Χαιρετισμό απηύθυνε ο Βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, Παναγιώτης Σγουρίδης.

Transcript

1 Παρουσίαση της εκδήλωσης για την παρουσίαση της έκδοσης από το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας του βιβλίου της Χρύσας Μελκίδη, αρχιτέκτονα μηχανικού: Τα Μουσουλμανικά Μνημεία της Ξάνθης Στις 27 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε, «στη Στοά του Βιβλίου», εκδήλωση για για την παρουσίαση της έκδοσης του βιβλίου της Χρύσας Μελκίδη, αρχιτέκτονα μηχανικού: Τα Μουσουλμανικά Μνημεία της Ξάνθης, που εκδόθηκε από το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας. Κύριοι ομιλητές ήσαν: Γιάννης Αλαβάνος, Πρόεδρος του ΤΕΕ, Αθανάσιος Καραμπίνης, Καθηγητής, Αντιπρύτανης ΔΠΘ, Ιωσήφ Στεφάνου, Ομότιμος Καθηγητής ΕΜΠ, Άγγελος Συρίγος, Καθηγητής, Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, Μίνα Μωραΐτη, Επιμελήτρια, Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης, Άννα Παρασκευοπούλου, Αρχιτέκτων, Δ/νση Προστασίας Μεσαιωνικής Πόλης της Ρόδου, και Θεανώ Γεωργιάδου, Αρχιτέκτων Μηχανικός-Πολεοδόμος, η οποία ήταν η συντονίστρια της εκδήλωσης. Χαιρετισμό απηύθυνε ο Βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, Παναγιώτης Σγουρίδης. 1

2 Θεανώ Γεωργιάδου, Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος, Συντονίστρια Σας καλωσορίζουμε στην εκδήλωση για την παρουσίαση του βιβλίου της κυρίας Μελκίδη: «Τα Μουσουλμανικά Μνημεία της Ξάνθης». Θα είμαι πολύ σύντομη και επιγραμματική, γιατί πρέπει να δώσω τον λόγο στους ομιλητές μας. Δράττομαι, όμως, της ευκαιρίας, της σημερινής, να πω δύο λόγια για το επίπεδο και για την πάρα πολύ σοβαρή και ουσιαστική δουλειά, που επί είκοσι χρόνια κάνει η κύρια Μελκίδη. Θεωρώ ότι είναι μια διεπιστημονική προσέγγιση, από τις λίγες που έχουμε συναντήσει στον τομέα της αρχιτεκτονικής γενικότερα, αλλά και ειδικότερα των παραδοσιακών συνόλων, μέσα, βέβαια, από τα δικά της φίλτρα και με αποσταγμένη τη δική της αλήθεια, μετά από μια πολύ επίπονη διαδρομή, συνεκτιμώντας με σοβαρότητα όλους τους παράγοντες κατά το ειδικό βάρος, όπως το απαιτεί αυτή η προσέγγιση. Αποτελεί ένα πολιτιστικό μάθημα και μάλιστα όχι ομολογιακού χαρακτήρα, αλλά ιδεαλιστικό, τεκμηριωμένο και γιαυτό αξιόπιστο. Πιστεύω ότι το στίγμα δόθηκε με τις λίγες αυτές κουβέντες και αρχίζουμε την παρουσίαση με τον Πρόεδρο τον κ. Αλαβάνο, ο οποίος θα κάνει και την την πρώτη εισηγητική τοποθέτηση. 2 Γιάννης Αλαβάνος, Πρόεδρος ΤΕΕ Δεν θα είναι εισηγητική, γιατί θα πω τη σκέψη μου γύρω από το βιβλίο. Ήμασταν εδώ πάλι, πριν από δύο εβδομάδες και παρουσιάσαμε το έργο του Γρηγόρη Διαμαντοπούλου, έργο ζωής ενός μεγάλου αρχιτέκτονα και πολεοδόμου, που είχε μετά και την αποδοχή από τον τύπο αυτής της εκδήλωσης που κάναμε. Σήμερα, παρουσιάζουμε μεν έργο, όχι ζωής, φαντάζομαι έχει πολύ μέλλον ακόμα η συγγραφέας, αλλά μιας εικοσαετίας σίγουρα, ένα μεγάλο κομμάτι ζωής και σκεφτόμουνα πάλι, ποιες είναι οι προτεραιότητές μας, ως Τεχνικό Επιμελητήριο, στις εκδόσεις. Γιατί δεν κάνουμε συστηματικές εκδόσεις, θα έλεγα ότι είναι μια δραστηριότητα του Τεχνικού Επιμελητηρίου πολύ σημαντική, που αξίζει τον κόπο να αφιερώσει κανείς πολύ χρόνο και πραγματικά είναι γεγονός ότι αφιέρωσαν πολύ χρόνο η κα Καζάζη και το Τμήμα Εκδόσεων, η διευθύντρια του επιστημονικού έργου, κα Τοράκη, η Θεανώ η Γεωργιάδου με την Ομάδα των Εκδόσεων. Έτσι έχουμε καλές επιδόσεις, αλλά τα κριτήρια κάθε φορά ποικίλλουν, είναι εκδόσεις που ασχολούνται πολύ με την πόλη και την αρχιτεκτονική, αλλά δεν είμαι μόνο αυτά, έχουμε κάνει εκδόσεις και του κ. Τάσιου, που είναι εδώ μαζί μας, αλλά μας καθοδηγεί. Ήθελα, λοιπόν, να πω για ποιο λόγο επιλέχτηκε το βιβλίο της κυρίας Μελκίδη. Δεν είναι μόνο γιατί είναι μια πρωτότυπη εργασία. Η αφετηρία του είναι το διδακτορικό της συγγραφέως και από αυτή την άποψη έχει πρωτοτυπία, αλλά δεν εκδίδουμε όλα τα βιβλία που έχουν σαν αφετηρία διδακτορικά συναδέλφων. Είναι μια πολύ σημαντική ερευνητική δουλειά και για το συγκεκριμένο μέρος και για το συγκεκριμένο αντικείμενο, αλλά, επίσης, δεν ήταν ο μόνος λόγος που θα μας οδηγούσε σε κάτι τέτοιο, ούτε καν μια πρωτοτυπία, αναμφίβολα, πέραν των υπολοίπων που έχει αυτό το βιβλίο, ότι εξετάζει μεμονωμένα το μνημείο, αλλά το εξετάζει λαμβάνοντας όλες τις παραμέτρους που θα μπορούσαν να ερμηνεύσουν το συγκεκριμένο μνημείο, άρα όλες τις πηγές που οδηγούν σε αυτό, ιστορικές, γεωγραφικές, πολιτισμικές και, κυρίως, το εξετάζει σε βάθος ιστορικό και σε πλάτος βιογραφικό, κάτι πολύ σημαντικό. Δηλαδή, τον ρόλο που έχει παίξει η ιστορική εξέλιξη στη δημιουργία αυτού του μνημείου και πως το μνημείο, που δεν είναι μνημείο- μιλάμε για ζωντανούς τώρα χώρους επικοινωνίας- έχει παίξει ρόλο

3 στην εξέλιξη της ιστορίας και το πόσο έχει επηρεαστεί και τοποθετηθεί σε συγκεκριμένο σημείο της πόλης, πώς έχει επηρεάσει την εξέλιξη της πόλης. Άρα η γεωγραφική διάσταση είναι μια πολύ σημαντική λογική να αντιμετωπίζουμε τα μνημεία. Όπως λέει και η συγγραφέας δεν είναι τα πιο σημαντικά μνημεία στην Ελλάδα αυτά τα συγκεκριμένα μνημεία, μιλάμε πάντα για μουσουλμανικά, αλλά απ ό,τι διάβασα - είχαμε συζητήσει με τη συγγραφέα- στην αρχή θεωρήθηκαν από ερευνητές ως ασήμαντα μνημεία, που δεν είναι έτσι, δεν πρέπει να θεωρούμε ως σημαντικά μόνο τα μνημεία που μας οδηγούν, εν τέλει, σε μια φασιστική λογική, δηλαδή, που αποτυπώνουν της εξουσίας τη λογική, αλλά ίσως έχουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, μερικές φορές και μεγαλύτερο, τα μνημεία μιας ομάδας κοινωνικής μέσα στον τόπο της, που τελικά μπορεί να επηρεάσουν και περισσότερο σε βάθος χρόνου. Όμως, μαζί με όλα αυτά, το στοιχείο που μας οδήγησε σαν Τεχνικό Επιμελητήριο να επιλέξουμε μια πολύ σημαντική μελέτη και να τη δημοσιεύσουμε, είναι αυτό που τονίζει και η συγγραφέας αρκετά, το θέμα της αντιμετώπισης των μουσουλμανικών μνημείων συνολικότερα στην Ελλάδα. Θέτει και το ζήτημα των σχέσεων των κοινοτήτων, των μειονοτήτων, των σχέσεων των χωρών, γειτονικών χωρών, γιατί ένα έλλειμμα βιβλιογραφίας που υπάρχει στην Ελλάδα σημειώνεται ότι είναι και έλλειμμα γενικότερα όλων των Βαλκανικών χωρών. Δεν θα πρέπει να το κρίνουμε αυτό με βάση τις σημερινές, εάν θέλετε, τις απολύτως σημερινές λογικές, αυτές που εκφράστηκαν με την ομιλία του Ομπάμα, που είπε για την Αμερική ότι είναι μια χώρα χριστιανών, μουσουλμάνων, ανεξίθρησκων ή με βάση τον διάλογο, τον θρησκευτικό διάλογο που κάνει ο Πατριάρχης, τώρα και που έχουν αλλάξει τα δεδομένα, θα πρέπει να τα δούμε, ίσως, στη χρονική αφετηρία που η συγγραφέας ξεκίνησε αυτή τη μελέτη, ίσως να είναι μια πολύ πιο δύσκολη περίοδος που αποτύπωνε, εάν θέλετε, και το πως η δική μας ιστορία έχει γραφτεί με μαύρες σελίδες, με μαύρες χρονικά σελίδες, δηλαδή, υπάρχει πλήρη άγνοια ή και με διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Εκεί νομίζω ότι ήταν και το θάρρος της συγγραφέως και όλων όσων ασχολήθηκαν με τέτοιου είδους θέματα: να αντιμετωπίσουν μια πολιτική επιλογή, που ήταν και τοπική πολύ έντονη, αλλά και εθνική, η οποία ήταν άστοχη, ενώ τώρα ίσως ζούμε και είμαστε σε μια περίοδο που έχει αποδειχθεί η αστοχία αυτής της πολιτικής. Το να έχουμε άγνοια, επειδή φοβόμαστε τις συνέπειες μιας πολιτικής, είναι ό,τι χειρότερο επιστημονικά και εμείς ακριβώς θέλαμε να δείξουμε ότι ως επιστήμονες και ως επιστημονικός φορέας οφείλουμε να αναδείξουμε τα πραγματικά γεγονότα ως έχουν και από εκεί και πέρα, ας αξιοποιήσει ο οποιοσδήποτε την πραγματικότητα. Εξάλλου, μέσα από το βιβλίο της κυρίας Μελκίδη αναφέρεται ακριβώς αυτό, ότι τα μνημεία που χαρακτηρίζονται ως μουσουλμανικά στην Ξάνθη έχουν μέσα τους όλες τις 3

