Το Πάθος για τη Λευτεριά (από το Πετρέλαιο) είναι Δυνατότερο απ όλα τα Κελιά...

Transcript

1 ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ Το Πάθος για τη Λευτεριά (από το Πετρέλαιο) είναι Δυνατότερο απ όλα τα Κελιά... Το πρώτο που θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ξεκινώντας την έρευνά μας αυτή είναι ότι οι ΗΠΑ, στο πλαίσιο της υψηλής τους γεωστρατηγικής, επιδιώκουν απελπισμένα να απεξαρτηθούν από το πετρέλαιο ή τουλάχιστον από το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής. Αυτό, πολύ απλά, συμβαίνει γιατί δεν είναι σε θέση να ελέγξουν την ομαλή ροή του πετρελαίου από τη Μέση Ανατολή προς τις ΗΠΑ, πολλώ δε μάλλον προς τον υπόλοιπο κόσμο 1.Κάτι τέτοιο ήταν ίσως πιθανό στο κοντινό παρελθόν, πριν από την καταστρεπτική επίθεση στο Ιράκ τον Μάρτιο του Τη στιγμή όμως που γράφονται αυτές οι γραμμές, οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν το φάσμα της ταπεινωτικής ήττας στο Ιράκ, για πρώτη φορά στην ιστορία τους, ενώ η αδυναμία τους να ελέγξουν με «σκληρή» ισχύ τη Μέση Ανατολή και οποιοδήποτε άλλο σημείο του πλανήτη, εδώ που τα λέμε, έχει γίνει γνωστή τοις πάσι 3. Ακόμη και στο Αφγανιστάν, οι Αμερικανοί στρατιώτες και οι σύμμαχοί τους δεν μπορούν να ελέγξουν παρά ένα μικρό τμήμα της χώρας. Με άλλα

2 18 ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ λόγια, η αμερικανική στρατιωτική ισχύς δεν είναι σε θέση πλέον (αν ήταν και ποτέ) να εγγυηθεί την ομαλή ροή πετρελαίου προς τη Δύση από μόνη της. Και επειδή η κυβέρνηση Μπους βασίστηκε πάνω σε μια απλοϊκή, μονοδιάστατη χρήση της σκληρής στρατιωτικής ισχύος, καταστρέφοντας τις άλλες πλευρές της πολυδιάστατης ικανότητας άσκησης επιρροής και γκρεμίζοντας τον τόσο δύσκολα και κοπιαστικά χτισμένο μύθο του αήττητου των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων, τώρα δεν είναι σε θέση να κάνει τίποτε άλλο παρά να υποστεί τις συνέπειες. Δηλαδή, για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας, να νιώσει στα χείλη τη γεύση της ήττας της πραγματικής ήττας και όχι της απλής αδυναμίας για νίκη, όπως συνέβη στο Βιετνάμ... Κι αν πράγματι δεχτούμε ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούν να εγγυηθούν τη ροή πετρελαίου από τη Μέση Ανατολή προς τη Δύση, μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος: «Ωραία, και γιατί δεν παίρνουν από αλλού;». Η απάντηση είναι σύνθετη αλλά και πολύ απλή ταυτοχρόνως. Κατ αρχάς, το περισσότερο πετρέλαιο στον κόσμο υπάρχει στη Μέση Ανατολή. Απόψεις που είχαν διατυπωθεί στο παρελθόν για τεράστια κοιτάσματα στην περιοχή της Κασπίας Θάλασσας μέχρι στιγμής δεν δικαίωσαν τις προσδοκίες τους και είναι εξαιρετικά πιθανόν να μην τις δικαιώσουν και στο μέλλον. Βέβαια, δεν είναι μόνο η Κασπία που (μπορεί να) έχει πετρέλαια. Υπάρχουν και άλλες περιοχές στον κόσμο όπου βρίσκονται, επιβεβαιωμένα, μεγάλα κοιτάσματα. Η Ρωσία, για παράδειγμα... Φανταστείτε, λοιπόν, έναν μελλοντικό κόσμο στον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες ή έστω οι στενότεροι σύμμαχοί τους είναι εξαρτημένες από το ρωσικό πετρέλαιο... Δεν νομίζω να υπάρχει μεγαλύτερος εφιάλτης για το πολυσύνθετο πλέγμα εξουσιών στις ΗΠΑ. Έστω και μερική εξάρτηση από το ρωσικό πετρέλαιο είναι

