Ευρωπαϊκή Οικονομική Ολοκλήρωση

Transcript

1 1 κεφάλαιο Ευρωπαϊκή Οικονομική Ολοκλήρωση Σκοπός Βασικός στόχος του κεφαλαίου είναι η εισαγωγή στα βασικά θέματα που αφορούν την πορεία και την εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πιο συγκεκριμένα, στο κεφάλαιο αυτό θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μια σύντομη εικόνα για τη δομή, την πορεία διεύρυνσης και τις κυριότερες δραστηριότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς επίσης και να αναπτύξουμε τις διάφορες πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την ανάπτυξη, την ολοκλήρωση της αγοράς και των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Προσδοκώμενα αποτελέσματα Μετά το τέλος του κεφαλαίου αυτού θα έχετε τη δυνατότητα να: Κατανοήσετε την εξέλιξη και την πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Γνωρίσετε το πλαίσιο δράσης και τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένω- σης. Γνωρίσετε τους βασικούς σταθμούς στην πορεία της Ευρωπαϊκής Ένω- σης. Γνωρίσετε τη δομή, τη διάρθρωση και τα διάφορα όργανα της Ευρωπα- ϊκής Ένωσης. Κατανοήσετε τις διαφορές μεταξύ της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινό- τητας, της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

2 1 κεφάλαιο Κατανοήσετε τις διάφορες πολιτικές και τη λήψη αποφάσεων στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατανοήσετε τις διάφορες προσεγγίσεις και απόψεις στα θέματα ολο- κλήρωσης. Έννοιες-Κλειδιά Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής και Πυρηνικής Ενέργειας Ευρωπαϊκή Ένωση Οικονομική και Νομισματική Ένωση Συνθήκη Μάαστριχτ Νομισματική και Οικονομική Ένωση Ευρωπαϊκή Ενιαία Αγορά Ευρωπαϊκή οικονομική πολιτική Ευρωπαϊκή περιφερειακή πολιτική Ευρωπαϊκή τεχνολογική πολιτική Ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική Ευρωπαϊκό πλαίσιο ανταγωνισμού Ευρωπαϊκές επιχειρήσεις Κοινοτικό πλαίσιο στήριξης Κοινοτικοί στόχοι Κοινοτικές επιδοτήσεις Κοινοτικά επενδυτικά προγράμματα 1.1 Εισαγωγικές Παρατηρήσεις Το 1957 γεννιέται η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) από έξι χώρες της υτικής Ευρώπης. Οι λόγοι της ίδρυσης είναι κυρίως οικονομικοί και πολιτικοί. Σήμερα, το 2010, η Ευρώπη των «έξι» έχει γίνει η Ευρώπη των «είκοσι επτά». Εντωμεταξύ οι θεσμοί και τα όργανά της συνεχώς διευρύνονται. Ήδη από το 1992 η ΕΟΚ μετασχηματίσθηκε σε Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Η Ένωση διαμορφώνει νέες πολιτικές και νέες συνεργασίες και, με βάση τη συνθήκη ίδρυσης (συνθήκη Μάαστριχτ), έχει αποστολή να οργανώσει συνεκτικά και αλληλέγγυα τις σχέσεις των κρατών-μελών της και των λαών τους. 14

3 Ευρωπαϊκή Οικονομική Ολοκλήρωση Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει διαμορφώσει πολλές πολιτικές (αγροτική, βιομηχανική, εμπορική, περιβαλλοντική κ.τ.λ.). Στις βασικές πολιτικές ανήκουν η περιφερειακή και κοινωνική πολιτική. Ευρωπαϊκή Ένωση, κράτη, περιφέρειες και τοπικές αρχές συνεργάζονται με στόχο την προώθηση της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής και τη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα ιδρύθηκε με τη συνθήκη της Ρώμης το 1957 (ενώ τέθηκε σε ισχύ από την ) από έξι κράτη της ΕΚΑΧ (Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα) στην οποία συμμετείχαν τα κράτη του Βελγίου, Γαλλίας, Ιταλίας, Λουξεμβούργου,. Γερμανίας, και Ολλανδίας. Σύμφωνα με την ΕΚΑΧ, οι βιομηχανίες άνθρακα και χάλυβα των κρατών αυτών τέθηκαν υπό τον έλεγχο μίας Αρχής. Το 1973 εισέρχονται στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα τρία επιπλέον κράτη ( ανία, Ιρλανδία και Μεγάλη Βρετανία). Σύμφωνα με το καταστατικό ίδρυσης της ΕΟΚ, στόχος ήταν η ελεύθερη διακίνηση προσώπων, κεφαλαίων, αγαθών και υπηρεσιών μεταξύ των κρατών-μελών (οι δασμοί πλέον περιορίσθηκαν και εναρμονίσθηκαν οι περιφερειακές πολιτικές στον αγροτικό και εμπορικό τομέα, καθώς επίσης και στις μεταφορές) (Κορρές & Χιόνης, 2003). Στις 9 Μαΐου 1950, ο Υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας Ρόμπερτ Σούμαν έκανε μια δήλωση με την οποία η Γαλλία καλούσε τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες και ιδίως τη Γερμανία να θέσουν υπό την κοινή διαχείριση μίας Ανώτατης Αρχής το σύνολο της παραγωγής του άνθρακα και του χάλυβα. Αργότερα, με βάση το σχέδιο Σούμαν και ένα μνημόνιο που διευκρίνιζε ορισμένα σημεία του σχεδίου, άρχισαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των έξι ιδρυτικών κρατών. Στις 18 Απριλίου 1951, υπογράφτηκε στο Παρίσι η συνθήκη ίδρυσης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) στην οποία τονίσθηκε ότι «η Ευρώπη δεν θα οικοδομηθεί παρά μόνο με συγκεκριμένα επιτεύγματα» και αναγνωρίζεται «το κοινό πεπρωμένο των λαών που μετέχουν στην Κοινότητα». Έτσι γεννήθηκε η «μικρή Ευρώπη» ή «Ευρώπη των έξι» που αποτελείτο από το Βέλγιο, την Ομοσπονδιακή ημοκρατία της Γερμανίας, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Λουξεμβούργο και την Ολλανδία. Η Ανώτατη Αρχή, που θα αποτελούνταν από ανεξάρτητες προσωπικότητες διοριζόμενες από τις κυβερνήσεις των κρατών, θα είχε τη δυνατότητα να παίρνει αποφάσεις που να ήταν δυνατό να εκτελεστούν αμέσως στην εδαφική επικράτεια των κρατών-μελών. Στη γαλλική πρόταση ανταποκρίθηκαν αμέσως θετικά η υτική Γερμανία, η Ιταλία, το Βέλγιο, η Ολλανδία και το Λουξεμβούργο. Οι Άγγλοι και οι Σκανδιναβοί δεν αποδέχθηκαν την πρόταση. 15

4 1 κεφάλαιο Η ΕΚΑΧ αφορούσε την οργάνωση της κοινής αγοράς στον τομέα του άνθρακα και του χάλυβα που αποτελούνσαν τομείς κλειδιά στην οικονομία των κρατών. Ακολούθως, η δημιουργία της ΕΚΑΕ (δηλαδή της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής και Πυρηνικής Ενέργειας) αφορούσε την οργάνωση της κοινής αγοράς στον τομέα της ατομικής ενέργειας για την ανάπτυξη των σχετικών βιομηχανιών και επιστημονικών ερευνών. Τέλος, η ΕΟΚ (Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα) αφορούσε τη δημιουργία μιας κοινής αγοράς που περιλαμβάνει όλες τις άλλες οικονομικές δραστηριότητες και αποβλέπει στη σταδιακή οικονομική ενσωμάτωση των κρατών-μελών, η οποία όταν ολοκληρωθεί θα επιτρέψει και την πολιτική ένωση της Ευρώπης (Κορρές & Χιόνης, 2003). Παράλληλα, λοιπόν, όπως αναφέραμε με τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας από τις έξι χώρες της ΕΚΑΧ δημιουργήθηκε και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας. Κύριος στόχος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας ήταν να συμβάλει στην ανάπτυξη των πυρηνικών βιομηχανιών και στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου στα κράτη-μέλη της κοινότητας. Η ΕΚΑΕ είχε ως αποστολή να συμβάλει με τη δημιουργία των απαραίτητων προϋποθέσεων, την ανάπτυξη των βιομηχανιών ατομικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς. Η ΕΟΚ είχε ως αποστολή, με τη δημιουργία μιας κοινής αγοράς και την προσέγγιση της οικονομικής πολιτικής των κρατών-μελών, να προάγει την αρμονική ανάπτυξη των οικονομικών δραστηριοτήτων στο σύνολο της κοινότητας και να πετύχει μια συνεχή και ισόρροπη επέκταση της οικονομίας και αυξημένη σταθερότητα. Επίσης και οι τρεις κοινότητες (ΕΚΑΧ ΕΟΚ ΕΚΑΕ) έθεσαν ως κοινό στόχο αφενός, την οικονομική ανάπτυξη και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου και, αφετέρου, τη σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των κρατών που συνενώνουν. Αν και με τις συνθήκες των Παρισίων (ΕΚΑΧ) και της Ρώμης (ΕΟΚ ΕΚΑΕ) ιδρύθηκαν τρεις ξεχωριστές Κοινότητες, η συγχώνευση των οργάνων τους και η κατά πολύ υπερέχουσα θέση της ΕΟΚ οδήγησαν στην καθιέρωση του όρου «Ευρωπαϊκή Κοινότητα», με τον οποίο εννοούμε και τις τρεις μαζί, αντί του όρου Ευρωπαϊκές Κοινότητες. Στις αρχές του 1970, έξι ευρωπαϊκές χώρες (Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία και Γερμανία) ίδρυσαν ένα σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών, το επονομαζόμενο «Ευρωπαϊκό νομισματικό φίδι». Σύμφωνα με το σύστημα αυτό τα νομίσματα κάθε χώρας κυμαίνονται μέσα σε μία ζώνη 2,25% ως +2,45% έναντι των άλλων νομισμάτων που συμμετείχαν στο σύστημα (Κορρές & Χιόνης, 2003). 16

