Περιεχόμενα ενημερωτικού φυλλαδίου προγράμματος CIBDYLOS Χαιρετισμοί- Παρουσίαση σκοπού του προγράμματος

Transcript

1

2 1 Περιεχόμενα ενημερωτικού φυλλαδίου προγράμματος CIBDYLOS Χαιρετισμοί- Παρουσίαση σκοπού του προγράμματος I. Ιδιοπαθή Φλεγμονώδη Νοσήματα του Εντέρου (Ι.Φ.Ν.Ε.): Γενικά Στοιχεία Τι είναι τα Ι.Φ.Ν.Ε.; Πού οφείλονται τα Ι.Φ.Ν.Ε; Πόσο συχνά είναι τα Ι.Φ.Ν.Ε. ; Πότε πρέπει να επισκεφτώ τον γιατρό; Διάγνωση Ι.Φ.Ν.Ε II. Ο γαστρεντερικός σωλήνας του ανθρώπου (ΓΕΣ) III. Νόσος Crohn Συμπτωματολογία της νόσου Crohn Επιπλοκές της νόσου Crohn Κίνδυνος καρκίνου στην νόσο Crohn Φαρμακευτική θεραπεία της νόσου Crohn Χειρουργική θεραπεία της νόσου Crohn Πρόγνωση της νόσου Crohn IV. Ελκώδης κολίτιδα Συμπτωματολογία της ελκώδους κολίτιδας Επιπλοκές της ελκώδους κολίτιδας Κίνδυνος καρκίνου στην ελκώδη κολίτιδα Φαρμακευτική θεραπεία της ελκώδους κολίτιδας Χειρουργική θεραπεία της ελκώδους κολίτιδας Πρόγνωση της ελκώδους κολίτιδας V. Εξωεντερικές εκδηλώσεις νόσου Crohn και Ελκώδους Κολίτιδας VI. Ειδικά Θέματα Διατροφολογικές προσαρμογές Σεξουαλική ζωή Τεκνοποίηση- Κύηση -Θηλασμός Η ζωή με ειλεοστομία Ψυχολογική υποστήριξη Πώς μπορώ να βοηθήσω εγώ στον έλεγχο της νόσου μου VII. Επιστημονική επιμέλεια φυλλαδίου VIII. Λίγα λόγια για τον Σύλλογο Νέων Ιατρών IX. Επικοινωνία

3 2 Χαιρετισμοί Παρουσίαση του προγράμματος CIBDYLOS (Control IBD and Your Life, Obliterate Suffering) Ο Σύλλογος Νέων Ιατρών αναλαμβάνει μια εκστρατεία ευαισθητοποίησης της Ελληνικής κοινωνίας για τις Ιδιοπαθείς Φλεγμονώδεις Νόσους του Εντέρου μέσω του προγραμμάτος CIBDYLOS. Το εγχείρημα οικοδομείται γύρω από δύο βασικούς πυλώνες. Πρώτον, εκπαίδευση των ασθενών σχετικά με την νόσο τους. Δεύτερον, εξοικίωση των συμπολιτών μας ως προς τις ιδιαίτερες ανάγκες ενός ατόμου με Ι.Φ.Ν.Ε. Ευελπιστούμε με την προσπάθεια αυτή να συμβάλουμε στην ομαλή ένταξη των ασθενών στην κοινωνία ως ανεξάρτητα και λειτουργικά μέλη της. Ένα άτομο που διαγιγνώσκεται με Ι.Φ.Ν.Ε. δεν βιώνει μόνο επίπονα σωματικά συμπτώματα, αλλά παράλληλα αντιμετωπίζει έντονο ψυχολογικό βάρος. Αγωνιά για την επίπτωση που θα έχει η νόσος στην ζωή του. Στο παρόν ενημερωτικό φυλλάδιο, θα βρείτε όλα εκείνα τα στοιχεία που χρειάζεται να γνωρίζετε για την νόσο σας. Ελπίζουμε πως αυτές οι πληροφορίες θα διαλευκάνουν τα σκοτεινά σημεία των Ι.Φ.Ν.Ε. συντελώντας στην άμβλυνση του άγχους σας. Παράλληλα, ο συνοπτικός αυτός οδηγός αφορά όλους εσάς που θα θέλατε να γνωρίσετε τα Ι.Φ.Ν.Ε. λόγω παρουσίας ασθενούς στο οικογενειακό ή φιλικό σας περιβάλλον. Ελπίζουμε πως μετά από την μελέτη αυτού το πονήματος θα κατανοήσετε καλύτερα τον καθημερινό αγώνα που δίνουν οι ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα ή νόσο Crohn. Σε περίπτωση που επιθυμείτε να συζητήσετε με άλλα άτομα που πάσχουν από Ι.Φ.Ν.Ε., μπορείτε να επισκεφθείτε την ηλεκτρονική σελίδα του προγράμματος Εκεί, εκτός από επιπρόσθετο επιμορφωτικό υλικό, θα βρείτε το forum μας όπου μπορείτε να μοιραστείτε τα ερωτήματά αλλά και τους φόβους σας. Αναμφίβολα, η διάγνωση της νόσου επιτάσσει αλλαγές στην καθημερινότητα σας. Εντούτοις μπορείτε να ελέγξετε τα ΙΦΝΕ (control IBD) και να εξαλείψετε το πόνο (eradicate suffering). Σίγουρα θα είναι δύσκολο. Όλοι μαζί είμαστε πιο δυνατοί από ότι ο καθένας μόνος του και σίγουρα πιο δυνατοί από τα Φλεγμονώδη Νοσήματα του Εντέρου. Με φιλικούς χαιρετισμούς, Κωνσταντίνος Μυλωνάς Εμπνευστής και Συντονιστής του Προγράμματος CIBDYLOS Τελειόφοιτος Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ Visiting Student, Department of Surgery, Mayo Clinic, Rochester, MN, USA

4 3 Ο Σύλλογος Νέων Ιατρών, πιστός στις επιστημονικές του δεσμεύσεις, με τιμή και χαρά φιλοξενεί το CIBDYLOS. Πρόκειται για μία εξαιρετική προσπάθεια ενδυνάμωσης των ασθενών με ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου, αλλά και ευαισθητοποίησης των φορέων δημόσιας υγείας της Ελλάδας, για μια παραγνωρισμένη ομάδα ασθενειών οι οποίες επιβαρύνουν σημαντικά τους νοσούντες. Στις σελίδες του CIBDYLOS φιλοδοξούμε ότι θα βρείτε απαντήσεις στα καίρια ερωτήματά σας και στήριξη για την καθημερινότητά σας. Ο Σύλλογος Νέων Ιατρών προσβλέπει στη μάχη κατά της ασθένειας μέσα από την έρευνα, την πρόληψη, την ενημέρωση. Ο CIBDYLOS είναι ένας ακόμη θεμέλιος λίθος προς αυτούς τους στόχους. Με φιλικούς χαιρετισμούς, Για την Επιστημονική Επιτροπή και το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου, Κωνσταντίνος Οικονομόπουλος Postdoctoral Research Fellow, Department of Surgery, Massachusetts General Hospital, Harvard Medical School, Boston, MA, USA Αντώνης Κουσούλης Faculty of Epidemiology and Population Health, London School of Hygiene and Tropical Medicine, United Kingdom Deputy Director for the Development of CPRD, UK Department of Health

5 4 I. Ιδιοπαθή Φλεγμονώδη Νοσήματα του Εντέρου (Ι.Φ.Ν.Ε.): Γενικά Στοιχεία Τι είναι τα Ι.Φ.Ν.Ε.; Τα Ιδιοπαθή Φλεγμονώδη Νοσήματα του Εντέρου (Ι.Φ.Ν.Ε.) είναι χρόνιες, μη μεταδοτικές, ανίατες παθήσεις που διακρίνονται σε δύο βασικές μορφές: την νόσο Crohn και την ελκώδη κολίτιδα. Η νόσος Crohn μπορεί να προσβάλλει όλο το πεπτικό σύστημα (από το στόμα μέχρι τον πρωκτό), ενώ η ελκώδης κολίτιδα περιορίζεται μόνον στο παχύ έντερο. Τα Ι.Φ.Ν.Ε χαρακτηρίζονται από εξάρσεις και υφέσεις. Συνεπώς, οι ασθενείς διανύουν χρονικά διαστήματα που εμφανίζουν συμπτώματα και άλλες περιόδους που αισθάνονται καλά. Η βαρύτητα της νόσου διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο, όμως με κατάλληλη αντιμετώπιση οι ασθενείς μπορούν να ζήσουν μια σχετικά φυσιολογική ζωή. Πού οφείλονται τα Ι.Φ.Ν.Ε; Τα Ι.Φ.Ν.Ε. είναι αυτοάνοσες παθήσεις. Αυτό σημαίνει ότι ο οργανισμός χρησιμοποιεί τα κύτταρα της άμυνας του για να επιτεθεί στον ίδιο του τον εαυτό. Ο ακριβής μηχανισμός που πυροδοτεί αυτή την διαδικασία δεν είναι απόλυτα κατανοητός. Παρ όλα αυτά, θεωρείται ότι σε άτομα με γενετική προδιάθεση επιδρούν διάφορα περιβαλλοντικά ερεθίσματα, όπως λοιμώξεις από βακτήρια και ιούς. Το άγχος και η διατροφή δεν έχουν επιβεβαιωθεί ως αίτιες των Ι.Φ.Ν.Ε., όμως μπορούν να συμβάλουν στην επιδείνωση της συμπτωματολογίας. Από την άλλη μεριά, έχει περιγραφεί πως το κάπνισμα συμβάλλει στην μείωση των συμπτωμάτων από ελκώδη κολίτιδα, ενώ αντίθετα επιβαρύνει την νόσο Crohn και θα πρέπει να διακόπτεται. Πόσο συχνά είναι τα Ι.Φ.Ν.Ε. ; Σύμφωνα με στατιστικές από τις ΗΠΑ, 1.3 εκατομμύρια άτομα πάσχουν από Ι.Φ.Ν.Ε. στις Η.Π.Α, ενώ στην Ευρώπη η συχνότητα υπολογίζεται ότι υπερβαίνει τα 2.2 εκατομμύρια. Διεθνή βιβλιογραφικά δεδομένα αποκαλύπτουν ότι η επίπτωση της νόσου του Crohn είναι 6.3/ κατοίκους, ενώ της ελκώδους κολίτιδας είναι 9.8/ κατοίκους. Έγκυρα στοιχεία για τον Ελληνικό πληθυσμό δεν υπάρχουν, όμως εκτιμάται ότι η συχνότητα στην Ελλάδα είναι αντίστοιχη. Μολονότι τα Ι.Φ.Ν.Ε. μπορούν να εκδηλωθούν σε οποιαδήποτε ηλικία, συνήθως πρωτοεμφανίζονται σε νεαρούς ενήλικες 15 έως 35 ετών. Σε γενικές γραμμές προσβάλλονται και τα δύο φύλα με την ίδια συχνότητα, μολονότι η νόσος του Crohn παρατηρείται συχνότερα στις γυναίκες ενώ η ελκώδης κολίτιδα στους άνδρες. Πότε πρέπει να επισκεφτώ τον γιατρό; Τα παρακάτω συμπτώματα είναι ανησυχητικά και ενδεχομένως να σχετίζονται με Ι.Φ.Ν.Ε. Αν εμφανίσετε κάποιο από αυτά επισκεφθείτε άμεσα τον γιατρό σας. Αίμα στα κόπρανα Έντονη ή αιματηρή διάρροια

