84 4

6 7.4 Κατασκευαστική λεπτομέρεια από εξαγωνικό κιόσκι...σελ. 85 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ 8.1 Βελτίωση της εικόνας της πόλης.σελ Τοπική οικονομική ανάπτυξη...σελ.86 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ σελ. 88 ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 89 ΧΑΡΤΕΣ σελ. 91 5

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Περίληψη Αντικείμενο της παρούσης πτυχιακής εργασίας είναι η κοινωνική και πολεοδομική ανάπτυξη της πόλης της Άρτας με την πρόταση, που υποβάλουμε, για την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της. Η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων, ο αστικός εξοπλισμός καθώς και οι κατασκευαστικές λεπτομέρειες είναι οι τρεις κύριες ενότητες που θα εστιάσουμε. Στο πρώτο μέρος της εργασίας παρατίθεται εκτενής αναφορά της ιστορίας καθώς και της αρχιτεκτονικής δομής των αρχαιολογικών μνημείων της πόλης. Η μοναδική τους ιστορική όσο και θρησκευτική αξία συγκεντρώνει την προσοχή και τον θαυμασμό των κατοίκων και των επισκεπτών. Στη συνέχεια αναλύεται η υπάρχουσα κατάσταση των αρχαιολογικών χώρων. Ο εντοπισμός των θετικών και αρνητικών στοιχείων του εσωτερικού αλλά και του περιβάλλοντος χώρου είναι το κύριο θέμα του κεφαλαίου. Αναλύονται οι ήδη πραγματοποιούμενες παρεμβάσεις από τον αρμόδιο φορέα (Δήμος Αρταίων), που έχουν συμβάλει θετικά στην αξιοποίηση των μνημείων, καθώς και οι παραλήψεις οι οποίες δυσκολεύουν την ανάδειξη της φυσικής τους ομορφιάς. Παράλληλα, παρατίθεται και η υπάρχουσα κατάσταση των αρχαιολογικών μνημείων, που περιλαμβάνει τους προάυλιους χώρους, τους χώρους στάθμευσης, τις ήδη υπάρχουσες γραμμές των μέσων μαζικής μεταφοράς, τις κυκλοφοριακές κινήσεις, τα πεζοδρόμια, τους πεζόδρομους και τις κινήσεις των πεζών. Στο κεφάλαιο που ακολουθεί παραθέτεται το σημαντικότερο τμήμα της εργασίας που ασχολείται με την μελέτη για την πολεοδομική ανάπλαση της πόλης της Άρτας. Η πρόταση αυτή περιλαμβάνει και περιγράφει τρόπους, για την δημιουργία αρχαιολογικού περιπάτου μέσω δικτύου συγκοινονούντων 6

8 πεζοδρόμων, τις απαιτούμενες απαλλοτριώσεις για την υλοποίηση της μελέτης, τους χώρους που θα προκαθοριστούν για τη στάθμευση καθώς και τη δημιουργία τουριστικής γραμμής από δημοτικά τουριστικά λεωφορεία (mini bus) στο δίκτυο των αρχαιολογικών χώρων. Επίσης, αναπτύσσονται στοιχεία αρχιτεκτονικής των πεζοδρόμων, καθώς και ο αστικός εξοπλισμός τους, όπως καθιστικά σώματα, φωτισμός, χώροι πρασίνου, κάδοι απορριμμάτων κτλ. Η εργασία ολοκληρώνεται με τις κατασκευαστικές λεπτομέρειες των πεζοδρόμων, των πεζοδρομίων και του αστικού εξοπλισμού τους. Τέλος, αναλύονται τα πλεονεκτήματα της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων, η προσδοκόμενη βελτίωση της εικόνας της πόλης, καθώς και η ανάπτυξη του εμπορίου και του τουρισμού. 7

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 2.1 Το κάστρο της Άρτας Το κάστρο είναι το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα της μεσαιωνικής φυσιογνωμίας της Άρτας. Το σημερινό μνημείο σχηματίστηκε σε τρεις εποχές, πάνω στα απομεινάρια του αρχαίου τείχους (5 ος π.χ. αιώνας) κτίστηκε κατά τη βυζαντινή εποχή (13 ος αιώνας) το νεότερο κάστρο, το οποίο 100 χρόνια αργότερα επισκευάστηκε και στην περίοδο της τουρκοκρατίας (18 ος αιώνας) με τις βελτιώσεις και προσθήκες που έγιναν, πήρε την τελική του μορφή. Κατά τον μελετητή Θεοχάρη Τσούτσινο, πρόσφατη μαρτυρία για την ίδρυση του κάστρου αποτελεί χαρακτό μονόγραμμα επίγραμμα που υπάρχει εντοιχισμένο στη μέση του τρίτου νοτίου πύργου (δεξιά της κύριας πύλης) και φέρει, κατά την γνώμη του μελετητή) τα γράμματα Μ.Α.Δ.Κ. που διαβάζονται: Μιχαήλ Άγγελος Δούκας Κομνηνός, υποδηλώνοντας προφανώς τον κτήτορα. Παρόλα αυτά δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι το μονόγραμμα περιέχει αυτά τα γράμματα οπότε σαν πηγή είναι αμφιβόλου αξίας, ωστόσο όλοι οι μελετητές συμφωνούν ότι το κάστρο κτίστηκε πράγματι από τον Μιχαήλ Β στα μέσα του 13 ου αιώνα. Ένα αιώνα αργότερα το 1357 ο Νικηφόρος Β Ορσίνι ή Άγγελος Κομνηνός κάνει σημαντικές επισκευές στο κάστρο για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικότερα τις επιδρομές των Σέρβων. Ο λοφίσκος στον οποίο είναι κτισμένο το κάστρο, θεωρήθηκε στρατηγική θέση και από τους αρχαίους Αμβρακιώτες, γι αυτό εκτός από το φρούριο της ακρόπολης που είχαν στο λόφο της Περάνθης, περιέβαλαν και την κάτω πόλη με τείχος που περνούσε παρόχθια στη βόρεια καμπή του Αράχθου. Το κάτω μέρος αυτού του τείχους σώζεται στην ανατολική και βόρεια πλευρά του κάστρου και κολοσσιαίοι λίθοι του προκαλούν το θαυμασμό. Πάνω στα θεμέλια και σε τμήμα της ανωδομής αυτού του αρχαίου τείχους της Αμβρακίας υψώθηκε το νεότερο κάστρο στα χρόνια του Δεσποτάτου της Ηπείρου. 8

10 Ο πανύψηλος πύργος του ρολογιού μπροστά από το κάστρο κτίστηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας (1875) με σκοπό να φαντάζει ως φυσική προέκταση του τείχους. Επίσης στα χρόνια του Αλή Πασά έγιναν περιορισμένης έκτασης αλλαγές κυρίως στις επάλξεις, στο εσωτερικό καστράκι και στους πύργους, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της τότε πολεμικής τακτικής. Μέχρι και το 1881 μέσα στο χώρο του κάστρου λειτουργούσαν φυλακές για πάρα πολλά χρόνια μετά την απελευθέρωση της Άρτας από τους Τούρκους. Γύρω στο 1987 αυτός ο μοναδικός χώρος, που είδη είχε περάσει στην ιδιοκτησία του δήμου Αρταίων, δόθηκε στο κοινό της πόλης για πολιτιστικές εκδηλώσεις. Εικόνα 1: Το Κάστρο της πόλης της Άρτας Η περιγραφή του κάστρου Το κάστρο αποτελείται από 3 μέρη: 1) το κυρίως φρούριο 2) δύο μικρά εξωτερικά περιτειχίσματα κτισμένα σε χαμηλότερο επίπεδο, απ τα οποία το δυτικό είναι ενισχυτικό του κυρίως φρουρίου και εκτείνεται από την κεντρική πύλη ως τον πύργο του Ρολογιού, ενώ το βόρειο τμήμα σήμερα είναι κατοικημένο από τη συνοικία των Ταμπακιάδων που προστάτευε τη βόρεια πύλη του κάστρου, και 9