5 Ευρωπαϊκή Οικονομική Ολοκλήρωση 1.2 Ιστορική Αναδρομή: Τα Βασικά Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή θα πρέπει να αναφερθούμε στην ύπαρξη ενός πυρήνα από τα έξι βασικά κράτη-μέλη που δημιούργησαν την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (European Economic Community), την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (European Coal and Steel Community) και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής και Πυρηνικής Ενέργειας (European Atomic Energy Community EURATOM). Αυτά τα κράτη-μέλη ήταν: Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Λουξεμβούργο και Ολλανδία. Στη συνέχεια, μετά από μια περίοδο δεκαπέντε ετών, το 1973, υπήρξε μια πρώτη διεύρυνση των κρατών-μελών από τρεις επιπλέον χώρες, την ανία, την Ιρλανδία και τη Βρετανία. Αργότερα, το 1981, εισήλθε στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα η Ελλάδα και στη συνέχεια, το 1986, η Ισπανία και η Πορτογαλία και μετέπειτα, το 1995, η Αυστρία, η Φινλανδία και η Σουηδία. Τα νέα κράτη-μέλη που εντάχθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση τον Μάιο του 2004 ήταν η Κύπρος, η ημοκρατία της Τσεχίας, η Εσθονία, η Ουγγαρία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Μάλτα, η Πολωνία, η Σλοβακία, και η Σλοβενία. Τέλος, η Βουλγαρία και η Ρουμανία εντάχθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2007 (Κορρές & Χιόνης, 2003). 1.3 Η Ευρωπαϊκή Οικονομική Ολοκλήρωση H οριοθέτηση της ολοκλήρωσης Ο όρος Οικονομική Ολοκλήρωση (economic integration) μπορεί να ερμηνευθεί ως ο όρος εκείνος που αφορά τη σταδιακή μείωση και εξαφάνιση των εμποδίων στη μετακίνηση των προϊόντων και των παραγωγικών συντελεστών μεταξύ μιας ομάδας χωρών καθώς επίσης και τον προγραμματισμό και την εισαγωγή μιας δέσμης από κοινές πολιτικές και μέτρα. Ο Τίνμπεργκεν (1954) κάνει μια βασική διάκριση μεταξύ της αρνητικής ολοκλήρωσης (negative integration) που αφορά απλώς την κατάργηση των δασμών και των εμποδίων και της θετικής ολοκλήρωσης (positive integration) που σχετίζεται με την εισαγωγή κοινών πολιτικών, κοινών μέτρων και τη δημιουργία κοινών θεσμών. Εντούτοις η διάκριση όμως αυτή είναι πιο ξεκάθαρη όταν αναφέρεται ότι η παρέμβαση αφορά ορισμένα εξειδικευμένα μέτρα που σχετίζονται με ορισμένες μονάχα δραστηριότητες, 17

6 1 κεφάλαιο όπως για παράδειγμα τους δασμούς, τις ποσοστώσεις εισαγωγών κ.λπ. Εάν όμως εξετάζουμε ένα πιο δραστικό ρόλο στην οικονομία ενός κράτους με διαφορετικά μέτρα και πολιτικές τοπικού χαρακτήρα, τότε αυτά θα έχουν επιπτώσεις και αποτελέσματα στο εμπόριο. Για παράδειγμα, οι επιδοτήσεις στην εγχώρια παραγωγή για μία συγκεκριμένη χώρα μπορούν να θεωρηθούν ότι αποτελούν ταυτόχρονα φραγμό και εμπόδιο για τις υπόλοιπες ξένες επιχειρήσεις, όπως για παράδειγμα μπορεί να συμβαίνει στη Γερμανία με τις κυβερνητικές επιδοτήσεις στην Volkswagen. Ως αποτέλεσμα για μια μικτή οικονομία με ένα ευρύ πλαίσιο από κρατικές παρεμβάσεις, μια αποτελεσματική μείωση των δασμών θα απαιτεί αρκετές κοινές πολιτικές (Bitros & Korres, 2007) Τα στάδια της ολοκλήρωσης Ακολουθώντας τη βασική εργογραφία σχετικά με τα θέματα ολοκλήρωσης και ιδιαίτερα την εργασία του Balassa (1961), η παραδοσιακή θεωρία και η σχετική βιβλιογραφία της διαδικασίας της ολοκλήρωσης αναφέρεται σε διαφορετικά στάδια. Εντούτοις, εάν θεωρήσουμε και λάβουμε υπόψη μας ένα πιο ενεργό και δραστικό ρόλο της πολιτείας στην οικονομία, όλα αυτά τα διαφορετικά στάδια δεν μπορούν να θεωρηθούν παρά ως επίπεδα σε μια αυξανόμενη συνεχόμενη κλίμακα, εφόσον δεν έχουν στην ουσία συμπληρωθεί εκείνα τα αντίστοιχα χαμηλότερα στάδια που απαιτούν μια πλήρη οικονομική, νομισματική και πολιτική ένωση. Παρ όλα αυτά η κατάταξη παραμένει ιδιαίτερα χρήσιμη για να μπορούμε να συγκρίνουμε, και επίσης να διαχωρίσουμε τις διαφορετικές μορφές ολοκλήρωσης. Ακολούθως θα εξετάσουμε ορισμένα από τα βασικότερα διαφορετικά στάδια της ολοκλήρωσης, όπως (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο & Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 1998): α) Περιοχές Ελεύθερου Εμπορίου (Free Trade Areas) β) Τελωνειακές Ενώσεις (Custom Unions) γ) Κοινές Αγορές (Common Markets) δ) Οικονομική και Νομισματική Ένωση (Economic and Monetary Union) ε) Πολιτική Ένωση (Political Union). α) Περιοχές Ελεύθερου Εμπορίου Στην περίπτωση αυτή τα διάφορα συμμετέχοντα κράτη-μέλη «καταργούν» τα εμπόδια σχετικά με το εμπόριο μεταξύ των χωρών τους, αλλά διατηρούν την ελευθερία σχετικά με τις αποφάσεις για το πώς θα εφαρμόζουν τις διάφορες εμπορικές πολιτικές αναφορικά με τις τρίτες χώρες. Για να μπορέσουν 18