6 5 Αλλαγή των συνηθειών του εντέρου που διαρκούν περισσότερο από 10 ημέρες (δηλαδή εναλλαγή από φυσιολογικές κενώσεις σε διάρροια ή δυσκοιλιότητα) Έντονος πόνος στην κοιλιά Γενικά συμπτώματα ( απώλεια όρεξης ή βάρους χωρίς προφανή αιτία, ανεξήγητο πυρετό που διαρκεί περισσότερο από 3-4 ημέρες, διαρκή κόπωση,, ναυτία ή έμετο για άγνωστους λόγους) Καθυστέρηση της ανάπτυξης σε παιδιά. Για παράδειγμα, χαμηλότερο βάρος ή και ύψος σε σχέση με άλλα παιδιά της ηλικίας του. Ο παιδίατρος θα πρέπει να αξιολογήσει με λεπτομέρεια το παιδί για να διαγνώσει ενδεχόμενη καθυστέρηση ανάπτυξης. Διάγνωση Ι.Φ.Ν.Ε Η διάγνωση θα στηριχτεί τόσο στα κλινικά συμπτώματα και σημεία όσο και σε ειδικές απεικονιστικές και εργαστηριακές εξετάσεις. Από τις εργαστηριακές εξετάσεις, η εξέταση αίματος αν και δεν μπορεί να επιβεβαιώσει τη διάγνωση, παρέχει συχνά αρκετές πληροφορίες βοηθητικές, λ.χ. αναιμία, αυξημένα λευκά αιμοσφαίρια, αύξηση της ταχύτητας καθίζησης ερυθρών καθώς και της C αντιδρώσας πρωτεΐνης αλλά και έλλειψη Β12. Έπίσης μπορούν να γίνουν πιο ειδικές εργαστηριακές εξετάσεις (διάφορα είδη αντισωμάτων κτλ.) Το βασικότερο πάντως εργαλείο για τη διάγνωση των δύο παθήσεων παραμένει η κολονοσκόπηση, η οποία γίνεται με εύκαμπτο ενδοσκόπιο, και δίνει τη δυνατότητα στον ιατρό (συνήθως γαστρεντερολόγος) αφενός να παρατηρήσει το παχύ έντερο και να διαγνώσει βλάβες, αφετέρου να πάρει βιοψίες για ιστολογική εξέταση. Προετοιμασία για την ενδοσκόπηση Είναι πολύ σημαντική η κατάλληλη διατροφή μαζί με ειδικά σκευάσματα που θα προκαλέσουν υδαρές κενώσεις, ώστε να καθαριστεί ο πεπτικός σωλήνας και να γίνει δυνατή η απεικόνιση του εντέρου. Για 48 ώρες, θα πρέπει ο ασθενής να απέχει από τις περισσότερες τροφές και τις τελευταίες 24 ώρες να λάβει αν είναι δυνατόν μόνο διαυγή υγρά. Ισως χρειαστεί να σταματήσουν και κάποια από τα φάρμακα, όπως για παράδειγμα αυτά για τον Σακχαρώδη Διαβήτη. Οι ασθενείς αυτοί, αφενός επειδή θα πρέπει να διακόψουν τα φάρμακα τους, αφετέρου επειδή θα τροποποιήσουν την διατροφή τους που είναι βασικό κομμάτι της θεραπευτικής τους αγωγής, καλό θα είναι να συζητήσουν το θέμα, με τον γαστρεντερολόγο ή και τον διαβητολόγο τους, ώστε να γίνει η καλύτερη δυνατή ρύθμιση σε τροφές, φάρμακα, και ινσουλίνη, χωρίς περαιτέρω ανεπιθύμητες ενέργειες. Επίσης, φάρμακα που προκαλούν δυσκοιλιότητα (σίδηρος, αντιδιαρροϊκά, οπιοειδή και άλλα), καλό θα ήταν να διακοπούν τις μέρες πριν την κολονοσκόπηση. Ειδικά για τα σκευάσματα σιδήρου, οι οδηγίες είναι να σταματήσουν ακόμη και μία εβδομάδα πριν την ενδοσκόπηση, γιατί δυσκολεύουν σημαντικά το έργο του γαστρεντερολόγου. Όσο διαρκεί η λήψη των καθαρτικών, πολλά από τα φάρμακα που παίρνει ο ασθενής δεν απορροφούνται όπως συνήθως. Οι διαθέσιμες επιλογές καθαρτικών είναι οι παρακάτω: Θειικό Μαγνήσιο

7 6 Θεωρείται παραδοσιακή λύση. Μπορεί να συνδυαστεί και με θειικό νάτριο. Αυξάνει την κινητικότητα του εντέρου αλλά και την περιεκτικότητα σε νερό, οδηγώντας έτσι σε υδαρείς κενώσεις. Η οδός λήψης είναι από τους στόματος, με 2 φακελάκια, και μεσοδιάστημα 4 ωρών. Κάθε φακελάκι αναμειγνύεται με ένα ποτήρι νερό. Η δράση ξεκινά μετά από 4 ώρες. Είναι σημαντικό να συνδυαστεί με επαρκή λήψη υγρών. Αντένδειξη για τη χορήγηση του, αποτελούν οι ασθενείς με συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια και νεφρική ανεπάρκεια. Υπάρχει κίνδυνος για πολύ επικίνδυνη αύξηση του μαγνησίου. Βισακοδύλη και Θειικό Νάτριο Είναι τοπικώς δρώντα φάρμακα που απορροφούνται ελάχιστα στην συστηματική κυκλοφορία. Αυξάνουν τη συσσώρευση νερού και ηλεκτρολυτών στο έντερο αλλά και την περίσταλση οδηγώντας έτσι σε υδαρείς κενώσεις. Αν δοθούν εκ του στόματος, θέλουν 6-12 ώρες για να δράσουν, αλλά μόλις 15 λεπτά σε μορφή υποθέτου. Το θετικό με αυτήν την κατηγορία είναι πως έχει ελάχιστες ανεπιθύμητες, για αυτό και συχνά, προστίθεται σε άλλα θεραπευτικά σχήματα όπως στο θειικό μαγνήσιο. Απαιτούν την σύγχρονη λήψη υγρών. Φωσφορικό Νάτριο Ισχύουν τα ίδια με την πρώτη κατηγορία (θειικό μαγνήσιο) ως προς τους χρόνους δράσης και τις ευπαθείς ομάδες ανεπιθύμητες ενέργειες. Γενικά πρόκειται για μία αποτελεσματική επιλογή. Το γεγονός πως σπανιότατα κατά το παρελθόν έχουν αναφερθεί πολύ επικίνδυνες επιπλοκές, που πιθανώς συσχετίζονται με επικίνδυνες ηλεκτρολυτικές διαταραχές (αλλαγές στα επίπεδα του ασβεστίου και του φωσφόρου) υπαγορεύει η χρήση τους να είναι προσεχτική. Σε συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες, όπως παιδιά και ηλικιωμένοι, καλό είναι να προτιμηθούν άλλες επιλογές. Polyethylene Glycol PEG Δίνεται αναμειγμένο με μεγάλες ποσότητες ηλεκτρολυτών ως ισοοσμωτικό μείγμα σε μεγάλους όγκους υγρών, δηλαδή 3-4 λίτρα τα οποία μάλιστα έχουν αλμυρή γεύση, κάτι που κάνει την χρήση του κάπως δύσκολη. Δουλεύει μέσα σε 1-4 ώρες. Το θετικό του είναι πως αφενός δεν χρειάζεται επιπλέον κατανάλωση υγρών, αφετέρου δεν έχει τόσο σοβαρές ανεπιθύμητες όσο το φωσφορικό νάτριο. Προκαλεί πάντως ναυτία και φουσκώματα. Συχνές ερωτήσεις ασθενών σχετικά με την κολονοσκόπηση: Πώς θα ξέρετε πως έχετε κάνει επαρκή προετοιμασία ; Oι ασθενείς μπορούν να δουν τις κενώσεις τους, οι οποίες όταν πλέον είναι πλήρως υδαρείς, σηματοδοτούν την επαρκή προετοιμασία. Τι γίνεται με όσους πάσχουν από Σακχαρώδη Διαβήτη ; Λεπτομέρειες, μπορεί να βρει κανείς σχετικά με το τι πρέπει να προσέξουν οι ασθενείς αυτοί, στο εδάφιο για την προετοιμασία για την κολονοσκόπηση Ποιά είναι τα λεγόμενα διαυγή υγρά που θα καταναλώνει ο ασθενής τις τελευταίες μέρες πριν την κολονοσκόπηση ;