4 επιρροές τις διαπολιτισμικές και τις ιστορικές, δεν έχουμε κανένα λόγο να τα κρύβουμε και κανένα λόγο να κρύβουμε και ευρύτερα τις συνέπειες που είχαμε ως χώρα από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τις διαπολιτισμικές επιρροές που έχουν όλοι και θα πρέπει να τις προσεγγίσουμε με το θετικό τους τρόπο. Με αυτή τη λογική ακριβώς έχουμε μειονότητες στην Ελλάδα, αυτό είναι αναμφισβήτητο, έχουν τη δική τους γλώσσα, έχουν τη δική τους θρησκεία, είναι Έλληνες και Ελληνίδες πολίτες και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζονται. Μαζί με την κόρη μου μπήκαμε χθες στο Google με τη λέξη «μειονότητα στην Ξάνθη Μουσουλμανική-Θρησκευτική» και πραγματικά μας παρέπεμψε σε site τουρκικά, τα οποία αναφέρουν ότι η Ξάνθη είναι μια περιοχή που η Ελλάδα την τηρεί επίτηδες σε υπανάπτυξη, ότι το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο, έχω δίπλα τον Πρύτανη, κάνει προπαγάνδα, αναφέρει τις καταγγελίες που έχουν γίνει στο Ελσίνκι ότι η γλώσσα δεν μιλιόταν πριν από 55 χρόνια, δηλαδή, σίγουρα, δεν είμαστε μόνο εμείς ως χώρα που έχουμε λανθασμένη, ίσως, τακτική, έχουμε να αντιμετωπίσουμε και μια πολύ έντονη προπαγάνδα. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να το αγνοήσει κανένας, αλλά επιμένω ότι ως Τεχνικό Επιμελητήριο συμφωνούμε απόλυτα και θέλαμε να αναδείξουμε, ελπίζω να το πετύχαμε, με αυτή την έκδοση, το σκεπτικό της συγγραφέως. Είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό, από μόνο του, βιβλίο, και νομίζω ότι κανείς δεν μπορεί πια να πάει στην Ξάνθη και να θέλει να τη μελετήσει, χωρίς να μελετήσει αυτό το βιβλίο. Λυπάμαι που το περιφερειακό μας τμήμα δεν συμμετείχε στην παρουσίαση του βιβλίου στην Ξάνθη και νομίζω ότι θα επιμένω να ξανασυζητήσουμε το βιβλίο στην Ξάνθη, σαν Τεχνικό Επιμελητήριο. Στην έδρα του κανείς μαθαίνει για την ιστορία, μαθαίνει για την πολεοδομική ανάπτυξη έξι, επτά αιώνων. Παρακολουθώντας αυτό το βιβλίο, δεν μαθαίνει μόνο για τα συγκεκριμένα μνημεία, που βεβαίως υπάρχουν, αλλά και πολύ συγκεκριμένες προτάσεις από τη συγγραφέα. Εγώ κράτησα μόνο μια, γιατί θεωρώ ότι αυτό που συνέβη στην Αθήνα είναι ίσως το σημαντικότερο από τα ολυμπιακά έργα που έχει μείνει, την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων. Υπάρχει μια αντίστοιχη πρόταση για την Ξάνθη και μπορεί να γίνει και για τις άλλες πόλεις που τη βρίσκω, πάρα πολύ σημαντική. Υπάρχουν άλλοι που θα μιλήσουν, ίσως, πιο ειδικοί από εμένα για το βιβλίο, υπάρχει μια πολύ καλή δομή, που έχει κάνει η συγγραφέας για να μπορεί να απευθυνθεί και στον ειδικό και στον άσχετο ακόμα και με την περιοχή και με την ιστορία και έχει κάνει μια περίληψη που κανείς εάν θέλει να δει τι ακριβώς περιλαμβάνει το βιβλίο, μπορεί να διαβάσει τα σημεία της περίληψης της συγγραφέως και να καταλάβει πολύ καλά. Η περίληψη είναι και σε άλλες τρεις γλώσσες, αγγλικά, τουρκικά και πομακικά. Τα πομακικά μας ενημερώνει -και το ξέρουμε- η συγγραφέας, δεν ήταν γραπτή γλώσσα, τώρα αρχίζει και αναδεικνύεται ως γραπτή γλώσσα. Εγώ παρακολουθώντας και την ΕΡΤ3 βλέπω ότι αυτή η λογική τα τελευταία χρόνια, επίσης, αρχίζει και περνάει και θεωρώ ότι οι επιρροές της συγγραφέως, και ελπίζω δηλαδή, έχουν πια αρχίσει και συνειδητοποιούνται σε όλο τον ελλαδικό χώρο. Θεανώ Γεωργιάδου Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τον Πρόεδρο. Μου έδωσε την αφορμή να πω δυο κουβέντες για το Τεχνικό Επιμελητήριο και το έργο του, που κακώς δεν τα είπα εισαγωγικά. Πιστεύω ότι όχι από αυτάρεσκη λογική ιδεοληπτική, αλλά καθαρά από διάθεση να βρίσκεται σε συνεχή κοινωνική εγρήγορση και να λειτουργεί με κοινωνικό αυτοματισμό το Τεχνικό Επιμελητήριο έχει καταφέρει να είναι επίκαιρο και να έχει αυτούς τους οραματικούς στόχους που του δίνουν την ευκαιρία να κάνει τις σωστές επιλογές και στις δημοσιεύσεις και στις εκδηλώσεις του και σε όλη την άλλη επικαιρότητα που παρακολουθεί. Θα συνεχίσουμε με την τοποθέτηση του κ. Στεφάνου, ομότιμου καθηγητή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, με τον οποίο είχαμε και μια συνεργασία σε όλη τη διαδικασία της εισήγησης του βιβλίου και είναι από αυτούς που το ξέρουν, ίσως, λίγο περισσότερο. 4

5 Ιωσήφ Στεφάνου, Ομότιμος Καθηγητής ΕΜΠ Εγώ μπορώ να πω ότι απόρησα όταν με κάλεσαν πρώτη φορά γι αυτό το βιβλίο, γιατί δεν θεωρούσα τον εαυτό μου ειδικό πάνω στο αντικείμενο. Όταν, όμως, το πλησίασα και το πλησίασα αρκετά συστηματικά, κάθισα έκανα χάρτες για να δω πού είναι τα μνημεία ένα- ένα, να τα εντοπίσω, να δω την κατανομή τους στον χώρο, τη λειτουργικότητά τους στον χώρο, μην ξεχνάτε ότι είμαι και πολεοδόμος, άρχισα να το απολαμβάνω και μπορώ να πω ότι αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο από όλα - επειδή τα τελευταία χρόνια στο Πολυτεχνείο οι έρευνές μας, η έρευνα του εργαστηρίου μου στρεφόταν κυρίως στα θέματα της ανάγνωσης, της φυσιογνωμίας μιας πόλης - έβρισκα ότι η δουλειά της κυρίας Μελκίδη ήταν πραγματικά μια προσφορά σημαντικότατη, για να αναδειχθεί η φυσιογνωμία αυτής της συγκεκριμένης πόλης. Ήταν ένα εργαλείο που πραγματικά πρόσφερε ότι το πολυτιμότερο για να μπορέσει κανείς να αναγνώσει και να πλησιάσει, να βιώσει, εάν θέλετε, αυτό που ονομάζουμε φυσιογνωμία. Τι είναι η φυσιογνωμία; Η φυσιογνωμία είναι η γνώση που αποκτούμε, όπου σχηματίζουμε από το πλησίασμα μιας οντότητας, από τη φύση για τη φύση μιας οντότητας. Φυσιογνωμία σημαίνει, λοιπόν, η γνώση που σχηματίζουμε εάν δεχτούμε ότι η πόλη είναι μια οντότητα. Για να πούμε ότι η πόλη είναι οντότητα, θα πρέπει να δεχθούμε ότι η πόλη φέρει τα τρία χαρακτηριστικά που φέρει κάθε οντότητα. Δηλαδή, να είναι μια ιδέα υλοποιημένη που να έχει συνείδηση και πνεύμα. Η πόλη, ένας τόπος όπως είναι οι πόλεις οι δικές μας, οι γνωστές χώρες, η χώρα και όπως την περιγράφει και ο Πλάτωνας, δεν είναι τίποτα άλλο παρά «το υπόβαθρο εκείνο κάθε δημιουργίας» όπως λέει ο Πλάτωνας. Δηλαδή, είναι ο χώρος εκείνος μέσα στον οποίο αναπτύσσεται η ατομική συνείδηση των πολιτών και η συνεύρεση, ο συνδυασμός, το πλάσιμο όλων αυτών των ατομικών συνειδήσεων οδηγεί στη διαμόρφωση ενός στοιχείου που είναι πολύ περισσότερο από το άθροισμα των ατομικών συνειδήσεων, που δεν είναι τίποτα άλλο από αυτό που ονομάζουμε συλλογική συνείδηση και που η συλλογική συνείδηση εκφραζόμενη προς τα έξω είναι αυτό που ονομάζουμε πολιτισμός. Η πόλη, λοιπόν, παράγει πολιτισμό και κάθε πόλη παράγει τον δικό της πολιτισμό, γιατί κάθε πόλη είναι μια ξεχωριστή οντότητα, αφού όπως λέμε η πόλη έχει μια συλλογική συνείδηση, άρα έχει συνείδηση, άρα είναι ον. Να, λοιπόν, γιατί μπορούμε να μιλάμε για φυσιογνωμία από τη στιγμή που θα δεχτούμε ότι ένας τόπος έχει οντότητα, είναι ον. Και η Ξάνθη είναι μια τέτοια πόλη, η οποία πραγματικά έχει δική της οντότητα, δική της ταυτότητα που εκφράζει προς τα έξω, δηλαδή, έχει φυσιογνωμία που δεν μοιάζει με τίποτα άλλο, που δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτα άλλο, δεν μπορεί να ταυτιστεί με κάτι άλλο, είναι η ταυτότητά της. Είναι άλλο αυτό που ονομάζουμε χαρακτήρας στις πόλεις και άλλο αυτό που ονομάζουμε φυσιογνωμία. Ο χαρακτήρας μπορεί και να ομαδοποιηθεί, γιατί είναι το σύνολο των ιδιαζόντων χαρακτηριστικών μιας πόλης. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά στις ορεινές πόλεις ή στις νησιώτικες πόλεις ή στις καμπίσιες πόλεις μπορεί σε πολλά σημεία να μοιάζουν και επομένως, μπορούμε να πούμε, μπορούμε να μιλάμε για νησιώτικο χαρακτήρα, για ορεινό χαρακτήρα των ελληνικών πόλεων κλπ. Δεν μπορούμε, όμως, να μιλάμε για κοινή φυσιογνωμία. Η φυσιογνωμία κάθε πόλης είναι μοναδική, γιατί είναι η έκφραση της ταυτότητάς της. Εδώ, λοιπόν, η εργασία της κυρία Μελκίδη έρχεται να το επιβεβαιώσει με το πιο περίτρανο τρόπο. Μας δίνει τα χαρακτηριστικά εκείνα, τα στοιχεία εκείνα τα ιδιαίτερα, που η συλλογική συνείδηση και επιμένω σε αυτό, και έθιξε και ο κύριος Πρόεδρος, η συλλογική συνείδηση αυτής της πόλης και η συλλογική συνείδηση ήταν η ανάμειξη των συνειδήσεων των ατομικών, των χριστιανών, των μουσουλμάνων, των Ελλήνων, των Εβραίων, των Πομάκων, όλων όσων έζησαν, βιώσαν και επεξεργάστηκαν τα στοιχεία αυτής της πόλης, έδωσε ορισμένα αποτελέσματα στον χώρο. Πάντα η δραστηριότητα του ατόμου, του ανθρώπου, ατομική, συλλογική στον χώρο έχει σαν αποτέλεσμα τα αντικείμενα. Φτιάχνουμε αντικείμενα. Φτιάχνουμε στοιχεία, τα οποία βρίσκονται, αντίκειται σε μας. Είναι απέναντί μας. Είναι τα μνημεία αυτά που λέμε. Μνημείο σημαίνει, μην ξεχνάμε, στοιχείο 5