7 Ευρωπαϊκή Οικονομική Ολοκλήρωση να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της εισαγωγής και της επανεξαγωγής των προϊόντων, οι περιοχές ελεύθερου εμπορίου απαιτούν βασικούς κανόνες προέλευσης. Για παράδειγμα, εάν ένα προϊόν εμπορεύεται θα πρέπει να συνοδεύεται από διάφορα έγγραφα που να καταγράφουν την χώρα προέλευσης, δηλαδή πού παρήχθη το προϊόν. Οι κανόνες προέλευσης μπορεί να είναι αρκετά περίπλοκοι για τα θέματα διοίκησης και διαχείρισης, καθώς επίσης να υπάρχει θεσμική αβεβαιότητα, έτσι ώστε να δημιουργείται μια πρόσβαση στις αγορές υπό όρους. Ένα βασικό παράδειγμα αποτελεί η Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερου Εμπορίου και ασμών (The European Free Trade Association, EFTA) που δημιουργήθηκε το 1960 από επτά ευρωπαϊκές χώρες, ως μια εναλλακτική λύση στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (European Economic Community, EEC). Επίσης, ένα πρόσφατο άλλο παράδειγμα αποτελεί η Συμφωνία για το Ελεύθερο Εμπόριο στη Βόρεια Αμερική (The North American Free Trade Agreement, NAFTA) που ξεκίνησε το 1994 μεταξύ των ΗΠΑ, του Καναδά και του Μεξικού. β) Τελωνειακές Ενώσεις Στις τελωνειακές ενώσεις τα διάφορα συμμετέχοντα μέλη καταργούν όλα τα εμπόδια και τους δασμούς μεταξύ τους και υιοθετούν μια κοινή εξωτερική πολιτική έναντι των υπολοίπων χωρών, όπως για παράδειγμα μια κοινή πολιτική σε θέματα δασμών. Ένα σχετικό παράδειγμα αποτελεί η τελωνειακή ένωση μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Τουρκίας που ξεκίνησε το 1995, αλλά στην οποία εξαιρούνται τα διάφορα αγροτικά προϊόντα. γ) Κοινές Αγορές Αυτές αποτελούν ένα είδος τελωνειακής ένωσης που επίσης επιτρέπουν την ελεύθερη μετακίνηση των παραγωγικών συντελεστών. Με άλλα λόγια, οι κοινές αγορές βασίζονται σε τέσσερα βασικά σημεία με στόχο την ελευθερία: ελευθερία μετακίνησης των προϊόντων, ελευθερία μετακίνησης των υπηρεσιών, ελευθερία μετακίνησης των ανθρώπων και του εργατικού δυναμικού και τέλος ελευθερία μετακίνησης του κεφαλαίου. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα ονομαζόταν και κοινή αγορά, αν και η διάκριση και περιγραφή αυτή δεν ήταν πολύ ακριβής, καθόσον η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα προσέγγιζε περισσότερο μια τελωνειακή ένωση με ορισμένες βασικές κλαδικές πολιτικές, όπως για παράδειγμα, η κοινή αγροτική πολιτική (ΚΑΠ, Common Agricultural Policy) που χρηματοδοτήθηκε από τον κοινοτικό προϋπολογισμό. 19

8 1 κεφάλαιο δ) Οικονομική και Νομισματική Ένωση Η οικονομική και νομισματική ένωση θα πρέπει να περιλαμβάνει τα ακόλουθα βασικά στοιχεία: μία κοινή αγορά, συνεργασία, συντονισμό και κεντρικό έλεγχο των νομισματικών και δημοσιονομικών πολιτικών, ένα κοινό νόμισμα ή μια συγκεκριμένη και προγραμματισμένη μετατροπή μεταξύ των εθνικών νομισμάτων χωρίς την πιθανότητα για αναπροσαρμογές των συναλλαγματικών ισοτιμιών, και τέλος μια κοινή Αρχή που θα δραστηριοποιείται όπως μια κεντρική τράπεζα. Στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποφασίσθηκε η εισαγωγήκαθιέρωση μιας κοινής νομισματικής μονάδας, δηλαδή ενός κοινού νομίσματος, του ευρώ ( ), καθώς επίσης μια κοινή νομισματική πολιτική, ο συντονισμός της δημοσιονομικής πολιτικής και τέλος η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ, European Central Bank) στη Φρανκφούρτη. ε) Πολιτική Ένωση Ο προσδιορισμός και ο ορισμός του όρου αυτού στην εργογραφία δεν είναι συγκεκριμένος και είναι λίγο περίπλοκος αντανακλώντας διαφορετικές θεωρίες με το τι πραγματικά θα πρέπει να περιλαμβάνει. Σε γενικές γραμμές, η πολιτική ένωση συνεπάγεται και περιλαμβάνει μια κεντρική Αρχή που έχει διευρυμένη δύναμη και εξουσία παρόμοια με εκείνες των κυβερνήσεων των διαφόρων κρατών σε διαφορετικά πεδία και θέματα, που μπορούν να περιλαμβάνουν για παράδειγμα την εξωτερική πολιτική και διάφορα θέματα ασφάλειας, καθώς επίσης είναι υπεύθυνα για την άμεση εκλογή ενός κοινοβουλίου. Η πολιτική ένωση δεν έχει ακόμη πραγματοποιηθεί και υλοποιηθεί στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθόσον υπάρχει μια σχετική απροθυμία από τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών να εκχωρήσουν περαιτέρω εθνικές αρμοδιότητες και δικαιώματα σε βασικά και καίρια θέματα Μεθοδολογικές προσεγγίσεις της ολοκλήρωσης Υπάρχουν αρκετές σκέψεις και μεθοδολογικές προσεγγίσεις για το πώς η πολιτική και οικονομική ολοκλήρωση θα μπορεί να επιτευχθεί. Ακολούθως, θα εξετάσουμε ορισμένες βασικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις, όπως (Bainbridge T., 2000): α) Την πλουραλιστική άποψη (pluralist approach): σύμφωνα με τη θεωρία αυτή τα διάφορα συμμετέχοντα κράτη-μέλη διατηρούν ορισμένα δικαιώματα και αρμοδιότητες, αλλά επίσης θα πρέπει να συνεργάζονται σε ορισμένους βασικούς οικονομικούς και πολιτικούς στόχους. 20

9 Ευρωπαϊκή Οικονομική Ολοκλήρωση β) Τη λειτουργική άποψη (functionalist approach): όπου για την αντιμετώπιση των βασικών θεμάτων απαιτείται διεθνής συνεργασία και οικονομική και πολιτική ενοποίηση, δηλαδή η πολιτική ενοποίηση αναπόφευκτα ακολουθεί την οικονομική ενοποίηση. γ) Τη νεολειτουργική άποψη (neo-functionalist approach): όπου βασικό σημείο είναι η δημιουργία ενός δικτύου με διεθνείς οικονομικές διασυνδέσεις και η «επικέντρωση» γίνεται σε ορισμένους υποεθνικούς παράγοντες και δραστηριότητες. δ) Την ομοσπονδιακή άποψη (federalist approach): που βασίζεται στη μεταφορά αρκετών αρμοδιοτήτων, δικαιωμάτων και υποχρεώσεων από τα κράτη-μέλη σε μία ομοσπονδιακή υπερεθνική Αρχή. Πιο συγκεκριμένα: α) Η πλουραλιστική άποψη Σύμφωνα με την πλουραλιστική άποψη, τα διάφορα κράτη-μέλη θα μπορούν να διατηρούν ορισμένα δικαιώματα και αρμοδιότητες, αλλά επίσης θα πρέπει να συνεργάζονται για να μπορέσουν να πετύχουν ορισμένους βασικούς οικονομικούς και πολιτικούς στόχους, όπως για παράδειγμα την απελευθέρωση του εμπορίου (trade liberalization). Αυτό βασίζεται σε μια ιδέα της «τμηματικής Ευρώπης» (Europe des parties) που βασίζεται περισσότερο στη διακυβερνητική συνεργασία παρά στη μεταφορά εξουσιών και δύναμης σε μια υπερεθνική Αρχή. Περαιτέρω, μια υπερεθνική Αρχή μπορεί να ορισθεί ως ένας διεθνής οργανισμός που είτε διαθέτει μια άμεση εξουσία για βασικά θέματα σχετικά με τα κράτη-μέλη, όπως για παράδειγμα συμβαίνει όταν η νομοθεσία είναι άμεσα δεσμευτική και δεν απαιτείται να ερμηνευθεί μέσω των εθνικών νόμων, είτε μπορεί να λαμβάνει αποφάσεις με βάση τη μεγαλύτερη πλειοψηφία των μελών, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στην περίπτωση που τα κράτη-μέλη «παραιτούνται» του δικαιώματος να ασκήσουν βέτο στην απόφαση βασικών και καίριων ζητημάτων. β) Η λειτουργική άποψη Η λειτουργική άποψη οριοθετεί ότι σε ένα σύγχρονο κόσμο, οι τεχνικές, οικονομικές και κοινωνικές δυνάμεις μάς οδηγούν σε αλληλεξαρτήσεις και σε κοινά προβλήματα για τα κράτη-μέλη. Οι μεμονωμένες χώρες που δραστηριοποιούνται σε απομόνωση δεν μπορούν να αποφασίσουν για βασικά θέματα, όπως για παράδειγμα, το περιβάλλον, τον έλεγχο των πολυεθνικών 21