11 3) το εσωτερικό οχυρό ή Ακρόπολη που βρίσκεται στα αριστερά της κεντρικής πύλης. Το σχήμα του κάστρου είναι ακανόνιστο πολύγωνο (μέγιστου μήκους 280,00 μέτρα και πλάτους 175,00 μέτρα) το οποίο διακόπτεται ανά 25,00 μέτρα από ημικυκλικούς, τριγωνικούς ή πολυγωνικούς πύργους μερικοί από τους οποίους, στη δυτική και νότια πλευρά, δεν είναι βυζαντινοί αλλά πολύ μεταγενέστεροι όπως δείχνει η τεχνική της κατασκευής τους. Τεχνική σαν αυτήν συναντάμε σε ενετικά κάστρα, γι αυτό θεωρείται πιθανότατα οι Τούρκοι να κάλεσαν Ενετούς μηχανικούς για την ενίσχυση του φρουρίου. Το πάχος του τείχους είναι 2,50 μέτρα, το ύψος του φτάνει τα 10,00 μέτρα και στέφεται από επαλάξεις, πίσω απ τις οποίες υπάρχει ο περίδρομος για τους πολεμιστές. Η τοιχοδομή του είναι απλή, με ακανόνιστα λαξευμένες μικρές πέτρες και παρεμβολή πλίνθων, αόρατων στο μεγαλύτερο μέρος του τείχους, επειδή καλύφθηκαν από μεταγενέστερο κονίαμα. Ιδιαίτερα καλή ισοδομή πλινθοπερίβλητη βυζαντινή τοιχοποιία εμφανίζεται στο πάνω τμήμα της δυτικής πλευράς του κάστρου, καθώς και στην ανατολική πλευρά του εσωτερικού οχυρού, όπου υπάρχει και πλίνθινη διακόσμηση. Σε πύργο της βόρειας πλευράς του κάστρου υπάρχει μικρή πύλη που προστατεύεται από εξωτερικό περιτείχισμα, η πύλη αυτή χρησίμευε για την ασφαλή ύδρευση από το ποτάμι σε περίπτωση μακρόχρονης πολιορκίας. 2.2 Η εκκλησία του Αγίου Βασιλείου Ένα ακόμα σημαντικό βυζαντινό μνημείο της Άρτας είναι η εκκλησία του Αγίου Βασιλείου που βρίσκεται στην ομώνυμη οδό, σε μικρή απόσταση βόρεια της εκκλησίας της Αγίας Θεοδώρας. Ο ναός του Αγίου Βασιλείου είναι κτισμένος στον τύπο της μονόκλιτης βασιλικής, στη βόρεια και νότια πλευρά της οποίας προστέθηκαν μεταγενέστερα δύο χαμηλές πτέρυγες, που καταλήγουν ανατολικά σε παρεκκλήσια. Ο κυρίως ναός είναι αφιερωμένος στον άγιο Βασίλειο, ενώ τα παρεκκλήσια τιμώνται στο όνομα των αγίων Γρηγορίου και Ιωάννη Χρυσοστόμου. 10

12 Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τον χρόνο ίδρυσης του ναού, όμως κάποιες ενδείξεις που σχετίζονται με θέματα τεχνικής και τεχνοτροπίας, μας οδηγούνε στον 14 ο αιώνα, χρονολόγηση που υποστήριξε με επιφύλαξη ο Ορλάνδος και για χρόνια ήταν η επικρατέστερη. Νεότεροί όμως μελετητές, δίνοντας έμφαση στις ομοιότητες που παρουσιάζει το μνημείο με άλλα προγενέστερα, συγκλίνουν στην άποψη ότι πρέπει να μετατεθεί η ίδρυση του ναού στον 13 ο αιώνα, χρόνος που θεωρείται και ως πιθανός. Ούτε για τη ζωή του μνημείου στα πρώτα μεταβυζαντινά χρόνια υπάρχουν μαρτυρίες από γραπτές πηγές. Εκείνο που με σιγουριά γνωρίζουμε είναι ότι μέσα στον περίβολο του ναού λειτουργούσε από το 1662 μέχρι το 1821 ανώτερη ελληνική σχολή. Την οποία ίδρυσε ο βαθύπλουτος Καστοριανός γουνέμπορος (αρχιγουναράς του σουλτάνου Μαχμέτ Δ ) Φίλιππο Μανωλάκης, γι αυτό και ονομάστηκε Σχολή Μανωλάκη, όπου δίδαξαν μεγάλοι λόγιοι της εποχής όπως οι Γερ. Παλάδας, Σωφ. Λειχούδης και ο Παϊσιος Μεταξάς. Είναι αυτονόητο ότι μια τέτοια σχολή προϋπέθετε την ύπαρξη ευρύχωρου περιβόλου, που καμία σχέση δεν έχει με το σημερινό ασφυκτικά περιορισμένο προαύλιο του ναού. Εικόνα 2: Ο βυζαντινός ναός του Αγίου Βασιλείου. 11

13 2.2.1 Οι διακοσμητικές λεπτομέρειες του ναού Το χαρακτηριστικότερο από τα εξωτερικά γνωρίσματα του ναού είναι ο πλουσιότατος και θαυμαστός κεραμοπλαστικός του διάκοσμος, στοιχείο που προσδίδει ξεχωριστό κάλλος και γραφικότητα. Τα διακοσμητικά σχήματα είναι ποικίλα (μαίανδροι, ψαροκόκαλο, δισέψιλον, κυματοειδείς γραμμές, οδοντωτές ταινίες κ.α.) και σε τόση ποσότητα που δε συναντάται σε άλλο μνημείο. Απ όλα τα σχέδια ξεχωρίζουν δύο ταινίες με τετράγωνα πλακιδίων (τα αβάκια) σε ρομβοειδή διάταξη, στην βόρεια και ανατολική πλευρά. Τέτοιες αβακωτές ζωφόροι υπάρχουν και σ άλλους ναούς (Παρηγορήτισσα, Κόκκινη Εκκλησία) το ξεχωριστό όμως εδώ είναι ότι τα πλακίδια έχουν εμφιάλωση σε τέσσερα χρώματα. 2.3 Η Αγία Θεοδώρα Ο ναός της Αγίας Θεοδώρας αποτελεί την σύνδεση της σημερινής με την βυζαντινή Άρτα, αφού εκτός από το κτίσμα έχουμε και την «παρουσία» της ίδιας της βασίλισσας του Δεσποτάτου, της πολιούχου Αγίας Θεοδώρας. Έτσι για τον Αρτινό η σημασία του μνημείου αποκτά μια διαφορετική διάσταση, συναισθηματική. Ο ναός και ο πυλώνας είναι τα μόνα σωσμένα τμήματα μονής, που (όπως μας πληροφορεί ο βιογράφος της Αγίας Θεοδώρας μοναχός Ιώβ) ιδρύθηκε το 13 ο αιώνα από την ίδια τη Θεοδώρα προς τιμή του Αγίου Γεωργίου και λειτούργησε ως γυναικείο μοναστήρι. Μετά το θάνατο του συζύγου της Δεσπότη Μιχαήλ Β Δούκα, η Αγία Θεοδώρα μόνασε στη μονή μέχρι το τέλος της (1281), τάφηκε εκεί και γι αυτό ο ναός από τότε τιμάται στο όνομα της. Ωστόσο η μελέτη του μνημείου απέδειξε ότι ο σημερινός ποικιλόμορφος ναός δεν είναι εξολοκλήρου κτίσμα του 13 ου αιώνα, αλλά τα τρία μέρη του κατασκευάστηκαν σε διαφορετικές περιόδους. Αναλυτικότερα, ο σημερινός κυρίως ναός θεωρείται βέβαιο ότι αποτελούσε το καθολικό παλαιότερης μονής που τιμόταν στη μνήμη του Αγίου Γεωργίου, με βάση κάποια στοιχεία δομής και τεχνικής της κατασκευής του, οι μελετητές οδηγήθηκαν στο πιθανό συμπέρασμα 12

14 ότι πρόκειται για κτίσμα αρχαιότερο του 13 ου αιώνα. Ο αρχικός αυτός ναός κατασκευάστηκε στον τύπο τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής, σχήμα που διατήρησε αναλλοίωτο μέχρι και σήμερα. Στο δεύτερο μισό του 13 ου αιώνα (γύρω στο 1270) η Αγία Θεοδώρα ακολουθώντας το παράδειγμα του συζύγου της (ο οποίος ίδρυσε δύο μονές σε ένδειξη μετάνοιας για την απρεπή μεταχείριση που της έκανε) ανακαίνισε τον ναό και ίδρυσε τον νάρθηκα, λίγο αργότερα δηλαδή στο τέλος 13 ου με αρχές 14 ου αιώνα προστέθηκε ο ανοιχτός εξωνάρθηκας (στοά), οπότε το μνημείο πήρε την σημερινή του μορφή. Εικόνα 3: Η Αγία Θεοδώρα (η πολιούχος της Άρτας) Ο πυλώνας και το εξωτερικό του ναού Ο πυλώνας, που οι ντόπιοι τον ονόμαζαν Δόξα, είναι ό,τι απόμεινε απ τον περίβολο της παλιάς μονής. Πρόκειται για μεγάλη τοξωτή πύλη (αψίδα) της οποίας το πάνω αετωματοειδές τμήμα είναι εξ ολοκλήρου πλίθινο και φέρει διακόσμηση. Στο πίσω μέρος της πύλης, δηλαδή προς το προαύλιο του ναού, υπήρχε θολωτό τμήμα (διαβατικό) του οποίου κατέπεσε η καμάρα, αλλά σώζονται υπολείμματα του ενός τοίχου του. 13