8 7 Όλα όσα δεν έχουν χρώμα, και μπορεί κανείς να δει μέσα από αυτά, για αυτό και λέγονται διαυγή άλλωστε. Παραδείγματα : Νερό, τσάι, καφές, χυμός μήλο και άλλα. Μπορεί ένας ασθενής να προφυλαχθεί από τις δυσάρεστες ανεπιθύμητες των καθαρτικών, όπως ερεθισμός την περιπτωκτικής περιοχής, βρέξιμο των εσωρούχων; Καλό είναι κανείς να είναι κοντά σε τουαλέτα διαρκώς, αλλά και να εφοδιαστεί με ειδικά εσώρουχα για περαιτέρω προστασία. Επίσης, η χρήση υγρών χαρτομάντιλων αντί για χαρτί υγείας όπως και άλλα μέτρα μπορούν να κάνουν τη ζωή των ασθενών λιγάκι πιο εύκολη. Έχω συγγενή ή άλλου τύπου καρδιοπάθεια. Πρέπει να πάρω αντιβίωση πριν την κολονοσκόπηση ; Αντίθετα με τις οδοντιατρικές επεμβάσεις, εδώ δεν χρειάζεται αντιβίωση σύμφωνα με τις νεότερες κατευθυντήριες οδηγίες Τι γίνεται μετά την κολονοσκόπηση ; Θα συνεχιστούν οι διάρροιες ; Η σίτιση ; Ίσως ο ασθενής να νιώθει την ύπαρξη αεριών αμέσως μετά την ενδοσκόπηση, τα οποία και θα του ζητήσει ο ιατρός να κάνει μία προσπάθεια να βγάλει αμέσως μετά την διαδικασία. Καλό είναι να συνεχίσει να φορά ειδικά εσώρουχα, αλλά και να καταναλώσει ένα στερεό γεύμα χαμηλών λιπαρών τουλάχιστον αρχικά. Σταδιακά θα επιστρέψει στις φυσιολογικές διατροφικές του συνήθειες. Περιγραφή της διαδικασίας της κολονοσκόπησης Η κολονοσκόπηση γίνεται είτε με ήπια καταστολή που χορηγείται ενδοφλεβίως με την οποία υπάρχει μειωμένη συνείδηση (αλλά δεν κοιμάται ο ασθενής), είτε με βαθιά καταστολή που χορηγείται ενδοφλεβίως από τον αναισθησιολόγο με την οποία δεν υπάρχει καθόλου συνείδηση (κοιμάται δηλαδή ο ασθενής). Μετά την διενέργεια της κολονοσκόπησης, ακόμη και αν ο ασθενής έχει λάβει ήπια καταστολή (μέθη), αυτή έχει επίδραση για αρκετές ώρες, οπότε συνιστάται να μην οδηγεί και να μην εργαστεί για το υπόλοιπο της ημέρας. Κατά κανόνα ο ασθενής δεν πονάει κατά την κολονοσκόπηση, λόγω της καταστολής στην οποία βρίσκεται. Επίσης λόγω της μέθης, θα έχει περιορισμένες αναμνήσεις από την όλη διαδικασία. Η κολονοσκόπηση δε δίνει τη δυνατότητα για εντοπισμό των βλαβών στο λεπτό έντερο (νόσος Crohn), συνεπώς για εκεί μπορούν να αναζητηθούν και άλλες μέθοδοι όπως η κάψουλα ενδοσκόπησης. Κάψουλα ενδοσκόπησης Η κάψουλα ενδοσκόπησης είναι μία μικροσκοπική ασύρματη κάμερα μέσα σε μια κάψουλα που καταπίνεται από τον ασθενή. Καθώς ταξιδεύει μέσα στον πεπτικό σωλήνα, η κάμερα τραβάει χιλιάδες φωτογραφίες που όλες μαζί συνθέτουν ένα βίντεο. Η κάψουλα είναι μιας χρήσεως και αποβάλλεται με την φυσιολογική οδό. Χρησιμοποιείται από τον γιατρό κυρίως για τον έλεγχο του λεπτού εντέρου. Χρειάζεται και αυτή προετοιμασία παρόμοια με την κολονοσκόπηση. Ενώ γίνεται η εξέταση ο ασθενής μπορεί να εκτελεί τις συνήθεις καθημερινές του δραστηριότητες. Η απόφραξη, οι στενώσεις του γαστρεντερικού σωλήνα, οι διαταραχές της κατάποσης ή άλλες σοβαρές διαταραχές της κινητικότητας του πεπτικού συστήματος αποτελούν τις απόλυτες αντενδείξεις της μεθόδου. Πολύ σπάνια, σε έδαφος στενώσεων (όπως οι ασθενείς με νόσο Crohn ενδεχομένως), μπορεί η

9 8 κάψουλα να φράξει τον εντερικό σωλήνα. Τέλος, για το λεπτό έντερο χρήσιμες είναι μέθοδοι όπως το εναιώρημα θειικού βαρίου αλλά και οι ακτίνες Χ. Τέλος, μπορεί να βοηθήσει και η μαγνητική τομογραφία. II. Ο γαστρεντερικός σωλήνας του ανθρώπου (ΓΕΣ) Το ανώτερο τμήμα του ΓΕΣ αποτελείται από το στόμα, τον φάρυγγα, τον οισοφάγο και το στόμαχο. Η τροφή προσλαμβάνεται από το στόμα, μασιέται και καταπίνεται μεταβαίνοντας αρχικά στον φάρυγγα και ακολούθως μέσω του οισοφάγου προωθείται στο στομάχο. Το κατώτερο τμήμα του ΓΕΣ περιλαμβάνει το λεπτό έντερο, το παχύ έντερο και τον πρωκτό. Tο λεπτό έντερο αποτελείται από τρία τμήματα: το δωδεκαδάκτυλο (το πρώτο και βραχύτερο τμήμα του λεπτού εντέρου όπου πραγματοποιείται το μεγαλύτερο μέρος της πέψης), τη νήστιδα (όπου επιτελείται το μεγαλύτερο τμήμα της απορρόφησης των θρεπτικών στοιχείων) και τον ειλεό (με κύριο ρόλο την απορρόφηση της βιταμίνης B12, των χολικών αλάτων και άλλων παραγόντων). Το παχύ έντερο αποτελείται από το τυφλό (συνδέει τον ειλεό με το παχύ έντερο), το κόλoν (όπου απορροφώνται νερό και άλατα συντελώντας στον σχηματισμό των κοπράνων) και το ορθό (το τελικό τμήμα του παχέος εντέρου που λειτουργεί ως αποθήκη των κοπράνων μέχρι την αφόδευση). Αναπροσαρμογή από το ενημερωτικό φυλλάδιο για τα Ιδιοπαθή Φλεγμονώδη Νοσήματα του Εντέρου της EFCCA και του Ελληνικού Ιδρύματος Γαστρεντερολογίας και Διατροφής Ο πρωκτός αποτελεί το εξωτερικό άνοιγμα του ορθού και συμβάλλει στην αποβολή των κοπράνων από το σώμα σε χρόνο κοινωνικά αποδεκτό. Σε ανεπάρκεια του εμφανίζεται η λεγόμενη ακράτεια κοπράνων. III. Νόσος Crohn Συμπτωματολογία της νόσου Crohn Η νόσος Crohn χαρακτηρίζεται από συμπτώματα από το πεπτικό σύστημα αλλά και από άλλα συστήματα του οργανισμού. Αναιμία, απώλεια βάρους, πυρετός και κακουχία είναι μία σειρά από γενικά συμπτώματα που ίσως να παρατηρηθούν. Στα παιδιά, συχνά θα δούμε και περιορισμό της ανάπτυξης. Η νόσος Crohn πάντως, εμφανίζεται συχνότερα στο τέλος της εφηβείας ως και την πρώτη δεκαετία της ενήλικης ζωής. Χαρακτηριστικός είναι ο έντονος κοιλιακός πόνος. Συνήθως πρόκειται για το 1 ο σύμπτωμα, και περιλαμβάνει κυρίως το δεξί ήμισυ της κοιλιακής χώρας. Εξίσου χαρακτηριστικές και οι διαρροϊκές κενώσεις, οι οποίες φτάνουν να είναι ενδεχομένως και πάνω από τις την ημέρα. Ανάλογα με την εντόπισης της πάθησης, μπορεί να είναι αιματηρές (Crohn κολίτιδα) ή και μη αιματηρές ( εντόπιση στον ειλεό). Έμετος και ναυτία παρατηρούνται επίσης. Σε λίγο πιο προχωρημένα στάδια, η νόσος μπορεί να οδηγήσει και σε συρίγγια και γενικά περιπρωκτικές ενοχλήσεις λόγω των συριγγίων

