ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ. Μπομπ Αντριους (Ροβέρτος Ανδριανόπουλος): Ο κορυφαίος αγιογράφος ψηφιδωτών εικόνων στις Ηνωμένες Πολιτείες

Transcript

1 ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ sd Σάββατο 17 - Κυριακή 18 Νοεμβρίου 2012 Μπομπ Αντριους (Ροβέρτος Ανδριανόπουλος): Ο κορυφαίος αγιογράφος ψηφιδωτών εικόνων στις Ηνωμένες Πολιτείες

2 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ Μπομπ Αντριους: Ο αγιογράφος της ευλάβειας, της προσευχής και της καλλιτεχνίας Παράδοση και Νοστιμιά Krinos Foods, LLC., Northern Blvd. LIC, NY το βιβλίο είναι φίλος (718) Η ψηφιδωτή εικονογραφία είναι το έργο της ζωής του ομογενή αγιογράφου Μπομπ Αντριους ή ακόμα καλύτερα η ίδια του η ζωή. Συλλαμβάνει στο νου του τη μορφή του Χριστού ή της Θεοτόκου ή των Αγίων που καλείται να φιλοτεχνήσει και κάνει μια αδιάκοπη προσευχή διότι γνωρίζει ότι το έργο των χειρών του δεν είναι τυχαίο, ούτε τελείως ανθρώπινο. Δεν είναι μικρό ούτε εύκολο πράγμα να δίνει κάποιος μορφή και «εικόνα» στον απερίγραπτο Θεό, ο οποίος από αγάπη κενωτική έλαβε ανθρώπινη μορφή και ήλθε και συνοίκησε μαζί μας και έγινε «ο Εμμανουήλ», δηλαδή αδελφός και φίλος και γνωστός μας επειδή ακριβώς μας αγάπησε πολύ. Ο Μπομπ Αντριους έχει ήδη γράψει την δική του ιστορία και θα παραμείνει απέθαντος στο διηνεκές διότι είναι «ποιητής έργων καλών και ιερών» Για όλα αυτά και πολλά άλλα, μιλάει ο κ. Μπομπ, αναλυτικά, στον Θεόδωρο Καλμούκο. Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΟΣ ΜπομπΑντριους:Οκορυφαίοςαγιογράφος ψηφιδωτώνεικόνωνστιςηπα Σελίδα 3 ΑΦΙΕΡΩΜΑ «Τεκμηριώνονταςταγεγονότα τουνοεμβρίου1973 Σελίδα 10 ΑΦΙΕΡΩΜΑ Επώνυμοινεκροίτωνγεγονότων τουνοεμβρίου1973 Σελίδα 11 ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΗσυνέντευξητουοδηγούτουτανκτουΠολυτεχνείου Σελίδα 14 ΑΦΙΕΡΩΜΑ Τομεγάλοψέμα«τιμιότητας»τωνδικτατόρων Σελίδα 16 ΥΓΕΙΑΣ ΒΑΘΡΟΝ Κολπικήμαρμαρυγή(Μέρος2) Σελίδα 18 ΟΜΟΓΕΝΕΙΑ Φωτογραφικέςαναμνήσεις απότηνομογένειατου2001 Σελίδα 20 ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Τασκάνδαλατων«ισχυρώνανδρών» Σελίδα 23 UNISEF ΗEκστρατείαUNICEF γιαέναόραμαπουόλοιμοιραζόμαστε Σελίδα 24 ΤΑΞΙΔΙΑ ΕλάτεστηνΚύπρο-και-γιαταΚρασοχώρια Σελίδα 25 ΕΠΙΣΤΗΜΗ Λύσηγιατιςμεγαλουπόλειςοιπράσινεςταράτσες Σελίδα 26 ΘΕΜΑ ΣτηνΑυστραλίατομεγαλύτερο δίκτυοθαλάσσιωνκαταφυγίων Σελίδα 27 ΕΛΛΑΔΑ Ο«μαγικός»κόσμοςτωνβοτάνων πουκρύβειηελληνικήγη Σελίδα 28 ΥΓΕΙΑ Δυσανεξίαστογάλα Σελίδα 30 ΥΓΕΙΑ Tικερδίζετεότανθηλάζετε Σελίδα 31 ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΧουάνΡαμόνΡότσα:Ο«Ινδιάνος»τουΠαναθηναϊκού Σελίδα 32 ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ Τοδίλημμαστατικόποδήλατοήδιάδρομος; Σελίδα 33 ΔΙΑΤΡΟΦΗ Οιτροφέςπουπροκαλούνεθισμό Σελίδα 34 ΜΑΓΕΙΡΙΚΗ «Αμυνα»μεχειμωνιάτικεςγεύσεις Σελίδα 35 ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ Σελίδα 36 ΒΙΒΛΙΟ «Ητυραννίατουχάους»,τονέομυθιστόρημα τουανδρέαανδριανόπουλουγιατααίτιατηςκρίσης Σελίδα 37 ΘΡΗΣΚΕΙΑ 21Νοεμβρίου:ΤαΕισόδιατηςΘεοτόκου Σελίδα 38 ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Σχέσημητέρας-κόρης:Ηπιοκαταλυτικήσχέσητηςζωής Σελίδα 39

3 ΣΑΒΒΑΤΟ 17 - ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2012 ΠΡΟΣΩΠΟ 3 Μπομπ Αντριους: Ο κορυφαίος αγιογράφος ψηφιδωτών εικόνων στις ΗΠΑ Του Θεοδώρου Καλμούκου Το όνομά του είναι Μπομπ Αντριους ή ελληνιστί Ροβέρτος Ανδριανόπουλος και είναι ο κορυφαίος και μοναδικός στο είδος του αγιογράφος ψηφιδωτών εικόνων στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά, με παγκόσμια αναγνώριση και καταξίωση, αλλά για την Ομογένεια είναι ο δικός της Ελ Γκρέκο. Ανθρωπος χαμηλών τόνων, με έμφυτη ευγένεια και προσήνεια, κερδίζει τον συνομιλητή του από την πρώτη στιγμή. Δεν μιλά για τον εαυτό του, διότι μιλούν γι αυτόν τα έργα του τα οποία είναι αριστουργήματα τέχνης και πίστης, διότι ο Μπομπ Αντριους δεν τα κατασκευάζει με το χέρι, αλλά με την ψυχή του γι αυτό κι όσοι εισέρχονται σε ναούς που έχει αγιογραφήσει, με κορυφαίον της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στο Λόουελ της Μασαχουσέτης, νομίζουν πως μεταφέρονται σε ναούς της ακμής της Βυζαντινής περιόδου όπως λόγου χάρη της Αγιάς Σοφιάς και της Μονής της Χώρας στην Πόλη του Κωνσταντίνου. Ο αγιογράφος Μπομπ Αντριους, πλαισιωμένος από συντροφιά φίλων του από την κοινότητα της Μεταμόρφωσης του Λόουελ. Διακρίνονται η πρεσβυτέρα Νίκη Σαράντα, ο καθηγητής Τσαρλς Μητσάκος, η Αρτεμις Μητροπούλου και η κόρη της Κάρεν. Τον αγιογράφου Μπομπ Αντριους πλαισιώνουν η σύζυγός του Ανν και η κόρη του Αλέξις, οι οποίες του συμπαραστάθηκαν και συμπαραστέκονται ολόψυχα στο έργο του. Αγιογραφεί προσευχόμενος και προσεύχεται αγιογραφώντας, ανυποψίαστος ενδεχομένως ότι «Θεολογεί» κυριολεκτικά βάζοντας ψηφίδες στη σειρά με θαυμαστή αρμονία και σχηματίζοντας το «όντως πρόσωπο» του Ενα της Τριάδος, του Χριστού, αλλά και της Παναγίας Μητέρας του και των φίλων και μαθητών Του ανά τους αιώνες, των αγίων δηλαδή. Γεννήθηκε στην πόλη Χέβερχιλ της Μασαχουσέτης, αλλά μεγάλωσε στο Ντόβερ του Νιου Χαμσάιρ, μέχρι που πήγε στο Στρατό όπου εκπαιδεύτηκε ως κυβερνήτης αεροσκαφών. Ο πατέρας του καταγόταν από το χωριό Πωλένα πλησίον της Καλαμάτας και η μητέρα του από τον Πόντο. Είπε ότι «η μητέρα μου μεγάλωσε εκεί ως Προτεστάντισσα διότι είχε δύο πρώτα εξαδέλφια που ήταν Προτεστάντες ιεραπόστολοι και συνέβαλλαν στην ίδρυση της Γεωργικής Σχολής στη Θεσσαλονίκη». Αμφότεροι οι γονείς του μετανάστευσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες στην ηλικία των 5 ετών. Ανέφερε πως «ο πατέρας μου πήγε στο Ελληνικό Ημερήσιο Σχολείο στο Λόουελ και η μητέρα μου στο Δημοτικό σχολείο του Χέβερχιλ και ήταν συμμαθήτριες και καλές φίλες με την Ευτέρπη Δουκάκη, την μητέρα του πρώην κυβερνήτη Μιχάλη Δουκάκη. Η κ. Δουκάκη συνήθιζε να μου λέγει η μητέρα σου έπρεπε να πάει στο κολέγιο Μπέιτς διότι ήταν η πιο έξυπνη στην τάξη μας. Θυμάμαι είχε έλθει σε μία έκθεσή μου στο Μαλιώτειο Πολιτιστικό Κέντρο με αγκάλιασε και με συγχάρηκε, ήταν πολύ συγκινητική η στιγμή, ενώ την επόμενη μέρα ήλθε με τον γιο της τον Μιχάλη». Θυμάται τον πατέρα του με πολύ σεβασμό και εκτίμηση. «Στην αρχή ήταν τηλεγραφητής και είχε τιμηθεί με παναμερικανικό βραβείο διότι μπορούσε και δακτυλογραφούσε 120 λέξεις το λεπτό και μάλιστα με τα δυο του δάχτυλα. Η μητέρα μου εργαζόταν σε κομμωτήριο κι όταν παντρεύτηκαν με τον πατέρα μου ασπάστηκε την Ορθοδοξία», είπε. Και συνέχισε: «η προγιαγιά μου ήταν Αρμένισσα και πέρασε από τη φρίκη της γενοκτονίας των Αρμενίων. Είχε πέντε αδελφές κι ο πα- Συνέχεια στη σελίδα 4

4 4 ΠΡΟΣΩΠΟ τέρας τους αγαπούσε πολύ τους Ελληνες και ήθελε οι κόρες του να παντρευτούν με Ελληνες, όπως και έγινε. Μια μέρα που η προγιαγιά μου είχε ένα μικρό και ήταν πάλι έγκυος στη γιαγιά μου πήγαν στο χωριό οι Τούρκοι, πήραν όλους τους άντρες και τους έπνιξαν στη θάλασσα μπροστά στα μάτια τους. Μου τα διηγείτο όλα αυτά η γιαγιά μου και προσευχόταν συνάμα κι εγώ αποκοιμιόμουν γιατί έπαιρναν πολλή ώρα. Τόσο η γιαγιά μου όσο και η μητέρα μου είχαν μεγάλη πίστη». Ο κ. Αντριους θυμάται τα πάντα και μάλιστα με λεπτομέρειες. Είπε πως «ο παππούς μου, ο πατέρας του πατέρα μου, ήταν νεκροθάφτης στο χωριό και ξέρετε εκεί που κάνουν την ανακομιδή των οστών έπειτα από μερικά χρόνια, κι έτσι ο παππούς είχε μάθει τόσο καλά τον ανθρώπινο σκελετό σε σημείο που στο Ντόβερ όποιος είχε πρόβλημα ανατομίας, όχι μόνο Ελληνες αλλά ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ Μπομπ Αντριους: Ο κορυφαίος αγιογράφος ψηφιδωτών εικόνων στις ΗΠΑ Συνέχεια από τη σελίδα 3 Επάνω, μία σπάνια ομαδική εικόνα τεσσάρων αγίων έργο του αγιογράφου Μπομπ Αντριους, στην οποία εικονίζονται οι Αγιοι Νικόλαος, Σπυρίδων, Αθανάσιος και Νεκτάριος. Αριστερά, η καταπληκτική και συμβολική εικόνα του Μυστικού Δείπνου, την οποία ο αγιογράφος Μπομπ Αντριους φιλοτέχνησε επαναλαμβάνοντας τους ύμνους της Θείας Ευχαριστίας. Κάτω, ο δικέφαλος αετός ο οποίος κοσμεί το δάπεδο στο ναό του Αγίου Βασιλείου του Στόκτον της Καλιφόρνιας, έργο του αγιογράφου Μπομπ Αντριους.

5 ΣΑΒΒΑΤΟ 17 - ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2012 ΠΡΟΣΩΠΟ 5 Η επιβλητική εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα έργο του Μπομπ Αντριους, η οποία κοσμεί το εσωτερικό του τρούλου στον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Τριάδος στον Αγιο Φραγκίσκο της Καλιφόρνιας. και Αμερικανοί, τους έκανε καλά. Είχαμε ένα γιατρό φίλο ο οποίος μας έλεγε πως θα τον συλλάβει η Αστυνομία εάν εξακολουθήσει να κάνει αυτό που κάνει. Γνώριζε όμως τι έκανε, ήξερε πολύ καλά τη φυσιολογία του ανθρώπινου σώματος. Θυμάμαι μία περίπτωση που μία οικογένεια, όχι ελληνική, ήλθε από τη Νέα Υόρκη και τα μάτια της κόρης τους ήταν ολόασπρα και καλυμμένα. Είχαν πάει σ όλους τους ειδήμονες στη Νέα Υόρκη αλλά δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτε. Ημουν νομίζω τότε 12 χρόνων και μου είπε ότι μπορούσα να μείνω στην κουζίνα να τον παρακολουθήσω τι έκανε. Κατ αρχήν έκοψε σκόρδο και το τύλιξε στα μάτια του κοριτσιού το οποίο τσίριζε και στη συνέχεια έβαλε επάνω το ασπράδι του αυγού για Οι όμορφες μωσαϊκές εικόνες τις οποίες φιλοτέχνησε και τοποθέτησε ο Μπομπ Αντριους στον ιερό ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος του Λόουελ, έχουν εμπλουτίσει τις πνευματικές αξίες όλων των ενοριτών και επισκεπτών. Θερμά συγχαρητήρια για την τιμή που του γίνεται από τον «Εθνικό Κήρυκα». Άρτεμις Μητροπούλου περίπου μισή ώρα κι όταν τα έβγαλε τα μάτια της ήταν καθαρά. Οι γονείς του κοριτσιού εκείνη την εποχή του πρόσφεραν πέντε χιλιάδες δολάρια, μιλούμε για πολλά χρήματα τότε, αλλά φυσικά αρνήθηκε να τα πάρει. Ο πατέρας μου ήταν πολύ περήφανος για τον πατέρα του που έκανε αυτές τις θεραπείες». Ο κ. Αντριους θυμήθηκε ακόμα πως «ο παππούς μου άνοιξε ένα πραγματικό ελληνικό καφενείο στο Ντόβερ του Νιου Χαμσάιρ κι εμείς μέναμε από πάνω. Είχε πολλούς Ελληνες το Ντόβερ τότε, η κοινότητα είχε τουλάχιστον πεντακόσιες οικογένειες κι όλοι ήταν μετανάστες από την Ελλάδα. Η μητέρα μου μιλούσε τέλεια Αγγλικά όπως και Ελληνικά και την έλεγαν οι άλλες γυναίκες που είχαν έλθει από την Ελλάδα, «αλλόφυλη». Την προσέλκυσή του στην αγιογραφία την οφείλει στη γιαγιά και στη μητέρα του. Είπε πως «άκουγα τόσα πολλά για την θρησκεία από την γιαγιά και την μητέρα μου που υποσυνείδητα μπολιάστηκα με αυτή». Αρχισε να αγιογραφεί από την ηλικία των 13 χρόνων. «Η πρώτη εικόνα που έκανα ήταν του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή», ανέφερε, και εξήγησε πως «άρχισα να ενδιαφέρομαι σε βάθος όταν ήμουν στη Σχολή Καλών Τεχνών της Μασαχουσέτης στη Βοστώνη όπου αργότερα δίδαξα ως καθηγητής. Η Αγιογραφία ήλθε φυσιολογικά, έγινε κάτι σαν ο δεύτερός μου εαυτός». Δεν του γεννήθηκε ποτέ η επιθυμία να γίνει ιερεύς. Είπε «όχι δεν με ενδιέφερε η ιεροσύνη, αλλά τα όσα την περιβάλλουν, οι εικόνες, τα σύμβολα, η τέχνη» και συμπλήρωσε πως «μου έχουν πει πολλές φορές Αριστουργηματική εικόνα του Αγίου Γεωργίου του τροπαιοφόρου, την οποία ο Μπομπ Αντριους φιλοτέχνησε με ξεχωριστή δεξιοτεχνία στο χρωματισμό της. πως είναι σαν να κηρύττω ως ιερεύς με την εργασία που κάνω φιλοτεχνώντας εικόνες». Στη Σχολή Καλών Τεχνών Μασαχουσέτης ειδικεύτηκε στη διδασκαλία της Τέχνης αλλά και στη Γλυπτική. Οσον αφορά τη μωσαϊκή αγιογραφία είπε ότι «με προσέλκυσε η τέχνη του 11ου αιώνα, μου άρεσε το διαστατό στα μωσαϊκά κι άρχισα να ερευνώ όταν ήμουν στο κολέγιο. Οταν τελείωσα το κολέγιο ναός της πόλης στο Ντόβερ του Νιου Χαμσάιρ κάηκε από πυρκαγιά το Μου ελέχθη γιατί δεν προσπαθούμε να αναβιώσουμε τη μωσαϊκή αγιογράφηση σε τούτη τη χώρα που έχει νεκρωθεί. Το σκέφθηκα για λίγο και είπα, εντάξει να το κάνουμε, κι αυτά ήταν τα πρώτα βήματα. Εκανα λάθη στην αρχή. Θυμάμαι ο Επίσκοπος Ελαίας Αθηναγόρας Κοκκι- Θερμά συγχαρητήρια και πολλές ευχές στον θαυμάσιο αγιογράφο και καλό μας φίλο Μπομπ Αντριους, για την τιμή και την αναγνώριση που του αποδίδεται από την εφημερίδα του Ελληνισμού της Αμερικής, τον «Εθνικό Κήρυκα», για το πολύτιμο έργο του και την εξαιρετική προσωπικότητά του. Ο κ. Αντριους είναι προικισμένος με το χάρισμα της τέχνης και της αγιογραφίας με την οποία κάνει τον Χριστό και τους Αγίους να έρχονται τόσο κοντά στους ανθρώπους. Με την αγάπη μας Οικογένεια Νίκου Μανόλη Ντρέικετ Μασαχουσέτης. Συνέχεια στη σελίδα 6