6 μνήμης, φορέας μνήμης και αυτά τα στοιχεία και εδώ θα συμφωνήσω, επίσης, με τη συγγραφέα, μπορεί να μην θεωρούνται κρίνοντάς τα και αξιολογώντας τα, ιεραρχώντας τα με μια ιεραρχία που βάζουμε κριτήρια ποιο είναι σπουδαιότερο, αυτά ή του Τσινάν, το Τζαμί στην Καρδίτσα, δεν ιεραρχούνται έτσι. Για κάθε τόπο τα μνημεία του είναι ξεχωριστά, είναι δικά του. Μπορεί να φαίνονται ασήμαντα σε σύγκριση με πολύ μεγάλα άλλα μνημεία, αλλά, όμως, για την πόλη είναι στοιχεία μνήμης μοναδικά, εξαιρετικά και καταφέρνουν, όταν τα πλησιάζουμε, να μας κάνουν να βιώνουμε τα βιώματα εκείνα που έχουν μείνει και εμβαπτίζουν, εάν θέλετε, αυτόν τον χώρο. Αυτά τα βιώματα είναι που επιδιώκει κανείς να ζήσει και να βιώσει όταν πραγματικά πλησιάζει μια πόλη. Έχουμε μάθει, δυστυχώς, μέσα σε αυτή την καταναλωτική κοινωνία που ζούμε να μην βιώνουμε τους τόπους, αλλά να τους καταναλώνουμε. Με διάφορους τρόπους τους καταναλώνουμε. Είτε προσπαθώντας να καταναλώσουμε ψυχαγωγία. Παλαιά η ψυχαγωγία, η αγωγή της ψυχής δεν συνδυαζόταν με πληρωμή, με κατανάλωση, εμείς σήμερα καταναλώνουμε. Εάν δεν ξοδέψουμε δεν θεωρούμε ότι ψυχαγωγηθήκαμε. Επίσης, έχουμε μάθει να καταναλώνουμε τον χώρο μέσα από τις εικόνες του. Οι περισσότεροι από εμάς σαν τους Γιαπωνέζους, χωρίς να θέλω να θίξω τον αγαπητό αυτό λαό, πλησιάζουμε έναν τόπο, βγαίνουμε με την φωτογραφική μηχανή και τσάκα-τσάκα φωτογραφίζουμε εκεί και μάλιστα φωτογραφίζουμε εκείνα τα στοιχεία που προβάλουν ακριβώς τα διαφημιστικά τρίπτυχα, πολύπτυχα, οι αφίσες και αφού τα απαθανατίσουμε και τα εγκλωβίσουμε και εμείς, έτσι ώστε να τα έχουμε στο χαρτί ή στην Polaroid, φεύγουμε ικανοποιημένοι ότι είδαμε την πόλη. Τι είδαμε, τι ζητήσαμε, τι βιώσαμε, είναι κάτι που παραμένει πάντοτε ερωτηματικό. Νομίζουμε ότι εάν φωτογραφήσουμε και πάρουμε τη φωτογραφία πήραμε μαζί μας κάτι από την πόλη; Την πόλη την πλησιάζει κανείς ζωντανά, την περπατάει, την βιώνει, ζει τα βιώματά της, όλα αυτά και αξιοποιεί όλα εκείνα τα στοιχεία, όχι μόνο τα χωρικά, αλλά και τα χρονικά και τις συμπεριφορές και όλα εκείνα τα στοιχεία που μπορούν να του δώσουν να καταλάβει τι σημαίνει αυτή η πόλη, ποιος είναι ο χαρακτήρας της, ποια είναι η φυσιογνωμία της, ποια είναι αυτό που λέω η ταυτότητά της. Έχουμε κάνει πάρα πολλές έρευνες πάνω στα θέματα των στοιχείων, που συμπληρώνουν αυτή την εικόνα γνώσης ενός τόπου. Μεταξύ των άλλων, το σπουδαιότερο θα έλεγε κανείς είναι όχι η οπτική αντίληψη που έχουμε για τον τόπο και ή ακόμη, εάν θέλετε, η ακουστική αντίληψη ή ακόμη η οσμητική, η γευστική, η αντίληψη που έχουμε από αυτό που προσφέρει ένας τόπος, αλλά το σπουδαιότερο από όλα είναι αυτή η βαθύτερη γνώση. Η βαθύτερη γνώση μας κάνει να πλησιάσουμε τον λόγο και τον μύθο του τόπου. Τον λόγο ως γλώσσα της λογικής και τον μύθο ως γλώσσα της ψυχής. Ως αναλογική γλώσσα, θα λέγαμε, είναι η γλώσσα που μην νομίζετε ότι την ξεχάσαμε, ότι μας είναι πλέον άχρηστη επειδή εδώ και αρκετές χιλιάδες χρόνια έχουμε περάσει στη λογική σκέψη, στην Αριστοτέλεια λογική σκέψη ή όπως θεωρούν οι Γάλλοι στην Καρτεσιανή λογική -η Καρτεσιανή λογική πόσων αιώνων είναι-έχουμε ανάγκη και ζούμε πάντα μέσα και από μια αναλογική σκέψη. Η πορεία μας, η ζωή μας, οι πράξεις μας το αποδεικνύουν. Έχω πει επανειλημμένως και σε πάρα πολλές περιπτώσεις ότι όλοι σχεδόν έχουμε παντρευτεί και έχουμε χορέψει τον χορό του Ησαΐα, είναι λογική πράξη αυτή; Ανάγεται στη σφαίρα της λογικής ο χορός του Ησαΐα; Είναι αμιγώς αναλογική και τη δεχόμαστε και την ευχαριστιόμαστε και τη βιώνουμε, σαν μια έκφραση που μας συνδέει με κάτι το παραπάνω κλπ, αλλά αναλογικά, γιατί αναλογικά σημαίνει ότι ακολουθούμε το παράδειγμα κατ αναλογία των Θεών, των Ημίθεων ή των Ηρώων, που μας έδωσαν τον τρόπο που πρέπει να δρούμε και έτσι δράσαμε και επομένως μπήκαμε και εμείς μέσα σε αυτή τη χωρία και αξιωθήκαμε να δράσουμε και εμείς ως Θεοί, Ημίθεοι ή Ήρωες, άρα αναλογικά. Αυτή την προσέγγιση την τόσο ευρεία, θα έλεγα, στα πράγματα, η κυρία Μελκίδη την έχει μέσα στο βιβλίο της. Έχει κάνει μια ολιστική, θα έλεγα, αντιμετώπιση, διότι προσπαθεί να μας δείξει, πρώτα-πρώτα ότι τα μνημεία τα μουσουλμανικά δεν είναι προϊόντα μιας, θα λέγαμε, πολιτιστικής μόνο ή εθνικής ομάδας, η οποία ήλθε από τα βάθη της Ασίας και μας έδωσε αυτή την αρχιτεκτονική και την άφησε εκεί και εμείς τώρα την θέλουμε ή δεν την θέλουμε. Υπήρξαν και τέτοιες φωνές κατά καιρούς, «Τι τα θέλουμε εμείς αυτά τα μνημεία; Δεν τα καθαρίζουμε να μην βλέπουμε μπροστά μας την Τουρκοκρατία;». Όμως, αυτά είναι ζύμωμα όλων εκείνων των πολιτιστικών αντιλήψεων που διαμορφώθηκαν μετά την Άλωση, από τη συμβίωση, θετική ή αρνητική, εν πάση περιπτώσει, τη συμβίωση των λαών. Η Βυζαντινή αρχιτεκτονική από την Οθωμανική αρχιτεκτονική δεν διαφέρει τόσο πολύ. Τα έργα του Τσινάν, ας πούμε, σε τι διαφέρουν από την ανάλογη αντιμετώπιση την τεχνολογική, την ιδεολογική κλπ, που είχαν τα βυζαντινά αρχιτεκτονήματα; Δεν έχουν εμβολιαστεί, δεν έχουν αναμειχθεί όλες εκείνες οι τεχνικές, αλλά και οι ιδεολογικές καταστάσεις που έδωσαν αυτά τα αποτελέσματα; Πάρα 6

7 πολλές φορές στέκεται κανείς μπροστά σε ένα μνημείο τέτοιο και το καμαρώνει. Μήπως στην Αθήνα δεν έχουμε τέτοια στοιχεία; Μήπως στην Αθήνα θα δεχόμασταν αυτή τη στιγμή να χάσουμε κάποια στοιχεία, το Τζαμί, ας πούμε, στο Μοναστηράκι ή οπουδήποτε αλλού έχουμε τέτοια στοιχεία; Δεν θα έπρεπε να τα είχαμε προστατεύσει; Με την ίδια λογική κάποτε κάποιοι αρχαιολάτρες, θα λέγαμε, όχι με κακή πρόθεση πιθανόν, δεν το ξέρουμε αυτό, ήλθαν και ξήλωσαν 240 βυζαντινά εκκλησάκια από το κέντρο της Αθήνας. Οι Βαυαροί τότε είχαν μια διάθεση να προλάβουν ότι το αρχαιοελληνικό. Δεν ήθελαν καθόλου να μας συνδέσουν με τις ρίζες μας σχετικά με τη βυζαντινή συνέχεια. Έτσι, ξαναγυρίσαμε στην αρχαιολατρία, στην αρχαία Αθήνα. Την αρχαία Αθήνα θέλησαν να προβάλουν και επομένως τα εκκλησάκια τους εμπόδιζαν και έπρεπε να τα βγάλουμε από τη μέση. Η ανάδειξη, η αξιοποίηση και κυρίως η αλλαγή νοοτροπίας μας, εάν θέλετε, η συναισθηματική αυτή προσέγγιση που μέχρι τώρα ήταν αρνητική για τέτοιου είδους μνημεία, θα πρέπει να αλλάξει για να μπορέσουμε πραγματικά, όχι απλά να αγαπήσουμε, αλλά να βιώσουμε και να κάνουμε δικά μας αυτά τα μνημεία τα οποία, στο κάτω-κάτω είναι πολιτιστική μας κληρονομιά και μας βοηθούν να καταλάβουμε και να βιώσουμε αυτό που είπα πριν, τη φυσιογνωμία μιας ξεχωριστής πόλης, ενός ξεχωριστού τόπου, μιας χώρας μήτρας δημιουργίας, η οποία δεν είναι νεκρή, αλλά θα συνεχίσει να δημιουργεί πολιτισμό, τον δικό της πολιτισμό, τον πολιτισμό της Ξάνθης. Ευχαριστώ ιδιαίτερα την κυρία Μελκίδη γι αυτή την εργασία, νομίζω το ότι να αναλύσω το τι περιλαμβάνει κάθε μέρος ή να αναλύσω τον τρόπο και τη μεθοδολογία, με την οποία προσέγγισε τα μνημεία, είναι περιττό, η ίδια τα αναλύει τόσο καθαρά και τόσο εξονυχιστικά θα έλεγα, που σας συνιστώ πραγματικά, να το διαβάσετε, γιατί διαβάζεται και πάρα πολύ εύκολα και απευθύνεται το βιβλίο σε όλο το κοινό. Ευχαριστώ πάρα πολύ. Θεανώ Γεωργιάδου Ευχαριστούμε τον καθηγητή κ. Στεφάνου που πιστεύω ότι έδωσε και το στίγμα της πολεοδομικής προσέγγισης στο πρόβλημα της αντιμετώπισης της πολιτιστικής κληρονομιάς της Χώρας. Επισήμανε και πολύ σωστά ότι είναι αναπόσπαστο τμήμα της συνολικής ανάπτυξης της πόλης και για να μπορέσει αυτό, αφού είναι στόχος, να γίνει και επίτευξη, θα πρέπει να διερευνηθούν όλες οι πολιτικές που θα μετριάσουν τα διαλυτικά φαινόμενα της κοινωνικής, της οικολογικής και της περιβαλλοντικής συνοχής και έτσι θα ενσωματωθούν στο αναπτυξιακό σχέδιο της πόλης σαν αναπόσπαστο τμήμα του, με στόχο πάντα και τη διατήρηση και τη βελτίωση αυτής της πολιτιστικής κληρονομιάς μας, για να μπορέσουμε να μην χάσουμε τη μνήμη μας. Επόμενος ομιλητής μας είναι ο κ. Καραμπίνης, καθηγητής και Αντιπρύτανης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου, ο οποίος πιστεύω θα έχει να μας πει πολύ περισσότερα για το ήθος και το πνεύμα του βιβλίου λόγω και της εντοπιότητάς του. Αθανάσιος Καραμπίνης, Καθηγητής, Αντιπρύτανης ΔΠΘ Δεν ξέρω εάν πραγματικά έχω κληθεί με την ιδιότητα του πανεπιστημιακού ή του ακαδημαϊκού δασκάλου. Θα ήθελα, όμως, να μιλήσω με την ιδιότητα του κατοίκου της περιοχής που ζω πολλά χρόνια εκεί και πραγματικά πιστεύω ότι ίσως μπορέσω να μεταφέρω και μάλιστα, επειδή θα μπορούσε κανείς να μιλάει πάρα πολλές ώρες γι αυτό το βιβλίο, έχοντας βιώσει κιόλας την Ξάνθη αρκετά χρόνια, θα προσπαθήσω, μέσα από ορισμένες σημειώσεις από το γραπτό κείμενο που έχω, σε λίγο χρόνο, να αναδείξω, τουλάχιστον, και τον δικό μου τον προβληματισμό, που πιστεύω ότι ένας προβληματισμός που αναπτύσσεται, όταν διαβάζει κανείς το βιβλίο, αλλά και τα βασικότερα σημεία του. Έτσι θα προσπαθήσω, λοιπόν, να μείνω στην περιγραφή ενός ανθρώπου που πραγματικά όταν πρωτοπηγαίνει σε μια τέτοια περιοχή, εντυπωσιάζεται από μια πολυπολιτισμικότητα που υπήρχε εκεί και υπάρχει και που προσπαθεί να κατανοήσει το χθες μέσα από την εξέλιξη των πραγμάτων που βλέπει. 7