10 1 κεφάλαιο επιχειρήσεων, τις τηλεπικοινωνίες, και τις σύγχρονες τεχνολογίες σχετικές με την κοινωνία της πληροφορίας και την πληροφορική. Για να μπορέσουν να αντιμετωπισθούν τα βασικά αυτά θέματα απαιτείται διεθνής συνεργασία και αυτή, όπως πιστεύεται, θα μπορέσει να οδηγήσει στην πλήρη οικονομική και πολιτική ενοποίηση. Με άλλα λόγια, η πολιτική ενοποίηση αναπόφευκτα ακολουθεί την οικονομική ενοποίηση. γ) Η νεολειτουργική άποψη Η νεολειτουργική άποψη είναι ουσιαστικά η στρατηγική εκείνη που περικλείει και χρησιμοποιεί λειτουργικές τεχνικές και μεθόδους, έτσι ώστε να μπορέσει να υλοποιήσει διάφορους ομοσπονδιακούς στόχους. Εκ νέου και πάλι, το βασικό σημείο αποτελεί η δημιουργία ενός δικτύου με διεθνείς οικονομικές διασυνδέσεις, αλλά, αντίθετα με την προηγούμενη μεθοδολογική προσέγγιση (τη λειτουργική άποψη), το ιδιαίτερα σημαντικό σημείο επικεντρώνεται σε ορισμένους υποεθνικούς παράγοντες και δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα είναι ορισμένες ομάδες συμφερόντων που προσπαθούν να αναπτύξουν και να εκμεταλλευθούν τις διασυνδέσεις αυτές. Για να μπορέσουν να διαπραγματευθούν και να συνεργασθούν με αυτές τις ομάδες, οι διάφορες χώρες θα πρέπει να συμμετέχουν σε ορισμένους διεθνείς οργανισμούς, το οποίο διαδοχικά μπορεί να μας οδηγήσει σε διάφορες ανώτατες υπερεθνικές Αρχές. ηλαδή, οι διάφορες ενδιαφερόμενες ομάδες, καθώς επίσης και οι διάφοροι υπερεθνικοί οργανισμοί γίνονται οι βασικοί οδηγοί-δημιουργοί που ωθούν την ολοκλήρωση. Περαιτέρω, η βασική ιδέα που επικρατεί στη νεολειτουργική μεθοδολογική άποψη είναι ότι η ολοκλήρωση σε έναν τομέα-κλάδο της οικονομίας θα δημιουργήσει τις επόμενες διαδοχικές εκείνες διαδικασίες για την ολοκλήρωση και σε άλλους τομείς. Έτσι, για παράδειγμα, η ολοκλήρωση της αμυντικής προσπάθειας θα απαιτεί και τον σωστό δημοκρατικό έλεγχο, που στη συνέχεια θα δημιουργεί τις διαδοχικές διαδικασίες που θα οδηγήσουν στην ολοκλήρωση και σε πολιτικό επίπεδο. δ) Η ομοσπονδιακή άποψη Η μεθοδολογική ομοσπονδιακή άποψη βασίζεται στη μεταφορά αρκετών αρμοδιοτήτων, δικαιωμάτων και υποχρεώσεων από τα κράτη-μέλη σε μια ομοσπονδιακή υπερεθνική Αρχή. Σε αντίθεση με τις λειτουργικές, και νεολειτουργικές μεθοδολογικές απόψεις που αποβλέπουν σε μια ομοσπονδιακή Αρχή ως ένα τελικό στάδιο σε μια συνεχή διαδικασία, η ομοσπονδιακή άποψη 22

11 Ευρωπαϊκή Οικονομική Ολοκλήρωση υιοθετεί και εισάγει την άποψη αυτή άμεσα. Άρα, η μεθοδολογική ομοσπονδιακή άποψη είναι σε πλήρη αντίθεση με την αρχική πλουραλιστική άποψη, που αντιμετωπίζει τη δημιουργία μιας ανώτατης υπερεθνικής ομοσπονδιακής Αρχής με σκεπτικισμό και αρνητισμό. Η πρόσφατη ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής μας παρέχει πολλά παραδείγματα που συμφωνούν με τη μεθοδολογική ομοσπονδιακή άποψη, όπως για παράδειγμα, η συνταγματική ενοποίηση του 1787 που θεωρήθηκε ως μια πάλη από τις επιμέρους Πολιτείες. Αν και κάθε Πολιτεία έχει τη δική της ιστορία, εντούτοις πηγαίνοντας πίσω περίπου δύο αιώνες, μπορούμε να παρατηρήσουμε την απροθυμία των επιμέρους Πολιτειών να παραιτηθούν και να εγκαταλείψουν την αυτονομία τους για χάρη της δημιουργίας μιας ενιαίας κεντρικής εξουσίας. 1.4 Θεσμικό Πλαίσιο και Προσεγγίσεις για την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση Η ιδέα για μια ενιαία Ευρώπη χρονολογείται αρκετές δεκαετίες πίσω, αλλά τις δεκαετίες μετά από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο αποτέλεσε μια πιο επιτακτική ανάγκη. Η βασική ιδέα ήταν να αποφευχθεί, μέσω της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, ένας νέος πόλεμος στην Ευρώπη, καθώς επίσης δέσποζε και η ανάγκη για την ανασύσταση και την αναδόμηση της νέας μεταπολεμικής Ευρώπης. Την ίδια στιγμή, στη νέα εποχή μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρχαν δύο βασικές κυρίαρχες δυνάμεις στο διεθνές σκηνικό, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση. Στο νέο αυτό διεθνές πλαίσιο μονάχα μια ενωμένη Ευρώπη θα μπορούσε να επιφέρει ισορροπία και να βοηθήσει στην εδραίωση της ειρήνης και της ευημερίας (Bosco A., 1998). Οι περισσότερες δραστηριότητες που αναλήφθηκαν για την ενωμένη Ευρώπη προήλθαν κυρίως από τη Γαλλία, τη Γερμανία και τις χώρες της επονομαζόμενης Benelux. Η δυσπιστία της Βρετανίας προς μια ενωμένη Ευρώπη έγινε γρήγορα φανερή. Η Βρετανία, που ήταν ένας από τους μεγάλους νικητές του B Παγκοσμίου Πολέμου, προτίμησε να δημιουργήσει και να ενισχύσει ένα προσανατολισμό, μια ιδιαίτερη σχέση και ένα ιδιαίτερο καθεστώς με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, με τις οποίες πραγματοποιούσε άλλωστε και ένα μεγάλο μέρος των εμπορικών της δραστηριοτήτων, παρά να πρωταγωνιστήσει στα σχέδια και στις προσπάθειες για μια ενωμένη Ευρώπη (Bitros & Korres, 2007). 23

12 1 κεφάλαιο Ο πρώτος ευρωπαϊκός οργανισμός που δημιουργήθηκε μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν η Οικονομική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη (UNECE, United Nations Economic Commission for Europe) που δημιουργήθηκε ως ένας περιφερειακός οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών στη Γενεύη το Βασικό σκοπός της Οικονομικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών ήταν να συμβάλει στην οικονομική ανασύσταση και ενθάρρυνση για τη συνεργασία μεταξύ όλων των κρατών της Ευρώπης, δηλαδή των κρατών της Ανατολικής, υτικής και Κεντρικής Ευρώπης. Με τον διαχωρισμό όμως της Ευρώπης σε «Ανατολή» και «ύση», υπήρχαν οι καχυποψίες από την κάθε πλευρά για την επιρροή και προσέλκυση των χωρών στη δική τους ομάδα-μπλοκ. Η Οικονομική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη αποτέλεσε τον μοναδικό οργανισμό σχετικά με την Ευρώπη για αρκετά χρόνια και αργότερα αποτέλεσε ένα ερευνητικό οργανισμό για θέματα, μελέτες και ανάλυση των προβλημάτων μεταξύ των χωρών της Ανατολικής και υτικής Ευρώπης. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση μπήκε σε ένα στάδιο και σε μια νέα φάση με την δημιουργία του Σχεδίου Μάρσαλ (Marshal Plan) το Η πολύ κακή σοδειά το 1946 που αύξησε τις τιμές των σιτηρών και παράλληλα ο έντονος χειμώνας που οδήγησε στην πετρελαϊκή κρίση του είχε ως αποτέλεσμα οι ευρωπαϊκές χώρες να αντιμετωπίσουν μια δραστική μείωση των ξένων ομολόγων που προήλθε από τη μεγάλη αύξηση των εισαγωγών και τη μείωση των εξαγωγών. Τη χρονική εκείνη στιγμή δημιουργήθηκε από τον Μάρσαλ ένα σχέδιο για βοήθεια στην Ευρώπη που στην αρχή προτάθηκε να υλοποιηθεί μέσω της Οικονομικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη, αλλά αυτό συνάντησε άμεσα την αντίδραση της Σοβιετικής Ένωσης. Το σχέδιο Μάρσαλ αφορούσε την αμερικανική και καναδική βοήθεια σε 16 χώρες της Ευρώπης και βοήθεια θα χορηγούνταν με τον όρο να μειωθούν οι εμπορικοί δασμοί μεταξύ των κρατών-μελών αυτών και επίσης να συντονισθούν οι χώρες αυτές για να δημιουργήσουν ένα οργανισμό που θα μπορέσει να διαχειρισθεί τη βοήθεια αυτή. Αυτό ακολούθως οδήγησε στη δημιουργία του Οργανισμού για την Οικονομική Συνεργασία στην Ευρώπη (OEEC, Organization for European Economic Cooperation). Ο Οργανισμός Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας ιδρύθηκε στις 6 Απριλίου 1948 ως συνέχεια του σχεδίου Marshall και την επιδίωξη των κρατών της Ευρώπης για την ίδρυση ενός κοινού οργανισμού με στόχο ένα κοινό πρόγραμμα αποκατάστασης και την παροχή βοήθειας στα κράτη. Ο 24