15 Ο ναός περιλαμβάνει τρία μέρη, τον κυρίως ναό (δηλαδή την τρίκλητη ξυλόστεγη βασιλική που αποτελούσε και τον αρχικό πυρήνα του ναού), το νάρθηκα και τον εξωνάρθηκα. Ο κυρίως ναός σχηματίζει με τα παράθυρα του μεσαίου κλίτους του ένα είδος υπερυψωμένου φωταγωγού ο οποίος καταλήγει σε δίκλινη στέγη. Ο θολωτός νάρθηκας το οποίο είναι αναμφισβήτητα έργο της Αγίας Θεοδώρας ξεχωρίζει απ τον κυρίως ναό τόσο με την ποικιλόμορφη στέγη του όσο και με την πλίνθινη διακόσμηση που φέρει η δυτική και βόρεια πλευρά του Ο τάφος της Αγίας Θεοδώρα Αριστερά της νότιας εισόδου του ναού βρίσκεται ο τάφος της Αγίας Θεοδώρας, ο οποίος αποτελείται από δύο μέρη: το κύριο σώμα, δηλαδή τη σαρκοφάγο, και το πάνω από αυτή κιονοστήρικτο επιστύλιο. Ο τάφος διατηρεί την παλιά του θέση όχι όμως και την αρχική του μορφή μετακατασκευάστηκε το 1873 όταν τελέσθηκε η ανακομιδή των λειψάνων της Αγίας, οπότε ο τάφος πήρε τη σημερινή του όψη. Όταν ο τάφος ανοίχθηκε βρέθηκαν σκόρπια σπασμένα μάρμαρα διακοσμημένα, το οποίο δείχνει ότι το αρχικό μνημείο είχε καταστραφεί από κάποιον ιερόσυλο τυμβωρύχο. Έτσι, η σημερινή του μορφή είναι η τρίτη σε σειρά ανασυγκρότηση. Η Αγία Θεοδώρα ως πολιούχος της Άρτας τιμάται με λιτανεία στις 11 Μαρτίου. 2.4 Το μικρό θέατρο της Αμβρακίας Στην οδό Κωνσταντίνου και σε απόσταση 50μ. μόλις από το ναό του Απόλλωνα βρίσκεται το μικρό θέατρο της αρχαίας Αμβρακίας. Σύμφωνα με τις ανασκαφές που διεξήγαγε η ΙΒ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Ηπείρου με τον αρχαιολόγο Ηλεία Ανδρέου, το θέατρο χρονολογείται στα τέλη του 4 ου με αρχές του 3 ου αι. π.χ. Τη χρονολόγηση στηρίζει στη γενική αρχιτεκτονική του μορφή, στο σύστημα της τοιχοδομίας των αναλημμάτων των παρόδων και στην κατασκευή του προσκηνίου. 14

16 Το θέατρο δεν στηρίζεται σε φυσικό ύψωμα, αλλά σε επιχωματωμένο πρανές, όπως και άλλα θέατρα. Η επίχωση για τη στήριξη του κοίλου έχει γίνει πάνω στα θεμέλια και στα ψηφιδωτά δάπεδα λουτρών που χρονολογούνται στα μέσα του 4 ου αι. π.χ. και έχουν κυκλικούς χώρους, ενώ κάτω από την ορχήστρα αποκαλύφθηκαν θεμέλια από παλαιότερα οικοδομήματα. Οι χώροι των λουτρών σώζουν ψηφιδωτά δάπεδα από μικρά ποταμίσια ή θαλασσινά χαλίκια, άσπρα και μαύρα και η διακόσμηση περιλαμβάνει σπειροκύμα στην περιφέρεια των κυκλικών χώρων και στο κέντρο ερωτιδείς που προσπαθούν να πιάσουν κύκνους και δελφίνια ανάμεσά και μικρός ερωτιδέας, πάνω σε βράχο, έτοιμος να βουτήξει στη θάλασσα. Εικόνα 4: Το μικρό θέατρο της Αμβρακίας Η αρχιτεκτονική του θεάτρου Το κοίλο έχει νότιο προσανατολισμό, όπως και τα περισσότερα παλαιότερα αρχαία θέατρα. Η ορχήστρα είναι τέλειος κύκλος με διάμετρο 6.70 μ. και η περιφέρειά της απέχει 2 μ. από την εξωτερική πλευρά του στυλοβάτη του προσκηνίου. Το έδαφος της ορχήστρας δεν σώζεται, πιθανόν όμως να ήταν στρωμένο με ασβεστολιθικές πλάκες. 15

17 Η σφενδόνη του κοίλου φέρει δύο κλίμακες και διαιρείται σε τρεις κερκίδες με τρεις σειρές εδωλίων στις πλάγιες και στην κεντρική τέσσερις και την υποδομή πέμπτης σειράς. Για την κατασκευή των εδωλίων χρησιμοποιήθηκαν λαξευμένοι ογκόλιθοι από σκληρό ασβεστόλιθο και κάθε σειρά καθισμάτων είναι χωριστή από την άλλη. Η πρώτη σειρά των εδωλίων είναι ακριβώς όμοια με τις υπόλοιπες, όπως στα θέατρα τα λαξευμένα σε βράχο. Καθίσματα ή θρόνοι προεδρίας δεν βρέθηκαν. Από τις δύο παρόδους του θεάτρου η ανατολική αποκαλύφθηκε σε όλο το πλάτος και το μήκος της, που είναι 5 μέτρα, ενώ η δυτική μόνο σε μήκος 3.50 μέτρα. Επίσης δεν αποκαλύφθηκε όλο το μήκος του στυλοβάτη του προσκηνίου, το οποίο με βάση τα υπάρχοντα λείψανα υπολογίζεται στα 10 μέτρα και το ύψος του στα 2.40 μέτρα. Μπροστά από το στυλοβάτη του προσκηνίου αποκαλύφθηκε σε μήκος 11 μέτρα αποχετευτικός αγωγός, πλάτους 1 μέτρου και βάθους 0.60 μέτρα, στρωμένος με μεγάλες ασβεστολιθικές πλάκες. Το θέατρο της Αμβρακίας είναι το μικρότερο από όλα τα θέατρα που βρέθηκαν ως σήμερα. Η μαρτυρία του Διονύσου του Αλικαρνασέα επιτρέπει την ταύτιση του θεάτρου της Άρτας με το μικρό θέατρο της Αμβρακίας 2.5 Η Παρηγορήτισσα Η εκκλησία της Παναγίας Παρηγορήτισσας είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της άλλοτε πρωτεύουσας του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Κτίσθηκε σε δύο φάσεις: Αρχικά κατασκευάστηκε ή άρχισε να κατασκευάζεται από το Δεσπότη Μιχαήλ Β και τη σύζυγο του Θεοδώρα, στη ίδια ακριβώς θέση, μικρότερος ναός άγνώστου σχήματος που εξακριβωμένα όμως η βάση του είχε τις διαστάσεις του σημερινού κυρίως ναού(χωρίς δηλαδή το νάρθηκα και τα παρεκκλήσια). Αν ολοκληρώθηκε η κατασκευή αυτού του ναού και ποια τύχη είχε, μας είναι άγνωστο. Ο διάδοχος του Μιχαήλ Β, Νικηφόρο Α Κομνηνό Δούκα και τη γυναίκα του Άννα Παλαιολογίνα Καντακουζηνή, θέλοντας προφανώς να φτιάξουν μητροπολιτικό ναό αντάξιο μιας πρωτεύουσας, άλλαξαν τα σχέδια και ίδρυσαν τον σημερινό ναό τα έτη καθώς μας πληροφορεί η επιγραφή 16

18 που βρίσκεται στο υπέρθυρο της βασιλικής θύρας του ναού. Απ την παλιά μεγάλη σταυροπηγιακή μονή σώζονται σήμερα ο ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, η επιμελής τοιχοδομής Τράπεζα στη Ν.Α γωνία του περιβόλου καθώς και 16 κελιά κτισμένα ακανόνιστα και με λίθους από κτίρια της αρχαίας Αμβρακίας. Τα αναστηλωμένα κελιά τα οποία κατά τον καθηγητή Αναστάσιο Ορλάνδο (τον πρώτο συστηματικό μελετητή όλων των βυζαντινών μνημείων της Άρτας) κατασκευάστηκαν συγχρόνως με το Ναό ή λίγο μεταγενέστερα. Οι πρόσφατες ανασκαφές αποκάλυψαν την ύπαρξη και άλλου παλαιότερου ναΐσκου, του οποίου λείψανα καθώς επίσης και κιβωτιόσχημοι συλημένοι τάφοι βρέθηκαν στη Ν.Δ. γωνία του μνημείου. Εικόνα 5: Η εκκλησία της Παρηγορήτισσας Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία της Παρηγορήτισσας Η πρωτοτυπία του σχεδίου της, οι αρχιτεκτονικές καινοτομίες και η πλούσια κεραμοπλαστική της διακόσμηση την καθιστούν μοναδικό δείγμα βυζαντινής ναοδομίας σ όλο τον ορθόδοξο χριστιανικό κόσμο. Ο Ναός εντυπωσιάζει με τις εξωτερικές και εσωτερικές αρχιτεκτονικές καινοτομίες του, 17