10 9 και των αποστημάτων. Αυτά, είναι δυνατόν να προκαλέσουν κνησμό, ακράτεια κοπράνων και γενικά μία σειρά από δυσάρεστα συμπτώματα. Ειδική και σχετικά σπάνια περίπτωση είναι η νόσος Crohn να προσβάλει το δωδεκαδάκτυλο και το στόμαχο. Αυτή η ολοένα και αυξανόμενη σε συχνότητα κλινική οντότητα, μπορεί να είναι μεμονωμένη ή και παράλληλη με νόσο του λεπτού και παχέος εντέρου. Επιπλοκές της, η στένωση και την απόφραξη αλλά και τα συρίγγια. Γενικά είναι ηπιότερη και με χαμηλότερη θνητότητα σε σχέση με την περιφερική Crohn. Πιθανά συμπτώματα είναι, ναυτία και έμετος, απώλεια βάρους, αναιμία λόγω αιμορραγίας αλλά και πεπτικά έλκη. Η γαστροσκόπηση είναι πολύ σημαντική για τη διάγνωση. Επιπλοκές της νόσου Crohn Οι κλασικότερες είναι τα συρίγγια. Αυτά είναι νέοι δίαυλοι επικοινωνίας, σε τμήματα του σώματος μας που μέχρι πριν δεν επικοινωνούσαν και μπορεί να είναι μεταξύ τμημάτων του εντέρου αλλά και εντέρου (ορθού πχ ) με τον κόλπο, το δέρμα, την ουροδόχο κύστη ή και με άλλα όργανα. Θα εκδηλωθούν με ακράτεια κοπράνων, ή και δυσοσμία στις κολπικές εκκρίσεις κ. α. Άλλες επιπλοκές είναι οι στενώσεις σε τμήματα του εντέρου που θα εκδηλωθούν με δυσπεψία και εμέτους αλλά και τα αποστήματα που είναι μολυσμένες συλλογές, και κυρίως εντοπίζονται περιπτωκτικά. Επίσης παρατηρείται η δυσαπορρόφηση μιας σειράς στοιχείων και βιταμινών, που είναι χρήσιμα για τον οργανισμό. Πχ, η βιταμίνη Β12, οι βιταμίνες A,D,E,K, ασβέστιο ή και σίδηρο κ.α. Αυτές οι ελλείψεις θα κάνουν την εκδήλωση τους με διάφορες κλινικές οντότητες. Χαρακτηριστικά, αναιμία (έλλειψη Β12 ή σιδήρου), σπασμούς, κράμπες και άλλα σημεία ενδεικτικά υποασβεστιαιμίας, δερματικές βλάβες, διαταραχές πήξης που θα εκδηλωθούν με αιμορραγίες, αλλά και νευρολογικές διαταραχές ανάλογα με την έλλειψη. Για την θεραπεία της νόσου, χρησιμοποιούνται φάρμακα με ανοσοκατασταλτικές ιδιότητες. Αυτά με τη σειρά τους έχουν επιπλοκές, όπως η ευπάθεια σε λοιμώξεις, αλλά και η αναζωπύρωση παλαιών λοιμώξεων (φυματίωση, ηπατίτιδες, μυκητιάσεις), γενικά συμπτώματα, ανεπάρκειες οργάνων (νεφρική, ηπατική κτλ) αλλά και ορισμένες σπάνιες μεν αλλά χαρακτηριστικές παρενέργειες, όπως λέμφωμα και άλλοι όγκοι, ψωρίαση και άλλα. Κίνδυνος καρκίνου στην νόσο Crohn Ο κίνδυνος είναι αυξημένος σε σχέση με όσους δεν πάσχουν από νόσο Crohn. Φαίνεται πως ο κίνδυνος βρίσκεται στο 1%, άρα 4πλάσιος από τους μη πάσχοντες. Η κολονοσκόπηση μειώνει σημαντικά την θνησιμότητα αλλά και την θνητότητα, επειδή προσφέρει έγκαιρη διάγνωση. Επίσης, ο κίνδυνος αυξάνει ανάλογα με την διάρκεια και την έκταση της νόσου. Παρομοίως, έχει φανεί πως διάρκεια νόσου πάνω από 10 χρόνια, αυξάνει τον κίνδυνο. Παρότι όμως ο κίνδυνος είναι αυξημένος σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, οι περισσότεροι ασθενείς με Crohn, δεν θα εμφανίσουν ποτέ καρκίνο. Τι μπορεί να κάνει ένα ασθενής για να μειώσει τις πιθανότητες ; Καταρχήν, τακτικές κολονοσκοπήσεις (ειδικά όσοι έχουν την νόσο για πάνω από 8 χρόνια και όσοι έχουν νόσο με πάνω από το 1/3 του παχέος εντέρου να πάσχει, μπορούν να κάνουν κολονοσκοπήσεις κάθε 1-2 χρόνια,

11 10 ώστε να γίνει νωρίς η διάγνωση μέσα από τα κομμάτια που θα παρθούν για βιοψία). Διακοπή καπνίσματος και σωστή διατροφή, με φρούτα και λαχανικά θα βοηθήσουν επίσης. Τέλος, ο ασθενής οφείλει να είναι τακτικός με την φαρμακευτική θεραπεία του η οποία έχει αποδειχθεί πως μειώνει τον κίνδυνο καρκίνου. Φαρμακευτική θεραπεία της νόσου Crohn Η θεραπεία τόσο στην νόσο Crohn όσο και στην Ελκώδη Κολίτιδα, ανήκουν στους κλάδους της θεραπευτικής με τις πιο ραγδαίες εξελίξεις. Νέα φάρμακα βγαίνουν διαρκώς στην αγορά, και ακόμη νεότερα βρίσκονται σε στάδιο κλινικών δοκιμών. Παράγωγα Αμινοσαλικυλικού : Μεσαλαμίνη, Σουλφασαλαζίνη κ. α Οδός χορήγησης Σουλφασαλαζίνη : Από του στόματος ή από τον πρωκτό. Μεσαλαμίνη : σε μορφή ταμπλετών βραδείας αποδέσμευσης Δόση Μεσαλαμίνη : g/ημέρα για επίτευξη ύφεσης και 3 g/ημέρα για διατήρηση ύφεσης Σουλφασαλαζίνη : 3-6 g/ημέρα για επίτευξη ύφεσης Ανεπιθύμητες ενέργειες Διάρροια, ναυτία, εμετός, κεφαλαλγία, και νεφρική ανεπάρκεια σε παρατεταμένη χορήγηση. Κορτικοστεροειδή Πλέον δεν χρησιμοποιούνται όσο παλιότερα, κυρίως λόγω των σοβαρών ανεπιθύμητων τους αλλά και επειδή υπάρχουν πλέον τα νεότερα ανοσοκατασταλτικά, που είναι εκλογής για τις εξάρσεις πλέον. Οδός χορήγησης Από του στόματος ή και ενδοφλέβια Δόση mg/ημέρα μεθυλπρεδνιζολόνης ενδοφλεβίως για επίτευξη ύφεσης. Δεν συνίστανται όμως για τη διατήρηση της ύφεσης Ανεπιθύμητες ενέργειες Ο κατάλογος των κυριοτέρων ανεπιθύμητων ενεργειών περιλαμβάνει τα εξής: Σακχαρώδης Διαβήτης, κίνδυνος λοιμώξεων, οστεοπόρωση, καταρράκτης οιδήματα και φουσκώματα στους ασθενείς, παχυσαρκία, μυϊκή αδυναμία, ψυχολογικές επιδράσεις και άλλα πολλά. Δεν πρόκειται για αθώα φάρμακα, για αυτό και δεν δίνονται για τη διατήρηση της ύφεσης.

12 11 Ανοσοκατασταλτικά Έχουν αντικαταστήσει σε μεγάλο βαθμό σήμερα, τα κορτικοστεροειδή. Χρειάζονται καιρό για να δράσουν, ειδικά αν δοθούν χωρίς Κορτικοστεροειδή, κάνουν 1-2 μήνες. Αν δοθούν μαζί με τα κορτικοστεροειδή, ο χρόνος μειώνεται. Ποιά είναι; Αζαθειοπρίνη, Μερκαπτοπουρίνη, Μεθοτρεξάτη, Τακρόλιμους, Κυκλοσπορίνη κ. α. Οδός χορήγησης Τακρόλιμους : εκ του στόματος, ή και τοπικά για στόμα ή περίνεο. Μεθοτρεξάτη : εβδομαδιαία ένεση. Αζαθειοπρίνη, Μερκαπτοπουρίνη : Σε μορφή χαπιών. Δόση Αζαθειοπρίνη : 2-3 mg/kg/ημέρα για επίτευξη ύφεσης και 2.5 mg/kg/ημέρα για διατήρηση ύφεσης Mερκαπτοπουρίνη : 1.5 mg/kg/ημέρα για επίτευξη ύφεσης και 1.5 mg/kg/ημέρα για διατήρηση ύφεσης Κυκλοσπορίνη : 15 mg/εβδομάδα εκ του στόματος ή 25 mg/εβδομάδα ενδομυϊκά ή υποδορίως, για επίτευξη ύφεσης Μεθοτρεξάτη : 15 mg/εβδομάδα εκ του στόματος ή 25 mg/εβδομάδα ενδομυϊκά ή υποδορίως για επίτευξη ύφεσης και mg/εβδομάδα ενδομυϊκά ή υποδορίως για διατήρηση ύφεσης Ανεπιθύμητες ενέργειες Κεφαλαλγία, κίνδυνος λοιμώξεων, έμετος, διάρροιες, νεφροτοκοξικότητα, ηπατοτοξικότητα, τερατογενέσεις κ. α. Βιολογικά φάρμακα. Έχουν αλλάξει κατά πολύ τον τρόπο αντιμετώπισης και θεραπείας της νόσου. Ποια είναι Ινφλιξιμάμπη, Αδαλιμουμάμπη και άλλα νεότερα σε τελικό πειραματικό επίπεδο. Οδός χορήγησης Ενδοφλέβια σε επίπεδο εξωτερικών ιατρείων ή σε νοσηλεία, ή και σε ενέσιμη μορφή στο σπίτι κάθε 2-4 εβδομάδες. Δόση Ινφλιξιμάμπη : 5 mg/kg/ημέρα στις 0-2 και 6 εβδομάδες για επίτευξη ύφεσης και 5 mg/kg/ημέρα κάθε 8 εβδομάδες για διατήρηση ύφεσης