6 6 ΠΡΟΣΩΠΟ ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ Μπομπ Αντριους: Ο κορυφαίος αγιογράφος ψηφιδωτών εικόνων στις ΗΠΑ Συνέχεια από τη σελίδα 5 νάκης ο οποίος αργότερα έγινε Αρχιεπίσκοπος Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας και με προσκάλεσε στην Αγγλία κι έκανα ψηφιδωτά, ο οποίος είχε έλθει στο Ντόβερ και καθαγίασε τις εικόνες». Το εκπληκτικό με τον Μπομπ Αντριους είναι ότι είναι αυτοδίδακτος. Είπε πως «έκανα εντατική έρευνα μόνος μου στη Θεολογική Σχολή και στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Βοστώνης η οποία είχε ένα θαυμάσιο τμήμα βιβλίων στο επάνω πάτωμα και επιτρεπόταν να ανεβεί κανείς υπό παρακολούθηση. Σου έδιναν το βιβλίο και σε παρακολουθούσαν μη τυχόν και κόψεις κάτι από αυτό και θυμάμαι πως αφιέρωνα ατέλειωτες ώρες κάνοντας σχέδια από αυτά που έβλεπα. Στη βιβλιοθήκη της δικής μας Θεολογικής Σχολής είχα γνωρίσει τον βιβλιοθηκάριο, τον ιερέα Τιμόθεο Ανδρέου, ο οποίος με καθοδήγησε ποια βιβλία να ερευνήσω. Γνώριζε όλα τα βιβλία απ έξω και αφιέρωνα πολλές ώρες μαζί του στη βιβλιοθήκη». Ο κ. Αντριους δεν έχει επισκεφθεί ποτέ την Κωνσταντινούπολη και την Αγιά Σοφιά κι είναι κάτι που επιθυμεί διακαώς να κάνει κάποια μέρα. Εχει φιλοτεχνήσει πάνω από 500 εικόνες ψηφιδωτές σε 24 κοινότητες των Ηνωμένων Πολιτειών. Στον μόνο ναό που έχει αγιογραφήσει εικόνες με χρώμα και χρωστήρα είναι στην πόλη Λακόνια του Νιου Χαμσάιρ. Αναφορικά με τη διαδικασία φιλοτέχνησης των εικόνων με ψηφίδες, είπε πως «κάθε περίπτωση είναι Ο αγιογράφος Μπομπ Αντριους φιλοτεχνεί τις προτομές των παιδιών του, του γιου του Τζέι και της κόρης του Αλέξις το έτος Η θαυμάσια εικόνα της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας, η οποία εικονίζει την Μητέρα Θεού έχουσα πάντοτε στην αγκαλιά της τον Υιό και Θεό της. διαφορετική διότι ο φωτισμός του ναού είναι πολύ σπουδαίο στοιχείο. Μερικοί ναοί φωτίζονται διαφορετικά είτε από το εξωτερικό ή στο εσωτερικό τους, οπότε πρέπει να μελετήσω πρώτα τον φωτισμό του ναού. Στη συνέχεια, συζητώ με τον ιερέα για τις εικόνες που θα τοποθετηθούν στο ναό. Ας πούμε ότι έχω να κάνω τον Αγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή, το πρώτο πράγμα που κάνω είναι η έρευνα και κατασκευάζω τη μορφή του λέγοντας συνάμα την εξής προσευχή: Κύριε, βοήθησέ με να λειτουργήσω τη δόξα σου με την εικονογραφία μου» και συμπλήρωσε «είναι μια προσευχόμενη διαδικασία». Μετά κάνει με μολύβι το ομοίωμα του Αγίου και στη συνέχεια το ζωγραφίζει με τέμπερα χωρίς αυγό κι όπως εξήγησε «κι αυτή είναι η επικέντρωσή μου για το τελικό μωσαϊκό. Στη συνέχεια κάνω δείγματα από κομμάτια μωσαϊκού για το πώς επιθυμώ να κάνω την κατανομή των χρωμάτων. Πόσες ψηφίδες θέλω να βάλω στο πρόσωπο. Αναμειγνύω έξι χρώματα χρυσού διαφορετικά θα φαίνεται πολύ πλαδαρό το χρώμα. Κάνω δείγματα από όλα αυτά και στο στούντιο με το οποίο συνεργάζομαι όλα αυτά τα χρόνια με γνωρίζουν τόσο καλά που δεν είναι ανάγκη να κάνω πλέον τα δείγματα αλλά μεταφέρουν τις εικόνες πάρα πολύ καλά, μου στέλνουν φωτογραφίες στο ενδιάμεσο για να δω πώς εξελίσσεται η εργασία». Ανέφερε πως «χρησιμοποιώ ψηφίδες από πέντε χιλιάδες διαφορετικά χρώματα τις οποίες προμηθεύομαι από τη Βιέννη από μία εταιρεία η οποία υπάρχει συνεχώς από τον 11ο αιώνα. Το στούντιο

7 ΣΑΒΒΑΤΟ 17 - ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2012 ΠΡΟΣΩΠΟ 7 Ο Μπομπ Αντριους προετοιμάζει τον χώρο που θα τοποθετηθεί ψηφιδωτή εικόνα, έχοντας μαζί του βοηθό τον γιο του Τίμοθι. στην πόλη Τουσάνι της Ιταλίας αγοράζει τις ψηφίδες. Μου στέλνουν δείγματα κι αν κάτι δεν μου αρέσει κάνω εγώ τις αλλαγές». Ο ίδιος φιλοτεχνεί την εικόνα στο στούντιό του στην οικία του. Είπε πως «το πρώτο μου στούντιο ήταν μέσα στο γκαράζ κι εκεί ήταν που έκανα όλη την εργασία για το ναό της Μεταμόρφωσης του Λόουελ». Εχει φιλοτεχνήσει εικόνες ψηφιδωτές απευθείας πάνω στον τοίχο. «Φιλοτεχνώντας απευθείας πάνω στον τοίχο αντί για την εξ αντιθέτου μέθοδο παίρνει πιο πολύ χρόνο και είναι πολύ πιο ακριβό για την εκκλησία και για μένα», τόνισε. Για την κατασκευή μιας μεγάλης εικόνας, όπως είναι λόγου χάρη ο Παντοκράτωρ, χρειάζονται τουλάχιστον έξι μήνες. Εξήγησε πως «για να κάνω το πρώτο σχήμα και κατόπιν να ζωγραφίσω την εικόνα χρειάζονται πάνω από έξι εβδομάδες και στη συνέχεια για να γίνει μωσαϊκό τουλάχιστον τέσσερις μήνες για να μου την στείλουν πίσω και να την τοποθετήσω. Χρειάζεται μία προετοιμασία για την τοποθέτηση της εικόνας, η οποία απαιτεί δύο εβδομάδες. Οταν το τσιμέντο είναι μαλακό ακόμα μπορώ και κάνω αλλαγές ή διορθώσεις. Πρέπει να είναι τέλεια η εικόνα». Χρειάσθηκαν 42 χρόνια για να ολοκληρωθεί η εικονογραφία η οποία είναι όλη ψηφιδωτή στο ναό της Μεταμόρφωσης του Λόουελ. Η κ. Διονυσία Μητροπούλου η οποία ήταν επικεφαλής της ομάδας συλλογής χρημάτων είπε ότι «ξεκίνησε το 1963 και ολοκληρώθηκε το 2005, αλλά γινόταν σταδιακά». Κάθε φορά που τελειώνει μια εικόνα παλεύει με τον εαυτό του. «Εχω ανάμικτα αισθήματα και συνέχεια διερωτώμαι άραγε την έκανα σωστά; Είναι με τα θεολογικά κριτήρια της Εκκλησίας μας πράγμα που είναι πολύ σπουδαίο; Αντικατοπτρίζει κάτι δικό μου και συνάμα κάτι από το παρελθόν; Εχω προσκολληθεί στον ενδέκατο αιώνα. Η εικόνα γίνεται κάτι το πολύ προσωπικό για μένα και συνδέομαι μαζί της και οι Αγιοι μέρος της ζωής μου. Αισθάνομαι πως οι Αγιοι είναι φίλοι μου», τόνισε. Οταν τελειώνει μία εικόνα του Χριστού νιώθει δέος, ενώ όπως είπε, «του μιλώ συνέχεια όταν είμαι μέσα στο στούντιό μου ή επάνω στη σκαλωσιά τοποθετώντας την εικόνα με την μορφή του στο ναό. Του λέγω βοήθησε να πάνε τα πράγματα καλά, αγαπώ αυτό που κάνω και το κάνω για τη δική Σου δόξα. Συνάπτω μία προσωπική σχέση μαζί Του, νιώθω ότι είμαι σε επικοινωνία μαζί του όταν αγιογραφώ». Μιλώντας για την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στην Ορθόδοξη αγιογραφία και σ εκείνη της Αναγεννήσεως είπε πως «η αναγεννησιακή είναι πολύ ουμανιστική». Ο κ. Αντριους ξεκίνησε δειλάδειλά να κάνει δείγματα από το Εργο υψηλής τέχνης η ψηφιδωτή εικόνα του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου, Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως και συγγραφέως της Θείας Λειτουργίας Οταν τον ρωτήσαμε εάν έτυχε όλα αυτά τα χρόνια να τελειώσει μια εικόνα, να την κοιτάξει και να πει δεν μου αρέσει, είπε «όχι, διότι στα αρχικά στάδια τα ρυθμίζω όλα τότε. Εάν δεν αισθανθώ ότι από την αρχή το κάνω σωστά, δηλαδή από το αρχικό σχήμα και την ζωγράφιση της εικόνας, δεν προχωρώ». Από τις 500 εικόνες δεν μπορεί να ξεχωρίσει κάποιες και να πει ότι αυτές είναι καλύτερες από τις άλλες. «Αυτά τα πράγματα αλλάζουν, καθώς αλλάζει η ίδια μου η ζωή. Ο φωτισμός του ναού, όπως σας είπα και πιο πριν, είναι το πολύ σοβαρό στοιχείο. Στο ναό της Μεταμόρφωσης λόγου χάρη είχαμε τα αγιογραφημένα παράθυρα κι έπρεπε να κινηθώ ανάλογα. Στον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Τριάδος στον Αγιο Φραγκίσκο είχαμε εκείνα τα τεράστια μπλε παράθυρα τα οποία αντανακλούν πάνω στα μωσαϊκά οπότε έπρεπε να αλλάξω τα χρώματα των ψηφίδων, διότι όταν αντανακλά πολύ μπλε από τα παράθυρα τα μωσαϊκά γίνονται πράσινα». Εάν ο κ. Αντριους ξεκινούσε τη ζωή του σήμερα; «Από την αρχή είχα δύο πράγματα κατά που ήθελα να γινόμουν γιατρός χειρουργός, είτε καλλιτέχνης. Οι γονείς μου δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να με στείλουν στην Ιατρική σχολή. Μόλις είχα τελειώσει τον Στρατό όπου ήμουν πιλότος στο Ναυτικό, οπότε εκπλήρωσα το δεύτερο, την τέχνη», απάντησε. Αναφορικά με το αν έχει βγάλει Συνέχεια στη σελίδα 8 Robert Andrews is distinguished as the only true Byzantine mosaic iconographer in the United States. Churches throughout the country and some in Europe are blessed with his work. My own church in Lowell, Massachusetts, is awe-filling with the completion of his mosaics - a labor of love for our community lasting over a half century! May all of us recongize the gifts that God has given Robert! Virginia Kimball Ιερός Ναός Αγίας Τριάδος 999 Brotherhood Way, San Francisco, CA (415) Ο ιερατικώς προϊστάμενος π. Αριστείδης Π. Μητράκος, ο πρόεδρος Βύρων Ιωαννίδης, το Διοικητικό Συμβούλιο, όλες οι οργανώσεις και οι εργαζόμενοι συγχαίρουμε τον κατά πάντα άξιο αγιογράφο Μπομπ Αντριους για τις θεϊκές αγιογραφίες με τις οποίες κοσμεί τον ναό μας. Του ευχόμαστε Υγεία ώστε να συνεχίσει την αγιογράφηση των ναών μας, έργο τόσο απαραίτητο για το τελετουργικό της Ορθόδοξης πίστης μας.

8 8 ΠΡΟΣΩΠΟ ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ Μπομπ Αντριους: Ο κορυφαίος αγιογράφος ψηφιδωτών εικόνων στις ΗΠΑ Συνέχεια από τη σελίδα 7 μαθητές που θα συνεχίσουν την τέχνη του στην Αμερική, είπε ότι «αποκτήσαμε τρία παιδιά, δύο εγγόνια και τρία δισέγγονα. Ο μεγαλύτερος γιος μου ήταν εξαιρετικός στο γράψιμο, αλλά τον χάσαμε. Ηταν κλινικός ψυχολόγος, ήταν καλός συγγραφέας ψυχολογικών άρθρων. Η κόρη μου πήγε στη Σχολή Καλών Τεχνών και έγινε ειδική στη ζωγραφική παραθύρων και επίσης εργάσθηκε μαζί μου. Ο νεότερος γιος μου ο Τιμ έχει εργαστεί μαζί μου κατά τα περασμένα 12 με 15 χρόνια. Είναι επίσης πιλότος και μαραγκός, πράγμα που για μένα είναι πολύ μεγάλο πράγμα διότι ο Χριστός ήταν μαραγκός. Είναι επίσης και πολύ καλός μουσικός. Κάποια εποχή ήταν ο δεύτερος καλύτερος ροκ ντραμίστας στην περιοχή της Βοστώνης. Εργάζεται μαζί μου συνέχεια, είναι ένας θαυμάσιος βοηθός. Ενας από τους μαθητές μου έγινε επικεφαλής του Τμήματος Τέχνης στο πανεπιστήμιο του Φοίνιξ και ο οποίος εργάσθηκε μαζί μου στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή στη Βοστώνη και επίσης και στο στούντιό μου. Ενας άλλος έγινε επικεφαλής του Τμήματος Τέχνης στα σχολεία του Φρέμιγχαμ». Συνέχισε λέγοντας πως «σήμερα οδεύω προς το τέλος. Οι νέοι άνθρωποι σήμερα αναζητούν γρήγορα αποτελέσματα, δεν κάθονται να περιμένουν να πάρουν κάποια δουλειά. Ο αγιογράφος Μπομπ Αντριους στο εργαστήριό του φιλοτεχνεί με ευλάβεια προσευχόμενος την εικόνα του Χριστού, που προορίζεται για ναό στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο αγιογράφος Μπομπ Αντριους με την σύζυγό του Αν κατά την εξηκοστή επέτειο του γάμου τους. Η ζωή τους περιστρέφεται γύρω από την ιερή τέχνη της αγιογραφίας.

9 ΣΑΒΒΑΤΟ 17 - ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2012 ΠΡΟΣΩΠΟ 9 Επάνω, η ιερή εικόνα του Χριστού του Παντοκράτορα επιτυχές έργο του αγιογράφου Μπομπ Αντριους. Δεξιά, κυριολεκτικό έργο τέχνης η ολόσωμη εικόνα της Θεοτόκου η οποία τοποθετήθηκε στον ομώνυμο ναό στην πόλη Μινεάπολις της Μινεσότα. Κάτω, Ο Μπομπ Αντριους επιδίδεται στην τοποθέτηση της εικόνας του Αγίου Νικολάου. Η τοποθέτηση μιας ψηφιδωτής εικόνας έχει τη δική της διαδικασία και απαιτεί τεράστια προσοχή. Ο αγιογράφος Μπομπ Αντριους ανακηρύχθηκε «Ανθρωπος της Χρονιάς» από το Κολέγιο Καλών Τεχνών της Βοστώνης σε αναγνώριση του έργου του Κι εγώ προσωπικά δίδασκα επί 36 χρόνια και το έκανα παράλληλα με την εικονογραφία». Στην ερώτηση ποιος θα τον αντικαταστήσει, είπε: «δεν γνωρίζω κάποιον αυτή τη στιγμή, εκτός από κάποιους νέους οι οποίοι προσπαθούν να κάνουν μωσαϊκά μέσω του κομπιούτερ και είναι δυστυχώς πολύ φτωχές απομιμήσεις των εικόνων, έχω δει μερικές κι είναι πράγματι πολύ κρίμα». Ο κ. Αντριους εξακολουθεί να εργάζεται μέχρι σήμερα. «Μόλις τελείωσα μια δουλειά στην Μινεάπολις Μινεσότα. Επίσης, στον Καναδά έκαναν ένα μνημείο σ ένα μεγάλο κοιμητήριο στην ελληνική πλευρά του οποίου έκανα δύο μωσαϊκά», τόνισε. Στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Φραγκίσκου φιλοτέχνησε τον Παντοκράτορα στον οποίον το πρόσωπο του Χριστού είναι το μεγαλύτερο σε μέγεθος που υπάρχει σ ολόκληρο τον Κόσμο σε μωσαϊκό. Ο μεγαλύτερος θησαυρός στη ζωή του «είναι πρώτα η οικογένεια» και συμπλήρωσε «και οι φίλοι που έκανα μέσω της δουλειάς μου, οι οποίοι έχουν γίνει η οικογένειά μου κι είμαι πολύ τυχερός από αυτής της απόψεως. Εχω φίλους στην Αμερική, στον Καναδά, στο Λονδίνο στην Αγγλία όπου έκανα δουλειά στον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Σοφίας και συγκεκριμένα στον νάρθηκα». Στη συντροφιά μας κατά τη διάρκεια της συνέντευξης που έγινε στο Λόουελ ήταν ο καθηγητής Τσάρλς Μιτσάκος, η Διονυσία Μητρόπολη, η κόρη της Κάρεν και η πρεσβυτέρα Νίκη Σαράντου, σύζυγος του αειμνήστου Ιωάννη Σαράντου, ο οποίος υπηρέτησε στην κοινότητα της Μεταμόρφωσης του Λόουελ και επί ημερών του έζησε ημέρες δόξας και προόδου. Ο καθηγητής Μητσάκος και η Διονυσία Μητρόπολη ήταν οι άνθρωποι οι οποίοι συγκέντρωσαν τα απαιτούμενα χρήματα για την αγιογράφηση εξ ολοκλήρου με ψηφιδωτές εικόνες του ναού της Μεταμόρφωσης του Λόουελ.