19 καθώς και για τις διαστάσεις του, όπου το μήκος της δυτικής πλευράς είναι 22,10 μ., των πλαγίων πλευρών είναι 20,27 μ. και το ύψος του είναι 20,28 μ. Παρουσιάζει εξωτερικά το σχήμα κύβου στη στέγη του οποίου υψώνονται πέντε τρούλοι. Η εξωτερική του τοιχοποιία χωρίζεται σε 3 ζώνες, από τις οποίες η κατώτερη, κτισμένη αμελέστερα, πρέπει να έφερε ένα είδος χαγιατιού, που περιέβαλε το ναό από τρεις πλευρές. Οι άλλες δύο ζώνες, κτισμένες πλινθοπερίκλειστο σύστημα, (πέτρες που περιβάλλονται από τούβλα) έχουν συνολικά 13 παράθυρα που διακοσμούνται με πλίνθινα τόξα και οδοντωτές ταινίες Η παράδοση και ο μύθος της εκκλησίας Στο πίσω μέρος της Παρηγορήτισσας και συγκεκριμένα στη νοτιοανατολική του γωνία υπάρχουν δύο μικροί βράχοι, οι οποίοι σχετίζονται με το γνωστό μύθο του μάστορα και του παραγιού, που έκτισαν το ναό. Σύμφωνα με την παράδοση αυτή, την εκκλησία της Παρηγορήτισσας έφτιαξε ένας μεγάλος μάστορας. Πριν όμως ολοκληρώσει την εκκλησία, τον κάλεσαν σε μια άλλη περιοχή για να αναλάβει μια καινούρια δουλειά. Φεύγοντας άφησε στη θέση του τον παραγιό του, ο οποίος όχι μόνο ολοκλήρωσε την Παρηγορήτισσα, αλλά την έκανε καλύτερη από το σχέδιο του μάστορα του. Όταν ήρθε ο μάστορας για να δει το έργο ανακάλυψε ότι η εκκλησία είχε τελειώσει και είχε γίνει καλύτερη απ ότι είχε σχεδιάσει. Τότε ζήλεψε πολύ και μια κακία ιδέα μπήκε στο μυαλό του. Παρακάλεσε λοιπόν τον παραγιό να ανέβουν στη στέγη της εκκλησίας για να του δείξει κάποιο λάθος που δήθεν είχε κάνει. Αφού ανέβηκαν, ο μάστορας είπε στον παραγιό να σκύψει για να δει το λάθος που του και τότε τον έσπρωξε να πέσει. Πέφτοντας ο παραγιός προσπάθησε να κρατηθεί από το μάστορα, τον οποίο τον παρέσυρε μαζί του. Έτσι έπεσαν και σκοτώθηκαν και οι δύο μαζί και μεταμορφώθηκαν σε πέτρες, που σώζονται στο πίσω μέρος της εκκλησίας. 18

20 2.6 Το γεφύρι της Άρτας Το γεφύρι της Άρτας είναι από τα πιο φημισμένα ηπειρώτικα γεφύρια και βρίσκεται νοτιοδυτικά της πόλης. Παλαιότερα ένωνε την πόλη της Άρτας με την απέναντι εύφορη πεδιάδα. Είναι φυσικό, αφού σ αυτά τα μέρη αναπτύχθηκε αξιόλογος πολιτισμός απ τα προχριστιανικά χρόνια, να είχαν φτιάξει και οι αρχαίοι Αμβρακιώτες σε αυτό το σημείο κάποιο πέρασμα, έργο που θα βελτιώθηκε οπωσδήποτε στα ρωμαϊκά χρόνια με την άνθηση της Νικόπολης και την αύξηση της εμπορικής κίνησης. Δυστυχώς τα στοιχεία που μας παρέχουν οι αρχαίες πηγές είναι ελάχιστα και γι αυτό είμαστε αναγκασμένοι να στηριχθούμε για τη μελέτη του στο ίδιο το κτίσμα. Από την παράδοση είναι γνωστό ότι το γεφύρι κτίστηκε στις αρχές του 17 ου αιώνα, από άριστους τεχνίτες με χρήματα του Αρτινού παντοπώλη Γιάννη Θειακογιάννη. Η ίδια παράδοση αναφέρει ότι ο Θειακογιάννης είχε αγοράσει από Αλγερινούς πειρατές πιθάρια, τα οποία αντί για λάδι ήταν γεμάτα χρυσό, μέρος του οποίου διέθεσε για την κατασκευή του γεφυριού. Ο Εβλιγιά Τσελεμπή, τούρκος περιηγητής, μνημονεύει επίσης ότι το γεφύρι της Άρτας το έκτισε ο Φαίκ πασάς, διοικητής της Άρτας στα τέλη του 15 ου αιώνα, πληροφορία η οποία πρέπει να σχετίζεται με την επισκευή που έγινε από τον ίδιο. Οι διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται στην τοιχοδομία του γεφυριού πείθουν ότι το γεφύρι δεν κτίστηκε εξαρχής το 17ο αιώνα. Αντίθετα με την ανωδομή, που είναι κατασκευή της εποχής της Τουρκοκρατίας, τα βάθρα της γέφυρας είναι κτισμένα με μια τεχνική χαρακτηριστικό των κλασσικών ελληνιστικών χρόνων. Η ορμητικότητα του ποταμού Αράχθου, το μαλακό έδαφος της περιοχής και οι ιδιαίτερες απαιτήσεις της κατασκευής θα πρέπει να δυσκόλεψαν πολύ την πρώτη θεμελίωση του γεφυριού, αλλά και τις επεμβάσεις που ακολούθησαν. Οι δυσκολίες του έργου σε συνδυασμό με το φόβο που υπήρχε στο λαό για τα στοιχειά της φύσης, δημιούργησαν το γνωστό θρύλο της γυναίκας του πρωτομάστορα, που έπρεπε να θυσιαστεί για να στεριώσει το γεφύρι. 19

21 Εικόνα 6: Το ιστορικό γεφύρι της Άρτας Περιγραφή του γεφυριού Το γεφύρι της Άρτας αποτελείται από τέσσερις ημικυκλικές καμάρες, που στηρίζονται σε μεγάλα βάθρα, πάνω από τα οποία ανοίγονται διάτρητα ανακουφιστικά τόξα. Το πλάτος του είναι 3,75 μέτρα και το μήκος του φτάνει τα 145 μέτρα. Ένα μεγάλο όμως τμήμα των άκρων του σήμερα είναι μπαζωμένο από μεταγενέστερες επιχώσεις. Τα βάθρα του είναι κτισμένα με μεγάλους κανονικούς λίθους κατά το ισοδομικό σύστημα, με επίστεψη, έτσι που θυμίζουν τοιχοποιία ελληνιστικών μεγάρων. Πάνω στα βάθρα κτίστηκαν κατά τη Βυζαντινή εποχή οι τέσσερις μεγάλες καμάρες μεταξύ των οποίων παρεμβλήθηκαν στα ποδαρικά τους μικρά τοξωτά ανοίγματα, για να διοχετεύονται τα νερά σε περίπτωση πλημμύρας. Παρόμοια τοξωτά ανοίγματα και για τον ίδιο λόγο κατασκευάστηκαν και στα ακρινά σκέλη του γεφυριού. Η τοιχοποιία της ανωδομής είναι ομοιόμορφη με μικρούς κανονικούς λίθους. Φαίνεται ότι η μεγαλύτερη καμάρα (που λόγω του ανοίγματός της ήταν περισσότερο επισφαλής) από άγνωστη αιτία γκρεμίστηκε και ξαναχτίστηκε στην τουρκοκρατία και αυτή η ανακατασκευή γέννησε το θρύλο και το δημοτικό τραγούδι. 20

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ 3.1 Η εγκατάλειψη στο εσωτερικό του κάστρου της Άρτας Παρόλο που το κάστρο της Άρτας αποτελεί ένα από τα καλύτερα αξιοθέατα της περιοχής, δεν διατηρείται σε καλή κατάσταση. Το 1960 μέσα στο κάστρο κτίσθηκε από τον Ε.Ο.Τ, στη νοτιοδυτική πλευρά του και κοντά στην είσοδο, ένα συγκρότημα από ξενοδοχείο, εστιατόριο και καφετέρια, το «Ξενία» καθώς χρησιμοποιήθηκε και ένας μοναδικός χώρος για εκδηλώσεις, βοηθώντας έτσι την τουριστική ανάπτυξη της πόλης. Παρόλα αυτά από το 1994 και μετά σταμάτησε να λειτουργεί το ξενοδοχειακό συγκρότημα και ο χώρος εκδηλώσεων του κάστρου ανοίγει σήμερα τις πόρτες του πολύ σπάνια. Όλη αυτή η εγκατάλειψη που έχει υποστεί το κάστρο από την πολιτεία είναι μια από τις κύριες αιτίες που η τουριστική ανάπτυξη της πόλης έχει μειωθεί τόσο σημαντικά. Ήταν από τους πιο όμορφους περιπάτους της Άρτας αφού ο επισκέπτης μπορούσε να περιδιαβεί τον περίδρομο των πολεμιστών, να σταθεί σε έναν πύργο και να απολαύσει την πανοραμική θέα του μακρινού ορίζοντα από τα Τζουμέρκα και τα βουνά του Βάλτου ως το θρυλικό Ζάλογγο Περιφερειακή ανάπτυξη του κάστρου Από το 1991 το κάστρο έχει περάσει από τον Ε.Ο.Τ. στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Πολιτισμού και έκτοτε παραμένει κλειστό, εκτός από ένα μικρό μέρος του, το ανοιχτό «θεατράκι» όπου γίνονται κάθε καλοκαίρι συναυλιακές και θεατρικές εκδηλώσεις. 21