3 ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ 19 πέρα από απαράδεκτη. Για την ακρίβεια, ακόμη και η ενεργειακή σύζευξη της Δυτικής Ευρώπης με τη Ρωσία είναι κάτι το εξαιρετικά αρνητικό για τη διαχρονική αμερικανική γεωστρατηγική. Ωστόσο, όπως έχει εξελιχθεί η κατάσταση, μετά το αμερικανικό φιάσκο στο Ιράκ, αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να αποφευχθεί. Για την εμμονή της γεωστρατηγικής των ΗΠΑ στην περικύκλωση και αδρανοποίηση της Ρωσίας και την αποφυγή της ενοποίησης Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης, ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει στο Παράρτημα 1. Από την άλλη, η ενίσχυση του φονταμενταλιστικού θρησκευτικού πνεύματος στις ΗΠΑ είναι πολύ πιθανό να μειώσει την αίσθηση κοινής ταυτότητας με την Ευρώπη και το γεγονός αυτό με τη σειρά του να οδηγήσει σε μια ενδόρρηξη του αμερικανικού ιμπεριαλισμού ή έστω συρρίκνωσή του. Χωρίς την ισχυρή αίσθηση κοινής ταυτότητας που έχουν μέχρι σήμερα οι Αμερικανοί με τους Ευρωπαίους, η προσήλωση της αμερικανικής πολιτικής στη Γηραιά Ήπειρο ενδέχεται να πάψει να υπάρχει στο μέλλον ή έστω να μειωθεί δραστικά 4. Σε παρόμοια περίπτωση, η δυνατότητα των ΗΠΑ να αποκτήσουν ενεργειακή αυτονομία διαμέσου μιας ενεργειακής επανάστασης μπορεί να συνδυαστεί με την «αδιαφορία» τους για την Ευρώπη, η οποία με τη σειρά της μπορεί να τις οδηγήσει σε αδιαφορία για τα τεκταινόμενα στον υπόλοιπο κόσμο και σε απόσυρση στη γεωπολιτική τους αυλή, αξιοποιώντας τα ενεργειακά αποθέματα της αμερικανικής ηπείρου και πιθανώς και της Δυτικής Αφρικής. Βέβαια, το ενδεχόμενο συρρίκνωσης του «αμερικανικού πλανήτη» είναι απλώς η λιγότερο πιθανή από τις επιλογές που θα φέρει μαζί της μια ενεργειακή επανάσταση «καθαρών» τεχνολογιών, είτε μόνη της είτε σε έναν πιθανό συνδυασμό με την απόκτηση πετρελαίου από εναλλακτικές πηγές εκτός Μέσης Ανατο-

4 20 ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ λής. Η άλλη είναι ακριβώς η αντίθετη. Δηλαδή, η ενίσχυση του ηγεμονικού ρόλου των ΗΠΑ. Αυτό μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους. Κατ αρχάς, με την «απελευθέρωση» από τη «μαύρη τρύπα» της Μέσης Ανατολής, η οποία ρουφάει την αμερικανική ισχύ και με τη συνεπακόλουθη δυνατότητα διασποράς αυτής της δύναμης σε άλλα μέρη του κόσμου 5.Ύστερα, η επανάσταση αυτή θα προσφέρει ένα ευέλικτο εργαλείο άσκησης επιρροής σε διάφορα κρίσιμα υποσυστήματα του πλανήτη, λειτουργώντας ως υποκατάστατο ή ως συμπλήρωμα της στρατιωτικής ισχύος, ενώ θα αυξήσει τους δεσμούς των ΗΠΑ με τη Δυτική Ευρώπη και θα απομειώσει τα περιθώρια γεωπολιτικής σύζευξης της Ευρώπης με τη Ρωσία. Όλα αυτά θα εξεταστούν αναλυτικότερα στη συνέχεια. Όπως και να χει, σήμερα οι Αμερικανοί μπορεί να γκρινιάζουν και να οργίζονται για την «ενεργειακή εξάρτηση» των Ευρωπαίων από τους Ρώσους. Δεν μπορούν ωστόσο να προσφέρουν καμιά αξιόπιστη εναλλακτική λύση, ενώ επιμένουν να αγνοούν ότι είναι αυτοί είναι που έριξαν την Ευρώπη στην αγκαλιά της Ρωσίας, οδηγώντας σε χάος το γεωσύστημα της Μέσης Ανατολής με την επίθεση στο Ιράκ και την εμμονή τους έναντι του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, ενέργειες που αποσυντόνισαν την ενεργειακή ροή από τη Μέση Ανατολή και την κατέστησαν αναξιόπιστη. Κοντολογίς, οι Αμερικανοί αδυνατούν να κατανοήσουν ότι για τους Ευρωπαίους η ενεργειακή σύζευξη Ρωσίας και Δυτικής Ευρώπης δεν σημαίνει εξάρτηση από το ρωσικό πετρέλαιο, αλλά απεξάρτηση από το αναξιόπιστο μεσανατολικό πετρέλαιο. Κι αυτό είναι κάτι που επιβάλλεται να κάνει η βιομηχανική, αλλά γυμνή ενεργειακά Δυτική Ευρώπη. Δεν μπορεί να κάνει αλλιώς, δεν έχει την πολυτέλεια να μην προβεί σε αυτήν την ενέργεια, δεδομένου ότι δεν ξέρει τι της ξημερώνει με το «μουσουλμανικό