8 Και μέσα από αυτά τα πράγματα που βλέπει είναι, συνήθως, οι δομικές κατασκευές, είναι οι οικοδομικές κατασκευές και προσπαθεί, λοιπόν, να δει τις αλληλεπιδράσεις των πολιτισμών - συνταξιδιώτης- για να χρησιμοποιήσω και ένα γλαφυρό ύφος, σε ένα ενδιαφέρον ταξίδι της ιστορίας, προσπαθώντας να φανταστεί τους ανθρώπους που έζησαν σε αυτή την περιοχή, σε αυτόν τον τόπο πριν από αυτόν, μέσα από τη λειτουργία τους, είτε αυτή η λειτουργία τους ήταν θρησκευτική, είτε ήταν η καθημερινότητά τους. Και όλα αυτά γιατί; Πιστεύω ότι ίσως αυτό να ήταν και βασικό ερέθισμα που οδηγεί πολλούς και κυρίαρχα την κυρία Μελκίδη, στο να γράψει κανείς ένα τέτοιο βιβλίο. Ούτως ή άλλως, γνωρίζουμε όλοι ότι είμαστε κοινωνικά όντα και ότι στην προσπάθειά μας να εξασφαλίσουμε μια ιστορική συνέχεια, οφείλουμε να σεβόμαστε την οποιαδήποτε πολιτισμική μας ταυτότητα και πρέπει να σεβόμαστε, επίσης, όλα εκείνα τα δημιουργήματα, επιτεύγματα, στοιχεία που μαρτυρούν πολιτισμό προκατόχων μας και που είτε έχουν αποτελέσει είτε μπορούν να αποκτήσουν μια ιστορική ή μια συμβολική ακόμα - ακόμα αξία. Ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία του πολιτισμού μας, νομίζω ότι θα συμφωνήσουμε, είναι το εκάστοτε δομημένο περιβάλλον. Είναι ένα στοιχείο που μας δείχνει και τον πολιτισμό που υπήρχε στις διάφορες εποχές, αλλά μπορεί να μας δώσει και πολύ περισσότερα στοιχεία, όπως ήταν ο πολιτισμός, όπως έλεγα προηγουμένως ότι ήταν και η καθημερινότητα που είχαν αυτοί οι άνθρωποι αυτές τις εποχές και εάν δούμε, όπως περιγράφει και στα σχέδιά της η συγγραφέας στοιχεία από τη δομική τέχνη, μπορούμε να βρούμε την τεχνολογική συνιστώσα που είχε ο εκάστοτε πολιτισμός και να έλθουμε έτσι, να ακουμπήσουμε, με σοβαρές μαρτυρίες με σημαντικό ενδιαφέρον, πλευρές του τότε πολιτισμού και της συνέχειας της σημερινής. Θα μπορούσαμε να βρούμε πάλι μέσα από μια δομική, μια καταγραφή της δομικής τεχνητής και της ιστορίας, έτσι όπως εξελίχθηκε, σε καθένα από αυτά τα κτίσματα, το εύρος, την ποιότητα, τα χαρακτηριστικά του οικονομικού επιπέδου της εποχής, αλλά και τη λειτουργία Από την άποψη, λοιπόν, αυτή, το βιβλίο της κυρίας Μελκίδη, που αφορά στα μουσουλμανικά στοιχεία της Ξάνθης, αλλά δεν περιορίζεται μόνο σε αυτά, μας δίνει μια χρονική εξέλιξη με ερεθίσματα μουσουλμανικά στοιχεία από τον 14 ο αιώνα μέχρι και τον 19 ο, κατά την άποψή μου αποτελεί μια ουσιαστική συμβολή στη μελέτη και στην κατανόηση της διαπολιτισμικής και της πολιτιστικής διαμόρφωσης της ευρύτερης περιοχής. Μην ξεχνάμε ότι είναι μια περιοχή με ιδιαίτερα διαπολιτισμικό χαρακτήρα και στις μέρες μας, τα ανέπτυξε και ο Πρόεδρος, όχι πάντοτε θετικά στοιχεία αυτής της συνύπαρξης, κυρίαρχα όμως μένουν τα θετικά στοιχεία, παρότι πολλές φορές υπάρχουν και αρνητικά και που μια συνιστώσα αυτών των στοιχείων είναι και τα μουσουλμανικά μνημεία. Εδώ θέλω να τονίσω, που πολύ σωστά αναφέρει η συγγραφέας, ότι μέχρι τώρα δεν είχαν μελετηθεί όντως, διότι, εάν δείτε και τις φωτογραφίες η πρώτη εικόνα που αποκομίζει κανείς είναι ότι είναι κάποια πολύ απλά δομήματα και μια δεύτερη σκέψη, που είτε είναι ενδόμυχη είτε πολλές φορές εκφράζεται, ότι ας μην ασχοληθούμε με αυτά, γιατί μας θυμίζουν περιόδους που δεν ήταν η περιοχή κάτω από ελληνική κυριαρχία. Δεν θα περιγράψω αναλυτικά το βιβλίο, απλώς πολύ συνοπτικά θα πω ότι περιλαμβάνει 10 κεφάλαια και διαρθρώνεται σε δύο κυρίαρχα μέρη. Εισαγωγικά, υπάρχουν πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για όσους δεν έχουν διαβάσει για την Ισλαμική θρησκεία, τα οποία μας καθοδηγούν, όσους δεν είμαστε μύστες αυτής της θρησκείας, ποιες είναι οι ιδιαιτερότητές της, ποια είναι τα χαρακτηριστικά της και πώς εξελίχθηκε, γιατί με βάση αυτά τα κλειδιά, με βάση αυτά τα εργαλεία, θα μπορέσουμε πολύ πιο εύκολα μετά να κατανοήσουμε και την αρχιτεκτονική τους και την εξέλιξη τη διαχρονική αυτών των μνημείων, που κατά κύριο λόγο αποτελούν θρησκευτικά μνημεία, κάτι αντίστοιχα με τις δικές μας εκκλησίες, χωρίς να μένουν μόνο σε αυτό. Στο πρώτο μέρος, παίρνοντας ιστορικά στοιχεία του βιβλίου γίνεται μια σύντομη, αλλά ουσιαστική περιγραφή για το καθεστώς της περιοχής της Ξάνθης, της Ξάνθειας κατά τους αρχαίους χρόνους, το καθεστώς, λοιπόν, που υπήρχε στην περιοχή τον 14 ο αιώνα, όπου τότε καταλαμβάνεται από τους Οσμανλήδες η περιοχή και που στην πραγματικότητα είναι το ξεκίνημα της ανοικοδόμησης ή της οικοδόμησης αυτών των μνημείων, περνώντας από το βυζαντινό καθεστώς στους Οσμανλήδες. 8

9 Το δεύτερο μέρος, που είναι το κυρίαρχο κομμάτι, και αποτελείται από δέκα κεφάλια, στην πραγματικότητα, είναι η περιγραφή όλων αυτών των μνημείων των μουσουλμανικών, που περιγράφονται, με πολύ αρχιτεκτονική λεπτομέρεια: κατόψεις, όψεις, τομές, διάφορες χρονικές φάσεις, πώς εξελίχθηκαν, ότι δεν ήταν όλα ούτε δομήθηκαν στη μορφή την οποία τα συναντά κανείς σήμερα, όταν τα επισκεφτεί, ακόμα και τις επιγραφές τους, την ιστορία τους και τους θρύλους. Σε όλη αυτή τη δομή του δεύτερου κεφαλαίου η συγγραφέας καταγράφει, τεκμηριώνει και αποτυπώνει όλα τα στοιχεία. Για καθεμία από αυτές τις κατασκευές παρουσιάζει τα στοιχεία της τυπολογίας της και μέσα από αυτά οδηγείται σε συμπεράσματα θετικότητας ή σε πιθανές μεταγενέστερες παρεμβάσεις που πολλά από αυτά έχουν. Παράλληλα, διερευνά και την ένταξή τους, αλλά και τη συμβολή αυτών των δομημάτων στη διαμόρφωση του πολεοδομικού ιστού. Μίλησε προηγούμενα και ο συνάδελφος για τους χάρτες που έχει και πως απεικονίζει την εξέλιξη του οικιστικού αυτού περιβάλλοντος, του δομημένου περιβάλλοντος μέσα και γύρω από αυτά τα μνημεία και πώς επεκτεινόταν η μικρή πόλη της Ξάνθης, που αρχικά ήταν μέσα στο βυζαντινό κάστρο, η παλαιά πόλη, πώς επεκτάθηκε πολλές φορές με κέντρο αυτά τα μνημεία. Ήδη οι συνοικίες έχουν διαμορφωθεί με αυτόν τον τρόπο. Ένα χαρακτηριστικό της έρευνας, σε ένα από τα σημαντικά τζαμιά που σώζονται σήμερα, είναι το Αχριάν Τζαμί, όπου μέσα από αυτό μπορεί κανείς να διακρίνει με εξέλιξη του τότε πολεοδομικού ιστού στο σημερινό σωζόμενο της παλαιάς πόλης πολεοδομικό ιστό της Ξάνθης. Επίσης, παρουσιάζει σημαντικά στοιχεία για την πληθυσμιακή μεταβολή της πόλης, δεν παραμένει μόνο στην περιγραφή των μνημείων, δίνει ιστορικά στοιχεία για την πληθυσμιακή μεταβολή, για τις εργασίες, για τις σχέσεις που υπήρχαν ανάμεσα στις διάφορες ομάδες αλλοθρήσκων που υπήρχαν και ζούσαν στην ίδια περιοχή και υπάρχει επίσης ένα σημαντικό τμήμα του βιβλίου, το οποίο είναι αφιερωμένο στη διαχρονική του εξέλιξη μέσα από αυτή την ιστορική αναδρομή, περιγράφοντας ακόμα και τις διώξεις των χριστιανών σε περιόδους που η αρμονική αυτή συνύπαρξη δεν υπήρχε. Στο τέλος, υπάρχουν άλλα δύο τμήματα του βιβλίου με σημαντικές πληροφορίες που μπορεί κανείς να ανατρέξει στις πηγές που ανέτρεξε και η συγγραφέας, αλλά και ένα ιστορικό αφιέρωμα για την ίδρυση του οικισμού της Ξάνθης στους πρότερους βυζαντινούς χρόνους, πώς από αρχαία Ξάνθεια που εικάζεται περίπου η περιοχή της, εξελίχθηκε στην πόλη της Ξάνθης που περιβάλλεται και με το κάστρο της. Στην πραγματικότητα, όλο το βιβλίο, με αφορμή τα μουσουλμανικά μνημεία, αλλά μη περιοριζόμενο σε αυτά, περιγράφει την ιστορία της πόλης, περιγράφει την ιστορία της Ξάνθης. Εστιαζόμενο μεν στην κατάκτηση και στη χρονική περίοδο μετά τον 14 ο αιώνα, αλλά συνδέοντας και το πριν και την μετά εξέλιξη. Η συγγραφέας πραγματικά χρησιμοποιεί μια μακροσκοπική συνθετική διαδικασία με πολυεπίπεδα κριτήρια και αξιοποιεί στοιχεία από όλες τις επιστήμες. Δεν περιορίζεται μόνο στην επιστήμη του μηχανικού, στις αποτυπώσεις, είτε αυτά είναι γεωμετρίες, αρχιτεκτονική, επιγραφές, αλλά χρησιμοποιεί στοιχεία από όλες τις πηγές. Μια διαδικασία που η ίδια την αναφέρει ως μέθοδο ολιστικής ανάλυσης και πολλαπλής προσέγγισης και, που όπως έλεγα, περιλαμβάνονται στοιχεία, όχι μόνο αρχιτεκτονικά, αλλά κυρίαρχα στοιχεία από όλες τις πηγές που μπορεί να χρησιμοποιήσει. Τέλος, στα συμπεράσματα, και τελειώνω με τη σύντομη αυτή παρουσίαση, που πραγματικά είναι ένα βιβλίο που αξίζει να το διαβάσετε, περιλαμβάνονται ορισμένες ενδιαφέρουσες προτάσεις για τα τμήματα της πόλης που μπορούμε ακόμα να σώσουμε. Βέβαια, να δηλώσουμε οι δημοτικές αρχές της Ξάνθης, της τελευταίας εικοσαετίας, τριακονταετίας, και πρέπει να τις συγχαρούμε, έχουν σώσει πάρα πολλά μνημεία και στην παλαιά πόλη, αλλά υπάρχουν ακόμα προτάσεις, που κάνει πολύ εύστοχα η κυρία Μελκίδη, πως μπορούμε να σώσουμε και άλλα μνημεία, όπως είναι οι καπναποθήκες ή όπως είναι ακόμα τα χάνια και ο προσφυγικός συνοικισμός, που και αυτά με τον δικό τους χρώμα αποτελούν στην πραγματικότητα πολιτισμικά στοιχεία. Εγώ πραγματικά ξεκίνησα από περιέργεια, θεωρώντας ότι θα το διαβάσω ως κάτοικος της περιοχής, με γύρισε πίσω στο 74, από το 74 που πρωτοπήγα στην Ξάνθη έφηβος τότε πρωτοετής φοιτητής, όπου η Ξάνθη είχε μια ή δυο πολυκατοικίες και όντως τότε προσπαθούσα να καταλάβω τη δομή της, την αρχιτεκτονική της, το χρώμα της και παρόλα τα 35 χρόνια πέρασαν μου είχαν μείνει πάρα πολλές απορίες, στις οποίες πραγματικά βρήκα λύσεις στο βιβλίο σας. Πιστεύω ότι σας οφείλω ένα ευχαριστώ. 9

10 Θεανώ Γεωργιάδου Ευχαριστούμε τον κ. Καραμπίνη για την ιδιαίτερη έμφαση που έδωσε στην ανάδειξη της πολιτισμικής φυσιογνωμίας της πόλης. Όπως εξάλλου προκύπτει πολύ έντονα από το βιβλίο, δεν προσέγγισε μόνο τον παραδοσιακό χαρακτήρα αλλά ανέδειξε τη διαπολιτισμική φυσιογνωμία της πόλης, σαν συγκριτικού πλεονεκτήματος για την ανάπτυξή της. Επόμενος ομιλητής είναι ο κ. Συρίγος, καθηγητής, από το Ίδρυμα της Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης. 10 Άγγελος Συρίγος, Καθηγητής, Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης Σας ευχαριστώ πολύ. Κυρίες και κύριοι, τον Οκτώβριο και Νοέμβριο του 1995 ήμουνα υποχρεωμένο,ς περίπου κάθε μέρα, να κάνω τη διαδρομή από την Ξάνθη στο χωριό Εχίνος. Στο 5ο χιλιόμετρο περίπου της διαδρομής υπάρχει μια παλαιά Οθωμανική γέφυρα, με τρία τόξα, το ένα τόξο, που έχει καταστραφεί από κάποια πλημμύρα, είναι δίπλα στον σημερινό δρόμο, τα άλλα δύο εξακολουθούν να υπάρχουν και ανάμεσα στα δύο τόξα είναι εντοιχισμένη μια ανεστραμμένη ημισέληνος. Προφανώς, η γέφυρα έχει φτιαχτεί στην περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ποτέ δεν είχα προσέξει την ανεστραμμένη ημισέληνο. Μια μέρα, περνώντας, διαπίστωσα ότι κάποιος είχε φροντίσει με Black and Decker να ξύσει το μάρμαρο και ενώ πρώτα χανόταν μέσα στην υπόλοιπη πέτρα, είχε αναδειχθεί με ιδιαίτερο τρόπο. Ύστερα από μερικές μέρες, περνώντας από την ίδια διαδρομή, είδα ότι κάποιος είχε ρίξει μαύρη πίσσα πάνω στον τοίχο, ο οποίος είχε κρύψει την ανεστραμμένη ημισέληνο. Ύστερα από μερικές ημέρες, κακοκαιρία εν τω μεταξύ, κακός καιρός, το ποτάμι φουσκωμένο, δηλαδή, οι άνθρωποι που το έκαναν πρέπει και λίγο να κινδύνευαν, κάποιος με Black and Decker πήγε και ξανά έξυσε τον τοίχο και φρόντισε να βάψει με κόκκινο και άσπρο χρώμα τη σημαία, έτσι ώστε να μην υπάρχει αμφιβολία περί τίνος ακριβώς πρόκειται. Το πρόβλημα λύθηκε από κάποιον τελευταίο, ο οποίος μπογιάτισε με ένα άσπρο χρώμα και ξανά χάθηκε στην ομοιομορφία του τοίχου η σημαία, η οποία φαίνεται, βέβαια, εάν το προσέξει κανείς προσεκτικά, αλλά έπαψε να κάνει μπαμ, όπως έκανε πριν. Αναφέρομαι σε αυτό το περιστατικό, διότι είναι ενδεικτικό ότι τα μνημεία, ειδικά σε περιοχές που έχουν τέτοιο ιστορικό βάρος, δεν είναι αδιάφορα, δεν είναι ουδέτερα. Θα το διαπιστώσετε πολύ εύκολα εάν επισκεφθείτε σήμερα την Τουρκία στις περιοχές, όπου έμεναν Έλληνες ποια είναι η μοίρα των ελληνικών μνημείων εκεί. Το πρώτο που μπορώ να πω για το βιβλίο της κυρίας Μελκίδη είναι ότι πλησιάζει τα οθωμανικά μνημεία της Ξάνθης, χωρίς φοβικό σύνδρομο. Τα πλησιάζει και τα δέχεται όπως είναι, τα αγκαλιάζει, τα βλέπει με αγάπη. Για τα Οθωμανική μνημεία της περιοχής έχουν γραφτεί τρία βιβλία στα ελληνικά. Είναι ένα βιβλίο «Τα θρησκευτικά μνημεία του Νομού Ξάνθης» που είναι μια κοινή έκδοση της Ιεράς Μητροπόλεως Ξάνθης, του Περιθωρίου και της Μουφτείας της Ξάνθης, ένα άλλο λεύκωμα με τα τεμένη της Θράκης, και το βιβλίο της κυρίας Μελκίδη. Επίσης, για τα οθωμανικά μνημεία στην Ελλάδα περιλαμβανομένων και αυτών της Θράκης, έχουν εκδοθεί δύο βιβλία λευκώματα στην Τουρκία και προσφάτως εκδόθηκε ένα φωτογραφικό λεύκωμα, μια πολύ καλή δουλειά, εάν δεν κάνω λάθος, η Φωτεινή Πιπιλή πρέπει να ήταν, που αναφέρθηκε σε ένα περιοδικό της Ελευθεροτυπίας γύρω στις αρχές Δεκεμβρίου. Από όλα αυτά τα βιβλία που έχουν εκδοθεί, το βιβλίο της κυρίας Μελκίδη έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