13 Ευρωπαϊκή Οικονομική Ολοκλήρωση Οργανισμός Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας αποτέλεσε έναν μόνιμο οργανισμό οικονομικής συνεργασίας, η λειτουργία του οποίου βασίστηκε στις ακόλουθες αρχές: Προώθηση συνεργασίας μεταξύ των συμμετεχουσών χωρών για την αναδημιουργία της Ευρώπης, Ανάπτυξη του διευρωπαϊκού εμπορίου με τη μείωση των δασμών και άλλων εμποδίων, και με στόχο τη δημιουργία τελωνειακής ένωσης ή ζώνης ελευθέρου εμπορίου, Αποδοτικότερη αξιοποίηση του εργατικού δυναμικού και κατανομή της εργασίας. Ο Οργανισμός Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας είχε αρχικά 18 μέλη (Αυστρία, Βέλγιο, ανία, Γαλλία, Ελλάδα, Ισλανδία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Νορβηγία, Πορτογαλία, Σουηδία, Ελβετία, Τουρκία, Ηνωμένο Βασίλειο και υτική Γερμανία). Ο πρώτος στόχος του Οργανισμού Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας το ήταν να προετοιμάσει το ευρωπαϊκό πρόγραμμα αποκατάστασης και να συμβάλλει στην κατανομή της ενίσχυσης Μάρσαλ. Η δράση του Οργανισμού Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας συρρικνώθηκε μετά από το 1952 λόγω του απροσδόκητου τέλους του σχεδίου Μάρσαλ, καθώς και της στροφής των δραστηριοτήτων προς την πλευρά του ΝΑΤΟ (North Atlantic Treaty Organization), με αποτέλεσμα την αντικατάσταση του Οργανισμού Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας από τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), ο οποίος συστάθηκε από τα μέλη του Οργανισμού Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας μαζί με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά. Οι χώρες-μέλη έχουν επεκταθεί κατά τη διάρκεια των ετών, αριθμώντας 30 χώρες σήμερα. Ο Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία στην Ευρώπη οδήγησε εν συνεχεία στη δημιουργία την Ένωσης των Ευρωπαϊκών Πληρωμών (European Payments Union) το 1950 που τα μέλη του ήταν οι έξι ιδρυτικές χώρες τής μετέπειτα Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (που θα αναλύσουμε ακολούθως) και οι οποίες ξεκίνησαν συζητήσεις και διαπραγματεύσεις που οδήγησαν τελικά στη Συνθήκη της Ρώμης (Treaty of Rome). Με το τέλος της βοήθειας του Σχεδίου Μάρσαλ το 1961, ο Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία στην Ευρώπη μετασχηματίσθηκε και έγινε ο Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και την Ανάπτυξη (OECD, Organization for Economic Cooperation and Development). Ο Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργα- 25

14 1 κεφάλαιο σία και την Ανάπτυξη έχει έδρα το Παρίσι και αποτελείται από αναπτυγμένες κυρίως χώρες που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην διεθνή οικονομική συνεργασία. Οι βασικοί σκοποί του Οργανισμού για την Οικονομική Συνεργασία και την Ανάπτυξη είναι η συνεργασία για την οικονομική βοήθεια, η προώθηση και απελευθέρωση του εμπορίου, η οικονομική ανάπτυξη και η ανάλυση της οικονομικής πορείας και ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένων των διεθνών και εμπορικών θεμάτων. Η οικονομική διαίρεση της Ευρώπης ξεκίνησε το 1949 με τη δημιουργία του Συμβουλίου για Αμοιβαία Οικονομική Βοήθεια (Comecon ή CMEA, Council for Mutual Economic Assistance). Μέλη του Συμβουλίου Αμοιβαίας Οικονομικής Βοήθειας έγιναν, επιπλέον, η Σοβιετική Ένωση, καθώς και μικρότερες χώρες, όπως για παράδειγμα η Κούβα, η Μογγολία και το Βιετνάμ. Το Συμβούλιο της Αμοιβαίας Οικονομικής Βοήθειας αποτέλεσε μια πολιτική απάντηση στο σχέδιο Μάρσαλ και θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ο συγκεκριμένος οργανισμός ξεκίνησε τη δραστηριότητά του μόνο μετά από την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης το Ο συγκεκριμένος οργανισμός, αν και αποτέλεσε ως ένα βαθμό μια πολιτική ολοκλήρωση υπό την ηγεμονία της Σοβιετικής Ένωσης, εντούτοις όμως δεν αποτέλεσε ποτέ μια ανώτατη υπερεθνική Αρχή, όπως για παράδειγμα συνέβη στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα. Το Συμβούλιο της Αμοιβαίας Οικονομικής Βοήθειας τυπικά διαλύθηκε τον Σεπτέμβριο του Στην χρονική περίοδο πριν από το 1948, δηλαδή πριν από τη δημιουργία των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, η ιδέα της ολοκλήρωσης βασίσθηκε στη δημιουργία και λειτουργία του Συμβουλίου της Ευρώπης (Council of Europe) που όμως δεν εξελίχθηκε σε μια ανώτατη υπερεθνική Αρχή εξαιτίας των αντιρρήσεων της Βρετανίας και των Σκανδιναβικών χωρών που ήταν μεταξύ των ιδρυτικών κρατών. Η Γαλλία και το Βέλγιο ήταν υπέρ της δημιουργίας ενός Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που θα λειτουργούσε μέσω της ψηφοφορίας και της πλειοψηφίας. Τελικά, όμως, δεν μπόρεσαν να υπερισχύσουν και να στηρίξουν άμεσα την υλοποίηση του συγκεκριμένου θεσμού. Το 1949, δημιουργήθηκε στο Στρασβούργο το Συμβούλιο της Ευρώπης (Council of Europe) που δεν αποτελούσε όμως ένα θεσμό της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Το Συμβούλιο της Ευρώπης είχε ως βασικές δραστηριότητες κυρίως την ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την ενίσχυση και ανάπτυξη του πολιτισμού, της παιδείας και του περιβάλλοντος. Παρόλο που το Συμβούλιο της Ευρώπης σε πρώτη φάση απογοήτευσε τους υπέρμαχους της ομοσπονδίας, εντούτοις βοήθησε και συνέβαλε σημαντικά 26

15 Ευρωπαϊκή Οικονομική Ολοκλήρωση σε θέματα όπως η υπεράσπιση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ περαιτέρω, μέσα από διάφορες συζητήσεις και διάφορα κίνητρα, βοήθησε να τεθούν οι βάσεις για την διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Το 1998 δύο από τα όργανα, δηλαδή το Συμβούλιο της Ευρώπης και το ικαστήριο των Ανθρωπίνων ικαιωμάτων, συνενώθηκαν. Το Συμβούλιο της Ευρώπης μπορεί να διαδραματίσει ένα ιδιαίτερο ρόλο για τις χώρες εκείνες που είναι εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με άλλα λόγια μπορεί να παίξει τον ρόλο ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού. Το 2003, το κρατίδιο του Λιχτενστάϊν (μια χώρα με κατοίκους) τέθηκε υπό επιτήρηση από το Συμβούλιο της Ευρώπης εξαιτίας του δημοκρατικού ελλείμματος όπου έδωσε στον πρίγκιπα ιδιαίτερα μεγάλες φεουδαρχικές εξουσίες και την άσκηση βέτο σε βασικά θέματα και σε ζητήματα νομοθεσίας. Την ίδια τύχη είχαν και άλλες χώρες για παρόμοια γεγονότα, όπως για παράδειγμα η Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία. Περαιτέρω, θα πρέπει να τονίσουμε ότι υπάρχει μια εμφανής επικάλυψη δραστηριοτήτων μεταξύ του Συμβουλίου της Ευρώπης και του Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη (OSCE, Organization for Security and Co-operation in Europe) που δημιουργήθηκε το 1975 με τη συνθήκη του Ελσίνκι με σκοπό να προωθήσει τον διάλογο και τη συνεργασία μεταξύ Ανατολής και ύσης και να αμβλύνει την πολιτική πίεση μεταξύ των διαφόρων χωρών. Πιο συγκεκριμένα, από την πλευρά των υτικών χωρών είχε ως σκοπό να βελτιώσει τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Ανατολικό μπλοκ, ενώ από την πλευρά των Ανατολικών χωρών υπήρχε μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την τεχνολογική και οικονομική συνεργασία. Το 2003, ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη απαριθμούσε 55 χώρες μεταξύ των οποίων η ΗΠΑ, ο Καναδάς και αρκετές χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης (Κορρές & Χιόνης, 2003). 1.5 Η Τομεακή Ολοκλήρωση Η αδυναμία δημιουργίας μιας Ανώτατης Υπερεθνικής Αρχής και ενός Ευρωπαϊκού οικοδομήματος μέσω και του Συμβουλίου της Ευρώπης και του Οργανισμού για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Συνεργασία έφεραν μια μεταβολή στην τακτική με την υιοθέτηση μιας πιο νεολειτουργικής μεθοδολογικής προσέγγισης. Ίσως ακουγόταν λιγότερο φιλόδοξο σχέδιο το να μπορέσουν να συνεργασθούν σε επιμέρους εξειδικευμένους τομείς, αλλά η 27