13 12 Ανεπιθύμητες ενέργειες Λοιμώξεις, ογκογένεση, ψωρίαση και δερματικές βλάβες. Έλεγχος για λανθάνουσες λοιμώξεις και τίτλους αντισωμάτων πριν ξεκινήσει η θεραπεία με αυτά. Νέες και εναλλακτικές θεραπείες. Τέτοιες είναι ουσίες όπως τα προβιοτικά, η φωσφατιδυλοχολίνη, τα Androgenis Peniculata αλλά και η βιταμίνη D. Χειρουγική αντιμετώπιση της νόσου Crohn Πότε επιλέγεται στην νόσο Crohn; Έως και 75% των ασθενών θα υποβληθούν σε μια τουλάχιστον επέμβαση για την αντιμετώπιση επιπλοκών λόγω της νόσου Crohn. Επείγουσες ενδείξεις αποτελούν: 1) διάτρηση, 2) βαριά αιμορραγία, 3) τοξικό μεγάκολο, 4) αποστήματα, 5) στενώσεις που αποφράσσουν το έντερο (αποφρακτικός ειλεός). Από την άλλη μεριά, μη επείγουσες καταστάσεις που απαιτούν χειρουργική αντιμετώπιση είναι: συρίγγια,, κακοήθειες, αποτυχία φαρμακευτικής θεραπείας για ικανοποιητικό έλεγχο της νόσου. Ποιές επεμβάσεις εφαρμόζονται στην νόσο Crohn; Μερική εντερεκτομή: Το τμήμα του εντέρου που νοσεί αφαιρείται και επανασυνδέονται οι δύο υγιείς άκρες (αναστόμωση). Αποτελεί την πιο συχνή επέμβαση για νόσο Crohn. Δε χρησιμοποιείται στην Ελκώδη κολίτιδα επειδή η ασθένεια θα επανεμφανιστεί στο τμήμα του παχέος εντέρου που παραμένει. Συμφησιοπλαστική: Αυτού του τύπου η χειρουργική επέμβαση χρησιμοποιείται για τη διάνοιξη μίας σύμφησης (τμήμα του εντέρου που έχει βραχύνει). Με αυτήν την επέμβαση, ο χειρουργός κάνει την τομή κατά μήκος της σύμφησης και την κλείνει εγκάρσια, διευρύνοντας τη διάμετρο του προσβεβλημένου εντέρου. Πρωκτοκολεκτομή με τη δημιουργία ειλεοστομίας: Αφαιρείται το κόλον, το ορθό και ο πρωκτός. Επειτα δημιουργείται ειλεοστομία, κατά την οποία το τελικό τμήμα του λεπτού εντέρου (που ονομάζεται ειλεός) φέρεται μέσω μία μικρής οπής (που ονομάζεται στόμα) στο τοίχωμα της κοιλιάς. Αυτό επιτρέπει την απομάκρυνση των υπολειμμάτων από το σώμα. Στην οπή προσαρμόζεται μία σακούλα (που λέγεται στομία) για τη συλλογή των υπολειμμάτων. Εφαρμόζεται κατά κανονά σε επείγον χειρουργείο ελκώδους κολίτιδας και σε νόσο Crohn. Ειλεοορθική αναστόμωση: Ενίοτε, ακόμα και όταν χρειάζεται να αφαιρεθεί το κόλον, ενδέχεται να ενωθεί ο ειλεός (κατώτερο άκρο του λεπτού εντέρου) στο ανώτερο άκρο του ορθού. Αυτό είναι εφικτό γιατί το ορθό συχνά δεν προσβάλλεται από την Νόσο Crohn ακόμα και όταν το παχύ έντερο νοσεί σοβαρά. Η επέμβαση αυτή αντενδείκνυται επί έντονης φλεγμονής ή έλκους στο ορθό, καθώς και όταν οι μύες του πρωκτού έχουν υποστεί βλάβη, διότι υπάρχει αυξημένος κίνδυνος ακράτειας κοπράνων. Μερική κολεκτομή: Αν το κατώτερο τμήμα του παχέος εντέρου (κόλον) έχει προσβληθεί από τη νόσο και το ανώτερο τμήμα μπορεί να παραμείνει, τότε είναι δυνατό να δημιουργηθεί μία στομία

14 13 (κολοστομία) με το άκρο του υγιούς τμήματος του εντέρου, συνήθως στο κάτω αριστερό τμήμα της κοιλιάς. Προσωρινή στομία: ειλεοστομία ή κολοστομία. Μερικές φορές η προσωρινή ειλεοστομία ή κολοστομία πραγματοποιείται για να εκτραπούν τα εντερικά απόβλητα και να δοθεί η ευκαιρία στο έντερο να επουλωθεί. Μόλις το παχύ έντερο αναρρώσει ικανοποιητικά γίνεται σύγκλιση της στομίας με νέα επέμβαση. Μεταμόσχευση λεπτού εντέρου: Σε παγκόσμια βάση περίπου 50 ασθενείς έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση λόγω εκτεταμένης αφαίρεσης λεπτού εντέρου για την αντιμετώπιση νόσου Crohn. Παρ όλα αυτά, η επέμβαση πραγματοποιείται μόνο σε συγκεκριμένα κέντρα, είναι τεχνικά δύσκολη, απαιτεί την χορήγηση ανοσοκατασταλτικής αγωγής μετεγχειρητικά για αποφυγή απόρριψης του μοσχεύματος και υπάρχει η πιθανότητα επανεμφάνισης της νόσου στο ίδιο το μόσχευμα. Τι μπορεί να περιμένει ο ασθενής μετεχειρητικά; Υπάρχουν αναφορές που υποστηρίζουν πως μετά την επέμβαση πολλοί ασθενείς μένουν ασυμπτωματικοί για μακρό χρονικό διάστημα. Παρ όλα αυτά, η χειρουργική δεν οδηγεί στην ίαση της νόσου καθώς η φλεγμονή είναι δυνατόν να εμφανίστει σε διαφορετικό τμήμα του γαστρεντερικού σωλήνα σε δεύτερο χρόνο. Πρόγνωση της νόσου Crohn H πρόγνωση ποικίλει σημαντικά, ανάλογα με την έκταση και την ένταση της νόσου. Υπάρχουν ασθενείς που θα κάνουν χρόνια ή και δεκαετίες να εμφανίσουν υποτροπές, και άλλοι που έχουν μια διαρκή συνεχιζόμενη νόσο (13-20%). Η συχνότερη πάντως μορφή είναι αυτή με τις υποτροπές, ενώ δεν είναι απίθανο, ασθενείς μετά από κάποια αρχικά επεισόδια να ξεχάσουν σχεδόν πως πάσχουν από τη νόσο επειδή ακριβώς οι υποτροπές ενδεχομένως να αργούν. Αν και δεν μπορεί να θεραπευτεί οριστικά με το χειρουργείο, αυτό σε συνδυασμό με την φαρμακευτική θεραπεία προσφέρουν πλέον αρκετά πλεονεκτήματα και επιλογές σε ιατρούς και ασθενείς. Πολύ σπάνια η νόσος θα είναι καθαυτή η αιτία θανάτου και οι περισσότεροι ασθενείς θα έχουν μια φυσιολογική διάρκεια ζωής. IV. Ελκώδης κολίτιδα Συμπτωματολογία της ελκώδους κολίτιδας Η βαρύτητα των συμπτώματων εξαρτάται από την έκταση της νόσου. Χαρακτηριστικά η ελκώδης κολίτιδα προσβάλει το έντερο κατά συνέχεια ιστών, ξεκινώντας από το ορθό μέχρι την ειλεοτυφλική βαλβίδα. Μερικές φορές μπορεί να επεκταθεί και στην τελική μοίρα του ειλεού. Ο βαθμός προσβολής του εντέρου ποικίλλει ανάμεσα στους ασθενείς, ενώ υπαρκτός είναι και ο κίνδυνος επέκτασης της νόσου από μια περιορισμένη μορφή σε μια πιο εκτεταμένη. Έτσι, ασθενείς με περιορισμένη νόσο στο ορθό (ελκώδης ορθίτιδα) μπορεί να εμφανίζουν από μικρές, συχνές, μαλακές κενώσεις με ή χωρίς βλέννη μέχρι πολλαπλές διάρροιες με μακροσκοπική απώλεια αίμα (αιματοχεσία). Συχνά, παρατηρούνται στίγματα αίματος στο χαρτί της τουαλέτας. Σε έξαρση κατά κανονά υπάρχει τεινεσμός (δηλαδή μια έντονη και ακατανίκητη τάση προς αφόδευση