11 Πρώτα από όλα δεν είναι αμιγώς αρχιτεκτονικό. Δεν είναι αμιγώς πολεοδομικό. Δεν είναι ένας πολιτικός μηχανικός που γράφει για αυτά τα θέματα. Μέσα από αυτά βλέπεις και γνωρίζεις πράγματα. Ομολογώ κυρία Μελκίδη ότι όταν διάβασα την περιγραφή σας για το φρουριακό συγκρότημα, το οποίο βρίσκεται στην Ξάνθη, είχα παρατηρήσει σημεία του, αλλά ποτέ δεν είχα καταλάβει τι ακριβώς ήταν όλα αυτά και όσο το διάβαζα ήθελα να γυρίσω στις επόμενες σελίδες να δω, είναι όντως Ενετικό, δεν είναι; Τι συμβαίνει με αυτό το φρουριακό συγκρότημα; Ένα άλλο χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι ότι παίζει με την ιστορία και με τη σημειολογία. Η τοποθεσία του Αχριάν Τζαμιού, το οποίο ανέφερε ο προλαλήσας, δεν είναι τυχαία. Σηματοδοτεί κάτι μέσα στον χώρο. Όπως αντιστοίχως σηματοδοτούν κάτι μέσα στον χώρο της Ξάνθης οι τοποθεσίες των τριών μοναστηριών, τα οποία βρίσκονται προς βορά, ανατολή και δύση σε σχέση με την πόλη. Όλα αυτά περνάνε μια εικόνα για το τι ήθελε ο καθένας ο οποίος τα έκτισε. Η σημασία της δουλειάς της κυρίας Μελκίδη είναι ότι υπήρχε έλλειψη πρωτογενών πηγών. Μία παρένθεση: η Συνθήκη της Λωζάνης προβλέπει σε ένα άρθρο της ότι θα υπήρχε ανταλλαγή αρχείων μεταξύ των χωρών για τις περιοχές τις οποίες έπαιρναν στα εδάφη τους, τις νέες περιοχές, ούτως ώστε να γνωρίζουν, υποθέτω, την ιστορία, αλλά και απλά καθημερινά πράγματα, όπως το Κτηματολόγιο. Περιττό να σας πω, βέβαια, ότι αυτό το άρθρο δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Επομένως, η έλλειψη πρωτογενών πηγών είναι κάτι σημαντικό, ένα σημαντικό πρόβλημα. Η κυρία Μελκίδη με την αγάπη που είχε προς την πέτρα, προς τον χώρο, προς τα μικρά σημεία, το ξεπέρασε με αυτό που ονομάζει εμπράγματες μαρτυρίες. Παίζοντας με τον χώρο, βλέποντας σημεία και καθοδηγούμενη από αυτά τα σημεία, κατέληγε σε συμπεράσματα τα οποία στέκουν λογικά, ακόμα και για κάποιον αδαή περί τα πολεοδομικά, όπως είμαι εγώ. Εδώ να κάνω μια δεύτερη παρένθεση και να αναφερθώ στην πόλη της Ξάνθης, η οποία έχει ένα χαρακτηριστικό. Έχει εγκαταλειφτεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από τους κατοίκους της. Οι παλαιοί Ξανθιώτες δεν μένουν στην Ξάνθη. Οι σημερινοί κάτοικοι της Ξάνθης είναι σε μεγάλο βαθμό άτομα, που πήγαν εκεί τα τελευταία χρόνια. Τα τελευταία είκοσι, τριάντα χρόνια. Οι περισσότεροι από τους παλαιούς κατοίκους της Ξάνθης έχουν φύγει. Το θετικό, όμως, αυτής της ιστορίας είναι ότι οι νέοι κάτοικοι που πήγαν στην Ξάνθη, αγάπησαν ιδιαίτερα αυτή την ωραία πόλη και ασχολήθηκαν, κατέγραψαν όλα αυτά τα οποία υπάρχουν στην Ξάνθη. Δεν ξέρω, κύριε Πρόεδρε, εάν υπάρχει άλλη πόλη στη Ελλάδα σήμερα, η οποία να έχει τόσο έντονη καταγραφή των μνημείων της, όσο είναι η Ξάνθη, όπου βρίσκουμε φωτογραφίες, βρίσκουμε ένα πλούσιο υλικό, αναφερόμαστε στις καπναποθήκες, αναφερόμαστε στα μνημεία, στους μαχαλάδες, στις συνοικίες, στον τρόπο με τον οποίο ήταν οργανωμένη η αστική ζωή. Αυτά είναι σπάνιο να τα πετύχει κανένας σε άλλη πόλη στην Ελλάδα. Κλείνοντας για το βιβλίο της κυρίας Μελκίδη: είναι ένα βιβλίο το οποίο ξεκινώντας αρχιτεκτονικά και πολεοδομικά προχωράει σε ιστορικά στοιχεία, προχωράει σε στοιχεία, τα οποία μας αναδεικνύουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόταν ο εκάστοτε κυρίαρχος της πόλεως την τοποθεσία των μνημείων με τις λέξεις που μας ξαναθυμίζει, αναφέρω επί παραδείγματι ότι ένα τζαμί είναι το Τζαμί της Συνοικίας των Προσφύγων. Μας θυμίζει παλαιές ιστορικές στιγμές. Κατά την περίοδο του Ρωσοτουρκικού πολέμου το πολλοί μουσουλμάνοι πρόσφυγες από τον χώρο της Βουλγαρίας κατέκλυσαν τον χώρο της Θράκης και παρέμειναν στην περιοχή. Δεν είναι τυχαίο ότι στον Νομό Ροδόπης η πλειοψηφία των κατοίκων δεν έχουν ακριβώς μέχρι και σήμερα δικά τους ήθη και έθιμα έντονα, διότι ακριβώς προέρχονται από πρόσφυγες που είχαν έρθει από την Βουλγαρία πριν από 120, 130 χρόνια. Ήθελα να ευχαριστήσω την κυρία Μελκίδη για τα εξής πράγματα: Το πρώτο, μου έλυσε πολλές απορίες. Ανεβαίνοντας πολλές φορές στην κοίτη του ποταμού Κόσινθου, έβλεπα δεξιά και αριστερά πράγματα, για τα οποία έλεγα ότι αυτό είναι ερείπιο παλαιού γεφυριού και διαβάζοντας το βιβλίο είδα ότι ήταν κάποιο ρωμαϊκό φρούριο ή κάποια δείγματα από κάποια παλαιά αρχιτεκτονική που υπήρχε στην περιοχή. 11

12 Με έμαθε να κοιτάζω πιο προσεκτικά και να βλέπω τις λεπτομέρειες. Αυτό που ίσως μοιάζει ξένο σε έναν τοίχο, σημαίνει κάτι ιστορικά. Και το πιο σημαντικό, με έμαθε να βλέπω στους τοίχους και να αναγνωρίζω τις κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις και τις επιπτώσεις τους μέσα στον χώρο της πόλεως, μέσα σε ένα διάστημα πολλώνπολλών ετών. Σας ευχαριστούμε πού γι αυτό. Θεανώ Γεωργιάδου Ευχαριστούμε και τον κ. Συρίγο. Είναι ο πρώτος που έκανε μια προσέγγιση, έστω και επιφανειακή στο κοινωνικό γίγνεσθαι της περιοχής, το οποίο είναι ένα μεγάλο πρόβλημα για όσους έχουν προσπαθήσει να το διαχειριστούν. Οι περισσότεροι από αυτούς με αρνητικό τρόπο, γιατί φρόντισαν να διαχειριστούν τις προσδοκίες λάθος ή σωστές ένθεν και ένθεν των κοινωνικών ομάδων και των θρησκευτικών που υπάρχουν στην περιοχή, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα μεγάλο πρόβλημα. Και το διακύβευμα διαπιστώθηκε ότι ήταν πάρα πολύ μεγάλο. Ευτυχώς, αυτοί οι χειρισμού δεν ανταποκρίνονται ούτε στα θέλω ούτε στα πιστεύω της πλειοψηφίας της κοινωνικής βάσης της περιοχής. Και εδώ πρέπει να επισημάνουμε με έμφαση ότι το βιβλίο της κυρίας Μελκίδη βοηθάει πάρα πολύ στο να εκτονωθούν αυτές οι κρίσεις και να εξελιχθούν θετικά όλες αυτές οι δυναμικές που υπάρχουν. Ο επόμενος ομιλητής είναι η κυρία Μωραΐτη, από το Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης. 12 Μίνα Μωραΐτη, Επιμελήτρια, Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης Θα ήθελα να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ για την πρόσκληση να λάβω μέρος στην παρουσίαση του βιβλίου της κυρίας Μελκίδη, την οποία θέλω να συγχαρώ για την εξαιρετική μελέτη που παρουσιάζεται σήμερα για τα μουσουλμανικά μνημεία και για την πόλη της Ξάνθης γενικότερα. Θα πω δύο απλές κουβέντες από τη μεριά της ιστορίας της τέχνης, που είναι και ο δικός μου χώρος. Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια σημαντική συμβολή στις σπουδές των μεταβυζαντινών και νεότερων χρόνων, καθώς και της ισλαμικής αρχιτεκτονικής των Βαλκανίων, με την ιστορική πολεοδομική ανάλυση που περιέχει και την επιστημονική καταγραφή των μνημείων, με στόχο την αξιολόγηση της κατάστασής τους και τη διατήρησή τους στο μέλλον. Το θέμα της Χρύσας Μελκίδη αφορά τόσο στην ιστορική μελέτη του ελληνικού χώρου αλλά και της ισλαμικής τέχνης γενικότερα, για την οποία θα ήθελα να σας πω λίγα λόγια. Ισλαμική τέχνη ορίζεται ως η καλλιτεχνική δημιουργία, που αντιπροσωπεύει τις κοινωνίες, όπου η επικρατούσα θρησκεία είναι το Ισλάμ. Εκφράζει την πλειοψηφία του πληθυσμού και είναι ένας πολιτισμός που έχει άμεσα σχέση με το περιεχόμενο του Κορανίου και τις παραδόσεις του Προφήτη Μωάμεθ. Πρόκειται για μια τεράστια ενότητα, η οποία ιστορικά περιλαμβάνει την τέχνη πολλών χωρών, από τη Βόρεια Αφρική μέχρι τη Μέση Ανατολή, την Τουρκία, το Ιράν, την Ινδία και παραπέρα. Η ιστορία είναι σύνθετη, αποτελείται από μια διαδοχή μεγάλων ή μικρών ηγεμονιών, καθώς και μεγάλων αυτοκρατοριών διασκορπισμένων σε αυτόν τον γεωγραφικό χώρο. Αλλά, γιατί η ενασχόληση με την μελέτη της ισλαμικής τέχνης πρέπει να απασχολεί εμάς τους Έλληνες; Η Ελλάδα βρίσκεται στο σταυροδρόμι μεταξύ ανατολής και δύσης. Σε στενή εγγύτητα με τον ισλαμικό κόσμο. Πολιτιστικές επιρροές των ανατολικών χωρών είναι ορατές σε πολλές περιόδους της πορείας του ελληνικού πολιτισμού, τόσο κατά τους βυζαντινούς χρόνους, όσο και από την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Αυτό το βλέπουμε τόσο και στην αρχιτεκτονική αλλά και στα αντικείμενα.