10 10 ΑΦΙΕΡΩΜΑ «Τεκμηριώνοντας τα γεγονότα του Νοεμβρίου 1973» ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ Ερευνα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Πολυετής συστηματική έρευνα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών ρίχνει φως στα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Στο επιστημονικό μικροσκόπιο το χρονικό της εξέγερσης, το επιχειρησιακό σχέδιο για την καταστολή της και η εξέλιξη των γεγονότων έξω από το Πολυτεχνείο. Μαθητές και φοιτητές, 16 ως 24 ετών οι πρωταίτιοι της εξέγερσης. Ενα πεντάχρονο παιδί στου Ζωγράφου, ένας Αφγανός ταχυδακτυλουργός στη Χέιδεν, μια 22χρονη φοιτήτρια από τη Νορβηγία, ένας 35χρονος οικοδόμος έξω από το Πολυτεχνείο Οι τέσσερις αυτοί «αταίριαστοι» κάτοικοι των Αθηνών δεν γνωρίστηκαν ποτέ. Ζούσαν όλοι τους στην Αθήνα των αρχών της δεκαετίας του 70, όμως η ηλικιακή διαφορά και οι ενασχολήσεις τους δεν τους επέτρεψαν ποτέ να βρεθούν. Και οι τέσσερις έπεσαν νεκροί από τα πυρά της χούντας των συνταγματαρχών, τον Νοέμβριο του Συγκαταλέγονται και αυτοί ανάμεσα στα επιστημονικώς τεκμηριωμένα θύματα του Πολυτεχνείου. Από τα μέσα του 2002, το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ) έχει ξεκινήσει μια ιστορική έρευνα με τον τίτλο «Τεκμηριώνοντας τα γεγονότα του Νοεμβρίου 1973». Στο πλαίσιο αυτής, ο διευθυντής ερευνών του ΕΙΕ, Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, και η ομάδα του επιχειρούν να συγκεντρώσουν και να επεξεργαστούν με επιστημονικές μεθόδους τεκμήρια που αφορούν σε διάφορες παραμέτρους των γεγονότων του Πολυτεχνείου, όπως το χρονικό της εξέγερσης, το επιχειρησιακό σχέδιο για την καταστολή της και η εξέλιξη των γεγονότων έξω από το Πολυτεχνείο. Ενα από τα ζητούμενα της έρευνας υπήρξε ο πραγματικός αριθμός και η ταυτότητα των θυμάτων. Από την έρευνα, έχουν μέχρι στιγμής προκύψει τα εξής: Οι ταυτοποιημένοι νεκροί του Πολυτεχνείου είναι 24 και έχουν πλήρως τεκμηριωθεί. Στο μικροσκόπιο της έρευνας βρίσκονται άλλες 30 περιπτώσεις ανθρώπων, (τα ονοματεπώνυμα των οποίων είναι γνωστά) που εμφανίζονται επίμονα στις περισσότερες καταλογοποιήσεις νεκρών από το 1974 μέχρι και σήμερα, όμως δεν έχουν ποτέ τεκμηριωθεί. Το ζητούμενο δεν είναι μόνον ο αριθμός ή η ταύτιση των ονομάτων, αλλά και οι πληροφορίες που προκύπτουν για τον χρόνο, τον τόπο και τις συνθήκες τραυματισμού, καθώς και προσωπικά στοιχεία των θυμάτων (ηλικία, φύλο, απασχόληση κτλ.). Μια προκαταρκτική στατιστική επεξεργασία των στοιχείων που διατίθενται έως αυτήν τη στιγμή, δίνει ενδιαφέρουσες εικόνες γύρω από το προφίλ των ατόμων που πρωτοστάτησαν στις συγκρούσεις. Πλειονότητα αποτελούν οι φοιτητές και οι μαθητές και έπονται τα άτομα που χαρακτηρίζονται ως εργατοτεχνίτες. Εκπροσωπείται όμως και μια ποικιλία άλλων κατηγοριών, όπως ιδιωτικοί υπάλληλοι, βιοτέχνες, καλλιτέχνες, δικηγόροι, εκπαιδευτικοί, κτλ. Ηλικιακά, οι περισσότεροι ήταν νέοι χρονών. Οι τραυματίες Οι τραυματίες στα γεγονότα του Πολυτεχνείου αποτελούν το δεύτερο αντικείμενο διερεύνησης. Η προκαταρκτική έρευνα πιστοποίησε τραυματίες, βάσει των καταστάσεων που απέστειλαν στον Δ. Τσεβά τα νοσοκομεία, οι κλινικές και ορισμένοι μεμονωμένοι ιατροί. Οπως όμως είχε παραδεχθεί και ο ίδιος ο εισαγγελέας, σε αυτούς πρέπει να προστεθεί και «ανεξακρίβωτον πλήθος ετέρων πολιτών», οι οποίοι «ή ιατρών, ή ενοσηλεύοντο οίκει, ή και ουδαμού προς νοσηλεία κατέφυγον, φοβούμενοι προφανώς δυσάρεστους δι αυτούς ή τας οικογενείας των εξελίξεις». Ενδεικτικό του κλίματος μέσα στο οποίο εξελίσσονταν τα δραματικά γεγονότα εκείνων των ημερών, είναι το γεγονός ότι με σχετική προκήρυξη που εξέδωσε στις 17/11/1973, ο τότε επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγός Ζαγοριανάκος έλαβε μέριμνα να απαγορεύσει ρητά «την προσωρινήν περίθαλψιν κατ οίκον προσώπων μη ενοικούντων μετά της οικογενείας ήτις παρέχει την περίθαλψιν, εάν τούτο δεν δηλωθή εντός τριών ωρών εις την οικείαν αστυνομικήν αρχήν». Ο αριθμός των τραυματιών που δεν έτυχαν καμίας περίθαλψης παραμένει αδιευκρίνιστος. Ορισμένες εκτιμήσεις ανεβάζουν το σύνολο των τραυματιών (νοσηλευθέντων και μη) σε περίπου Οι εκτιμήσεις αυτές είναι μάλλον συντηρητικές και βρίσκονται σε δυσαρμονία με τα στατιστικά δεδομένα από τη διεθνή εμπειρία σε αντίστοιχες περιπτώσεις της περιόδου εκείνης (Γαλλικός Μάης του 1968, Αμερικάνικο Αντιπολεμικό Κίνημα ). Σε όλες εκείνες τις περιπτώσεις, οι μη νοσηλευθέντες ήταν πάντοτε πολλαπλάσιοι των νοσηλευθέντων, και μάλιστα σε καθεστώτα όπου το αντικίνητρο για τη νοσηλεία, το ενδεχόμενο δηλαδή διώξεων κατά των τραυματιών που θα προσέφευγαν για περίθαλψη, ήταν κατά τεκμήριο μικρότερο από το αντίστοιχο στην περίπτωση της Ελλάδας του Ο τόπος και ο χρόνος, σε συνδυασμό με τον τρόπο τραυματισμού (γκλομπς, δακρυγόνα, σφαίρες κτλ), παρέχει και ένα νήμα παρακολούθησης του πώς αντέδρασε το καθεστώς και πώς εξελίχθηκε η επιχείρηση καταστολής. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο αντεισαγγελέας Ιωάννης Ζαγκίνης, στην εισήγησή του προς το Συμβούλιο Εφετών το 1975, χωρίς να διαθέτει πλήρη στοιχεία για το σύνολο των τραυματιών, θεώρησε ότι σε 124 τουλάχιστον περιπτώσεις υπήρξε σαφής ανθρωποκτόνος πρόθεση εκ μέρους των δυνάμεων καταστολής. Πρόκειται κυρίως για περιπτώσεις στις οποίες ο τραυματισμός προέκυψε από τη χρήση πυροβόλων όπλων. Η παρατήρηση αυτή «βοηθά» την άλλη μεγάλη ενότητα που απασχολεί τους ερευνητές, δηλαδή τα γεγονότα που αφορούν στην αντίπερα όχθη, στο επίπεδο της πολιτικής, της στρατηγικής αλλά και της τακτικής. Μεταξύ των στοιχείων που αφορούν στους τραυματισμούς και τους φόνους, είναι και η ιδιότητα του αυτουργού (στρατιωτικός, αστυνομικός, κτλ.). Μια στατιστική επεξεργασία λοιπόν των αυτουργών υπό αυτήν την άποψη, και μόνο σε ό,τι αφορά τις περιπτώσεις που από την ανάκριση θεωρήθηκαν ανθρωποκτονίες και απόπειρες ανθρωποκτονιών, δίνει ένα ενδιαφέρον αποτέλεσμα: Τα Σώματα Ασφαλείας προηγούνται του Στρατού και στα δύο αυτά πεδία (54% έναντι 46% στις ανθρωποκτονίες και 64% έναντι 36%ο στις απόπειρες). Εάν προσέθετε κανείς και τους απλούς τραυματισμούς (κακώσεις κτλ), η διαφορά θα ενισχυόταν πολύ περισσότερο. O προσδιορισμός του αριθμού των νεκρών και των τραυματιών του Πολυτεχνείου είναι ένα ζήτημα που ήταν και παραμένει «δύσκολο». Η έντονη ψυχολογική φόρτιση των συμμετασχόντων στα γεγονότα και των συγγενών τους συχνά αποτρέπει την προσπάθεια για τον προσδιορισμό του ακριβούς αριθμού των νεκρών και των τραυματιών. Αλλά και η πολιτική βαρύτητα του θέματος αποθαρρύνει την κατά πρόσωπο αντιμετώπισή του. Από το 1973 μέχρι σήμερα, ο αριθμός των θυμάτων του Πολυτεχνείου έχει αντιμετωπιστεί ανάλογα με την πολιτική συγκυρία, την κοινωνική κατάσταση και τις άλλες σκοπιμότητες: Κάποιοι βασισμένοι στο πόρισμα Τσεβά, επιλέγουν να μνημονεύουν μόνο τους 18 επώνυμους νεκρούς του πορίσματος, προσθέτοντας ενίοτε τους 16 ανώνυμους, αναφερόμενοι έτσι σε 34 συνολικά νεκρούς. Και οι δύο όμως οι εκδοχές αυτές αγνοούν και κατά συνέπεια παραλείπουν τα 4 επιπλέον τεκμηριωμένα ονόματα της μετά τον Τσεβά διαδικασίας. Κάποιοι άλλοι αναφέρονται σε 45 ή και 56 νεκρούς, σε αυθαίρετους δηλαδή αριθμούς, των οποίων είναι εξαιρετικά δυσχερές να εντοπιστεί η πηγή. Η κυρίαρχη τάση πάντως επιλέγει να προβάλλει τον κατάλογο που έχει το κύρος τής μέγιστης νομιμοποίησης, αφού εκφωνείται τα τελευταία χρόνια στην ετήσια επετειακή εκδήλωση, που οργανώνεται στο ίδιο το Πολυτεχνείο. Ο κατάλογος αυτός δεν περιλαμβάνει πάντως ονόματα σχετικά μόνον με τα γεγονότα του Νοεμβρίου 1973, αλλά αναφέρεται σε όλο το χρονικό διάστημα της δικτατορίας Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν όλες οι γνωστές περιπτώσεις των θυμάτων της χούντας, από τα θύματα του πραξικοπήματος και τους λιγότερο ή περισσότερο ανεξιχνίαστους θανάτους επωνύμων αντιπάλων του καθεστώτος, μέχρι τους αγωνιστές που έχασαν τη ζωή τους προβαίνοντας σε πράξεις αντίστασης και, φυσικά, θύματα του Πολυτεχνείου. Περιλαμβάνει ωστόσο και αρκετά αταύτιστα ή ανεπαρκώς τεκμηριωμένα ονόματα. Το αξιοπρόσεκτο ωστόσο είναι ότι στον επίσημο αυτόν επετειακό κατάλογο, σημειώνονταν μέχρι πρόσφατα μόνον 16 από τους 23 επώνυμους νεκρούς του Πολυτεχνείου! Επτά άνθρωποι των οποίων γνωρίζαμε τα πλήρη στοιχεία και για τους οποίους τεκμηριώνεται με τον πλέον αναμφισβήτητο τρόπο ότι έχασαν τη ζωή τους στα γεγονότα εκείνων των η μερών, ο Αλέξανδρος Μπασρί-Καράκας, ο Ευστάθιος Κολινιάτης, ο Σπύρος Κοντομάρης, ο Ανδρέας Κόμπος, ο Σωκράτης Μιχαήλ, η Βασιλική Μπεκιάρη και ο Αλέξανδρος Παπαθανασίου, απουσίαζαν επί μακρόν από το προσκλητήριο. Τα ονόματα τους προσετέθησαν τελικώς το 2006, τρία χρόνια μετά τη δημοσιοποίηση των συμπερασμάτων της έρευνας (χωρίς όμως να αφαιρεθούν αντίστοιχα τα ανυπόστατα ονόματα). Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι η πρώτη επιστημονική προσπάθεια προσέγγισης του θέματος επιχειρήθηκε από το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών. Οπως αναφέραμε ήδη, οι νεκροί έχουν προσδιοριστεί μέχρι σήμερα στους 24. Παρότι η έρευνα βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη για τους ανώνυμους νεκρούς και τον ακριβή προσδιορισμό των τραυματιών, κάποιοι επιλέγουν να αγνοούν την έρευνα αυτή διότι τα αποτελέσματα δεν συμπεριλαμβάνουν τριψήφιους αριθμούς Απαντώντας εμμέσως στα σχόλια αυτά, ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης έχει σε άρθρο του σχολιάσει: «Αποτελεί βαθύτατη πεποίθηση μου ότι η κατάσταση αυτή δεν απαξιώνει μόνο την εξέγερση αυτή καθ εαυτή, τις χιλιάδες των ανθρώπων που ρίχτηκαν στη φωτιά και, εν τέλει, εξευτελίζει τη μνήμη των πραγματικών θυμάτων, αλλά προχωρά πέραν αυτού: αφήνει το περιθώριο στους έμμεσους ή άμεσους υποστηρικτές του καθεστώτος και τους κάθε

11 ΣΑΒΒΑΤΟ 17 - ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2012 ΑΦΙΕΡΩΜΑ 11 λογής αναθεωρητές της ιστορίας να μιλούν για παραμύθια της Αριστεράς και για 2-3 νεκρούς από αδέσποτες σφαίρες». Η δίκη του Πολυτεχνείου είχε στόχο να δικάσει τους πρωταιτίους της χούντας. Οπως φάνηκε από το αποτέλεσμα, στόχος του δικαστηρίου ήταν καταρχάς να μειώσει στο ελάχιστο δυνατό τις ευθύνες της Αστυνομίας. Επιπλέον, επιθυμία των δικαστών ήταν να επιρρίψουν ευθύνες όχι τόσο στη φυσική ηγεσία του Στρατού και τον τότε δικτάτορα Παπαδόπουλο, αλλά κυρίως στις συνωμοτικές ραδιουργίες του επικεφαλής της Ε.ΣΑ. και κατοπινού δικτάτορα Ιωαννίδη, στο πλαίσιο μιας θεωρίας που ήταν τότε της μόδας, σύμφωνα με την οποία το Πολυτεχνείο εξυπηρέτησε εξ αντικειμένου τα σχέδια του τελευταίου, αν δεν οργανώθηκε κιόλας από αυτόν! Στην ουσία ως φυσικοί αυτουργοί καταδικάστηκαν μόνον δύο άτομα. Ο ένας είναι ο συνταγματάρχης Νικόλαος Ντερτιλής, που εκτέλεσε τον 20χρονο Μιχάλη Μυρογιάννη μπροστά στο Πολυτεχνείο, και ο οποίος εκτίει ακόμη την ποινή του στον Κορυδαλλό. Ο δεύτερος είναι ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Ιωάννης Λυμπέρης, που εκτέλεσε τον Αλέξανδρο Σπαρτίδη και τον 23χρονο Μάρκο Καραμανή, τραυματίζοντας και αρκετούς άλλους, μπροστά από τον ΟΤΕ της οδού Πατησίων. Καταδικάστηκε και αποφυλακίστηκε προ ολίγων ετών. Η παραπάνω έρευνα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών δημοσιεύτηκε το 2004, ως κεφάλαιο στο βιβλίο: «Πολυτεχνείο 73: ρεπορτάζ με την Ιστορία». Επώνυμοι νεκροί των γεγονότων του Νοεμβρίου 1973 Το πλέον αξιοσημείωτο είναι ότι στον επίσημο αυτό επετειακό κατάλογο, ενώ αναφέρονται όλοι αυτοί οι άγνωστοι «νεκροί», σημειώνονται μόνον 16 από τους 23 επώνυμους νεκρούς του Πολυτεχνείου! Επτά άνθρωποι των οποίων γνωρίζουμε τα πλήρη στοιχεία και για τους οποίους έχει τεκμηριωθεί με τον πλέον αναμφισβήτητο τρόπο ότι έχασαν τη ζωή τους στα γεγονότα εκείνων των ημερών, ο Αλέξανδρος Μπασρί Καράκας, ο Ευστάθιος Κολινιάτης, ο Σπύρος Κοντομάρης, ο Ανδρέας Κούμπος, ο Σωκράτης Μιχαήλ, η Βασιλική Μπεκιάρη και ο Αλέξανδρος Παπαθανασίου, απουσιάζουν τελείως. Μέχρι τη στιγμή αυτή, έχουν καταγραφεί 24 πλήρως τεκμηριωμένες περιπτώσεις, όπως καταγράφονται συνοπτικά στον συνημμένο κατάλογο. Παράλληλα, έχει συγκροτηθεί Toril Margrethe Engeland του Per Reidar, 22 ετών, φοιτήτρια από το Molde της Νορβηγίας. Στις , γύρω στις 23.30, τραυματίστηκε θανάσιμα στο στήθος από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε από διαδηλωτές στο ξενοδοχείο «Ακροπόλ» και αργότερα, νεκρή ήδη, στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ι.Κ.Α. Ανακριβώς είχε αναφερθεί αρχικά από την Αστυνομία ως «Αιγυπτία Τουρίλ Τεκλέτ» και η παρεξήγηση αυτή επιβιώνει ακόμη σε κάποιους «καταλόγους νεκρών». ένας κατάλογος δεκαέξι (16) ανωνύμων περιπτώσεων που είχε θεωρηθεί σε κάποια στιγμή της διαδικασίας ότι «προκύπτουν βασίμως» ως νεκροί, από επίσημες, επώνυμες και σχετικά αξιόπιστες καταθέσεις, με συγκεκριμένα στοιχεία. Τέλος, η έρευνα έχει θέσει στο μικροσκόπιο τριάντα (30) επώνυμες περιπτώσεις, που εμφανίζονται επίμονα στους περισσότερους καταλόγους από το 1974 μέχρι και σήμερα, χωρίς να έχουν ποτέ τεκμηριωθεί. Ας δούμε τους 24 πλήρως τεκμηριωμένους νεκρούς: Σωκράτης Μιχαήλ, 57 ετών, εμπειρογνώμων ασφαλιστικής εταιρείας, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Στις , μεταξύ και 22.30, ενώ βρισκόταν μεταξύ των οδών Μπουμπουλίνας και Σόλωνος, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία κατά των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να υποστεί απόφραξη της αριστεράς στεφανιαίας. Μεταφέρθηκε ημιθανής στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. (6η Σεπτεμβρίου), όπου και πέθανε. Σπύρος Μαρίνος του Διονυσίου, επονομαζόμενος Γεωργαράς, 31 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από την Εξωχώρα Ζακύνθου. Κατά τις βράδυνες ώρες της , ενώ βρισκόταν στην περιοχή του Πολυτεχνείου, κτυπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, και υπέστη κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Μεταφέρθηκε στο Θεραπευτήριο Πεντέλης, όπου πέθανε τη Δευτέρα, , από οξύ αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Τάφηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, όπου στις , έγινε τελετή στη μνήμη του. Ευστάθιος Κολινιάτης, 47 ετών, από τον Πειραιά, κάτοικος Νικοπόλεως 4, Καματερό Αττικής. Κτυπήθηκε στις από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, και υπέστη κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, συνεπεία των οποίων πέθανε στις