5 ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ 21 πετρέλαιο», εξαιτίας, επαναλαμβάνουμε, της αμερικανικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή. Για να μπορέσουν, λοιπόν, οι ΗΠΑ να κρατήσουν το «δυτικό τους προγεφύρωμα» εκτός της ρωσικής επιρροής και να αποφύγουν την ενεργειακή ομηρία της Ευρώπης από τα ρωσικά πετρέλαια, θα πρέπει να προσφέρουν στην Ευρώπη μια εναλλακτική πηγή ενέργειας. Επειδή όμως δεν μπορεί, σήμερα, να προσφέρει πετρέλαιο από άλλους προμηθευτές, το μόνο που μένει στην Ουάσιγκτον είναι να προωθήσει μια ενεργειακή επανάσταση ώστε να αναπτυχθούν εναλλακτικές ενεργειακές τεχνολογίες, οι οποίες και θα εξαχθούν στην Ευρώπη βοηθώντας τη να απεξαρτηθεί από το ρωσικό πετρέλαιο και κατά συνέπεια να ξεφύγει από την «κακή ρωσική επιρροή»... Οι παραπάνω γραμμές είχαν γραφεί πολύ πριν τον πόλεμο στη Γεωργία. Μετά την έμμεση, αλλά ξεκάθαρη ταπείνωση που υπέστη η αμερικανική ισχύς εκεί, όταν αποδείχθηκε η παντελής αδυναμία στήριξης των Γεωργιανών πραιτοριανών από την Ουάσιγκτον, οι παραπάνω διαπιστώσεις καθίστανται ακόμη περισσότερο αναντίρρητες. Με άλλα λόγια, ο πρώτος γεωστρατηγικός λόγος για τον οποίο οι ΗΠΑ πρέπει να προωθήσουν την ενεργειακή επανάσταση είναι για να μην επιτρέψουν στην Ευρώπη να «συλληφθεί όμηρος» από τη Ρωσία. Πάντως, ίσως θα πρέπει να αντικαταστήσουμε τον όρο «ενεργειακή επανάσταση» με τον ευρύτερο και πληρέστερο όρο «γεωενεργειακή επανάσταση», μια και αυτή η βίαιη και ραγδαία αλλαγή στον ενεργειακό χάρτη που αναμένεται να προκύψει μέσα στις δύο επόμενες δεκαετίες* συνδυάζει με συνθετικό, αλληλεπιδραστικό και αδιάλυτο τρόπο τεχνολογικές εξελίξεις, πολιτικές * Έχοντας δώσει μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα είτε πλήρεις καρπούς είτε τουλάχιστον μια ολοκληρωμένη εικόνα για το τι μέλλει γενέσθαι.