23 Θέλοντας ο Δήμος της Άρτας, να συμβάλει στην βελτίωση του χώρου γύρω από το κάστρο ξεκίνησε ένα πρόγραμμα ανάπλασης της περιοχής. Δημιούργησαν πεζόδρομους, χώρους ξεκούρασης για τους επισκέπτες καθώς και πάρκα για την ψυχαγωγία των παιδιών, περιμετρικά από το κάστρο βελτιώνοντας έτσι τη συνολική του εικόνα. Παρόλα αυτά συντήρηση σε αυτό το έργο δεν έχει γίνει και η περιμετρική βόλτα του κάστρου δεν ενδείκνυται για τους τουρίστες αφού ο χώρος έχει παραμεληθεί και έχει καλυφθεί το μεγαλύτερο μέρος του πεζοδρόμου από πράσινο Δίπλα από το κάστρο στεγάζεται και ένα σχολικό συγκρότημα, το οποίο έχει συμβάλει καθοριστικά στην αφύπνιση των νέων και την περαιτέρω εξοικείωση τους με την ιστορία της πόλης της Άρτας. Παρόλα αυτά υπάρχουν και δύο μεγάλα προβλήματα περιμετρικά του κάστρου τα οποία δεν βοηθάνε στην βελτίωση της εικόνας του. Το πρώτο πρόβλημα έχει δημιουργηθεί από το 1930 κα εξακολουθεί να υπάρχει καθώς βρίσκονται πολλές κατοικίες κτισμένες περιμετρικά και σε άμεση επαφή στον εξωτερικό τοίχο του κάστρου (εικόνα 8). Αυτό το πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί αφού σύμφωνα με το Βασιλικό διάταγμα του 1930 ο χώρος γύρω από το κάστρο ήταν περιοχή με επιτρεπτή την ανοικοδόμηση. Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι η κύρια είσοδος του κάστρου καθώς και η μεγαλύτερη περιοχή μπροστά του έχει γίνει χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων που μόνο στην μη βελτίωση της εικόνας του βοηθάει (εικόνα 7). 22

24 Εικόνα 7: Χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων στην είσοδο του Κάστρου. Εικόνα 8: Αυθαίρετοι οικισμοί περιμετρικά του Κάστρου. 23

25 3.2 Η υποβάθμιση του Αγίου Βασιλείου Η εκκλησία του Αγίου Βασιλείου δεν λειτουργεί σήμερα πέραν από μερικές μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας, όπως και η Παρηγορήτισσα. Γι αυτό ευθύνεται η πολιτεία καθώς και το Υπουργείο Πολιτισμού (η εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων) γιατί μέχρι και σήμερα δεν έχει ξεκινήσει κάποιο πρόγραμμα συντήρησης και αποκατάστασης της εκκλησίας. Επίσης το επιβλητικό μεγαλείο της Παρηγορήτισσας και η αίγλη της Αγίας Θεοδώρας επισκίασαν και επισκιάζουν το μικρό γραφικό μνημείο του Αγίου Βασιλείου, αποστερώντας το από το ενδιαφέρον του επισκέπτη και από την απαραίτητη προβολή του. Αυτό βέβαια δεν δικαιολογεί και την αντιμετώπιση του μνημείου από την πολιτεία αφού δεν του έχουν δώσει την απαραίτητη σημασία που του έπρεπε, ούτε σεβάστηκαν τον περιβάλλοντα χώρο του. Γι αυτό το λόγο και το μνημείο ζει στη «σκιά» των γύρω πολυκατοικιών που το πνίγουν και το καταδικάζουν στην αφάνεια Τα αρνητικά στοιχεία του περιβάλλοντος χώρου Ο Δήμος Αρταίων έχει μεριμνήσει για την καλύτερη πρόσβαση των επισκεπτών προς τον Άγιο Βασίλειο κατασκευάζοντας πεζόδρομο που περνάει μπροστά από τον αρχαιολογικό χώρο, παρόλα αυτά έχουν επιτρέψει να γίνουν και κάποιες κατασκευές που δεν αναδεικνύουν τον ναό όπως η δημιουργία οικισμών και καταστημάτων δίπλα και σε άμεση επαφή με το ναό (εικόνες 9-10) καθώς και η εγκατάλειψη του εσωτερικού και εξωτερικού χώρου του ναού. 24

26 Εικόνα 9: Οικισμοί περιμετρικά του Αγίου Βασιλείου. Εικόνα 10: Καταστήματα δίπλα από τον ναό του Αγίου Βασιλείου. 25

27 3.3 Η Αγία Θεοδώρα και η πολιτιστικής της αξία Η εκκλησία της Αγίας Θεοδώρας έχει μεγάλη συναισθηματική αξία για τον μέσο Αρτινό, διότι εκτός από πολιούχος της πόλης, είναι μαζί με την εκκλησία της Παρηγορήτισσας από τα πιο σημαντικά βυζαντινά μνημεία της Άρτας. Παρόλο που η εκκλησία λειτουργεί κανονικά στις μέρες μας, έχει ξεκινήσει ένα παράλληλο πρόγραμμα αποκατάστασης και συντήρησης του ναού, χρηματοδοτούμενο από το Υπουργείο Πολιτισμού και υπό την επίβλεψη της Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Ο περιβάλλον χώρος Ο προαύλιος χώρος της εκκλησίας είναι αρκετά μεγάλος, στρωμένος με λαξευμένες πέτρες, καθώς και καθίσματα (παγκάκια) για τους επισκέπτες (εικόνα 11). Ο φωτισμός είναι επαρκής και αρκετά προσεγμένος έτσι ώστε κατά τις βραδινές ώρες και σε συνδυασμό με την τέλεση της Θείας λειτουργίας να αναδεικνύει την ομορφιά της. Δίπλα από την εκκλησία στεγάζεται εδώ και τρεις δεκαετίες σχολικό συγκρότημα, το οποίο έχει συμβάλει καθοριστικά στην αφύπνιση των νέων και την περαιτέρω εξοικείωση τους στα τοπικά ήθη και έθιμα. 26

28 Εικόνα 11: Η Αγία Θεοδώρα (πολιούχος της Άρτας) Αρνητικοί παράγοντες για το μνημείο Το Βασιλικό διάταγμα του 1930 στάθηκε αφορμή για την κατασκευή κτισμάτων στα όμορα οικόπεδα του μνημείου. Η πρόχειρη δόμηση καθώς και η κακή αρχιτεκτονική σύνθεση των κτισμάτων αυτών υποβαθμίζει την αισθητική του χώρου (εικόνα 12). Επίσης, η μη προστασία του ευρύτερου χώρου του μνημείου από την πολιτεία έχει σαν αποτέλεσμα τη μη ελεγχόμενη χρήση του χώρου αυτού από τους πολίτες (στάθμευση και κυκλοφορία αυτοκινήτων). Αυτό οδηγεί στην καταπόνηση του μνημείου, που εκτός από τον χρόνο έχει να αντιμετωπίσει και τον ανθρώπινο παράγοντα. 27

29 Εικόνα 12: Αυθαίρετοι οικισμοί περιμετρικά του ναού της Αγίας Θεοδώρας. 3.4 Το μικρό θέατρο της Αμβρακίας και η εγκατάλειψη του Το μικρό θέατρο είναι από τους πιο όμορφους αρχαιολογικούς χώρους της Άρτας καθώς είναι και ο μοναδικός που σώζεται από την εποχή της αρχαίας Αμβρακίας στο κέντρο της πόλης. Η παραμέληση του μικρού θεάτρου είναι εμφανής. Το μεγαλύτερο μέρος του μνημείου είναι καλυμμένο από πράσινο, πράγμα που το κάνει να περνάει απαρατήρητο από τα μάτια του θεατή. Επίσης από την αρχαιολογία της Άρτας έχουν προστεθεί προστατευτικά κιγκλιδώματα και έτσι το θέατρο μένει στην αφάνεια, αφού η διαφορά ύψους μεταξύ του δρόμου που περνάει μπροστά από το θέατρο και το ίδιο το θέατρο είναι περίπου 3 μέτρα. Ένα ακόμα δείγμα μη προβολής του θεάτρου είναι ότι ο κυρίως χώρος του μνημείου δεν είναι προσβάσιμος αφού στα κιγκλιδώματα που έχουν τοποθετηθεί δεν έχουν είσοδο για να μπορεί ο επισκέπτης να μπορέσει να το δει από κοντά, χάνοντας έτσι σημαντικές λεπτομέρειες του θεάτρου. 28

30 Το μικρό θέατρο, όπως και οι περισσότεροι αρχαιολογικοί χώροι στην Άρτα, υπάγονται στο Υπουργείο Πολιτισμού το οποίο είναι υπεύθυνο για την συντήρηση καθώς και για την ανάπλασή του κάθε χώρου. Παρόλα αυτά δεν έχει γίνει καμία κίνηση βελτίωσης του έργου αυτού από την εποχή που ανακαλύφθηκε από τους αρχαιολόγους, καθώς επίσης και καμία κίνηση για την προώθησή του ως αρχαιολογικός χώρος. Όλη αυτή η παραμέληση που έχει υποστεί το θέατρο φαίνεται και από την περιοχή γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο αφού: Έχει δημιουργηθεί χώρος στάθμευσης αυτοκίνητων, ακριβώς δίπλα από τον αρχαιολογικό χώρο με αποτέλεσμα την συνεχή ρύπανση του χώρου (εικόνα 13). Έχουν δημιουργηθεί διάφορα εμπορικά καταστήματα καθώς και χώροι μαζικής εστίασης (εικόνα 14). Η περιοχή γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο δεν είναι πεζοδρομημένη, αλλά η πεζοδρόμηση ξεκινάει από εκεί που βρίσκονται τα καταστήματα (εικόνα 14). Ακριβώς δίπλα στον θέατρο, σχεδόν κολλητά, έχουν κτιστεί σπίτια αλλά και πολυκατοικίες καθώς είναι εμφανής και κάποιοι αρκετά μεγάλοι τσιμεντένιοι τοίχοι (εικόνα 15). 29