12 12 ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ 24 Επώνυμοι νεκροί των γεγονότων του Νοεμβρίου 1973: Αλέξανδρος Βασίλειος (Μπασρί) Καράκας, 43 ετών, Αφγανός τουρκικής υπηκοότητας, ταχυδακτυλουργός, κάτοικος Μύρων 10, Αγιος Παντελεήμονας, Αθήνα. Στις 13.00, της , ενώ βάδιζε με τον 13χρονο γιο του στη διασταύρωση των οδών Χέιδεν και Αχαρνών, τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από ριπή μυδραλίου τεθωρακισμένου στρατιωτικού οχήματος. Μεταφέρθηκε απευθείας στο νεκροτομείο, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του. Ιωάννης Μικρώνης του Αγγέλου, 22 ετών, φοιτητής στο τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών, από την Ανω Αλισσό Αχαΐας. Συμμετείχε στην κατάληψη του Πανεπιστημίου Πατρών. Κτυπήθηκε μετά τα γεγονότα, υπό συνθήκες που παραμένουν αδιευκρίνιστες. Συνεπεία της κακοποίησης του υπέστη ρήξη του ήπατος, εξαιτίας της οποίας πέθανε στις στο Λαϊκό Αθηνών, όπου νοσηλευόταν. Σύμφωνα με ορισμένες ενδείξεις, ο τραυματισμός του συνέβη στην Πάτρα, άλλες όμως πληροφορίες τον τοποθετούν στην Αθήνα. Η περίπτωση του παραμένει υπό έρευνα. Σε ορισμένους καταλόγους νεκρών αναφέρεται ανακριβώς ως «Κώστας Μικρώνης». Μιχαήλ Μυρογιάννης του Δημητρίου, 20 ετών, ηλεκτρολόγος, από τη Μυτιλήνη, κάτοικος Ασημάκη Φωτήλα 8, Αθήνα. Στις το μεσημέρι της , ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Στουρνάρη, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά περιστρόφου αξιωματικού του Στρατού (αυτουργός ο συνταγματάρχης Νικόλαος Ντερτιλής). Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. σε κωματώδη κατάσταση και κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε αυθημερόν. Αλέξανδρος Παπαθανασίου του Σπυρίδωνος, 59 ετών, συνταξιούχος εφοριακός, από το Κεράσοβο Αιτωλοακαρνανίας, κάτοικος Νάξου 116, Αθήνα. Στις της , ενώ βάδιζε με τις ανήλικες κόρες του στη διασταύρωση των οδών Δροσοπούλου και Κύθνου, απέναντι από το ΙΣΤ Αστυνομικό Τμήμα, βρέθηκε εν μέσω πυρών, προερχομένων από τους αστυνομικούς του Τμήματος, με αποτέλεσμα να πάθει συγκοπή. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατός του. Στυλιανός Καραγεώργης του Αγαμέμνονος, 19 ετών, οικοδόμος, κάτοικος Μιαούλη 38, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις το πρωί της , ενώ βρισκόταν μαζί με άλλους διαδηλωτές στην οδό Πατησίων, μεταξύ των κινηματογράφων «ΑΕΛΑΩ» και «ΕΑΛΗΝΙΣ», τραυματίστηκε από ριπή πολυβόλου που έριξε εναντίον τους περίπολος πεζοναυτών που επέβαινε ενός τεθωρακισμένου οχήματος. Μεταφέρθηκε στο Κ.Α.Τ., όπου πέθανε μετά από 12 μέρες, στις Ανδρέας Κούμπος του Στέργιου 63 ετών, βιοτέχνης, από την Καρδίτσα, κάτοικος Αμαλιάδος 12, Κολωνός. Γύρω στις με της , ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Γ Σεπτεμβρίου και Καποδιστρίου, τραυματίστηκε στη λεκάνη από πυρά μυδραλίου στρατιωτικού οχήματος. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών και τέλος στο Κ.Α.Τ., όπου και πέθανε στις Κυριάκος Παντελεάκης του Δημητρίου, 44 ετών, δικηγόρος, από την Κροκέα Λακωνίας, κάτοικος Φερρών 5, Αθήνα. Στις με το μεσημέρι της , ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος, τραυματίστηκε θανάσιμα από πυρά διερχομένου άρματος μάχης. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου και πέθανε στις Αικατερίνη Αργυροπούλου σύζυγος Αγγελή, 76 ετών, κάτοικος Κένεντι και Καλύμνου, Αγιοι Ανάργυροι Αττικής. Στις της , ενώ βρισκόταν στην αυλή του σπιτιού της, τραυματίστηκε στην πλάτη από σφαίρα. Διακομίστηκε στην κλινική «Παμμακάριστος» (Κάτω Πατήσια), όπου νοσηλεύτηκε επί ένα μήνα και κατόπιν μεταφέρθηκε στο σπίτι της, όπου πέθανε συνεπεία του τραύματος της μετά από ένα εξάμηνο (Μάιος 1974). Νικόλαος Μαρκούλης του Πέτρου, 24 ετών, εργάτης, από το Παρθένι Θεσσαλονίκης, κάτοικος Χρηστομάνου 67, Σεπόλια, Αθήνα, εργάτης. Κατά τις πρωινές ώρες της , ενώ βάδιζε στην πλατεία Βάθης, τραυματίστηκε στην κοιλιά από ριπή στρατιωτικής περιπόλου. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε τη Δευτέρα Μάρκος Καραμανής του Δημητρίου, 23 ετών, ηλεκτρολόγος, από τον Πειραιά, κάτοικος Χίου 35, Αιγάλεω. Στις περίπου το πρωί της , ενώ βρισκόταν στην ταράτσα πολυκατοικίας επί της πλατείας Αιγύπτου 1, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της στρατιωτικής φρουράς που ενέδρευε στην ταράτσα του Ο.Τ.Ε. (αυτουργός ανθυπολοχαγός 573ου Τάγματος Πεζικού). Μεταφέρθηκε στην «Παντάνασσα» (πλατεία Βικτωρίας), όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.

13 ΣΑΒΒΑΤΟ 17 - ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2012 ΑΦΙΕΡΩΜΑ 13 Ταυτοποιημένοι και πλήρως τεκμηριωμένοι Αλέξανδρος Σπαρτίδης του Ευστρατίου, 16 ετών, μαθητής, από τον Πειραιά, κάτοικος Αγίας Λαύρας 80, Αθήνα. Στις με περίπου το πρωί της , ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Κότσικα, τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από πυρά της στρατιωτικής φρουράς που ενέδρευε στην ταράτσα του Ο.Τ.Ε. (αυτουργός ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Δυμπέρης, 573ου Τάγματος Πεζικού). Με διαμπερές τραύμα μεταφέρθηκε στο Κ.Α.Τ., όπου τον βρήκε νεκρό ο πατέρας του. Γεώργιος Γεριτσίδης του Αλεξάνδρου, 47 ετών, εφοριακός υπάλληλος, κάτοικος Ελπίδος 29, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις της , ενώ βρισκόταν μέσα στο αυτοκίνητο του στα Νέα Λιόσια, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά που διέσχισαν τον ουρανό του αυτοκινήτου. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε αυθημερόν. Δημήτρης Θεοδώρας του Θεοφάνους, 52 ετών, κάτοικος Ανακρέοντος 2, Ζωγράφου. Στις 13.00, της , ενώ διέσχιζε με τη μητέρα του τη διασταύρωση της οδού Ορεινής Ταξιαρχίας με τη λεωφόρο Παπάγου στου Ζωγράφου, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά στρατιωτικής περιπόλου με επικεφαλής αξιωματικό, που βρισκόταν ακροβολισμένη στο λόφο του Αγίου Θεράποντος. Εξέπνευσε ακαριαία και όταν μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο των Παίδων, απλώς διαπιστώθηκε ο θάνατος του. Γεώργιος Σαμούρης του Ανδρέα, 22 ετών, φοιτητής Παντείου, από την Πάτρα, κάτοικος πλατείας Κουντουριώτου 7, Κουκάκι. Στις γύρω στις 24.00, ενώ βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή του Πολυτεχνείου (Καλλιδρομίου και Ζωσιμάδων), τραυματίστηκε θανάσιμα στον τράχηλο από πυρά της αστυνομίας. Μεταφέρθηκε στο πρόχειρο ιατρείο του Πολυτεχνείου, όπου απεβίωσε. Από εκεί μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ι.Κ.Α. Ανακριβώς είχε αναφερθεί αρχικά από την Αστυνομία ως «Χαμουρλής». Διομήδης Κομνηνός του Ιωάννη, 17 ετών, μαθητής, κάτοικος Λευκάδος 7, Αθήνα. Στις , μεταξύ και 21.45, ενώ βρισκόταν μαζί με άλλους διαδηλωτές στη διασταύρωση των οδών Αβέρωφ & Μάρνη, τραυματίστηκε θανάσιμα στην καρδιά από πυρά που έριξαν εναντίον του άνδρες της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. και από εκεί, νεκρός πλέον, στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών (όπως λεγόταν τότε το Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο). Βασιλική Μπεκιάρη του Φωτίου, 17 ετών, εργαζόμενη μαθήτρια, από τα Αμπελάκια Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας, κάτοικος Μεταγένους 8, Νέος Κόσμος. Στις το μεσημέρι της , ενώ βρισκόταν στην ταράτσα του σπιτιού της, τραυματίστηκε θανάσιμα στον αυχένα από πυρά. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών και στη συνέχεια στον «Ευαγγελισμό», όπου πέθανε αυθημερόν. Σπυρίδων Κοντομάρης του Αναστασίου, 57 ετών, δικηγόρος (πρώην βουλευτής Κερκύρας της Ενωσης Κέντρου), κάτοικος Αγίου Μελετίου, Αθήνα. Στις , γύρω στις , ενώ βρισκόταν στη διασταύρωση οδών Γεωργίου Σταύρου & Σταδίου, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία κατά των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., όπου διαπιστώθηκε ο θάνατός του. Δημήτριος Κυριακόπουλος του Αντωνίου, 35 ετών, οικοδόμος, από τα Καλάβρυτα, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Κατά τις βράδυνες ώρες της ενώ βρισκόταν στην περιοχή του Πολυτεχνείου, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια και στη συνέχεια κτυπήθηκε από αστυνομικούς με ράβδους, συνεπεία των οποίων πέθανε, από οξεία ρήξη αορτής, τρεις ημέρες αργότερα, στις , ενώ μεταφερόταν στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. Δημήτριος Παπαϊωάννου, 60 ετών, διευθυντής ταμείου αλευροβιομηχάνων, κάτοικος Αριστομένους 105, Αθήνα. Γύρω στις της , ενώ βρισκόταν στην πλατεία Ομονοίας, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του, συνεπεία εμφράγματος. Βασίλειος Φάμελλος του Παναγιώτη, 26 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από τον Πύργο Ηλείας, κάτοικος Κάσου 1, Κυψέλη, Αθήνα. Στις , γύρω στις 23.30, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε από διαδηλωτές στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. και από εκεί, νεκρός πλέον, στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών.