6 22 ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ αλλαγές και πολιτισμικές ζυμώσεις μεταξύ άλλων. Για παράδειγμα, σε αυτή τη γεωενεργειακή επανάσταση συμπεριλαμβάνονται όχι μόνο οι νέες ενεργειακές τεχνολογίες αλλά και η απόκτηση πετρελαίου από νέες πηγές. Είτε από πιθανά νέα κοιτάσματα, όπως αυτά στην περιοχή του Αρκτικού Κύκλου, είτε από πηγές που μέχρι τώρα δεν μπορούσαν να αξιοποιηθούν με ικανοποιητική σχέση κόστους προς όφελος, όπως είναι τα τεράστια ορυχεία πισσολίθων στην Αλμπέρτα του Καναδά και το βαρύ, πισσώδες πετρέλαιο της Βενεζουέλας 6. Επίσης, στη γεωενεργειακή αυτή επανάσταση μπορούν να ενταχθούν οι δυνατότητες της πολεμικής μηχανής των ΗΠΑ να ελέγξουν με οικονομικό και αποδοτικό τρόπο την ενεργειακή ροή από χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Δυτικής Αφρικής. Ωστόσο, η πληρέστερη ανάλυση του όρου «γεωενεργειακή επανάσταση» ξεφεύγει από τα περιορισμένα όρια αυτής της μελέτης, η οποία θα περιοριστεί στις νέες, «καθαρές» ενεργειακές τεχνολογίες. Επιστρέφοντας, τώρα, στις εναλλακτικές χώρες-προμηθεύτριες πετρελαίου εκτός αραβικού κόσμου και του Ιράν, οι επιλογές όσο πάνε και περιορίζονται, ενώ ελάχιστες από αυτές είναι επιθυμητές για τις ΗΠΑ. Στις τελευταίες περιλαμβάνονται η Βενεζουέλα του Ούγκο Τσάβεζ, κάποιες άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής, ελεγχόμενες σε πολλές περιπτώσεις από αριστερά καθεστώτα ιδιαίτερα κριτικά έναντι των ΗΠΑ, όπως είναι η Βολιβία ή το Εκουαδόρ (οι οποίες, ωστόσο, έχουν πολύ μικρότερα κοιτάσματα από τη Βενεζουέλα), η Κολομβία, η κυβέρνηση της οποίας αντιμετωπίζει τη δράση των αριστερών ανταρτών των FARC και του Εθνικού Στρατού για την Απελευθέρωση της Κολομβίας, το Μεξικό, κάποιες χώρες της Δυτικής Αφρικής, με προεξάρχουσα τη Νιγηρία, οι οποίες επίσης πόρω απέχουν από το να χαρακτηριστούν αξιόπιστες, και κυρίως ο Καναδάς. Πάντως, ακόμη κι αν εξασφά-

7 ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ 23 λιζαν όλες αυτές τις πηγές οι ΗΠΑ, και πάλι δεν θα είχαν επαρκείς ποσότητες πετρελαίου για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Ας μην ξεχνάμε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η πιο ενεργειοβόρος κοινωνία του πλανήτη, απέχοντας παρασάγγας από τους επόμενους στη λίστα, τις προηγμένες δυτικοευρωπαϊκές χώρες 7. «Ωραία», μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος, «ας υποθέσουμε ότι πράγματι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να περιορίσουν δραστικά την κατανάλωση πετρελαίου. Γιατί πρέπει, σώνει και καλά, να επενδύσουν στις εναλλακτικές και καθαρές μορφές ενέργειας και δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν παραδοσιακές και δοκιμασμένες πηγές, όπως είναι ο γαιάνθρακας, η πυρηνική ενέργεια, το φυσικό αέριο κ.λπ.;» Η ερώτηση είναι αρκετά σωστή και εμπεριέχει μεγάλη δόση αλήθειας. Πράγματι, οι ΗΠΑ είναι σε θέση να επενδύσουν σε όλες αυτές τις ενεργειακές τεχνολογίες και μάλλον θα το πράξουν έτσι κι αλλιώς. Στο μέλλον, αναμένεται να κατασκευαστούν περισσότερα πυρηνικά εργοστάσια και να επεκταθεί η χρήση γαιάνθρακα και φυσικού αερίου εν παραλλήλω με τις ήπιες μορφές ενέργειας, όπως είναι τα φωτοβολταϊκά συστήματα, οι ανεμογεννήτριες, τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια κ.λπ. Μάλιστα, τεχνολογίες «καθαρού γαιάνθρακα» ενδέχεται να είναι σε θέση να προσφέρουν καθαρή ενέργεια, απομονώνοντας το διοξείδιο του άνθρακα πριν από την καύση και διοχετεύοντάς το σε ασφαλείς χώρους φύλαξης, αποτρέποντάς το να διαρρεύσει στην ατμόσφαιρα. Ωστόσο, όλες αυτές οι τεχνολογίες και τα σχετικά συστήματα έχουν πολλά προβλήματα. Εδώ θα περιοριστούμε να αναφέρουμε μάλλον το σημαντικότερο. Δεν μπορούν να κινήσουν αυτοκίνητα. Τόσο απλά. Ούτε πολιτικά ούτε στρατιωτικά αυτοκίνητα. Και φυσικά, ούτε άρματα μάχης, ούτε αεροπλάνα, ούτε ελικόπτερα, ενώ δεν είναι και η καλύτερη των επιλογών και για τα πλοία, τόσο από πλευράς κόστους όσο και από πλευράς ασφάλει-