16 1 κεφάλαιο εμπειρία του να μπορέσουν να συνεργασθούν από κοινού στον οικονομικό τομέα, ίσως έδινε ώθηση για περαιτέρω συνεργασία και σε άλλους τομείς, όπως τον πολιτικό τομέα (Gram L., 1997). Η αμερικανική βοήθεια και η αποφασιστικότητα του γερμανικού λαού για ανάκαμψη κατά τη μεταπολεμική εποχή και ισχυροποίηση της οικονομίας τους συνέβαλε στη δημιουργία της γνωστής ως Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ECSC, European Coal and Steel Community). Το θέμα που επικρατούσε ήταν πώς θα μπορούσαν να ξαναδημιουργήσουν την ανασυγκρότηση του γερμανικού κράτους και της γερμανικής οικονομίας με την κυριαρχία και την παραγωγή στους στρατηγικούς βιομηχανικούς τομείς του σιδήρου, του ατσαλιού και του άνθρακα, χωρίς όμως να υπάρχει ο κίνδυνος αναζωπύρωσης του πολέμου στην Ευρώπη. Ο έλεγχος των συμμάχων στους βασικούς βιομηχανικούς τομείς του σιδήρου, ατσαλιού και του άνθρακα δεν θα μπορούσε να συνεχισθεί για πάντα. Το προτεινόμενο σχέδιο Σούμαν (Schuman Plan), που δημιουργήθηκε και που επεξεργάσθηκε με εισήγηση του οικονομολόγου και διπλωμάτη Ζαν Μονέ, έχοντας ως σκοπό τη δημιουργία μιας Κοινής Αγοράς για τον σίδηρο, το ατσάλι και τον άνθρακα στην Ευρώπη, θα έκανε τον πόλεμο πλέον ανέφικτο και αδύνατο. Το προτεινόμενο σχέδιο Σούμαν, αφενός πέτυχε και πάλι την ανάκαμψη της γερμανικής οικονομίας και αποκατέστησε τον σεβασμό προς τη Γερμανία και, αφετέρου, έφερε το τέλος κατοχής των συμμάχων. Η Γαλλία με το προτεινόμενο σχέδιο Σούμαν θα έδινε πίσω στη Γερμανία την περιοχή του Σαάρλαντ (Saarland) με τον όρο η Γερμανία να συμμετέχει στην Κοινή Αγορά για τον σίδηρο, το ατσάλι και τον άνθρακα. Επίσης, το προτεινόμενο σχέδιο Σούμαν φαινόταν περισσότερο ελκυστικό στους υπέρμαχους της ομοσπονδιοποίησης (federalists) που είχαν απογοητευθεί από την αποτυχία του Οργανισμού για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Συνεργασία και τη μη δημιουργία μιας ανώτατης υπερεθνικής Αρχής. Ο Ζαν Μονέ θεωρήθηκε ως ο «πατέρας της Ευρώπης» και ήταν ο υπεύθυνος για τον εκσυγχρονισμό και την ανασυγκρότηση της γαλλικής βιομηχανίας, ενώ το 1950 ήταν και ο πρώτος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα. Το 1950, ο Ζαν Μονέ προσπάθησε αλλά δεν μπόρεσε να πετύχει την υλοποίηση του σχεδίου για τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (European Defence Community), αλλά προώθησε όμως τη γαλλοβρετανική και αμερικανική συνεργασία. Το σχέδιο Σούμαν προέβλεπε ότι η παραγωγή του σιδήρου και του άνθρακα θα ήταν κάτω από μια ανώτατη υπερεθνική Αρχή με σκοπό να ελαχιστοποιηθούν οι εμπορικοί δασμοί και να αυξηθεί ο ανταγωνισμός. Η ανώτατη αυτή υπερε- 28

17 Ευρωπαϊκή Οικονομική Ολοκλήρωση θνική Αρχή θα είχε το δικαίωμα να υποβάλει φόρους, να σχεδιάσει και να επηρεάσει τις επενδύσεις, να επιβάλει κατώτατες τιμές καθώς επίσης και να καθορίσει τα όρια παραγωγής σε ορισμένες χρονικές περιόδους και σε εποχές κρίσεων (Gram L., 1997). Οι συμμετέχουσες χώρες στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα θα έπρεπε να εκχωρήσουν αρμοδιότητες και δικαιώματά τους, γεγονός που απέτρεψε τη Βρετανία από το να συμμετάσχει στην Κοινότητα αυτή. Οι συμμετέχοντες χώρες στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα, που δημιουργήθηκε το 1951, ήταν η Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και οι χώρες της Benelux. Ο πυρήνας των χωρών αυτών αργότερα θα δημιουργήσει τη Συνθήκη της Ρώμης και την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (EEC, European Economic Community) που θα αποτελέσει τον βασικό προπομπό στη διαδικασία της ολοκλήρωσης. Αργότερα και με τον ανταγωνισμό και τον φόβο μεταξύ Ευρώπης και Σοβιετικής Ένωσης δημιουργήθηκε μια κοινή αμυντική πολιτική που θα συνέβαλε με τη σειρά της ιδιαίτερα σημαντικά στη διαδικασία της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (Hitiris T., 2003). Πιο συγκεκριμένα, το 1948 η Γαλλία, η Βρετανία και οι χώρες της Benelux υπέγραψαν την Συνθήκη των Βρυξελλών (Treaty of Brussels), με την οποία καθόρισαν ένα σύστημα για αμοιβαία βοήθεια στην περίπτωση που κάποια από αυτές τις χώρες δεχόταν επίθεση ή πολιτική απειλή. Η ένωση αυτή επεκτάθηκε αργότερα στην Ατλαντική Συμμαχία το 1949 με την προσχώρηση των χωρών των Ηνωμένων Πολιτειών, του Καναδά, της ανίας, της Ιταλίας, της Νορβηγίας, της Πορτογαλίας και της Ισλανδίας και σχηματίσθηκε η Συνθήκη του Οργανισμού της Βόρειας Ατλαντικής Συμμαχίας (NATO, North Atlantic Treaty Organization). Η Γαλλία είχε εναντιωθεί στην ιδέα να συμμετάσχει και η Γερμανία στο ΝΑΤΟ, αλλά πρότεινε αντίθετα τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού στρατού με τη συμμετοχή της υτικής Γερμανίας, γεγονός που δεν αποδέχθηκε άμεσα από την αρχή η Βρετανία. Μετά από διαπραγματεύσεις με τις συμμετέχουσες έξι ιδρυτικές χώρες, δημιουργήθηκε η Ευρωπαϊκή Αμυντική Κοινότητα (European Defence Community) με θεσμική δομή και διάρθρωση παρόμοια με εκείνη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (Hitiris T., 2003). Η Ευρωπαϊκή Αμυντική Κοινότητα αποτελείτο από μια Κοινή Αμυντική Επιτροπή, το Συμβούλιο των Υπουργών, τον συντονισμό του Κοινοβουλίου και το Σώμα των ικαστών. Επίσης προβλεπόταν ότι θα υπήρχε ένας συντονισμένος στρατός με μια κοινή και ενιαία σημαία και τον δικό του προϋπολογισμό. Για να μπορέσει να συντονισθεί και ενισχυθεί ο έλεγχος 29