15 14 που συνοδεύεται από πόνο). Ο κίνδυνος επέκτασης της νόσου είναι μικρός (10-20%). Σε προσβολή ολόκληρου του παχέος εντέρου ( πανκολίτιδα) με ή χωρίς παλίνδρομη επέκταση προς το τελικό τμήμα του ειλεού (τελική ειλείτιδα) τα συμπτώματα είναι πιο έντονα και δυσκολεύουν τις καθημερινές δραστηριότητες καθώς υπάρχουν συχνές διάρροιες, κακουχία, πυρετός, αδυναμία. Τέλος, λόγω των βλαβών στο τοίχωμα του εντέρου ενδέχεται να υπάρχει και μικροσκοπική απώλεια αίματος (δεν φαίνεται στο χαρτί της τουαλέτας) με εκδηλώσεις αναιμίας, δηλαδή εύκολη κόπωση, ωχρότητα και άλλα. Λόγω της απώλειας ύδατος με της διάρροιας μπορεί να υπάρχει αφυδάτωση. Επιπλοκές ελκώδους κολίτιδας 1. Βαριά αιμορραγία 2. Διάτρηση εντέρου: Μια μικρή οπή δημιουργείται στο τοίχωμα του εντέρου με αποτέλεσμα την διαφυγή περιεχομένου στην κοιλιά που αν περιχαραρακωθεί σχηματίζει απόστημα ειδάλλως οδηγεί σε περιτονίτιδα. Είναι κατάσταση απειλητική για την ζωή, όμως εξαιρετικά σπάνια συμβαίνει γιατί η ελκώδης κολίτιδα, σε αντίθεση με την νόσο Crohn, δεν προσβάλλει όλο το εντερικό τοίχωμα αλλά συνήθως περιορίζεται μόνο στο εσωτερικό του τμήμα (μέχρι την βλεννογόνια μυική στιβάδα). 3. Tοξικό μεγάκολο: Πρόκειται για αιφνίδια και έντονη διάταση του εντέρου που συνοδεύεται από έντονη κακουχία, πυρετό και τελικά οδηγεί σε σηπτικό shock. Οι ασθενείς πρέπει να γνωρίζουν ότι ανάμεσα στους εκλυτικούς παράγοντες της κατάστασης αυτής είναι η χρήση αντιδιαρροικών φαρμάκων τα οποία και απαγορεύεται να χορηγούνται σε ελκώδη κολίτιδα. Κίνδυνος καρκίνου στην ελκώδη κολίτιδα Ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου στο παχύ έντερο εξαρτάται από την ηλικία έναρξης, την διάρκεια και την έκταση της νόσου. Ο κίνδυνος σε ελκώδη ορθίτιδα είναι περίπου ο ίδιος σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Αντιθέτως, σε εκτεταμένη νόσο (ιδίως σε πανκολίτιδα) ο κίνδυνος ανέρχεται σε <2% στα 10 έτη, 3% στα 15 έτη, 5-8% στα 20 έτη, 7-14% στα 20 έτη, % στα 30 έτη από την διάγνωση της νόσου. Εκτιμάται πως η ελκώδης κολίτιδα συνολικά συνδέεται με 2-3 φορές αυξημένο κίνδυνο σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Για την πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου ο ασθενής πρέπει να συμμορφώνεται με την αγωγή του. Ειδικά τα 5-ASA σκευάσματα φαίνεται να μειώνουν σημαντικά τον κίνδυνο ( μέχρι και 50%). Η έγκαιρη διάγνωση παίζει καθοριστικό ρόλο στην επιβίωση του ασθενούς. Συνιστάται κολονοσκόπηση κάθε 1-2 χρόνια μετά από 8-10 έτη από την έναρξη της νόσου και ετησίως μετά τα 15 έτη. Φαρμακευτική Θεραπεία της ελκώδους κολίτιδας Γενικά τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι τα ίδια με την νόσο Crohn, χωρίς να υπάρχουν αλλαγές ως προς τις διαθέσιμες επιλογές, αλλά με μικρές διαφοροποιήσεις αναλόγως της σοβαρότητας και της έκτασης της πάθησης πάντα σύμφωνα με τα αποτελέσματα των κλινικών μελετών. Ομοίως οι εξάρσεις αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη προσοχή και κορτικοστεροειδή, ανοσοκατασταλτικά και βιολογικούς παράγοντες. Χειρουργική θεραπεία της ελκώδους κολίτιδας Πότε επιλέγεται στην ελκώδη κολίτιδα;

16 15 Εκτιμάται ότι το 25% των ασθενών με ελκώδη κολίτιδα θα υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση για την αντιμετώπιση της νόσου. Επείγουσες ενδείξεις αποτελούν: 1) κεραυνοβόλος νόσος που δεν ανταποκρίνεται στην φαρμακευτική θεραπεία και απειλεί την ζωή του ασθενούς, 2) τοξικό μεγάκολο, 3) διάτρηση, 4) βαριά αιμορραγία. Παράλληλα, η χειρουργική αντιμετώπιση επιλέγεται σε: 5) νόσο που δεν ελέγχεται από φάρμακα, 6) σε σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων, 7) σε δυσπλασίες υψηλού κινδύνου για κακοήθεια (προκαρκινωματώδεις καταστάσεις που ανευρίσκονται στην παθολογοανατομική εξέταση δείγματος εντέρου που ελήφθη σε κολονοσκόπηση), 8) καρκίνος του παχέος εντέρου, 9) σε στενώσεις/συρίγγια που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν ενδοσκοπικά. Ποιές επεμβάσεις εφαρμόζονται στην ελκώδη κολίτιδα; Η κεντρική ιδέα είναι πως πραγματοποιείται ολική κολεκτομή (αφαίρεση του παχέος εντέρου) με διάφορες τεχνικές αναστόμωσης. Παρ όλα αυτά, ο χειρουργός θα επιλέξει την κατάλληλη επέμβαση ανάλογα με την νόσο σας και τις μετεγχειρητικές προσδοκίες όσον αφορά την ποιότητα ζωής. Πρωκτοκολεκτομή με τελική ειλεοστομία: Αφαιρείται το κόλον, το ορθό και ο πρωκτός. Επειτα δημιουργείται ειλεοστομία, κατά την οποία το τελικό τμήμα του λεπτού εντέρου (που ονομάζεται ειλεός) φέρεται μέσω μία μικρής οπής (που ονομάζεται στόμα) στο τοίχωμα της κοιλιάς. Αυτό επιτρέπει την απομάκρυνση των υπολειμμάτων από το σώμα. Στην οπή προσαρμόζεται μία σακούλα (που λέγεται στομία) για τη συλλογή των υπολειμμάτων. Εφαρμόζεται κατά κανονά σε επείγον χειρουργείο ελκώδους κολίτιδας. Πρωκτοκολεκτομή αποκατάστασης: πρωκτική αναστόμωση του ειλεοπρωκτικού θυλάκου (pouch): Αποτελεί μία νεότερη τεχνική η οποία ολοκληρώνεται σε δύο στάδια. Κατά το πρώτο στάδιο, αφαιρείται το κόλον μαζί με το ορθό και διατηρούνται στην ανατομική τους θέση τόσο ο πρωκτός όσο και οι σφιγκτήρες του. Επειτα, χρησιμοποιείται ο ειλεός για την δημιουργία ενός θυλάκου που συνδέεται με τον πρωκτό. Για να επιτραπεί η ωρίμανση του θυλάκου μετά την επέμβαση, δημιουργείται μία ειλεοστομία η οποία συγκλείεται χειρουργικά μετά από εβδομάδες (2 ο στάδιο). Ο εσωτερικός θύλακας χρησιμοποιείται για τη συλλογή των υπολειμμάτων. Στη συνέχεια, τα κόπρανα αποβάλλονται φυσιολογικά μέσω του πρωκτού. Η τεχνική αυτή αποτελεί την συνηθέστερη επιλογή για μη επείγον χειρουργείο ελκώδους κολίτιδας. Τι μπορεί να περιμένει ο ασθενής μετεχειρητικά; Μετά το χειρουργείο η ελκώδης κολίτιδα θεωρείται θεραπευθείσα και κατά κανόνα διακόπτεται η φαρμακευτική αγωγή. Επίσης, ο κίνδυνος για καρκίνο του παχέος εντέρου εκμηδενίζεται εφόσον αφαιρεθεί και το ορθό. Απαιτείται περίπου ένα έτος για την πλήρη ωρίμανση του θυλάκου. Έτσι, αρχικά ο αριθμός των κενώσεων ανέρχεται περίπου σε 12 ημερησίως, ενώ τελικά σταθεροποιείται σε 6 περίπου την ημέρα. Οι κενώσεις είναι μαλακές και σχετικά υδαρείς. Παρ όλα αυτά η αφαίρεση του παχέος εντέρου δεν είναι άμοιρη νοσηρότητας. Η πιο συχνή μετεγχειρητική επιπλοκή είναι η θυλακίτιδα (pouchitis) εμφανίζεται στο 50% περίπου των ασθενών συνήθως στα πρώτα 2 χρόνια. Συμπτώματα είναι οι διάρροιες, αφυδάτωση και ο κοιλιακός πόνος που αντιμετωπίζονται με αντιβιοτικά και αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Άλλες πιθανές επιπλοκές είναι ο αποφρακτικός ειλεός (δηλαδή απόφραξη του εντέρου εξαιτίας συμφύσεων, δηλαδή συνδετικού ιστού που δημιουργήθηκε στην κοιλιά μετά την επέμβαση), πυελικά αποστήματα και συρίγγια του θυλάκου. Τέλος, σε αποτυχία του θυλάκου πραγματοποιείται μόνιμη ειλεοστομία. Συνεπώς, ο