8 24 ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ας. Και φυσικά, δεν αναφερόμαστε μόνο στα πολεμικά πλοία. Εμπορικά πλοία κινούμενα με πυρηνικούς αντιδραστήρες είναι κάτι απολύτως απαράδεκτο στον σημερινό κόσμο, τον φοβικό κόσμο των «ασύμμετρων απειλών» και των υπερτρομοκρατικών ενεργειών. Και τα εμπορικά πλοία δεν παίζουν καθόλου ασήμαντο ρόλο όσον αφορά την εκπομπή στην ατμόσφαιρα αερίων που συντελούν στο Φαινόμενο του Θερμοκηπίου. Όμως, ας επανέλθουμε στα οχήματα και ας περιοριστούμε προσωρινά στα ιδιωτικά επιβατικά αυτοκίνητα. Το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας είναι ότι οι Αμερικανοί είναι «έθνος του αυτοκινήτου». Από κοινωνιολογικής άποψης, ο μέσος Αμερικανός είναι κατά κάποιο τρόπο ένα είδος υβριδικού όντος, το οποίο αποτελείται από τον άνθρωπο «ενωμένο» με το αυτοκίνητό του. Η κατάσταση αυτή φτάνει σε ακραία σημεία σε ορισμένες Πολιτείες, με προεξάρχουσα την Καλλιφόρνια, αλλά είναι έτσι κι αλλιώς πανίσχυρη σε όλη τη χώρα. Και τα αυτοκίνητα δεν μπορούν να κινηθούν με κάρβουνο, καθαρό ή ακάθαρτο, ούτε με πυρηνική ενέργεια. Χρειάζονται κάτι άλλο. Μια εναλλακτική ενεργειακή πηγή. Η κατεξοχήν υποψήφια τεχνολογία γι αυτή τη χρήση είναι φυσικά αυτή των κινητήρων υδρογόνου με κυψέλες καυσίμου (fuel cells). Επιπροσθέτως, εκτός από «έθνος του αυτοκινήτου», οι Αμερικανοί είναι και «έθνος του αεροπλάνου». Ένα εξαιρετικά πυκνό δίκτυο αεροπορικών συγκοινωνιών, αδιανόητο για τα δεδομένα του υπόλοιπου κόσμου, διαπερνά τις Ηνωμένες Πολιτείες, επιτρέποντάς τους να λειτουργήσουν ως μια ενοποιημένη οικονομία και κοινωνία. Τηρουμένων των αναλογιών, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το δίκτυο των εσωτερικών αερογραμμών των ΗΠΑ είναι περισσότερο αντίστοιχο των προαστιακών σιδηροδρόμων των ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων παρά των αεροπορικών συγκοινωνιών μεταξύ των ευρω-