31 Εικόνα 13: Χώρος στάθμευσης δίπλα από το μικρό θέατρο της Αμβρακίας. Εικόνα 14: Χώροι μαζικής εστίασης και αρχή πεζοδρομημένης οδού. 30

32 Εικόνα 15: Εγκατάλειψη του μνημείου και αυθαίρετος οικισμός. 3.5 Η πολιτεία για την Παρηγορήτισσα Το μεγαλείο της Παρηγορήτισσας, η μεγάλη αρχαιολογική καθώς και συναισθηματική της αξία έχουν παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στην σημερινή εικόνα της εκκλησίας. Η Παρηγορήτισσα υπάγεται στο Υπουργείο Πολιτισμού, στην εφορία Βυζαντινών αρχαιοτήτων, και αυτή η εκκλησία είναι από τους σημαντικότερους βυζαντινούς αρχαιολογικούς χώρους στην πόλη της Άρτας. Έχουν γίνει πολλά προγράμματα συντήρησης και αποκατάστασης της εκκλησίας όπως και τώρα έχει ξεκινήσει η συντήρηση του ναού εσωτερικά και εξωτερικά Ο προαύλιος χώρος Ο κατάλληλα διαμορφωμένος χώρος περιμετρικά του ναού ευνοεί την ανάδειξη του μνημείου, αφού χλοοτάπητας καλύπτει τον προαύλιο χώρο του που 31

33 σε συνδυασμό με διάφορα δέντρα και φυτά προσφέρουν ευχάριστη ξενάγηση στους επισκέπτες (εικόνα 16). Εικόνα 16: Ο Περιβάλλων χώρος της Παρηγορήτισσας. 3.6 Το παλιό και το νέο γεφύρι της Άρτας Πάνε χρόνια που από το γεφύρι σταμάτησαν να περνάνε τα ορμητικά νερά του Αράχθου, αφού μετά την κατασκευή του υδροηλεκτρικού φράγματος Πουρναρίου το 1981 δεν υπάρχει συνεχής ροή από το ποτάμι. Το 1983 για τον ίδιο λόγο (ακανόνιστη ροή) διέτρεξε θανάσιμο κίνδυνο που μπορεί βέβαια να γλίτωσε τότε (έστω και την τελευταία στιγμή) από την καταστροφή, εξακολουθεί όμως να γεφυρώνει ένα στεγνό από νερό ποτάμι, πληρώνοντας με αυτόν τον τραγικό τρόπο το τίμημα της εξέλιξης. Το 1988 έγινε μία προσπάθεια συντήρησης του μνημείου, αφού τα θεμέλια του γεφυριού είχαν βγει στην επιφάνεια. Αυτό αντιμετωπίστηκε από ειδικό συνεργείο της Εφορίας Αρχαιοτήτων με τσιμεντοενέσεις και επιχώσεις με κροκάλες στο επίπεδο θεμελίωσης. 32

34 Το μικρό πλάτος του γεφυριού (3,75 μέτρα) καθώς και η παλαιότητα του οδήγησαν στην ανάγκη για την κατασκευή καινούριας γέφυρας, παραπλεύρως από την παλιά, η οποία προσφέρει ασφάλεια και άνεση στον οδηγό. Παρόλα αυτά η καινούρια γέφυρα είναι σε πλεονεκτική θέση, αφού είναι κόμβος του οδικού άξονα που συνδέει την Άρτα με τα Ιωάννινα επιτυγχάνοντας έτσι την καλύτερη προβολή του μνημείου. Αυτό βέβαια αποδείχτηκε ζωτικής σημασίας έργο για τη μη πρόσθετη επιβάρυνση του μνημείου από επιπλέον καταπονήσεις Τουριστική εκμετάλλευση του γεφυριού Πλησίον του γεφυριού αναπτύσσεται έντονη τουριστική δραστηριότητα καθ όλη την περίοδο του έτους, μιας και η λαογραφική αξία του γεφυριού είναι ευρύτερα γνωστή, ακόμα και εκτός συνόρων. Αναψυκτήρια, χώροι συνεστιάσεως και πρασίνου καθώς και ένα λαογραφικό μουσείο συνθέτουν την σύγχρονη εικόνα του γεφυριού (εικόνα 17). Η ιδιωτική πρωτοβουλία και επιχειρηματικότητα έχουν συμβάλει τα μέγιστα στην φιλοξενία και εξυπηρέτηση των επισκεπτών, συνδυάζοντας ψυχαγωγία και εκμάθηση της πολιτιστικής κληρονομιάς σε έναν προσφερόμενο χώρο. Τέλος, την τελευταία δεκαετία έχουν πραγματοποιηθεί πολλά έργα ανάπλασης της παρόχθιας περιοχής του ποταμού. Καλντερίμια που διασχίζουν χώρους πρασίνου, προσεγμένος φωτισμός καθώς και όμορφα καθίσματα (παγκάκια) δεμένα απόλυτα με το φυσικό περιβάλλον, είναι κάποια από τα στοιχεία που συνθέτουν ένα όμορφο τοπίο δίπλα στο γεφύρι (εικόνα 18). 33

35 Εικόνα 17: Χώροι συνεστιάσεως δίπλα από το παλαιό Γεφύρι. Εικόνα 18: Πάρκο αναψυχής δίπλα από το παλαιό Γεφύρι. 34

36 3.7 Γενικά προβλήματα Οι περισσότεροι από τους αρχαιολογικούς χώρους που είδη αναφέραμε έχουν κάποια κοινά προβλήματα όπως ο αυθαίρετος οικισμός περιμετρικά από τους αλλά και η μη σωστός φωτισμός τους για την καλύτερη προβολή αλλά και ανάδειξή τους. Αυθαίρετος οικισμός Το τέλος της Μικρασιατικής καταστροφής και γενικά ο ελληνοτουρκικός πόλεμος έφερε στην Άρτα πλήθος προσφύγων, με αποτέλεσμα να προκύψει επείγουσα ανάγκη για τη στέγαση τους και τη δημιουργία οικισμών. Ο δήμος της Άρτας δεν μπόρεσε να καλύψει όλες τις ανάγκες με συνέπεια πρόσφυγες που παρέμεναν άστεγοι να καταλάβουν αυθαίρετα εκτάσεις κοντά σε πολλούς αρχαιολογικούς χώρους και σε μερικές περιπτώσεις σε άμεση επαφή με αυτούς. Το ύψος δε των αυθαίρετων κτισμάτων να υπερβαίνει σε πολλές περιπτώσεις το επιτρεπόμενο από τον Γ.Ο.Κ.(Γενικός οικοδομικός κανονισμός), τα 7,50 μ. Μέχρι σήμερα ο δήμος δεν έχει κάνει τις απαραίτητες ενέργειες απαλλοτρίωσης όλων αυτών των κατοικιών και έτσι οι αρχαιολογικοί χώροι παραμένουν σε αυτή την κατάσταση, στερώντας από τους επισκέπτες να απολαύσουν τη συνολική εικόνα και ομορφιά των αρχαιολογικών χώρων. Φωτισμός των αρχαιολογικών χώρων Περνώντας από την περιφερειακή οδό Άρτας συναντάς δύο από τους κυριότερους αλλά και πιο όμορφους αρχαιολογικούς χώρους, το κάστρο και το γεφύρι της Άρτας. Τα δύο αυτά μνημεία στερούνται της αίγλης τους κυρίως κατά τις βραδινές ώρες όπου ο φωτισμός είναι ανύπαρκτος και περνάνε απαρατήρητα από τα μάτια των περαστικών. Όπως επίσης ελλιπής είναι ο φωτισμός και στους πεζόδρομους που έχουν δημιουργηθεί γειτονικά των δύο αυτών αρχαιολογικών χώρων. Ανάλογη είναι η κατάσταση και στους υπόλοιπους αρχαιολογικούς χώρους. 35

37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 4.1 Κινήσεις πεζών Ο δήμος της Άρτας με σκοπό την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων έχει προβεί στην δημιουργία ενός πλέγματος πεζοδρόμων και διαπλατύνσεις πεζοδρομίων. Τα υλικά πλακοστρώσεως που χρησιμοποιήθηκαν σε γενικές γραμμές είναι φυσικά, προέλευσης Κορφοβουνίου και Ιωαννίνων, που παραδοσιακά χρησιμοποιούνται στην περιοχή και εναρμονίζονται με τους αρχαιολογικούς χώρους της πόλης Πεζόδρομοι 1. Στην περιοχή του κάστρου πλακοστρώθηκαν οι οδοί Σουλίου, Γόργου Μοστραίων, Αγίας Παρασκευής και ένα μέρος της Πέτα οι οποίες βρίσκονται περιμετρικά του αρχαιολογικού χώρου. 36