18 1 κεφάλαιο του ευρωπαϊκού στρατού θα έπρεπε να ενισχυθεί και η πολιτική ενοποίηση και γι' αυτό τον λόγο το 1953 παρουσιάσθηκε ένα αρχικό πρώτο σχέδιο για τη δημιουργία μιας πολιτικής κοινότητας. Μετά από μια μεταβατική χρονική περίοδο, τα όργανα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας και της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας θα συγχωνευθούν. Το 1952, η συνθήκη της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας υπογράφηκε και επικυρώθηκε από τις έξι συμμετέχουσες χώρες. Πιο συγκεκριμένα, το 1954, το γαλλικό κοινοβούλιο αρνήθηκε να επικυρώσει τη συνθήκη αυτή, αν και οι άλλες πέντε συμμετέχουσες χώρες είχαν ήδη επικυρώσει τη συνθήκη αυτή. Ως λύση δόθηκε η δημιουργία της υτικό-ευρωπαϊκής Ένωσης (WEU, Western European Union) το 1955 με τον παραδοσιακό διακυβερνητικό οργανισμό, στον οποίο συμμετείχαν τα έξι ιδρυτικά μέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας συν τη Βρετανία με σκοπό να δώσουν ένα νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο όπου θα μπορούσε και η Γερμανία να συμμετάσχει με οπλισμό και να απομακρυνθούν οι συμμαχικές δυνάμεις από τη Γερμανία. Ο θεσμός της υτικοευρωπαϊκής Ένωσης έμεινε ανενεργός για περίπου 30 χρόνια προτού αναθεωρηθεί. Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (CAP, Common Agricultural Policy) για ένα μεγάλο διάστημα θεωρείτο ο ακρογωνιαίος λίθος για τη διαδικασία της ολοκλήρωσης. Στην ενδιάμεση μεταπολεμική περίοδο υπήρχαν αρκετοί λόγοι για να δημιουργηθεί μια κοινή αγροτική πολιτική. Ορισμένοι από αυτούς ήταν (Harrop T., 2003): α) Τα κοινά συμφέροντα που υπήρχαν τόσο από τη Γαλλία που προέβλεπε σε αύξηση των εξαγωγών της όσο και από τη Γερμανία που προσδοκούσε τη μείωση των δασμών που θα βοηθούσαν στην αύξηση των βιομηχανικών εξαγωγών της. Η Γερμανία είχε παραδοσιακά ένα αυστηρό και κλειστό προστατευτικό σύστημα και σημαντική εισοδηματική στήριξη στον αγροτικό τομέα, ενώ ήταν πρόθυμη να εκχωρήσει και να μεταβιβάσει ορισμένα δικαιώματα και παραχωρήσεις στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Επίσης και η Ιταλία και η Ολλανδία προέβλεπαν και προσδοκούσαν ότι η Κοινή Αγροτική Πολιτική θα βοηθούσε την ανάπτυξη των τυπικών μορφών παραγωγής των προϊόντων τους, όπως για παράδειγμα τα μεσογειακά προϊόντα. β) Ο αγροτικός τομέας αποτελούσε βασικό κλάδο για τον οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό τομέα. Στις περισσότερες χώρες ο αγροτικός τομέας απασχολούσε σημαντικό ποσοστό του εργατικού δυναμικού, ενώ ταυτόχρονα συνέβαλε με την παραγωγή αγροτικών προϊόντων αλλά και με 30

19 Ευρωπαϊκή Οικονομική Ολοκλήρωση τον εξαγωγικό τομέα στην αύξηση του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος και του ρυθμού ανάπτυξης. γ) Η εισαγωγή μιας κοινής αγροτικής αγοράς θα ενθάρρυνε τον ανταγωνισμό και ιδιαίτερα με βάση την αρχή του συγκριτικού πλεονεκτήματος και φυσικά θα αύξανε την παραγωγικότητα και την ποιότητα των αγαθών και υπηρεσιών και ακολούθως θα μείωνε τις τιμές, έστω και με κάποια μικρή πίεση για αύξηση στους μισθούς. δ) Ο εναρμονισμός των αγροτικών τιμών θεωρείται το πρώτο βήμα στην εναρμόνιση των μισθών που θεωρούνται ως ιδιαίτερα αναγκαίο βήμα για τη δημιουργία μις κοινής αγοράς στα βιομηχανικά προϊόντα και υπηρεσίες. Το 1950, η Ειδική Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης συμφώνησε να εξετάσει το μέλλον για την αγροτική ολοκλήρωση στην Ευρώπη. Η Γαλλία πρότεινε ένα σχέδιο γνωστό ως Σχέδιο Σαρπεντιέρ (Charpentier Plan) για να δημιουργηθεί μια Πράσινη Συμμαχία (Green Pool) στην Ευρώπη που θα συμπεριλαμβάνει (Gram L. 1997): α) Κοινές αγροτικές τιμές. β) Μείωση των εμπορικών εμποδίων μεταξύ των κρατών-μελών. γ) Προτιμήσεις για τους παραγωγούς των κρατών-μελών, όπως για παράδειγμα τη δυνατότητα να πωλούν χαμηλότερα στην εγχώρια αγορά από τους παραγωγούς των ξένων και τρίτων χωρών και δ) Μια ανώτατη υπερεθνική αρχή με διάφορες εξουσίες. Αν και η Βρετανία και η ανία ήταν αντίθετες στη δημιουργία μιας ανώτατης υπερεθνικής αρχής στο Σχέδιο Σαρπεντιέρ, εντούτοις η Ειδική Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης αποδέχθηκε τελικά την πρόταση και συμφώνησαν να προτείνουν ένα σχέδιο της συνθήκης στα συμφωνηθέντα και με βάση τις οδηγίες του σχεδίου. Το 1951, τα βασικά στοιχεία και τα περιεχόμενα του προτεινόμενου εκείνου σχεδίου παρουσιάσθηκαν τυπικά στο Σχέδιο Πφίμλιν (Pfimlin Plan), από το όνομα του γάλλου Υπουργού Γεωργίας, και συζητήθηκαν στα συνέδρια του Παρισιού το 1952 και 1954 που αποδέχθηκαν τη θέση διαφόρων κρατών να προσδιορισθούν οι όροι με μεγαλύτερη ανάλυση και ακρίβεια. Εντούτοις, στη συνέχεια σημειώθηκε μικρή μονάχα πρόοδος σχετικά με την ολοκλήρωση στον αγροτικό τομέα, καθόσον υπήρχαν διάφορες αναταραχές και εσωτερικές ανακατατάξεις στην πολιτική σκηνή της Γαλλίας. 31

20 1 κεφάλαιο Από το 1955 υπήρξε μια βασική ρωγμή και διαφωνία μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών και πιο συγκεκριμένα μεταξύ εκείνων που πίστευαν και ήθελαν να περιορίσουν την ολοκλήρωση σε μια διακυβερνητική συνεργασία και σε εκείνους που ήθελαν τη δημιουργία μιας ανώτατης υπερεθνικής Αρχής. Πιο συγκεκριμένα, η Βρετανία και οι Σκανδιναβικές χώρες επιθυμούσαν περισσότερο να αναπτύξουν και να ευνοήσουν το ελεύθερο εμπόριο και τη συνεργασία σε βασικά αγροτικά θέματα μέσω του πλαισίου του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, χωρίς όμως να επιθυμούν τη δημιουργία μιας ανώτατης υπερεθνικής Αρχής, ενώ ήταν πρόθυμες ακόμα και να ασκήσουν βέτο για να περιορίσουν την εξέλιξη αυτή. Από την άλλη πλευρά όμως τα έξι βασικά ιδρυτικά μέλη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας δεν ήταν ικανοποιημένα με την εξέλιξη αυτή και το 1955 παρουσίασαν ένα σχετικό μνημόνιο για τη δημιουργία μιας κοινής αγοράς και ιδιαίτερα στις αγορές της ενέργειας και των μεταφορών. Αν και η πολιτική ολοκλήρωση και ενοποίηση ήταν ο τελικός στόχος τους, για να μπορέσουν να αντιμετωπισθούν οι διάφορες δυσκολίες και αντιξοότητες θα ήταν προτιμότερο να επικεντρωθούν σε συγκεκριμένα ζητήματα με στόχο την οικονομική ολοκλήρωση. Η οικονομική ολοκλήρωση θα επιτάχυνε περαιτέρω και τα θέματα της πολιτικής ολοκλήρωσης (Hitiris T., 2003). Βασικός σκοπός των χωρών αυτών ήταν η δημιουργία της Ενωμένης Ευρώπης με την ανάπτυξη των κοινών θεσμών, τη δημιουργία μιας κοινής αγοράς και την προοδευτική εναρμόνιση των κοινωνικών πολιτικών. Οι Yπουργοί Eξωτερικών των έξι βασικών ιδρυτικών μελών της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας στη Σύνοδο της Μεσίνας (Messina Conference) επεξεργάσθηκαν τη βασική ιδέα και το περιεχόμενο του σχετικού μνημονίου και συμφωνήθηκε να συστήσουν μια διακυβερνητική επιτροπή υπό τον βέλγο Υπουργό Εξωτερικών Πωλ Χένρυ Σπάακ, που θα μελετούσε τα σχετικά προβλήματα ώστε να προετοιμάσουν τις σχετικές συνθήκες που ήταν αναγκαίες για τη δημιουργία μιας κοινής αγοράς, όπως για παράδειγμα στον τομέα της ενέργειας. Αρχικά η Βρετανία, ως βασικό μέλος του Οργανισμού για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και για τη υτικοευρωπαϊκή Ένωση συμμετείχε στην επιτροπή Spaak αλλά αποσύρθηκε αργότερα το 1955, καθόσον επέμενε στην αρχική της άποψη για την απλή ενίσχυση του Οργανισμού για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και την προτίμησή της για τη δημιουργία ενός καθεστώτος ελεύθερου εμπορίου και μιας τελωνειακής ένωσης (Hitiris T., 2003). 32