13 Οι δεσμοί της Ελλάδος με τις χώρες, στις οποίες άνθισε ο ισλαμικός πολιτισμός, έχουν θετικές και αρνητικές επιπτώσεις κατά τις εκάστοτε ιστορικές περιόδους με εμπορικές, οικονομικές συναλλαγές και άλλοτε εχθρικές αντιπαραθέσεις και άλλοτε φιλικές προσεγγίσεις. Εάν, όμως, κανείς προσέξει το πρόγραμμα σπουδών στα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις που προσφέρεται η ευκαιρία να εμβαθύνει κανείς στην ισλαμική τέχνη ή την αρχιτεκτονική. Εξαιτίας της λαμπρής και πλούσιας ιστορίας της Ελλάδας και της τέχνης, η διδαχή της ιστορίας στα εκπαιδευτικά ιδρύματα περιορίζεται σε αυτήν, ενώ το πρόγραμμα σπουδών για τη μελέτη των άλλων πολιτισμών είναι περιορισμένη. Εν αντιθέσει, η μελέτη του ισλαμικού πολιτισμού σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, με λιγότερους δεσμούς, είναι ιδιαιτέρως ανεπτυγμένη. Θα αναφερθώ στο σχετικά πρόσφατο άνοιγμα του Μουσείου Ισλαμικής Τέχνης υπό την ομπρέλα του Μουσείου Μπενάκη, όπου παρουσιάζεται η μόνη, ίσως, συλλογή στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια με στόχο την ανάδειξη του Αραβικού, του Ιρανικού, του Τουρκικού πολιτισμού, ξεδιπλώνοντας τα βασικά χαρακτηριστικά της τέχνης και την ποικιλομορφία της από τον 7 ο μέχρι και τον 20 ο αιώνα. Από τη συστηματική μελέτη και την επιστημονική έρευνα της παραγωγής έργων τέχνης, που είναι ο τομέας μου, αλλά και της αρχιτεκτονικής των μνημείων του ελληνικού χώρου, όπως για παράδειγμα της Ξάνθης που παρουσιάζεται στο βιβλίο της Χρύσας Μελκίδη, αποκαλύπτονται στοιχεία για τη σχέση των Ελλήνων με τους Οθωμανούς Τούρκους, με συμπεράσματα που η ιστορία, όπως είναι κοινώς γνωστή σε εμάς, αποσιωπά. Από την ενασχόληση με τη μελέτη της ιστορίας της τέχνης προκύπτουν στοιχεία και συμπεράσματα για την καλύτερη κατανόηση της δικής μας ιστορίας κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους. Για παράδειγμα, πρόσφατα έδωσα μια ομιλία για τα Οθωμανικά κεραμικά του 17 ου αιώνα με ελληνικές επιγραφές. Είναι αφιερωματικές επιγραφές που σχετίζονται άμεσα με την εκκλησία και μια άλλη ομάδα κεραμικών που ξέρουμε ότι σχετίζονται με Έλληνες. Τα έργα αυτά, τα οποία ακολουθούν μορφολογικά και καλλιτεχνικά πρότυπα της κλασικής οθωμανικής τέχνης, προορίζονται για το ελληνικό κοινό και αποτελούν συγκεκριμένες παραγγελίες που μαρτυρούν τη δραστηριότητα της ελληνορθόδοξης κοινότητας του οθωμανικού κράτους. Στο έργο της Χρύσας Μελκίδη, μέσα από τη μελέτη των μνημείων της Ξάνθης πραγματεύεται την παρουσία του τούρκικου πολιτισμού στον σημερινό ελληνικό χώρο. Πρόκειται για ένα χώρο που η ελληνική βιβλιογραφία, όπως ακούσαμε και πριν, είναι περιορισμένη, ιδιαίτερα στα θέματα της τέχνης. Όπως αναφέρεται και στην εισαγωγή του βιβλίου, η στάση του Έλληνα μελετητή συχνά χαρακτηρίζεται από προκατάληψη και επιφυλακτικότητα. Στερεί την αντικειμενική κρίση. Τονίζω, επίσης, το σχόλιο της συγγραφέας για την αδυναμία των Ελλήνων μελετητών να εντάξουν ουσιαστικά την Τουρκοκρατία στην ιστορία μας. Στην έκδοση που παρουσιάζεται σήμερα, μέσα από την εξέταση των μνημείων, κυρίως τα έξι τζαμιά αλλά και τους τεκέδες, ξεδιπλώνεται η ιστορία της πόλης και πολεοδομική ανάπτυξή της από τον 16 ο μέχρι τον 19 ο αιώνα. Η ανάλυση του κάθε μνημείου, καθώς και της εξέλιξής του, είναι λεπτομερής και εμπεριστατωμένη, αφού σχολιάζεται και από τις θρησκευτοκοινωνικές συγκυρίες της εποχής και ιδιαίτερα των διαφορετικών αιρέσεων των Οθωμανών. Η πολύπλευρη ανάδειξη και δημοσίευση της πολιτιστικής κληρονομιάς της νεότερης Ελλάδας, του τόπου μας, ελπίζω να εμπνεύσει και άλλους μελετητές και ελπίζω να ακολουθήσουν και άλλες τέτοιες εκδόσεις σύντομα, τόσο για την ιστορική τους ανάλυση όσο και για την τεκμηρίωση των ισλαμικών μνημείων και αντικειμένων, όχι μόνο στην βόρεια αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Ευχαριστώ. Θεανώ Γεωργιάδου Ευχαριστούμε την κυρία Μωραΐτη, νομίζω ότι ήταν πραγματικά χρήσιμη και ενδιαφέρουσα η επισήμανσή της για την σημασία της τέχνης. Η τέχνη, ατυχώς, για πολλούς είναι ένα περίτεχνο κάλυμμα. Σπάνια μπαίνουν στην ουσία της. Πολύ πιο σπάνια διαπιστώνουν ότι μέσω της τέχνης τεκμηριώνονται εξαντλητικά επιλογές πολιτικές, κοινωνικές και άλλες, είτε συνειδητά γίνεται αυτό, είτε ασυνείδητα κάποιες φορές. Γιαυτό ήταν καλό να επισημανθεί και πιστεύω ότι ήταν πολύ χρήσιμη η τοποθέτηση της κυρίας Μωραΐτη. 13

14 Ας ακούσουμε την κυρία Παρασκευοπούλου, από την Διεύθυνση Προστασίας Μεσαιωνικής Πόλης της Ρόδου εκπρόσωπος, Διευθύντρια. Άννα Παρασκευοπούλου, Αρχιτέκτων, Δ/νση Προστασίας Μεσαιωνικής Πόλης της Ρόδου 14 Το 1991 περνώντας από την πόλη της Ξάνθης, κάνοντας μια βόλτα δηλαδή, μπήκα σε ένα βιβλιοπωλείο και πήρα δυο τεύχη των τεχνικών χρονικών. Στο ένα από αυτά υπήρχε ένα άρθρο της κυρίας Μελκίδη. Αυτό σημαίνει ότι είναι παρούσα στη ζωή και στα θέματα της Ξάνθης πάρα πολλά χρόνια και φαίνεται και από το βιβλίο και διαβάζοντάς το, θέλω να πω ότι ζήλεψα περισσότερο το πάθος με το οποίο το έχει συντάξει που μέσα από όλο το βιβλίο βγαίνει αυτή η αγάπη και το μεράκι για την πόλη της. Οι ομιλητές, που είναι και ειδικότεροι από εμένα, είπαν τα του βιβλίου. Εγώ θα ήθελα να σταθώ σε δύο πράγματα,που είναι στα προλεγόμενα και στον επίλογο του βιβλίου. Το 1988 εργαζόμουν, ήδη, στην προγραμματική σύμβαση του Υπουργείου Πολιτισμού με τον Δήμο της Ρόδου για τα θέματα της Μεσαιωνικής Πόλης και τότε δέχτηκα για πρώτη φορά την επίσκεψη της Υπηρεσίας Πληροφοριών με το ερώτημα ότι γιατί ασχολείσαι με αυτά; Ασχολείσαι με αυτά, εννοούσε τα μουσουλμανικά μνημεία της Ρόδου. Έμεινα έκπληκτη τότε, γιατί μετά συνήθισα. Απάντησα ότι δεν πρόλαβα την μοιρασιά και οι συνάδελφοι είχαν πάρει όλα τα άλλα και δεν έμεινε κάτι σε ιπποτικό για μένα. Θεωρώ ότι στην τρίτη σελίδα του βιβλίου η κυρία Μελκίδη δίνει την απάντηση σε αυτό το ερώτημα που εγώ δεν απάντησα τότε, λέγοντας ότι: Αποφάσισα να ασχοληθώ με το συγκεκριμένο θέμα, με στόχο να βελτιώσω την αυτογνωσία μου, πιστεύοντας ότι η δουλειά μου, ίσως, μπορούσε να επιδράσει ανάλογα και σε άλλους, όσους μας συνδέει κοινή ιστορία ή κοινή προβληματική, χριστιανούς ή μουσουλμάνους. Προσπάθησα να το πετύχω μέσα από τη μελέτη και από αποκάλυψη των αλληλοεπιδράσεων μεταξύ των διαφορετικών πολιτισμών ή και διαφορετικών εκφράσεων του ίδιου πολιτισμού, όπως αυτός ενσαρκώνονται στην αρχιτεκτονική των μνημείων. Η προσπάθεια αυτή βασίστηκε στην πεποίθησή μου ότι οι αλληλοεπιδράσεις αυτές αποδίδουν και στα πιο ταπεινά ανθρώπινα δημιουργήματα μια αίσθηση μεγαλείου, ακριβώς επειδή συνιστούν στην πράξη σύνθεση ιδεών ανάμεσα σε ανθρώπους με διαφορετικές αντιλήψεις ή αισθητική και συμβολίζουν την ατομική υπέρβαση και την ειρηνική συνύπαρξη μέσα από την διαφορετικότητα. Θεωρώ ότι οι σημερινές συνθήκες της παγκοσμιοποίησης που όλοι μιλούμε για την πολιτιστική κληρονομιά και για τη διατήρηση της παγκόσμιας ή μη, της υλικής και της άυλης, το να αντιμετωπίζονται αυτά τα μνημεία ακόμη σαν, η αντιμετώπισή τους δεν μπορεί να είναι πια ταμπού και νομίζω ότι έχει ξεκινήσει μια διαφορετική πορεία. Επίσης, η κυρία Μελκίδη τονίζει στο βιβλίο ότι η συμφιλίωση με την περίοδο αυτής της ιστορίας, η μελέτη και η κατανόηση των στοιχείων που την συνθέτουν, θα μας δώσουν εκτός από την αντικειμενικότητα στη σκέψη και την επιστημονική γνώση ως εργαλείο υποστήριξης της δικής μας πολιτικής. Θεωρώ ότι η συμφιλίωση με την εποχή και συμφωνώ είναι απαραίτητη, η αποδοχή, μελέτη και συντήρηση, η χρήση των μνημείων αυτών είναι απαραίτητη, για να πάψουν να γίνονται εργαλεία..αντιπαράθεσης. Στο τέμενος του Ρετζέ Πασάς στην Ρόδο, όπου είναι το τέμενος, δεν έχει ακόμα αποκατασταθεί. Με την ευκαιρία κάθε χρόνο της Ανάστασης, εκεί σκάνε δυναμιτάκια, μπαίνουν φωτιές, υπάρχουν τέτοια. Είναι αλήθεια ότι αυτό που αναφέρει, επίσης, στο βιβλίο: την προσεκτικότερη μελέτη των μνημείων της περιόδου, αλλά και του ιστορικού τους περιβάλλοντος, μπορούν να φέρουν ανατροπή στις καθιερωμένες αντιλήψεις που έχουμε για έναν χώρο και επιτρέψτε μου να πω ένα παράδειγμα για την