17 16 ασθενής θα πρέπει να συζητήσει τα πιθανά μετεγχειρητικά προβλήματα με τον χειρουργό, έτσι ώστε να είναι συνειδητοποιημένος για την μελλοντική κατάσταση της υγείας του. Πρόγνωση της ελκώδους κολίτιδας Στο 90% των ασθενών η νόσος χαρακτηρίζεται από εξάρσεις και υφέσεις. Κάτω από 10% εκδηλώνουν κεραυνοβόλο νόσο και υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση. Τέλος, περίπου 1% έχει συνεχώς ενεργή νόσο με έντονη συμπτωματολογία, ενώ κάποιοι ασθενείς παραμένουν τελείως ασυμπτωματικοί μετά το αρχικό επεισόδιο για το υπόλοιπο της ζωής τους. Τα κύρια αίτια θανάτου σε ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα αφορούν σε επιπλοκές από την νόσο, όπως είναι ο καρκίνος του παχέος εντέρου. Ωστόσο, η θνητότητα δεν διαφέρει σημαντικά σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. V. Εξωεντερικές εκδηλώσεις νόσου Crohn και Ελκώδους Κολίτιδας. Aρθρίτιδα Εμφανίζονται στο 10-20% των ασθενών. Μονοαρθρίτιδα ή ολιγοαρθρίτιδα, στις μεγάλες αρθρώσεις είναι η συνήθης εκδήλωση. Ο ασθενής θα την αντιληφθεί με πόνο στις προσβεβλημένες αρθρώσεις, δυσκινησία και αδυναμία κυρίως το πρωί όταν θα ξυπνά. Η αδυναμία και η δυσκινησία βαθμιαία μειώνονται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Συχνά έχει εξάρσεις παράλληλα με τις εξάρσεις του εντέρου. Επίσης, συμπτώματα από τον αξονικό σκελετό, όπως στην αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα την σπονδυλική στήλη μπορούν να αναπτυχθούν, οδηγώντας σε δυσκαμψία. Αυτά δεν σχετίζονται με την πορεία και την έκταση της κυρίας νόσου. Δερματικές αλλοιώσεις Εμφανίζονται στο 10% των ασθενών. Οι συχνότερες βλάβες που παρατηρούνται είναι το οζώδες ερύθημα, τα αφθώδη στοματικά έλκη και το γαγγραινώδες πυόδερμα. Τα δύο πρώτα βελτιώνονται παράλληλα με τη θεραπεία της νόσου, ενώ το γαγγραινώδες πυόδερμα ακολουθεί μία πιο ανεξάρτητη πορεία. Η αναλυτική περιγραφή της κλινικής τους εμφάνισης, ξεπερνά τους σκοπούς αυτού του φυλλαδίου, αλλά αυτό που πρέπει να κρατήσει κανείς είναι πως νεοεμφανιζόμενες θορυβώδεις δερματικές αλλοιώσεις πολύ πιθανόν να σχετίζεται με την υποκείμενη νόσο. Οφθαλμικές βλάβες Εμφανίζονται στο 5% των ασθενών. Πρόκειται για σκληρίτιδα - επισκληρίτιδα ή ραγοειδίτιδα συνήθως. Η επισκληρίτιδα αντικατοπτρίζει την δραστηριότητα της νόσου, η ραγοειδίτιδα όμως όχι. Κλασικά συμπτώματα και σημεία της πρόσθιας σκληρίτιδας είναι ερυθρότητα, φωτοφοβία, έντονος πόνος, ειδικά στην πίεση του βολβού (κυρίως στην σκληρίτιδα αυτό), κεφαλαλγία και θολή όραση. Οι οπίσθιες σκληρίτιδες εκδηλώνονται κυρίως με πόνο και μειωμένη όραση. Η ραγοειδίτιδα χωρίζεται επίσης σε πρόσθια και οπίσθια. Η πρόσθια θα εκδηλωθεί με πόνο, φωτοφοβία, δακρύρροια, βλεφαρόσπασμο και μειωμένη όραση. Η οπίσθια αντίθετα με μυιοψίες (αντίληψη μυγών που δεν υπάρχουν), φωταψίες, και αίσθημα διαταραχής της όρασης (θολή, σαν μέσα από ομίχλη). Αν φτάσει σε σημείο να προσβληθεί η ωχρά κηλίδα, έχουμε και πτώση επίσης κεντρικής όρασης.

18 17 Νόσος ήπατος Επίσης παρατηρούνται στο 5% των ασθενών. Συγκεκριμένα, η πρωτοπαθής σκληρυντική χολαγγειίτιδα αποτελεί την συχνότερη εκδήλωση και αφορά κυρίως τους ασθενείς με Ελκώδη Κολίτιδα. Θα την υποψιαστεί ο θεράπων ιατρός από την αυξημένη αλκαλική φωσφατάση στις εξετάσεις αίματος. Κλινικά θα εκδηλωθεί με κνησμό, προοδευτική κόπωση και ανορεξία, διόγκωση του ήπατος και του σπληνός. Έχει αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση καρκίνου (Χολαγγειοκαρκινώματος). Νεφρολιθιάση Παρατηρείται στο 5-15% των ασθενών. Στη νόσο του Crohn, πρόκειται για λίθους με βασικό συστατικό το οξαλικό, ενώ στην Ελκώδη κολίτιδα, κυρίως από ουρικό οξύ. Θα εκδηλωθεί με οξύ πόνο που συχνά ο ασθενής ίσως τον θεωρήσει κοιλιακής προέλευσης. Ο πόνος είναι τέτοιος που ο ασθενής χαρακτηριστικά, δεν μπορεί να καθίσει σε μία θέση, και μετακινείται διαρκώς. VI. Ειδικά θέματα Διατροφικές προσαρμογές Αρχικά, πρέπει να τονιστεί ότι τροφές που δεν είναι ανεκτές από κάποιους ασθενείς δεν δημιουργούν κανένα πρόβλημα σε άλλους. Γι αυτό τον λόγο δεν υπάρχει ένα διαιτολόγιο απόλυτα συμβατό με όλους του ασθενείς που πάσχουν από Ι.Φ.Ν.Ε. Μάλιστα, συχνά δεν απαιτούνται ιδιαίτεροι διαιτητικοί περιορισμοί πέραν των τροφών που το ίδιο το άτομο έχει διαπιστώσει ότι το ενοχλούν. Κατά τις περιόδους έξαρσης, συνιστάται η λήψη συχνών μικρών γευμάτων. Τρόφιμα που αρκετοί ασθενείς βρίσκουν μη ανεκτά είναι οι λιπαρές και τηγανητές τροφές, οι ξηροί καρποί, τα όσπρια, τα προϊόντα ολικής άλεσης, τα ωμά λαχανικά και τα φρούτα με το φλοιό. Αν δεν υπάρχει δυσανεξία στην λακτόζη τότε τα γαλακτομικά δεν χρειάζεται να αποφεύγονται σε περιόδους ύφεσης. Παράλληλα, καλώς ανεκτά τρόφιμα από την πλειονότητα των ασθενών είναι το λευκό ψωμί, τα ζυμαρικά, το ρύζι, τα καλά μαγειρεμένα λαχανικά, τα φρούτα χωρίς το φλοιό, το κοτόπουλο, η γαλοπούλα και το ψάρι. Τα πολυβιταμινούχα συμπληρώματα μπορεί να βοηθήσουν πάσχοντες με ανεπάρκειες θρεπτικών συστατικών. Συνηθέστερες ανεπάρκειες εμφανίζονται στις λιποδιαλυτές βιταμίνες A, D, E, K, στο ασβέστιο, το σίδηρο, τον ψευδάργυρο, το φυλλικό οξύ καθώς και στις βιταμίνες Β12 και C. Οι εργαστηριακές εξετάσεις είναι απαραίτητες προκειμένου ο ιατρός να ανιχνεύσει τέτοιου είδους ελλείψεις και να προτείνει το κατάλληλο σκεύασμα. Σε γενικές γραμμές συνιστάται η δημιουργία ενός εξατομικευμένου προγράμματος διατροφής που θα προσφέρει όλο τα αναγκαία θρεπτικά συστατικά και δεν θα στερεί τροφές που ο ασθενής ανέχεται εφόσον τις καταναλώνει με μέτρο. Σεξουαλική ζωή Η συντριπτική πλειοψηφία των ασθενών μπορούν να διατηρήσουν μια υγιή σεξουαλική ζωή. Σε έλαχιστες περιπτώσεις αυτό δεν είναι εφικτό. Σε περιόδους έξαρσης των Ι.Φ.Ν.Ε. η libido είναι μειωμένη. Παράλληλα, σε εντεροκολπικά συρίγγια επί νόσου Crohn απαιτείται κατάλληλη