38 Εικόνα 19: Πλακόστρωση της οδού Σουλίου. Αναλυτικότερα τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν είναι: Κυβόλιθοι χρώματος γκρι, διαστάσεων 10 Χ 10 εκ. Συμπαγή κεραμικά τούβλα διαστάσεων 9,5 Χ 5,5 Χ 20 εκ. Ακανόνιστες και ορθογωνικές πλάκες Κοροβουνίου, βελονιαστές τοποθετημένες με διάφορους τρόπους. Στις διασταυρώσεις των πεζοδρόμων κατασκευάστηκαν διακοσμητικά σχέδια. 37

39 2. Η πρόσοψη του Αγίου Βασιλείου και ειδικότερα η οδός Αγίου Βασιλείου έχει πεζοδρομηθεί με υλικά αντίστοιχα με αυτά που χρησιμοποιήθηκαν στη περιοχή του κάστρου, δηλαδή: Κυβόλιθοι χρώματος γκρι, διαστάσεων 10 Χ 10 εκ. Συμπαγή κεραμικά τούβλα διαστάσεων 9,5 Χ 5,5 Χ 20 εκ. Γιαννιώτικο ορθογωνισμένο λευκό μάρμαρο βελονιαστό, τοποθετημένο με διάφορους σχεδιασμούς. Εικόνα 20: Πλακόστρωση της οδού Αγίου Βασιλείου. 38

40 3. Ο προαύλιος χώρος της Αγίας Θεοδώρας καθώς και η είσοδος στον αρχαιολογικό χώρο από την οδό Βασιλέως Πύρρου είχε πλακοστρωθεί εδώ και 30 χρόνια και παραμένει στην ίδια κατάσταση μέχρι και σήμερα. Η πλακόστρωση έχει γίνει με ακανόνιστες πλάκες Κορφοβουνίου διαφόρων διαστάσεων που δένει αρμονικά με την εκκλησία. Εικόνα 21: Είσοδος στον προαύλιο χώρο της Αγίας Θεοδώρας. 39

41 4. Σε μία κίνηση ενοποίησης δύο αρχαιολογικών χώρων, της Παρηγορήτισσας και του μικρού θεάτρου πεζοδρομήθηκαν οι εξής οδοί: ένα τμήμα της οδού Αγίου Κωνσταντίνου, η οδός Σκουφά και τέλος η Παντοκράτορος. Τα χρησιμοποιούμενα υλικά είναι βελονιαστές και ορθογωνισμένες πλάκες Κορφοβουνίου από τις δύο πλευρές του πεζοδρόμου και στο κέντρο του κυβόλιθοι χρώματος γκρι και κεραμιδί, με διάφορα διακοσμητικά στοιχεία. Εικόνα 22: Πλακόστρωση της οδού Αγίου Κωνσταντίνου. 40

42 5. Κλείνοντας στην περιοχή του γεφυριού πεζοδρομήθηκε η οδός Θειακογιάννη που ενώνει την περιφερειακή οδό Άρτας με τον αρχαιολογικό χώρο του γεφυριού. Η πεζοδρόμηση έχει γίνει με βυζαντινό πλέξιμο από ορθογωνισμένες πλάκες Κορφοβουνίου και με παράλληλες διαδρομές από βοτσαλόδεμα με αυτούσια βότσαλα του ποταμού Αράχθου. Εικόνα 23: Πλακόστρωση της οδού Θειακογιάννη Πεζοδρόμια Πέραν τους πεζόδρομους ο δήμος έχει μεριμνήσει για την κατασκευή μεγάλων πεζοδρομίων σε μερικούς αρχαιολογικούς χώρους. Όπως στην Παρηγορήτισσα όπου στην πρόσοψη της εκκλησίας έχει κατασκευαστεί πεζοδρόμιο, πλάτους 2,80 μ. όπως επίσης και το πεζοδρόμιο της οδού Νικ. Σκουφά, πλάτους 3,00 μ. έχουν χρησιμοποιηθεί παραδοσιακά υλικά όπως 41

43 ορθογωνικές πέτρες Κορφοβουνίου έτσι ώστε να δένουν αρμονικά με την Παρηγορήτισσα. Εικόνα 24: Πεζοδρόμιο της οδού Παρηγορητρίας στην είσοδο της εκκλησίας. Παρόλα αυτά στις διαδρομές μεταξύ των υπόλοιπων αρχαιολογικών χώρων δεν έχει γίνει κάποια κίνηση διαπλάτυνσης ή δημιουργία νέων πεζόδρομων με αποτέλεσμα οι επισκέπτες να δυσκολεύονται να φτάσουν εκεί. Επίσης η κατάσταση των είδη υπαρχόντων πεζοδρομίων κρίνετε μέτρια, αφού τα πλάτη τους δεν επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες για τη σωστή διέλευση των πεζών, καθώς κάδοι απορριμμάτων, περίπτερα και φώτα στέκονται συχνά εμπόδιο και μειώνουν το απαιτούμενο πλάτος του πεζοδρομίου. Ειδικότερα τα πεζοδρόμια στην οδό Τζαβέλα (εικόνα 25), οπού ενώνει τον αρχαιολογικό χώρο του κάστρου με την εκκλησία του Αγίου Βασιλείου είναι πλάτους 0,90 μ., αλλά και το πεζοδρόμιο επί της Βασιλέως Πύρρου (εικόνα 26) όπου ενώνει τον Άγιο Βασίλειο με την Αγία Θεοδώρα και το μικρό θέατρο το οποίο κατά όλο το μήκος του, το πλάτος κυμαίνετε από 0,50 μ. μέχρι 1,80 μ. 42

44 Εικόνα 25: Πεζοδρόμιο της οδού Τζαβέλα. Εικόνα 26: Πεζοδρόμιο της οδού Βασιλέως Πύρρου. 43

45 4.2 Στάθμευση Ένα μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η πόλη της Άρτας είναι η έλλειψη χώρων στάθμευσης και στάσης αυτοκινήτων αλλά και λεωφορείων. Υπάρχουν δύο χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων κοντά σε αρχαιολογικούς χώρους, οπού είναι στο γεφύρι 60 θέσεων και στο κάστρο 360 θέσεων στο οποίο προβλέπεται και η στάθμευση λεωφορείων. Αυτοί οι δύο χώροι στάθμευσης δεν επαρκούν να καλύψουν τις ανάγκες των κατοίκων της πόλης πόσο μάλλον των τουριστών. Εικόνα 27: Χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων στο παλαιό γεφύρι της Άρτας. Επίσης στο κέντρο της πόλης και για ένα συγκεκριμένο οδικό δακτύλιο (οδός Ορλάνδου, οδός Βασ. Κων/νου, οδός Αμβρακίας, οδός Τζαβέλα και Βασ. Πύρρου) εφαρμόζεται το σύστημα της ελεγχόμενης στάθμευσης. Αυτό συμβαίνει κυρίως τις ώρες λειτουργίας καταστημάτων έτσι ώστε να μην μπορεί κάποιος να σταθμεύει στο κέντρο της πόλης για πολλές ώρες, παρεμποδίζοντας έτσι την πιο συχνή κίνηση επισκεπτών στην αγορά. 44

46 4.3 Γραμμές δημοσίων μεταφορικών μέσων Η πόλη της Άρτας εξυπηρετείται από μία μόνο γραμμή αστικής συγκοινωνίας η οποία διέρχεται από το κέντρο της πόλης και διασχίζει τις οδούς: Τζαβέλα, Βασιλέως Πύρρου, Σκουφά, Άλεξ. Ζάρρα και σε αρκετά μικρή απόσταση από τους αρχαιολογικούς χώρους. Το αρνητικό στοιχείο είναι ότι δεν υπάρχουν άλλες προσβάσεις πέραν της συγκεκριμένης διαδρομής για την επίσκεψη των αρχαιολογικών χώρων. 4.4 Κυκλοφοριακές κινήσεις Μπροστά από τους περισσότερους αρχαιολογικούς χώρους της Άρτας υπάρχουν δρόμοι για τροχοφόρα οχήματα ήπιας κυκλοφορίας και συγκεκριμένα: Περιμετρικά του κάστρου υπάρχουν οι οδοί Πέτα, Ευαγγελιστρίας και Γόργου οι οποίοι είναι μονής κατεύθυνσης καθώς και η περιφερειακή οδός Άρτας που είναι διπλής κατεύθυνσης. Έξω από τον ναό του Αγίου Βασιλείου υπάρχει η απόληξη της οδού Τζαβέλα μονής κατεύθυνσης και η αρχή της οδού Βασιλέως Πύρρου μονής κατεύθυνσης. Μπροστά από την είσοδο της εκκλησία της Αγίας Θεοδώρας υπάρχει η οδός Βασιλέως Πύρρου μονής κατεύθυνσης. Στην πρόσοψη της Παρηγορήτισσας καταλήγει η οδός Παρηγορητρίας μονής κατεύθυνσης και αρχίζει η οδός Βασιλέως Κωνσταντίνου μονής κατεύθυνσης. Τέλος στο δυτικό τμήμα της ιστορικής γέφυρας διέρχεται ο επαρχιακός δρόμος Άρτας Νεοχωρίου διπλής κατεύθυνσης. 45