9 ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ 25 παϊκών χωρών. Και εννοείται φυσικά ότι η εκπομπή αερίων του Θερμοκηπίου που γίνεται από αεροπλάνα είναι πολύ πολύ μεγάλη 8. Στο σημείο αυτό, σε έναν ορθολογικό κόσμο, η ανάλυσή μας θα έπρεπε να τελειώσει, έχοντας πει ό,τι ήταν να πει: ότι δηλαδή οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζονται τις νέες ενεργειακές τεχνολογίες για να συνεχίσουν τον τρόπο ζωής τους και να καλύψουν τη μέγιστη γεωστρατηγική ανάγκη του ελέγχου της Δυτικής Ευρώπης και άρα έχουν κάθε λόγο για να προωθήσουν την ανάπτυξή τους και να επιβάλουν τη λειτουργία τους. Κατά συνέπεια, αν μπορούν, θα το πράξουν έτσι κι αλλιώς, χωρίς να χρειάζονται τη βοήθεια των... στρατιωτικών. Όμως, αυτός ο κόσμος, ο κόσμος μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, είναι αυτός στον οποίο έχει θριαμβεύσει ο καπιταλισμός και κατά συνέπεια απέχει πολύ από το να μπορεί να χαρακτηριστεί ορθολογικός. Με δυο λόγια, ο μηχανισμός εξουσίας στις ΗΠΑ αδυνατεί να επιβάλει την υποκατάσταση των παλαιών πετρελαϊκών τεχνολογιών από νεότερες*, γιατί αυτό αντιβαίνει τους θεμελιώδεις νόμους λειτουργίας του καπιταλιστικού συστήματος, τουλάχιστον στην αμερικανική εκδοχή του, οι οποίοι δίνουν πολύ μεγάλη έμφαση στην επίτευξη κερδών σε βραχυχρόνιο ή το πολύ σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι οι κινητήρες υδρογόνου με κυψέλες καυσίμου για ιδιωτικά αυτοκίνητα έχουν ωριμάσει τεχνολογικά και είναι έτοιμοι να δοθούν στον καταναλωτή. Ας σκεφτούμε, δηλαδή, μια ιδεατή κατάσταση, η οποία δεν υπάρχει στην πραγματικότητα. Ακόμη κι έτσι, τα αυτοκίνητα με κινητήρες υδρογόνου που θα βγουν στην αγορά θα είναι κατά πολύ ακριβότερα από * Έστω κι αν υποθέσουμε ότι αυτές έχουν ωριμάσει επαρκώς, πράγμα που ουδόλως συμβαίνει στην πραγματικότητα.

10 26 ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ τα πετρελαιοκίνητα, καθώς θα «ενσωματώνουν» στην τιμή τους τις επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη που έχουν γίνει γι αυτά, τις δαπάνες «ωρίμανσης», τις οποίες τα πετρελαιοκίνητα αυτοκίνητα τις έχουν αποσβέσει εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Επίσης, τα πετρελαιοκίνητα έχουν αναπτύξει οικονομίες κλίμακος, κάτι που δεν έχει συμβεί για τα υδρογονοκίνητα. Επιπροσθέτως, τα αυτοκίνητα αυτά καθεαυτά δεν είναι παρά ένα μέρος ενός συστήματος συστημάτων (system-of-systems), το οποίο περιλαμβάνει και το μηχανισμό ενεργειακής τροφοδοσίας και μηχανικής τους υποστήριξης. Ένα από τα προβλήματα, για παράδειγμα, που θα προκύψουν είναι το πώς θα δημιουργηθούν «βενζινάδικα» υδρογόνου αν δεν υπάρχουν αρκετοί πελάτες, μια και θα είναι οικονομικά ασύμφορα. Κι αν δεν υπάρξουν «βενζινάδικα» υδρογόνου πώς θα υπάρξουν πελάτες; Γιατί κάποιος να δώσει χρήματα για να πάρει ένα αυτοκίνητο υδρογόνου, και μάλιστα περισσότερα από ό,τι θα διέθετε για ένα «κανονικό» αυτοκίνητο, όταν δεν θα μπορεί να βρει «βενζινάδικο» για να το γεμίζει με καύσιμο; Οδηγούμαστε, δηλαδή, σε έναν φαύλο κύκλο, ο οποίος βέβαια προκύπτει κάθε φορά που εμφανίζεται ένα νέο προϊόν και ο οποίος καθυστερεί, αν δεν μπλοκάρει ολοκληρωτικά την εισαγωγή του προϊόντος αυτού στην αγορά. Κι αν δεν υπάρχει μια αγορά που θα επιτρέψει, αν μη τι άλλο, τη γρήγορη απόσβεση των επενδύσεων και την αποκόμιση γρήγορου κέρδους, ποιος ο λόγος μια εταιρεία αυτοκινήτων να επενδύσει σε κινητήρες υδρογόνου; Η εύκολη και λογική απάντηση σε αυτό είναι: «Μα για να καταδιώξει το μέλλον! Για να μπορέσει κάποια στιγμή να βγει στη στροφή έναντι των ανταγωνιστών της και να αποκτήσει σε βάθος χρόνου ένα συντριπτικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που θα της προσφέρει μεγάλα μακροχρόνια κέρδη, έστω κι αν για κάποια χρόνια δουλεύει με ζημίες». Το επιχείρημα είναι λογικότατο, πλην όμως όχι και τόσο