15 πόλη της Ρόδου. Πολύ συχνά οι αναφορές στη Ρόδο της οθωμανικής περιόδου μιλούν, κυρίως, για ένα τόπο απομόνωσης και εξορίας, των αξιωματούχων που έπεφταν σε πολιτική δυσμένεια. Υπάρχουν ήδη μελέτες που το αμφισβητούν αυτό. Μια πρωτότυπη έρευνα που συντάσσεται από τον Τζών Ρόμπερτ Μπάνς, που είναι ιστορικός της οθωμανικής περιόδου, θεωρούμε ότι το ανατρέπει. Η έρευνα αφορά στην καταγραφή, τη μεταγραφή στα οθωμανικά τη μετάφραση και την ιστορική ανάλυση των επιγραφών του κοιμητηρίου του Μουράτ στην Ρόδο. Πρόκειται περίπου για 250 στήλες και καταδεικνύει, εκτός των άλλων, τη σημασία που είχε ο Μπέης της Ρόδου στα πράγματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που ήταν παρών σε όλες τις καθοριστικές ναυμαχίες της Αυτοκρατορίας, ήταν δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον Αρχιναύαρχο. Υπάρχουν δημοσιεύσεις και σχετικές ανακοινώσεις σε συνέδρια και το ίδιο το Τεχνικό Επιμελητήριο έχει κάνει άλλες σχετικές εκδόσεις, βρίσκονται δε σε εξέλιξη καταγραφής και ετοιμάζονται άλλες εκδόσεις από ό,τι ξέρω. Πολλοί συνάδελφοι ασχολούνται με την αποκατάσταση των μνημείων και στα πλαίσια του 3 ου Κοινοτικού Πλαισίου, το ΥΠ.ΠΟ και οι Περιφέρειες έχουν χρηματοδοτήσει έργα αναστύλωσης και επισκευών. Στα συμπεράσματά της, στο 10 ο κεφάλαιο, η κυρία Μελκίδη επιχειρηματολογεί για τους λόγους διατήρησης των μνημείων, αλλά και των άλλων περιοχών της Ξάνθης που έχουν το αντίστοιχο ενδιαφέρον. Ταυτόχρονα, προτείνει νέες χρήσεις που αυτά μπορούν να έχουν. Στις περιπτώσεις που τα μνημεία δεν διατηρούν την αρχική τους χρήση πολύ σημαντικό θέμα προς συζήτηση είναι το «μετά την συντήρηση τι». Επισκευή, συντήρηση, διατήρηση του μνημείου, διατήρηση, όμως, με χρήση. Η χρήση το κρατάει ζωντανό και το επαναφέρει στο κοινωνικό γίγνεσθαι, το αναδεικνύει. Χρήσεις, όμως, σχεδιασμένες σε έναν ευρύτερο πολεοδομικό σχεδιασμό, που σέβεται το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον των πόλεων. Ευχαριστώ. Θεανώ Γεωργιάδου Ευχαριστούμε την κυρία Παρασκευοπούλου και για την επισήμανση που έκανε, η οποία διαχέεται σε όλο το κείμενο του βιβλίου, δηλαδή ότι η διαπολιτισμική και διεπιστημονική αντιμετώπιση των προβλημάτων της πολιτιστικής κληρονομιάς συμβάλει τελικά στην τοπική αυτογνωσία και έτσι αποτελεί ένα ουσιαστικό εργαλείο άσκησης πολιτικής από όλες τις βαθμίδες της διοίκησης αν αξιοποιηθεί θετικά, όπως λέει και η κυρία Μελκίδη στο βιβλίο της. Ήλθε η ώρα να ακούσουμε την συγγραφέα, την κυρία Μελκίδη, με μεγάλη προσοχή και με μεγάλη αγάπη. Χρύσα Μελκίδη, συγγραφέας Γεια σας και σας ευχαριστώ πάρα πολύ που είστε σήμερα εδώ τιμώντας την δουλειά μου. Επίσης, να ευχαριστήσω και τους προηγούμενους ομιλητές για τις θετικές τους διαπιστώσεις και για την προθυμία τους να ασχοληθούν με το έργο μου. Οι προηγούμενοι ομιλητές στάθηκαν στο βιβλίο, εγώ θα ήθελα να σας πω μερικά πράγματα πίσω από το βιβλίο. Κάποιος είπε, ο Πρόεδρος νομίζω, ότι αντιπροσωπεύει μια δουλειά 20 χρόνων. Αυτό είναι αλήθεια, μη φανταστείτε, όμως, κάποια ερευνήτρια, η οποία είχε όλη την άνεση χρόνου να δουλεύει, να ασχολείται με την έρευνα στο γραφείο της κλπ. Οι συνθήκες, μέσα στις οποίες εκπονήθηκε η εργασία στο σύνολό της ήταν πάρα πολύ δυσμενείς. Ήμουν ελεύθερη επαγγελματίας και είχα όλες τις υποχρεώσεις που αυτό συνεπάγεται, κάποια στιγμή έγινα μητέρα, είχα να μεγαλώσω δύο παιδιά, είχα οικογενειακές υποχρεώσεις με γονείς. Είμαι περήφανη γιαυτό, ότι κατάφερα και έκανα αυτό που πραγματικά ήθελα πάρα πολύ και το οποίο μου χρησίμευσε σαν αντίδοτο για να βγάλω πέρα όλες τις υπόλοιπες υποχρεώσεις. 15

16 Να ξέρετε ότι πολλά από τα πιο σημαντικά μέρη του βιβλίου μου δημιουργήθηκαν στο μυαλό μου, αξιοποιώντας νεκρούς χρόνους διαρκείας δεκάλεπτων, τετάρτων, ώσπου να έρθουν τα παιδιά από το φροντιστήριο, με το ένα χέρι το βιβλίο με το άλλο τηγανίζοντας πατάτες ας πούμε, τέτοιες εικόνες. Νομίζω όμως τώρα που το τελείωσα και που δεν το πιστεύω ακόμα ότι το τελείωσα, ότι αν δεν ήταν αυτό δεν είχα βγάλει πέρα όλα τα υπόλοιπα. Η εργασία αυτή μου έδωσε μία μοναδική εμπειρία. Ήταν για μένα μια συγκλονιστική περιπέτεια ζωής, ένα συναρπαστικό παιχνίδι, μια πορεία μέσα στον χρόνο, σε τόπους και σε διαφορετικούς πολιτισμούς, ένα παιχνίδι της σκέψης και της γνώσης, κάτι σαν θρίλερ, γιατί η έρευνα είναι κάτι εξαιρετικό, σε κρατάει συνέχεια σε μια δημιουργική αγωνία, προβάλουν ερωτηματικά μπροστά σου, στα οποία πρέπει να απαντήσεις με τρόπο μαθηματικό, επιστημονικό και αυτό, τουλάχιστον για μένα, ήταν μία απόλαυση. Όπως σας είπα προηγουμένως και λόγω της μεγάλης διάρκειας της εργασίας ξεκίνησα από τη δεκαετία του 80, όταν ήδη είχα συμπληρώσει ορισμένα χρόνια άσκησης της επιστήμης μου και επίσης είχα και μία ωριμότητα βιολογικής ηλικίας. Αυτό το στοιχείο, εκ των υστέρων, διαπίστωσα ότι ήταν πολύ καθοριστικό για την εργασία μου σε πολλούς τομείς. Επέδρασε και ως προς το περιεχόμενό της, επέδρασε και στην ποιότητά της και επέδρασε, επίσης, στον επιστημολογικό τομέα. Να γίνω λίγο πιο συγκεκριμένη. Η εργασία απέκτησε πολιτική σκέψη, πολιτική άποψη. Όταν την ξεκίνησα είχα αποκτήσει πια άποψη για τη ζωή, άποψη και για την επιστήμη μου. Αποφάσισα να ασχοληθώ πιο συστηματικά με την έρευνα μετά περίπου από 15 χρόνια άσκησης της επιστήμης μου, όταν διαπίστωσα κάποια στιγμή ξαφνικά ότι είχα υπερβεί το όριο γνώσεων που μου είχε δώσει το πανεπιστήμιο και είχα αρχίσει να παράγω δική μου γνώση. Όταν βγαίνει κανείς από το πανεπιστήμιο νιώθει κάπως ασφαλής με τα εφόδια που έχει, όμως μέσα στην πορεία της άσκησης της επιστήμης του, και εγώ είχα την ευκαιρία να το κάνω αυτό και επαγγελματικά, αλλά και δρώντας μέσα σε θεσμοθετημένα δημόσια επιστημονικά όργανα που αντιμετώπιζαν δύσκολα προβλήματα στην αρχιτεκτονική, ομολογώ ότι ένιωσα μια μοναξιά και ένα είδος ανασφάλειας. Αυτός ήταν ο λόγος που με ώθησε να κάνω τη διδακτορική μου διατριβή, να θεμελιώσω περισσότερο το θεωρητικό μου υπόβαθρο και αυτό αποδείχθηκε σημαντικό, γιατί με άλλα μάτια θα έβλεπα το θέμα μου και θα ήταν μια εντελώς διαφορετική εργασία πιστεύω αν την έκανα μετά το τέλος των σπουδών και τελείως διαφορετική αυτή που βγήκε τώρα, όταν την άρχισα μετά από ένα σημαντικό χρονικό περιθώριο, όπου είχα τη δυνατότητα να ωριμάσω εγώ σαν άνθρωπος και σαν επιστήμονας. Αυτή, λοιπόν, η πολιτική ματιά με βοήθησε να αξιοποιήσω το θέμα, για να συνεισφέρω στην υπόθεση της διεθνούς ειρήνης, για την οποία πάντοτε αγωνιζόμουνα, αλλά και της ειρήνης στην περιοχή μας, υλοποιώντας με τον τρόπο αυτόν τη διαπολιτισμική προσέγγιση, τουλάχιστον με τον τρόπο που μπορώ να το κάνω μέσα από την επιστήμη μου. Για αυτό και αφιέρωσα το βιβλίο μου στους δύο λαούς, στον ελληνικό και στον τουρκικό, πιστεύοντας ότι θα βοηθήσει και τους δύο στην αυτογνωσία και στην μεγαλύτερη προσέγγιση. Επίσης, αξιοποίησα την ευκαιρία για να συμβάλω σε ένα θέμα, το οποίο θεωρώ πολύ σημαντικό, δηλαδή, στον προσδιορισμό, για να μην πω επαναπροσδιορισμό της σχέσης μας, ως Ελλήνων, με το Ισλάμ, την Οθωμανοκρατία και τους Τούρκους. Το γράφω και στα προλεγόμενα του βιβλίου μου ότι η σχέση μας αυτή έχει συναισθηματική βάση και δεν είμαι η πρώτη που το διαπιστώνω αυτό, πριν από μένα ο καθηγητής Παύλος Χιδήρογλου το αναφέρει σε κάποιο δικό του σύγγραμμα. Δυστυχώς ή ευτυχώς, εξαρτάται από ποια άποψη το βλέπει κανείς, η σχέση μας με τους Τούρκους είναι ακόμα ζωντανή και θα παραμείνει ζωντανή γιατί είμαστε γείτονες και αυτό δεν μας έχει επιτρέψει, τουλάχιστον μέχρι τώρα, να αποστασιοποιηθούμε και να δούμε τη μέχρι τώρα κοινή μας ιστορία, όπως βλέπει κανείς ένα αντικείμενο, καθώς απομακρύνεται από αυτό, να το δει, δηλαδή, πιο αντικειμενικά, είμαστε ακόμα μέσα στη σχέση και για αυτό την βλέπουμε από μέσα. Ανακυκλώνεται η συναισθηματική βάση αυτής της σχέσης, με βάση τα εκάστοτε δυσμενή δεδομένα των ελληνοτουρκικών σχέσεων και αυτό λειτουργεί σε βάρος μας, μεροληπτούμε, δηλαδή, εμείς οι 16