47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ 5.1 Απαλλοτριώσεις Για την πρώτη φάση της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων στην πόλη της Άρτας χρειάζονται να ανοιχτούν κάποιοι δρόμοι και σε κάποιους άλλους να γίνουν οι απαραίτητες απαλλοτριώσεις περιμετρικά των αρχαιολογικών χώρων. Συγκεκριμένα και με βάση την διαδρομή που ακολουθούμε ξεκινώντας από το κάστρο και καταλήγοντας στο γεφύρι προτείνουμε να υλοποιηθούν τα ακόλουθα: Εικόνα 28: Αυθαίρετα κτίσματα περιμετρικά του κάστρου. 46

48 1. Περιμετρικά του κάστρου στις οδούς Πέτα και Ευαγγελιστρίας υπάρχουν οικόπεδα και κτίσματα σε πολύ μικρή απόσταση ή και σε άμεση επαφή με το τείχος του κάστρου (εικόνα 28). Για την ανάδειξη του κάστρου αλλά και για την διευκόλυνση των επισκεπτών, προτείνουμε να απαλλοτριωθούν αυτά σε μία περιμετρική ζώνη, σύμφωνα με το σχέδιο πόλης και να κατασκευαστούν περιμετρικοί πεζόδρομοι και χώροι πρασίνου. Εικόνα 28: Αυθαίρετα κτίσματα στην οδό Ευαγγελιστρίας. 47

49 2. Η ανάδειξη του ναού του Αγίου Βασιλείου δεν ευνοείται καθώς έχει επισκιαστεί από τις γειτονικές κατοικίες και τα καταστήματα (εικόνα 29). Για το λόγο αυτό προτείνουμε να απαλλοτριωθούν όλα τα κτίσματα που βρίσκονται εντός του τριγώνου που σχηματίζεται μεταξύ των οδών Αγ. Βασιλείου, Μανωλάκη και Βασ. Πύρρου, ώστε να σχηματιστεί ένας ευρύς κοινόχρηστος χώρος με πλακοστρώσεις και χαμηλό πράσινο. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα ο αναδεικνυόμενος ελεύθερος χώρος να ενωθεί με την υπάρχουσα πεζοδρόμηση και οι διερχόμενοι επισκέπτες να έχουν τη δυνατότητα να θαυμάσουν περιμετρικά το μνημείο. Εικόνα 29: Κτίσματα στην οδό Αγίου Βασιλείου. 48

50 3. Επίσης για την ευκολότερη πρόσβαση των επισκεπτών από τον Άγιο Βασίλειο προς την Αγία Θεοδώρα πρέπει να διανοιχτεί η οδός Πελασγών, η οποία υπάρχει στο σχέδιο πόλης αλλά δεν έχουν γίνει οι απαραίτητες απαλλοτριώσεις για την διάνοιξή της. 4. Στην πίσω όψη της Αγίας Θεοδώρας υπάρχουν κτίσματα, που βρίσκονται σε άμεση επαφή με τον ναό (εικόνα 30). Η απαλλοτρίωση τους κρίνεται απαραίτητη έτσι ώστε ο περιβάλλων χώρος να αναδειχτεί με χώρους πρασίνου καθώς και με επιμέρους πλακόστρωση. Εικόνα 30: Αυθαίρετος οικισμός στην πίσω όψη της Αγίας Θεοδώρας. 49

51 5. Στο νότιο και ανατολικό τμήμα του μικρού θεάτρου της Αμβρακίας υπάρχουν κτίσματα με μεγάλο ύψος κατασκευής, τα οποία εμποδίζουν την προσέγγιση του επισκέπτη περιμετρικά του μνημείου. Γι αυτό προτείνεται να απαλλοτριωθούν σε μια ακτίνα 30,00 μ. περιμετρικά όλα τα κτίσματα (εικόνα 31). Εικόνα 31: Η εγκατάλειψη και ο αυθαίρετος οικισμός του μικρού θεάτρου της Αμβρακίας. 50

52 6. Τέλος πρέπει να συνεχιστεί η διάνοιξη της παραποτάμιας οδού με απαλλοτρίωση των οικοπέδων που υπάρχουν (εικόνα 32), μέχρι την συμβολή της με την οδό Θειακογιάννη η οποία καταλήγει στο γεφύρι. Εικόνα 32: Τέλος της Παραποτάμιας οδού. 5.2 Δημιουργία αρχαιολογικού περιπάτου μέσω πεζόδρομων και πεζοδρομίων Σε δεύτερη φάση, με την ολοκλήρωση των προτεινόμενων απαλλοτριώσεων και τη κατασκευή ενός πλέγματος πεζοδρόμων δημιουργείται ένας ευρύς χώρος περιπάτου που θα συνδέει τα κυριότερα μνημεία μεταξύ τους, αρχίζοντας από τον χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων παραπλεύρως του κάστρου τη πόλης και καταλήγοντας στο ιστορικό γεφύρι. Αναλυτικότερα ο περίπατος θα ακολουθεί την παρακάτω διαδρομή. Ξεκινώντας από τον χώρο στάθμευσης 360 θέσεων διασχίζουμε κάθετα την εθνική οδό με την τοποθέτηση φαναριών ή με την κατασκευή υπέργειας 51

53 διάβασης, προσεγγίζουμε τους περιμετρικούς δρόμους του κάστρου, μέσω του πεζόδρομου της οδού Γόργου. Συγκεκριμένα πεζοδρομείται οι οδοί Μελανέως, Ευαγγελιστρίας, Μαρτύρων καθώς ολοκληρώνεται και η πεζοδρόμηση της οδού Πέτα (εικόνα 33). Τα χρησιμοποιούμενα υλικά θα είναι κυρίως φυσικά πετρώδη όπως πλάκες κορφοβουνίου ακανόνιστες και ορθογωνισμένες-βελονιαστές σε βυζαντινό πλέξιμο συνδυασμένο με χλοοτάπητα. Εικόνα 33: Οδός Πέτα. Στη συνέχεια της πρότασης πεζοδρομείται η υπόλοιπη οδός Σουλίου (εικόνα 34) μέχρι να συναντήσει την Νικ. Αγγέλου (εικόνα 35). Η κεντρική ζώνη των πεζοδρόμων θα κατασκευαστεί με φυσικούς κυβόλιθους, ενώ εκατέρωθεν τοποθετούνται ορθογωνισμένες-βελονιαστές πλάκες Κορφοβουνίου, τα υλικά αυτά διαχωρίζονται μεταξύ τους με κεραμικά τουβλάκια. Στην συνέχεια συναντάμε την οδό Τζαβέλα της οποίας το πλάτος του πεζοδρομίου δεν επαρκεί για την ομαλή πρόσβαση των επισκεπτών στο ναό του Αγ. Βασιλείου. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητη η διαπλάτυνση του από 0,60 μ. σε 1,80 μ. τουλάχιστον. Αφού γίνει η αποξήλωση των υπαρχόντων υλικών τοποθετούνται κυβόλιθοι 52

54 ορθογωνικοί φτιαγμένοι με τη μέθοδο της τεχνητής παλαίωσης, έτσι ώστε να δένει με την πεζοδρόμηση τόσο της Νικ. Αγγέλου όσο και με τον πεζόδρομο της Αγίου Βασιλείου. Εικόνα 34: Οδός Σουλίου. Εικόνα 35: Οδός Νικ. Αγγέλου. 53

55 Φτάνοντας στον ναό του Αγίου Βασιλείου, αφού η οδός Πελασγών έχει πια διανοιχτεί, πρέπει να πεζοδρομηθεί για την άμεση πρόσβαση των επισκεπτών στην Αγία Θεοδώρα. Η πεζοδρόμηση θα γίνει σαν συνέχεια του ήδη υπάρχοντος πεζόδρομου με τα παρακάτω υλικά: κυβόλιθοι σχήματος διπλό Τ και χρώματος γκρι, συμπαγή κεραμικά τούβλα, γιαννιώτικο ορθογωνισμένο λευκό μάρμαρο χτενιστό, για τη δημιουργία αντιολισθηρής επιφάνειας, σε διάφορους σχεδιασμούς. Μετά την απαλλοτρίωση των κατοικιών γύρω από την Αγία Θεοδώρα θα γίνει πλακόστρωση ίδια με την υπάρχουσα, δηλαδή με τοποθέτηση βελονιαστών και ακανόνιστων πλακών Κορφοβουνίου σε βυζαντινό πλέξιμο συνδυασμένο με χλοοτάπητα. Επίσης μια άλλη διαδρομή που μπορεί να ακολουθήσει κάποιος για την επίσκεψη του στην Αγία Θεοδώρα είναι μέσω της Βασιλέως Πύρρου (εικόνα 36), στην οποία χρειάζεται διαπλάτυνση του πεζοδρομίου σε όλο το μήκος της οδού και από της δύο πλευρές του δρόμου. Το συνολικό πλάτος της οδού είναι 10,00 μ. οπότε τα πεζοδρόμια μπορούν να γίνουν από 2,00 μ. το κάθε ένα και το πλάτος του οδοστρώματος 6,00 μ. αρκετό και για την στάθμευση αυτοκινήτων από την μια πλευρά του και την ελευθερη κυκλοφορία των αυτοκινήτων. Θα χρησιμοποιηθούν τα παρακάτω υλικά, κυβόλιθοι συμπαγή ορθογωνισμένοι, τύπου πάβε 3 τοποθετημένοι σε όλο το πλάτος του. Εικόνα 36: Οδός Βασιλέως Πύρρου. 54