14 14 ΑΦΙΕΡΩΜΑ Η συνέντευξη του οδηγού του τανκ του Πολυτεχνείου ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ Η συνέντευξη που ακολουθεί δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Το Βήμα», στις 9 Νοέμβρη του Με αφορμή την επέτειο από την εξέγερση του Πολυτεχνείου ο οδηγός του τανκ που εισέβαλε στον χώρο που χιλιάδες εξεγερμένοι πολίτες αγωνίζονταν για την πτώση της χούντας, μίλησε για πρώτη φορά στην εφημερίδα. Η συνέντευξη είναι αποκαλυπτική, τόσο για εκείνες τις στιγμές όσο και για την περίοδο της χούντας μέσα από τα μάτια ενός στρατιώτη: :. Ο A. Σκευοφύλαξ, ο έφεδρος στρατιώτης του τεθωρακισμένου άρματος που εισέβαλε στο Πολυτεχνείο, σπάει την τριαντάχρονη σιωπή του και αποκαλύπτει όσα συνέβησαν τη μαύρη νύχτα που σημάδεψε τη σύγχρονη ελληνική ιστορία και στιγμάτισε για πάντα τη ζωή του. «Ντρέπομαι γι αυτό που ήμουν, γι αυτό που έκανα» λέει στην εκ βαθέων εξομολόγησή του. Μια στιγμή, μια ζωή. Στη «μία και μοναδική φορά» που δέχθηκε να ξύσει «τις πληγές του παρελθόντος», όπως λέει σε μια αποστροφή του λόγου του ο κ. Σκευοφύλαξ, περιγράφει λεπτό προς λεπτό τη στρατιωτική επιχείρηση της χούντας, η οποία ξεκίνησε λίγο μετά τα μεσάνυχτα της 16ης Νοεμβρίου με την έξοδο των τανκς στους δρόμους της Αθήνας και ολοκληρώθηκε στις 3.30 το πρωί της 17ης Νοεμβρίου, με την αιματοβαμμένη εισβολή στο Πολυτεχνείο. Στη σπάνια μαρτυρία του ο κ. Σκευοφύλαξ μνημονεύει τις δραματικές στιγμές που εκτυλίχθηκαν στους δρόμους της Αθήνας, τις ειρηνικές εκκλήσεις των φοιτητών που ηχούσαν στα αφτιά του σαν «κραυγές εχθρών της πατρίδας». Τις διαταγές των αδίστακτων στρατιωτικών που πίστεψε ότι ήταν «πατριώτες». Θυμάται - τότε με χαρά, τώρα με θλίψη - τον πόνο των φοιτητών που είδαν το όνειρό τους να τσαλακώνεται κάτω από τις ερπύστριες που ο ίδιος έθεσε σε κίνηση, τον τρόμο που ακολούθησε από τις λυσσαλέες επιθέσεις των αστυνομικών. Το απαράμιλλο θάρρος του φοιτητή που γύρισε και του είπε: «Τι κατάλαβες τώρα που μπήκες μέσα;». Την οργή που του προκάλεσε και λίγο έλειψε να τον οδηγήσει σε εν ψυχρώ δολοφονία. «Αυτός ο φοιτητής δεν ξέρει πόσο τυχερός στάθηκε εκείνη τη στιγμή... Αν έλεγε μια κουβέντα ακόμη, θα τον σκότωνα»! Οι λέξεις βγαίνουν με δυσκολία. Σε αυτή τη συνέντευξη του κ. A. Σκευοφύλακος μιλούν δύο πρόσωπα: ο 20χρονος έφεδρος στρατιώτης και ο 50χρονος βιοπαλαιστής. Αυτό είναι το τίμημα που πληρώνει, ακόμη και σήμερα, για μια ενέργεια που τον κατέστησε αρνητικό πρωταγωνιστή στην κρισιμότερη στιγμή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Μια στιγμή, μια αιωνιότητα. Μετά την απόλυσή του από τον στρατό, ο A. Σκευοφύλαξ θα μοχθήσει για να ζήσει. «Στο μεροκάματο η ζωή μου άλλαξε 180 μοίρες. Εμένα που μου έμαθαν να μισώ τους κομμουνιστές, ψήφισα δύο φορές το KKE». Στα 30 του θα παντρευτεί, θα αποκτήσει παιδιά. Ζώντας σε μια γειτονιά των νοτίων προαστίων, όλα αυτά τα χρόνια αποφεύγει να μιλάει για τα γεγονότα εκείνης της νύχτας. Οσες φορές θα τον ρωτήσουν «τι σχέση έχεις με τον πορτάκια του Πολυτεχνείου;», θα μιλήσει για «μακρινό ξάδελφο που σκοτώθηκε σε τροχαίο»! Στη γυναίκα του θα ανοίξει την καρδιά του ύστερα από χρόνια. Στα τρία παιδιά του δεν το έχει αποφασίσει ακόμη. «Είμαι ένας άνθρωπος που δεν υπήρξε ποτέ 20 χρόνων. Ο έφεδρος στρατιώτης A. Σκευοφύλαξ σκοτώθηκε σε τροχαίο»! :. Τριάντα χρόνια μετά, ο άνθρωπος που γκρέμισε την πύλη του Πολυτεχνείου θα πει για τους φοιτητές, τους νέους και τους εργαζομένους που αγωνίστηκαν για την πτώση της χούντας: «Είχαν μεγάλη ψυχή. Ηταν παλικάρια». Ο κ. Σκευοφύλαξ δεν θα ξεχάσει τη φοιτήτρια που τραυματίστηκε κατά την εισβολή του τανκ, την καθηγήτρια σήμερα του Πανεπιστημίου Αθηνών κυρία Πέπη Ρηγοπούλου. «Θα ήθελα να τη δω, να της πω... Δεν τολμάω όμως. Τα λόγια δεν σβήνουν τις πράξεις». «Την ημέρα εκείνη ήμουν υπηρεσία. Στον στρατό είχα δέκα μήνες. Ημουν εκπαιδευτής στο Κέντρο Τεθωρακισμένων, στο Γουδί. Τότε οι μαυροσκούφηδες ήταν σώμα επιλέκτων. Πήγα εθελοντικά. Μόλις άρχισαν τα επεισόδια, μπήκαμε επιφυλακή. Οι κομμουνιστές καίνε την Αθήνα μας έλεγαν και εμείς τους πιστεύαμε. Θυμάμαι στο στρατόπεδο κάποιοι είχαν ραδιοφωνάκια και ακούγαμε στα κρυφά τον σταθμό του Πολυτεχνείου. Παλιοκουμμούνια θα καλοπεράσετε! λέγαμε». Στα 20 χρόνια του ο A. Σκευοφύλαξ βρέθηκε στη δίνη του κυκλώνα, στην επίλεκτη ομάδα του Σώματος των Τεθωρακισμένων κατέπνιξε την εξέγερση των φοιτητών. «Μισή ώρα μετά τα μεσάνυχτα της 16ης Νοεμβρίου, η ίλη μου πήρε εντολή να ετοιμαστεί για έξοδο. Αποφασίστηκε να βγουν πέντε δικά μας άρματα, κάτι γαλλικά AMX30. Εγώ ήμουν οδηγός στο πρώτο άρμα που βγήκε στον δρόμο». Στο ίδιο άρμα βρίσκονταν ο αξιωματικός Μιχάλης Γουνελάς, ως επικεφαλής, ο ανθυπασπιστής Λάμπρος Κωνσταντέλλος, ως οδηγός εδάφους, ο λοχίας Στέλιος Εμβαλωμένος και ο Γιάννης Τίρπας. «Στη 1.15 το πρωί της 17ης Νοεμβρίου φτάσαμε στη διασταύρωση των λεωφόρων Αλεξάνδρας και Κηφισίας. Λίγο αργότερα διασχίζαμε την Αλεξάνδρας, όταν στο ύψος του IKA, στη στάση Σόνια, σταματήσαμε γιατί ο δρόμος ήταν κλειστός. Υπήρχαν οδοφράγματα, φωτιές και ακινητοποιημένα λεωφορεία. Με διάφορες μανούβρες αριστερά - δεξιά, μπρος πίσω, άνοιξα τον δρόμο και προχωρήσαμε» θυμάται ο κ. Σκευοφύλαξ. Ο δρόμος για τα τανκς ήταν ανοιχτός πλέον προς το Πολυτεχνείο. «Οταν φτάσαμε στη διασταύρωση της λεωφ. Αλεξάνδρας και της οδού Πατησίων, μας έδωσαν εντολή να σταματήσουμε. Εκεί, στην πλατεία Αιγύπτου, μείναμε περίπου μία ώρα. Ο κόσμος θυμάμαι ότι μας φώναζε είμαστε αδέλφια, είμαστε αδέλφια. Εγώ ήθελα να τους φάω. Τους έβλεπα σαν παράσιτα»! Την έξοδο των τανκς από το Γουδί θα πληροφορηθούν οι Αθηναίοι από τον εκφωνητή του Πολυτεχνείου, τον Δημήτρη Παπαχρήστο. Παρά τις παρεμβολές της ΚΥΠ, το ραδιόφωνο των εξεγερμένων φοιτητών θα μεταφέρει στους Αθηναίους τον ανατριχιαστικό συριγμό από τις ερπύστριες των τανκς. Ο εκφωνητής απευθύνει έκκληση στα «στρατευμένα νιάτα» να μη χτυπήσουν. «Δεν θα χτυπήσουν τα παιδιά, τα αδέλφια μας οι φαντάροι, το φρούριο της ελευθερίας, το μόνο μέρος της Ελλάδας που είναι ελεύθερο. Δεν έχουμε όπλα. Προτάσσουμε μόνο ανοιχτά τα στήθη μας. Λαέ της Αθήνας, όλοι μαζί το σύνθημα: λαός και στρατός μαζί. Δεν θα χτυπήσει ο στρατός!». Με νεότερη εντολή των στρατιωτικών που κατευθύνουν την επιχείρηση «Εκκένωσις του Πολυτεχνείου» τα πέντε τανκς προωθούνται προς το Μουσείο. H ώρα της αιματοβαμμένης επέμβασης πλησιάζει. «Μας είπαν να πάμε κοντά στο Πολυτεχνείο, αλλά όχι μπροστά στην πόρτα. Αυτό κάναμε. Σταματήσαμε λίγα μέτρα πιο πέρα». Στη θέα των τανκς εκατοντάδες φοιτητές πλησιάζουν στην πύλη, ανεβαίνουν στα κάγκελα, φωνάζουν συνθήματα συναδέλφωσης. Με διάφορους απειλητικούς ελιγμούς και μαρσαρίσματα που ακούγονται σαν κανονιές, οι οδηγοί των τανκς προσπαθούν να κάμψουν το ηθικό των φοιτητών. Ο εκφωνητής του Πολυτεχνείου απευθύνει νέα έκκληση να αποφευχθεί η αιματοχυσία. «Οι φαντάροι δεν ανήκουν στη χούντα. H χούντα στηρίζεται στο μέταλλο, στηρίζεται στα τανκς, στο σίδερο. H καρδιά των φαντάρων έχει τον ίδιο παλμό με τη δικιά μας. Αγαπάτε τους φαντάρους. Ελληνικά στρατευμένα νιάτα, ο λαός δεν σας κρατάει κακία. Ξέρει ότι είστε μαζί μας». H ώρα έχει πάει 2 το πρωί. «Φτάνοντας μπροστά στην πόρτα, έστριψα το άρμα προς το Πολυτεχνείο, με γυρισμένο το πυροβόλο προς τα πίσω. Θυμάμαι ότι σηκώθηκα από τη θέση μου και εγώ και το άλλο πλήρωμα. Δεκάδες φοιτητές κρέμονταν από τα κάγκελα, ενώ εκατοντάδες βρίσκονταν στον προαύλιο χώρο. Εδειχναν πανικόβλητοι». Ο κ. Σκευοφύλαξ φέρνει στη μνήμη του τα φοβισμένα πρόσωπα των συνομηλίκων του που ήταν μέσα στο Πολυτεχνείο. Χαμηλώνει το βλέμμα του. «Και εγώ, να σκεφτείς ότι τους έβλεπα σαν μαμούνια που ήθελα να τα φάω»! Με ολοένα μεγαλύτερη ένταση και αγωνία οι φοιτητές φωνάζουν προς τους στρατιώτες «είμαστε αδέλφια, αφήστε τα άρματα», ενώ ο εκφωνητής του Πολυτεχνείου καλεί το πλήθος να δείξει αυτοσυγκράτηση. «Απομονώστε τους προβοκάτορες. Δεν έχουμε να μοιράσουμε τίποτα με το στρατό. Δεν θέλουμε να χυθεί ελληνικό αίμα». Ο Δημήτρης Παπαχρήστος ψάλλει τον εθνικό ύμνο. Το ίδιο κάνουν και οι χιλιάδες νέοι που βρίσκονται στο Πολυτεχνείο. Ενα τέταρτο πριν από τις 3 το πρωί οι στρατιωτικοί δίνουν προθεσμία λίγων λεπτών στους φοιτητές για να αποχωρήσουν από το Πολυτεχνείο, να παραδοθούν. Κάποιοι από τους φοιτητές που θέλουν να αποχωρήσουν δοκιμάζουν να απασφαλίσουν την κεντρική πύλη. Δεν τα καταφέρνουν. Πίσω από την πύλη είναι σταθμευμένο ένα αυτοκίνητο Μερτσέντες που μπλοκάρει το άνοιγμά της. Ο επικεφαλής των τεθωρακισμένων αρμάτων εκνευρίζεται. Οργισμένος φωνάζει: «Τσογλάνια, ρεζιλεύετε το στράτευμα!» και δίνει σήμα για την επέλαση του

15 ΣΑΒΒΑΤΟ 17 - ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2012 ΑΦΙΕΡΩΜΑ 15 άρματος. «Τότε ήρθε ο οδηγός εδάφους του άρματος και μου λέει: Θα μπούμε μέσα, θα ρίξουμε την πύλη. Ετοιμάσου!» λέει ο κ. Σκευοφύλαξ. «Πήρα θέση και ξεκίνησα. Δεν έβλεπα πολλά πράγματα, δεν είχα καλό οπτικό πεδίο, γιατί κοιτούσα πλέον από τη θυρίδα του άρματος. Δέκα εκατοστά πριν από την πόρτα, σταμάτησα. Σταμάτησα σκόπιμα. Αυτό φαίνεται στο βίντεο της εποχής. Στο φρενάρισμα, οι φοιτητές τρομαγμένοι έφυγαν προς τα πίσω. Αν έμπαινα με ταχύτητα, θα σκότωνα δεκάδες άτομα που εκείνη τη στιγμή ήταν κρεμασμένα στα κάγκελα». Λίγα λεπτά αργότερα ο A. Σκευοφύλαξ θα μαρσάρει δυνατά. Ο δυνατός προβολέας του τανκ σκοπεύει την πύλη. «H καγκελόπορτα έπεσε αμέσως. Πίσω από τη σιδερένια πύλη ήταν σταθμευμένο το Μερσεντές το οποίο είχαν βάλει εκεί οι φοιτητές για να φράξουν την είσοδο. Το έκανα αλοιφή. H αριστερή ερπύστρια το έλιωσε. Με το που έπεσε η πύλη του Πολυτεχνείου εισέβαλαν οι αστυνομικοί για να συλλάβουν τους φοιτητές. Λίγο αργότερα κατέβηκα και εγώ από το άρμα και μπήκα στον χώρο του Πολυτεχνείου. Δεν υπήρχε νεκρός. Θα μπορούσε όμως και να υπάρχουν νεκροί» λέει με μοναδική ειλικρίνεια. Στο εσωτερικό του Πολυτεχνείου επικρατεί πανδαιμόνιο. Διαφωτιστική είναι η περιγραφή που δίνει ο εισαγγελέας Δημήτρης Τσεβάς στην έκθεση που συνέταξε το 1974 για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου: «Εντρομοι και εμβρόντητοι οι σπουδασταί κυριεύονται από την ενώπιον του εσχάτου κινδύνου φοβεράν αγωνίαν. Υπό την πίεσιν πλήθους ανθρώπων καταρρίπτεται τμήμα των προς την οδόν Στουρνάρη κιγκλιδωμάτων. Και διά του δημιουργηθέντος ανοίγματος εξέρχονται οι σπουδασταί κατά μάζας. Νέον, όμως, δι αυτούς αρχίζει μαρτύριον. Υβρεις κατ αυτών εκτοξεύονται και καταδιωκόμενοι βαναύσως κακοποιούνται». Οπως αναφέρει ο κ. Σκευοφύλαξ, «αστυνομικοί κυνηγούσαν και χτυπούσαν τους φοιτητές όπου τους έβρισκαν. Αν δεν ήταν οι ΛΟΚατζήδες να τους σταματήσουν - θυμάμαι ότι πολλές φορές πιάστηκαν στα χέρια μαζί τους - δεν ξέρω και γω τι θα γινόταν». Λίγο αργότερα οι στρατιώτες σχηματίζουν έναν διάδρομο για να περάσουν ασφαλείς οι φοιτητές. Για το θέμα αυτό, στο πόρισμα Τσεβά υπογραμμίζεται χαρακτηριστικά: «Εμπροσθεν μεν της πύλης του Πολυτεχνείου δημιουργείται διάδρομος υπό των στρατιωτών μέσω του οποίου διέρχονται οι εξερχόμενοι, κατευθυνόμενοι προς την οδόν Τοσίτσα, εντός δε του Πολυτεχνείου βοηθούν, προστατεύουν και εις τους ώμους των πολλούς αδυνάτους κρατούν διά να δυνηθούν να υπερπηδήσουν το υψηλόν κιγκλίδωμα. Και επεισόδια μεταξύ στρατιωτικών και αστυνομικών λαμβάνουν χώραν εν τη προσπαθεία των πρώτων να προστατεύσουν τους φοιτητάς από το διωκτικόν μένος των άλλων». Μέσα στο Πολυτεχνείο ο A. Σκευοφύλαξ είδε πολλούς τραυματίες και ίσως, όπως λέει, και νεκρούς. «Στο προαύλιο του Πολυτεχνείου ήταν πολύ χτυπημένοι, θυμάμαι ότι είδα πολλούς τραυματίες, ενώ τρεις-τέσσερις ήταν σωριασμένοι κάτω, ακίνητοι. Δεν ξέρω αν ήταν νεκροί. Δεν κοίταξα να δω. Κάποια στιγμή ένας φοιτητής όρμησε κατά πάνω μου και μου είπε: Τι κατάλαβες τώρα που μπήκες;. Αφήνιασα. Εβγαλα το πιστόλι και προτάσσοντάς το γύρισα και του είπα ουρλιάζοντας: Σκάσε, ρε κωλόπαιδο, μη σε καθαρίσω. Αυτός ο φοιτητής δεν ξέρει πόσο τυχερός στάθηκε εκείνη τη στιγμή... Αν έλεγε μια κουβέντα παραπάνω, θα τον σκότωνα! Τέτοιος ήμουν. Ενας φασίστας». Παρά τον πόνο τους, οι φοιτητές θα δείξουν μεγαλείο ψυχής απέναντι στον στρατιώτη που ισοπέδωσε το όνειρό τους. Αδιάψευστη απόδειξη, η μαρτυρία του κ. Σκευοφύλακα: «Οπως περνούσαν οι φοιτητές θυμάμαι ότι έριχναν μέσα στο τανκ πακέτα τσιγάρα και ό,τι προμήθειες είχαν μαζί τους. Οταν γυρίσαμε στο Γουδί, το άρμα έμοιαζε με περίπτερο. Οσο σκέφτομαι ότι οι φοιτητές μας έδιναν σάντουιτς και τσιγάρα, μετά απ όσα τους κάναμε... Δεν μπορώ να το συχωρέσω αυτό το πράγμα στον εαυτό μου. Σκέφτομαι τι πήγα και έκανα!..». Την αναγνώριση των φοιτητών για ορισμένους από τους αξιωματικούς του στρατού και τους έφεδρους στρατιώτες θα διαπιστώσει αργότερα και ο εισαγγελέας: «Πολλοί αξιωματικοί και στρατιώται παρεμβαίνουν προς προστασίαν των φοιτητών. Και υπήρξε πηγαία και βαθειά η ευγνωμοσύνη πολλών εξ αυτών προς τους αγνώστους σωτήρας των, ως εις τας καταθέσεις των τούς αποκαλούν με συγκίνησιν»! Εκατοντάδες φοιτητές καταφέρνουν να βγουν έξω από το Πολυτεχνείο, ξεχύνονται στους γύρω δρόμους, τρέχουν να φύγουν, να γλιτώσουν τη ζωή τους, καθώς γίνονται στόχος ελεύθερων σκοπευτών. «Απομακρυνόμενοι όμως του Πολυτεχνείου αγωνιώδεις τούς αναμένουν εκπλήξεις. Από παντού τους καταδιώκουν και τους χτυπούν. Εις την γωνίαν των οδών Τοσίτσα και Μπουμπουλίνας άνδρες της ΚΥΠ εν πολιτική περιβολή τους χτυπούν ανηλεώς και πυροβολούν κατ αυτών, ενώ εις την ταράτσαν ενός των αυτόθι κτιρίων έχουν εγκαταστήσει πολυβόλον. Εις τας ταράτσας των γύρω κτιρίων επισημαίνονται ελεύθεροι σκοπευταί υπό του ιδίου Διευθυντού της Αστυνομίας να επιτελούν το φονικόν έργον των»! Την ίδια στιγμή, όπως επισημαίνεται στην ίδια έκθεση, «ομάδες τραμπούκων και επικινδύνων τρωκτικών της γαλήνης του τόπου εκδηλώνουν το εγκληματικόν μένος των κατά των ατυχών σπουδαστών που κατά μάζας εξέρχονται του Πολυτεχνείου». Οι τραμπούκοι είναι άνδρες της ΕΣΑ, οι οποίοι δεν διστάζουν, μάλιστα, να κακοποιήσουν ακόμη και πανεπιστημιακό γιατρό, ο οποίος, μαζί με τη σύζυγό του, είχε σπεύσει να βοηθήσει τους ανυπεράσπιστους φοιτητές. Στη συμβολή των οδών Πατησίων και Στουρνάρη «άνδρες εν πολιτική περιβολή, κραδαίνοντες ρόπαλα, εξήλθον από ομάδα αυτόθι ευρισκομένων αστυνομικών και εκακοποίησαν σεβάσμιον καθηγητή Πανεπιστημίου, την σύζυγόν του και νεαρόν σπουδαστήν, διότι εξήρχοντο του Πολυτεχνείου, ένθα ο καθηγητής-ιατρός και η σύζυγός του είχον μεταβή προς εκπλήρωσιν του ανθρωπιστικού και ιατρικού των καθήκοντος. Και οι ροπαλοφόροι ούτοι ήσαν άνδρες της ΕΣΑ εν πολιτική περιβολή. Εις το πανδαιμόνιον τούτο της εξόδου των φωνών, των κραυγών, των οιμωγών, των καταδιώξεων και των πυροβολισμών έπεσαν οι περισσότεροι εκ του πλήθους των τραυματιών». Οταν επέστρεψε στο Γουδί, στη βάση των Τεθωρακισμένων, ο κ. Σκευοφύλαξ έγινε δεκτός με ζητωκραυγές. Ηταν το τιμώμενο πρόσωπο. «Οταν γυρίσαμε στο στρατόπεδο, έγινα ήρωας. Οι στρατιωτικοί μου έδιναν συγχαρητήρια. Τότε αισθανόμουν ότι ήμουν κάποιος, ότι έκανα κάτι καλό, κάτι μεγάλο. Είχα γίνει ο ήρωας που διέλυσε τους εχθρούς της πατρίδας, τα παλιοκουμμούνια, όπως λέγαμε τότε τους φοιτητές. Αυτά μου έλεγαν, αυτά πίστευα. Ενιωθα περήφανος. Ημουν και εγώ φασίστας». Οκτώ ημέρες αργότερα, κάτι θα σπάσει μέσα του. Το φρόνημά του θα κλονισθεί, όταν θα δει τον «εθνοσωτήρα» να καθαιρείται και να περιφρονείται από τους συνοδοιπόρους του, αυτούς που πιο πριν ορκίζονταν στο όνομά του. «Την επόμενη εβδομάδα έγινε η στάση του Ιωαννίδη. Ημουν πάλι σε επιφυλακή. Μας πάνε στο ΓΕΣ. Στο προαύλιο λάβαμε θέσεις. Δεν ξέραμε γιατί πήγαμε εκεί. Δεν μας είπαν. Γυρνώντας στο Γουδί μάθαμε ότι έριξαν τον Παπαδόπουλο» αναφέρει ο κ. Σκευοφύλαξ. «Τότε μέσα μου κάτι άλλαξε. Αυτοί που τον παρουσίαζαν σαν θεό, τώρα τον έβριζαν. Δεν μπορούσα να το καταλάβω αυτό. Μα είναι τόσο πουλημένοι όλοι τους; αναρωτήθηκα. Αυτοί πάνε όπου φυσάει ο βοριάς. "Πουλημένα τομάρια είπα μέσα μου. Θυμάμαι ότι ο Μιχάλης Γουνελάς παρέδωσε τα γαλόνια του στους άνδρες της ΕΣΑ, που ήρθαν στο Κέντρο και τον συνέλαβαν». Με τη Μεταπολίτευση ο στρατιώτης A. Σκευοφύλαξ θα βρεθεί στα σύνορα. «Ο Καραμανλής είχε πει τα άρματα στα σύνορα. Ηταν τα γεγονότα της Κύπρου. Πήγαμε Αλεξανδρούπολη. Μετά από έξι μήνες πήρα άδεια. Αντί να απολυθώ στους 22 μήνες, έφτασα στους 30. Εφεδρεία στην εφεδρεία. Οταν απολύθηκα, όλα είχαν αλλάξει μέσα μου». Στη Δυτική Αθήνα, όπου κατοικούσε με τους γονείς και τα δύο αδέλφια του, θα αναζητήσει δουλειά. «Στο μεροκάματο η ζωή μου άλλαξε 180 μοίρες. Εκανα όποια δουλειά μπορείς να φανταστείς. Εργάτης κατάλαβα ότι δεν μπορώ να έχω τα ίδια αιτήματα με τους εργοδότες. Εμένα που μου έμαθαν να μισώ τους κομμουνιστές, ψήφισα δύο φορές KKE»! Ολα αυτά τα χρόνια ο κ. Σκευοφύλαξ θα κάνει μια ήρεμη ζωή. Σπίτι - δουλειά, δουλειά - σπίτι. Ποτέ δεν θα μιλήσει για το Πολυτεχνείο. Δεν θα αισθανθεί να τον ενοχλούν. Μόνο μία φορά το επώνυμό του τον έφερε σε δύσκολη θέση. «Στη δουλειά πριν από χρόνια κάποιος άκουσε πώς με λένε και ρώτησε αν έχω κάποια σχέση με τον πορτάκια, όπως είπε, του Πολυτεχνείου. Ξάδελφός μου είναι, μακρινός. Σκοτώθηκε σε τροχαίο απάντησα. Είμαι ένα άνθρωπος που δεν υπήρξε ποτέ 20 χρονών. Ο έφεδρος στρατιώτης A. Σκευοφύλαξ σκοτώθηκε σε τροχαίο! Οι φίλοι μου δεν ξέρουν ποιος είμαι ούτε κανείς στη γειτονιά. Μόνο η γυναίκα μου το ξέρει. Της το είπα ύστερα από χρόνια. Στα παιδιά μου δεν το είπα ακόμη» :. Με μια αυτοκριτική διάθεση που σπανίζει, ο κ. Σκευοφύλαξ δεν θα διστάσει να πει: «Ντρέπομαι γι αυτό που ήμουν, γι αυτό που έκανα. Στη θέση μου θα μπορούσε να βρεθεί ο καθένας, έφεδρος στρατιώτης ήμουν άλλωστε. Δεν με απαλλάσσει όμως αυτό. Μέχρι που μπήκα μέσα, πίστευα αυτό που έκανα. Στη συνέχεια έγινε ο εφιάλτης της ζωής μου». Για τους ανθρώπους που αντιστάθηκαν στη χούντα, ο κ. Σκευοφύλαξ θα μιλήσει με κολακευτικά λόγια. «Είχαν μεγάλη ψυχή. Ηταν παλικάρια. Δεν ξέρω αν έχει νόημα, αλλά θα ήθελα να τους πω μια μεγάλη συγγνώμη». Ο οδηγός του τανκ που μπήκε στο Πολυτεχνείο δεν θα ξεχάσει τη νεαρή φοιτήτρια που τραυματίστηκε σοβαρά κατά την εισβολή του τανκ, την καθηγήτρια - σήμερα - του Πανεπιστημίου Αθηνών κυρία Πέπη Ρηγοπούλου. «Πιστεύω ότι αν τη δω σήμερα, δεν θα ξέρω τι να της πω. Πολλές φορές όλα αυτά τα χρόνια πέρασε από το μυαλό μου να τη συναντήσω, αλλά σταματούσα. Θα ήθελα να τη δω, να της πω... Δεν τολμάω όμως. Τα λόγια δεν σβήνουν τις πράξεις». Πηγή: Το Βήμα

16 16 ΑΦΙΕΡΩΜΑ Το μεγάλο ψέμα «τιμιότητας» των δικτατόρων ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ Ο Τύπος δεν ασχολούνταν με σκάνδαλα, ούτε σκανδαλιζόταν από τις σχέσεις των κρατούντων με τους μεγιστάνες του πλούτου. Είχε έρθει άλλωστε το πλήρωμα του χρόνου για να εκπληρωθεί το Τάμα του Eθνους. Στους έντονα αντικοινοβουλευτικούς καιρούς μας, ένα δόλιο φάντασμα πλανιέται στον αέρα: ο ισχυρισμός περί «τιμιότητας» των δικτατόρων που κατέλαβαν πραξικοπηματικά την εξουσία το 1967 για να την επιστρέψουν πριν από 38 χρόνια, σαν βρεγμένες γάτες, «στους πολιτικούς». Πρόκειται βέβαια για μύθο, θεμελιωμένο στη μίζερη εικόνα των επιζώντων «πρωταιτίων» - αφού πρώτα έχασαν την εξουσία, στερήθηκαν όσα είχαν παράνομα καρπωθεί και υπέστησαν τις οικονομικές συνέπειες της κοινωνικής απομόνωσής τους. Ακόμη κι αυτή η εικόνα δεν αφορά, ωστόσο, παρά ελάχιστους πρωτεργάτες της δικτατορίας. Αγνοεί την οικονομική ευμάρεια πάμπολλων μεσαίων ή «πολιτικών» στελεχών της, που η νομική κατασκευή περί «στιγμιαίου αδικήματος» άφησε παντελώς ατιμώρητα ν απολαμβάνουν τα αποκτήματά τους. Την επιβίωση του μύθου διευκολύνει η χαώδης διαφορά του τότε με το σήμερα, όσον αφορά τη δυνατότητα δημόσιας συζήτησης για παρόμοια ζητήματα. Επί χούντας η ραδιοτηλεόραση ήταν κρατική (κι αυστηρά προπαγανδιστική), ενώ ο Τύπος περνούσε από δρακόντεια λογοκρισία. Οποιαδήποτε έρευνα ή ακόμη και νύξη για κρατικά σκάνδαλα ήταν απλά αδιανόητη. χαρακτηριστικό το κύριο άρθρο του Γιάννη Καψή στον «Ταχυδρόμο» ( ), όταν η δικτατορία Ιωαννίδη δημοσιοποίησε το (παπαδοπουλικό) «σκάνδαλο των κρεάτων»: «Δεν είναι καινούρια η υπόθεση. Μήνες ολόκληρους οι φήμες οργίαζαν. Κι όμως κανείς δεν τολμούσε. Κανείς δεν είχε το θάρρος να μεταβάλη τον ψίθυρο σε καταγγελία. Κι όσο οι φήμες απλώνονταν, αγκαλιάζοντας όλο και περισσότερους υπεύθυνους και μη, τόσο μεγάλωνε κι ο φόβος μήπως θίξουμε τα κακώς κείμενα. Ηταν μια συνωμοσία κραυγαλέας σιωπής, χάρη και στη δρακόντεια νομοθεσία που ρυθμίζει - και συμπιέζει - την ενάσκηση του λειτουργήματός μας». Μετά τη Μεταπολίτευση, ο Τύπος ξεχείλισε βέβαια από πληροφορίες για σκάνδαλα της χουντικής επταετίας. Ομως αυτά θεωρούνταν τότε - και σωστά - απλές παρωνυχίδες μπροστά στα υπόλοιπα εγκλήματα της δικτατορίας. Απολαβές και «ασυλία» Το πρώτο πράγμα που φρόντισαν να κάνουν οι ηγέτες της χούντας, ήταν να αυγατίσουν τα εισοδήματά τους - σε σχέση όχι μόνο με τους ως τότε δημοσιοϋπαλληλικούς μισθούς τους, αλλά και με τις απολαβές της ανατραπείσας κοινοβουλευτικής «φαυλοκρατίας». Με τον Α.Ν. 5 του 1967, ο μισθός του πρωθυπουργού υπερδιπλασιάστηκε (από σε δρχ), των υπουργών και υφυπουργών αυξήθηκε από σε δρχ, ενώ θεσπίστηκαν - για πρώτη φορά - ημερήσια «εκτός έδρας» και 850 δρχ αντίστοιχα («Πολιτικά Θέματα» ). Ακολούθησαν κι άλλες «τακτοποιήσεις», όπως η καταχρηστική στεγαστική αποκατάσταση «αξιωματικών διαδραματισάντων εξέχοντα ρόλον» στο πραξικόπημα με ειδική ρύθμιση του 1970 («Πολιτικά Θέματα» ). Οι δικτάτορες θεσμοθέτησαν τέλος τη μελλοντική ασυλία τους, με ρυθμίσεις που κάνουν τα σημερινά κουκουλώματα να μοιάζουν με παιδικό παιχνίδι. Η χουντική νομοθεσία «περί ευθύνης υπουργών» (Ν.Δ. 802 της ) περιείχε «μεταβατική διάταξη» ( 48) βάσει της οποίας δίωξη υπουργού ή υφυπουργού της χούντας μπορούσε να γίνει μόνο με απόφαση των συναδέλφων τους. Τα μαύρα κρέατα Το μόνο σκάνδαλο που εκκαθαρίστηκε δικαστικά επί χούντας, αποκαλύφθηκε για λόγους προπαγανδιστικής «νομιμοποίησης» της ανατροπής του Παπαδόπουλου απ τον Ιωαννίδη. Πρόκειται για την (κυριολεκτικά δύσοσμη) «υπόθεση των κρεάτων», με βασικούς κατηγορούμενους τον πρώην υφυπουργό Εμπορίου Μιχαήλ Μπαλόπουλο και το Γεν. Διευθυντή του Υπουργείου (και διορισμένο πρόεδρο της ΑΔΕΔΥ) Ζαφείριο Παπαμιχαλόπουλο. Το κατηγορητήριο αφορούσε ποικίλες παρανομίες, με κυριότερη τη «δωροληψία κατά συρροήν» από μεγαλεμπόρους για τη μονοπωλιακή εξασφάλιση αδειών εισαγωγής κρέατος - με αποτέλεσμα παράνομες ανατιμήσεις («καπέλα») σε βάρος των καταναλωτών. Επιμέρους πτυχή του σκανδάλου συνιστούσε η απαγόρευση διάθεσης ντόπιων ζώων, ώστε να πουληθούν τα προβληματικά κρέατα Αργεντινής που «μαύριζαν» και «δεν τάθελε ο κόσμος». Στη δίκη πρόκυψε ανάμιξη του Παττακού - αναγνώστηκε, μάλιστα, και διαταγή του ( ) «όπως διατεθούν το ταχύτερον εις την κατανάλωσιν» τα επίμαχα προϊόντα. Ο Μπαλόπουλος καταδικάστηκε σε 3,5 χρόνια φυλάκιση, ποινή που το 1976 μειώθηκε σε 14 μήνες. Δεν διώχθηκε, αντίθετα, για την επίδοση που τον έκανε ευρύτερα διάσημο: το «μπαλόσημο» που (φέρεται να) εισέπραττε ως γραμματέας του ΕΟΤ, με το παρατσούκλι «ο κύριος 10%». Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι σχετικές ημερολογιακές εγγραφές του διπλωμάτη Γεωργίου Χέλμη, γαμπρού του Μαρκεζίνη. «Φαίνεται πως συνελήφθη ο Μπαλόπουλος, πρώην του Τουρισμού, για οικονομικά σκάνδαλα και καταδιώκεται ο Παύλου, γαμπρός του Παττακού, επίσης για οικονομικά σκάνδαλα (υπόθεσις κρεάτων)», σημειώνει στις , για να συμπληρώσει στις 5.2: «Για τα σκάνδαλα, πιστεύει ο Μομφεράτος ότι τίποτε δεν πρόκειται να προωθήσουν, διότι φοβούνται να έλθουν εις αντιθέσεις και, άλλωστε, δεν έχουν μάρτυρες να καταθέσουν». Με τη δημοσιοποίηση της δίωξης, εκτιμά τέλος «ότι κατά την δίκη θα προκύψουν και στοιχεία για άλλες υποθέσεις (ίσως σκάνδαλα στον τουρισμό κά)» («Ταραγμένη διετία», Αθήνα 2006, σ.123, 129 & 161). Η «νέα φαυλοκρατία» Η δυσοσμία δεν περιοριζόταν ωστόσο στα κρέατα. Επτά μήνες μετά το πραξικόπημα, ο εκδότης του «Ελεύθερου Κόσμου» (και κεντρικός προπαγανδιστής της χούντας) Σάββας Κωσταντόπουλος εξομολογείται γραπτά στον παλιό του πάτρωνα Κωνσταντίνο Καραμανλή: «Λυπούμαι, διότι είμαι υποχρεωμένος να μνημονεύσω και ένα άλλο εκτάκτως λυπηρόν φαινόμενον. Ενεφανίσθη και αναπτύσσεται μία νέοφαυλοκρατία (ατομικά ρουσφέτια, προσωπικαί εξυπηρετήσεις, τακτοποιήσεις συγγενών, ατομική προβολή κοκ)» («Αρχείο Καραμανλή», τ.7ος, σ.50). Παρά τη στενή σχέση του με το καθεστώς, ο Κωσταντόπουλος διατήρησε την ίδια γνώμη μέχρι τέλους. Αναλύοντας το Δεκέμβριο του 1973 στον Καραμανλή την ανατροπή του Παπαδόπουλου, τονίζει πως «είχε υποστεί το καθεστώς και αυτός προσωπικώς ηθικήν φθοράν εις την συνείδησιν των Ενόπλων Δυνάμεων. Μεγάλην ζημίαν του έκαμε η σύζυγός του και ο ταξίαρχος Μ. Ρουφογάλης, τον οποίον είχε τοποθετήσει εις την ΚΥΠ. Εκαμαν προκλητικάς ενεργείας (εντυπωσιακοί γάμοι, θορυβώδεις δεξιώσεις, δημόσιαι εμφανίσεις με μεγαλοπλουσίους, επίδειξις πλούτου κλπ). Μοιραίον ρόλον έπαιξαν και οι γαμβροί ωρισμένων παραγόντων του καθεστώτος (του κ. Σ. Παττακού και άλλων). Εδημιουργήθη μία αποπνικτική ατμόσφαιρα σκανδάλων δια την οποίαν δεν δυνάμεθα ακόμη να γνωρίζωμεν μέχρι ποίου σημείου ανταπεκρίνετο εις την πραγματικότητα. Πάντως, αντιστοιχία υπήρχε οπωσδήποτε» (όπ.π., σ.203-5). Παρόμοια αίσθηση αναδύουν κι οι επιστολές του «γεφυροποιού» Ευάγγελου Αβέρωφ προς τον Καραμανλή: «κυκλοφορούσαι φήμαι περί μεγάλων ή μικρών σκανδάλων (δημοπρασίαι τηλεοράσεως, ΟΛΠ, σύμβασις Reynold s, βέβαιοι μικρολοβιτούραι Ματθαίου και άλλα)» ( ), «ανησυχία» του Παπαδόπουλου για «τα γύρω του σκάνδαλα, το ξεχαρβάλωμα της Διοικήσεως» ( ). Ιδια γεύση και στη συνομιλία του νεαρού - τότε - πολιτικού επιστήμονα Θεόδωρου Κουλουμπή με τον παλαίμαχο μεταξικό υπουργό Ασφαλείας, Κωνσταντίνο Μανιαδάκη ( ): «Και για το στρατό; τον ρώτησα. Η απάντησή του ήταν να τρίψει τα δάχτυλα του δεξιού του χεριού, υπονοώντας ότι δωροδοκούνται» («Σημειώσεις ενός πανεπιστημιακού», σ.116-7). Ειδική πτυχή της «νεοφαυλοκρατίας» αποτέλεσε η ποικιλότροπη «τακτοποίηση» του συγγενικού περιβάλλοντος των δικτατόρων: Ο Μακαρέζος διόρισε υπουργό Γεωργίας (κι αργότερα Βορείου Ελλάδος) τον κουνιάδο του, Αλέξανδρο Ματθαίου. Ο Λαδάς έκανε τον ένα ξάδερφό του διοικητή της ΑΣΔΕΝ και τον άλλο Γ.Γ. Κοινωνικών Υπηρεσιών. Ο γαμπρός του Παττακού Αντρέας Μεϊντάσης επιδόθηκε σε μπίζνες με το Δήμο Αθηναίων - από την κατασκευή του υπόγειου γκαράζ της Κλαυθμώνος μέχρι μια τεχνική μελέτη αξιοποίησης δημοτικού ακινήτου, ύψους δρχ. Τα αδέρφια του αρχηγού βολεύτηκαν κι αυτά. Ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος ως στρατιωτικός ακόλουθος, Γ.Γ. του Υπ. Προεδρίας, Περιφερειακός Διοικητής Αττικής και «υπουργός παρά τω πρωθυπουργώ». Ο Χαράλαμπος Παπαδόπουλος αναρριχήθηκε αστραπιαία στην υπαλληλική ιεραρχία για να αναλάβει Γ.Γ. Δημ. Τάξεως. Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα βαθμοφόρου υφισταμένου του, «μένει γνωστός σαν μπον φιλέ γιατί, τυλιγμένος σε χειμωνιάτικο παλτό, τρέχει νύκτα μαζί με αξιωματικούς αστυνομίας πόλεων στα καμπαρέ σαν γκάγκστερς και τρώγουν φιλέτο» (Αλέξανδρος Δρεμπέλας, «Ο θρήνος του χωροφύλακα», Αθήνα 1998, σ.118). Ειδική κατηγορία σκανδάλων συνιστούν οι ανεξέλεγκτες δανειοδοτήσεις «ημετέρων». Τον πρώτο καιρό μετά τη μεταπολίτευση το θέμα απασχόλησε επανειλημμένα τα ΜΜΕ, για προφανείς όμως λόγους οι σχετικές κατηγορίες ουδέποτε ερευνήθηκαν σε βάθος. Η Ντόλτσε Βίτα Την εικόνα συμπληρώνουν, από διαφορετική οπτική γωνία, οι αναμνήσεις της Ντέλλας Ρουφογάλη, φωτομοντέλου που το 1973 παντρεύτηκε το διοικητή της ΚΥΠ: «Αρχίζω να ράβω την καινούρια μου γκαρνταρόμπα στους μετρ της ραπτικής για τους οποίους μέχρι τώρα έκανα επιδείξεις. Η ζωή μου έχει αλλάξει τελείως, το ίδιο και η συμπεριφορά όλων απέναντί μου. Μου φέρονται με έκδηλο σεβασμό και τα κοπλιμέντα τους είναι υπερβολικά. Αλλά μου αρέσει. Εγώ εξακολουθώ να φέρομαι φιλικά προς τους παλιούς γνωστούς και τους κανούριους, πλούσιους φιλοχουντικούς επιχειρηματίες που πληθαίνουν μέρα με τη μέρα μαζί με τα ραβασάκια για ρουσφέτια. Αισθάνομαι πως έχω υποχρέωση να εξυπηρετήσω τους πάντες. Ο Μιχάλης συνήθως δεν αρνείται. Γεύομαι τη δύναμη της εξουσίας, και με μαγεύει» (σ.85-6). Στην ιδιαίτερη πατρίδα της, τη Βέροια, «έρχονται πολλοί να με δουν. Γνωστοί και άγνωστοι. Ο πατέρας μου μου δίνει πακέτο τα σημειωματάκια με τα ρουσφέτια που ζητούσαν οι γνωστοί του όλο αυτό τον καιρό και εγώ του υπόσχομαι ότι κάτι θα προσπαθήσω να κάνω». Μεταξύ των αιτημάτων που ικανοποίησε, γράφει, ήταν και η απονομή χάριτος (απ τον Παπαδόπουλο) σ ένα συντοπίτη της εξαγωγέα, πρώην «μεγάλο ποδοσφαιριστή της τοπικής ομάδας», που είχε καταδικαστεί «με αποδείξεις» για κατασκοπεία υπέρ της Βουλγαρίας (σ.89). Τους αρραβώνες του ζεύγους τίμησαν «επιλεγμένοι εξωκυβερνητικοί παράγοντες». «Την επόμενη βδομάδα καινούρια δώρα, καινούριες ανθοδέσμες, φρέσκα ψάρια απ όλα τα νησιά της Ελλάδας, κούτες με το καλύτερο χαβιάρι της Περσίας και

17 ΣΑΒΒΑΤΟ 17 - ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2012 ΑΦΙΕΡΩΜΑ 17 παγωμένα καβούρια της Αλάσκας καταφθάνουν στο σπίτι. Δεν ξέρω τι να τα κάνω» (σ.88). Στο γάμο τους, πάλι, παραβρέθηκαν «ο Παύλος Βαρδινογιάννης, ο εφοπλιστής Θεοδωρακόπουλος με το γιο του τον Τάκη, ο Κώστας Δρακόπουλος των διυλιστηρίων, ο Νίκος Ταβουλάρης των ναυπηγείων, το ζεύγος Μποδοσάκη, ο Αγγελος Κανελλόπουλος των τσιμέντων Τιτάν με τη γυναίκα του, ο Τομ Πάππας, ο Γ. Λύρας, ο Γιώργος Ταβλάριος, εφοπλιστής από τη Νέα Υόρκη με τη γυναίκα του και ο Γιάννης Λάτσης με τη μεγάλη του κόρη, αφού η γυναίκα του την ίδια μέρα πάντρευε την ανηψιά της σε άλλη εκκλησία» (σ.95). Εύγλωττη για τις στενές σχέσεις χουντικής ηγεσίας και μεγαλοκαπιταλιστών είναι η περιγραφή ενός ιδιωτικού ταξιδιού της Ντέλλας με τη Δέσποινα Παπαδοπούλου στο Παρίσι: «Μένουμε σε μεγάλες σουΐτες στο Intercontinental. Ερχονται να μας επισκεφθούν με το τραίνο από τη Γενεύη ο Γιάννης Λάτσης και η σύζυγός του Εριέτα. Είναι πολύ φίλοι της Δέσποινας. [...] Πηγαίνουμε σε όλα τα καλά μαγαζιά της Φομπούρ Σεντ Ονορέ. Η Δέσποινα έχει αφεθεί στο γούστο μου. [...] Λόγω της παρατεταμένης κακοκαιρίας, πηγαίνουμε οδικώς στις Βρυξέλλες με λιμουζίνα που μας έστειλε ο Ωνάσης» (σ.87). Οι επαφές αυτές δεν ήταν αυστηρά κοινωνικές. Λίγο μετά το Πολυτεχνείο, π.χ., το ζεύγος Ρουφογάλη τρώει στο σπίτι του με το Λάτση. Αρχηγός της ΚΥΠ κι εφοπλιστής «συζητούν για τα διϋλιστήρια και τα προβλήματα που έχει». Μετά το τέλος της κουβέντας, ο δεύτερος προθυμοποιείται να συνοδεύσει τη γυναίκα του πρώτου στο Λονδίνο, για κάποιες ιατρικές εξετάσεις (σ.100). Μια στιχομυθία του Ρουφογάλη φωτίζει, τέλος, καλύτερα την τυχοδιωκτική διαχείριση του δημόσιου πλούτου από τα ηγετικά στελέχη της χούντας: «Ενα βράδυ ο Χρήστος Μίχαλος, τότε υπουργός, μισοαστειευόμενος, του λέει ότι τώρα που παντρεύτηκε θα πρέπει να κάνουν καμιά δουλειά να εξασφαλίσουν το μέλλον τους, γιατί ποτέ δεν ξέρεις τι γίνεται. Ο Μιχάλης, ατάραχος, του λέει να μην ανησυχεί. Οσο είμαστε στα πράγματα δεν μας χρειάζονται λεφτά και, αν πέσουμε, τα λεφτά δεν θα μας σώσουν. Ξεσπάει σε γέλια. Εγώ παγώνω, μαζί μου κι ο Μίχαλος» (σ.98). Οι συμβάσεις Το φιλέτο των σκανδάλων της «επταετίας» υπήρξαν ωστόσο οι μεγάλες «αναπτυξιακές» συμβάσεις της περιόδου. Η πρώτη υπογράφηκε με την αμερικανική πολυεθνική Litton ( ), για «παροχήν υπηρεσιών οργανώσεως και διεκπεραιώσεως της οικονομικής αναπτύξεως ορισμένων περιοχών εις Κρήτην και Δυτικήν Πελοπόννησον» (ΦΕΚ 1972/Α/88). Είχε προταθεί το 1966 απ την κυβέρνηση των αποστατών (κυρίως τον Μητσοτάκη), αλλά η Βουλή δεν τόλμησε να την ψηφίσει. Η Litton θα εισέπραττε όλα τα έξοδα που έκανε «βοηθώντας» το δημόσιο (συν κέρδος 11%) και προμήθεια 2% επί των κεφαλαίων (ή των δανείων) που θα έφερνε, θεωρητικού ύψους δολαρίων. Ως «προκαταβολή», το δημόσιο της κατέβαλε δολάρια. Στην πράξη, η εταιρεία αρκέστηκε να ξεκοκκαλίζει τα ποσοστά επί των εξόδων της: «Το κέρδος μας είναι φυσικά δυσανάλογα μεγάλο», παραδεχόταν (στις ΗΠΑ) ο υπεύθυνος του προγράμματος, «επειδή δεν έχουμε κάνει βασική επένδυση. Η επένδυση είναι το καλό μας όνομα». Τελικά η σύμβαση λύθηκε στις , με καταβολή από το κράτος των δαπανών της εταιρείας - συν 11% - ακόμη και κατά την «περίοδο τερματισμού» (ΦΕΚ 1969/Α/268). Επίσημη δικαιολογία: «αι ελληνικαί υπηρεσίαι είναι εις θέσιν να συνεχίσουν άνευ ειδικής εξωτερικής βοηθείας τας προσπαθείας δια την ανάπτυξιν» (Βήμα, ). Απίστευτα επαχθής ήταν και η σύμβαση για την κατασκευή της Εγνατίας, που ο Μακαρέζος υπέγραψε με τον αμερικανό εργολάβο Ρόμπερτ Μακντόναλντ (ΦΕΚ 1969/Α/15). Το δημόσιο έβαζε 45 απ τα 150 εκατομμύρια δολάρια του έργου, «διευκόλυνε» τον «επενδυτή» με ομόλογα κι εγγυόταν για τα δάνειά του. Το έργο θα γινόταν από έλληνες υπεργολάβους, ενώ ο «ανάδοχος» θα φρόντιζε απλώς για μελέτες και δάνεια, εισπράττοντας αμοιβή 14% επί των εξόδων (συμπεριλαμβανόμενης της δημόσιας χρηματοδότησης!) - τα δολάρια «εν είδει προκαταβολής». «Εάν κατά την διάρκειαν της μελέτης ήθελεν διαπιστωθή» από τον ίδιο πως 150 εκατομμύρια δεν αρκούν, μπορούσε είτε να ψάξει γι άλλα είτε απλά να «θεωρηθή εκτελέσας την σύμβασιν άμα τη συμπληρώσει της κατασκευής τμήματος της οδού, ούτινος η αξία ανέρχεται εις δολλ. ΗΠΑ » (άρθρο 1 4). Τελικά, δε βρήκε ούτε τα προβλεπόμενα κι έφυγε, αφού το δημόσιο επιβαρύνθημε με 1 ½ δις δρχ. Ο Ελληνοαμερικανός Τομ Πάππας ήταν ήδη παρών με το διϋλιστήριο της ESSO στη Θεσσαλονίκη, επένδυση του 1962 που είχε καταγγελθεί ως σκανδαλωδώς προνομιακή. Το Μάιο του 1972, η χούντα τον απάλλαξε από τις αντισταθμιστικές υποχρεώσεις που είχε αναλάβει, για ανέγερση έξι αγροτοβιομηχανικών μονάδων σε διάφορα σημεία της χώρας (ΦΕΚ 1972/Α/72). Του έδωσε και άδεια για τα εργοστάσια της Coca Cola, που οι κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις δεν ενέκριναν, ως ανταγωνιστικά προς τη ντόπια παραγωγή αναψυκτικών (ΦΕΚ 1968/Α/201). Θερμός υποστηρικτής της χούντας, ο Πάππας πρωταγωνίστησε ως γνωστόν στο «ελληνικό Γουτεργκέιτ», ανακυκλώνοντας κονδύλια της CIA για το χρηματισμό του Νίξον απ τους δικτάτορες. Ενας προσωπάρχης του με σκανδαλώδες παρελθόν, ο Παύλος Τοτόμης, διορίστηκε το 1967 υπουργός Δημόσιας Τάξης και κατόπιν πρόεδρος της ΕΤΒΑ. Μητέρα όλων των μαχών υπήρξε ωστόσο το ντέρμπι των μεγιστάνων (Ωνάσης, Νιάρχος, Βαρδινογιάννης, Ανδρεάδης, Λάτσης κ.ά) για το 3ο διϋλιστήριο της χώρας. Ο Παπαδόπουλος τάχθηκε αποφασιστικά υπέρ του Ωνάση, σε βίλα του οποίου (στο Λαγονήσι) έμενε αντί συμβολικού ενοικίου, ενώ ο Μακαρέζος υπέρ του Νιάρχου. Η σύγκρουση έφτασε στα άκρα, με απόπειρες πραξικοπημάτων κι έκτακτους ανασχηματισμούς. Τελικά ο Ωνάσης τα παράτησε, ακυρώνοντας τη «μεγαλειώδη» σύμβαση που είχε υπογράψει και παίρνοντας πίσω την εγγύησή του, το 3ο διϋλιστήριο μοιράστηκε μεταξύ Ανδρεάδη και Λάτση (ΦΕΚ 1972/Α/130) κι ένα 4ο παραχωρήθηκε στο Βαρδινογιάννη (ΦΕΚ 1972/Α/181). Μια λεπτομέρεια αυτής της τιτανομαχίας, από την εμπιστευτική ενημέρωση Χατζηγιάννη προς τον Παπάγο ( ), παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον με βάση τα σημερινά δεδομένα: «Σε άλλο υπουργικό συμβούλιο, παραβρισκόταν ο Καρδαμάκης, ο οποίος εισηγήθηκε την αγορά μηχανημάτων από τη Siemens και την AEG χωρίς διαγωνισμό, για να μπορέσει να ανταποκριθεί η ΔΕΗ στο πρόγραμμά της, που καθυστερούσε λόγω των δυσκολιών εκτέλεσης των συμφωνιών Ωνάση. Ο Παπαδόπουλος έλυσε μόνος του το θέμα, αποδεχόμενος την αγορά από τη μια εταιρεία». Το «Τάμα του Εθνους» Υπήρξε ίσως το χαρακτηριστικότερο σκάνδαλο της χούντας: ο τέλειος συνδυασμός της επαγγελίας μιας «Ελλάδος Ελλήνων Χριστιανών» με τη μεγαλομανία του δικτάτορα και το ξάφρισμα υπέρογκων δημόσιων κονδυλίων. Στις 14 Δεκεμβρίου 1968 ο Παπαδόπουλος εξήγγειλε την ανέγερση ενός μνημειώδους ναού του Σωτήρος στα Τουρκοβούνια - ως εκπλήρωση, υποτίθεται, της σχετικής υπόσχεσης της Δ Εθνοσυνέλευσης του 1829 προς το Θεό σε περίπτωση απελευθέρωσης της Ελλάδας. Σύμφωνα άλλωστε με τη χουντική προπαγάνδα, η «επανάστασις» της 21ης Απριλίου 1967 δεν ήταν παρά η άμεση συνέχεια - και ολοκλήρωση - του Το έργο εγκρίθηκε στις σε κοινή συνεδρίαση υπουργικού συμβουλίου και αρχιεπισκόπου. Για την επίβλεψή του συστήθηκε το Μάιο μια «Ανώτατη Επιτροπή» με πρόεδρο τον ίδιο τον πρωθυπουργό Γ. Παπαδόπουλο και μέλη τον αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο, τους υπουργούς Εσωτερικών Στ. Πατττακό, Συντονισμού Ν. Μακαρέζο, Παιδείας Θ. Παπακωνσταντίνου, Δημ. Εργων Κ. Παπαδημητρίου και τον υφυπουργό Προεδρίας Κ. Βοβολίνη. Ενα δεύτερο σώμα, το «Γνωμοδοτικό Συμβούλιο», αποτελούνταν από τον πρόεδρο της Ακαδημίας, τους πρυτάνεις του Πανεπιστημίου και του ΕΜΠ, το δήμαρχο Αθηναίων, το Γενικό Διευθυντή Αρχαιοτήτων και τον κοσμήτορα της Αρχιτεκτονικής. Στο εγχείρημα μετείχε, με άλλα λόγια, σύμπασα η ανώτατη πολιτική και πνευματική ηγεσία του καθεστώτος. Για το είδος της προπαγάνδας που συνόδευσε την εξαγγελία, αποκαλυπτικό είναι ένα απόσπασμα από την «Ηχώ των Ενόπλων Δυνάμεων» (3.6.73): «Ο Ναός του Σωτήρος Χριστού, αφ ενός μεν υλοποιεί την υπόσχεσιν που έδωσε το Εθνος προς τον Θεό, και αφ ετέρου θ αποτελέση, μετά την οικοδόμησίν του, το τρίτο αρχιτεκτονικό οικοδόμημα των Αθηνών, μετά τον κλασικό Παρθενώνα και τον Βυζαντινό Λυκαβηττό». Η επιστημονική κοινότητα των Eλλήνων αρχιτεκτόνων δεν φάνηκε πάντως να δείχνει τον ίδιο ενθουσιασμό. Τρεις διαδοχικοί διαγωνισμοί «προσχεδίων» και «ιδεών» μεταξύ 1970 και 1973 κατέληξαν σε φιάσκο: παρά τα τεράστια «βραβεία» που τους συνόδευαν (από μέχρι δραχμές, όταν ο μέσος μισθός του ιδιωτικού τομέα ήταν γύρω στις δραχμές), οι προτάσεις που υποβλήθηκαν ήταν αντίστοχια 7, 35 και 31. Τελικά και οι τρεις διαγωνισμοί κηρύχθηκαν άγονοι - μάλλον δίκαια, αν κρίνουμε από τις μακέτες που δημοσιεύθηκαν μεταδικτατορικά στο «Αντί» ( ). Ακόμη κι έτσι, δρχ διανεμήθηκαν σε ελάσσονες «επαίνους». Απείρως μεγαλύτερη τέχνη επιδείχθηκε στη διασπάθιση των χρημάτων. Τον Ιούνιο του 1969 ανακοινώθηκε η σύσταση «Ειδικού Ταμείου» για την οικονομική διαχείριση του «τάματος». Σύμφωνα με τον τελικό απολογισμό του που δημοσιεύθηκε μετά την ανατροπή του Παπαδόπουλου («Εστία» ), το «Ταμείο» εισέπραξε συνολικά δρχ: 45,5 εκατομμύρια ως επιχορήγηση απ τον τακτικό προϋπολογισμό, 180 εκατομμύρια από «δωρεές, εισφορές, κλπ» και 230 εκατομμύρια σε δάνεια. Ενα μέρος των «εισφορών» ήταν επίσης δημόσιο χρήμα (η Αγροτική Τράπεζα «πρόσφερε» π.χ. 10 εκατομμύρια), ενώ το υπόλοιπο προήλθε από το υστέρημα του φιλοχρίστου και φιλοθεάμονος κοινού - όπως ο συνταξιούχος δημόσιος υπάλληλος που θυσίασε στο «Τάμα» ολόκληρο το εφάπαξ του ( δρχ), εισπράττοντας «τα συγχαρητήρια του πρωθυπουργού δια του υπουργού Προεδρίας» («Νέα» ). Σύμφωνα ωστόσο με τον ίδιο απολογισμό, το 90% των εσόδων είχε ήδη καταναλωθεί σε απαλλοτριώσεις, «δαπάνες μελετών», προπαρασκευαστικά έργα και «δαπάνες διοικήσεως και λειτουργίας»! «Φαίνεται ότι ο Ναός του Σωτήρος, που πρόκειται να ανεγερθή πάνω στα Τουρκοβούνια, θα είναι απ τους πιο θαυματουργούς στη χώρα μας», σχολίαζαν τις επόμενες μέρες τα «Νέα» ( ). «Γιατί, πριν ακόμα κτισθή, πριν καν γίνουν τα σχέδια για την κατασκευή του, δαπανήθηκαν - λες από θαύμα - τα 406 εκατομμύρια δραχμές από τα 453 εκατομμύρια που είχαν τελικά συγκεντρωθεί. Πάντως κι οι πιο ολιγόπιστοι θαύμασαν το γεγονός ότι με εντελώς κανονικό τρόπο αναλώθηκε ολόκληρο το τεράστιο αυτό ποσόν για ένα έργο του οποίου ακόμα δεν κατάφεραν οι υπεύθυνοι να έχουν ούτε το σχέδιο. [...] Αφού λεφτά δεν υπάρχουν πιά, αφού ούτε καν τα σχέδια του ναού δεν έχουν γίνει ακόμη, η υπόθεση αυτή θα πρέπει να λήξη εδώ και όλοι θα φροντίσουμε να ξεχασθή». Πηγή: iospress

18 18 ΥΓΕΙΑΣ ΒΑΘΡΟΝ DR. Κώστας Κοσμάς* Κολπική μαρμαρυγή (Μέρος 2) ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ Θεραπεία της κολπικής μαρμαρυγής Η θεραπευτική αντιμετώπισις της κολπικής μαρμαρυγής έχει τους εξής στόχους: να επανέλθει φυσιολογικός καρδιακός ρυθμός εκεί όπου είναι εφικτόν, ιδίως εις τους συμπτωματικούς ασθενείς. να υπάρχει έλεγχος της καρδιακής συχνότητος. να προληφθεί η δημιουργία θρόμβων και η εκδήλωσις εγκεφαλικών επεισοδίων. Πολλαί επιλογαί είναι διαθέσιμοι διά την θεραπεία της κολπικής μαρμαρυγής. Αυταί περιλαμβάνουν φάρμακα, μεταβολάς του τρόπου ζωής και πολλάς παρεμβάσεις όπως η καρδιομετατροπή, η θεραπεία με κατάλυσιν (ablation) και η χειρουργική αντιμετώπισις. Η θεραπευτική επιλογή εξαρτάται κυρίως από την καρδιακήν συχνότητα, τον τύπον της κολπικής μαρμαρυγής (παροξυσμική ή χρονία) και τα συμπτώματα του έκαστοτε ασθενούς. Φάρμακα Η επιλογή φαρμάκων διά την θεραπείαν της κολπικής μαρμαρυγής εξαρτάται από τον θεραπευτικόν στόχον: Α. Ανάκτησις φυσιολογικού καρδιακού ρυθμού Πολλά αντιαρρυθμικά φάρμακα είναι διαθέσιμα διά την ανάκτησιν και διατήρησιν ενός φυσιολογικού καρδιακού ρυθμού. Ενίοτε χρειάζεται εισαγωγή εις το νοσοκομείον, όταν πρωτοχρησιμοποιούνται αυτά τα φάρμακα, έτσι ώστε να ελέγχεται προσεκτικά ο καρδιακός ρυθμός. Αυτά τα φάρμακα είναι αποτελεσματικά εις 30 με 60% των περιπτώσεων, αλλά μπορεί να χάσουν την αποτελεσματικότητά τους με την πάροδον του χρόνου. Πολλά έχουν δυνητικώς σοβαράς παρενεργείας και ο εκάστοτε ασθενής αντιδρά διαφορετικά στα φάρμακα. Μπορεί να χρειασθεί ή δοκιμή πολλών φαρμάκων, ούτως ώστε να ευρεθεί το καταλληλότερον δι ένα συγκεκριμένον ασθενή. Β. Ελεγχος καρδιακής συχνότητος Ο έλεγχος της καρδιακής συχνότητος μπορεί να γίνει με την χορήγησιν διγοξίνης ή δυο άλλων κατηγοριών φαρμάκων πού ελέγχουν την καρδιακή συχνότητα, τους βήτααναστολείς και τους αναστολείς διαύλων ασβεστίου. Γ. Πρόληψις θρομβοεμβολικών επιπλοκών Αντιπηκτικά φάρμακα όπως η βαρφαρίνη (warfarin, Coumadin), η οποία δρα ως ανταγωνιστής της βιταμίνης Κ, χορηγούνται διά να μειώσουν τον κίνδυνον σχηματισμού θρόμβων και να ελαττώσουν την πιθανότητα προκλήσεως αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων. Η βαρφαρίνη μειώνει τον κίνδυνον εγκεφαλικών επεισοδίων κατά - περίπου - 60% εις ασθενείς με κολπικήν μαρμαρυγήν. Οταν χρησιμοποιείται βαρφαρίνη, χρειάζονται αιματολογικαί εξετάσεις διά να εξασφαλισθεί ότι η πηκτικότης του αίματος ευρίσκεται εις ασφαλές και αποτελεσματικόν επίπεδον. Εις ωρισμένους ασθενείς, εις τους οποίους υπάρχει αντένδειξις διά την χρήσιν χρονίας αντιπηκτικής αγωγής με βαρφαρίνην ή δεν έχουν σημαντικούς παράγοντες κινδύνου διά την εκδήλωσιν αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων, μπορεί να χορηγηθεί ασπιρίνη αντί βαρφαρίνης, η οποία μειώνει τον κίνδυνον εγκεφαλικών επεισοδίων κατά - περίπου - 20% εις ασθενείς με κολπικήν μαρμαρυγήν. Με βάση τα προαναφερθέντα δεδομένα, ο ρόλος της αντιπηκτικής αγωγής έχει πλέον καθιερωθεί διά την πρόληψιν των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίου εις ασθενείς με κολπικήν μαρμαρυγήν. Ομως η βαρφαρίνη έχει στενόν θεραπευτικόν εύρος και οι ασθενείς οι οποίοι λαμβάνουν αντιπηκτικήν αγωγήν με βαρφαρίνην χρήζουν τακτικής παρακολουθήσεως του PT-INR (Prothrombin Time - International Normalized Ratio) εις το αίμα, ώστε να διατηρείται εντός θεραπευτικών ορίων. Συνήθως το INR πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 2-3. Επιπροσθέτως, η βαρφαρίνη εμφανίζει πολλάς αλληλεπιδράσεις με τροφάς (ιδίως τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά) και άλλα φάρμακα και έχει καθυστερημένην έναρξιν δράσεως. Σήμερον, υπάρχουν πλέον διαθέσιμα νέα αντιθρομβωτικά φάρ-

19 ΣΑΒΒΑΤΟ 17 - ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2012 ΥΓΕΙΑΣ ΒΑΘΡΟΝ 19 μακα, τα οποία συναγωνίζονται επιτυχώς με την βαρφαρίνην εις το πεδίον της προλήψεως των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων εις ασθενείς με κολπικήν μαρμαρυγήν. Η φαρμακευτική ουσία dabigatran (Pradaxa) είναι άμεσος αναστολεύς της θρομβίνης, με δράσιν τόσον επί της ελευθέρας, όσον και επί της συνδεδεμένης με ινώδες θρομβίνης. Οταν χορηγείται εις δόσιν 150 mg δις ημερησίως, εμφανίζει μεγαλυτέραν αποτελεσματικότητα από την βαρφαρίνην εις την πρόληψιν θρομβοεμβολικών επεισοδίων, με παρόμοιον κίνδυνον εμφανίσεως αιμορραγικών συμβαμάτων. Η φαρμακευτική ουσία rivaroxaban (Xarelto) είναι αναστολεύς του παράγοντος της πήξεως Xa, με εξαιρετικάς φαρμακολογικάς ιδιότητας, όπως η χορήγησις άπαξ ημερησίως, η ταχεία έναρξις δράσεως και η προβλέψιμος φαρμακοκινητική συμπεριφορά. Εμφανίζει ισοδύναμον αποτελεσματικότητα με την βαρφαρίνην εις την πρόληψιν των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων, χωρίς σημαντικήν διαφοράν εις τον κίνδυνον εμφανίσεως μειζόνων αιμορραγικών συμβαμάτων. Τα νεώτερα αυτά αντιπηκτικά φάρμακα δεν απαιτούν την μέτρησιν του INR εις το αίμα και έτσι αποφεύγονται αι συχναί αιμοληψίαι των ασθενών. Επιπροσθέτως, η δράσις των δεν επηρεάζεται από το είδος της διατροφής και αι αλληλεπιδράσεις των με άλλα φάρμακα είναι περιορισμέναι. Η χορήγησις όμως των φαρμάκων αυτών αντενδείκνυται εις ασθενείς με σοβαράν νεφρικήν ανεπάρκειαν, συμπεριλαμβανομένων και αυτών, οι οποίοι ευρίσκονται εις αιμοκάθαρσιν. Επιπλέον άτομα είναι ιδιαιτέρως ευαίσθητα εις την καφεΐνην και μπορεί να παρατηρήσουν αύξησιν των παροξυσμών κολπικής μαρμαρυγής ή και επιδείνωσιν των συμπτωμάτων τους κατά την διάρκειαν των παροξυσμών αυτών, όταν χρησιμοποιούν προϊόντα, τα οποία περιέχουν καφεΐνην (καφές, τσάι, κόλα και ορισμένα φάρμακα). Ιδιαιτέρα προσοχή πρέπει να δίδεται εις την χρήσιν αντιβηχικών φαρμάκων ή και άλλων σκευασμάτων διά το κοινόν κρυολόγημα, πολλά εκ των οποίων δύνανται να χορηγηθούν και άνευ ιατρικής συνταγής (over the counter). Μερικά από αυτά περιέχουν συστατικά, τα οποία δυνητικώς προάγουν τάς καρδιακάς αρρυθμίας. Ηλεκτρική καρδιομετατροπή Εάν τα φάρμακα δεν είναι ικανά να ελέγξουν μίαν επίμονον αρρυθμίαν, μπορεί να απαιτηθεί ηλεκτρική καρδιομετατροπή. Μετά την χορήγησιν μιάς βραχείας δράσεως αναισθησίας, χορηγείται ηλεκτρική ενέργεια (shock) στο θωρακικό τοίχωμα με στόχον την ανάταξιν της κολπικής μαρμαρυγής και την επαναφοράν του ασθενούς εις τον φυσιολογικόν ρυθμόν. Το ποσοστόν αρχικής/αμέσου επιτυχούς ανατάξεως της κολπικής μαρμαρυγής διά της ηλεκτρικής καρδιομετατροπής ανέρχεται εις 80-90% αλλά υπάρχει σημαντικός αριθμός υποτροπών. Κατάλυσις (Ablation) Η θεραπεία διά καταλύσεως επιλέγεται δι ασθενείς πού δεν ανέχονται τα φάρμακα ή όταν τα φάρμακα αποτυγχάνουν να διατηρήσουν τον φυσιολογικόν καρδιακόν ρυθμόν και οι ασθενείς παραμένουν συμπτωματικοί. Καρδιοχειρουργική Οι ασθενείς με χρονίαν κολπικήν μαρμαρυγήν, οι οποίοι δεν ανακουφίζονται με φάρμακα ή άλλας παρεμβάσεις και οι οποίοι έχουν επιπρόσθετα προβλήματα απαιτούντα καρδιοχειρουργικήν επέμβασιν (κυρίως σοβαράν στεφανιαίαν ή βαλβιδικήν νόσον), είναι υποψήφιοι διά χειρουργικήν θεραπείαν της κολπικής μαρμαρυγής. Προς τον Dabigatran και Rivaroxaban είναι δύο ουσία που βοηθούν. σκοπόν αυτόν χρησιμοποιούνται διάφοροι χειρουργικαί τεχνικαί (τροποποιημένη επέμβασις Maze, αποκλεισμός ή απάλειψις του ωτίου του αριστερού κόλπου, και άλλαι). Παρά ταύτα, η καρδιοχειρουργική αντιμετώπισις της κολπικής μαρμαρυγής τυγχάνει περιορισμένης εφαρμογής. * Κωνσταντίνος Ηλία Κοσμάς, M.D., Ph.D. Ειδικός Καρδιολόγος - Λιπιδιολόγος Επίκουρος Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Mount Sinai Mount Sinai Advanced Cardiovascular Group Astoria Office: st Street (5th floor), Astoria, NY Bayside Office: nd Avenue, Bayside, NY Τηλέφωνο για ραντεβού: ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΛΕΞΙΑΔΗΣ, MD Ιατρός Ωτορινολαρυγγολόγος Νευροθεραπεία xρόνιων παθήσεων αυτιών το κόστος των είναι σημαντικώς υψηλότερον αυτού της βαρφαρίνης. Μεταβολαί του τρόπου ζωής Εις πολλάς περιπτώσεις ασθενών, ελάττωσις της συχνότητος των παροξυσμών κολπικής μαρμαρυγής δύναται να επιτευχθεί και διά των ακολούθων τροποποιήσεων του τρόπου ζωής: Διακοπή καπνίσματος Περιορισμός εις την κατανάλωσιν αλκοόλ Περιορισμός ή και διακοπή της καταναλώσεως καφεΐνης. Ωρισμένα Κατά την κατάλυσιν, ειδικοί καθετήρες εισάγονται εις τας καρδιακάς κοιλότητας διά μέσου των φλεβών από την βουβωνικήν χώραν. Εναλλασσόμενον ηλεκτρικόν ρεύμα (ηλεκτρική ενέργεια) υψηλής συχνότητος διοχετεύεται εις τα κατάλληλα σημεία με σκοπόν την διακοπήν των ηλεκτρικών μικροκυκλωμάτων, των υπευθύνων διά την πυροδότησιν της κολπικής μαρμαρυγής. Τα ποσοστά επιτυχίας της μεθόδου αυτής εις εξειδικευμένα κέντρα υπερβαίνουν το 80%. Ο Ωτορινολαρυγγολόγος Γεώργιος Αλεξιάδης αποφοίτησε το 1994 από το Νew York University. Εκανε την πρακτική του εξάσκηση το 2000 στο ίδιο νοσοκομείο και το 2002 το Fellowship όπου ειδικεύτηκε στην Νευροτολογία. Συνεργάζεται με το ΝΥΕΕ ως Ωτολόγος/Νευροτολόγος, ειδικευμένος στην απώλεια ακοής, μολύνσεις, βόμβοι και όγκοι αυτιών. Δέχεται και στα δύο του ιατρεία: nd Avenue, Suite 110, New York, NY Second Avenue, 9th Floor, New York, NY Tηλ.: (646) Ωρες ιατρείου: Δευτέρα 9 π.μ μεσημέρι Τρίτη 9 π.μ. - 4:30 μ.μ. Πέμπτη 1μ.μ. - 4:30μ.μ. Παρασκευή 8:30 π.μ μεσημέρι Δεκτές οι κυριότερες ασφάλειεs: United, Oxford, Cigna, BC/BS, Aetna, Medicare

20 20 ΟΜΟΓΕΝΕΙΑ Φωτογραφικές αναμνήσεις από την Ομογένεια του 2001 ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ Από επίσκεψη των μαθητών του ελληνικού Σχολείου της κοινότητας αγίου Νικολάου του Φλάσινγκ στον Ελληνικό Οίκο Ευγηρίας του Αγίου Μιχαήλ. Διακρίνεται η δασκάλα Πέπη Βολίκα. Από εκδήλωση του συλλόγου «Ερεικούσα», ο οποίος ήταν πάντοτε γνωστός για τις δραστηριότητές του στην Ομογένεια. Διακρίνονται από αριστερά ο Τάσος Μάνεσης και ο Ονούφριος Αργυρός. Από το χορό των Αρκάδων του Συλλόγου «Ο Γέρος του Μωριά» και Επαρχίας Κυνουρίας. Τιμήθηκαν οι ομογενείς αστυνομικοί και πυροσβέστες. Διακρίνονται από αριστερά Γεώργιος Τσουκάτος, Ζαχαρίας Σπανός, Κώστας Κουλούρης, Αναστάσιος Στασινός, αστυνόμος Χρίστος Καλέτσης, Βασίλης Εγγλέζος, Ρεβέκκα Παπαδοπούλου, Δημήτρης Φίλιος, Γιάννης Ξυδιάς, Βασίλης Παπαδόπουλος, Νίκος Κοντολέων και Γιάννης Μαρνέρης. Από την ονομαστική γιορτή του Αρχιεπισκόπου Δημητρίου. Διακρίνονται μαθητές και μαθήτριες του ελληνικού σχολείου της κοινότητας Μεταμόρφωσης της Κορόνας, ο πρόεδρος Βασίλης Λιβανός, ο Αρχιμανδρίτης Κλεόπας Στρογγύλης και η διευθύντρια του σχολείου Ελένη Λυδάκη. Από εκδήλωση στο «Ρόναλντ Μακντόναλντ Χάουζ». Διακρίνονται η αείμνηστη Νίκη Σιδέρη, η Βίβιαν Χάρις, η Αθηνά Κρομμύδα και ο Στέφανος Τσερπέλης. Η βουλευτής Καρολίν Μαλόνι, η οποία έδινε πάντοτε το παρών σε εκδηλώσεις της Ομογένειας, πλαισιώνεται από αιχμαλώτους πολέμου σε ειδική γιορτή που είχε γίνει στην Αστόρια.