17 ίδιοι σε βάρος μας, χάνουμε την αντικειμενικότητά μας, δεν μπορούμε να έχουμε αντικειμενική γνώμη για τους Τούρκους, δεν μπορούμε να διαχειριστούμε ούτε τις σχέσεις, οι οποίες εκφράζονται στο επίπεδο των εξωτερικών σχέσεων ή της εσωτερικής πολιτικής και αυτό είναι ζημιά μας. Αγνοούμε ότι ο οθωμανικός πολιτισμός είναι η σύνθεση των παλαιότερων τουρκικών παραδόσεων με τα στοιχεία του βυζαντινού πολιτισμού, ο βυζαντινός πολιτισμός είναι η κυριότερη συνιστώσα του οθωμανικού πολιτισμού μετά από την τουρκική και φυσικά έχει και άλλες μικρότερες συνιστώσες. Αυτό οι περισσότεροι το αγνοούν. Βεβαίως, αυτό σημαίνει ότι φιλοδοξώ, δεν μπορώ να το κρύψω, ότι θέλω να συμβάλω στο να αλλάξουμε οπτική γωνία απέναντι σε αυτό το θέμα, να αναγνωρίσουμε και να διεκδικήσουμε τη συμβολή μας στον οθωμανικό πολιτισμό και να μην τα εκχωρούμε ανιστόρητα όλα στους τούρκους, γιατί πρέπει να ξέρετε ότι η τουρκική πλευρά πάρα πολύ ευχαρίστως, ότι εμείς το εκχωρούμε, το παίρνει και το αξιοποιεί σε όφελος της. Επίσης, αυτή η ωριμότητα που σας έλεγα, είχε σαν αποτέλεσμα η εργασία μου να αποκτήσει και μια εσωτερική ματιά, δηλαδή, ωφέλησε και τη δική μου αυτογνωσία, αν και δεν ξεκίνησα με έλλειψη αυτογνωσίας, είμαι παιδί προσφύγων της μικρασιατικής καταστροφής, μεγάλωσα μέσα σε ένα περιβάλλον προσφύγων, όπου όλοι μιλούσαν για εκεί, μεγάλωσα με τα παραμύθια και τις παροιμίες τις οθωμανικές, την κουζίνα την ανατολική, τις μυρωδιές και τα λοιπά. Όλα αυτά και το γεγονός ότι φεύγοντας από την Ξάνθη και κινούμενη μέσα στον χώρο τον επαγγελματικό και τον επιστημονικό αυτή η πολιτισμικότητα που είχα εγώ βιώσει και την θεωρούσα σαν αυτονόητη, γιατί μεγάλωσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, δεν εύρισκε ένα είδωλο, ας πούμε, ένα καθρέφτισμα στον γύρω κόσμο. Υπήρχε, δημιουργήθηκε μία έντονη αντίθεση ανάμεσα σε αυτό που είχα εγώ μέσα μου και σε αυτό που έβλεπα έξω, και καθώς λέει και η ψυχολογία, η ανθρώπινη δράση πηγάζει ακριβώς από αυτό, δηλαδή όταν δημιουργείται αντίθεση ανάμεσα στο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον, αυτό είναι κάτι το οποίο κινητοποιεί τον άνθρωπο, τον βάζει σε δράση. Αυτό συνέβη και με μένα, η σπίθα, δηλαδή, που ξεκίνησε το πράγμα ήταν εκεί, αν και το θέμα μου δεν το διάλεξα από την αρχή, θέλησα να ασχοληθώ με τα μεσαιωνικά μνημεία, ήλθε μια παρεμφερής πρόταση για τα οθωμανικά και στο τέλος βγήκε το θέμα και τότε διαπίστωσα ότι πραγματικά αυτό ήταν αυτό που ήθελα να κάνω. Ένας άλλος παράγοντας που οφείλεται στην ωριμότητά μου, ήταν το γεγονός ότι η εργασία μου πήρε, όχι μόνο η εργασία μου, αλλά και η λειτουργία μου, δηλαδή ότι την έκανα, είχε και έναν παιδαγωγικό χαρακτήρα, με είδαν τα παιδιά μου να ασχολούμαι με ένα αντικείμενο έτσι με ένα πάθος, που είπε και η κυρία προηγουμένως, δεν σας κρύβω ότι πολλές φορές τα είδα να απορούν γιατί το έκανα. Πιστεύω ότι τους έδωσα την απάντηση, την κατάλαβαν τώρα, ότι αξίζει να ζει κανείς μόνο όταν νιώθει ελεύθερος, συναισθηματικά ελεύθερος και επιστημονικά βέβαια, να εκφραστεί όπως αυτός θέλει. Θα σας πω και ένα τελευταίο, αφορά στη μεθοδολογία. Όταν παρέδωσα τη διδακτορική μου διατριβή, οι συνάδελφοι που συμμετείχαν στην εξεταστική επιτροπή επεσήμαναν όλοι την ιδιαιτερότητα της μεθοδολογίας, δηλαδή, αυτήν την πολλαπλή προσέγγιση και τη μακροσκοπική τεκμηρίωση των μνημείων και την χαιρέτησαν σαν κάτι καινούργιο στην επιστημονική πρακτική. Εγώ δεν έκανα κάποια επιλογή μεθοδολογίας, την επιλογή αυτής της συγκεκριμένης μεθοδολογίας δεν την έκανα συνειδητά, ξεκίνησα να κάνω τη δουλειά μου με τη μεθοδολογία που είχα μάθει στο πανεπιστήμιο, με τον κλασικό τρόπο που βάζουμε ένα πλαίσιο ιστορικό και γεωγραφικό, περιορισμένο ή λίγο ευρύτερο και μέσα σε αυτό εξετάζουμε τα μνημεία αναλύοντάς τα ως προς όλα τα στοιχεία τους, δηλαδή, με ένα τρόπο μικροσκοπικό. Τελικά, βγήκε άλλο πράγμα και ο λόγος ήταν ότι εγώ η ίδια σαν άνθρωπος σκέφτομαι μακροσκοπικά, δεν το είχα συνειδητοποιήσει, είναι ατομικό μου χαρακτηριστικό και χωρίς να το καταλάβω έγινε μία σύνθεση ανάμεσα στον κλασικό τρόπο που είχα μάθει στο πανεπιστήμιο να κάνω αυτή τη δουλειά και στον προσωπικό μου τρόπο λειτουργίας. Ακόμη και τότε όταν συνάδελφοι, που συζητούσαν, αξιολογούσαν τη διατριβή μου, το διατύπωσαν, εγώ δεν υποψιάστηκα, δεν συνειδητοποίησα τι είχα κάνει. Ο τίτλος της εργασίας μου τότε ήταν τα μουσουλμανικά μνημεία της Ξάνθης και η συμβολή τους στην πολεοδομική εξέλιξη της πόλης και έχει γίνει και μια ολόκληρη συζήτηση γύρω από τους δύο αυτούς πόλους. Για μένα ήταν κάτι το αυτονόητο και το έβλεπα από μέσα. Πριν από μερικά χρόνια διεκδίκησα μία πανεπιστημιακή έδρα στο Δημοκρίτειο πανεπιστήμιο και ατύχησα. Η εισηγητική επιτροπή του εκλεκτορικού σώματος εντόπισε κάποιο τυπικό κώλυμα και με 17

18 απέκλεισε από το τελευταίο στάδιο της εκλογής. Στενοχωρήθηκα, όπως καταλαβαίνετε, και προσπαθώντας μετά να μπω στη θέση των κριτών μου για να μπω στη λογική τους και να δω τα πράγματα όπως αυτοί, χωρίς να το καταλάβω, αποστασιοποιήθηκα για πρώτη φορά από τη δουλειά μου και τότε κατάλαβα τι είχα κάνει. Και ενώ μέχρι τότε η ακαδημαϊκή κοινότητα συζητούσε τη μεθοδολογία μου, απαριθμώντας τα χαρακτηριστικά της, δεν της είχε δώσει όμως όνομα, μάλλον και αυτοί ακριβώς δεν πρέπει να το είχαν πολύ καθαρό. Όταν λοιπόν πήρα την κρυάδα, κατάλαβα τι είχε συμβεί, έδωσα ένα όνομα στη μεθοδολογία μου, αυτή που αναφέρθηκε, ολιστική μέθοδο πολλαπλής προσέγγισης και μακροσκοπικής τεκμηρίωσης, έκοψα τον τίτλο της εργασίας μου, η πολεοδομική εξέλιξη της Ξάνθης, έμειναν τα μουσουλμανικά μνημεία της Ξάνθης, γιατί το δεύτερο μισό αντιπροσώπευε πλέον μέρος της τεκμηρίωσης. Ουδέν κακό λοιπόν αμιγές καλού. Θέλω να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας εδώ, να ευχαριστήσω τη Διοικούσα Επιτροπή του Τεχνικού Επιμελητηρίου και την Επιτροπή Εκδόσεων που τίμησαν τη δουλειά μου περιλαμβάνοντάς την στις εκδόσεις της, να ευχαριστήσω την προϊσταμένη του τμήματος εκδόσεων, την κυρία Καζάζη, καθώς, επίσης, να εκφράσω και την ικανοποίησή μου που η δουλειά μου έδωσε μία δεύτερη ευκαιρία στα πλαίσια της εκτύπωσης του βιβλίου στα άτομα που δραστηριοποιούνται στο κέντρο θεραπευτικής απεξάρτησης. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ. Θεανώ Γεωργιάδου Ευχαριστούμε πολύ την κυρία Μελκίδη για την εκ βαθέων τοποθέτησή της. Δεν θα μπορούσα παρά να διαβάσω ένα κομμάτι από το δικό της το κείμενο, το οποίο είναι αποτυπωμένο στο εξώφυλλο του βιβλίου, θεωρώ ότι είναι αντιπροσωπευτικό σαν επίλογος, απάντηση στην δική σας τοποθέτηση. Λέει η κυρία Μελκίδη: «Η αρχιτεκτονική των μουσουλμανικών μνημείων της Ξάνθης έχει τη σφραγίδα της κοινής ιστορίας, ειδικότερα, όμως, της αλλαγής των παραγωγικών σχέσεων του τέλους του 19 ου αιώνα στην πόλη και την αναπτυξιακή της πορεία, στην οποία συμμετείχαν όλες οι πληθυσμιακές ομάδες του τόπου που χαρακτηρίζονταν από διαφορετικές πολιτισμικές φυσιογνωμίες, Έλληνες ορθόδοξοι, καθολικοί, Εβραίοι, Αρμένιοι, νέγροι απόγονοι παλιών δούλων και γύφτοι. Για αυτό και συνιστούν κοινή για όλους μας πολιτιστική κληρονομιά αποπνέοντας, όπως πάρα πολλά μνημεία, μία αίσθηση ανθρώπινου μεγαλείου, επειδή ενσαρκώνουν την ατομική υπέρβαση και την αλληλοεπίδραση διαφορετικών πολιτισμών με αυθόρμητο και ειρηνικό τρόπο». Ευχαριστούμε κυρία Μελκίδη. Έχουμε την τιμή να έχουμε την παρουσία του κυρίου Σγουρίδη, εκ μέρους του ΠΑ.ΣΟ.Κ., Θα τον παρακαλούσα να έρθει να πει δύο κουβέντες. Παναγιώτης Σγουρίδης, Βουλευτής του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Σας ευχαριστώ. Μετά τα όσα ευαίσθητα από βάθους καρδιάς κατέθεσε η κυρία Μελκίδη, νομίζω ότι τα υπόλοιπα λόγια περιττεύουν. Είμαι βουλευτής του νομού Ξάνθης και με επιφόρτισε το ΠΑ.ΣΟ.Κ. να παραστώ στη σημερινή παρουσίαση του βιβλίου. Το βιβλίο δεν το έχω διαβάσει, δεν το έχω ξεφυλλίσει, θα το κάνω αμέσως μετά, αλλά από όσα κατέθεσαν οι προλαλήσαντες ομιλητές, πρέπει να είναι ένα πάρα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο. Και επειδή τα βιβλία ταξιδεύουν, να του ευχηθούμε καλό ταξίδι και μακρύ ταξίδι για να μπορεί να κοσμεί βιβλιοθήκες πολλών συμπολιτών μας, αλλά και να διαβάζεται από αυτούς, γιατί πολλές φορές τα βιβλία τα παίρνουμε και τα βάζουμε σε μια βιβλιοθήκη, απλώς για να λέμε ότι έχουμε ένα βιβλίο. 18 Εγώ είμαι προσφυγικής καταγωγής από τον πατέρα μου, από τα

19 μέρη της Κωνσταντινούπολης, η μάνα μου είναι ντόπια Ξανθιώτισσα, ο πατέρας μου ήλθε στην πρώτη προσφυγιά, 1903 οι γονείς μου, μάλλον οι παππούδες μου. Γεννήθηκα όμως στην Ξάνθη και μεγάλωσα στην Ξάνθη και ακόμα συνεχίζω να παραμένω και να ζω στην Ξάνθη. Η Αθήνα για μένα, παρά τα 20 χρόνια που είμαι βουλευτής, είναι απλώς μία παρένθεση, η οικογένειά μου είναι επάνω, πηγαινοέρχομαι κάθε βδομάδα. Θυμάμαι ότι στη γειτονιά που έμενα, στην Αγίου Ελευθερίου, υπήρχαν καπνοχώραφα και τα καλλιεργούσαν μουσουλμάνοι και θυμάμαι, επίσης, ότι το παιχνίδι μας ήταν ότι βοηθούσαμε στο βελόνιασμα, αυτό που έλεγαν μπόλιασμα. Πηγαίναμε, όταν έφερναν τα καπνά το πρωί, εμείς το απόγευμα μετά το σχολείο πηγαίναμε και βελονιάζαμε. Γιατί τα λέω όλα αυτά; Τα λέω για να κάνω μια πρώτη επισήμανση, ότι όταν ξεκόβεσαι από την ιστορία σου και την απαρνιέσαι δεν έχεις παρόν και δεν μπορεί να έχεις και μέλλον. Την ιστορία μας και αυτά που στην πάροδο των αιώνων εμπλούτισαν την ιστορία μας δεν πρέπει να τα ξεχνάμε. Δεν είμαι οπαδός της θεωρίας του Χάντιγκτον, πιστεύω ότι οι συμπολίτες μου μουσουλμάνοι, με τους οποίους ζούμε αρμονικά, είναι ευλογία θεού, δεν είναι κατάρα. Ο πολιτισμός ενώνει και αυτό φαίνεται μέσα από το βιβλίο από όσα είπανε οι προλαλήσαντες. Οι πολιτικές αν δεν είναι σωστές χωρίζουν. Επίσης, θέλω να πω ότι η πολυπολιτισμικότητα προσθέτει, εφόσον αξιοποιείται, είναι πλούτος, περισσότερο από όσο μπορεί να πιστέψει ο καθένας, διότι φέρνει, αν θέλετε, έσοδα, φέρνει επενδύσεις. Άρα, λοιπόν, η πολυπολιτισμικότητα είναι πηγή ζωής, άλλωστε αυτό το αποδεικνύει κύριοι μηχανικοί, καθηγητές, γιατί και εγώ μηχανικός είμαι, άλλωστε αυτό φαίνεται αν θα δείτε ότι όλα τα ανόργανα, τα μόρια τους είναι συμμετρικά, αλλά είναι νεκρά, τα μόρια των εμβίων είναι πολύπλοκα, ποικιλόμορφα, αλλά είναι η ζωή, άρα ο πολυπολιτισμός είναι ζωή, πρέπει να τον αξιοποιήσουμε. Σας ευχαριστώ πολύ. Θεανώ Γεωργιάδου Ευχαριστούμε τον κύριο Σγουρίδη. Θα ήθελα να ρωτήσω αν υπάρχει κάποιος από το ακροατήριο που θέλει να τοποθετηθεί. Ευχαριστούμε πάρα πολύ για την προσέλευσή σας και τη συμμετοχή και ελπίζουμε να σας έχουμε και σε επόμενες παρουσιάσεις βιβλίων. ΤΕΛΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Επιμέλεια παρουσίασης: Γιώτα Καζάζη 19