21 Ευρωπαϊκή Οικονομική Ολοκλήρωση Περαιτέρω, δύο πολιτικά γεγονότα, όπως το θέμα της ιώρυγας του Σουέζ και η εισβολή στην Ουγγαρία, συνέβαλαν στο να επιταχύνουν τις διαδικασίες από τις έξι βασικές ιδρυτικές χώρες της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας και να συναφθούν οι συνθήκες της Ρώμης. Με τη σχετική απόφαση των έξι βασικών ιδρυτικών μελών της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας να προωθήσουν και να ενισχύσουν μια φιλόδοξη μορφή ολοκλήρωσης, το 1960 οι ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν μια αρχική μορφή διακυβερνητικής συνεργασίας και δημιούργησαν την Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ, European Free Trade Association, EFTA), που στόχευε στη δημιουργία μιας τελωνειακής εμπορικής ένωσης για βιομηχανικά προϊόντα, στην οποία τα αγροτικά προϊόντα όμως δεν συμπεριλαμβάνονταν στη συγκεκριμένη συνθήκη. Τα ιδρυτικά μέλη της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών ήταν η Βρετανία, η Νορβηγία, η Σουηδία, η ανία, η Αυστρία, η Ελβετία και η Πορτογαλία. Ακολούθησε η ένταξη ορισμένων άλλων χωρών, της Ισλανδίας το 1970, της Φινλανδίας το 1986, και του Λιχτενστάιν το Οι Συνθήκες της Ρώμης δημιούργησαν τη νομική βάση για τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (European Economic Community) και της Κοινότητας για την Ατομική και Πυρηνική Ενέργεια (Euratom) που δημιουργήθηκε εξαιτίας της απαίτησης και της εμμονής της Γαλλίας στο ζήτημα αυτό. Οι Συνθήκες της Ρώμης αποτέλεσαν τη βάση για το ευρωπαϊκό κεκτημένο (που θα αναλύσουμε πιο κάτω). Η συνθήκη της Ρώμης που δημιούργησε την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (European Economic Community) αποτελείτο από 248 άρθρα. Πιο συγκεκριμένα, το άρθρο 2 έθετε τους ακόλουθους βασικούς στόχους και τα σημεία εκείνα που ήταν στο επίκεντρο συζητήσεων και διαλόγου (Gram L. 1997): α) Αρμονική ανάπτυξη β) Συνεχή και ισόρροπη επέκταση γ) Αύξηση της σταθερότητας δ) Ακόμη περισσότερη ταχεία ανάπτυξη στο επίπεδο και στην ποιότητα ζωής ε) Στενότερες διασυνδέσεις μεταξύ των κρατών-μελών. Η συνθήκη εντούτοις άφησε ανοικτό το ενδεχόμενο των προτεραιοτήτων μεταξύ των επιμέρους στόχων και πιο συγκεκριμένα για την υλοποίηση της βασικής οικονομικής ανάπτυξης και των σχετικών θεμάτων της ισότητας που βασίζονται στην αρμονική ανάπτυξη και στην ισόρροπη και συνεχή 33

22 1 κεφάλαιο επέκταση, και εκείνων της αποτελεσματικότητας που βασίζονται στην ακόμη μεγαλύτερη επιτάχυνση της ανάπτυξης και στο ποιοτικό επίπεδο και στην ποιότητα ζωής. Έτσι οι συνθήκες διαμόρφωσαν νέες προτεραιότητες, όπως για παράδειγμα η συνθήκη της Νίκαιας στο άρθρο 2 που αναφέρει: «..στόχος είναι να προωθηθεί σε όλη την Κοινότητα, η αρμονική ανάπτυξη, η συνεχής και ισόρροπη επέκταση των οικονομικών δραστηριοτήτων, το υψηλό επίπεδο απασχόλησης και κοινωνικής προστασίας, η ισότητα μεταξύ των γυναικών και των ανδρών, η αειφόρος και η μη πληθωριστική ανάπτυξη, ο υψηλός βαθμός ανταγωνιστικότητας, συνοχής και σύγκλισης των οικονομικών μεγεθών και δραστηριοτήτων, ο υψηλός βαθμός προστασίας και βελτίωσης του περιβάλλοντος, η αύξηση του επιπέδου και της ποιότητας ζωής, και επίσης η οικονομική και κοινωνική σύγκλιση και σταθερότητα μεταξύ των κρατών-μελών» (CEC, 1994b). Περαιτέρω, το άρθρο 3 αναφέρει τους μηχανισμούς εκείνους με τους οποίους όλοι αυτοί οι στόχοι μπορούν να πραγματοποιηθούν. Οι μηχανισμοί αυτοί συμπεριλαμβάνουν (Bosco, 1998): α) Τη μείωση και κατάργηση των δασμών και επίσης τους ποσοτικούς και ποιοτικούς περιορισμούς στο εσωτερικό εμπόριο στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. β) Τη δημιουργία μιας κοινής εξωτερικής πολιτικής και ιδιαίτερα ενός κοινού εξωτερικού δασμολογίου. γ) Τη μείωση και κατάργηση των εμποδίων για την ελεύθερη διακίνηση των ανθρώπων, των κεφαλαιουχικών αγαθών και των υπηρεσιών. δ) Την Κοινή Αγροτική Πολιτική. ε) Την Κοινή Πολιτική Μεταφορών. στ) Την εισαγωγή των ελεγκτικών μηχανισμών και των μέσων εκείνων που θα διασφαλίσουν τον δίκαιο ανταγωνισμό. ζ) Τον συντονισμό των οικονομικών πολιτικών των διαφόρων κρατών-μελών έτσι ώστε να αποφύγουν τις ανισορροπίες στο ισοζύγιο πληρωμών. η) Τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ) που θα βελτιώσει τις ευκαιρίες απασχόλησης και θα αυξήσει τo επίπεδo και την ποιότητα ζωής των εργαζομένων. θ) Τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (EIB, European Investment Bank) που θα βοηθήσει να μειώσει τις περιφερειακές διαφορές και ανισότητες. ι) Ειδικές εμπορικές συμφωνίες ανάπτυξης με τις αποικίες και τις πρώην αποικίες. 34

23 Ευρωπαϊκή Οικονομική Ολοκλήρωση Η υλοποίηση όμως όλων αυτών των μέτρων ήταν ιδιαίτερα δύσκολη και άνιση για τα κράτη-μέλη. Για παράδειγμα, η μείωση των δασμών στο εσωτερικό εμπόριο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας καθώς επίσης και η εισαγωγή ενός κοινού εξωτερικού δασμολογίου συμπληρώθηκε στα μέσα του Παρόλα όμως τα σχέδια, μονάχα λίγα βήματα έγιναν για να μειωθούν και να καταργηθούν τα μη εμπορικά εμπόδια για την ελεύθερη μετακίνηση μέσα στην Κοινότητα. Ως αποτέλεσμα, όλοι αυτοί οι στόχοι θα έπρεπε να επανατεθούν αργότερα για να υλοποιηθούν μέσω της Ενιαίας Αγοράς (Single Market) το 1993, όπως θα αναλύσουμε σε μια επόμενη ενότητα στο κεφάλαιο αυτό. Ορισμένα εμπόδια στην ελεύθερη διακίνηση των ανθρώπων ήταν κυρίως οι γλωσσικές και πολιτιστικές διαφορές και η αργή πρόοδος που σημειωνόταν στην αναγνώριση των τίτλων και των προσόντων, καθώς επίσης και στις δυσκολίες που υπήρχαν για να αποκτήσουν και να καρπωθούν τα οφέλη που δικαιούνται από την κοινωνική ασφάλιση στα άλλα κράτη-μέλη. Επίσης και η πολιτική στον τομέα των μεταφορών δεν αναπτύχθηκε ιδιαίτερα γρήγορα. Όπως για παράδειγμα, στα τέλη του 1985 υπήρξε μια απόφαση από το Ευρωπαϊκό ικαστήριο ενάντια στο Συμβούλιο για την αποτυχία του να εισηγηθεί μια κοινή πολιτική μεταφορών, ενώ υπήρξε και η παρότρυνση για την ανάγκη και τον άμεσο σχεδιασμό και υλοποίηση μιας συγκεκριμένης πολιτικής στον τομέα των μεταφορών (Bainbridge T. 2000). Εκτός από την αναφορά για τον συντονισμό των οικονομικών πολιτικών οι συνθήκες δεν εμπεριέχουν συγκεκριμένες υποχρεώσεις για μακροοικονομικό συντονισμό είτε για την οικονομική και νομισματική ένωση. Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις που δικαιολογούν τη συγκεκριμένη στάση, όπως (Τσούκαλης,1997): α) Η σημασία του δολαρίου στο διεθνές νομισματικό σύστημα τη χρονική εκείνη στιγμή είχε σηματοδοτήσει την άποψη ότι δεν υπήρχε ανάγκη ή σκοπός για να δημιουργηθεί μια περιφερειακή νομισματική συμφωνία στην Ευρώπη. β) Αιτίες που στόχευαν στην πολιτική βιωσιμότητα, όπως εκείνες που είχαν οδηγήσει στη δημιουργία της κοινής αγοράς. γ) Οι διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών. δ) Τα διάφορα κράτη-μέλη έδειχναν απρόθυμα να θυσιάσουν την αυτονομία τους στη δημοσιονομική και στην νομισματική πολιτική. 35