19 18 αντιμετώπιση. Μετά από επεμβάσεις για ελκώδη κολίτιδα ή νόσο Crohn υπάρχει ο κίνδυνος ανικανότητας στους άνδρες, ωστόσο είναι μικρός. Τεκνοποίηση- Κύηση- Θηλασμός Η γονιμότητα κατά κανόνα δεν επηρεάζεται στους ασθενείς. Μια μικρή μείωση της γονιμότητας προκαλούν καταστάσεις όπως η λήψη σουλφασαλαζίνης από άνδρες, ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε επέμβαση με δημιουργία pouch και γυναίκες με νόσο Crohn σε έξαρση. Τα Ι.Φ.Ν.Ε. έχουν κίνδυνο <10% να κληρονομηθούν στους απογόνους, εφόσον πάσχει μόνο ο ένας γονέας. Παρ όλα αυτά, δεν υπάρχει η δυνατότητα προγεννητικού διάγνωσης της νόσου στο κύημα. Συνιστάται να επιδιώκεται η κύηση όταν η ασθενής βρίσκεται σε ύφεση γιατί έχει διαπιστωθεί πως συνήθως παραμένει σε όλη την διάρκεια της εγκυμοσύνης. Μεγαλύτερος κίνδυνος για έξαρση θεωρείται ότι ελλοχεύει κατά το πρώτο τριμήνο της κύησης. Είναι σημαντικό η νόσος να βρίσκεται υπό έλεγχο, καθώς έχει βρεθεί πως οι εξάρσεις συνοδεύονται από αυξημένη πιθανότητα γέννησης πρόωρων νεογνών. Από τα πλέον ασφαλή φάρμακα για την χρήση σε εγκυμονούσες θεωρούνται τα 5-ASA σκευάσματα καθώς και τα κορτικοστεροειδή για τον έλεγχο μιας βαριάς νόσου. Αντιθέτως η μυκοφενολάτη μοφετίλ και η μεθοτρεξάτη αποτελούν αποδεδειγμένα τερατογόνα και αντενδείκνενται στην κύηση. Ειδικά αν ο πατέρας ή η μητέρα έλαβαν μεθοτρεξάτη τους τελευταίους 3 έως 12 μήνες συνιστάται η αποφυγή προσπάθειας για τεκνοποίηση. Αντίστοιχα δεδομένα ισχύουν και για τον θηλασμό ως προς την επικινδυνότητα των φαρμάκων. Ωστόσο, ο θεράπων ιατρός είναι αυτός που θα κρίνει το καταλληλότερο φάρμακο ανάλογα με την νόσο σας. Η ζωή με ειλεοστομία Αρχική έντονη ανησυχία των ασθενών που αναγκάζονται να έχουν ειλεοστομία (προσωρινή ή μόνιμη) αποτελεί η αλλαγή της εξωτερικής τους εμφάνισης. Ωστόσο, η σακούλα παροχέτευσης της στομίας εφαρμόζει κάλα στο σώμα και δεν είναι ορατή κάτω από ένα στρώμα ρούχων. Παράλληλα, δεν επιτρέπει την εξωτερίκευση δυσάρεστων οσμών από εντερικό περιεχόμενο. Ακόμη, η σεξουαλική ζωή μπορεί να συνεχίσει κανονικά. Αναμφισβήτητα, απαιτείται ψυχολογική υποστήριξη ιδίως τους πρώτους μήνες. Ο ασθενής θα πρέπει να αδειάζει το περιεχόμενο της σακούλας αρκέτες φορές κατά την διάρκεια της ημέρας και να περιποιείται την περιοχή της στομίας σύμφωνα με τις οδηγίες του ιατρού του. Επίσης, καίρια είναι η λήψη άφθονων υγρών για αποφυγή αφυδάτωσης. Γενικά δεν υπάρχουν ιδιαίτεροι διατητικοί περιορισμοί. Οι οδηγίες αναφέρονται στο αντίστοιχο τμήμα του φυλλαδίου. Ψυχολογική υποστήριξη Η διάγνωση με Ι.Φ.Ν.Ε. προσθέτει ένα βαρύ συναισθηματικό φορτίο για το άτομο. Πολύτιμοι αρωγοί στην διαχείρηση της νέας πραγματικότητας συνιστούν οι οικογένεια και το φιλικό περιβάλλον. Παράλληλα, σύλλογοι ασθενών μπορούν πραγματικά να βοηθήσουν γνωρίζοντας εκ των έσω τις προκλήσεις που επιφέρουν τα Ι.Φ.Ν.Ε. Σχετική υποστήριξη μπορείτε να αναζητήσετε στο site του προγράμματος Πώς μπορώ να βοηθήσω εγώ στον έλεγχο της νόσου μου;

20 19 Είναι σημαντικό να υπάρχει μια επικοινωνία μεταξύ ασθενούς-ιατρού. Μην διστάζετε να ενημερώνετε τον θεράποντά ιατρό σας για την επίδραση που έχει πάνω σας η αγωγή ή για τυχόν μεταβολές στην συμπτωματολογία που εμφανίζετε. Παράλληλα, στον βέλτιστο δυνατό έλεγχο της νόσου σας μπορούν να βοηθήσουν τα παρακάτω: 1) Ισορροπημένη διατροφή πλούσια σε θρεπτικά συστατικά 2) Κατανάλωση άφθονου νερού για αναπλήρωση των υγρών που χάνονται με διάρροιες. Συνήθως λίτρα νερό ημερησίως(8-10 ποτήρια νερό) 3) Τακτική άσκηση ανάλογη με τις σωματικές σας δυνατότητες 4) Ξεκούραση και περιορισμός του άγχους 5) Σε εξόδους από το σπίτι ή ταξίδια να έχετε μαζί σας χαρτί υγείας και καθαρά εσώρουχα 6) Σε εξωτερικούς χώρους ή μαγαζία να εντοπίζετε νωρίς την τουαλέτα 7) Συνεχής ψυχολογική υποστήριξη από οικογένεια, φίλους, ομάδες ασθενών 8) Συμβουλευτείτε τον ιατρό σας πριν τροποιήσετε ή διακόψετε τα φάρμακα. Σε τελική ανάλυση, κάθε ασθενής είναι διαφορετικός. Καθώς εξελίσσεται η νόσος θα κατανοήσετε βαθύτερα πως επιδρά στον δικό σας οργανισμό. Η εξατομικευμένη αντιμετώπιση των Ι.Φ.Ν.Ε. δεν αποτελεί εναλλακτική προσέγγιση αλλά μονόδρομο. Τελειώνοντας, να θυμάστε πως είμαστε όλοι δίπλα σας. Ασθενείς, γιατροί, φίλοι και συμπαραστάτες παλεύουμε μαζί μια μέρα τη φορά.

21 20 Το παρόν φυλλάδιο αποτελεί ενημερωτικό υλικό για το κοινό όσον αφορά την νόσο Crohn και την Ελκώδη Κολίτιδα. Δεν συνιστά υποκατάστατο ιατρικών συμβουλών όσον αφορά τη διάγνωση και θεραπεία των νοσημάτων αυτών. Να απευθύνεσθε πάντοτε στο θεράποντα ιατρό σας όσον αφορά κάθε ιατρική φροντίδα ή απόφαση σχετική με τη νόσο σας. VII. Επιστημονική επιμέλεια φυλλαδίου Κωνσταντίνος Μυλωνάς Εμπνευστής και Συντονιστής του Προγράμματος CIBDYLOS Τελειόφοιτος Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ Visiting Student, Department of Surgery, Mayo Clinic, Rochester, MN, USA Δαμιανός Κοκκινίδης Στρατιωτικός Ιατρός Συντονιστής Ομάδας Εργασίας Γαστρεντερολογίας, Συλλόγος Νέων Ιατρών Κωνσταντίνος Οικονομόπουλος Postdoctoral Research Fellow, Department of Surgery, Massachusetts General Hospital, Harvard Medical School, Boston, MA, USA Πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής Συλλόγου Νέων Ιατρών Αντώνης Κουσούλης Faculty of Epidemiology and Population Health, London School of Hygiene and Tropical Medicine, United Kingdom Deputy Director for the Development of CPRD, UK Department of Health Πρόεδρος Δ.Σ. Συλλόγου Νέων Ιατρών

22 21 VIII. Λίγα λόγια για τον Σύλλογο Νέων Ιατρών... Ο Σύλλογος Nέων Ιατρών ιδρύθηκε από φοιτητές ιατρικής και νέους ιατρούς από όλη την Ελλάδα το Σεπτέμβριο του Στόχοι του Συλλόγου Νέων Ιατρών είναι: Η προαγωγή της γνώσης και της ιατρικής επιστήμης, Η κοινωνική προσφορά μέσω της ενημέρωσης του κοινού για θέματα που άπτονται της ιατρικής επιστήμης (επιδημιολογία, αιτιοπαθογένεια, πρόληψη, διαγνωστικές και θεραπευτικές εξελίξεις), Η ενίσχυση της επικοινωνίας, συνεργασίας και αλληλεγγύης μεταξύ του ιατρικού κόσμου, Η διατήρηση της εμπιστοσύνης στη σχέση ιατρού-ασθενούς. Ο Σύλλογος Νέων Ιατρών: Δημοσιεύει επιστημονικές εργασίες σε διεθνούς φήμης Ιατρικά περιοδικά (π.χ. New England Journal of Medicine, Stroke, Archives of Neurology, Emerging Infectious Diseases, Journal of the American College of Surgeons, Breast Cancer Research & Treatment, Cancer, Fertility & Sterility), Διοργανώνει Επιστημονικές Συναντήσεις, Συνέδρια και Εκπαιδευτικές Ημερίδες, Υποστηρίζει και βασίζεται στον εθελοντισμό Συμμετέχει σε φιλανθρωπικές εκδηλώσεις, Συμβουλεύει τα μέλη τους για την επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Απευθύνεται σε αποφοίτους ιατρικών σχολών, ειδικευόμενους και ειδικευμένους ιατρούς, φοιτητές ιατρικής. επαγγελματίες υγείας αλλά και το ευρύ κοινό που οραματίζονται τη διαδρομή προς τη γνώση με κύριο γνώμονα το ρητό:

23 22 IX. Επικοινωνία Ιστοσελίδα προγράμματος CIBDYLOS: προγράμματος CIBDYLOS: Ιστοσελίδα Συλλόγου Νέων Ιατρών: Συλλόγου Νέων Ιατρών: Κωνσταντίνος Μυλωνάς, Κινητό Τηλέφωνο: